Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Λήδα Καζαντζάκη, Γιώργος Μερτίκας, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος ΤΕΥΧΟΣ 543
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
12 ΜΑΪΟΥ 2013
www.avgi-anagnoseis.blogspot.com
Ξαναδιαβάζοντας
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΛΚΗΣ ΡΗΓΟΣ Διανοούμενοι και Εξουσία ΣΕΛ.1
ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Κική Δημουλά ΣΕΛ. 2
ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΣΚΟΣ Κρίση χρέους στην Ευρώπη ΣΕΛ. 3
ΚΩΣΤΑΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Ανακατασκευάζοντας (εικαστικά) αρχεία ΣΕΛ. 4
ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ένας αγνοημένος διανοούμενος ΣΕΛ. 5
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗΣ Στην κλίνη του Προκρούστη ΣΕΛ. 5
ΛΗΔΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ Για την τέχνη και τη ζωή ΣΕΛ. 6
ΜΑΚΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Ο οργανικός διανοούμενος του συστήματος ΣΕΛ. 7
ΜΑΡΙΑ ΜΟΙΡΑ Ελέφαντες και μυρμήγκια ΣΕΛ. 7
ΤΑΣΟΣ ΧΟΒΑΡΔΑΣ David Harvey, Εξεγερμένες Πόλεις ΣΕΛ. 8
Η ζωγράφος του μήνα: Σταυρούλα Πανάγου-Παπαδάκη
κλασικά βιβλία
Edward W. Said Διανοούμενοι και Εξουσία Όσο βαθαίνει η κρίση που βίαια βιώνουμε και μετεξελίσσεται από κρίση χρέους σε κρίση οικονομικών επιλογών, πολιτικών θεσμών και αξιακών προταγμάτων, τόσο εντείνεται και μια διάχυτη συζήτηση περί ευθύνης ή σιωπής των διανοουμένων απέναντί της ή ακόμη εντονότερα της καταγγελίας ότι όσοι από αυτούς μιλούν, εκφράζονται ως «πολύτιμοι υπηρέτες» της εξουσίας. Πρόκει-
Xωρίς τίτλο
ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ
ται για μια συζήτηση και ένα Λόγο που επανέρχεται σε κάθε εποχή κρίσης και ο οποίος εμπεριέχει ένα ιδιότυπο κράμα κρυφής γοητείας και απόρριψης, θαυμασμού και λοιδορίας, προς μια υπαρκτή ή αναμενόμενη δύναμη, αυτής της ιδιαίτερης κοινωνικής κατηγορίας πολιτών, από την οποία απαιτούμε ένα Λόγο κριτικής αμφισβήτησης. Το ποιους ακριβώς εγκαλεί αυτός ο Λόγος και ποιος είναι ο ιδιαίτερος Ρόλος τους στη σύγχρονη εποχή μας βοηθά να κατανοήσουμε ο Παλαιστίνιος καθηγητής τού Columbia, Edward W. Said -που έφυγε από τη ζωή το 2003- στο βιβλίο του «Διανοούμενοι και εξουσία» εκδόσεις SCRIPTA, Αθήνα 1999, το οποίο αξίζει να ξαναδιαβάσουμε κάτω από το φώς των τελευταίων εξελίξεων. Πρόκειται για μια σειρά ομιλιών-αναλύσεων, που έδωσε στα 1993 στη γνωστή ραδιοφωνική εκπομπή Reith του BBC, την οποία είχε εγκαινιάσει στα 1948 ο Μπέρτραντ Ράσελ. Τα είκοσι χρόνια που μεσολάβησαν από την έκδοση, έχω την αίσθηση ότι διόλου δεν στερούν το τελικό δοκίμιο από την επικαιρότητά του στο σήμερα το αντίθετο μάλιστα. Δεν ξέρω βέβαια αν μπορεί να θεωρηθεί κλασσικός ο Σαΐντ και το συγκεκριμένο του δοκίμιο. Το θέμα όμως που διαπραγματεύεται είναι κλασσικό και απασχολεί την Πολιτική Θεωρία και Πράξη εδώ και πάνω από έναν αιώνα, συγκροτώντας ένα τεράστιο βιβλιογραφικό corpus. Όπως και η λέξη διανοούμενος, που ως νεολογισμός ήρθε να υπερβεί την λέξη λόγιος από την εποχή της υπόθεσης του άδικα καταδικασμένου γαλλοεβραίου λοχαγού Άλφρεντ Ντρέυφους και το «Μανιφέστο των Διανοουμένων» στα 1897, όταν μετά το δριμύ «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά συνυπογράφουν, αλληλέγγυοι με αυτόν, μια σειρά ηχηρά ονόματα της πολιτιστικής δημιουργίας και της πολιτικής ζωής της Γαλλίας (ανάμεσα
τους οι: Ανατόλ Φράνς, Μαρσέλ Προυστ, Ζαν Ζωρές, Λέον Μπλούμ, Ζυλιέν Μπεντά, Κλεμανσώ και ο δικός μας Γιάννης Ψυχάρης). Ένα Μανιφέστο το οποίο αντιστρέφοντας τα επιχειρήματα των υπερασπιστών της κρατικής σκοπιμότητας, ότι εκμεταλλεύονται την όποια επιστημονική, πολιτική ή καλλιτεχνική εγκυρότητά τους και αναμειγνύονται σε υποθέσεις για τις οποίες δεν έχουν καμιά αρμοδιότητα, καθιερώνει μια νέα μαχητική ταυτότητα, αυτή του Διανοούμενου. Μια ταυτότητα ενός Δημόσιου Λόγου που θεωρεί χρέος και ευθύνη την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων καθώς και την κριτική όλων των εξουσιαστικών Θεσμών. Η οποία σύμφωνα με μια παλιότερη σκέψη του Μαρξ «αναλαμβάνει μια ανελέητη κριτική του υπάρχοντος, ανελέητη με την έννοια ότι η κριτική δεν ορρωδεί ούτε μπροστά στα ίδια της τα συμπεράσματα, ούτε μπροστά στις συγκρούσεις της με την οποιαδήποτε εξουσία» Πιστός σ’ αυτή την γενεσιουργό ταυτότητα της κατηγορίας Διανοούμενοι ο Σαΐντ επιχειρεί με ένα αυστηρά μεθοδολογικό τρόπο και πλήθος εντυπωσιακά παραδείγματα από την κλασσική λογοτεχνία -απόρροια της επαγγελματικής του σχέσης με την συγκριτική φιλολογία- να δει όχι απλά το ποιοι εντάσσονται σε αυτήν, αλλά κυρίως το ποιοι την υπηρετούν συνειδητά, σε αρμονία με τον γενεσι-
ουργό λόγο δημιουργίας της και ποιος ο κοινωνικός τους ρόλος στο σύγχρονο κόσμο. Αναλύοντας πρωταρχικά τις δυο διαμετρικά αντίθετες προσεγγίσεις, εκείνη του Αντόνιο Γκράμσι κι εκείνη του Ζυλιέν Μπεντά. Σύμφωνα με τον πρώτο, «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλοι οι άνθρωποι είναι διανοούμενοι ωστόσο δεν λειτουργούν όλοι ως διανοούμενοι μέσα στην κοινωνία». Στο άλλο άκρο ο Μπεντά ορίζει τους διανοούμενους ως μια μικρή ελιτίστικη ομάδα χαρισματικών και ηθικά προικισμένων φιλοσόφων-βασιλιάδων που αποτελούν τη συνείδηση του ανθρώπινου γένους. Είναι σαφές ότι ο Σαΐντ απορρίπτει τις αριστοκρατικές, βαθιά συντηρητικές αντιλήψεις του Μπεντά -όσο και αν θεωρεί την εικόνα που πλάθουν ελκυστική και επιβλητική- αναδεικνύοντας επαγωγικά τις αντιφάσεις που περικλείουν, ιδιαίτερα στις δυναμικές πραγματικότητες του σημερινού κόσμου. Αντίθετα με τον διορατικό ορισμό του Γκράμσι, σύμφωνα με τον οποίο όλοι όσοι εργάζονται σε κάποιο τομέα που συνδέεται με την παραγωγή ή την κατανομή της γνώσης είναι διανοούμενοι - τον οποίο βλέπει να επιβεβαιώνεται στο σήμερα με τα πάμπολλα νέα επαγγέλματα, ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών παραγωγών, πανεπιστημιακών, ειδικών πληροφορικής, συμβούλων διοίκησης επιχειρήσεων, πολιτικών εμπειρογνωμόνων, κυβερνητικών συμβούλων, συντακτών εξειδικευμένων εκθέσεων αγοράς και ουσιαστικά όλο το φάσμα της μαζικής σύγχρονης δημοσιογραφίας. Γεγονός που αναδεικνύει την πρωτοποριακή γκραμσιανή σύλληψη στα Τετράδια της Φυλακής, η οποία απέδιδε στους διανοούμενους, και όχι στις κοινωνικές τάξεις, κεντρική θέση στις λειτουργίες των σύγχρονων κοινωνιών. Ακριβώς δε από αυτή την παραδοχή συγκρούεται με τις αρνητικές παραδηλώσεις της έννοιας διανοούμενοι και διανόηση που κυριαρχούν στην αγγλοσαξονική κουλτούρα και όχι μόνο, προσθέτουμε εμείς- όπως και με τις απόψεις -κυνικές και υβριστικές τις χαρακτηρίζει- οι οποίες θεωρούν ότι δεν υπάρχει κλίση για τη διανόηση και πανηγυρίζουν μάλιστα γι’ αυτό. «Διαφωνώ -γράφει- όχι μόνο επειδή μπορεί όντως να διατυπωθεί μια συνεκτική περιγραφή της εν λόγω κλίσης, αλλά επειδή πλέον ο κόσμος βρίθει όσο ποτέ άλλοτε από επαγΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ