LAWYERS CHARTA & SPORT !
MAGNA magazine JA AR 4 | augustus 2018 | no.86 | www.avdr.nl
schreeuwen op terrassen Nooit meer Anita Nijboer
BLOCKCHAIN: een nieuw
perspectief op zorg verlenen Tessa van den Ende
2 MC Magazine AUGUSTUS 2018
“JUSTICE HAS TO BE COLD. DEAL WITH IT; IT’S JUST ICE.” NATALYA VOROBYOVA - AUTHOR
MC Magazine AUGUSTUS 2018 3
4 MC Magazine AUGUSTUS 2018
VOORWOORD Op een bloedhete dag in mei gingen wij, Judith Bollen, Chahrazad Boussidi, Tessa van den
Ende, Sigrid Stevens en ik op uitnodiging van de Academie voor de Rechtspraktijk en Etienne van Bladel naar de ijskoude ijshal van de Tilburg Trappers voor een professionele fotoshoot. Voor wie de Tilburg Trappers niet kent: dit is ons nationale ijshockey team. En ze doen het
goed. Ze (of inmiddels zeg ik natuurlijk: ‘we’;-)) spelen mee in de Duitse Oberliga competitie
en hebben drie keer op rij de Oberliga gewonnen, zo ook dit jaar. Hoe Etienne het voor elkaar heeft gekregen dat wij daar bijna een gehele dag op de ijsbaan mochten staan met onze high
heels, is mij een raadsel maar leuk was het zeker en we trotseerden hiervoor met genoegen de kou.
De ochtend begon met een uitgebreide haar- make up en styling sessie, wat ons de
gelegenheid gaf om weer even goed juridisch bij te praten aangezien we elkaar bijna allemaal kennen van de First Ladies Londen editie 2018. Hierna volgde de individuele en gezamenlijke fotosessies op het ijs. Het was een geweldige dag waarbij we de hele dag door hebben gelachen. Waarschijnlijk is dat goed te zien op de foto’s.
Uiteraard is dit niet alleen een magazine met foto’s maar ook met juridische artikelen en
interviews. In dit magazine een artikel van Judith Bollen ´ En ze leefden nog lang en ongelijk` over de doorgroei van vrouwen naar de top, een artikel van Tessa van den Ende ´Blockchain:
een nieuw perspectief op zorg verlenen´ over het toepassen van Blockchain in de zorg en een artikel van mij ´Nooit meer schreeuwen op terrassen´ over de wijze waarop geluidsoverlast door stemgeluid kan worden teruggedrongen. Verder in dit magazine interviews van Chahrazad Boussidi en Sigrid Stevens.
Ik wens u veel leesplezier.
Anita Nijboer
MC Magazine AUGUSTUS 2018 5
Inhoud
LAWYERS AND SPORTS
BLOCKCHAIN: een nieuw perspectief op zorg verlenen
08 Tessa van den Ende
THE INTERVIEW aan het woord:
16 Sigrid Stevens
Nooit meer schreeuwen op terrassen
24 Anita Nijboer
En ze leefden nog lang en ongelijk
30 Judith Bollen
THE INTERVIEW aan het woord:
36 Chahrazad Boussidi Magna Charta magazine is een uitgave van Academie voor de Rechtspraktijk Redactie Etienne van Bladel, Sharon Olivier van Genderen Ontwerp en realisatie Mark Pollema Melanie Hament Eline van Roosmalen Contactgegevens Interne cursuslocatie Kasteel Waardenburg G.E.H. Tutein Noltheniuslaan 7 4181 AS Waardenburg T: 030-220 10 70
Traditionele cursussen T 030-303 10 70 Webinar cursussen F 030-220 53 27 E-mail info@avdr.nl Advertenties Etienne van Bladel ISBN: 9789462286375 Behoudens door de auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
BLOCK 205
EEN NIEUW PERSPECTIEF 1 OP ZORG VERLENEN Tessa van den Ende
[ advocaat/partner Gezondheidszorg bij Nysingh advocaten-notarissen ]
1 Dit artikel is een bewerking van mijn artikel dat eerder in de uitgave Zorg en Recht in Praktijk is verschenen, ZIP 2018/5.
8 MC Magazine AUGUSTUS 2018
CHAIN Stel je voor, je opent een app die lijkt op Spotify, maar in plaats van Spotify te betalen voor een abonnement, waarna zij royalties aan artiesten betalen, betaal je de artiest direct. Een of twee cent zou bijvoorbeeld direct uit je digitale portemonnee aan de artiest worden betaald nadat je een liedje 35 seconden hebt beluisterd. Het bestand waarin staat wat je hebt beluisterd en wat je hebt betaald wordt door vele andere computers geverifieerd en is voorgoed vastgelegd. In de praktijk blijkt het nu nog lastig om met blockchain te werken. De mogelijke toepassingen zijn veelbelovend. Informatie-uitwisseling in de zorg of het aanspraak maken op voorzieningen wanneer iemand zorg of ondersteuning nodig heeft zou zich kunnen lenen om blockchaintechnologie op toe te passen. WAT IS BLOCKCHAIN
toegelaten tot de blockchain. Maar ook in blockchains
registreren van deze transacties gebeurt niet op één
onderscheid te maken tussen een permissioned en
Blockchain is een online-register van transacties. Het centrale plek, maar op een netwerk van computers. Iedere transactie wordt door het netwerk van
gebruikers gecontroleerd. Misbruik wordt daardoor nagenoeg onmogelijk. Er ontstaat één waarheid
voor iedereen. Tegelijkertijd zijn de uitgewisselde
gegevens door encryptie beveiligd, zodat mensen die de transacties niet mogen zien niet worden
zit verschil in toepassing. Het is van belang steeds een permissionless blockchain. Een permissioned blockchain kan worden afgeschermd met een
zogenaamde access control layer. Anders dan bij een permissionless blockchain kan niet iedereen
deelnemen. Hiervoor is voorafgaande goedkeuring vereist. Bovendien kunnen lees- en schrijfrechten
verschillen per gebruiker, waardoor ook taken en
MC Magazine AUGUSTUS 2018 9
10 MC Magazine AUGUSTUS 2018
verantwoordelijkheden kunnen worden verdeeld.
Dat ligt anders bij een permissionless blockchain.
organisatie, veelal een samenwerkingsverband
zijn dat soort afspraken, als gevolg van de vrije
Achter een permissioned blockchain zit kortom een
Toepassingen van blockchaintechnologie vereisen in veel gevallen (ook) een overeenkomst. Geen
Daar voert niemand én iedereen de regie en
toetredingsmogelijkheid en de gebrek aan regie op de governance, veel lastiger te maken.
schriftelijke overeenkomst maar een ‘smart contract’.
MEDISCHE GEGEVENS IN DE BLOCKCHAIN?
overeenkomst, die is opgesteld in een
zorg?2 Het creëren van een vertrouwenssysteem
En smart contract is een geprogrammeerde
programmeertaal en vastgelegd in een blockchain.
Het werkt zonder de tussenkomst van derde partijen. Het is een geschreven programma dat wordt
uitgevoerd door een decentraal computing netwerk
dat automatisch en zelfstandig zijn werk doet op basis van de opgestelde (geprogrammeerde) regels en
afspraken. Afspraken voor administratieve processen en controle kunnen in een smart contract vastgelegd worden. Een smart contact kan juridische betekenis 1
hebben, maar dat hoeft niet. Of er juridische
betekenis is hangt af van het juridische domein van het onderwerp van het smart contract. Denk aan privaatrecht, bestuursrecht, strafrecht. Niet elke
juridische verschijningsvorm (wettelijke bepaling,
verbintenis etc.) leent zich voor omzetting naar code. Steeds moet vooraf worden nagedacht over de
feitelijke en juridische mogelijkheden. Daarbij moet
ook aandacht worden besteed aan het toepasselijke recht en de bevoegde instantie (mediator, arbiter, rechter etc.) in geval van een geschil.
In smart contracts kunnen (gevoelige) persoonsgegevens worden verwerkt.
Persoonsgegevens zijn gegevens die direct of indirect
Hoe zou blockchain kunnen werken in de
tussen verschillende zorginstellingen waar alle
zorgpartijen op aan kunnen haken, zoals huisartsen, ziekenhuislaboratoria, apothekers e.d. zou dan
als we kijken naar de blockchaintechnologie een
mogelijkheid zijn om zorg en kennis te centraliseren voor zowel de behandelaren in het systeem van
de patiënt c.q. cliënt als voor de patiënt c.q. cliënt zelf. Is een patiëntendossier in een blockchain, waarbij de patiënt of cliënt de regie krijgt over
het dossier en mag besluiten welke behandelaar welk deel van zijn dossier mag inzien realistisch?
Zorg gaat over mensen, gebeurtenissen en fysieke goederen. Het Zorginstituut heeft onderzocht in
hoeverre blockchain toepasbaar is in de zorg. Het resultaat is de eerste werkende blockchain in de zorg, ‘Mijn Zorg Log’. Om inzicht te krijgen in de
mogelijkheden en consequenties voor de gebruikte processen, wet- en regelgeving en technieken in
de zorg is de blockchaintoepassing Mijn Zorg Log
voor onderzoeksdoeleinden ontwikkeld. Het is een
hulpmiddel om met organisaties inzichtelijk te maken hoe de informatie-uitwisseling in de zorg ingericht kan worden met blockchaintechnologie.
herleidbaar zijn tot een levend natuurlijk persoon. In
Bij de ontwikkeling van Mijn Zorg Log stonden
geregeld wie verantwoordelijk is voor de naleving van
Appie – centraal. Geertje is een vrouw op leeftijd
geval van een permissioned blockchain kan worden de eisen in de AVG.
twee fictieve casussen – die van Geertje en die van – handelingsbekwaam – die dankzij de zorg en
ondersteuning die ze krijgt thuis kan blijven wonen.
1 De Dutch Blockchain Coalition waarin overheid en bedrijfsleven sinds 2017 zijn verenigd, onderzoekt de mogelijkheden van blockchain en smart contracts. Nuttig en waardevol is het rapport: ‘Smart contracts als specifieke toepassing van de blockchain-technologie, Eerste verkenning naar vragen rond wet- en regelgeving en opleidingsbehoeften als gevolg van blockchain en meer specifiek smart contracts’ van de Smart Contract Werkgroep – Dutch Blockchain Coalition, 2017. 2 Zie voor een uitgebreide toelichting het rapport van Nictiz: Nictiz 2018 ‘Blockchain in de zorg’.
MC Magazine AUGUSTUS 2018 11
12 MC Magazine AUGUSTUS 2018
“Is een patiëntendossier in een blockchain, waarbij de patiënt of cliënt de regie krijgt over het dossier en mag besluiten welke behandelaar welk deel van zijn dossier mag inzien realistisch? “
MC Magazine AUGUSTUS 2018 13
Traditioneel ligt er in haar situatie een schriftje
Hoe meer ik er over lees en over nadenk, hoe meer
zorgverleners en mantelzorgers bij wanneer ze
impact kunnen hebben als internet dat heeft gehad?
als logboek op het aanrecht. Daarin houden
contact hadden met Geertje en waarvoor. In Mijn
Zorg Log houden cliënt, zorgverleners, zorgverleners
voorbeelden er opkomen. Zou blockchain eenzelfde Blockchain is here to stay. Zoveel is duidelijk.
en familie samen één digitaal logboek bij. Ze
•
actuele informatie. Met één belangrijk uitgangspunt:
•
beschikken daardoor op ieder moment over de
Geertje bepaalt wie toegang krijgt tot de gegevens.
•
Waar Geertje zorg ontvangt binnen één zorgdomein,
Tessa van den Ende is advocaat-partner Zorg
en met meer actoren dan Geertje te maken. De
leiding aan de Marktgroep Zorg bij Nysingh.
heeft fictieve Appie met meer dan één zorgdomein blockchain beperkt zich tot vastlegging van de
transacties rond één cliënt: Appie. Het gaat daarbij om ‘DAT-informatie’, bijvoorbeeld DAT er zorg is
geleverd. Vanuit de blockchain is de mogelijkheid
gecreëerd om een link te leggen naar administratief
inhoudelijke of zorginhoudelijke informatie: de WAT-
informatie: bijvoorbeeld WAT er aan zorg is geleverd. Ook de mogelijkheden voor het leggen van de regie bij de burger, het goedkeuren/valideren van zorg en ondersteuning, en het eenvoudiger organiseren van declaratie en betalen krijgen de aandacht.
Niet alles past in een blockchain.3 Daar waar de
zorg digitale processen betreft zoals declaraties of patiënttoestemmingen is blockchain toepasbaar. Denk aan het voorbeeld van Spotify op een
blockchain. Een uitdaging is de betrouwbaarheid van de medische gegevens. Hoe weet je als zorgverlener
dat de medische gegevens kloppen en wat de patiënt in werkelijkheid met de voorgeschreven medicatie
doet? Of de patiënt de medicijnen heeft ingenomen vertelt de blockchain immers niet. Dat is niet te
ondervangen door een smart contract. Want wie controleert of de patiënt de medicijnen heeft
genomen en zet dat op de blockchain, dat zou
wel heel arbeidsintensief worden. Wat wel wordt voorkomen is het bewust opnemen van onjuiste
gegevens of het wijzigen van gegevens achteraf. De gegevens in de blockchain kunnen niet gewijzigd worden en worden achter elkaar opgenomen.
bij Nysingh advocaten-notarissen N.V. Zij geeft Zij is in hart en nieren advocaat en specialist
op het gebied van de gezondheidszorg: een sparringpartner met grondige (juridische)
kennis van de zorg. Ze denkt in strategische en tactische zin mee over uitdagingen waarmee toezichthouders, bestuurders e.a. zoal mee te maken krijgen en combineert dat met pragmatisme.
Tessa is onder andere docent Governance
voor de Grotius opleiding Gezondheidsrecht, redacteur en auteur van de uitgave Tekst &
Commentaar Gezondheidsrecht, de uitgave
Zorg & Recht in de Praktijk en Gezondheidsrecht
Jurisprudentie. Zij is sinds 2017 voorzitter van de Geschillencommissie Mondzorg.
In 2016 werd zij uitgeroepen tot Legal Women of the year. In Zorgvisie “top zorgadvocaten” is zij door haar vakgenoten erkend als top zorgadvocaat, met aandachtsgebieden
governance, ondernemingsrecht en regulering. • • • •
CV • • • •
3 https://www.smarthealth.nl/2018/01/10/blog-blockchain-zorg-hype/.
• • •
14 MC Magazine AUGUSTUS 2018
• • •
MC Magazine AUGUSTUS 2018 15
door de Academie voor de Rechtspraktijk
16 MC Magazine AUGUSTUS 2018
AAN HET WOORD
Sigrid Stevens
[ directeur Juridisch Advies & Bijstand VvAA ]
Hoe ziet jouw team/jullie afdeling eruit?
artikelen, webinars en e-learnings. Als directeur ben
van VvAA Groep. Met ruim 65 juristen en advocaten
handen uit de mouwen. Zo spring ik wel eens in bij
Juridisch Advies & Rechtsbijstand is een onderdeel
bieden we juridische ondersteuning aan onze leden, de Nederlandse zorgprofessionals. We adviseren en procederen voor hen in zaken die zorgprofessionals
raken en grote impact hebben: klacht- en tuchtrecht, arbeidsrecht, ondernemingsrecht en contractuele geschillen. Ook ondersteunen onze juristen en
advocaten onze leden inhoudelijk met presentaties,
ik eindverantwoordelijk, maar ik steek zelf ook de
onze Juridische Helpdesk. Dat is het voordeel van zelf jurist zijn en van je vak houden!
Wat is op dit moment jouw grootste uitdaging?
Zorgprofessionals die VvAA nog niet kennen, laten
weten wat VvAA voor haar leden doet, specifiek op
MC Magazine AUGUSTUS 2018 17
18 MC Magazine AUGUSTUS 2018
het juridische vlak. Op jaarbasis doen wij de meeste medische tuchtzaken van alle partijen in Nederland,
met goede resultaten. Een aantal van onze juristen en advocaten is als docent verbonden aan universiteiten en hogescholen en een van onze advocaten zit in
aandacht voor deze kwestie en pikten politici het op. De kwestie hangt nog in de Eerste Kamer.
Welke arrest heeft bij jou het meeste impact (juridisch) gehad?
de redactie van het door Sdu uitgegeven Tijdschrift
Dat is zonder twijfel een uitspraak in een zaak, die
collega’s die zich elke dag inzetten voor onze leden,
van Oosterhout. Onze leden worden regelmatig
Tuchtrecht. Ik ben dus ontzettend trots op alle
de juristen en de ondersteunende collega’s. Mijn uitdaging is dat uit te dragen.
Hoe zie jij in dit licht jouw verbinding met vakgenoten voor de dienstverlening aan jullie leden?
Het contact met andere juristen en advocaten is
waardevol, omdat ik geloof dat je vooral leert van ervaringen uitwisselen en kennisdelen. Ik raak
een van onze eigen advocaten voerde, mr. Timo
geconfronteerd met zogenoemde materiële controles door zorgverzekeraars. Timo procedeerde namens een tandartsenpraktijk, die voor rechtsbijstand was
verzekerd, over een terugvordering. Deze zaak was een proefprocedure voor vele andere casussen.
Uiteindelijk leidde de zaak tot een positieve uitspraak
voor ons lid én voor de grote groep andere tandartsen, die in deze zaak een boete hadden gekregen.
maak ik onze dienstverlening aan onze klanten
Had jij zelf afgelopen jaar een bijzonder dossier onder handen?
advocaten ook klanten aan elkaar door, bijvoorbeeld
dossiers, daar zijn mijn juristen en advocaten veel beter
altijd geïnspireerd door andere mensen. Daarmee weer beter. Bovendien verwijzen juristen en
wanneer iemand een ander specialisme heeft.
Voor gezondheidsrecht moet je bij ons zijn, maar
erfrechtzaken verwijs ik graag door naar een collega.
Welke ontwikkelingen in wet- en regelgeving hebben de belangrijkste invloed op jouw praktijk?
Door toenemende wet- en regeldruk, zoals de WKKGZ en de AVG, wordt het voor onze leden steeds lastiger om hun weg te vinden in het ‘regelwoud’. Wij helpen hen in individuele casussen en collectief met de
beweging (Ont)regel de zorg. En we zien het aantal
tuchtklachten en claims toenemen door veranderende
wetgeving en beter geïnformeerde patiënten. Klachten en claims voorkomen, wordt dus steeds belangrijker. Verder weten wij als VvAA hoe belangrijk het beroepsgeheim is voor onze leden voor een
goede uitoefening van hun vak. Naar aanleiding van wetsvoorstel 33.980 ‘Wijziging van de Wet
marktordening gezondheidszorg’ brachten we samen met Spong advocaten een opinie uit, want het is een belangrijk item voor onze leden. Hierdoor kwam er
Als directeur behandel ik zelf geen individuele
in! Wel geef ik geregeld college aan de Hogeschool
Utrecht en presentaties aan onze leden, bijvoorbeeld over de AVG of over klachten en claims en de impact daarvan. Ik vind de interactie met de groepen heel leuk. Het valt mij de laatste jaren op dat studenten
goed voorbereid naar college komen en mooie vragen stellen waardoor echt een dialoog ontstaat.
Bijzonder vond ik een gevoelige en emotionele zaak van twee collega’s over de afgifte van een medisch
dossier, een civiele kwestie bij de rechtbank. Hierbij
werd een huisarts tot wanhoop gedreven, omdat hij bij voortduring geïntimideerd werd. Centraal stond de geheimhoudingsplicht van de huisarts, die ook
geldt nadat de patiënt is overleden, versus de afgifte van het dossier aan nabestaanden, die daar om
verzochten. Na afloop werden we gecomplimenteerd over de betrokkenheid en de professionele wijze van werken. Als attentie kregen de collega’s van onze cliënt een boek met een cartoon toegespitst op
de collega’s en de zaak, gemaakt door de schrijver
van het boek. En ze kregen een kokosnoot: want er werden harde noten gekraakt in deze zaak.
MC Magazine AUGUSTUS 2018 19
Welk moment uit je carrière maakte de meeste indruk op jou?
Met VvAA en Amref Flying Docters ben ik in Tanzania geweest om ter plaatse met Amref te werken aan een betere gezondheidszorg in Afrika. Tijdens
leuker dan een ogenschijnlijk onoplosbaar probleem toch tot een goed einde te brengen: ‘Sigrid, verzin een list!”.
een ziekenhuisbezoek waren we getuigen van een
•
in het ziekenhuis te kunnen bevallen. Het was heel
•
geboorte. De moeder had dagen gelopen om veilig intiem om mee te maken en ik realiseerde me weer hoe bevoorrecht we in Nederland zijn met onze
gezondheidszorg. En hoe mooi ik het vind om met
VvAA onze leden te ondersteunen, zodat zij nog beter voor hun patiënten en cliënten kunnen zorgen.
Je hebt een gezin. Hoe is jouw werkprivébalans?
Haha, dit is een tricky vraag aan een werkende
moeder. Eigenlijk moet je deze vraag stellen aan de
•
Na mijn studie rechten aan de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Antwerpen wist ik 3 dingen zeker: ‘Ik had eigenlijk tandarts willen worden, ik wilde graag aan de slag bij een organisatie in beweging waar veel te doen is en ik maak zelf graag het verschil’. Na mijn start bij DAS Rechtsbijstand, waar ik verschillende functies heb gehad, kwam ik in 2015 terecht bij ledenorganisatie en dienstverlener VvAA waar al deze 3 punten samenkomen. Midden in de actualiteit
mensen om mij heen. Ik houd echt van mijn werk en
geven wij Nederland onbezorgde zorgprofessionals.
tijd in. Tegelijkertijd ben ik heel graag bij mijn gezin,
Als directeur Juridisch Advies & Rechtsbijstand
van de mensen met wie ik werk, dus daar stop ik veel familie en vrienden. Werk en privé lopen gemakkelijk in elkaar over: terwijl mijn oudste zoon huiswerk
maakt, zit ik tegenover hem te werken. En een heidag met collega’s organiseer ik graag bij ons thuis.
Wat wil je in de toekomst nog graag doen?
ben ik verantwoordelijk voor ruim 65 juristen en advocaten die dagelijks het verschil maken voor onze leden. Met het accent op gezondheidsrechtelijk gebied staan wij onze leden bij in het omgaan met medische gegevens, het medisch beroepsgeheim, de bevoegdheden van de IGZ, het medisch tuchtrecht en
Ik wil nog graag een paar jaar met mijn gezin in het
in samenwerkingsgeschillen.
een andere cultuur en de verbondenheid als gezin
Daarnaast ben ik als gastdocent verbonden aan de
buitenland wonen en werken. De combinatie van in een andere omgeving is voor mij een prachtig
toekomstperspectief. Het liefst weer bij een organisatie gelinkt aan de gezondheidszorg, zodat ik daarna die lessen weer kan meenemen naar Nederland.
Welke eigenschappen zijn belangrijk om succesvol te zijn binnen jouw vakgebied? Ik zie mijn vak als ‘manager met een juridische
insteek’. Als manager is het belangrijk om duidelijk te zijn en kaders te geven met daarbinnen vrijheid en mildheid. Mijn resultaatgerichtheid heeft me
altijd veel gebracht. Net als een goed ontwikkeld
relativeringsvermogen. Ik denk altijd in oplossingen, dat zal mijn juridische achtergrond zijn. Ik vind niets
Hogeschool Utrecht, faculteit Gezondheidsrecht, waar ik studenten al in een vroeg stadium alert maak op dat wat zij mogelijk tegenkomen in hun werkend leven. En hierbij bied ik hun handvatten voor het nemen van hun professionele verantwoordelijkheid. En verder ben ik sinds juni als (niet uitvoerend) bestuurder verbonden aan Sofa BV, een organisatie voor apotheekhoudende huisartsen.
CV • • • • • • •
20 MC Magazine AUGUSTUS 2018
• • •
MC Magazine AUGUSTUS 2018 21
MAGNA CHARTA NEVER FOLLOWS
22 MC Magazine AUGUSTUS 2018
W W W. AV D R . N L
MC Magazine AUGUSTUS 2018 23
NOOIT MEER
SCHREEUWEN OP TERRASSEN
Anita Nijboer
[ partner bij Ekelmans & Meijer advocaten en leidt de sectie bestuursrecht ] 24 MC Magazine AUGUSTUS 2018
207
De afgelopen maanden zitten de terrassen weer vol. Hoe gezellig dit ook is, voor omwonenden kan dit slapeloze nachten opleveren vanwege het stemgeluid van de bezoekers van het terras. Dit stemgeluid wordt vaak wat harder naarmate de avond vordert en er meer gedronken wordt. Welke maatregelen kunnen aan een uitbater van
Er wordt dus onderscheid gemaakt tussen een terras
stemgeluid te verminderen? En is het voldoende als
weg) en een terras dat met bebouwing omsloten is
een horecagelegenheid worden opgelegd om dit
wordt bepaald dat ervoor gezorgd moet worden dat er niet wordt geschreeuwd op het terras?
Wanneer moet stemgeluid worden beoordeeld? Op grond van het Activiteitenbesluit dienen
horecagelegenheden, waaronder terrassen, te voldoen aan bepaalde geluidsniveaus. Deze geluidsniveaus staan in artikel 2.17 van het Activiteitenbesluit.
Bij het bestemmen van een terras in een
bestemmingsplan alsmede bij de verlening van een
exploitatievergunning dient te worden getoetst of aan deze geluidsgrenswaarden kan worden voldaan.1 Naast muziek is stemgeluid de belangrijkste
geluidveroorzakende factor op een terras. Bij de
beoordeling van het geluid dat afkomstig is van een terras mag stemgeluid buiten beschouwing blijven als sprake is van een onverwarmd en onoverdekt terrein dat niet kan worden aangemerkt als een
binnenterrein (artikel 2.18, eerste lid aanhef en onder a Activiteitenbesluit).
dat aan een openbare ruimte ligt (zoals een openbare voor de bepaling van het geluid. Het idee daarachter is dat stemgeluid bij een terras dat aan de openbare weg ligt, zal opgaan in het omgevingsgeluid,
terwijl dat niet het geval is bij een terras dat door bebouwing omsloten is.
In de Nota van toelichting wordt dit als volgt gemotiveerd.
“Geluid afkomstig van terrassen wordt niet of
nauwelijks afgeschermd en kan direct omliggende gevels belasten. Rigide toepassing van de
geluidsnormen zou het in veel gevallen onmogelijk
maken een terras in gebruik te hebben. De uitsluiting van stemgeluid afkomstig van een buitenterrein
geldt feitelijk uitsluitend voor situaties waarbij het
buitenterrein aan de straat of een andere openbare ruimte is gelegen. In deze gevallen mag worden
aangenomen dat het van bijvoorbeeld het terras
afkomstige geluid opgaat in het omgevingsgeluid. Echter indien een buitenterrein omsloten is door
bebouwing zal het omgevingsgeluid doorgaans veel lager zijn. Stemgeluid van het terras zal dan eerder leiden tot overlast .“2
1 Zie bijvoorbeeld AbRvS 27 juni 2018, ECLI:NL:RVS:2018:2114 2 Nota van toelichting bij het Activiteitenbesluit, Stb. 2007, 415, p. 205
MC Magazine AUGUSTUS 2018 25
26 MC Magazine AUGUSTUS 2018
“Bij stemgeluid kan immers niet gemakkelijk het geluid worden begrensd zoals bij een muziekinstallatie. MC Magazine AUGUSTUS 2018 27
In een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak
voorzieningen moeten worden aangebracht en welke
maart 2011 (ECLI:NL:RVS:2011:BP6308), r.o. 2.5.1.
aan geldende geluidsnormen te voldoen (artikel 2.20,
van de Raad van State (hierna: de Afdeling) van 2 3
oordeelde de Afdeling dat naast de situering
van het terras ook het referentieniveau van het
omgevingsgeluid alsmede de mate van beslotenheid van de ligging van het buitenterrein als indicatie kan dienen voor de vraag of sprake is van een binnenterrein.
Voor de vraag of stemgeluid bij de beoordeling
moet worden betrokken zal dus moeten worden
gekeken naar de situering van het terrein aan een
openbare weg of andere openbare ruimte maar ook naar de vraag hoe besloten het terrein ligt en wat
het referentiegeluid in de omgeving is. Dit laatste is logisch, nu de achtergrond van de bepaling erin is
gelegen te beoordelen of het stemgeluid opgaat in omgevingsgeluid of niet.
Welke maatregelen zijn mogelijk om het geluid te verminderen?
Wanneer een terras mogelijk wordt gemaakt in een
gedragsregels in acht moeten worden genomen om vijfde lid Activiteitenbesluit).
Er zijn verschillende manieren om het (stem)geluid
te verminderen. Zo kan soms door de situering van
de tafels of door geluidafschermende maatregelen te nemen (zoals een geluidsscherm), het geluid zo worden verminderd dat het terras ruimtelijk
aanvaardbaar is. Ook kan worden bepaald dat het
terras om een bepaalde tijd gesloten moet zijn zodat de lagere geluidsnormen voor de nacht niet worden
overschreden of dat maar een beperkt aantal mensen mag worden toegelaten op het terras. Desondanks kan het vaak lastig zijn om met maatregelen
het stemgeluid zo te verminderen dat van een
overschrijding geen sprake meer is. Bij stemgeluid kan immers niet gemakkelijk het geluid worden begrensd zoals bij een muziekinstallatie.
Is het voldoende om te bepalen dat niet mag worden geschreeuwd?
bestemmingsplan (en/of wanneer een exploitatie
Onlangs, bij uitspraak van 13 juni 2018
moeten worden beoordeeld of het gebruik van het
oordeel gegeven over de vraag of een voorschrift
vergunning wordt verleend voor een terras) zal
terras ruimtelijk aanvaardbaar is. Bij die beoordeling
dient te worden betrokken of de geluidgevolgen van het terras op nabijgelegen woningen aanvaardbaar zijn. Indien sprake is van een terrein dat als
binnenterrein dient te worden gekwalificeerd,
dient bij die beoordeling het stemgeluid te worden
betrokken. In een bestemmingsplan kunnen bepaalde voorschriften worden opgenomen die beogen het geluid te verminderen. Zo kan bijvoorbeeld in het
bestemmingsplan een voorwaardelijke verplichting worden opgenomen. Zo’n verplichting bepaalt dat
het terras uitsluitend mag worden aangelegd en in
gebruik genomen indien aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.
Daarnaast kunnen in de exploitatievergunning voor de horecagelegenheid maatwerkvoorschriften
worden opgenomen waarin staat welke technische 3 Zie ook AbRvS 10 juni 2009, ECLI:NL:RVS:2009:BI7271
28 MC Magazine AUGUSTUS 2018
(ECLI:NL:RVS:2018:1942) heeft de Afdeling een
waarin staat dat ervoor moet worden gezorgd dat
er niet wordt geschreeuwd op het terras voldoende soelaas kan bieden.
Het ging hier om een bestemmingsplan waarin een terras mogelijk werd gemaakt. Bij de beoordeling of het terras ruimtelijk aanvaardbaar was, diende het stemgeluid te worden betrokken. In het
bestemmingsplan waren twee voorwaardelijke
verplichtingen opgenomen om het stemgeluid te verminderen. De eerste was een verplichting om
een geluidsscherm op te richten, de tweede was de verplichting dat:
“het personeel van het horecabedrijf waarvan het terras onderdeel uitmaakt door de exploitant is
geïnstrueerd om luid schreeuwen van bezoekers te voorkomen en de exploitant en/of het
personeel direct maatregelen treft in geval van
luid schreeuwen, bestaande uit het aanspreken
van de bezoekers en bij herhaling (na de eerste keer waarschuwen) het direct verwijderen van
de bezoekers van het terras. Er is sprake van luid schreeuwen indien het bronvermogen van het stemgeluid meer bedraagt dan 95 dB(A).”
Bij de beoordeling van het geluid waren deze voorwaardelijke verplichtingen betrokken.
Een omwonende had beroep ingesteld tegen het vaststellingsbesluit en had daarbij onder
meer aangevoerd dat de tweede voorwaardelijke
verplichting (het moeten voorkomen van geschreeuw) niet te handhaven is én dat deze regel slechts werking heeft als er al is geschreeuwd zodat
geschreeuw daarmee niet wordt voorkomen. Bij de geluidsbeoordeling had met deze voorwaardelijke verplichting geen rekening gehouden mogen worden.
De Afdeling oordeelde echter dat dat deze
voorwaardelijke verplichting ook gericht is op het voorkomen van geschreeuw door bezoekers. Als niet zou worden voldaan aan deze verplichting,
kon worden gehandhaafd, aldus de Afdeling. De
voorwaardelijke verplichting mocht daarom bij de beoordeling worden betrokken.
• • • Anita Nijboer is partner bij Ekelmans & Meijer advocaten en leidt de sectie bestuursrecht. Zij adviseert en procedeert op het terrein van het algemeen bestuursrecht en het omgevingsrecht (ruimtelijke ordening, milieu, natuurbescherming, luchtkwaliteit, water en duurzaamheid). Daarnaast adviseert en procedeert zij op het gebied van toezicht en handhaving, subsidies en schade door overheidshandelen. Zij heeft ruime ervaring in het van start tot finish begeleiden van overheden, projectontwikkelaars en woningcorporaties bij complexe gebiedsontwikkelingsprojecten, de realisatie van woningen, kantoorgebouwen, grote milieu-inrichtingen, scholen, ziekenhuizen en de aanleg van wegen. Daarbij ondersteunt zij haar cliënten onder andere bij het zo snel mogelijk verkrijgen van de benodigde vergunningen en ontheffingen.
De conclusie is dus dat het voldoende kan zijn om
te bepalen dat ervoor gezorgd moet worden dat er
niet wordt geschreeuwd om aan de geluidsnormen te voldoen en een terras ruimtelijk aanvaardbaar
te achten. Voor de praktijk is dit interessant omdat vaak met name hard stemgeluid c.q. geschreeuw
een overschrijding van de geluidswaarden oplevert waardoor een terras niet zou kunnen worden
gerealiseerd en op deze wijze een mogelijkheid bestaat om een terras toch toe te kunnen staan.
Doordat Anita zowel voor de Rijksoverheid, provincies en gemeenten als voor grote projectontwikkelaars en woningcorporaties optreedt, is zij gewend en in staat een zaak van verschillende invalshoeken te benaderen en daarbij uiteenlopende belangen te betrekken. Bovendien kan zij daardoor gemakkelijk in een kort tijdsbestek knelpunten en risico’s signaleren. Daarbij houdt zij het belang van een snelle praktische oplossing in het oog. Een goede verstandhouding en overleg met de juiste instanties werkt vaak beter dan het schrijven van lange processtukken.
CV • • • • • • • • •
Judith Bollen
[ Head of Legal/bestuurder Stichting Pensioenfonds BAT ]
En ze leefden nog lang en ongelijk… 30 MC Magazine AUGUSTUS 2018
206
O
nlangs stuurde een vriend van mij een artikel door dat door zijn oud-tante, Jean Curlewis, was geschreven in 1928 in “the Home - The Australian Journal of Quality”. Het artikel heet “Portrait of a Chairman” en gaat over een ms J A Reynolds uit Londen. Ms Reynolds was in 1896 begonnen te werken in een
kan doen en dat de vrouw het werk evengoed kan
en zijzelf. Ms Reynolds vertelt in het interview hoe zij
feministisch, echter, op het sociale en persoonlijke
klein reclamebureau dat bestond uit drie mannen
besloot dat een rustig leven thuis niets voor haar zou zijn en hoe zij had bedacht dat de reclamewereld de toekomst zou hebben en hoe zij de rol van vrouwen in die wereld zag. In 1896 was het ongehoord dat
doen als een man. In beperkte mate is zij dus ook
vlak blijft ook zij de maatschappelijke norm volgen.
Een vrouw die de top bereikt in haar werk, kan geen gezin hebben, en omgekeerd.
een manager een vrouw te woord zou staan in een
Fast forward naar 2018, 90 jaar later, en we hebben
moest via een mannelijke klerk gedaan worden.
voldoende vrouwen in de boardroom en de
bespreking of aan de telefoon. Alles wat zij deed Maar, zegt ms Reynolds, dat maakte niet uit. Ik
bereikte wat ik wilde en ik bouwde gestaag mijn credits op. Sindsdien ben ik nooit vooroordelen
tegen vrouwen tegengekomen in mijn werk – zolang de vrouw haar werk goed doet. 32 Jaar later is ms
Reynolds de Chairman van Samson Clark & Co. Ltd met vestigingen in Londen, Melbourne, Sydney en
Brisbane, met een staf van een paar honderd mensen. Wanneer ze de vraag krijgt hoe haar persoonlijke
nog steeds de discussie over het ontbreken van persisterende ongelijkheid in beloning tussen
mannen en vrouwen bij gelijke functies. Nederland behoort tot de landen waar het percentage van
vrouwen met een afgemaakte opleiding heel hoog is.
In de juridische en medische wereld is de verhouding man/vrouw praktisch gelijk, in sommige sectoren zijn zelfs meer vrouwen dan mannen werkzaam, maar
toch is een cao als die van Aegon voorpagina nieuws omdat het over garanties voor gelijke beloning gaat.
leven er uit ziet, is ze terughoudend. Ze wandelt
Natuurlijk stroomt niet iedereen door naar de top
zichzelf. Ze is tegen vrouwen die zichzelf verwaarlozen
man/vrouw in de lagere en midden regionen, zou
graag en neemt goede vakanties en zorgt goed voor en “nervous breakdowns” krijgen. Dat is niet goed,
zegt ze. “Why should they? Men do not. Of course, it
means a woman must not try to live other lives as well. That, I think, is hard on everyone concerned.”
van een onderneming. Maar gezien de verdeling
het bovenin toch beter verdeeld moeten zijn. Allerlei partijen zoeken naarstig naar de oplossing om
vrouwen te blijven stimuleren energie te willen steken in hun ontwikkeling, persoonlijk en zakelijk.
Ms Reynolds is duidelijk een geëmancipeerde vrouw
De overheid draagt haar steentje bij: van het
de wijze waarop zij haar leven wilt leiden. Ze vindt
tot het instellen van quota voor vrouwen aan de
in de zin dat zij een eigen keuze heeft gemaakt over het vanzelfsprekend dat een vrouw dit ook mag en
stimuleren van de bèta opleidingen voor meisjes top, maar nog steeds zegt men in het bedrijfsleven
MC Magazine AUGUSTUS 2018 31
In mijn directe omgeving ken ik best een aantal
vrouwen in bestuursfuncties, maar de combinatie van die hoge positie én een gezinsleven met een werkende partner, is zeldzamer. Ik heb in mijn
werkende leven nog nooit commentaar gehad van
mannen op de door mij gekozen combinatie van werk met het gezinsleven. Wel regelmatig van vrouwen. Zelfs van vrouwen die mij of mijn thuis situatie
helemaal niet kenden, maar à la de schoolpleinterreur ongevraagd hun ongenuanceerde veroordeling
uitspraken. Wat drijft het nog altijd voortduren van de gedachte dat de vrouw in de maatschappij maar één van beide rollen echt goed kan en mag uitvoeren? Emancipatie en feminisme bestaan al meer
dan een eeuw maar wat is er nou helemaal van terechtgekomen in ons brede maatschappelijk
denken? Ik denk dat de zin om iets te bereiken of
om ergens goed in te worden, net als het hebben
“Wat drijft het nog altijd voortduren van de gedachte dat de vrouw in de maatschappij maar één van beide rollen echt goed kan en mag uitvoeren?” en zelfs in de politiek dat het “onmogelijk is om de
vrouwen te vinden”. The carrot and the stick, maar het zet nog steeds te weinig zoden aan de dijk.
32 MC Magazine AUGUSTUS 2018
van respect voor elkaar, ongeacht je huidskleur,
ongeacht je geslacht of je geaardheid, wordt gewekt
en gevoed als kinderen nog klein zijn. Met wat mazzel word je de gehele jeugd verder gestimuleerd, door
ouders, de juffen en meesters op school, de coaches bij sportclubjes. En ben je dan als volwassenen
sterk genoeg je eigen keuzes te maken en houd je
je vooroordelen over de keuzes van anderen onder controle. En ja, ben je voorgeprogrammeerd om
iedereen gelijk te behandelen en te beoordelen en je dromen waar te maken.
Een samenleving waarin iedereen gelijk is, is denk
ik een utopie, maar dit verhaal begon ook al als een sprookje.
MC Magazine AUGUSTUS 2018 33
• • • Judith is na haar rechtenstudie in Leiden in het bedrijfsleven begonnen als management trainee en heeft de eerste 12 jaar in diverse functies in marketing, communicatie en HR gewerkt in Amsterdam en Parijs. Eind 1999 heeft zij de switch gemaakt naar de juridische afdeling waar zij eerst als bedrijfssecretaris heeft gewerkt en uiteindelijk via de Legal Counsel rol nu directeur is, met eindverantwoordelijkheid voor de juridische zaken. De laatste Jaren is de focus telkens meer gericht op besturen, risico management en toezicht houden. Judith is gekwalifeerd Pensioenfonds bestuurder en volgt nu de opleiding voor Commissarissen en Toezichthouders.
• • • • • • • • • • • •
CV • • • • • • •
door de Academie voor de Rechtspraktijk
36 MC Magazine AUGUSTUS 2018
AAN HET WOORD
Chahrazad Boussidi [ advocaat bij De Boorder Schoots Advocaten ]
Hoe ziet een gemiddelde werkdag eruit?
Binnen de advocatuur is geen dag hetzelfde, bijna
geen dag voorspelbaar. EĂŠn van de redenen waarom ik iedere dag geniet. Het werk is dynamisch, ik moet vaak snel schakelen, onder druk presteren en waar nodig praktisch handelen. Heerlijk!
Welk aspect van je functie spreekt je het meeste aan?
De juridische puzzel oplossen, pal voor mijn cliĂŤnten
staan en hen zo helpen in een vaak emotionele en zware tijd in hun leven.
Wat voor eigenschappen zijn belangrijk om succesvol te zijn binnen jouw rechtsgebied?
Een grondige kennis van het familie- en erfrecht in het bijzonder en het recht in het algemeen is natuurlijk noodzakelijk. Het familie- en erfrecht vereist echter
ook een groot inlevingsvermogen en psychologisch
inzicht. Voornamelijk als advocaat familie- en erfrecht
MC Magazine AUGUSTUS 2018 37
is het van belang om te achterhalen of een minnelijke oplossing tot de mogelijkheden behoort. Mediation of Collaborative Divorce kunnen trajecten zijn, die
mensen helpen met en begeleiden bij het maken van goede afspraken. Een goede advocaat moet echter op het juiste moment de beslissing kunnen nemen om de zaak aan de rechter voor te leggen.
Staat er nog iets op je carrière bucketlist? Ik heb door de jaren heen al het een en ander
van mijn bucketlist afgestreept én weer nieuwe
uitdagingen toegevoegd. Het antwoord op deze vraag zal dan ook altijd “ja” zijn.
Op mijn bucketlist staat in ieder geval lid worden van
de vFas, het geven van cursussen, meer publiceren en gewoonweg mezelf verder ontwikkelen. Ook staat het werken bij een nichekantoor er op. In 2012 ben ik bij
een groot kantoor begonnen als advocaat binnen de sectie familie- en erfrecht. De interesse die ik tijdens
mijn studie had voor deze rechtsgebieden is gegroeid
naar een passie. Na 7 jaar heb ik besloten mijn ambitie om binnen een nichekantoor werkzaam te zijn, om te
werken met advocaten die mijn passie voor het familieen erfrecht delen en het vakinhoudelijke werk naar een hoger niveau tillen, te realiseren. In september 2018
streep ik dit punt van mijn bucketlist, aangezien ik dan deel ga uitmaken van het team van nichekantoor De Boorder Schoots Advocaten te Amsterdam.
Zijn er in deze digitale wereld nog items (anders dan je mobiele telefoon) die je altijd bij je hebt en waarmee je niet zonder kunt? Zijn er ook momenten waarop je er bewust voor kiest om offline te zijn?
Ik kan niet zonder mijn oordopjes met muziek!
Werken, sporten, wandelen, winkelen gaan altijd samen met mijn oordopjes. Op kantoor weten
mijn collega’s dat ik altijd muziek luister wanneer ik
geconcentreerd moet werken. Ik ben een denker en
een dromer en wil me af en toe afsluiten. Muziek helpt me om allerlei gedachtes en ‘prikkels’ van buiten
tegen te houden. Soms ben ik door mijn muziek heel even offline.
38 MC Magazine AUGUSTUS 2018
“Muziek helpt me om allerlei gedachtes en ‘prikkels’ van buiten tegen te houden.”
MC Magazine AUGUSTUS 2018 39
Welk moment in je carrière is jou het meeste bijgebleven?
tot de gemeenschap behoren, terug kan nemen
& Recht heb ik een annotatie geschreven bij
tekst van art. 61 Fw anders kan doen vermoeden, is
Voor het tijdschrift Jurisprudentie Onderneming een uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden (ECLI:NL:GHARL:2016:5855, JOR 2017/104).
Een mooie ervaring en eer. Ik wil jullie een korte schets van de zaak natuurlijk niet onthouden. In
deze uitspraak stond het terugneemrecht van de niet-gefailleerde echtgenoot van art. 61 lid 1 FW centraal, dat een uitzondering is op het beginsel
van art. 63 lid 1 Fw. Laatstgenoemd artikel bepaalt dat het faillissement van de in gemeenschap van
goederen gehuwde echtgenoot behandeld wordt als het faillissement van die gemeenschap. Het
terugneemrecht van art. 61 lid 1 Fw houdt in dat
de niet-gefailleerde echtgenoot goederen die niet
40 MC Magazine AUGUSTUS 2018
indien deze echtgenoot kan bewijzen dat het tot
diens privévermogen behoort. Hoewel de letterlijke de algemene lijn in jurisprudentie en literatuur dat dit artikel ook van toepassing is op echtgenoten die buiten iedere gemeenschap zijn gehuwd.
In deze zaak zijn de echtgenoten buiten iedere
gemeenschap gehuwd, is daardoor een schuld
privé en slechts verhaalbaar op het privévermogen van de echtgenoot-schuldenaar, maar wordt de niet-gefailleerde echtgenoot via art. 61 Fw toch
meegetrokken in het faillissement van de echtgenoot. Het hof was namelijk van oordeel dat de niet-
gefailleerde echtgenoot geen geslaagd beroep kon
doen op het terugneemrecht, omdat zij niet voldeed aan de strenge bewijsvoorschriften in de leden 2 tot
en met 6 van art. 61 Fw. Deze strenge bewijsregels
•
gemeenschap van goederen vervallen voor
•
zijn door de inwerkingtreding van de Wet beperkte faillissementen uitgesproken na 1 januari 2018. Dat brengt mij op de beantwoording van de volgende vraag.
Wat is volgens jou de belangrijkste ontwikkeling op het gebied van wet- en regelgeving die van invloed is geweest op jouw praktijk?
De belangrijkste recente ontwikkeling is de op 1
januari 2018 in werking getreden “Wet beperkte
gemeenschap van goederen” tot wijziging van Boek
1 van het Burgerlijk Wetboek en de Faillissementswet. De omvang van de wettelijke gemeenschap van goederen is beperkt en daarmee is het stelsel
•
Chahrazad Boussidi is privaatrechtelijk afgestudeerd aan de Universiteit van Tilburg. Haar scriptie schreef zij op het gebied van het huwelijksvermogensrecht. Tijdens haar stages heeft Chahrazad onder meer internationale ervaring opgedaan in New York City. Chahrazad heeft jaren bij een van de grootste advocatenkantoren van Noord-Nederland gewerkt en zij heeft zich gespecialiseerd in het familie- en erfrecht. Chahrazad heeft een annotatie in tijdschrift JOR op haar naam staan en zij heeft de leergang bij de Academie voor de Rechtspraktijk in juli 2018 succesvol afgerond. In september 2018 zet zij haar carrière voort bij De Boorder Schoots Advocaten te
van het huwelijksvermogensrecht gewijzigd
Amsterdam.
Kort gezegd houdt dit in dat privégoederen die
Chahrazad is een daadkrachtige advocaat die van
naar een beperkte gemeenschap van goederen. echtgenoten vóór het huwelijk hadden, privé blijven.
aanpakken weet. Hard op de zaak, zacht op de mens.
hadden blijven gemeenschappelijk, met dien
•
dan ieder de helft door het huwelijk vervalt en 50-50
•
Gemeenschappelijke goederen die echtgenoten
verstande dat een andere eigendomsverhouding
wordt. Daarnaast zijn tijdens het huwelijk ontvangen schenkingen en erfenissen privé.
Hoe ziet jouw praktijk er over 10 jaar uit?
Mijn praktijk bestaat over 10 jaar uit nog meer familieen erfrechtzaken met grote juridische complexiteit.
Het is mijn ambitie om binnen “mijn” rechtsgebieden specialist pur sang te zijn. Met 7 jaar ervaring in het
familie- en erfrecht, de leergang erfrecht op zak, de voortzetting van mijn carrière bij nichekantoor De Boorder Schoots en mijn bucketlist is die praktijk binnen handbereik.
• • • • • • • • • •
CV • • •
GA NAAR DE WEBSITE VOOR DE LAATSTE CURSUSSEN, LIVE EN ON-DEMAND WEBINARS, LEERGANGEN WORLDWIDE, MAGNA CHARTA MAGAZINE, LAW TV EN NOG VEEL MEER...! www.avdr.nl
42 MC Magazine AUGUSTUS 2018
MC Magazine AUGUSTUS 2018 43
If we run
To look in the back room Where we hide
All of our feelings I just close my eyes as you walk out
Tom Smith
www.avdr.nl