Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κείμενα των: Γιώργου Νικολαΐδη, Δημήτρη Δημητρόπουλου, Δημήτρη Παλαιολογόπουλου, Ρογήρου, Αλέξη Οικονομίδη, Νταβίντ Νάουερ, Κλαούντια Γκνεμ-Λάουμπσερ, Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου, Eντίν Χαϊνταρπάσιτς, Λορέντσο Ζαμπόνι, Μαρίνας Γαλανού, Ντίνας Βαΐου ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 775
ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Υγεία: τα ονόματα και τα πράγματα ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ Κακά τα ψέματα: είμαστε μια χώρα όπου η διάσταση ονομαστικού-πραγματικού είναι πολύ διαδεδομένη. Ο χώρος της υγείας δεν αποτελεί εξαίρεση. Έτσι, τη δεκαετία του 1980 αποκτήσαμε Εθνικό Σύστημα Υγείας (αναντίρρητα μια σημαντική πρόοδος για την εξυπηρέτηση των υγειονομικών αναγκών των λαϊκών στρωμάτων), όπως στη Βρετανία και τη Σκανδιναβία (τύπου Beveridge, όπως ονομάζονται). Απουσίαζαν όμως η πρωτοβάθμια φροντίδα και ο οικογενειακός γιατρός — οι πυλώνες τέτοιων συστημάτων. Και πλήρωνες την «αποκλειστική» για τον άνθρωπό σου. Πλήρωνες φακελάκι — και μάλιστα, «τεχνοκρατικές» μελέτες υποστήριζαν πως ήταν κοινωνικά χρήσιμο γιατί, μέσω ενός άτυπου ανταγωνισμού, συγκρατούσε τις τιμές του ιδιωτικού τομέα. Δηλαδή, επειδή έκανες το χειρουργείο με μια πεντακοσάρα μαύρα στον γιατρό του ΕΣΥ, ο Αποστολόπουλος δεν ανέβαζε άλλο τα ήδη υπέρογκα νοσήλιά του! Γιατί και ο ιδιωτικός τομέας υγείας ήταν επίσης «γιαλαντζί» ιδιωτικός. Ανταγωνιστικός δεν υπήρξε: και στη νοσοκομειακή περίθαλψη και στη διάγνωση και στο φάρμακο, η «αγορά», μικρή έτσι κι αλλιώς, ελέγχεται από μια δράκα ανθρώπους που συστηματικά συμφωνούν, καθορίζοντας τιμές υπερπολλαπλάσιες του «εύλογου». Ιδιωτικός δεν υπήρξε επίσης: τα έσοδα των εγχώριων φαρμακοβιομηχάνων, εισαγωγέων, κλινικαρχών και ιδιοκτητών αλυσίδων διαγνωστικών κέντρων προήλθαν κατεξοχήν από τον κρατικό και ασφαλιστικό κορβανά, με προνομιακές συμφωνίες με τις πολιτικές ηγεσίες — και όχι από μια «ελεύθερη αγορά». Ας μη συζητήσουμε για τις ανύπαρκτες «επενδύσεις»… Αλλά και η Πρωτοβάθμια Περίθαλψη, το μέρος του συστήματος που εξυπηρετείται από τις δομές των ασφαλιστικών ταμείων και τους συμβεβλημένους γιατρούς (τύπου Bismarck, όπως ονομάζεται), πόρρω απείχε από αυτό που διατεινόταν. Όλοι ξέρουμε πως στα ιατρεία του ΙΚΑ, αλλά και άλλων ταμείων, ο κοσμάκης λάμβανε σε μεγάλο ποσοστό υποκατάστατο περίθαλψης, ενώ αν ήθελε κάτι περισσότερο έπαιρνε μια καρτούλα για να επισκεφθεί τον ίδιο γιατρό στο ιδιωτικό του ιατρείο. Ακόμα και συμβεβλημένοι γιατροί ή κέντρα ζητούσαν συστηματικά «πανωπροίκι», για να κάνουν εκείνο για το οποίο πληρώνονταν από τα ταμεία.
Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος
Το κράτος πρωτοστατούσε σ’ αυτό το γαϊτανάκι κλεψιάς, εκβιασμού και υποκρισίας: πλήρωνε μισθούς της πλάκας κλείνοντας το ματάκι σε όποιον ήταν «καπάτσος» να «τα βγάλει αλλιώς», καθυστερούσε πληρωμές, εφάρμοζε παγίως υποτιμημένη τιμολογιακή πολιτική, υπολογίζοντας πως τα υπόλοιπα θα τα πληρώσει ο κόσμος από την τσέπη του εν παρανομία, μοίραζε διορισμούς και συμβάσεις με κριτήρια κομματικά ή αμιγώς οικονομικά «κάτω από το τραπέζι». Στο πλαίσιο της γενικευμένης μετωνυμίας του δημόσιου λόγου, πολιτική για την υγεία σήμαινε πολιτική ιατρικής τεχνολογίας και νοσοκομειακής περίθαλψης, που διαμορφωνόταν όχι από το δικαίωμα του λαού στην υγεία αλλά από τα ποικίλα —είτε γραφειοκρατικά είτε επιχειρηματικά— ενδιαφέροντα των συμμετεχόντων στο σύστημα παροχής υπηρεσιών περίθαλψης. Το επίσημο συνδικαλιστικό κίνημα αναπαρήγαγε συχνά την υποκριτική διάσταση ανάμεσα σε εκείνο που λέγεται και εκείνο που είναι πραγματικά. Έτσι, το σύνθημα «Κάτω τα χέρια από το ΕΣΥ» έφτασε να σημαίνει όχι την υπεράσπιση της δημόσιας υγείας, αλλά να αφεθεί ανενόχλητη η νομενκλατούρα των πασοκοαναθρεμμένων μεγαλογιατρών του ΕΣΥ να «τα παίρνει» εκτός ανταγωνισμού. Η συστηματική άρνηση των (ελεγχόμενων παραδοσιακά από τη ΝΔ) συλλόγων των γιατρών του ΙΚΑ να γίνουν πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης ενδυόταν με φληναφήματα περί ελευθερίας επιλογής γιατρού, κλινικού έργου κ.λπ. Η επίκληση των ατασθαλιών των μεγάλων ιδιωτικών κλινικών κατέληγε να νομιμοποιεί τις αντίστοιχες του μικρού συμβεβλημένου ιδιώτη. Όταν ήρθαν τα Μνημόνια, σε αντίθεση με τη ρητορική κάποιων νεοφιλελεύθερων φωστήρων, η διάσταση ονομαστικού-πραγματικού γιγαντώθηκε. Έτσι, παρότι –δεδομένης της κρίσης και της νεοφιλελεύθερης διαχείρισής της– αναμενόταν αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας (πρόβλεψη που επιβεβαιώθηκε τραγικά), καθώς και μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών για αγορά υπηρεσιών περίθαλψης, οι κυβερνήσεις άρχισαν να κατεδαφίζουν την ήδη προβληματική δημόσια περίθαλψη. Κι ακόμα, ενώ τα συστήματα «τύπου Μπέβεριτζ» είναι φτηνότερα από εκείνα «τύπου Μπίσμαρκ», οι επαΐοντες του ΔΝΤ έστρεψαν το ελληνικό σύστημα προς τη δεύτερη κατεύθυνση, παρά τη διακηρυγμένη έλλειψη πόρων. Φυσικά, από πίσω βρισκόταν η αδημονία ιδιωτικών ομίλων, με τη συμμετοχή γερμανικών και άλλων ευρωπαϊκών αλυσίδων στη μετοχική σύνθεση
των μεγάλων «εθνικών επιχειρηματιών». Κι ενώ δεν υπήρχε σάλιο για υπηρεσίες περίθαλψης, θέριεψαν οι outsourcing αναθέσεις σε διαχειριστικές εταιρείες, auditors, εταιρείες πληροφορικής, διοίκησης, μελετών κ.ο.κ. Πανομοιότυπα με σειρά άλλων χωρών που προσέφυγαν στο ΔΝΤ, η ενοποίηση των κλάδων υγείας των ταμείων, παρά τη ρητορική περί ενοποίησης ή και επέκτασης των ασφαλιστικών καλύψεων, οδήγησε το σύστημα σε μια ανομολόγητη χρεοκοπία. Ο ΕΟΠΥΥ έχει ήδη χρεοκοπήσει, αλλά τυπικά κάνει rebate, claw-back κ.ο.κ.: ευφάνταστα ονόματα μιας μη ομολογούμενης στάσης πληρωμών, που μάλιστα στην περίπτωση των ιδιωτών κλινικαρχών είναι μικρότερη (αφού απείλησαν με λοκάουτ), ενώ στο ΕΣΥ πλήρης, συμβάλλοντας σε μια πλασματική εικόνα «προβληματικής» λειτουργίας των νοσοκομείων (με «πρόθυμους» τεχνοκράτες να προτείνουν την περαιτέρω ιδιωτικοποίησή τους). Η εισαγωγή των γενόσημων, σε συνδυασμό με τη συνταγογράφηση της δραστικής ουσίας, οδήγησε στην πράξη οποιονδήποτε ασθενή θέλει «κανονικό» φάρμακο να το πληρώνει ο ίδιος. Η πρόσφατη «μείωση» τιμών των γενοσήμων σήμανε μια πλήρη αντιστροφή: παλιότερα τα ταμεία κάλυπταν το 80% της τιμής, τώρα αν θέλει κανείς μη γενόσημο πληρώνει από την τσέπη του το ίδιο ποσοστό. Τέλος, οι διακηρύξεις περί «κάθαρσης» από τα «τρωκτικά» γίνονται τη στιγμή που το σύστημα παραδίδεται σε αυτά ακριβώς! Εντός του συστήματος, οι πιο προστατευμένοι από τη λαίλαπα είναι κατεξοχήν οι παραοικονομούντες και κομματικά διαπλεκόμενοι. Στο θέμα των ημερών, με τα πολυιατρεία του ΕΟΠΥΥ που τάχα θα «αναβαθμιστούν», όλοι καταλαβαίνουν πως πρόκειται να συρρικνωθούν δραστικά, συμπαρασύροντας και τις όποιες υφιστάμενες νησίδες ποιότητας. Οι συνδικαλιστές της ΝΔ πλειοδοτούσαν λαύροι σε αντικυβερνητισμό (ενίοτε κονταροχτυπούμενοι μεταξύ τους), παρότι τους είδαμε πλάι στον κ. Σαμαρά το βράδυ των εκλογών στο Ζάππειο – και θα τους ξαναδούμε οποτεδήποτε χρειαστεί. Την ίδια στιγμή, το «σύστημα» συνδικαλιστών της Δεξιάς διακινεί μαζικά την κατεύθυνση της αποδοχής της πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης, με παράλληλη διατήρηση παράνομου πλέον ιατρείου. Για άλλη μια φορά, «στην απέξω» θα μείνουν οι «χριστιανοί», οι «κομμουνιστές», κάθε είδους «ιδεολόγοι», οι «ψυχαναγκαστικοί» και γενικά όσοι δεν αντέχουν ηθικά να αναπαράγουν τη διάσταση ανάμεσα στην ονομαστική και την πραγματική λειτουργία.
Έργο του Ερκούτ Τερλικσίζ
Μέσα σ’ όλα αυτά, η στάση της Αριστεράς δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο. Έτσι, το Υπουργείο αξιοποιεί την εμφανή διχογνωμία των σωματείων των γιατρών του ΕΟΠΥΥ και του ΕΣΥ για την πλήρη και αποκλειστική απασχόληση. Και είναι πρόδηλη η αδυναμία μιας αντιπολιτευτικής στάσης που προβάλλει την ανάγκη χρηματοοικονομικού ελέγχου των «μεγάλων», καλύπτοντας ανάλογες «τρύπες» των «μικρών». Μια σύγχρονη ριζοσπαστική αριστερή πρόταση δεν μπορεί να στηρίζεται στη νοσταλγία για την κατάσταση πραγμάτων του 2008 ούτε στη διατήρηση της κατεστημένης λογικής. Ούτε στο αλήστου μνήμης χατζηγακικό «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά», όπου όποιος ζητάει θορυβωδώς θεωρείται εκ προοιμίου ότι εξυπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα, ανεξαρτήτως αν είναι κλινικάρχης ή μεροκαματιάρης, «φακελάκιας» ή από τα μόνιμα «κορόιδα» (χάρη στα οποία βρίσκουν αρκετοί πολίτες την υγεία τους). Ακόμα, δεν μπορεί η αριστερή πολιτική να νοείται ως άθροιση διαμαρτυρομένων: ο ΕΟΠΥΥ δείχνει ότι η απλή άθροιση αιτημάτων διαμαρτυρίας δεν είναι δυνατή, καθώς ενίοτε είναι αντικρουόμενα. Ούτε μπορεί να υπάρξει μια άλλη πορεία για τον λαό και τον τόπο στον χώρο της υγείας χωρίς ολομέτωπη σύγκρουση με τα ομολογουμένως ισχυρά συμφέροντα του κλάδου αλλά και με την αναπαραγωγή της λογικής τους σε μικροκλίμακα. Η συζήτηση για την προγραμματική συγκρότηση μιας ριζοσπαστικής αριστερής πρότασης στην υγεία πρέπει να γίνει όχι μόνο —όπως, συχνά πυκνά στην μεταπολιτευτική ιστορία— με γνώμονα τις διεκδικήσεις των κινημάτων των υγειονομικών αλλά την ιεράρχηση του δικαιώματος του λαού για δημόσια δωρεάν υγεία και κοινωνική προστασία.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Πορτρέτα του Χρ. Ξηρού Π. Διβέρης, ο Επονίτης ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ
Γκεβάρα, Βελουχιώτης, Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης· τα πορτραίτα τους προβάλλουν πίσω από την πλάτη του Χριστόδουλου Ξηρού, καθώς, με διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, αναγγέλλει ότι ξεκινάει «νέο αντάρτικο». Τους επέλεξε άραγε ο ίδιος; Υπήρχαν ήδη ως ντεκόρ στον τοίχο όταν γυρίστηκε το βίντεο; Θέλησε να μην είναι ο τοίχος άδειος και έβαλε ό,τι βρήκε πρόχειρο, μια και, παράνομος ων, δεν είχε χρόνο να φροντίσει τη διακόσμηση; Αλλά κι αν είναι έτσι, γιατί συνυπήρχαν τα τέσσερα αυτά κάδρα; Μυστήριο. Το βέβαιο είναι ότι η συνύπαρξη των τεσσάρων δεν ενόχλησε το επανακάμψαν μέλος της 17 Νοέμβρη· το ανησυχητικό, ότι η αταίριαστη συμβίωση δεν μοιάζει να ξένισε όσους την αντίκρισαν. Τι είναι όμως η φωτογραφική ή ζωγραφική απεικόνιση ενός προσώπου που αναρτάται σε ένα χώρο με δημόσια πρόσβαση, σε ένα ιδιωτικό δωμάτιο ή στο διαδίκτυο, τον ψηφιακό παγκόσμιο τόπο ατόμων και συλλογικοτήτων; Η χριστιανική Εκκλησία, εδώ και αιώνες, έχει προτείνει ένα υπόδειγμα στους ναούς της: ιδέες, αξίες, συμπεριφορές, κανονιστικά πρότυπα βίου μετατρέπονται σε μορφές αγίων, εικονοποιούνται δηλαδή, και κατόπιν μέσω της δύναμης που έχει η ανθρώπινη μορφή διαχέονται στους πιστούς. Το μέσον είναι δηλαδή και το μήνυμα, προϋπόθεση όμως για να μεταδοθεί είναι η σταθερότητα· η κάθε μορφή οφείλει να έχει σταθερά χαρακτηριστικά, ώστε να διευκολυνθεί η ταύτιση του προσώπου με τα μηνύματα που φέρει. Όλοι οι Άι-Γιώργηδες, για παράδειγμα, πρέπει να μοιάζουν μεταξύ τους ή έστω στην απεικόνιση να υπάρχει κάποιο στοιχείο δηλωτικό της ταυτότητάς τους. Ο τρόπος αυτός μετάδοσης του μηνύματος, μέσω της αναπαράστασης προσώπων, υιοθετήθηκε κατά κόρον από εθνικά κράτη, κινήματα, πολιτικές οργανώσεις και ποικίλες όσες συλλογικότητες. Η υλική ή ψηφιακή δημόσια ανάρτηση της εικόνας ενός προσώπου από ένα θεσμό ή μια συλλογικότητα επιδιώκει λοιπόν να σηματοδοτήσει δεσμούς, σχέσεις και συνάφεια μαζί του, συνιστά όμως και μια προτροπή προς τους θεατές να εμπνευστούν από αυτό. Για παράδειγμα, οι χρωματιστές εικόνες των αγωνιστών του ’21, που κοσμούσαν στα χρόνια της δικτατορίας τις αίθουσες διδασκαλίας των δημοτικών, υποδήλωναν ότι εκείνοι που τις είχαν αναρτήσει ήταν συνεχιστές, ομόαιμοι των εικονιζόμενων, ταυτόχρονα όμως συνιστούσαν μια καθημερινή προτροπή προς τους μαθητές να αναζητήσουν στους εικονιζόμενους το δικό τους πρότυπο φιλοπατρίας. Όμοια λειτουργία επιτελεί μια φωτογραφία του Βελουχιώτη σε κάποια κομματικά γραφεία, του Κων. Καραμανλή σε κάποια άλλα κ.ο.κ. Ατομικώς, η υιοθέτηση της εικόνας ενός προσώπου έχει κάπως διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η επιλογή του προσώπου, εδώ, είναι ταυτόχρονα και μια επιλογή τρόπου ζωής, μια δήλωση επιρροών και πηγών έμπνευσης. Για παράδειγμα, όταν κάποιος φοιτητής κρεμάει στον τοίχο του δωματίου του μια αφίσα του Τσε υποδηλώνει ότι τον εμ-
Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος είναι ιστορικός (ΙΙΕ/ΕΙΕ)
ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Άγιος Γεώργιος έφιππος δρακοντοκτόνος τέλη 15ου αι. Έργο άγνωστου ζωγράφου του Χάνδακα (Βενετία, Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών)
πνέει η ανιδιοτελής προσφορά –αν απαιτηθεί και της ίδιας της ζωής του– στον αγώνα για κοινωνική αλλαγή, για την επανάσταση όπου γης. Αν έχει βάλει μια εικόνα του Μεγαλέξανδρου δείχνει ότι τον συγκινεί η ιδέα να κατακτήσει ο ελληνισμός τα πέρατα της γης και να τα εκπολιτίσει. Αν υπάρχουν πορτραίτα και των δύο, πιθανότατα βρίσκεται απλώς σε σύγχυση. Πράγματι, ο καθείς διαλέγει τα πρόσωπασύμβολά του, τα οριοθετεί, τα προβάλλει και τα προσαρμόζει στις ιδεολογικές, πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες πεποιθήσεις του και προτεραιότητες. Στην περίπτωση του Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη όμως, πού βρίσκονται τα όρια; Η αποδοχή τους είναι γενική και ομόθυμη. Φορείς της εκπαίδευσης και της Εκκλησίας, κρατικοί θεσμοί και τοπική αυτοδιοίκηση, σύλλογοι Πελοποννησίων και Ρουμελιωτών, διανοούμενοι που εξέφρασαν τον δημόσιο λόγο της Αριστεράς, ποικίλης προέλευσης ακροδεξιοί που κατακλύζουν με αναρτήσεις το διαδίκτυο – όλοι χρησιμοποιούν τις απεικονίσεις των αγωνιστών και «σφραγίζουν», με τη μορφή τους, τα δικά τους λεγόμενα. Οι πρωταγωνιστές του 1821 βέβαια μετείχαν σε μια εθνική επανάσταση που αποτέλεσε και τη συστατική πράξη του ελληνικού κράτους. Είναι αναμενόμενο λοιπόν να έχουν ευρύτατη λαϊκή αποδοχή, ιδιαίτερα σε μια χώρα που η αδυναμία ή η άρνηση αντιμετώπισης των προβλημάτων τού σήμερα οδηγεί σε μια διαρκή φυγή στο παρελθόν, σε υπερβολική κατανάλωση ιστορίας. Πρόκειται όμως και για κάτι παραπάνω. Στον αχταρμά του δημόσιου λόγου, ιδίως του διαδικτύου, όπου κυριαρχεί η πατριδολαγνία, η συνωμοσιολογία, η ξενοφοβία, η ακρισία, η ασυναρτησία και η παραζάλη, οι αγωνιστές του ’21 θεωρήθηκαν ιδανικοί για να θέσουν υπό τη σκέπη τους, να δανείσουν την εικόνα και το όνομά τους σε όλους όσους τα χρειάζονταν για ίδιον όφελος. Οι ίδιοι οι ήρωες, άλλωστε, αδυνατούσαν να διαμαρτυρηθούν για τη χρήση και την εκμετάλλευση που υφίσταντο. Τώρα τους έλαχε να ευλογούν και τα όπλα του Ξηρού.
Στις 23 αυτού του μήνα θα κλείσουν 71 χρόνια από την ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων, της θρυλικής ΕΠΟΝ, μιας οργάνωσης που δέχθηκε στις γραμμές της εκατοντάδες χιλιάδες νέες και νέους απ’ όλη την Ελλάδα κι έπαιξε καθοριστικό ρόλο τόσο στον εθνικοαπελευθερωτικό μας αγώνα όσο και στους κατοπινούς κοινωνικούς αγώνες του λαού μας. Δυστυχώς, αυτή η σημαντική επέτειος δεν θα βρει πια στη ζωή κανέναν από όσους πρωτοστάτησαν στην ίδρυση αυτής της ιστορικής οργάνωσης. Με την ανατολή του καινούργιου χρόνου έφυγαν από τη ζωή και οι δύο τελευταίοι. Ο ένας ήταν ο Κώστας Φιλίνης (ο Κίμωνας τότε στον αγώνα), γραμματέας της Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας, που πέθανε τη Δευτέρα 20 του Γενάρη και κηδεύτηκε δύο μέρες αργότερα στο Πρώτο Νεκροταφείο με πολιτική κηδεία, κάτω από τα χειροκροτήματα του πλήθους των αγωνιστών και των συντρόφων που τον συνόδευαν. Ο άλλος ήταν ο Πέτρος Διβέρης (ο Παντελής της Αντίστασης), που τον ακολούθησε ύστερα από τρεις εβδομάδες. Έφυγε στις 11 του Φλεβάρη, στα 96 του χρόνια. Και του Πέτρου η κηδεία ήταν πολιτική και έγινε την επομένη του θανάτου του στο Πρώτο Νεκροταφείο, κάτω από τα χειροκροτήματα των συναγωνιστών και των συντρόφων του. Ο Πέτρος Διβέρης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1916 και εκεί έζησε τα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια. Στα 1934 οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ και από τότε, μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του, παρέμεινε πιστός στις γραμμές της Αριστεράς. Στην περίοδο της ξένης Κατοχής οργανώθηκε με τους πρώτους στο ΕΑΜ Νέων, καθοδηγώντας την εργατοϋπαλληλική οργάνωση των νέων του Πειραιά. Μ’ αυτή την ιδιότητα έλαβε μέρος στην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ, που έγινε στους Αμπελόκηπους στο σπίτι του παλαίμαχου κομμουνιστή Παναγιώτη Δημητράτου. Να πως περιγράφει αυτή τη σημαντική συνάντηση ο Κώστας Λιναρδάτος, ένας ακόμη από τους συμμετέχοντες που μίσεψε κι αυτός, μαζί με τη συντρόφισσά του τη Ζωή, το φθινόπωρο του περασμένου χρόνου: «Είχαν έρθει νέοι από πολλές περιοχές της Ελλάδας. Και αυτό ήταν με τις τότε συνθήκες ένα μεγάλο κατόρθωμα. Νεανικά μα βασανισμένα πρόσωπα, που δεν τους έλειπε το χαμόγελο. Αντιπροσώπευαν δέκα εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις νεολαίας που δύο χρόνια ήδη πάλευαν σκληρά για τη ζωή και τη λευτεριά». Και συνεχίζει: «Σε μια γωνιά είδα τον Κίμωνα (Κώστα Φιλίνη), γραμματέα της Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας. Χάρηκα... Ετοιμαζόμαστε για ύπνο, οι περισσότεροι στο πάτωμα! Γελάσαμε με τον Παντελή (Πέτρο Διβέρη), γραμματέα της Εθνικοαπελευθερωτικής Εργατοϋπαλληλικής Νεολαίας. Είχε ξαπλώσει κάτω από ένα τραπέζι και είχε ένα πείραγμα για τον καθένα μας». (περιοδικό ΕΑΜ-Αντίσταση, τχ. 24 Γενάρης-ΦλεβάρηςΜάρτης 1993). Έτσι, με χαμόγελα, με πειράγματα πάνω
στο πάτωμα και κάτω από τα τραπέζια, φτιάξανε οι νέοι εκείνης της ανεπανάληπτης εποχής τη σημαντικότερη νεολαιίστικη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση. Όταν πια η ΕΠΟΝ έγινε πραγματικότητα, ο Πέτρος Διβέρης μαζί με αρκετά ακόμη νεολαιίστικα στελέχη (Μπάμπης Δρακόπουλος, Λευτέρης Αλεξίου, Κώστας Λιναρδάτος κ.ά.) στάλθηκαν στη Μακεδονία, να συμβάλουν στη δημιουργία οργανώσεων παντού και να ενισχύσουν τις ήδη υπάρχουσες. Εκείνου του έδωσαν εντολή ν’ αναλάβει την ευθύνη της Ανατολικής Μακεδονίας. Εκεί παρέμεινε ως την Απελευθέρωση και εκεί γνώρισε την Ελένη, τη συντρόφισσα της ζωής του, Επονίτισσα κι αυτή. Στα δύσκολα χρόνια του Εμφύλιου μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα και όντας ακόμη στην καθοδήγηση της ΕΠΟΝ αναγκάστηκε να περάσει στην παρανομία, αφού η οργάνωση κηρύχτηκε παράνομη. Η ζωή του κινδύνευε καθημερινά. Και ο κίνδυνος στάθηκε ακόμη μεγαλύτερος, όταν το ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς τον φόρτωσε με ανυπόστατες κατηγορίες. Ήταν μια μέθοδος αρκετά προσφιλής σε εκείνους τους δύσκολους καιρούς, που βόλευε όλους εκείνους που οδήγησαν το ελληνικό αριστερό κίνημα στην καταστροφή. Ο Πέτρος βέβαια δεν το ’βαλε κάτω. Αποφασισμένος να ξεκαθαρίσει την κατάσταση, επιχείρησε να βγει στο εξωτερικό να συναντήσει την υπεύθυνη καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Με μύριες δυσκολίες και κινδύνους, και με ενδιάμεση στάση στην Κρήτη, έφτασε στη Λιβύη, με σκοπό να περάσει στην Ευρώπη. Τον συλλάβανε όμως οι εκεί αρχές και αφού κρατήθηκε για ένα διάστημα στις φυλακές «Μπενίτο Πόρτα» της Τρίπολης (της πρωτεύουσας της Λιβύης), παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές, πέρασε στρατοδικείο και καταδικάστηκε με το Γ΄ Ψήφισμα σε πολύχρονη φυλάκιση. Όταν αποφυλακίστηκε εντάχθηκε στην ΕΔΑ και αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές της ως τις μέρες τις δικτατορίας, οπότε ξαναπιάστηκε και γνώρισε τα στρατόπεδα της Γυάρου και της Λέρου. Στα χρόνια της μεταπολίτευσης, τοποθετημένος αταλάντευτα στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς εντάχθηκε στο ΚΚΕ Εσωτερικού, την ΕΑΡ, τον Συνασπισμό και στη Δημοκρατική Αριστερά, όπου και παρέμεινε ως την τελευταία μέρα της ζωής του. Άνθρωπος με σπάνιες αρετές τρυφερός οικογενειάρχης, έντιμος στις συναλλαγές του με τους συνανθρώπους του, σεμνός, χαμογελαστός, ανυποχώρητος, στα ιδανικά του μα πάντα ανοιχτός στα μηνύματα του καιρού του. Θα παραμένει πάντα στις μνήμες μας και στις καρδιές μας ένας αληθινός Επονίτης. Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε σύντροφε! Οι νέες γενιές θα παραδειγματίζονται πάντα από την αγωνιστική σου συμπεριφορά.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
29
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Σύγχυση γενικώς ΤΟΥ ΡΟΓΗΡΟΥ Προκαλεί πράγματι εντύπωση ο απλοϊκός τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται στην Ελλάδα οι δραματικές εξελίξεις στην Ουκρανία. Από τη μία πλευρά, δημοσιεύονται πολιτικές αναλύσεις, υποτίθεται «φιλοευρωπαϊκές», τις οποίες υποψιάζομαι ότι, τηρουμένων των αναλογιών, δεν θα καταδεχόταν να υπογράψει ούτε κομματικός ινστρούχτορας μικρομεσαίας πόλης του Κάτω Βόλγα. Από την άλλη, είναι αδύνατο να συμφωνήσει κάποιος με απόψεις του τύπου «στην Ουκρανία την Ε.Ε. την υποστηρίζουν μόνον οι νεοναζί». Στην πραγματικότητα, μιλάμε για μια κρίση που μπορεί να εξηγηθεί με όρους γεωπολιτικής και η οποία έχει τα αίτιά της σε πολύ παλαιότερες εποχές. Για να είμαστε ακριβείς, η «καλή» ή «κακή» Ε.Ε. δεν είναι παρά μια πρόφαση, μια αφορμή· το διακύβευμα είναι εντελώς διαφορετικό. Καταρχάς, πρέπει να επισημανθούν ορισμένα στοιχεία σχετικά με τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αφορμή για να ξεσπάσει η κρίση στην Ουκρανία. • Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι πολιτικές
Ο Ρογήρος σπούδασε στη Νομική Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Ζει κα εργάζεται στο Λουξεμβούργο. Γράφει στο ιστολόγιο του Ρογήρου (rogerios.wordpress.com/).
δυνάμεις που σήμερα χαρακτηρίζονται ως «αντιευρωπαϊκές» ήταν αυτές που «έτρεχαν» την υπόθεση της συμφωνίας σύνδεσης Ε.Ε.Ουκρανίας. Επομένως, οι διακρίσεις με γνώμονα το ευρωπαϊκό κριτήριο δεν είναι τόσο ευχερείς. • Η υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης είχε παγώσει για περίπου 1,5 χρόνο, επειδή η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη ζητούσαν —όχι αδικαιολόγητα— από την Ουκρανία να προβεί σε μεταρρυθμίσεις του δικαστικού συστήματος και της έννομης τάξης της εν γένει (εμβληματικά επισημαινόταν η υπόθεση της συνεχιζόμενης φυλάκισης της πρώην προέδρου Τιμοσένκο). • Είναι προφανές ότι πολλοί δεν γνωρίζουν τι ακριβώς είναι μια συμφωνία σύνδεσης. Πρόκειται για γενικού περιεχομένου συμφωνία με την οποία διακηρύσσεται ότι τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν κοινές αρχές και η οποία συνοδεύεται ενίοτε (αλλά όχι κατ’ ανάγκη) με εμπορικά προνόμια για τη συνδεδεμένη χώρα και κάποιες διευκολύνσεις κυκλοφορίας εντός της Ε.Ε. για τους υπηκόους της. Δεν συνεπάγεται καμία απολύτως δέσμευση περί ένταξης, ούτε καν για έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων στο εγγύς ή το απώτερο μέλλον. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ένωση έχει υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την Τουρκία ήδη από το 1963, χωρίς βέβαια η χώρα να ενταχθεί στην Ε.Ε. Συμφωνίες σύνδεσης έχουν υπογραφεί ακόμη με χώρες όπως το Μαρόκο ή η Χιλή. Δεν νομίζω να αναμένει κανείς ότι η Χιλή θα αποτελέσει το
Kίεβο, Φλεβάρης 2014
29ο μέλος της Ένωσης. Σημαντικότερα είναι, όμως, τα βαθύτερα αίτια της ουκρανικής κρίσης. Τα εδάφη της Ουκρανίας υπήρξαν κάποτε κοιτίδα του ρωσικού κράτους (το οποίο, για να είμαστε ακριβείς, συγκροτήθηκε από Σκανδιναβούς). Τον 15ο αιώνα, όμως, βρέθηκαν υπό πολωνικό έλεγχο. Το 1648 η εξέγερση του Μπαγκντάν Χμελνίτσκι οδήγησε σε μια πρόσκαιρη ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας, αρκετά επισφαλή πάντως ώστε να αναζητηθεί η βοήθεια του ομόδοξου ισχυρού γείτονα: τον Ιανουάριο του 1654, με τη Συνθήκη του Περεγιασλάβλ, οι Κοζάκοι αναγνώριζαν την επικυριαρχία του τσάρου Αλέξιου της Ρωσίας. Σχετικά γρήγορα η επικυριαρχία εξελίχθηκε σε απορρόφηση. Κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, η τάση της αφομοίωσης από τη Ρωσία συνυπήρχε με τις δυνάμεις ενός πολύμορφου ουκρανικού εθνικισμού οι οποίες ενεργοποιούνταν αναλόγως των ιστορικών συγκυριών (μεταξύ των οποίων και η ναζιστική κατοχή). Η Ουκρανία σήμερα δεν είναι μία χώρα· είναι δύο τουλάχιστον. Υπάρχει «ουκρανική» Δύση και «ρωσική» Ανατολή, κάτι πολύ λογικό για ένα λαό του οποίου η εθνογένεση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Πολύ λογικό για μια χώ-
ρα της οποίας τα σύνορα χαράχτηκαν με γνώμονα πολλούς και διάφορους λόγους, έτσι ώστε σήμερα να περιλαμβάνει εδάφη που μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν πολωνικά ή την έως το 1954 ρωσική Κριμαία η οποία ήταν το δώρο του Νικίτα Χρουστσόφ προς την Ουκρανία για τα 300 χρόνια από την «επανένωση Ρωσίας-Ουκρανίας». Με απλά λόγια, το ζήτημα δεν είναι άλλο από την απομάκρυνση ή την προσάρτηση (όχι απαραίτητα τυπική) στη Ρωσία. Η Ε.Ε. είναι το πολύ ένα μέσο, τίποτε περισσότερο. Το γεγονός ότι ίσως υπήρξε η διάθεση να «αποσπασθεί» από τη Ρωσία μια χώρα που ανήκει κατεξοχήν στη σφαίρα επιρροής της δεν είναι παράδοξο στο πλαίσιο των σύγχρονων γεωστρατηγικών συσχετισμών. Εφόσον όμως υπήρξε τέτοια βούληση, θα έπρεπε και τα μέσα να είναι ανάλογα (π.χ. γενναία οικονομική ενίσχυση, πολιτική στήριξη κ.ο.κ.). Στην προκειμένη περίπτωση, επιχειρήθηκε να γίνει επική παρτίδα πόκερ με μέσα που έφταναν για να παιχτεί το πολύ ένα άθλιο δελτίο ξυστού! Το αποτέλεσμα ήταν να απελευθερωθούν δυνάμεις που δεν μπορούν να ελεγχθούν και να προκληθεί αστάθεια που βλάπτει τα συμφέροντα της Ευρώπης, όπως κι αν τα εννοεί ο καθένας.
Αυτοδιοικητικές επιλογές: Τα δέντρα και το δάσος ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ Ορισμένες σκέψεις, με αφορμή τον διάλογο που ξεκίνησε στις σελίδες των «Ενθεμάτων» για τις αυτοδιοικητικές επιλογές και τη σχέση του «τοπικού» με το «εθνικό» με το σχόλιο του Αντώνη Λιάκου και την απάντηση του Χρήστου Σίμου. 1. Οι άνθρωποι δεν βιώνουν μια ενιαία τοπικότητα, την οποία στις επικείμενες εκλογές καλούνται να συνδέσουν πλήρως, μερικώς ή καθόλου με την κεντρική πολιτική αναμέτρηση. Η ίδια η τοπικότητα εμπεριέχει ήδη — και παράγει συνεχώς— διαφορές, και μάλιστα όχι μόνο ποσοτικές: η πόλη δεν είναι ένα μεγάλο χωριό, ούτε η μητρόπολη είναι, απλώς, μια μεγάλη πόλη. Οι διαφορές κλίμακας συγκροτούν —έχουν συγκροτήσει προ πολλού— διαφορετικές ποιότητες. 2. Γι’ αυτό άλλωστε, ακόμη και στο βαθύτερο σημείο της κρίσης, μια μικρή ή μεσαία πόλη δεν θα ζήσει ποτέ το φαινόμενο που διεθνώς περιγράφεται ως «μητροπολιτική οδύνη»: τη μαζική, δηλαδή, εξαθλίωση των πιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού της, απόρων, αστέγων, ψυχικά ασθενών, αναπήρων, τοξικοεξαρτημένων, με τις ιδιότητες μάλιστα αυτές να συνυπάρχουν συχνά στα ίδια πρόσωπα. Η Αθήνα όχι απλώς ζει αυτό το
Ο Αλέξης Οικονομίδης είναι δημοσιογράφος.
φαινόμενο, αλλά, επιπλέον, η διαχείρισή του αποτελεί όρο επιβίωσης γι’ αυτήν. 3. Επιπλέον, ορισμένα από τα πιο αιχμηρά και επείγοντα προβλήματα που βιώνουν σήμερα πόλεις και περιφέρειες, δεν έχουν προκληθεί από την κρίση και τις πολιτικές που επελέγησαν για την αντιμετώπισή της. Επιδεινώθηκαν, περιπλέχθηκαν, εδραιώθηκαν στη διάρκεια της κρίσης, αλλά δεν έχουν προέλθει από αυτήν. Η αποβιομηχάνιση (της Πάτρας, για παράδειγμα, ή του Περάματος), προϋπήρξε. Η συρρίκνωση της πρωτογενούς παραγωγής, επίσης. Και η κρίση της Αθήνας —μέρους του ιστορικού της κέντρου και ορισμένων από τις πιο εμβληματικές αστικές περιοχές της— ξεκίνησε δεκαετίες νωρίτερα, και μάλιστα με κινητήρια δύναμη όχι την οικονομική συρρίκνωση, αλλά την οικονομική μεγέθυνση: οι αστοί εγκατέλειψαν το άστυ για να εποικήσουν τα προάστια… 4. Με δεδομένες τις διαφορές αυτές, όπως και κάποιες άλλες, που συνδέονται επίσης με την ιστορία και τη γεωγραφία, η διαπίστωση του Α. Λιάκου ότι η κρίση βιώνεται διαφορετικά στον χώρο και τον χρόνο, μου φαίνεται αυταπόδεικτη. Επειδή, ωστόσο, ο Χ. Σίμος διαφωνεί, ας ξαναδιαβάσουμε τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την ανεργία: ενώ στο σύνολο του πληθυσμού το ποσοστό της ανεργίας μεταξύ Νοεμβρίου 2012 και Νοεμβρίου 2013 αυξήθηκε κατά
1,7%, τα αντίστοιχα ποσοστά στις περιφέρειες Κρήτης και Αιγαίου αυξήθηκαν κατά 6,8 και 6,3% αντίστοιχα, προσεγγίζοντας τώρα τον εθνικό μέσο όρο, από τον οποίο όλα τα προηγούμενα χρόνια απείχαν σημαντικά. 5. Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά, ότι η κρίση είναι φαινόμενο δυναμικό. Οι συνέπειές της εκδηλώνονται με διαφορετικό ρυθμό στους διαφορετικούς τομείς της οικονομίας και πλήττουν με διαφορετική ταχύτητα και σε διαφορετικό βάθος τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Και, τελικά οι άνθρωποι, ανάλογα και με τον τόπο στον οποίο ζουν, δεν τη βιώνουν «με σχεδόν παρόμοιο τρόπο». Τη βιώνουν «διαφορετικά», και «διαφορετικά» δεν σημαίνει μόνο με διαφορετική ένταση. Σημαίνει, επίσης, με διαφορετικούς τρόπους. 6. Είναι ανόητο να θεωρείται ότι η συνειδητοποίηση αυτής της ποικιλότητας εμπειριών, προβλημάτων, δυνατοτήτων και προοπτικών, σημαίνει αποπολιτικοποίηση των αυτοδιοικητικών εκλογών. Σημαίνει, όμως, ότι τα διακυβεύματα του «τοπικού» δεν μπορούν να υπαχθούν ευθέως και απολύτως σε εκείνα του «εθνικού», να απορροφηθούν και να εκφρασθούν αποκλειστικά από αυτά, στο πλαίσιο μιας διαδικασίας δημοψηφισματικού χαρακτήρα. Κανένα δημοψήφισμα δεν μπορεί να αναδείξει αρχές κατάλληλες και ικανές να κυβερνήσουν και να αλλάξουν πόλεις και περιφέρειες που βιώνουν, με τον δι-
κό της η καθεμία τρόπο, μια καθολική κρίση. 7. Ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής, που εναγωνίως αναζητείται ως το ενοποιητικό στοιχείο στη διεκδίκηση της «ανατροπής», δεν μπορεί να είναι, γενικά, η αντίθεση στο «Μνημόνιο». Η περίπτωση Καρυπίδη ανέδειξε, με αποκαλυπτικό όσο και οδυνηρό τρόπο, τα όρια του σχετικού διλήμματος. Όπως τα ανέδειξε και η πρόσφατη αντιπαράθεση για το δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές, των μεταναστών που νόμιμα ζουν, εργάζονται και φορολογούνται ανάμεσά μας: κάθε πολιτικός σχηματισμός βρέθηκε στη θέση που ανόθευτα του αρμόζει, με βάση, αυτή τη φορά, τα διλήμματα των δικαιωμάτων και της κοινωνικής συνοχής. 8. Αντίθετα, αυτό που μπορεί να ενοποιήσει θετικά το «τοπικό» με το «εθνικό», τις αυτοδιοικητικές ατζέντες με την κεντρική, είναι μια ισχυρή κατάφαση. Κατάφαση στην ανάσχεση της κατάρρευσης, όπως εκδηλώνεται στην κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, και στην ανάγκη ανασυγκρότησης όπως υπαγορεύεται από τις ιδιαίτερες δυνατότητές της. Ανασυγκρότησης παραγωγικής, κοινωνικής, θεσμικής, περιβαλλοντικής, ηθικής. 9. Τελικά, καλό είναι να μην αφήνουμε το δέντρο να μας κρύβει το δάσος. Και ακόμη καλύτερο, να μην ξεχνάμε ότι το δάσος είναι μια νέα ποιότητα, που συντίθεται ωστόσο από δέντρα. Και μάλιστα, διαφορετικά…
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΤΟ ΕΛΒΕΤΙΚΟ OΧΙ ΣΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Στη χώρα του Χρήματος και του Φόβου ΤΟΥ ΝΤΑΒΙΝΤ ΝΑΟΥΕΡ Όταν μια χώρα πηγαίνει καλά, αυτό συνήθως μπορείς να το δεις. Πάρτε για παράδειγμα τη Ζυρίχη. Η πόλη έχει αλλάξει τόσο τα τελευταία (λίγα) χρόνια που ολόκληρα τμήματά της είναι σχεδόν αγνώριστα. Καινούριες γειτονιές με κομψά διαμερίσματα έχουν ξεπηδήσει από το πουθενά. Πανύψηλα κτίρια γραφείων έχουν ξεπεταχτεί. Τα καταστήματα, τα εστιατόρια και τα μπαρ είναι γεμάτα, παρότι μια μπύρα μπορεί να κοστίζει μέχρι και έξι ελβετικά φράγκα (πέντε ευρώ). Ο κόσμος έχει λεφτά. Οι ειδικοί ομονοούν στην άποψη ότι αυτή η ευμάρεια είναι προϊόν της δικτυωμένης ελβετικής οικονομίας. Η χώρα έχει κερδίσει αφάνταστα από τα ανοιχτά της σύνορα και από την εισροή ειδικευμένων ξένων εργαζομένων. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο κυριότερος εμπορικός εταίρος της. ΜΙΑ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΗ ΑΥΤΟΕΙΚΟΝΑ. Πώς εξηγείται λοιπόν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για τον περιορισμό της εισροής μεταναστών από χώρες της Ε.Ε.; Ένας σημαντικός λόγος είναι η αντιφατική αυτοεικόνα των Ελβετών. Η Ελβετία βλέπει τον εαυτό της ως ένα έθνος σμιλευμένο από τη θέληση των ανθρώπων του — μιας κοινότητας που αποφάσισε να ενωθεί και να δημιουργήσει ένα κράτος. Η αλήθεια όμως είναι ακριβώς η αντίθετη: το ελβετικό κράτος δεν ήταν αποτέλεσμα καμίας θέλησης. Οι περιοχές της Ελβετίας δεν ενώθηκαν επειδή εισάκουσαν την εσωτερική τους επιθυμία να το κάνουν. Η συλλογιστική τους ήταν μάλλον πιο βάναυση: οι γερμανόφωνες περιοχές δεν θέλουν να ανήκουν στη Γερμανία, οι Ρομανδοί δεν θέλουν να είναι μέρος της Γαλλίας και οι Τισινέζοι δεν θέλουν να ενωθούν με την Ιταλία. Αντί όλων αυτών, είναι Ελβετοί. Ωστόσο, μια ταυτότητα που οικοδομείται πάνω στην απόρριψη των εναλλακτικών επιλογών έχει τις αδυναμίες της. Από τότε που ξεθώριασε το χάρισμα που ανάγεται τον Γουλιέλμο Τέλλο και την Παλαιά Ελβετική Συνομοσπονδία, τα μυθολογικού χαρακτήρα στηρίγματα της ελβετικής εξαίρεσης» —που τόσο συχνά επικαλούνται οι κάτοικοι της χώρας— εξαφανίστηκαν. Το μόνο που έχει απομείνει να προσδίδει μια αίσθηση εθνικής ταυτότητας είναι η ευημερία. Εντάξει, και το να είσαι πλουσιότερος από τους γείτονές σου κάτι είναι. Αλλά υπάρχει και η ανάποδη πλευρά: εκείνοι που έχουν πολλά, έχουν και πολλά να χάσουν. Και η προοπτική να πρέπει να μοιραστείς τα φράγκα που έχουν συσσωρευθεί με μετανάστες μπορεί γρήγορα να εξελιχθεί σε υπαρξιακό άγχος. Για να υπερβάλω λιγάκι: από το «να είναι κανείς Ελβετός» δεν θα έμεναν και πολλά, εάν το επίπεδο ζωής στη χώρα υποχωρούσε φτάνοντας το επίπεδο ζωής των Γερμανών ή —Θεός φυλάξοι— εκείνο των Γάλλων ή των Ιταλών. ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΓΕΜΑΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ. Φυσικά, κανείς δεν θα τολμούσε να το πει αυτό ανοιχτά. Αντ’ αυτού, χρησιμοποιούνται διάφορα επιχειρήματα κατ’ ευφημισμόν ορθολογικά, όπως ότι τα τρένα παραγεμίζουν, ότι οι πόλεις ξεχειλώνουν κι ότι οι εθνικές οδοί πήζουν στην κίνηση. Ακόμα και φιλελεύ-
Το άρθρο του δημοσιογράφου David Nauer δημοσιεύθηκε στην αγγλόφωνη διαδικτυακή έκδοση του «Spiegel», στις 10.2.2014. Το άρθρο της ελβετίδας οικονομικής αναλύτριας Claudia Gnehm-Laubscher στον «Guardian», 11.2.2014. Και στα δύο έχουν γίνει μικρές περικοπές.
Παλαιότερη αφίσα του SVP κατά των μεταναστών
θεροι ψηφοφόροι είναι ευάλωτοι στη συνθηματολογία του τύπου «το καράβι είναι γεμάτο». Οι Ελβετοί επινόησαν κιόλας έναν δικό τους, πολιτικά ορθό, όρο για τα υποτιθέμενα προφανή δεινά που προκαλεί η μαζική μετανάστευση: Dichtestres, δηλαδή «άγχος του συνωστισμού» — ένας όρος που χρησιμοποιείται στη βιολογία για να περιγραφεί το άγχος το οποίο προκαλεί ο συνωστισμός στα ζώα. Αυτό που πραγματικά εννοούν οι Ελβετοί είναι ότι φοβούνται την αλλαγή. Μοιάζει ειρωνικό το ότι οι αγροτικές περιοχές απ’ όπου προέρχονται οι περισσότεροι από όσους ψήφισαν «Ναι» στην πρωτοβουλία του SVP —ειδικά στο γερμανόφωνο τμήμα της χώρας- είναι αυτές που έχουν επηρεαστεί λιγότερο από τη μετανάστευση. Αντίθετα, οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων, των οποίων τα τραίνα και τα τραμ όντως μπορεί να παραγεμίζουν κάποιες ώρες, στην πλειοψηφία τους απέρριψαν την πρωτοβουλία αυτή.
Οι «φτωχοί χωρικοί» και οι «ξένοι αφέντες» ΤΗΣ ΚΛΑΟΥΝΤΙΑ ΓΚΝΕΜ-ΛΑΟΥΜΠΣΕΡ Οι νικητές του ελβετικού δημοψηφίσματος αφηγούνται τώρα μια ιστορία βγαλμένη από τη λαϊκή παράδοση της χώρας: οι φτωχοί, αδύναμοι χωρικοί αποτίναξαν τον ζυγό που τους επέβαλλαν οι κακοί ξένοι αφέντες τους. Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν ότι, αφού ενορχήστρωσε το νικηφόρο δημοψήφισμα, ο δισεκατομμυριούχος βουλευτής Κρίστοφ Μπλόχερ του λαϊκιστικού δεξιού Ελβετικού Κόμματος του Λαού (SVP) δήλωσε: «Τώρα που ξαναπήραμε την εξουσία στα χέρια μας, η κυβέρνηση πρέπει να μεταφέρει την επιθυμία του ελβετικού λαού στις Βρυξέλλες — και όσο πιο γρήγορα το κάνει, τόσο το καλύτερο». Η αναγωγή της Ελβετίας σε πρότυπο αυτονομίας ή επανα-
πατρισμού της εθνικής κυριαρχίας μαρτυρεί αδυναμία κατανόησης της πραγματικότητας. Όσο περισσότερες διμερείς συμφωνίες με την Ε.Ε. εξασφάλιζε η Ελβετία, τόσο πιο ξεκάθαρο γινόταν ότι απλώς επικύρωνε ευρωπαϊκές οδηγίες, έστω και με έναν «αυτεξούσιο» τρόπο. Η αυτονομία της ήταν μια αυταπάτη. Το 2012, τόσο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκαθάρισαν στους Ελβετούς ότι καμία νέα διμερής συμφωνία δεν θα ήταν εφικτή εάν δεν υιοθετούσαν όλες τις μελλοντικές μεταρρυθμίσεις που θα υπαγορεύονταν από την Ε.Ε. Από τότε, οι διμερείς συμφωνίες που ζητά η Ελβετία για τις υπηρεσίες και την ενέργεια συνεχώς αναβάλλονται — και τώρα είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξει καμία συμφωνία στο ορατό μέλλον. Φυσικά, ο Μπλόχερ και οι οπαδοί του ακόμα πιστεύουν πως η ΕΕ δεν θα αρνηθεί τη χείρα βοηθείας της όποτε τη χρειαστούν. Αλλά αυτό που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θέλουν από την Ελβετία είναι να τους επιτραπεί να φορολογήσουν τις αδήλωτες καταθέσεις των πολιτών τους στις ελβετικές τράπεζες. Η ιστορία του Μπλόχερ για τον φτωχό χωρικό που αντιμάχεται τον ξένο βασιλιά, ιδωμένη μέσα από το πρίσμα του ελβετικού πλούτου, είναι εντελώς γελοία. Οι Ιταλοί, που δεν είναι πια ευπρόσδεκτοι ως εργαζόμενοι στην Ελβετία, λένε τώρα πως θέλουν πίσω τους φόρους που οι συμπατριώτες τους καταθέτες καταχώνιασαν σε ελβετικούς λογαριασμούς — και πως, αν κριθεί απαραίτητο, θα κατονομάσουν και θα διαπομπεύσουν τους φοροφυγάδες τους, όπως κάνουν οι Γερμανοί. Εάν η Ελβετία χρησιμεύσει ως παράδειγμα για τις χώρες της Ε.Ε. που επιθυμούν μεγαλύτερη αυτονομία όπως η Ολλανδία ή η Βρετανία, αυτό πρέπει να είναι προς αποφυγή. Δεν ήταν μόνο οι υπερσυντηρητικοί της ελβετο-γερμανικής υπαίθρου που ψήφισαν υπέρ του περιορισμού της μετανάστευσης από την Ευρώπη. Ήταν επίσης πολλοί εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των φτηνότερων μεταναστών συναδέλφων τους, ήταν οι καθημερινοί επιβάτες των συνωστισμένων τρένων, ήταν οι μεσοαστικές οικογένειες που δεν αντέχουν πλέον τα ολοένα και πιο υψηλά ενοίκια των διαμερισμάτων στις πόλεις. Και όμως, αυτοί οι μετριοπαθείς ψηφοφόροι —που υπολογίζεται ότι εκπροσωπούν το 20% των ψήφων του «Ναι» στην πρόταση του SVP— έλαβαν ελάχιστα εχέγγυα που θα περιόριζαν πραγματικά τους φόβους τους. Ήθελαν συγκράτηση των ενοικίων, μέτρα ενάντια στις περικοπές των αποδοχών τους και τη διασφάλιση ενός κατώτατου μισθού. Ωστόσο, ξεκάθαρη υποστήριξη των αιτημάτων αυτών δεν υπήρξε, ούτε από τις ενώσεις των εργοδοτών (που άλλωστε κερδίζουν περισσότερο από την ελεύθερη μετακίνηση των εργαζομένων) ούτε από την κυβέρνηση. Έτσι, οι απολύτως εύλογες ανησυχίες τους έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από την εκστρατεία φόβου που εξαπέλυσαν οι πλούσιοι αυλητές της Δεξιάς. Υπάρχουν πολλοί αυλητές που περιτριγυρίζουν την Ευρώπη, με εύκολες, δημοφιλείς λύσεις, όπως η μετατροπή των μεταναστών σε αποδιοπομπαίους τράγους, προσπαθώντας να κερδίσουν τις ψήφους εκείνων που δικαιολογημένα φοβούνται για το μέλλον τους. Η Ελβετία έχει ποσοστό ανεργίας 3,5%· οι Ελβετοί έχουν πολλά να χάσουν. Η Ελβετία δεν αποτελεί κάποιο πρότυπο για περισσότερο πλούτο συνδυασμένο με αυτονομία εντός της Ε.Ε. Τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, όπως η τραπεζική εχεμύθεια και η χαμηλή φορολόγηση μαραίνονται σιγά σιγά, και ο πλέον σημαντικός πόρος της, η διανοητική δύναμη των ανθρώπων, περιορίζεται πια από τις ποσοστώσεις στις μεταναστευτικές ροές. Η Ελβετία πρέπει να αποτελέσει μια αυστηρή προειδοποίηση στις επιχειρήσεις, στους οργανισμούς και στους επαγγελματίες οι οποίοι προέρχονται από την Ε.Ε. και, ενώ δρέπουν τους καρπούς της ενιαίας αγοράς και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, νοιάζονται ελάχιστα ή καθόλου για τα εκατομμύρια των συνηθισμένων εργαζόμενων που έχουν πάρα πολλά να χάσουν εάν αποτύχει το ευρωπαϊκό εγχείρημα. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Σκυλιά του Σότσι
Με αφορμή τις εκκαθαρίσεις σκύλων στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Σότσι, ξαναδιάβασα την Αργία, μια από τις ιστορίες που έγραψε ο Σαλάμοφ για το γκουλάγκ της Κολιμά: ο πάτερ Ζαμιάτιν προσεύχεται στο δάσος. Όταν επιστρέφει στο παράπηγμα που ζει με τους άλλους κρατούμενους, τον πλησιάζουν δύο, ο Σιμιόν κι ένας νεότερος, και του δίνουν να φάει λίγο κρέας. Ο πάτερ το τρώει με βουλιμία και τότε αυτοί του αποκαλύπτουν πως μόλις έφαγε το κουτάβι που είχε υπό την προστασία του. Ο Ζαμιάτιν βγαίνει έξω. Κάνει εμετό. «Καθάρματα», λέει ο αφηγητής (ο Σαλάμοφ). «Ναι, βεβαίως», απαντά ο Ζαμιάτιν. «Αλλά το κρέας ήταν νόστιμο. Το ίδιο καλό με του αρνιού». Κάποιες φράσεις είναι ικανές να μας διαπεράσουν ολόκληρους σαν σιδερένιες βέργες. Επιστρέφοντας στο Σότσι, ο Πούτιν έδωσε εντολή να εξοντωθούν όλα τα αδέσποτα σκυλιά της περιοχής προκειμένου να μην παρεμποδίσουν τους αθλητές κατά τη διάρκεια των αγώνων. Ο Πούτιν τα κατάφερε πάλι δίχως να λερώσει τα χέρια του και τελικά τα ίχνη απ’ τα χιονοπέδιλα δεν μπερδεύτηκαν με τις πατημασιές των ζώων. Τουλάχιστον όταν ο γείτονάς μου πήρε την πρωτοβουλία να πετάξει το κουφάρι του σκυλιού μου (θύμα κι αυτό των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004) στο σκουπιδοτενεκέ του δήμου, το έκανε με τα ίδια του τα χέρια. Έτσι ο καλός μου σκύλος παρακολούθησε τους αγώνες μέσα απ’ τον κάδο του, όπως περίπου και τα σκυλιά του Σότσι που είναι οι κρυφοί θεατές του Σότσι: κάθε φορά που βλέπουμε έναν σκιέρ να κατεβαίνει τη χιονισμένη πίστα, ξέρουμε πως από κάτω του υπάρχει ένας θαμμένος πληθυσμός παγωμένων σκύλων που παρακολουθεί με αγωνία την προσπάθειά του. Προχθές ένα αδέσποτο σκυλί επιτέθηκε σ’ έναν γνωστό μου. Διέσχιζε το δρόμο και το σκυλί πήγε και του έκοψε ένα κομμάτι απ’ το σακάκι του. «Το μοναδικό που είχα», μου είπε. Τα σκυλιά ξέρουν κάτι που δεν ξέρουμε εμείς. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ Kυκλοφόρησε το τεύχος 105 του περιοδικού Ουτοπία, με ένα πλούσιο αφιέρωμα στην εργατική τάξη. Θα το παρουσιάσουμε αναλυτικότερα στο επόμενο φύλλο των «Ενθεμάτων»
35
Βοσνία: η πολιτική γραμματική του υποθετικού λόγου ΤΟΥ ΕΝΤΙΝ ΧΑΪΝΤΑΡΠΑΣΙΤΣ Όταν ξεσπούν κινήματα μαζικής διαμαρτυρίας σε χώρες σε αναταραχή (είτε πρόκειται για τη Βοσνία, την Ουκρανία, την Ελλάδα ή την Τυνησία), διαμορφώνεται διεθνώς —ειδικά στα ΜΜΕ και τις κυβερνήσεις, σε Ευρώπη και Αμερική— μια γενική συναίνεση: στήριξη των βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών, συνδυασμένη με την καταδίκη του διεφθαρμένου τοπικού πολιτικού προσωπικού. Μια τέτοια στήριξη συνοδεύεται σχεδόν πάντα από μια σειρά υποθετικών προτάσεων. Το άρθρο του Tim Judah στον Economist σχετικά με τις διαδηλώσεις στη Βοσνία αποτελεί καλό παράδειγμα. Εκτιμά ότι τα κίνητρα των διαδηλώσεων είναι «αντι-εθνικιστικά» και φιλελεύθερα, γι’ αυτό και τις στηρίζει, στο τέλος του κειμένου όμως η στήριξη δίνε τη θέση της σε μια σειρά υποθετικές προτάσεις: «Αν οι συνελεύσεις αυτές αποκτήσουν ρίζες, αν αναδειχθούν νέοι ηγέτες και αν εστιάσουν σε ρεαλιστικά αιτήματα, τότε κάτι ίσως μπορεί να αλλάξει». Οι πολίτες της Βοσνίας έχουν συνηθίσει στον υποθετικό λόγο, όταν πρόκειται για την πολιτική κατάσταση της χώρας τους. «Αν η κατάσταση κλιμακωθεί, θα πρέπει πιθανώς να σκεφτούμε την περίπτωση στρατιωτικής παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά όχι ακόμα», δήλωσε ο Βαλεντίν Ίνζκο, Ύπατος Εκπρόσωπος του ΟΗΕ στη Βοσνία, αμέσως μετά τις διαδηλώσεις της 7ης Φεβρουαρίου. Τέτοια «Αν» επικαλούνται φόβους και απειλές βίας· άλλα «Αν» διατυπώνονται ως παροχή ελπίδας και ώθησης στους πολλούς Βόσνιους «ηγέτες»: «Οι ηγέτες της ΒοσνίαςΕρζεγοβίνης πρέπει να κάνουν γενναία και αποφασιστικά βήματα, αν θέλουν η χώρα τους να προφθάσει», δήλωσε ο Στέφαν Φίλε, ο Ευρωπαίος Επίτροπος αρμόδιος για τη Διεύρυνση, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Ιουνίου στο Σαράγεβο. Οι ίδιες οι διαδηλώσεις, εξάλλου, φορτώνονται με ακόμη περισσότερα «Αν» στα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ. Ο κεντρικός τίτλος του US News and World Report συνόψισε την κατάσταση με μια οικεία υποθετική πρόταση: «Οι Βόσνιοι μαζεύουν τα συντρίμμια τους μετά τις βίαιες διαδηλώσεις, αλλά παραμένει αμφίβολο αν κάτι θα αλλάξει». Όλες αυτές αντιδράσεις αντανακλούν από κοινού εκείνο που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «ασκήσεις υποθετικού λόγου για τη δημοκρατία»: μια γενικόλογη υποστήριξη των διαδηλώσεων, μαζί με ένα μικρό μάθημα κάθε φορά ως προς το τι θεωρείται σωστή «ανάπτυξη της δημοκρατίας». Τι αποκαλύπτει αυτή η ιδιόμορφη πολιτική γραμματική; Λίγη δομική ανάλυση ίσως βοηθήσει να αποσαφηνίσουμε τις παραδοχές και προτροπές αυτής της γραμματικής. Πρώτον, ο πολιτικός σχολιασμός όταν εκφράζεται με υποθετικό λόγο συνήθως προσλαμβάνεται
Ο Edin Hajdarpasic διδάσκει ιστορία στο Loyola University Chicago. Το άρθρο, που μεταφράζεται εδώ με μικρές περικοπές, δημοσιεύτηκε στο www.aljazeera.com, 19.2.2014.
Διαδήλωση στο Σαράγεβο, 10.2.2014. Φωτογραφία του Stefano Giantini, από το flickr
ως μια παθητική, φυσικοποιημένη φωνή της λογικής, εμφανιζόμενος περισσότερο ως ένα σύνολο αυταπόδεικτων υποτίθεται συλλογισμών («Αν οι διαδηλώσεις αναδείξουν νέους ηγέτες, τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν») παρά ως οδηγίες που ορίζουν επιθυμητές και ανεπιθύμητες συμπεριφορές («Οι διαδηλωτές πρέπει να αναδείξουν νέους ηγέτες για να αλλάξει η κατάσταση»). Κανοναρχώντας τη φωνή του ορθολογισμού, ο υποθετικός λόγος στη συνέχεια μας θωρακίζει από τους κινδύνους της υπερβολής· όχι μόνο της υπερβολής της βίας («οι διαδηλώσεις είναι καλές, εκτός αν είναι βίαιες), αλλά και της υπερβολής της πολιτικής φαντασίας («οι διαδηλώσεις είναι καλές, εκτός αν έχουν υπερβολικά ιδεαλιστικά αιτήματα»). Εκείνο που τελικά υποστηρίζει αυτός ο δημόσιος λόγος δεν είναι η δημοκρατία ως ένας δύσκολος και ευρύς αγώνας για την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά μάλλον —για να χρησιμοποιήσω τη διατύπωση της επίσημης επιστολής του Ύπατου Εκπροσώπου μετά τις διαδηλώσεις— «Μια Λογική και Εποικοδομητική Απάντηση στη Δυσαρέσκεια των Πολιτών». Αυτή η πολιτική γραμματική διαποτίζει όχι μόνο τις σημερινές αναφορές στην βοσνιακή εξέγερση, αλλά και ένα μεγάλο μέρος των δημοσιευμάτων με θέμα τους αγώνες για την κοινωνική δικαιοσύνη, από τα κινήματα Occupy ως τις διαδηλώσεις στην Τουρκία, την Αίγυπτο και την Ουκρανία. Παρέχει στους σχολιαστές έναν τρόπο να επιδείξουν τα δημοκρατικά τους διαπιστευτήρια υποστηρίζοντας εν γένει την ιδέα της διαμαρτυρίας, αποκρύπτοντας ταυτόχρονα την αποστροφή τους απέναντι σε αντιηγετικές δομές, ουτοπικά αιτήματα κ.ο.κ., πίσω από «λογικές» νουθεσίες που απευθύνουν στα κινήματα διαμαρτυρίας. Με αυτό τον τρόπο, πετυχαίνει κανείς να επιδοκιμάζει βεβαίως τις διαδηλώσεις εκτιμώντας ταυτόχρονα ότι η αποτυχία τους είναι αναπόφευκτη. Είναι πραγματικά ζωογόνο για το κίνημα διαμαρτυρίας στη Βοσνία ότι λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό αγνοώντας τον υποθετικό λόγο για τη δημοκρατία. Οι διαδηλώσεις γέννησαν πολλές αμεσοδημοκρατικές συνελέυσεις, με πρωτοβουλία των πολιτών.
Είναι πολύ σημαντικό. Καθημερινά, χιλιάδες πολίτες στην Τούζλα, το Μόσταρ, το Σαράγεβο, το Τράβνικ, τη Ζένικα και άλλες πόλεις συναντιούνται σε δημόσιους χώρους, όπου ο ένας μετά τον άλλο απευθύνονται στους συγκεντρωμένους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, διαμορφώνεται μια λίστα με συγκεκριμένα αιτήματα και τίθεται σε ψηφοφορία. Ο καθένας έχει μία ψήφο· δεν υπάρχει η επιλογή της αποχής. Μέχρι τώρα, κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν παραιτηθεί σε τέσσερις περιφέρειες, ενώ νέες δομές, με επίκεντρο τους πολίτες, αναπτύσσονται στις συνελεύσεις. Αυτές οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες αντιστρέφουν ανοιχτά τον γνώριμο υποθετικό λόγο περί πολιτικής. Όπως υπενθύμισε η συνέλευση της Τούζλα στο διεθνές κοινό: «Η βαρώνη Άστον και ο επίτροπος Φίλε είναι ελεύθεροι να συμμετάσχουν στη συνέλευση των πολιτών, αν ακολουθήσουν τους ίδιους κανόνες που ισχύουν για όλους: Σηκώνεις το χέρι και ζητάς το λόγο. Έχεις δύο λεπτά». Σε όλα αυτά, υπάρχει ένα ταμπού: Το ταμπού της επανάστασης. Να περιγράψεις την σημερινή κατάσταση στη Βοσνία ως επανάσταση μοιάζει ανόητο, ασφαλώς· τα πράγματα είναι σχετικά ήρεμα και το υπάρχον καθεστώς δεν έχει ανατραπεί και αντικατασταθεί από κάτι καινούργιο. Γιατί λοιπόν η επανάσταση είναι μια λέξη-ταμπού; Ένας λόγος είναι ότι οι εν εξελίξει συνελεύσεις πολιτών, αν και έχουν μια βαθιά ανατρεπτική ποιότητα, κάτι που περικλείει σοβαρό επαναστατικό δυναμικό, δεν ταιριάζουν με τη συμβατική εικόνα μιας βίαιης επανάστασης. Καθημερινά, άνθρωποι σε όλη τη Βοσνία συγκεντρώνονται για να μιλήσουν μεταξύ τους, να διαμορφώσουν καινούργιες ατζέντες, να διεκδικήσουν αλλαγές, ακόμα και αν οι πολιτικές δομές παραμένουν αμετάβλητες, τουλάχιστον στα χαρτιά. Να γράφει κανείς για τέτοια γεγονότα είναι πάντα προκλητικό και επίφοβο, ειδικά εν μέσω των μεταβαλλόμενων συνθηκών στη Βοσνία. Ο Ρολάντ Μπάρτ έγραφε: «Τα επαναστατικά γραπτά κείμενα αναπαράσταιναν πάντοτε ελάχιστα, και όχι σωστά, το τι σκοπεύει η Επανάσταση για την καθημερινότητα, τον τρόπο που αυτή εννοεί ότι θα ζήσουμε αύριο, είτε η αναπαράσταση τείνει να απαλύνει ή να μηδενίσει τον διεξαγόμενο αγώνα είτε, ακριβέστερα, η πολιτική θεωρία αποβλέπει μόνο στην εγκαθίδρυση της πραγματικής ελευθερίας του ανθρώπινου προβλήματος, χωρίς να προεικάζει καμία από τις απαντήσεις του» [Ο Ρολάν Μπαρτ από τον Ρολάν Μπαρτ, μετ. Φλοράνς Πουανιάν, εκδ. Ράππας]. Τα γεγονότα στη Βοσνία είναι σημαντικά ακριβώς επειδή θέτουν τα δύσκολα ερωτήματα της ελευθερίας και της δημοκρατίας χωρίς όρους ή προεικαζόμενες απαντήσεις. Οι συνελεύσεις μπορεί να μην ταιριάζουν στη συμβατική εικόνα της επανάστασης, αλλά είναι αναμφισβήτητα ανατρεπτικές διακηρύσσοντας ότι «η συνέλευση των πολιτών δεν είναι απλώς μια διαμαρτυρία· είναι μια διαδικασία παραγωγής πιθανοτήτων». ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Η παράδοξη κίνηση της Σπινέλι ΤΟΥ ΛΟΡΕΝΤΣΟ ΖΑΜΠΟΝΙ Φλωρεντία, 20.2.2014. Η Μπάρμπαρα Σπινέλι γράφει στην μεγάλη κεντροαριστερή εφημερίδα La Repubblica· είναι μια απ’ τις διασημότερες ιταλίδες δημοσιογράφους. Είναι, επίσης, κόρη του Αλτιέρο Σπινέλι, εκ των συνιδρυτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθόλου τυχαία, λοιπόν, όταν εξέφρασε την έντονη διαφωνία της με την πολιτική της Ε.Ε. και ειδικότερα με τις πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα προκάλεσε αίσθηση στον ιταλικό δημόσιο διάλογο. Λίγους μήνες πριν, ο σοσιαλδημοκράτης κοινωνιολόγος Λουτσιάνο Γκαλίνο εξέδιδε το τελευταίο του βιβλίο υπό τον εύγλωττο τίτλο Το πραξικόπημα των τραπεζών και των κυβερνήσεων: Επίθεση στη δημοκρατία στην Ευρώπη. Η «αυτομόληση» δύο προσωπικοτήτων τέτοιου βεληνεκούς απ’ το στρατόπεδο της λιτότητας (στο οποίο εντάσσονται τα δύο μεγάλα κόμματα της Ιταλίας, όπως και όλες οι μεγάλες εφημερίδες) ήταν, πράγματι, σπουδαία είδηση. Το μεγάλο σοκ ήρθε, όμως, στις 21 Ιανουαρίου, όταν, μαζί με τους Πάολο Φλόρες ντ’ Αρκάις, Μάρκο Ρεβέλλι, Γκουίντο Βιάλε και τον αγαπητό σε όλους Αντρέα Καμιλλέρι, η Σπινέλλι και ο Γκαλίνο δημοσίευσαν ένα ανοιχτό κάλεσμα για τη δημιουργία μιας «λίστας πολιτών για μιαν άλλη Ευρώπη», που θα αντιταχθεί στη λιτότητα, υποστηρίζοντας τον Τσίπρα για τη θέση του προέδρου της Κομισιόν.
O Lorenzo Zamponi είναι συντάκτης του ενημερωτικού σάιτ «Il corsaro», υπ. δρ πολιτικής επιστήμης στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας.
Πώς «Η Άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα» θα μπορούσε να επανενώσει την ιταλική Αριστερά Επρόκειτο για μια κίνηση αν μη τι άλλο παράδοξη. Λίγους μήνες πριν τις ευρωεκλογές, μια δράκα ιταλών διανοούμενων, ορισμένοι εκ των οποίων ουδέποτε ανήκαν στη ριζοσπαστική Αριστερά, προτείνουν τον αρχηγό ενός ελληνικού κόμματος ως την κατάλληλη ενωτική φιγούρα για μια μη κομματική λίστα που θα διεκδικήσει την ψήφο μας. Η παράδοξη όμως αυτή κίνηση ίσως αποδειχθεί ό,τι ακριβώς χρειαζόταν η ιταλική Αριστερά. Το κάλεσμα εισακούσθηκε από 20.000 πολίτες που εξέφρασαν την υποστήριξή τους μέσω διαδικτύου· από ηγετικές φυσιογνωμίες του ιταλικού κινήματος, που ζήτησαν συμμετοχικές διαδικασίες για να χτιστεί η λίστα από τα κάτω· κι από τα δύο επιζώντα κόμματα της Αριστεράς, την Κομμουνιστική Επανίδρυση (οι δημοσκοπήσεις της δίνουν 1-2%) και το SEL του Νίκι Βέντολα (2-3%). tst Τρία είναι τα δυνατά σημεία της «λίστας πολιτών», πρώτος στόχος της οποίας είναι να περάσει το όριο του 4% και να μπει στο Ευρωκοινοβούλιο: Πρώτον, μετά την οδυνηρή διάσπαση του 2008, είναι η πρώτη φορά όπου τα δύο μεγαλύτερα αριστερά κόμματα, Επανίδρυση και SEL, θα εμφανιστούν μαζί σε εκλογές. Η εξέλιξη αυτή σκόρπισε, επιτέλους, έναν κάποιο ενθουσιασμό στις τάξεις των απογοητευμένων ιταλών αριστερών. Δεύτερον, ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρείται θετικό παράδειγμα σε ό,τι
αφορά τη συμμετοχή του σε ριζοσπαστικούς κοινωνικούς αγώνες και τις σχέσεις του με τα κοινωνικά κινήματα. Η υποψηφιότητα Τσίπρα, λοιπόν, έχει χαρίσει στη «λίστα πολιτών» μια άνευ προηγουμένου νομιμοποίηση στους κινηματικούς κύκλους. Τρίτον, το μοντέλο της «λίστας πολιτών», υποψήφιοι της οποίας θα είναι κατά κύριο λόγο απλοί πολίτες, είναι πιθανότερο να συσπειρώσει απογοητευμένους κεντροαριστερούς ψηφοφόρους απ’ ό,τι ένα οποιοδήποτε παραδοσιακό αριστερό κόμμα. Από την άλλη, η προσπάθεια έχει και χαρακτηριστικά που δημιουργούν προβληματισμό. Αφενός, ορισμένοι θεωρούν αντιδημοκρατικό το να παραχωρηθεί -όπως έχουν οι ίδιοι ζητήσει- ο τελευταίος λόγος για τη συγκρότηση της λίστας υποψηφίων στους έξι αρχικώς υπογράφοντες. Αφετέρου, το να συμπλεύσουν αρμονικά μέχρι τις ευρωεκλογές αριστερά κομματικά στελέχη, αναγνώστες της La Repubblica, ακτιβιστές και προοδευτικοί διανοούμενοι διαφόρων αποχρώσεων δεν είναι ό,τι απλούστερο. Εντέλει, αυτό που θα καθορίσει την επιτυχία ή μη της λίστας πολιτών, το όνομα της οποίας («Η Άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα») αποφασίστηκε σε ηλεκτρονικό δημοψήφισμα, είναι το αν θα αποφύγει δύο μεγάλα σφάλματα του παρελθόντος: της Πρώτον, η εκλογική καμπάνια πρέπει (εν αντιθέσει με την «Επανάσταση των Πολιτών», το αριστερό σχήμα που κατέβηκε στις τελευταίες εθνι-
κές εκλογές, αποτυγχάνοντας οικτρά), να εστιάσει πρωτίστως στα κοινωνικά και οικονομικά θέματα, προκειμένου να κατοχυρώσει τη θέση της έναντι Μπερλουσκόνι και Γκρίλλο στο φλέγον ζήτημα της αντίστασης στη λιτότητα. Και, σε αντίθεση με τους παραπάνω, θα πρέπει να παρουσιάσει με πειστικό τρόπο εναλλακτικές προτάσεις για το χρέος, την εργασία, το κράτος πρόνοιας και την παιδεία. Δεύτερον, όλα τα συστατικά μέρη της λίστας πρέπει να επενδύσουν σε μια πραγματικά συμμετοχική διαδικασία, προκειμένου να κινητοποιήσουν την τεράστια μάζα ανθρώπων που σταδιακά εγκατέλειψαν τον πολιτικό ακτιβισμό τα τελευταία χρόνια, απογοητευμένοι απ’ τις διασπάσεις και την αναποτελεσματικότητα της θεσμικής Αριστεράς. Η Ιταλία δεν έζησε, ακόμα, την εμπειρία των μαζικών, ενωτικών κινητοποιήσεων ενάντια στη λιτότητα που χαρακτήρισαν την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία των τελευταίων χρόνων. Ως εκ τούτου, είναι απίθανο η Ιταλική Αριστερά να προσεγγίσει τα επίπεδα λαϊκής στήριξης που επιτεύχθηκαν στις προαναφερθείσες χώρες. Μολαταύτα, εάν η «λίστα πολιτών για μιαν άλλη Ευρώπη» βρει τη δύναμη να συγκρουστεί ανοιχτά με την Ε.Ε. στα κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα, εάν επιτρέψει την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες της, η είσοδος στο Ευρωκοινοβούλιο θα γίνει ένας απολύτως εφικτός στόχος. Και, ταυτόχρονα, το πρώτο βήμα για την ανασυγκρότηση μιας —απολύτως αναγκαίας— αριστερόστροφης εναλλακτικής πρότασης στην Ιταλία. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΚΟΣ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ
«ΠΟΥΣΤΗΣ», «ΠΟΥΣΤΙΑ», «ΤΡΑΒΕΛΙ»
Περί επανοικειοποίησης προσβλητικών όρων ΤΗΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΥ
Η συζήτηση για την επανοικειοποίηση προσβλητικών όρων, τη χρήση ανακτημένων λέξεων ως «αντεστραμμένου λόγου», σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, που επανήλθε πρόσφατα, είναι αρκετά παλιά στον ελληνικό λοατ χώρο. Θυμάμαι ότι από το 2004 συζητούσαμε αν θα βοηθούσε η τακτική αυτή, η επαναοικειοποίηση λέξεων όπως «πούστης» επί παραδείγματι. Πολλοί φέρνουν ως παράδειγμα τη Γερμανία, όπου το λοατ κίνημα την υιοθέτησε (schwul). Ομοίως και στη Δανία. Σε μια τέτοια συζήτηση θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να λάβουμε υπόψη μας τέσσερα πράγματα: 1. Στη Γερμανία, η αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας συνέβη σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη ενός διεκδικητικού αγώνα για τα
Η Μαρίνα Γαλανού είναι πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ), αναγνωρισμένης συλλογικότητας για τα τρανς δικαιώματα και ιδιοκτήτρια των εκδόσεων Πολύχρωμος Πλανήτης (LGBT εκδόσεις-βιβλιοπωλείο).
λοατ δικαιώματα. Δηλαδή, αμέσως μετά την ποινικοποίηση το λοατ κίνημα έπρεπε να περάσει από την «ντροπή» και τους διωγμούς (ποινικοποίηση), στην υπερηφάνεια (διεκδίκηση). Έτσι λοιπόν είχε νόημα η επανοικειοποίηση ως τακτική της μετατροπής της «ντροπής» σε υπερηφάνεια, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. 2. Ακόμη, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι στη Γερμανία, όταν με το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έκλεισαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι ομοφυλόφιλοι ήταν οι μοναδικοί κρατούμενοι των ναζί που παρέμειναν στις φυλακές ή υπό διωγμό, και αυτό συνεχίστηκε για τρεις ακόμη δεκαετίες σχεδόν. Η βία και οι διωγμοί κατά των ομοφυλόφιλων, δηλαδή, δεν έπαψαν. Ήταν επομένως πολύ ιδιαίτερες οι συνθήκες που αντιμετώπισαν οι λοατ στη Γερμανία, καθώς ο συμβολισμός της «ντροπής» (ροζ τρίγωνο) δεν έπαψε με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σημειώνουμε ότι η ομοφυλοφιλία ουσιαστικά αποποινικοποιήθηκε το 1973, ενώ παρόλο που οι μηνύσεις και οι αναζητήσεις χρηματικών αποζημιώσεων είχαν αποτύχει στο σύνολό τους, μόλις το 2002 η κυβέρνηση της Γερμανίας απολογήθηκε δημόσια στην ομοφυλοφιλική κοινότητα.
3. Στη χώρα μας βεβαίως υπήρχε πάντα κλίμα ομοφοβίας, όμως η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε το 1951. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να συγκριθούν οι συνθήκες που βίωσαν οι λοατ στη Γερμανία με αυτές που βίωσαν ή βιώνουν οι λοατ στην Ελλάδα. 4. Επίσης, στη χώρα μας η λέξη «πούστης» δεν χρησιμοποιείται μόνο για χαρακτηρισμό που σχετίζεται με τη σεξουαλικότητα, αλλά γενικότερα τη συμπεριφορά: π.χ. λέμε «πουστιά», «φέρεται πούστικα» κ.ο.κ. Εννοιολογείται, δηλαδή, και με περιεχόμενο που πραγματικά δεν βλέπω τον λόγο να θέλει να οικειοποιηθεί και να ανακτήσει ένα κίνημα — πόσο μάλλον όταν διεκδικεί δικαιώματα. Και κάτι τελευταίο: Αν θα έπρεπε στην Ελλάδα να ακολουθήσουμε κάποιο δρόμο διεκδίκησης που εφαρμόστηκε αλλού, θα πρότεινα τον δρόμο της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Αφενός είναι πιο κοντά στα δικά μας μεσογειακά πρότυπα, αφετέρου το λοατ κίνημα αυτών των χωρών (ιδιαίτερα της Ισπανίας) πέτυχε πολλά, σε μικρό χρονικό διάστημα (2005-2011): γάμος, υιοθεσία, αλλαγή εγγράφων για τους/τις τρανς. Δεν θεωρώ ότι ο δρόμος της Γερμανίας ήταν ο καλύτερος δυνατός, ούτε ο πιο κοντινός στα δε-
δομένα της Ελλάδας. Για όλους τους παραπάνω λόγους, θεωρώ την επανοικειοποίηση προσβλητικών όρων όπως «πούστης» ή «τραβέλι» προβληματική, όταν το κάνει ένα κίνημα διεκδίκησης στις δεδομένες συνθήκες της Ελλάδας. Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι τα ίδια επιχειρήματα ισχύουν και για τη χρήση του επανακειοποιημένου αγγλικού όρου queer (αδερφή, παράξενος κτλ.), καθώς ο όρος πλέον χρησιμοποιείται διεθνώς και υπάρχει ένα ολόκληρο θεωρητικό υπόβαθρο από πίσω. Δεν πρέπει να γενικεύσουμε. Τέλος, όσον αφορά τη χρήση της λέξης «τραβέλι», δεν έχω δει κανένα τρανς κίνημα σε καμία χώρα να θέλει να επανοικειοποιηθεί την αντίστοιχη αγγλική λέξη trannie ή tranny, που ήταν, είναι και παραμένει άκρως προσβλητική. Ιδιαίτερα μάλιστα για τους τρανς ανθρώπους, που αντιμετωπίζουν τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό στον μέγιστο βαθμό, θα έβρισκα και βλαπτικές αυτές τις τακτικές επανοικειοποίησης, καθώς οι τρανς ως η πιο καταπιεσμένη μειονότητα από τους/τις λοατ έχει ανάγκη περισσότερη ασφάλεια, καθώς και πολιτικές προστασίας από τις διακρίσεις και τους αποκλεισμούς.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
37
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΟΡΣΑ, REACTIVATE ATHENS: IΣΤΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΣΥΜΠΤΩΤΕΣ
Ιδιωτικοποίηση του σχεδιασμού ΤΗΣ ΝΤΙΝΑΣ ΒΑΪΟΥ Πριν λίγες μέρες, την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου, κατατέθηκε στη Βουλή σχέδιο νόμου που προβλέπει την κατάργηση μιας πλειάδας Οργανισμών του Δημοσίου. Ανάμεσά τους, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας (ΟΡΣΑ), όπως και οι αντίστοιχοι Οργανισμοί για τη Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα. Ο σχεδιασμός του αστικού χώρου, με την κλίμακα και την πολυπλοκότητα των ζητημάτων που χειρίζεται και με τα εργαλεία παρέμβασης που έχει σταδιακά συγκροτήσει, έπεσε θύμα της νεοφιλελεύθερης μείωσης του «υπερτροφικού Δημοσίου», αλλά και μιας νέας αντίληψης για τον σχεδιασμό. Στο σύντομο αυτό κείμενο θα αναφερθώ σε δύο παραδείγματα, που αναδεικνύουν διαφορετικές πλευρές και κλίμακες παρέμβασης στην πόλη: την «πολεοδομική ωρίμανση», όπως προβλέπεται από τον Εφαρμοστικό Νόμο του Μνημονίου, και τις παρεμβάσεις στο κέντρο της Αθήνας που μελετώνται στο πλαίσιο του εργαστηρίου Reactivate Athens. tst Η διαδικασία σχεδιασμού που προδιαγράφει ο Εφαρμοστικός Νόμος του Μνημονίου (Ν. 3986/2011), με τον οποίο, μεταξύ άλλων, ιδρύθηκε και το ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου: www.hradf.com) έχει συζητηθεί δημόσια πολύ λίγο, αν και είναι καταλυτική για τις εξελίξεις στον αστικό χώρο, αλλά και εκτός αυτού. Σύμφωνα με τον νόμο αυτόν λοιπόν, κάθε μεγάλη επενδυτική πρόταση εγκαθιδρύει καθεστώς σχεδιασμού ειδικά προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις και τις ανάγκες της, με παρεκκλίσεις, εξαιρέσεις και τροποποιήσεις υφιστάμενων ρυθμίσεων και σχεδίων που αποτελούν νόμους του κράτους. Για τα «εντός σχεδίου» δημόσια ακίνητα ειδικότερα μπορούν να τροποποιούνται ρυμοτομικά σχέδια, πολεοδομικές μελέτες, χρήσεις γης και όροι δόμησης, παρεκκλίσεις του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού κλπ., «προκειμένου να αποδοθεί ο βέλτιστος πολεοδομικός-επενδυτικός προορισμός στο προς αξιοποίηση ακίνητο» (άρθρο 12, §5). Στο πλαίσιο αυτό, είναι φανερό ότι δεν υπάρχει πλέον πολεοδομική νομοθεσία, σχεδιασμός και ρύθμιση του χώρου, αλλά μόνο «επενδυτικά σχέδια», τα οποία εγκρίνονται με γρήγορες διαδικασίες (fast track) από όργανα που συστήνονται για τον σκοπό αυτό. Επιπλέον θεσπίζεται, κατά παρέκκλιση του Αστικού Κώδικα, το «δικαίωμα επιφανείας», το οποίο εισάγει σημαντικές μεταβολές σε όσα γνωρίζουμε περί ιδιοκτησίας –και ιδιοκτησίας του δημοσίου ειδικότερα–, για τις οποίες αξίζει εκτενέστερη παρουσίαση και σχολιασμός. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, και το σχέδιο νόμου του Νοεμβρίου 2013 για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής (ΡΣΑ) 2021 «απλουστεύτηκε»,
Η Ντίνα Βαΐου διδάσκει στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ.
χονται κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα, μια και το δημόσιο, στη νεοφιλελεύθερη διάλεκτο, είναι υπερτροφικό, γραφειοκρατικό, αναποτελεσματικό. Μαζί με τις μεταλλαγές των ιδεών, ο Εφαρμοστικός Νόμος έρχεται να προωθήσει δυναμικά τέτοιους σχεδιασμούς και ευκαιριακές διευθετήσεις σε διάφορες κλίμακες-διευθετήσεις που ταιριάζουν περισσότερο με σημειακά (και συγκυριακά;) ενδιαφέροντα επένδυσης και κερδοφορίας πάνω σε δημόσια ακίνητα. Παραμένει βεβαίως ως δηλωμένος στόχος η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής «του ανθρώπου» και η βελτίωση «της εικόνας της πόλης», χωρίς ποτέ να κατονομάζονται τα υποκείμενα και οι αποδέκτες των σχεδιασμών. Όλες εκείνες και εκείνοι που ζουν την πολύπλευρη κρίση στους χώρους της αστικής καθημερινότητας απουσιάζουν/με από την εικόνα, αλλά και από τις διερευνήσεις των προτάσεων. Οι ιδέες και οράματα για την πόλη μένει λοιπόν να δούμε ποιες και ποιους αφορούν, στο άμεσο και απώτερο μέλλον.
Πωλ Ντελβώ, «Η γέννηση της Αφροδίτης», 1947
απαλείφθηκαν δηλαδή εκείνες οι προβλέψεις που θα το έκαναν με διάφορους τρόπους δεσμευτικό και υλοποιήσιμο. Αυτό που «απλουστεύτηκε» είχε προκύψει μέσα από μακροχρόνια επεξεργασία στον ΟΡΣΑ και είχε ενσωματώσει τα αποτελέσματα μιας χρονοβόρας θεσμοθετημένης διαδικασίας συμμετοχής και διαβούλευσης, η οποία ανέδειξε υπαρκτές και εγγενείς σε κάθε τέτοιο εγχείρημα αντιθέσεις συμφερόντων, προθέσεων και οραμάτων για την πόλη, με τις οποίες πάντα δουλεύει ο σχεδιασμός. Προωθείται λοιπόν ένα αποδυναμωμένο «Ρυθμιστικό Σχέδιο» και ταυτόχρονα καταργείται ο αρμόδιος Οργανισμός, μετατρέποντας την όλη διαδικασία του σχεδιασμού της μητροπολιτικής περιοχής σε μία μη δεσμευτική έκθεση ιδεών και προθέσεων. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης (ΣΟΑΠ) για το Δήμου Αθηναίων, του οποίου βασικά σημεία πρόσφατα εμφανίστηκαν στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ. Σ’ έναν άλλο κόσμο (;), αλλά στον ίδιο «τόπο», σχεδιάζεται «ένα νέο στρατηγικό όραμα για την πόλη», που επιχειρεί να εντοπίσει ευκαιρίες για ένα εναλλακτικό μέλλον, με άξονα την πεζοδρόμηση της λεωφόρου Πανεπιστημίου (www.reactivate-athens.org). Σύμφωνα με τον ιστότοπό του, το Reactivate Athens/101 Ideas είναι ένα εργαστήριο ιδεών για την υποστήριξη αυτών των σχεδιασμών, που επιδιώκει να παραγάγει, μέσα από μια διαδικασία σεμιναρίων και συμμετοχής «του κοινού», προτάσεις οι οποίες «θα συμβάλουν στην ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων και θα βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής». Το εργαστήριο ιδεών λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο του 2013 μέχρι τον Μάρτιο του 2014 και χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Ωνάση. Συγκεντρώνει και ταξινομεί σε 101 (προκλητικές) ιδέες για την Αθήνα απόψεις συλλογικοτήτων της πόλης, περαστικών από την οδό Αθηνάς και Λυκούργου (όπου εδρεύει το RA), ατόμων που ανταποκρίνονται στο κάλεσμα της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του εργαστηρίου, με-
λών της διεπιστημονικής ομάδας που δουλεύει υπό τη διεύθυνση του Αλφρέντο Μπρίλενμπουργκ, καθηγητή στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, και ανεξάρτητων ερευνητών/τριών που συμμετέχουν στις διαδικασίες του. Όπως σημειώνεται και πάλι στον ιστότοπο του εργαστηρίου, «κάθε ιδέα θα αποτελέσει καταλύτη για τον επανασχεδιασμό, την επανενεργοποίηση και ένταξη συγκεκριμένων περιοχών στο κέντρο της Αθήνας, υποστηρίζοντας νέες αστικές ποιότητες». Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς πως καμιά ιδέα δεν περισσεύει σε μια τόσο σύνθετη αστική συνθήκη και σε μια πόλη σε πολύπλευρη κρίση. Αντίθετα, ματιές «απέξω» μπορεί να αναδείξουν ζητήματα και διεξόδους που διαφεύγουν από όσες και όσους ασχολούνται με τη μελέτη και το σχεδιασμό της πόλης μέσα από θεσμικά κανάλια. Μέχρι την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο δεν έχουν παρουσιαστεί αποτελέσματα των πιο πάνω διεργασιών, σχεδιαστικά ή άλλα. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί κατά πόσο θα προκύψει «αποτελεσματική και βιώσιμη μεταβολή στην πόλη, για τις περιθωριοποιημένες περιοχές και ομάδες του πληθυσμού», όπως υποστηρίζει το RA. Εκείνο που σίγουρα μπορεί να σχολιαστεί είναι η αυτο-περιγραφή του εγχειρήματος των 101 ιδεών ως «ένα νέο στρατηγικό όραμα» για την πόλη: Δεν είναι αστήρικτη η υπόθεση ότι εντάσσονται σε μια κυρίαρχη αντίληψη σχεδιασμού «στα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού», όπου η πόλη σχεδιάζεται μέσα από πρωτοβουλίες ιδιωτικών φορέων και με έναν εμπρόθετο αγνωστικισμό, τόσο ως προς τους θεσμούς υλοποίησης, όσο και ως προς τη γνώση που παράγεται εδώ και δεκαετίες από τους δημόσιους φορείς, τα πανεπιστήμια, τους μελετητές της πόλης. Είναι νομίζω φανερό πως τα προτάγματα του δημοσίου συμφέροντος και ο σχεδιασμόςόπως-τον-γνωρίσαμε μάλλον περισσεύουν ή περιττεύουν. Αντίθετα, κερδίζει έδαφος μια αντίληψη για το σχεδιασμό ως άθροισμα ad hoc ρυθμίσεων και τοπικών πρότζεκτ, που προέρ-
O «ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ» ΓΙΑ ΤΑ MME ΚΑΙ ΤΑ SOCIAL MEDIA Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, στο πλαίσιο του κύκλου με τίτλο «Error 404 democracy not found», διοργανώνει τη δεύτερη εκδήλωση με θέμα: «Το δημοσιογραφικό παράδοξο. ΜΜΕ, social media και πολιτικές διαχείρισης της πληροφορίας στην ψηφιακή εποχή. Ομιλητές: Κορίνα Πατέλη (Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου), Νίκος Σμυρναίος (Universite Toulouse 3 — παρέμβαση μέσω ίντερνετ), Ματθαίος Τσιμιτάκης (δημοσιογράφος), με συντονιστή τον δημοσιογράφο Γιώργο Κυρίτση. Την Τρίτη 25 Φεβρουαρίου, 19.00, στον Πολυχώρο της Ανοιχτής Πόλης (Μέγαρο Ερμής, Πανεπιστημίου 56, 1ος όροφος).
ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ «ΚΡΙΣΙΜΗ ΤΕΧΝΗ-ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ» Η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και της Δημοκρατίας, συνδιοργανωτής της έκθεσης «Κρίσιμη Τέχνη-Τέχνη σε Κρίση» (έργα Ά. Κινδύνη, Β. Κανιάρη, Γ. Ψυχοπαίδη, Δ. Κατσούδα) μας προσκαλεί την Τρίτη 25 Φεβρουαρίου, στις 19.00, σε μια συζήτηση με αφετηρία τα έργα του Δημήτρη Κατσούδα και θέμα «Κρίση και σύγχρονη πόλη». Θα μιλήσουν ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ο αρχιτέκτοναςΤάσης Παπαιωάννου, ο ψυχίατρος Δημήτρης Πλουμπίδης, ψυχίατρος και ο ποιητής Ντίνος Σιώτης. Στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων (Γερμανικού και Μυλλέρου, Μεταξουργείο).