Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Μερτίκας, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος ΤΕΥΧΟΣ 559
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013
www.avgi-anagnoseis.blogspot.com
Μικρά Ασία
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΑΥΛΗ Μικρά Ασία Ιδεολογικές διαδρομές εθνικές ταυτότητες ΣΕΛ.1-2
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ Η αυθαιρεσία του «καινού» έναντι της «εξέλιξης» στη λογοτεχνία ΣΕΛ. 3
ΠΕΡΣΑ ΚΟΜΟΥΤΣΗ Σύγχρονη Αραβική Λογοτεχνία και η απήχησή της στον Δυτικό κόσμο ΣΕΛ. 4-5
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΛΥΚΕΣΑΣ Μινώταυρος στο Σούνιο (ποίημα) ΣΕΛ. 6
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Ταξίδια στα Βαλκάνια ΣΕΛ. 6-7
ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ Αυτοσχόλια, ποιητή και πολίτη ΣΕΛ. 8
Ιδεολογικές διαδρομές - εθνικές ταυτότητες Όταν ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη και προχώρησε στην ενδοχώρα για να την κατακτήσει ως «αείποτε ελληνική», βάδισε επάνω σε μια γη που εσώκλειε στρώματα ιστορίας που η εθνική ιδεολογία παρέβλεπε. τους πολιτισμούς πριν και μετά τον ελληνικό αποικισμό, τη διαφορετικότητα της προ-εθνικής οργάνωσης της εξουσίας και των τρόπων παραγωγής, και το επισφαλές της απόδοσης ακέραιων φυλετικών και τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών μετά από τις προΤΗΣ ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ ΠΑΥΛΗ
σμίξεις που οι αδιάκοπες ανθρώπινες παλίρροιες είχαν διαμορφώσει. Η Μεγάλη Ιδέα υποχρέωσε στην αναπαραγωγή ενός εθνικού αφηγήματος που δεν διέγραφε μόνο την παρουσία των σύγχρονων μικρασιατικών πληθυσμών: στην αναζήτηση της «χαμένης» γεωγραφίας του έθνους, μέσα από την κατανομή των αρχαίων τεχνέργων του, διέγραφε και τη συμβολή των άλλων αρχαίων λαών στο μικρασιατικό παλίμψηστο. Παρά τη δυσκολία να μελετά κάποιος το ημιφεουδαρχικό χτες από την πλεονεκτική θέση του μεταβιομηχανικού σήμερα, χάρη στις άφθονες πηγές της περιόδου είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως, κι αν αρχαίοι λαοί μετατρέπονταν σε «επουσιώδεις» γείτονες και αδρανείς φορείς του ελληνικού πολιτισμού, ώστε να επανεγγράφονται ως «ομογενείς», οι γνώσεις ήταν κιόλας πολλές στην αυγή του 20ού αιώνα, όπως και οι καταγεγραμμένες ενστάσεις απέναντι στις καθιερωμένες προσεγγίσεις. Ανατολιστές είχαν δημοσιεύσει πολύμοχθες μελέτες για τους προελληνικούς πολιτισμούς και για όσους στη συνέχεια συγχρωτίσθηκαν με τον ελληνικό, με το συγγραφικό έργο τους γνώριμο στην ελληνική επιστημονική κοινότητα, αφού στην πλειοψηφία τους ήταν μέλη της Αρχαιολογικής Εταιρείας των Αθηνών. Κι ας παραβλέπονταν οι απόψεις τους ως επιζήμιες για το εθνικό ζήτημα, ήταν πια κοινός τόπος πως στην αλληλόδραση των λαών της Μικράς Ασίας οφειλόταν το ότι τα ελληνικά φύλα επέζησαν στον πολυεθνοτικό μερκαντιλισμό: μια «φυσική επιλογή» από μέρους τους, στη συγχώνευση και τη διαμόρφωση εκείνων των στοιχείων που συνέβαλαν στην εξέλιξη της σκέψης και του καλλιτεχνικού αισθητηρίου, που, με σκηνικό τα πολύβουα παράλια, εξέφρασαν οι κάτοικοί της. Ούτε οι μανιχαϊστικές προσεγγίσεις της Δύσης εξηγούν την εμμονή των ελλήνων λογίων
σε ιδεοληψίες. Ο τριψήφιος αριθμός μελετών του 19ου αιώνα από Δυτικούςμαρτυρά την ειλικρινή αγάπη τους για το «φως» που είχε γεννηθεί στους υδραυλικούς πολιτισμούς της Ανατολής - προτού έρθει και την καταδικάσει σε στασιμότητα το «σκοτεινό Βυζάντιο» και ο «βάρβαρος» Σουλτάνος, ο κάποτε αυθέντης «Μέγας Τούρκος» των βενετσιάνικων αρχείων. Αναγνώριζαν πως η Ανατολή αποτέλεσε μέρος ενός ιδιαίτερα διευρυμένου κοινωνικοπολιτικού εργαστηρίου, στο οποίο η εθνικότητα υπήρξε μια συνεχής διαδικασία επιλογών -κι ας μην είχαν χρησιμοποιήσει αυτούς τους όρους για να το περιγράψουν- και είχαν γράψει για τις σύνθετες πνευματικές και καλλιτεχνικές τάσεις, που μαρτυρούσαν συνύπαρξη των πληθυσμών, που εμπορεύονταν από την Βαβυλώνα έως το Αιγαίο. Αναμφίβολα, ο προσδιορισμός «ελληνικό» από ένα σημείο και μετά αποτέλεσε μια υπερκείμενη πολιτιστική αξία που ξεπέρασε σημασιολογικά κατά πολύ τη γλωσσική αντίστιξη με τους Κάρες που έδινε ο Όμηρος, και ως τέτοια αξία διατηρήθηκε έως την αυγή των βυζαντινών χρόνων. Αλλά δεν συνιστά μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία ανάλογη υπερκείμενη πολιτιστική αξία είχε επί δεκάδες αιώνες και ο όρος «Βαβυλώνιος». Και αναμφίβολα οι ξένοι, που με τις πολλές μελέτες καταδείκνυαν πως οι
Έλληνες δεν ήταν οι μόνοι συντελεστές της ανατολιακής ιστορίας, δεν εμπλέκονταν εθνοπολιτικά με την Ανατολή, σε αντίθεση με τους Έλληνες, που έβλεπαν στα αρχαία υλικά κατάλοιπα την αδιάσπαστη πολιτική συνέχεια του έθνους τους, άρα την εμπρόθετη δράση των αρχαίων μαστόρων για συνειδητή επέκταση της «ελληνικότητας». Δεν αμφισβητείται πως η Ανατολή είχε υπάρξει και των Ελλήνων ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με την περιγραφή του Αθανάσιου Σουλιώτη-Νικολαΐδη, που όταν τη σκεφτόταν του έρχονταν στο νου «οι τόσοι αρχαίοι Έλληνες που πηγαινοήρχοντο στον Μεγάλο Βασιλέα [Πέρση], οι επιγραφές των Βυζαντινών, οι τόσοι χριστιανογέννητοι Μ. Βεζίρηδες, οι Γενίτσαροι, και τόσα άλλα όμοια»1. Αλλά το εθνικό αφήγημα δεν είχε διάθεση να αναμετρηθεί με τους επιστημονικούς κανόνες. Η Μεγάλη Ιδέα, η κιβωτός του εθνικού κράτους που παρείχε το ιδεολογικό οπλοστάσιο για τον θρίαμβο της επέκτασής του, υποχρέωσε τους έλληνες αρχαιολόγους να καταφθάσουν στη Μικρά Ασία για να προσδιορίσουν, μέσα από τα ευρήματα, την υπέρ των Ελλήνων διαφορά το αντίθετο θα σήμαινε έκπτωση του αείποτε ηγεμονικού ρόλου της Ελλάδας και των δικαιΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ