Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Λήδα Καζαντζάκη, Γιώργος Μερτίκας, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΕΥΧΟΣ 537
31 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013
www.avgi-anagnoseis.blogspot.com
1821 }
} ΑΦΙΕΡΩΜΑ β' μέρος
Διαδρομές εθνικού προσδιορισμού ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΡΘΑ ΠΥΛΙΑ Η περίπτωση της Πελοποννήσου ΣΕΛ.1-2
ΝΙΚΟΣ ΜΑΥΡΕΛΟΣ Αδαμάντιος Κοραής ΣΕΛ. 3-4
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΑΘΗΣ Εθνική ή κοινωνική επανάσταση; ΣΕΛ. 4-5
Η ελληνική κοινότητα στο οθωμανικό κράτος Η περίπτωση της Πελοποννήσου Σύμφωνα με ένα έγγραφο γραμμένο στα ελληνικά, ο Μωάμεθ Πορθητής για να αποφύγει μαζική έξοδο Μοραϊτών προκρίτων, «απέστειλε ένα δίπλωμα υπέρ των κυριότερων οικογενειών της Πελοποννήσου, στο οποίο όριζε [...] ότι οι Έλληνες δεν θα υποστούν την παραμικρή προσωπική ή περιουσιακή αδικία και ότι τα συμφέροντά τους θα τύχουν μεγαλύτερης προστασίας υπό την ηγεμονία του απ’ ότι υπό τους προηγούμενους ηγεμόνες». [...]ο σουλτάνος όριζε ονομαστικά: «ο άρ-
222
ΝΙΚΟΣ ΚΟΤΑΡΙΔΗΣ Για την κρίση ΣΕΛ. 6
ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ Πρωτογενές πλεόνασμα φαντασίας ΣΕΛ. 6
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ Ζώα στα σύννεφα ΣΕΛ. 7
ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Στους δρόμους της ποίησης ΣΕΛ. 7
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΤΣΟΥΠΡΟΥ Η πόλη του (διήγημα) ΣΕΛ. 8
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Σεισάχθεια (ποίημα) ΣΕΛ. 8
Εικονογράφηση με έργα του ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΛΙΟΥ
ΤΗΣ ΜΑΡΘΑΣ ΠΥΛΙΑ
χων κυρ Σφαντζής με όλους τους εδικούς του, και κυρ Μανουήλ Ραούλ με όλους τους εδικούς του, και κυρ Σοφιανός με όλους τους εδικούς του, και Λάσκαρις κυρ Δημήτριος με όλους τους εδικούς του, και Διπλοβατζέοι, Παγομενέοι, Φραγκοπουλέοι και Σγουρομαλέοι και Μαυρόπαπας και Φιλανθρωπινέοι και Περουμπουιείοι και εις όσοι άλλοι θελήσουν ναρθούν» (Hammer, Histoire de l’Empire ottoman, τ.3). Παρόλα αυτά η μεγάλη πλειονότητα των αρχόντων προτίμησε να αναζητήσει καταφύγιο στη Δύση, με εξαίρεση τις οικογένειες Νοταρά, Κρεββατά και μερικές ακόμη. Το 1659 ο Γενικός Ναύαρχος Φραντσέσκο Μοροζίνι υιοθέτησε παρόμοια τακτική για να διασπάσει το εσωτερικό των Οθωμανών στον πόλεμο της Κρήτης. Με τον όρο ότι η περιφέρεια της Καλαμάτας θα «απελευθερωνόταν» στο όνομα της Βενετίας, υποσχέθηκε εδάφη, χωράφια, αμπελώνες και άλλα αγαθά στην οικογένεια Λογοθέτη, η οποία είχε συγκεντρώσει 70 στρατιώτες για το σκοπό αυτό??? η επιχείρηση απέτυχε και η οικογένεια καταστράφηκε. Ανταλλάσσεται μυστική αλληλογραφία μεταξύ των ενετικών αρχών και των Γερόντων των χωριών, οι οποίοι απαντούν με τη σειρά τους «à nome di tutto il popolo greco» (στο όνομα ολόκληρου του ελληνικού λαού). Ο ιδρυτής της μεγάλης οικογένειας Μπενάκη στην Καλαμάτα, Λυμπεράκης Γερακάρης, αποδεικνύεται ευφυέστερος. Ανακατεμένος στην πειρατεία και τη ληστεία, επωφελείται από τις μάχες μεταξύ Ενετών και Οθωμανών και περνάει δια-
δοχικά από το ένα στο άλλο στρατόπεδο. Αυτή η ριψοκίνδυνη τακτική του επιφυλάσσει περιπέτειες αλλά και αγαθά και τίτλους ευγενείας. Την ίδια εποχή τρεις πρόκριτοι της περιφέρειας της Καρύταινας, ο Χρονάς, ο Αθανάσης Κουλάς και ο Γέρων του Άκοβου, στέλνουν εκπροσώπους στον Φ. Μοροζίνι ομνύοντας πίστη στη Βενετία και ζητώντας την προστασία της. Σ’ αυτές τις δύσκολες στιγμές οι Ενετοί αποζημιώνουν τους φίλους τους και μόλις καταλαμβάνουν τον Μοριά, παραχωρούν στον Γέροντα του Άκοβου τον τίτλο του sindici, δηλαδή του συμβούλου του κάστρου του. [...]Μετά την επανάκτηση της χώρας το 1715 οι Τούρκοι εγκαθιστούν ένα διευρυμένο κοινοτικό σύστημα, ταιριαστό με τη δική τους διοικητική ιεραρχία, η οποία έχει εγκατασταθεί στη χώρα. Ήδη το 1714 μια αποστολή Μοραϊτών προκρίτων στην κεντρική Ελλάδα σπεύδει να ενταχθεί στο στρατόπεδο των Τούρκων, στους οποίους υπόσχεται υποταγή και ευπείθεια. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι Χρονάς, Α. Κουλάς και Σύντυχος περιλαμβάνονται εκ νέου μεταξύ εκείνων που ομνύουν υποταγή στον Σουλτάνο και προσφέρουν δώρα στους Οθω-
μανούς αξιωματούχους. Τελικά η Πελοπόννησος καταλαμβάνεται σε τρεις μήνες. Σε αντάλλαγμα, οι Τούρκοι παραχωρούν στους κατοίκους προνόμια που επιτρέπουν «μια δημοκρατική διακυβέρνηση» (σύμφωνα με την πολύ αισιόδοξη άποψη του Κανέλλου Δεληγιάννη), και απαγορεύουν στα οθωμανικά στελέχη κάθε ανάμιξη στις περιφερειακές υποθέσεις, αποκλειστικό φέουδο των χριστιανών προκρίτων. Στην πραγματικότητα, οι Τούρκοι δεν έδειχναν κανένα ενδιαφέρον για ανάμιξη στις εσωτερικές υποθέσεις των χριστιανών, όσο οι τελευταίοι στήριζαν παθητικά το οθωμανικό καθεστώς και πλήρωναν κανονικά τους φόρους τους. Η Πελοπόννησος είχε μακρά παράδοση κοινοτικής διοίκησης υπό διάφορες εξουσίες. Ο πληθυσμός της στην πραγματικότητα υπέφερε από συνεχείς πολέμους μεταξύ επίδοξων κατακτητών και από την απληστία των κυριάρχων. Εντούτοις, παρά τη μόνιμη ανασφάλεια της συγκυρίας, οι εξέχουσες οικογένειες έκαναν από νωρίς όνομα στη χώρα και, κατά την άΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ