Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Μερτίκας, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος ΤΕΥΧΟΣ 592
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014
www.avgi-anagnoseis.blogspot.com
Ο ποιητής ως γραφέας ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΑΛΛΑΣ, Ποιήματα 1988-2013, εκδόσεις Νεφέλη, σελ. 332 Σύμμεικτα. Μελετήματα, δοκίμια, κριτικές, εκδόσεις Gutenberg, σελ. 256 Στο ερώτημα ποιο είναι το ιδιαίτερο στίγμα του Δάλλα ως ποιητή, θα προτάξω ένα «εξωποιητικό» στοιχείο. Δηλαδή, τη χειραφέτηση του Δάλλα από τις κοινωνικές αξιώσεις της ποιητικής ιδιότητας. Η πιο εμφανής απόδειξη είναι η συστηματική ενασχόλησή του με την ποίηση συνομηΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ
λίκων του, όπως του Μίλτου Σαχτούρη, του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Τάκη Σινόπουλου, και τόσων άλλων. Μάλιστα, τον Σαχτούρη θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν ο Δάλλας αυτός που τον επέβαλε ως σημαντικό ποιητή. Κι όμως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με τη μεγαλοσύνη του ανδρός, που κι αυτή πρέπει να προσμετρηθεί στον Δάλλα. Δεν πρόκειται ακριβώς περί γενναιοδωρίας, αλλά για την οργάνωση του ποιητικού σύμπαντος των μεταπολεμικών ποιητών, σύμπαν μέσα στο οποίο και η ποίηση του Δάλλα αναπνέει. Μάλιστα, δεν είναι αυτό το κύριο πεδίο όπου ο Δάλλας δοκιμάστηκε ως κριτικός και ως φιλόλογος, αφού η σημαντικότερη σχετική εργασία του εντοπίζεται στον Σολωμό, στον Καβάφη, στον Βάρναλη, αλλά και στη μετάφραση των αρχαίων λυρικών. Δεν ήταν λοιπόν ούτε η διεκδίκηση της ιδιότητας του κριτικού, που οδήγησε τον Δάλλα στην ενασχόληση με το έργο των συνομηλίκων του, αλλά η επιλογή του να εντάξει τη δική του φωνή μέσα σε ευρύτερα συμφραζόμενα. Έτσι άλλωστε μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί οι πεζόμορφοι Χρονοδείκτες ενσωματώνονται στο τέλος της συγκεντρωτικής ανά χείρας έκδοσης ποιημάτων του Δάλλα. Είναι η αποτύπωση των ιστορικών συμφραζόμενων, μέσα στα οποία διαμορφώθηκε η ποιητική φωνή του Δάλλα. Έστω και αν οι Χρονοδείκτες είναι πεζά κείμενα, αλλά με έντονα ποιητική εκφορά του λόγου. Θα πρέπει όμως να προσθέσουμε ότι η πεζογραφία του Δάλλα είναι κι αυτή συστηματική, και μάλιστα ο Δάλλας εμφανίζεται πρώτα ως πεζογράφος και μετά ως ποιητής, αφού το πεζό του Η σφαγή του Κομμένου δημοσιεύεται το 1947, και ακολουθεί το 1948 η πρώτη του ποιητική συλλογή, Federico Garcia Lorca. Τα διαρκέστερα όμως συμφραζόμενα, με τα οποία συνομιλεί συστηματικά η ποίηση του Δάλλα, ταυτίζονται με εκείνα τα πεδία όπου δοκιμάστηκε ως κριτικός και ως φιλόλογος, δηλαδή με τα σολωμικά, τα καβαφικά, τα βαρναλικά μεταλλεία. Σε μια ευρύτερη, σπάνια προοπτική, ο Δάλλας διευρύνει αναπάντεχα το πεδίο της έρευνάς του, μη διαχωρίζοντας την
Τα έργα του τεύχους προέρχονται από την έκθεση, Ζωγραφική ΙΙ (1980-2000) από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Φρυσίρα
ιδιότητα του κριτικού από αυτή του ποιητή. Έτσι, οι ποιητικές συνομιλίες του, με το έργο του Σολωμού και των υπολοίπων, φωτίζουν και συμπληρώνουν το έργο του κριτικού, ενώ και το κριτικό του έργο φωτίζει και συμπληρώνει εκείνο του ποιητή. Αυτή η αμφίδρομη διαδικασία είναι περισσότερο εμφανής στις μεταφράσεις των αρχαίων λυρικών, οι οποίες βεβαίως γίνονται πάνω στην ποιητική του Δάλλα, η οποία όμως ποιητική έχει ήδη αρδευτεί πλουσιοπάροχα απ’ τον λόγο των αρχαίων λυρικών. Όπως το λέει ο ίδιος ο Δάλλας: λαξεύω ένα κομμάτι πέτρας και δεν βλέπω ποια μορφή μέσα της κρύβεται/ δουλεύω το νταμάρι και δεν ξέρω τι θα βγει// Ο Αντρέας Εμπειρίκος ή ο Ανδρέας Κάλβος; Τι μας λένε όλα αυτά; Ότι η ποίηση του Δάλλα συνομιλεί συστηματικά με την ποιητική μας παράδοση, με το έργο των συνομηλίκων του ποιητών, με το πεζογραφικό του έργο, με την ποίηση των αρχαίων λυρικών. Η ποίηση του Γιάννη Δάλλα είναι ένα απέραντο διακείμενο. Εδώ θα πρέπει να βάλουμε στο λογαριασμό και την τεχνική του Δάλλα, η οποία δεν φέρει το άγχος να «χωνέψει» τις επιρροές, τις επιδράσεις, τα δάνεια· δεν τα κρύβει, δεν τα οδηγεί στην τόσο γνωστή και συνήθως αδέξια διαδικασία ομογενοποίησης, αλλά τα δείχνει, σε πρώτο πλάνο, τα δηλώνει, τα αφήνει να λειτουργούν, μετατοπίζοντας το αισθητικό στοίχημα από την «επίδραση» στην οικειοποίηση και στην επαναγραφή. Νομίζω πως εδώ φτάνουμε στον χαρακτήρα της ποίησης του Δάλλα. Όλα αυτά που περιέγραψα, διαμορφώνουν μια ποίηση μπαχτινικά διαλογική, πολυστρωματική, πολυποίκιλη, δηλαδή ουσιωδώς ανομοιογενή, και άρα πολυφωνική. Μετά το 1968, που δημοσιεύεται το περιβόητο δοκίμιο του Ρολάν Μπαρτ, «Ο θάνατος στου συγγραφέα», η συζήτηση για τη λογοτεχνία περιστρέφεται γύρω από αυτά τα ζητήματα, έχοντάς μας δώσει καινούρια θεωρητικά και κριτικά εργαλεία, καινούριες κατηγοριοποιήσεις της λογοτεχνίας, καινούριες διακρίσεις του παλιού και του νέου, δηλαδή καινούρια νοηματοδότηση του σύγχρονου. Η ποίηση του Δάλλα είναι σύγχρονη ποίηση. Έχει αφήσει προ πολλού πίσω της τη μονολογική ποίηση, που ακόμα καλά κρατεί στον ποιητικό μας χάρτη, ακόμα και μεταξύ των νεαρότερων ποιητών και ποιητριών, που οι περισσότεροι αναλώνονται σε αδιάφορες δοκιμές, κυρίως μετασεφερικής διάθεσης. Μη βιαστεί κανείς να κολλήσει τη ρετσέτα του «μεταμοντέρνου», είτε σε αυτά που λέω για την ποίηση του Δάλλα είτε στην ίδια την ποίηση του Δάλλα. Αυτό που υποστηρίζω είναι πως η ποίηση του Δάλλα, ιδιαίτερα αυτή των τελευταίων δεκαετιών, δεν χωρά στις τυποποιημένες προδιαγραφές της ποίησης του κυρίαρχου μοντερνισμού μας. Είναι μια ποίηση τόσο συστηματικά και λειτουργικά ανοιχτή και πολυφωνική, που η μορφική/αισθητική συνάφειά της διαπιστώνεται στις αναλογίες της με την ποίηση του Ηλία Λάγιου ή με αυτή του Ευγένιου Αρανίτση, με εκείνη του Εγγονόπουλου ή πιο δίπλα με εκείνη του Ροζάνη, και φυσικά με την καταγωγική μήτρα της σολωμικής ποίησης. Εδώ, θα παραθέσω ένα ποίημα, όπου ο Δάλλας αφηγείται ποιητικά την ίδια τη θεωρητική πε-
Dino Valls, Pittura, λάδι σε ξύλο, 2011
ριπέτεια με την οποία συνδέεται η ποίησή του. Το ποίημα επιγράφεται «Γοργώ» και αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο: Τι πλατυπρόσωπη που είναι η Γοργώ τι προσωπίδα! με μάτια και με χείλια τραβηγμένα σαν τις αναγελάστρες των νησιών μας (Ή να ‘ναι αυτές δικά της εκμαγεία;) Εδώ, γίνεται λόγος για την επίδραση, με τόνο θα έλεγα καθησυχαστικό για τον αναγνώστη. Πάμε όμως στο δεύτερο μέρος, όπου τα πράγματα σοβαρεύουν απροσδόκητα: Ξένε, αν ρωτάς γιατί η Μορφή που θα αντικρύσεις αυτή η δική μας η Γοργώ βγάζει τη γλώσσα πριν μπεις στις αίθουσες με τ’ άλλα προσωπεία στάσου ενεός μπροστά στην πύλη του Μουσείου να δεις πως και οι νεκροί μάς ειρωνεύονται (Μας ειρωνεύονται ή μας αντιγράφουν;) ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ