LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η ΑΥΓΗ 15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013 TEYXOΣ 28
diplomatique
Ενάντια στη λιτότητα, αλλά σε ποια Ευρώπη Του Frédéric Lordon*
Ο
υσιαστικά έχουμε ήδη βγει από τη ζώνη του ευρώ}». Ήταν η παραδοχή του Νίκου Αναστασιάδη, πρόεδρου της Κύπρου, μιας χώρας όπου, στο εξής, τα χαρτονομίσματα του ευρώ δεν έχουν πλέον την ίδια αξία που έχουν στην Ελλάδα ή στη Γερμανία. Μήπως έχει ήδη δρομολογηθεί η έκρηξη που θα οδηγήσει στη διάλυση του ενιαίου νομίσματος; Ενάντια στο σενάριο του χάους έχει αρχίσει ήδη να κάνει τον δρόμο της η ιδέα της οργανωμένης εξόδου από το ευρώ, η οποία θα αποτελεί προϊόν διαβούλευσης. Πολλοί, κυρίως στην Αριστερά, συνεχίζουν να πιστεύουν ότι θα αλλάξουμε το ευρώ. Ότι θα κατορθώσουμε να περάσουμε από το σημερινό ευρώ της λιτότητας σε ένα -επιτέλους- ανανεωμένο ευρώ, προοδευτικό και κοινωνικό. Κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Για να πάρουμε μια πρώτη ιδέα για τους λόγους για τους οποίους δεν θα υπάρξει παρόμοια εξέλιξη, θα αρκούσε να αναφερθούμε στην απουσία οποιουδήποτε πολιτικού μοχλού, έτσι όπως είναι σήμερα διαμορφωμένη η θεσμική μορφή της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης. Ωστόσο, υπάρχει κι ένα κατά πολύ ισχυρότερο επιχείρημα, το οποίο εκφράζεται με τη μορφή ενός λογικού συλλογισμού. Μείζων πρόταση του συλλογισμού: Το σημερινό ευρώ προέκυψε μέσα από μια οικοδόμηση η οποία είχε ως συνέπεια -αλλά και ως πρόθεσηνα ικανοποιήσει με κάθε τρόπο τις χρηματαγορές και να προωθήσει την κυριαρχία τους πάνω στις ευρωπαϊκές οικονομικές πολιτικές[1]. Ελάσσων πρόταση: Κάθε πρόγραμμα σημαντικής αλλαγής της φύσης του ευρώ αποτελεί, εκ των πραγμάτων, ένα σχέδιο για το ξήλωμα της εξουσίας των χρηματαγορών και για την εκδίωξη των διεθνών επενδυτών από το πεδίο της οικοδόμησης των δημόσιων πολιτικών. Συνεπώς, καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα: 1. Οι αγορές δεν θα αφήσουν ποτέ να εκπονηθεί, μπροστά στα μάτια τους, ένα σχέδιο το οποίο θα έχει προφανώς ως στόχο να τους αφαιρέσει τη δυνατότητά τους να επιβάλλουν τη δική τους πειθαρχία στα κράτη. 2. Αμέσως μόλις ένα παρόμοιο σχέδιο θα άρχιζε να αποκτά μια έστω και ελάχιστη πολιτική υπόσταση και να έχει κάποιες πιθανότητες να
«{
*Ο Frédéric Lordon είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του «Jusqu’à quand? Pour en finir avec les crises financières», Raisons d’agir, Παρίσι.
υλοποιηθεί, θα προσέκρουε πάνω σε έναν καταιγισμό κερδοσκοπίας και σε μια οξύτατη κρίση των αγορών, η οποία θα περιόριζε σχεδόν στο μηδέν τον διαθέσιμο χρόνο για τη θεσμοθέτηση ενός εναλλακτικού νομισματικού οικοδομήματος. Η μόνη διέξοδος που θα απέμενε σε αυτήν την περίπτωση -δηλαδή εν θερμώ- θα ήταν η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα. Συνεπώς, οι μοναδικές επιλογές της «Αριστεράς που εξακολουθεί να πιστεύει σε αυτή τη λύση» συνίστανται, είτε στο να βυθιστεί μέσα στην αδυναμία για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, είτε στο να... επιταχύνει την έλευση αυτού ακριβώς που απεύχεται και προσπαθεί να αποφύγει (δηλαδή την επιστροφή στα εθνικά νομίσματα), το οποίο θα επέλθει αμέσως μόλις αρχίσουν να παίρνουν οι αγορές στα σοβαρά το σχέδιό της για αλλαγή του ευρώ! Βέβαια, θα πρέπει προηγουμένως να συνεννοηθούμε για το τι περιλαμβάνει στην προκειμένη περίπτωση ο όρος «Αριστερά»: σίγουρα όχι το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS), το οποίο μονάχα φραστικά και λόγω αδράνειας διατηρεί κάποια σχέση με την Αριστερά. ούτε εξάλλου και την αδιαφοροποίητη μάζα του ευρωπαϊσμού, η οποία -σιωπηλή και βυθισμένη στη μακαριότητα κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιώντώρα μόλις ανακάλυψε τα σοβαρότατα προβλήματα του αγαπημένου της δημιουργήματος και συνειδητοποίησε με τρόμο ότι είναι πολύ πιθανή η κατάρρευσή του. Όμως, είναι αδύνατον να λύσουμε μέσα σε μια μονάχα στιγμή τα προβλήματα που συσσωρεύτηκαν μέσα σε μια τόσο μακρά περίοδο βαθιού κι αδιατάρακτου διανοητικού ύπνου. Έτσι, άρχισε μια αγωνιώδης αναζήτηση πρωτότυπων λύσεων σωτηρίας, από ανθρώπους που ξύπνησαν ξαφνικά καταμεσής της νύχτας, έχοντας καταληφθεί από έναν ελαφρύ πανικό καθώς βρέθηκαν εντελώς απροετοίμαστοι. Στην πραγματικότητα, οι φτωχές ιδέες στις οποίες ο ευρωπαϊσμός εναποθέτει τις τελευταίες του ελπίδες δεν είναι τίποτε άλλο από κούφιες λέξεις: ευρωομόλογα, «οικονομική διακυβέρνηση» ή, ακόμα καλύτερα, το «δημοκρατικό άλμα» που ευαγγελίζεται το δίδυμο Μέρκελ και Ολάντ, χωρίς ωστόσο αυτή η ιδέα να προκαλεί ιδιαίτερο ενθουσιασμό. Οι λύσεις και το σκεπτικό από το οποίο αυτές πηγάζουν μας θυμίζουν τα χαρτονένια χωριά που έστηνε ο Ποτέμκιν για να ωραιοποιήσει την κατάσταση της χώρας κατά τη διάρκεια των επιθεωρήσεων της τσαρίνας Αικατερίνης. Καθώς οι εμπνευστές τους δεν θέλησαν ποτέ να αναρωτηθούν για το παραμικρό, αναλαμβάνουν το ρίσκο να μην καταλάβουν ποτέ τίποτα. Εξάλλου, στη συγκεκριμένη περίπτωση, ίσως το ζητούμενο να μην συνίσταται τόσο στο να κατα-
νοήσουν, όσο στο να παραδεχτούν. Να παραδεχτούν επιτέλους την ιδιαιτερότητα της ευρωπαϊκής οικοδόμησης η οποία συνίσταται σε μια γιγάντια επιχείρηση πολιτικής αφαίρεσης. Κι αλήθεια, τι ακριβώς επιδιώχθηκε να αφαιρεθεί; Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, η λαϊκή κυριαρχία. Μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τη δεξιόστροφη Αριστερά -η οποία όλως τυχαίως είναι φανατική υπέρμαχος του ευρωπαϊσμού- από το γεγονός ότι είναι αλλεργική στο άκουσμα της λέξης «κυριαρχία», την οποία και σπεύδει αμέσως να δυσφημίσει κι απαξιώσει, εξομοιώνοντάς την με τις ιδέες των -συχνά σωβινιστών- οπαδών της περιχαράκωσης σε ένα ισχυρό κράτος έθνος που ασκεί απερίσπαστο την εθνική του κυριαρχία[2]. Το περίεργο είναι ότι δεν περνάει ούτε στιγμή από το μυαλό αυτής της «Αριστεράς» η ιδέα ότι με τον όρο «κυριαρχία» εννοούμε πριν από όλα τα άλλα τη λαϊκή κυριαρχία, η οποία είναι και το άλλο όνομα της ίδιας της Δημοκρατίας. Μήπως αυτό σημαίνει ότι, γι’ αυτούς τους ανθρώπους, η λέξη «Δημοκρατία» έχει διαφορετική έννοια; Σε κάθε περίπτωση, ομολογούν άθελά τους ότι η άρνηση της κυριαρχίας αποτελεί ξεκάθαρα και άρνηση της δημοκρατίας στην Ευρώπη. Γι’ αυτόν τον λόγο, για να μας κάνουν να ξεχάσουμε αυτήν την «ελαφρά απουσία», καταφεύγουν στη φράση σκιάχτρο «εθνική αναδίπλωση». Γίνεται πο-
Οι φτωχές ιδέες στις οποίες ο ευρωπαϊσμός εναποθέτει τις τελευταίες του ελπίδες δεν είναι τίποτε άλλο από κούφιες λέξεις: ευρωομόλογα, «οικονομική διακυβέρνηση» ή, ακόμα καλύτερα, το «δημοκρατικό άλμα» που ευαγγελίζεται το δίδυμο Μέρκελ και Ολάντ, χωρίς ωστόσο αυτή η ιδέα να προκαλεί ιδιαίτερο ενθουσιασμό
Να βγούμε από το ευρώ, Αλλά πώς; λύς θόρυβος για το γεγονός ότι, στη Γαλλία, το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο έχει φθάσει στο 25%, χωρίς ωστόσο να αναρωτηθεί κανείς μήπως αυτό -το όντως ανησυχητικό- ποσοστό έχει κάποια σχέση (και κατά τη γνώμη μας έχει μεγάλη) με την καταστροφή της λαϊκής κυριαρχίας. Και με αυτόν τον όρο δεν μιλάμε για κάποια μυστικιστική έξαψη από την οποία καταλαμβάνεται ένα έθνος, αλλά για την ικανότητα των λαών να αποφασίζουν για τη μοίρα τους. Πράγματι, τι απομένει από αυτήν τη δυνατότητα μέσα σε ένα ευρωπαϊκό οικοδόμημα το οποίο προέβη στη συνειδητή επιλογή να εξουδετερώσει με συνταγματικό τρόπο τις οικονομικές πολιτικές (τη δημοσιονομική και τη νομισματική) επιβάλλοντάς τους να συμμορφώνονται αυτόματα με τους κανόνες που έχουν θεσπίσει οι ευρωπαϊκές συνθήκες; Στη Γαλλία οι υπέρμαχοι του «ΝΑΙ» στο δημοψήφισμα για την ευρωπαϊκή συνταγματική συνθήκη του 2005[3] προσποιούνται ότι δεν καταλαβαίνουν ότι το κυριότερο αντεπιχείρημα των οπαδών του «ΟΧΙ» εντοπιζόταν στο κεφάλαιο ΙΙΙ της συνταγματικής συνθήκης: όσο κι αν το περιεχόμενό του περιλαμβάνονταν ήδη στις συνθήκες του Μάαστριχτ (1992), του Άμστερνταμ (1997) και της Νίκαιας (2001), επαναλάμβανε κι επιβεβαίωνε με συνταγματικό τρόπο το σκάνδαλο που είναι αξεδιάλυτα συνυφασμένο με το περιεχόμενο του συγκεκριμένου κεφαλαίου: την αφαίρεση των δημόσιων πολιτικών από τη σφαίρα της δημοκρατίας, η οποία απαιτεί τη δυνατότητα της αμφισβήτησης και της αναστρεψιμότητας των αποφάσεων. Γιατί, όταν προβαίνει κανείς στην επιλογή να γράψει τα πάντα -άπαξ δια παντός- μέσα σε συνταγματικές συνθήκες οι οποίες είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατον να τροποποιηθούν, τότε τίποτε δεν είναι πλέον δυνατόν να συζητηθεί ή να αναθεωρηθεί. Οτιδήποτε αφορά κορυφαία ζητήματα όπως η νομισματική πολιτική, ο χειρισμός των δημοσιονομικών εργαλείων, το επίπεδο του δημόσιου χρέους και ο τρόπος με τον οποίο θα χρηματοδοτηθούν τα δημόσια ελλείμματα, βρίσκεται πλέον οριστικά κι αμετάκλητα χαραγμένο στις ιερές πλάκες των Εντολών των ευρωπαϊκών συνθηκών. Πώς είναι δυνατόν να υπάρξει συζήτηση για το επίπεδο του επιθυμητού πληθωρισμού όταν η διαχείριση του ζητήματος έχει ανατεθεί σε μια κεντρική τράπεζα η οποία είναι ανεξάρτητη και αποκομμένη από τα πάντα; Πώς είναι δυνατόν να υπάρξει διαβούλευση για τη δημοσιονομική πολιτική όταν είναι προκαθορισμένο το διαρθρωτικό ισοζύγιο («χρυσός κανόνας») και υπάρχει ανώτατο όριο στο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών; Πώς είναι δυνατόν να αποφασιστεί η αποποίηση χρέους ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 16