Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κείμενα των: Ιλεάνας Μορώνη, Αχμέτ Ινσέλ, Βασίλη Δρουκόπουλου, Μπέττυ Μάρτινς, Δημήτρη Χριστόπουλου, Μάρκου Τσέτσου, Νικόλα Σεβαστάκη, Ευτύχη Μπιτσάκη ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 741
ΚΥΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Όμηρος του φόβου και των παραισθήσεών του ΤΟΥ ΑΧΜΕΤ ΙΝΣΕΛ
Η αντίσταση του πάρκου Γκεζί είναι μια μεγάλη καμπή στην ιστορία της δημοκρατίας στην Τουρκία, ένα σημείο αναφοράς που ο αντίκτυπός του θα διαρκέσει χρόνια. Και τα ίχνη της δεν θα μπορέσει να τα σβήσει καμιά αστυνομική βία, κανένας κομπασμός κραταιού ηγέτη, καμία μάζα που στριμώχνεται κάτω από μπαλκόνια. Ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΚΔΑ) δεν μπόρεσαν ν’ακολουθήσουν αυτή την καμπή. Όλος ο μηχανισμός του ΚΔΑ, που δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον Ερντογάν, είναι εξίσου υπεύθυνος με τον ίδιο για το σημείο στο οποίο έφτασε αυτή η μεγάλη κοινωνική κρίση, στην οποία ο σπουδαιότερος παράγοντας ήταν απ’την αρχή το ότι ο Ερντογάν έριχνε λάδι στη φωτιά. Το να καταφέρνει να κρατάει όμηρο κάθε πεδίο της κοινωνικής ζωής, ολόκληρη την κοινωνία, ένα άτομο (η πίστη του στην απολυτότητα αυτού που θεωρεί σωστό, οι φόβοι του, η μέθη της εξουσίας του, τα φαραωνικά του σχέδια, τα ψυχολογικά του σκαμπανεβάσματα) δεν είναι ευθύνη μόνο αυτού του ατόμου. Και τα στελέχη του ΚΔΑ είναι υπεύθυνα που δεν μπόρεσαν να συγκρατήσουν ένα άτομο με την ιδεοληψία να συγκεντρώνει όλες τις αρμοδιότητες, απ’τη μικρότερη ως τη μεγαλύτερη, στα δικά του χέρια, και να ελέγχει τα πάντα· είναι υπεύθυνα επειδή δεν μπόρεσαν να του μιλήσουν για το λάθος του κατά πρόσωπο και, το πιο σημαντικό, επειδή δεν το μοιράστηκαν με την κοινωνία, ενώ γνώριζαν ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά. Απ’ ό,τι φαίνεται, ο νους του Ερντογάν και του στενού του περιβάλλοντος (και ευρύτερα των στελεχών του ΚΔΑ, πρώτα απ’ όλα των κύκλων που εκφράζουν και οργανώνουν την υποστήριξη στο ΚΔΑ, πλην εξαιρέσεων) είναι όμηρος μιας συνωμοσιολογικής ιδεοληψίας, σύμφωνα με την οποία οργανώθηκε και πυροδοτήθηκε μια συνωμοσία εναντίον τους. Όταν στα πνεύματα κυριαρχούν τέτοιοι μεγάλοι φόβοι, τα σημάδια που μπορούν να επιβεβαιώσουν την πραγματικότητά τους βρίσκονται όπου κι αν κοιτάξει κανείς. Ο Ερντογάν φαίνεται σήμερα να θεωρεί ξεκάθαρη, χειροπιαστή πραγματικότητα μια συνωμοσία βάσει της οποίας τέθηκε σε κίνηση ένα σενάριο κοινωνικής εξέγερσης με στόχο να ανατραπεί ένας δικτάτορας, όπως συνέβη στην Ουκρανία και τη Γεωργία. Ένας ανθρώπος μπορεί, πιστεύοντας αυτά που διαβάζει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του ΚΔΑ —που με ζήλο διαδίδουν υπερβολικά ψέματα, σκόπιμα λανθασμένες ειδήσεις, ύβρεις και προκλήσεις—, ότι μπήκε σ’ εφαρμογή ένα σχέδιο για να «φάνε τον Ερντογάν» και να φέρουν σε δύσκολη θέση τα μέλη του ΚΔΑ. Αυτό που τους κάνει να παίρνουν στα σοβαρά αυτές τις φήμες, αυτές τις παραισθήσεις, είναι η μνήμη της ιστορικής θυματοποίησης που έχει χαραχτεί στις συνειδήσεις τους.1 Είδαμε ότι και στο πνεύμα του Ερντογάν αμέσως αναβίωσε αυτή η μνήμη. Αν ο Ερντογάν έχει πιστέψει ότι έχει απέναντί του μια απόπειρα πραξικοπήματος νέου είδους και έκφανσης, αλλά τροφοδοτούμενο από παλιές πηγές και ίδιας ου-
Το βράδυ του Σαββάτου 15 Ιουνίου, λίγο αφού ο Ερντογάν είχε μιλήσει σε πλήθος οπαδών του σε συγκέντρωση στην Άγκυρα, η αστυνομία διέλυσε βίαια την κατάληψη του πάρκου Γκεζί. Και δεν αρκέστηκε μόνο στο να διαλύσει την κατάληψη. Mε απίστευτη αγριότητα καταδίωξε τους ανθρώπους —που το απόγευμα του Σαββάτου κάθονταν απλώς ειρηνικά στο πάρκο, ενώ καμία διαδήλωση δεν ήταν προγραμματισμένη— στις γύρω περιοχές και κατέστειλε (βοηθούμενη κι από τη στρατοχωροφυλακή, η οποία, αν και κομμάτι του στρατού, υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών) τις αυθόρμητες πορείες που αμέσως έγιναν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης κι άλλων πόλεων, σε ένδειξη διαμαρτυρίας γι’ αυτή τη βία. Από την επομένη και μετά, ο κόσμος έχει στραφεί σε σιωπηρές μορφές παθητικής διαμαρτυρίας (μάλιστα οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν συχνά τον όρο sivil itaatsızlık / civil disobedience), ενώ ταυτόχρονα οργανώνονται βραδινά φόρουμ σε πάρκα σ’όλη τη χώρα — κίνηση που δημιουργεί έναν νέο δημόσιο χώρο, από τα κάτω. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση δείχνει όντως να σκοπεύει να ξεκινήσει ένα κυνήγι μαγισσών, όπως σημειώνει κaι ο Αχμέτ Ινσέλ στο άρθρο του: συνέβαινε και το προηγούμενο διάστημα να συλλαμβάνονται μέλη νόμιμων οργανώσεων και να κατηγορούνται για σχέσεις με παράνομες οργανώσεις. Aπό την περασμένη Δευτέρα, ξεκίνησαν προσαγωγές μελών οργανώσεων που είχαν συμμετάσχει στις κινητοποιήσεις του πάρκου Γκεζί (ακόμα και των οργανωμένων οπαδών της ποδοσφαιρικής ομάδας Μπεσίκτας) από τα σπίτια τους. Μέχρι στιγμής, ελάχιστες απ’αυτές τις προσαγωγές έχουν μετατραπεί σε συλλήψεις. Ωστόσο, η πρακτική αυτή δείχνει τις προθέσεις της κυβέρνησης. Ας σημειώσουμε, ως χαρακτηριστική, μια αποστροφή της ομιλίας του Ερντογάν την περασμένη Κυριακή: ο tούρκος πρωθυπουργός, αναφερόμενος στις οργανώσεις που πήραν μέρος στις διαδηλώσεις, έκανε λόγο για «παράνομες και θεωρούμενες νόμιμες οργανώσεις» (η έμφαση δική μας). ΙΛΕΑΝΑ ΜΟΡΩΝΗ
σίας, τότε μπορεί και ν’ αρχίσει από εδώ και στο εξής ένα κυνήγι μαγισσών. Άλλωστε και στην ομιλία του στο Καζλιτσεσμέ της Κωνσταντινούπολης2 ανέφερε, δίνοντας ένα-ένα ονόματα, θέσεις ή επαγγελματικές ομάδες, τους στόχους της επιχείρησης καταστολής που σκοπεύει να ξεκινήσει, αυτούς που κατά την άποψή του είναι οι «υπεύθυνοι του πραξικοπήματος». Αυτή η ομιλία ήταν η εισαγωγική μουσική μιας κρατικής τρομοκρατίας που σχεδιάζει να ξεκινήσει ενάντια σ’ όσους τον αντιπολιτεύονται· ένας ηγεμόνας που η οργή του δεν καταλάγιασε —ίσως μάλιστα να αυξήθηκε κι άλλο— ούτε μετά την αστυνομική βία ενάντια σε ολότελα ειρηνικούς ανθρώπους, τη στιγμή μάλιστα που το πάρκο σιγά σιγά θα άδειαζε, και που οι παραισθήσεις του δεν τον εγκατέλειψαν. Οι φόβοι και οι παραισθήσεις του νου που τον φυλακίζει
στην πόλωση θα γίνουν πια η ατμομηχανή της πολιτικής του Ερντογάν. Δυστυχώς είναι πολύ μεγάλη η πιθανότητα αυτό να γίνει παράγοντας μιας πολύ μεγαλύτερης πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας το επόμενο διάστημα. Μπήκε πια σε κίνηση ένας φαύλος κύκλος όπου όσο αυξάνεται η αστάθεια θα πιστεύει ακόμα περισσότερο στους μπαμπούλες του και θα καταφεύγει ακόμα περισσότερο στη βία, στην κρατική τρομοκρατία. Η αντίσταση του πάρκου Γκεζί είναι πια πίσω μας. Αυτοί που ηγήθηκαν της αντίστασης του πάρκου Γκεζί δεν μπόρεσαν να πουν «νικήσαμε», αλλά όλοι, και πρώτος απ’όλους ο Ερντογάν, ξέρουν ότι αυτοί νίκησαν. Ο ηγεμόνας, ο οποίος έδειξε ότι δεν είναι ένας εχέφρων ηγέτης, φυλάκισε αυτή τη φορά τον εαυτό του στην πλατεία Ταξίμ και στο πάρκο, όπου έβαλε βιαστικά να ξαναφυτέψουν δέντρα. Η αντίσταση του πάρκου Γκεζί ετοίμασε με τα ίδια της τα χέρια τις συνθήκες ώστε να παράσχει υλικά σε άλλα κινήματα, σε άλλους δρώντες. Αλλά αυτό ακριβώς είναι το να παραδίνεσαι στο φόβο και τις παραισθήσεις: όταν αυτό που παράλογα φοβάσαι εμφανιστεί όντως μπροστά σου, ηρεμείς. Ο πρωθυπουργός, μπροστά σ’ ένα κοινωνικό ρήγμα που είναι αυτό ακριβώς που γνωρίζει καλύτερα και στο οποίο οφείλει τη μέχρι τώρα επιτυχία του, ίσως να σκέφτεται από μέσα του «βρήκαμε τον ρυθμό· και τώρα, μουσική». Αλλά τώρα ο ρυθμός δεν είναι αυτός που ξέρει, και η μουσική έχει αλλάξει. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ: ΙΛΕΑΝΑ ΜΟΡΩΝΗ 1
Ο Ινσέλ αναφέρεται εδώ στο γεγονός ότι το ισλαμικό κίνημα, απ’ το οποίο προέρχεται το ΚΔΑ, στο παρελθόν έχει αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, με τα κόμματά του να διαλύονται από τα δικαστήρια ως αντισυνταγματικά κλπ. (Σ.τ.Μ.)
2
Ο Αχμέτ Ινσέλ διδάσκει οικονομικά στο πανεπιστήμιο Γκαλατάσαραϊ της Κωνσταντινούπολης. Ασχολείται επίσης με τη σύγχρονη τουρκική πολιτική. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ραντικάλ την Τρίτη 18 Ιουνίου.
Πιγκουίνος, ένα από τα σύμβολα των διαδηλωτών στην Ταξίμ: Το CNN Türk πρόβαλε ντοκιμαντέρ για πιγκουίνους την ώρα των αστυνομικών επιθέσεων
Το Σάββατο 15 και την Κυριακή 16 Ιουνίου το ΚΔΑ οργάνωσε δύο μεγάλες συγκεντρώσεις, με ομιλητή τον Ερντογάν, την πρώτη στο Σιντζάν της Άγκυρας και τη δεύτερη στο Καζλιτσεσμέ της Κωνσταντινούπολης. Στόχος των συγκεντρώσεων, που είχαν ως τίτλο «συγκεντρώσεις σεβασμού στην εθνική βούληση», ήταν να δείξουν την υποστήριξη του εκλογικού σώματος στο ΚΔΑ. (Σ.τ.Μ.)
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Ανδαλουσία, Σκουριές και Μανωλάδα: Από το success story σ’ ένα ονειρικό φλαμένκο ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Είναι στιγμές που αναρωτιέμαι μήπως αυτή η σοσιαλιστική Ευρώπη είναι ουτοπία. Αλλά κάθε ιδέα που δεν έχει πραγματοποιηθεί μοιάζει πάρα πολύ με ουτοπία. Τίποτε δε θα κάναμε ποτέ αν θεωρούσαμε πως τίποτε δεν είναι δυνατόν έξω απ’όσα υπάρχουν ήδη. Σιμόν ντε Μπωβουάρ, Οι μανδαρίνοι, μετ: Ζωρζ Σαρή, Γλάρος Αθήνα 1982, σ. 226. Α. Πρόσφατα επανήλθε στην επικαιρότητα η περίπτωση της ισπανικής κοινότητας που φέρει στο θυρεό της το «Hacia la paz» («Προς την ειρήνη»).1 Στη Μαριναλέντα, ένα μικρό χωριό 2.700 κατοίκων στην επαρχία της Σεβίλλης (Ανδαλουσία, όπου (εξ)αφανίζονται 500 θέσεις εργασίας την ημέρα) το ποσοστό της ανεργίας είναι μηδενικό. Το αστυνομικό τμήμα έχει καταργηθεί. Παπάς δεν υπάρχει. Δεν επιτρέπονται σουπερμάρκετ πολυεθνικών. Το αθλητικό κέντρο έχει το όνομα του Τσε Γκεβάρα και οδοί εκείνο των Αλλιέντε και Νερούντα. Τοιχογραφίες απεικονίζουν την καταστροφή πολεμικού υλικού και ναζιστικών συμβόλων. Παρέχεται οικιστικό πρόγραμμα με ελάχιστη ατομική επιβάρυνση. Χιλιάδες στρέμματα γης που παρέμεναν χέρσα, ιδιοκτησίας ενός αριστοκράτη, κατασχέθηκαν και αποδίδονται για καλλιέργεια σε όποιον κάτοικο του χωριού το ζητήσει. Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα, σε μια βιομηχανική ζώνη, η μόνη «πράσινη ανάπτυξη» είναι εκείνη των αγριόχορτων και ζιζανίων που μεγαλώνουν ανάμεσα σε σκουριασμένες κολόνες φωτισμού, σε βοηθητικούς δρόμους που έχουν καταστραφεί και σε διαβάσεις πεζών που δεν καταλήγουν πουθενά. Στις κοινοτικές δραστηριότητες πρωτοστατεί ο δήμαρχος Χουάν Μανουέλ Σάντσεθ Γκορντίγιο, 57 ετών, ο οποίος είχε επισκεφτεί την Ελλάδα το 2010, και εκλέγεται αδιάλειπτα από το 1979 με εντυπωσιακές πλειοψηφίες (85-90%). Έχει εξασφαλίσει
Ο Βασίλης Δρουκόπουλος είναι οικονομολόγος και διδάσκει στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΑΝΕΡΓΙΑ 2008 (1) Απασχολούμενοι/Πληθυσμός 15+ (ποσοστό απασχόλησης %) 54,3 (2) Άνεργοι/Απασχολούμενοι (%) 8,7 (3) Εργατικό Δυναμικό/Πληθυσμός 15+ (ποσοστό συμμετοχής %) 59,0 (4) Απασχολούμενοι/Εργατικό Δυναμικό (%) 92,0
2009 54,1 9,9 59,4 91,0
2010 53,4 12,7 60,2 88,8
2011 50,6 18,1 59,8 84,7
2012 46,4 28,0 59,4 78,1
2013 43,3 37,0 59,3 73,0
Σημειώσεις: (α) Τιμές Φεβρουαρίου, (β) Ο «Πληθυσμός 15+» αποτελείται από τους απασχολούμενους, τους άνεργους και τους μη ενεργούς δηλ. τα άτομα που δε χαρακτηρίζονται ούτε απασχολούμενοι ούτε άνεργοι. Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Δελτίου Τύπου ΕΛΣΤΑΤ 9/5/13. για τους δημότες του, και με τη χρηματική βοήθεια της περιφέρειας, τρία σημαντικά πράγματα τα οποία τόσο απουσιάζουν από τη συνολική Ισπανία: απασχόληση, κατοικία σε προσιτές τιμές και κυρίαρχο λόγο στις δημόσιες αποφάσεις. Με την κατηγορία της τέλεσης «παράνομων» πράξεων έχει φυλακιστεί επτά φορές και έχει επιζήσει μετά από δυο απόπειρες δολοφονίας ακροδεξιών. Στην Ισπανία καταγράφηκε ποσοστό ανεργίας 26,5% (Φεβρουάριος 2013) και στην Ελλάδα 27%. Πράγματι, πόσο κοντά πορευόμαστε αλλά και πάλι πόσο μεγάλη απόσταση μας χωρίζει. Αυτοί εκεί στη Μαριναλέντα με τον συνεταιρισμό και το κοινοτικό εργοστάσιο επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Εμείς εδώ με τις Σκουριές των ΜΑΤ σε πλήρη δράση και με τη Μανωλάδα των αδίστακτων κουμπουροφόρων της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Αυτοί με τον Χουάν Μανουέλ Σάντσεθ Γκορντίγιο. Εμείς με κάποιους άλλους παχτωτές «άρχοντες» της δημοτικής αυτοδιοίκησης. Αυτοί με την καταστροφή του πολεμικού υλικού (έστω εικονικά). Εμείς με τις επιστρατεύσεις (έστω χωρίς οπλισμό). Αυτοί με τη δίκαιη τοπική αναδιανομή του πλούτου. Εμείς με την αντίστροφες αναγκαστικές απαλλοτριώσεις υπέρ του ιδιωτικού κεφαλαίου (κατ’ ευφημισμόν «αξιοποιήσεις») της δημόσιας περιουσίας σε πανελλήνιο επίπεδο.
Αξίζει να εξετάσουμε στη συνέχεια λίγο περισσότερο τα δικά μας στατιστικά στοιχεία σχετικά με την απασχόληση και την ανεργία. Οικονομική κάμψη είναι όταν αναγκάζεσαι να σφίξεις το ζωνάρι σου. Οικονομική κρίση είναι όταν δεν υπάρχει ζωνάρι να σφίξεις. Μάλλον βρισκόμαστε στο επόμενο στάδιο της κατάρρευσης, όταν δεν υπάρχουν πια παντελόνια. Μπόρις Πάνκιν, Ρώσος διπλωμάτης, 1992. Β. Όλη η συζήτηση επικεντρώνεται συνήθως στο ποσοστό της ανεργίας (ο λόγος ανέργων προς εργατικό δυναμικό). Και δίκαια βέβαια. Αποσιωπούνται όμως μερικά άλλα σημαντικά σημεία. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται άλλοι τέσσερεις λόγοι (πηλίκα). Πριν προχωρήσουμε, ας θυμηθούμε ότι το 2008 ήταν το έτος εκείνο που το ΑΕΠ άρχισε την καθοδική του πορεία. Επίσης: α) σύμφωνα με τη μεθοδολογία που ακολουθείται, αν κάποιος-α απασχολείται τουλάχιστον μια [sic] ώρα την εβδομάδα θεωρείται ως απασχολούμενος-η και β) είναι παράδοξο ότι ένας-μια ηλικίας άνω των 75, παρότι άνεργος-η δεν προσμετράται ως άνεργος-η, ενώ αν απασχολείται τότε προσμετράται στους απασχολούμενους! Η εικόνα που προκύπτει από τις τέσσερεις σύντομες χρονολογικές σειρές είναι εύγλωττη. Το ποσοστό απασχόλησης 1) από το 2008 ως εφέτος έχει υποστεί μια σημαντική μείωση κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες και δείχνει ότι πλέον περίπου μόνον 4 στους 10 του πληθυσμού 15+ εργάζονται. Ο δεύτερος λόγος (2) αποκαλύπτει ότι ενώ το 2008 σε κάθε άνεργο αντιστοιχούσαν σχεδόν 12 απασχολούμενοι, το 2013 ούτε 3. Το τρίτο πηλίκο (3) μας διαβεβαιώνει ότι η πτώση του ποσοστού απασχόλησης δεν οφείλεται στην πτώση του ποσοστού συμμετοχής που παραμένει σχεδόν αμετάβλητο αλλά στην ταχεία μείωση του λόγου (4). Αυτός, το πηλίκο Απασχολούμενοι/Εργατικό Δυναμικό, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η διαφορά μεταξύ μονάδας και ποσοστού ανεργίας, π.χ. για το 2013, 1-0,27=73%. Και όταν πολλαπλασιαστεί με τη σειρά (3) προκύπτει η σειρά (1). Συντριπτικοί οι αριθμοί με κάθε έννοια. Τέλος, θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να γνωρίζουμε πόσοι από τους θεωρούμενους απασχολούμενους εργάζονται με μειωμένο ωράριο (ή/και σε προσωρινές θέσεις ή/ και σε δεύτερες δουλειές) και αν αυτό είναι δική τους επιλογή. Με την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού που θα καλύπτει το πρώτο τρίμηνο του 2013 και της οποίας τα στοιχεία θα δημοσιοποιηθούν σε λίγο καιρό, αναμένεται ότι θα διαφωτιστούμε σχετικά. Έτσι ασφαλώς θα επιβραβευθεί η χώρα μας, για μια ακόμα φορά, με το χαρακτηρισμό παραδείγματος success story. Βέβαια οι στατιστικές δε ματώνουν και η ανεργία δεν είναι μόνο νούμερα. Αλλ’ όμως, σε κάθε περίπτωση, το μηδενικό ποσοστό της Μαριναλέντα σημαίνει πολλά σε όλους μας.
1 Alasdair Fotheringham, «27% of Spaniards are out of
Έργο του Βασίλι Καντίνσκι, 1909
work. Yet in one town everyone has a job»,The Independent, 12.5.2013
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
29
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Βραζιλία: σπάζοντας στο δρόμο τους δεσμούς με το αποικιακό παρελθόν Βραζιλία: Μια διαμαρτυρία που ξεκίνησε από την αύξηση της τιμής των εισιτηρίων στα δημόσια μέσα μεταφοράς και την αντίθεση στις προκλητικές δαπάνες για το Μουντιάλ του 2014 πολύ γρήγορα υπερέβη τα αιτήματα αυτά. Σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε τον χαρακτήρα της εξέγερσης (και ενώ την Τετάρτη έγινε γνωστό ότι η αύξηση της τιμής των εισιτηρίων ακυρώνεται, μετά τις διαμαρτυρίες), δημοσιεύουμε με μικρές περικοπές το άρθρο της βραζιλιάνας Betty Martins (δημοσιεύθηκε στο opendemocracy.net, με τίτλο «Confronting disorder in Brazil», 19.6). H συγγραφέας έχει κάνει σπουδές τέχνης και πολιτισμικής διαχείρισης και ασχολείται με την καλλιτεχνική εκπαίδευση κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων στη Βραζιλία. Έχει ιδρύσει τον οργανισμό D-AEP.org. ΤΗΣ ΜΠΕΤΤΥ ΜΑΡΤΙΝΣ
Γεννήθηκα στον Σάο Πάολο, την έβδομη μεγαλύτερη πόλη του κόσμου. Το Λονδίνο, όπου μένω, μοιάζει ακόμα στα μάτια μου σαν χωριό, όπου μπορώ να ζω όπως θέλω, να απολαμβάνω την ελευθερία μου (βέβαια, υπάρχουν σοβαρά ζητήματα με την πολιτική της Μ. Βρετανίας, αλλά δεν θα σταθώ σ’ αυτά σε τούτο το άρθρο). Πραγματικά νιώθω ελεύθερη στην καθημερινότητά μου εδώ. Η βραζιλιάνικη κουλτούρα είναι ποικιλοτρόπως βουτηγμένη στη διαφθορά και τη βία. Η διαφθορά είναι ενσωματωμένη στη συνείδησή μας: είναι παρούσα στην καθημερινότητα σε τέτοιο βαθμό ώστε καταντάει μια κανονικότητα, μια επικίνδυνη κανονικότητα. Επιπλέον, ψηλαφώντας την πολιτισμική μνήμη της χώρας, εύκολα διακρίνει κανείς τα ίχνη της αποικιοκρατίας, τα οποία πολλές φορές βυθίζουν τον κόσμο σε αυτό που ο βραζιλιάνος παιδαγωγός και φιλόσοφος Πάουλο Φρέιρε όρισε ως «κουλτούρα της σιωπής». Μια κουλτούρα σιωπής δεν σκέφτεται, δεν παράγει. Μια κουλτούρα σιωπής καταναλώνει τα πάντα στο πέρασμά της και αναπαράγει τα ίδια συμπτώματα ξανά και ξανά. Νιώθω μεγάλη χαρά βλέποντας, έστω από απόσταση, τους Βραζιλιάνους να βγαίνουν στον δρόμο μαζικά και να αγωνίζονται για έναν κοινό σκοπό. Σίγουρα υπάρχουν παλιοί αγωνιστές που παλεύουν εδώ και χρόνια, και νιώθω τυχερή που γνωρίζω κάποιους από αυτούς. Αλλά εκείνο που συμβαίνει τώρα είναι κάτι διαφορετικό. Ίσως, τώρα, μια νέα γενιά σπάει επιτέλους τους δεσμούς με το αποικιακό παρελθόν. Ίσως αυτή η γενιά είναι πιο ελεύθερη από τη δική μου. Ίσως αυτό που έκανε τη διαφορά είναι τα κοινωνικά δίκτυα, τα αποκεντρωμένα social media, τα οποία μέχρι τώρα τουλάχιστον ελέγχονται από τους ίδιους τους πολίτες. Ναι, μπορεί μέσα από αυτά να γινόμαστε αντικείμενο παρακολούθησης, αλλά μπορούμε και να παρεμβαίνουμε. Αυτό το οποίο πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε πλέον είναι ίσως το ζήτημα της εξουσίας. Απ’ ό,τι φαίνεται δεν τα ’χουμε πάει άσχημα μέχρι τώρα. Ναι, υπάρχει το #NSA (το σκάνδαλο παρακολούθησης τηλεφώνων από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ), αλλά έχουμε και την Άνοιξη των λαών, την Αραβική, την Ευρωπαϊκή και την Τουρκική, στη Βόρεια και τη Λατινική Αμερική, καθώς και τα συλλογικά κινήματα που οδηγούν σε μια παγκόσμια κοινωνική αφύπνιση και αλλαγή. Ωστόσο, βλέπω επίσης την Βραζιλία που θυμάμαι: την παλιά Βραζιλία, με τις παραδοσιακές μιλιταριστικές της τακτικές. Και η παλιά Βραζιλία δεν είναι μόνο αυτή της αστυνομίας· το πιο επικίνδυνο μιλιταριστικό εργαλείο είναι τα παραδοσιακά της μέσα ενημέρωσης. Όπως και στην Τουρκία, η κατηγο-
ρία που εμφανίζεται πιο συχνά στους τίτλους των ειδήσεων είναι «ο βανδαλισμός». Τα μέσα ενημέρωσης, ως συνήθως, κάνουν πολύ επιτυχημένα αυτό που ξέρουν να κάνουν καλύτερα: διαίρει και βασίλευε. Αρχίζουν έτσι να εμφανίζονται κάποια οργισμένα σχόλια σχετικά με τους «βανδαλισμούς» στις διαδηλώσεις, που επισκιάζουν βέβαια τα πραγματικά διακυβεύματα. Η μεσαία τάξη, λένε, της Βραζιλίας, η οποία ζει σε ένα τελείως διαφορετικά σύμπαν, αγανακτεί με αυτούς που διαμαρτύρονται ενάντια στην αύξηση του εισιτηρίου των δημοσίων συγκοινωνιών κατά 0,20 λεπτά — στη Βραζιλία, η απόσταση μεταξύ των τάξεων είναι τεράστια: ένας άνθρωπος της μεσαίας τάξης δεν θα καταδεχόταν ποτέ να χρησιμοποιήσει τα δημόσια μέσα μεταφοράς. Έχω μιλήσει με ανθρώπους που συμμετέχουν στις διαδηλώσεις: «Ήμασταν περίπου 15.000 και όχι 5.000, όπως είπαν τα καθεστωτικά μέσα». «Ήταν ξεκάθαρο ότι η αστυνομία σκόπευε να μας διαλύσει ό,τι και να κάναμε. Όταν η πορεία πλησίασε στην πλατεία Ρούσβελτ άρχισε να χτυπάει βίαια τον κόσμο, αδιακρίτως και τελείως απρόκλητα». «Τα μήντια προσπαθούν να παρουσιάσουν τους διαδηλωτές σαν εγκληματίες. Αλλά αυτή τη φορά τα πράγματα ήταν λίγο δυσκολότερα γι’ αυτούς, αφού μπορούσαμε μέσω του ίντερνετ και των κοινωνικών δικτύων να πούμε τη δική μας εκδοχή της ιστορίας… Όλοι οι τηλεπαρουσιαστές, ταυτόχρονα, επιτίθονταν στους διαδηλωτές μιλώντας για βανδάλους. Μόνο όταν ήταν πια απολύτως αδύνατον να στηρίξουν αυτόν τον ισχυρισμό άρχισαν να μιλούν για την αγριότητα της αστυνομίας». Ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε τη λέξη «βανδαλισμός». Βανδαλισμός είναι η πράξη της καταστροφής ενός πράγματος πολύτιμου για την κουλτούρα και την ιστορία ενός έθνους. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο για μένα ότι εκείνος που πραγματικά προβαίνει σε βανδαλισμούς, σ’ αυτήν την περίπτωση, είναι εκείνος που επιτίθεται στην πιο πολύτιμη κληρονομιά αυτού του τόπου, θεματοφύλακες της οποίας είναι οι άνθρωποί του: στη δημοκρατία. «Παίρνουμε μαζί μας ξίδι για να προστατευθούμε από τα χημικά.
Στη διάρκεια των διαδηλώσεων συνέλαβαν ανθρώπους μόνο και μόνο επειδή κουβαλούσαν ξίδι. Ποια λογική εξήγηση μπορεί να δοθεί γι’ αυτό; Το ξίδι δεν είναι παράνομο ναρκωτικό. Τα social media είναι γεμάτα από αστεία σχετικά μ’ αυτόν τον παραλογισμό. Δεν είχαν κανέναν πραγματικό λόγο να συλλάβουν ανθρώπους, οπότε δημιούργησαν έναν!» Αυτό που κάνουν οι Βραζιλιάνοι ξεπερνάει την πράξη της διαμαρτυρίας για την αύξηση του εισιτηρίου στις δημόσιες συγκοινωνίες (αν και το γεγονός αυτό αποτελεί από μόνο του έναν θεμιτό και δικαιολογημένο λόγο διαμαρτυρίας, στο μέτρο που η εικόνα μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας στη Βραζιλία σε καμία περίπτωση δεν αντιστοιχεί στις πραγματικότητες του φτωχού πληθυσμού της). Είναι ένας ξεσηκωμός ενάντια στην κανονικότητα, ενάντια στην κάλυψη των γεγονότων από τα ΜΜΕ και την πολιτισμική μνήμη των Βραζιλιάνων. Και ελάχιστα έχουμε συνειδητοποιήσει αυτή την ανατροπή, ότι βρισκόμαστε σε ένα συναρπαστικό νέο στάδιο. Όπως έλεγα, τα social media έχουν παίξει έναν ρόλο-κλειδί. Οι Βραζιλιάνοι αποδείχθηκαν εξαιρετικά δραστήριοι στα ψηφιακά μέσα. Η ρητορική των «βανδαλισμών» δεν μπορούσε να υποστηριχθεί, όσο οι Βραζιλιάνοι ήταν ενεργοί στα social media: οι απαντήσεις στα ψέματα που ακούγονταν έρχονταν αμέσως, με αναρτήσεις για το τι πραγματικά συνέβαινε σε κάθε μέρος, φωτογραφίες, βίντεο, live streams. Ο κόσμος συζητούσε τα γεγονότα διεξοδικά, απορρίπτοντας τα παραδοσιακά μέσα και τους εκπροσώπους τους. Οι ρεπόρτερ των mainstream μέσων πρέπει πια να κρύβονται από τους διαδηλωτές, λόγω της παραπληροφόρησης στην οποία επιδόθηκαν στη διάρκεια των κινητοποιήσεων. Τώρα που οι κινητοποιήσεις έχουν επεκταθεί, προκύπτει μια ανησυχία σχετικά με τη πολιτικές διαφορές των χώρων που συμμετέχουν σε αυτές. Αν και οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν από την Αριστερά, τώρα πια πολίτες και από τον χώρο της Δεξιάς υψώνουν τις σημαίες τους στις διαδηλώσεις. Το γεγονός αυτό ασφαλώς προκαλεί κάποια σημαντικά ερωτήματα. Μπορεί αυτό να μετατοπίσει το ενδιαφέρον από τον αρχικό σκοπό; To Avaaz ήδη κυκλοφορεί μια διαμαρτυρία εναντίον της προέδρου Ρούτσεφ. Αυτός όμως είναι ο πραγματικός στόχος; Ένα ευρύτερο μέτωπο, πιο μαζικό, είναι ισχυρότερο αλλά συγχρόνως μπορεί να χάσει την πολιτική του εστίαση. Γι’ αυτό θα πρέπει να πραγματοποιηθεί ένας ανοιχτός διάλογος, με μεγάλη προσοχή ώστε να μην «καπελώσει» ο ένας τον άλλο με το αφήγημά του. Κάθε διάσπαση ανάμεσα στους διαδηλωτές θα αποτελέσει, κατά τη γνώμη μου, μεγάλο λάθος. Στέκομαι στο πλευρό των ανθρώπων που βρίσκονται στο δρόμο, αγωνίζονται και εξεγείρονται. Είμαι στο πλευρό εκείνων των ανθρώπων της Βραζιλίας, για τους οποίους μιλούσα πάντα με υπερηφάνεια στη Μ. Βρετανία: εκείνους τους Βραζιλιάνους που ενδιαφέρονται για την κοινότητά τους, που δρουν συλλογικά, που παλεύουν για έναν καλό σκοπό, ανεξάρτητα από τις κοινωνικές, θρησκευτικές ή πολιτισμικές τους καταβολές. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ
WEB ONLY: ο ΛΕΝΟΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ στα «Ενθέματα»
«Αντώνης 1, 2, 3…The Saga» Τι σημαίνουν τα μυστηριώδη αρκτικόλεξα ΠΟ.ΦΘΙ., ΠΟ.ΧΕΙ., ΠΟ.ΜΟΝΑ; Ποιος είναι ο Πουνσαλμααγκιίν Οτσιρμπάτ και ποία η σχέση του με τον Αντώνη Σαμαρά; Τι απέγινε ο φοιτητικός χίππης συγκάτοικος του δευτέρου; Τι συνέβη στη μεσσηνιακή στέπα; Ποιοι είναι ο Λορντ Φάιλογκ, ο Λορντ Μουρούτογκ, ο Λορντ Λαζαρέγκ, ο Ανθυπολόρντ Σίμγκουλ και ποιος ο ρόλος τους; Μας τα εξηγεί ο Λένος Χρηστίδης στο άρθρο του «Αντώνης 1, 2, 3…The Saga». Στο μπλογκ των «Ενθεμάτων» (enthemata.wordpress.com) και στην ηλεκτρονική έκδοση της «Αυγής» (www.avgi.gr).
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Στο ρίσκο της κρίσης: η ΕΡΤ, ο Σαμαράς, Αν συστήνω με τον θερμότερο τρόπο το Ρίσκο της κρίσης του Δημήτρη Χριστόπουλου, αναπληρωτή καθηγητή στο Πάντειο, που μόλις κυκλοφόρησε (εκδ. Αλεξάνδρεια), δεν είναι από αβρότητα προς έναν καλό φίλο, καθώς και συνεργάτη των «Ενθεμάτων». Αλλά επειδή θεωρώ το βιβλίο, το πρώτο πολιτικό δοκίμιο του συγγραφέα, μια από τις διαυγέστερες συνεισφορές στη στρατηγική της Αριστεράς (και όχι μόνο της «Αριστεράς των δικαιωμάτων», όπως λέει ο υπότιτλος»), σε όλο το φάσμα: μεταρρυθμίσεις στο κράτος, μεταναστευτικό, ακροδεξιά, «εθνικά ζητήματα», ασφάλεια. Με αφετηρία την υπόθεση της ΕΡΤ —μια υπόθεση που αναδεικνύει κατεξοχήν την έννοια του ρίσκου— συζητήσαμε μαζί του.
Η λιτότητα στην οικονομία και την κοινωνία δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς «λιτότητα στη δημοκρατία»
ΣΤΡ. ΜΠ. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
w Στο βιβλίο, κεντρική είναι η έννοια του ρίσκου. Πώς εκφράζεται στην υπόθεση της ΕΡΤ; Η ιστορία της ΕΡΤ συμπυκνώνει όλες τις επιμέρους πολιτικές διακυβεύσεις της κρίσης και της αναδιάρθρωσης. Είναι η συμπύκνωση της πιο πολυδιάστατης επίθεσης: Επίθεση στην εργασία και την κοινωνία (2.500 απολύσεις), στο Σύνταγμα και τη δημοκρατία. Επίθεση στον πολιτισμό και την αισθητική, στο δημόσιο ως χώρο εκφοράς ιδεών. Τέλος, επίθεση στη μεταπολίτευση, στη θεσμική μνήμη της μεταπολίτευσης με όλα τα θετικά (εκδημοκρατισμός, ελευθερία, πολιτισμός) αλλά και τα αρνητικά (πελατειακές σχέσεις, συντεχνιασμός, προσκόλληση στο κράτος). Αν η ΥΕΝΕΔ είναι ταυτισμένη με τη χούντα, η ΕΡΤ είναι ταυτισμένη με τη μεταπολίτευση, η απαξίωση της οποίας είναι τόσο κρίσιμη γι’ αυτούς που κυβερνάνε σήμερα. Γι’ αυτό και η σύγκρουση έχει εμβληματικά χαρακτηριστικά, για όλους. Και είναι προφανές πως η έκβασή της δημιουργεί ένα κοινωνικό και πολιτικό «δεδικασμένο». Την πρώτη βδομάδα, η αντίδρασή μας εστιάστηκε στο μαύρο της οθόνης. Πέραν της καταστροφής όμως, οι εμπνευστές του μαύρου κάτι επιθυμούν να δημιουργήσουν. Θα ήθελα να επισημάνω τη «δημιουργική όψη» της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης, όπως και στο βιβλίο: Θέλουν μια μικρή κρατική τηλεόραση, ένα δημόσιο STAR, ένα low budget λαϊφστάιλ πρόγραμμα, λίγο σαχλαμάρα, ντεμί ενημέρωση, talk shows — και η ζωή να περνάει. Ας μην ξεχνάμε πως η ευρωπαϊκή κουλτούρα της δημόσιας ραδιοφωνίας και τηλεόρασης αποτελεί εξαίρεση στον παγκόσμιο χάρτη: νησίδα ποιότητας, κοινωνικής ευθύνης, αισθητικής και δημοκρατίας. Και, ως τέτοια, κοστίζει. Αυτή τη βδομάδα μιλάω διαρκώς με ξένους δημοσιογράφους. Όλοι, ανεξαιρέτως, από την πάλαι ποτέ Δυτική Ευρώπη -Γερμανοί, Άγγλοι, Γάλλοι— μας λένε: «Ντρεπόμαστε να πούμε πόσο πιο ακριβές είναι οι δικές μας τηλεοράσεις» σε σχέση με την ΕΡΤ. Το Spiegel εξάλλου το έγραψε για το ARD… H συμπύκνωση της επίθεσης σοκάρει, καθώς προκαλεί για τα καλά το «χάππυ εντ» ανιστόρητο αφήγημα, με το οποίο χρόνια τώρα μας πιπίλιζαν τα αυτιά οι διανοούμενοι του καθεστώτος. Κανείς εχέφρων άνθρωπος δεν μπορεί πλέον να υποστηρίξει σοβαρά πως η ζωή μας βαίνει βελτιούμενη. Αυτό κατεξοχήν συμβαίνει στη δικιά μου γενιά —σαράντα και κάτι-, διαλύοντας τους μύθους της πλαστής βεβαιότητας με τους οποίους γαλουχηθήκαμε.
Μου έλεγε ένας μεγάλος σε ηλικία αριστερός αγρότης φίλος, από το χωριό μου: «Τόσο χαζός είσαι, που νομίσατε ότι η δική σας ζωή θα ήταν κανονική;». Ε, λοιπόν, ούτε οι δικές μας ζωές θα είναι «κανονικές» . Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος συνήθως δεν έχει χάππυ εντ — ας μην το ξεχνάμε. w Τι μας δείχνει, λοιπόν, η ιστορία της ΕΡΤ; Μας δείχνει ότι νεοφιλελευθερισμός χωρίς νεοσυντηρητισμό δεν μπορεί να υπάρχει. Το ίδιο και η Τουρκία, με τη διαφορά ότι εκεί ο νεοσυντηρητισμός ενδύεται τον μανδύα του Ισλάμ. Αν διαβάσουμε σε ένα μακροεπίπεδο αυτό που συμβαίνει στις δύο χώρες, βλέπουμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός, η απορρύθμιση της εργασίας και η διάλυση της κοινωνίας δυσκολεύεται με τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Θέλει «πυγμή», που εγγενώς ολισθαίνει στον ακροδεξιό αυταρχισμό. Αυτό το ιστορικό χρέος αναλαμβάνει η ομάδα Σαμαρά — χρησιμοποιώντας φυσικά και τους υπόλοιπους εταίρους στην κυβέρνηση, τους οποίους οδηγεί στη συρρίκνωση. Αφού η Ελλάδα πρέπει να αποφύγει την «ακυβερνησία», αφού εχθρός είναι η «ανεύθυνη Αριστερά»… Σαν να έχω μπροστά μου κάποιον πολιτικά αναλφάβητο, να διαβάζει την Πολιτική θεολογία και την Έννοια του πολιτικού του Καρλ Σμιτ. Και του λέμε πως οι μόνες προτάσεις που αξίζουν είναι ότι «κυρίαρχος είναι αυτός που αποφασίζει πότε έχουμε έκτακτη ανάγκη», «η πολιτική είναι το πεδίο όπου οι άνθρωποι χωρίζονται σε εχθρούς και φίλους. Τελεία». Δεν ξέρει τίποτα άλλο, αυτό διαβάζει και το εφαρ-
Γιώργος Βακαλό, «Ταυρομάχος»
μόζει τυφλά. Έχει κάτι από Μπους μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Θυμίζω πως από τις τελευταίες κουβέντες του πρωθυπουργού, πριν την απόφαση της ΕΡΤ, στο προσυνέδριο της ΝΔ στη Θεσσαλονίκη ήταν πως «οι αντίπαλοί μας δεν αγαπάν την Ελλάδα». Για σκεφτείτε το, κουβέντα σε καιρό ειρήνης. Ουσιαστικά, δηλαδή, δεν είναι Έλληνες, όπως δεν ήταν οι κομμουνιστές μέχρι το ’74. w Ποιο ρόλο θεωρείς ότι παίζει η προσωπικότητα Σαμαρά σε όλα αυτά; Η αίσθησή μου είναι ότι μιλάμε για μοιραία προσωπικότητα, όχι μόνο για τα δεδομένα της μεταπολίτευσης, αλλά και για πιο μακρές διάρκειες. Ένας μεγαλοαστός δημοκράτης μπορεί να είναι λίγο «στον κόσμο του», να σνομπάρει κλπ. Ένας ακροδεξιός είναι ένας αυταρχικός τύπος που δεν ανέχεται διαφωνίες. Ένας ακροδεξιός μεγαλοαστός όμως αποτελεί πραγματικά επικίνδυνο συνδυασμό: δυσκολεύεται να επικοινωνήσει με την κοινωνία, κουβαλάει έναν μεσσιανισμό απίθανο, θεωρεί ότι η «Ιστορία τον διάλεξε» —όπως άκουσα πρόσφατα από έναν υπουργό της κυβέρνησης και σοκαρίστηκα— και κατά βάση έχει μια πραξικοπηματική αντίληψη για τη πολιτική δράση, διότι απλώς ο καθρέφτης του δεν έχει χώρο παρά μόνον για κείνον. Κάτι ανάλογο έχει πάθει ο Πάγκαλος… Ο συνδυασμός ταξικής θέσης και πολιτικής κουλτούρας αυτού του τύπου δημιουργεί ένα πολιτειακά επικίνδυνο μείγμα. Ο Α. Σαμαράς, αφού διέλυσε την ελληνική εξωτερική πολιτική, καταναλώνοντας όλο το
πολιτικό κεφάλαιο της χώρας για το Μακεδονικό, ήρθε η ώρα να καταστρέψει και την εσωτερική πολιτική. Προσοχή όμως, να μην τα αποδώσουμε όλα στην προσωπικότητα και τα ιδιόμορφα πάθη της. Σε αυτή τη συγκυρία ήταν σχεδόν μονόδρομος ότι θα είχαμε πρωθυπουργό που κοιτάει μόνο άκρα δεξιά. Θυμάμαι ένα άλλο παραμύθι των διανοουμένων της κεντροαριστεράς που το ακούγαμε μετ’ επιτάσεως: «Ο Σαμαράς είναι το άλογο που τραβάει στην ανηφόρα», διότι οργανώνει το παπανδρεϊκό χάος κλπ. Τι να πούνε τώρα οι έρμοι… Οι ίδιοι που θεωρούσαν κεφάλαιο τον Γ. Παπανδρέου και σήμερα τον θεωρούν ανύπαρκτο, τον Παπαδήμο και σήμερα τον θεωρούν ανεπαρκή, πήγαν να πιστέψουν στον αρχηγό της Πολιτικής Άνοιξης! Το ψιθύριζαν κιόλας και το πιστέψαν, σοβαροί άνθρωποι, τρομάρα τους... Ο καθεστωτισμός βλάπτει όμως σοβαρά και τη μνήμη και την όραση: η πραγματικότητα δεν είναι οι επιθυμίες μας γι’ αυτήν. w Και αν ξεφύγουμε από τον ρόλο της προσωπικότητας; Ξαναλέω πως είναι λάθος η υπερεστίαση στη προσωπικότητα. Η ουσία είναι — και αυτό προσπαθώ να τεκμηριώσω στο βιβλίο— ότι οδεύουμε ολοταχώς σε νέο πολιτειακό υπόδειγμα. Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του κοινωνικού κράτους δικαίου, όπως το ξέραμε στην Ευρώπη και όπως κατοχυρώνεται στο Σύνταγμά μας: η κοινωνική ευθύνη του κράτους, τα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Δείτε πως η υπόθεση της ΕΡΤ συμπυκνώνει την ανατροπή τους. Το κράτος δικαίου είναι κράτος κανόνων. Μπορεί και άδικων, κανόνων πάντως. Εδώ δεν έχουμε κράτος κανόνων, αλλά κράτος αποφάσεων. Δικαιώματα: σε μια κρίση ειλικρίνειας και κυνισμού, ο Στουρνάρας, με κάτι από το χαμόγελο του Μπλερ όταν διέτασσε τους βομβαρδισμούς στο Ιράκ για τα ανύπαρκτα χημικά, είπε: «Τους απολύσαμε, διότι αν δεν τους απολύαμε θα απεργούσαν»… Πριν ένα μήνα είχαμε επιστράτευση των εκπαιδευτικών, ενόψει του ενδεχομένου της απεργίας. Τώρα έχουμε απόλυση 2.600 ανθρώπων… Κοινωνική ευθύνη του κράτους. Η αναδιάρθρωση που επιτελείται σήμερα ξεπερνάει κατά πολύ το μοντέλο του «κράτουςνυχτοφύλακα», του πρώιμου φιλελεύθερου κράτους. Το κράτος κρατά μόνο την καταστολή και εκχωρεί τα υπόλοιπα στην ιδιωτική κοινωνία, πεδίο δόξης λαμπρό... Αυτό όμως έχει ρίσκο, και μεγάλο μάλιστα. Πιστεύω ότι ζούμε μια συγκυρία του πιο υψηλού πολιτικού κινδύνου που θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε σε καιρό ειρήνης. w Και πώς αντιμετωπίζουμε, πώς αντιμετώπιζε η Αριστερά σε αυτή τη συγκυρία του ρίσκου; Καλούμαστε να πλοηγήσουμε σε αυτό το
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
35
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
η Αριστερά ρίσκο, όπως γράφω στην εισαγωγή του βιβλίου. Πρέπει κι εμείς να ρισκάρουμε, διότι τους κανόνες του παιχνιδιού τους βάζουν οι κυρίαρχοι. Την ίδια όμως στιγμή πρέπει να πάρουμε με πειστικό και ειλικρινή τρόπο τις αποστάσεις μας από τα κακώς κείμενα του παρελθόντος: σε αυτό το παρελθόν ούτε μπορούμε, ούτε αξίζει να γυρίσουμε — και αυτό το λέω πολύ εμφατικά σε φίλους στην Αριστερά. Η ανάληψη του κινδύνου θέλει γερές πλάτες. Θέλει επεξεργασμένες στρατηγικές για το μετά. Και τούτο όχι μόνο για να είμαστε επικοινωνιακά πειστικοί, αλλά κυρίως για να είμαστε πολιτικά ζωντανοί, ώστε να εκφράσουμε τη δική μας αξιακή αποσκευή στις πολύ δύσκολες στιγμές που έπονται. Αυτήν τη λογική, αυτή τη στρατηγική θέλει να υπηρετήσει το βιβλίο. Όσο ανεβαίνει η ένταση της κριτικής, της ανάσχεσης και της άμυνας, άλλο τόσο πρέπει να ανεβαίνει και η ένταση της αυτοκριτικής, του αναστοχασμού και της επεξεργασίας ειδικών στρατηγικών για το «μετά». Με γενικολογίες δεν κάνεις δουλειά. Το βλέπουμε και στην αμηχανία του κόσμου που δεν εμπνέεται από την αξιωματική αντιπολίτευση στον βαθμό που επιτάσσει το μέγεθος της κοινωνικής οδύνης και πολιτικής αγανάκτησης που προκαλεί η κυβέρνηση αυτή. Οι ανεπάρκειες της Αριστεράς σήμερα γίνονται ακόμα πιο τραυματικές, λόγω της εγκληματικότητας της παρούσης διακυβέρνησης. w Και ειδικότερα όσον αφορά το ζήτημα του αυταρχισμού που βιώνουμε καθημερινά; H λιτότητα στην κοινωνία δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς «λιτότητα στη δημοκρατία». Το δείχνει με εμβληματικό τρόπο η ελληνική εμπειρία της τελευταίας τριετίας, η οποία θα μελετάται για χρόνια στον χώρο της συγκριτικής πολιτικής. Την ίδια στιγμή που η πολιτική της ομάδας Σαμαρά ωθεί εκτός παιγνίου μεγάλο κομμάτι του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς, η Αριστερά πρέπει να δείξει πως το ζήτημα δεν έγκειται μόνο στην προσωπικότητα και, ταυτόχρονα, ότι τέτοιες πολιτικές δεν υλοποιούνται με άλλες προσωπικότητες. Ας μην ξεχνάμε ότι το πολιτικό μήνυμα της «λιτότητας στη δημοκρατία» είναι ανεκτό ή και αρεστό από ένα πολύ υπολογίσιμο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Να το πω απλά: τη λιτότητα κανείς δεν την αγαπά, την ακροδεξιά την αγαπάνε αρκετοί. Η ιστορία της ΕΡΤ μπορεί να έχει χαρακτηριστικά «ατυχήματος», αλλά μόνο στο μικροεπίπεδο της πολιτικής ανάλυσης. Στο μακροϊστορικό επίπεδο δεν είναι καθόλου ατύχημα. w Επανέρχομαι στο ζήτημα των προτάσεων της Αριστεράς. Κεντρική έννοια στο βιβλίο είναι η «μεταρρύθμιση», ωστόσο για «μεταρρύθμιση» μίλησε κατά κόρον και ο πρωθυπουργός στο Ναύπλιο. Οι μεταρρυθμίσεις (structural adjustments) έχουν γίνει συνώνυμες του νεοφιλελεύθερου πειράματος. Ωστόσο, ο όρος κατέχει δεσπόζουσα θέση στην κληρονομιά της αριστερής σκέψης. Δεν είναι δυνατόν να αφήσουμε να τον κουρσέψουν με τέτοιον τρόπο. Αυτό δεν όμως δεν είναι απλό ρητορικό σχήμα· επείγει η επεξεργασία μεταρρυθμιστικών προτάσεων: στην ΕΡΤ, στη μεταναστευτική πολιτική, στην παιδεία. Το γράφω και στο βιβλίο: η αντίληψη πως «σήμερα όλα παίζονται στο δρόμο» τους αφήνει να μας πάρουν το σπίτι. Η αντιπαράθεση
θα μείνει ανάπηρη αν δεν συνοδεύεται από προτάσεις που όχι απλώς πείθουν, αλλά και αξίζουν συνάμα. Αυτό ονομάζω «θεσμική λογική», απέναντι στον σφετερισμό του μεταρρυθμιστικού λόγου από το νεοφιλελεύθερο μπλοκ εξουσίας. Στα καθ’ ημάς πάσχουμε από μια αδυναμία διάκρισης «καλώς νοούμενων δικαιωμάτων» και «κακώς νοούμενων κεκτημένων»: άλλο «κεκτημένο» κι άλλο «δικαίωμα». Το αποτέλεσμα είναι πως ένας ελάχιστος κανονιστικός πυρήνας για τα κοινωνικά δικαιώματα, ο οποίος θα έπρεπε να παραμείνει άθικτος από τα δημοσιονομικά μέτρα, παραμένει ζητούμενος — ίσως για τον λόγο αυτό στην Ελλάδα είχαμε τέτοιου είδους τεκτονική καταστροφή. Το ότι «η Αριστερά δεν νομοθετούσε» δεν αρκεί για να την εξαγνίσει. Το σύστημα είχε βρει δικλείδες ασφαλείας, χωρίς η Αριστερά να είναι αμέτοχη. Το ότι η λέξη «συντεχνίες» χρησιμοποιείται όπως χρησιμοποιείται, από τους κυβερνώντες, για να καταργηθεί το εργατικό δίκαιο, δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε ή δεν επιβιώνει συντεχνιακή λογική σε μείζονα τμήματα του ελληνικού συνδικαλισμού — και όχι μόνο. Τη διάκριση πρέπει να την κάνουμε με σαφήνεια, και όχι να μασάμε τα λόγια μας. Πρέπει να το φωνάζουμε, όχι να το ομολογούμε. Αλλιώς, παρέχουμε κακές υπηρεσίες στην Αριστερά σε μια πολύ κρίσιμη ώρα: τη στιγμή που οι δικλείδες τρίζουν ή χαλάσανε, θέτοντάς μας ενώπιον νέων δεδομένων και μη προβλέψιμων εκβάσεων. w Τελικά, και με αυτό θα κλείσω, ποιο είδος πολίτη διαμορφώνουν οι κυρίαρχοι σήμερα; Το μήνυμα είναι πως πλέον δεν πολυθέλουν πολίτες με την έννοια του 1789. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Είμαι σε μια επιτροπή πολιτογράφησης. Έρχεται ένας Πακιστανός και μας λέει: —Εγώ θέλω να δουλεύω, δεν με νοιάζει τίποτα άλλο. —Πώς είσαι στην Ελλάδα; τον ρωτάμε. —Πολύ καλά, λέει, δουλειά, δουλειά, δουλειά, τίποτα άλλο δεν ξέρω. — Ασχολείσαι με την πολιτική; — Όχι, πρέπει να θρέψω την οικογένειά μου! Αυτός, φαντάζομαι, είναι ο ιδεώδης πολίτης για τον κ. Στουρνάρα. Την ίδια στιγμή που η ΝΔ, σε όλα τα κρίσιμα πολιτικά ζητήματα που δεν υπαγορεύονται από την τρόικα, εκεί που είναι ελεύθερη να δράσει (δείτε, ιθαγένεια, μεταναστευτικό και ΕΡΤ) έχει δημιουργήσει, στην πράξη, μια άρρητη συμμαχία με τους ναζιστές. Στον Αριστόβουλο Μάνεση άρεσε να μας θυμίζει μια παρομοίωση του Μακιαβέλι, ο οποίος, προσπαθώντας να εικονοποιήσει τον Κυρίαρχο, του έδωσε τη μορφή του Κενταύρου: μισός άνθρωπος - μισός κτήνος. Άνθρωπος καθότι παλεύει να πείσει, κτήνος καθότι χρησιμοποιεί τη βία. Και οι δύο υποστάσεις είναι κρίσιμες στην κυριαρχία. Το «άλογο» που τραβούσε στη νεοφιλελεύθερη ανηφόρα μάλλον έδειξε να ορέγεται έναν Κένταυρο πιο κτηνώδη από τον ιδανικό μακιαβελικό τύπο, που καταστρώνει σχέδια διάλυσης της κοινωνίας και εκφυλισμού της δημοκρατίας. Ο Λέννον έλεγε: «Reality is what happens when you’re busy making other plans». Απ’ αυτό δεν γλιτώνει κανείς. Ούτε ο Κένταυρος ούτε κι εμείς… ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Νεοφιλελευθερισμός και μεγάλη μουσική: έννοιες ασύμβατες ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΤΣΕΤΣΟΥ
Η απόπειρα βίαιης κατάργησης της ΕΡΤ δεν αφορά μόνο την ενημέρωση. Αφορά τον πολιτισμό και, κυρίως, τη μεγάλη μουσική, τη μουσική του Μπαχ, του Μότσαρτ, του Μπετόβεν, του Μπραμς, του Μάλερ, του Σοστακόβιτς και τόσων άλλων. Ελάχιστα έγινε συνειδητό ότι η κατάργηση των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ (Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα, Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής, Χορωδία) κατέστησε τη χώρα μας τη φτωχότερη μουσικά χώρα της Δύσης. Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα, με τα δέκα εκατομμύρια των κατοίκων της, διαθέτει μόλις τρεις δημόσια χρηματοδοτούμενες και πλήρους σύστασης συμφωνικές ορχήστρες και μία χορωδία: τις Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης και την Ορχήστρα και Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η δικαιολόγηση είναι γνωστή και αφορά το σύνολο των δημόσιων θεσμών που διαχειρίζονται δημόσια αγαθά: κοστίζουν υπερβολικά στους φορολογουμένους και δεν αποδίδουν (στο κράτος-επιχειρηματία) το οικονομικό πλεόνασμα που «απαιτεί η κοινωνία» από αυτούς. Γνωστό, βεβαίως, είναι και το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, η εκχώρηση, δηλαδή, της διαχείρισης των δημόσιων αγαθών στους ιδιώτες. Στην περίπτωση, ωστόσο, καταργημένων μουσικών σχημάτων όπως τα παραπάνω, τα πράγματα έχουν λίγο διαφορετικά: ουδείς ιδιώτης αναμένεται να τα αγοράσει! Θα αγοράσουν το σύνολο των φυσικών πόρων και των υποδομών παραγωγής και εκμετάλλευσής τους, όχι όμως τη μεγάλη τέχνη και τη μεγάλη μουσική με τους θεσμούς αναπαραγωγής της, τις συμφωνικές ορχήστρες και τις χορωδίες. Το επιχείρημα είναι και σε αυτή την περίπτωση γνωστό και απλό: το κόστος διατήρησης των συγκεκριμένων μουσικών θεσμών είναι δυσανάλογα μεγαλύτερο του κέρδους που αποφέρουν στον οποιονδήποτε ιδιοκτήτη τους. Στη νέα κατάσταση πραγμάτων, το καλλιτεχνικό προσωπικό της ΕΡΤ θα κριθεί απολύτως περιττό, προκλητική πολυτέλεια για ένα κράτος σε κρίση. Αν τεθεί ως ζητούμενο όχι η απαρίθμηση ψιλών διαπιστώσεων, αλλά η διατύπωση στον δημόσιο διάλογο πειστικών επιχειρημάτων ενάντια στην κατάργηση, ως περιττών, θεσμών όπως αυτοί της αναπαραγωγής της μεγάλης μουσικής, η δυσκολία θα γίνει πάραυτα αισθητή. Το εγχείρημα προϋποθέτει την καταρχήν αποδοχή ότι η μουσική, τους φορείς αναπαραγωγής της οποίας οφείλει να χρηματοδοτεί απαρέγκλιτα το κράτος, όχι μόνο δεν είναι περιττή, αλλά είναι απολύτως και άνευ όρων αναγκαία. Για να κριθεί όμως κάτι ως απολύτως αναγκαίο, ως κοινωνικό αγαθό δηλαδή, πρέπει να αποδειχθεί η απόλυτη, μη διαπραγματεύσιμη αξία του. Στην περίπτωση ενός αγαθού όπως το νερό, η απόλυτη αξία είναι δεδομένη: μαζί με την τροφή, την ένδυση και την κατοικία, αποτελεί στοιχει-
Ο Μάρκος Τσέτσος διδάσκει αισθητική της μουσικής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Καραβάτζιο, «Ο λαουτιέρης», π. 1596
ώδη όρο αναπαραγωγής των φυσικών φορέων της κοινωνίας. Από τη νεοφιλελεύθερη σκοπιά της εμπορευματοποίησής του, έχει εξασφαλισμένη πελατεία: το σύνολο των καταναλωτών. Αντιθέτως, η «πελατεία» της μεγάλης, απαιτητικής μουσικής ουδόλως είναι δεδομένη και αν η ζήτηση καθορίζει την κοινωνική της αξία, τότε κινδυνεύει να χάσει. Εκτός, φυσικά, αν η αξία διαζευχθεί από τη ζήτηση, από τον υποκειμενικό και συγκυριακό παράγοντα με άλλα λόγια, και επιστραφεί στα ίδια τα έργα της μουσικής. Μια τέτοια θεωρία απόλυτης αξίας έργων της δυτικής έντεχνης μουσικής διατυπώθηκε κάποτε από τον Αντόρνο — δεν είναι εδώ ο τόπος να αναπτυχθεί. Ίσως σε κάποιους η ίδια η ιδέα της απόλυτης αξίας πολιτισμικών αντικειμένων ακούγεται εξόχως φετιχιστική. Υπάρχει όμως ένα τουλάχιστον επιχείρημα υπέρ της κοινωνικής αξίας της μεγάλης μουσικής. Ακόμα και στον προνεωτερικό κόσμο, πόσο μάλλον στον νεωτερικό, η μεγάλη μουσική συνδέθηκε με τη χειραφέτηση της δημιουργίας από τα καλλιτεχνικά κανονιστικά δεσμά που επέβαλλε σε αυτήν η εκάστοτε εργοδοσία. Αν για κάτι πρέπει να υποστηριχθεί η μεγάλη μουσική και οι θεσμοί αναπαραγωγής της, οι συμφωνικές ορχήστρες και οι χορωδίες, είναι για το γεγονός και μόνο ότι ως προϊόν απελευθερωμένων παραγωγικών δυνάμεων λειτουργούν ως σύμβολο καλλιτεχνικής χειραφέτησης εν μέσω κοινωνικής και πολιτικής νεωτερικότητας. Και η καλλιτεχνική χειραφέτηση με τη σειρά της συνιστά σύμβολο της κοινωνικής και πολιτικής χειραφέτησης. Επιτακτικό καθήκον μιας Αριστεράς που πολεμά να διατηρήσει σε ισχύ τις στοιχειώδεις αρχές τής νεωτερικής δημοκρατίας ως αδιαπραγμάτευτη παρακαταθήκη του Διαφωτισμού και θεσμικό θεμέλιο οποιασδήποτε δίκαιης κοινωνίας, είναι να υποστηρίξει συνειδητά και τεκμηριωμένα τη μεγάλη μουσική και τους φορείς αναπαραγωγής της. Μια πρώτη και για πολλούς ίσως τελευταία πρόγευση της αξίας της είχαν την τύχη να απολαύσουν οι χιλιάδες πολιτών που συνέρρευσαν στη συναυλία υποστήριξης των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ την Παρασκευή 14 του Ιούνη. Ένιωσαν πως κάτι πολύτιμο χάνεται, κάτι για το οποίο δεν είχαν ιδέα, προφανώς επειδή κάποιοι όλα αυτά τα χρόνια φρόντισαν γι’ αυτό.
Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 23 IOYNIOY 2013
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Εγκώμιο ενός προδότη ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ
Έντουαρντ Σνόουντεν. Ένας «προδότης της πατρίδας του» και των κρατικών σκοπιμοτήτων. Αποκάλυψε ένα υπερπρόγραμμα-πέπλο παρακολούθησης εκατομμυρίων επικοινωνιακών δεδομένων. Ένα πλέγμα ελέγχου της αλληλογραφίας, των συζητήσεων, των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων αναρίθμητων πολιτών σε όλο τον κόσμο. Έφερε σε δύσκολη θέση τις αρχές της χώρας του και τον ίδιον τον Πρόεδρο Ομπάμα. Αποστάτης, λοιπόν. Που ωστόσο δεν αποστάτησε από την «Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας» και την κυβέρνησή του για χάρη μιας άλλης υπηρεσίας, μιας ξένης κυβέρνησης ή ενός ανταγωνιστικού δικτύου. Αλλά αποφάσισε να αποστατήσει προς την ανθρωπότητα. Να απευθυνθεί στην ανθρωπότητα η οποία, σύμφωνα με μια ισχυρή παράδοση σκέψης, συνιστά ένα αφηρημένο πλάσμα, μια κενή έννοια. Κάθε φορά όμως που εμφανίζεται από το πουθενά ένας τέτοιος άνθρωπος στον ορίζοντα, ένας «ικανός για θυσία» όπως θα έγραφε ο Γιαν Πάτοτσκα, πολλοί λένε: και τι μας είπε δηλαδή που δεν το ξέραμε; Σε τι μας φώτισε ο έρμος, λες και δεν υποψιαζόμαστε εδώ και χρόνια τη δράση των πολυδαίδαλων δικτύων παρακολούθησης από κρατικές υπηρεσίες, ιδιωτικές εταιρίες, χειριστές δεδομένων; Έτσι βέβαια ακυρώνεται η σημασία αυτών των ετερόδοξων της πράξης και της μαρτυρίας τους. Και πολλοί ανάμεσά μας προσπερνούμε τούτες τις σπάνιες περιπτώσεις αφού τις καταχωρίσουμε ως «άνευ σημασίας» σε σχέση με το μεγάλο κάδρο της πολιτικής και τα στρατηγικά της παιχνίδια. Προφανώς η απόφαση να πει κανείς «όχι» όταν όλα συνηγορούν στο να μην πει κουβέντα, στο να κρατήσει τον όρκο του,
Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
δεν αλλάζει τον κόσμο. Δεν αλλάζει τις δομές εξουσίας, τις ορατές και τις αθέατες. Προσφέρει όμως κάτι πολύτιμο: το θάρρος του «προδότη» αποκαθιστά, έστω προσωρινά, το νόημα των λέξεων. Ο Σνόουντεν μίλησε χαρακτηριστικά για τις «βασικές ελευθερίες» και την «ιδιωτικότητα». Δεν μίλησε γλώσσα ξένη προς το κράτος του, προς τα συνταγματικά κεκτημένα και τον (αμερικανικό) κοινό νου. Με την πράξη του, αυτός ο αφανής άνθρωπος μέσα σε έναν κόσμο φτιαγμένο από σκιές, αποκτά ένα πρόσωπο. Και οι λέξεις του, λέξεις όπως βασικές ελευθερίες και ιδιωτικότητα, κοινόχρηστες και κουρασμένες, ανακτούν στο στόμα του την κριτική τους δύναμη. Γίνονται προς στιγμή αιχμηρές και δραστικές. Κάπως έτσι ο συγκεκριμένος άνθρωπος παύει να είναι ένας «πρώην πράκτορας» για τον οποίον ψάχνουν ερεθιστικά στοιχεία οι ρεπόρτερ των Μέσων. Γίνεται υποκείμενο που αναλαμβάνει μια ευθύνη και ονοματίζει ένα δεινό, έναν μεγάλο ηθικό και πολιτικό κίνδυνο της εποχής μας. Δεν «δίνει ονόματα» όπως κάνουν οι πράκτορες, αλλά παίζει τη ζωή του προειδοποιώντας όλους εμάς τους άλλους για μια βαθύτερη απώλεια. Τα μυστικά που μας αποκάλυψε ο Σνόουντεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις «πληροφορίες» τις οποίες διακινούν οι εραστές των συνομωσιών και άλλοι δήθεν γνώστες των μεγάλων μυστικών. Ο γνήσιος αποστάτης δεν αναφέρεται σε συνωμοσίες αλλά στον επονείδιστο πραγματικό σφετερισμό ενός αγαθού, του αγαθού της δημόσιας ασφάλειας. Αμφισβητεί με την πράξη του τη λογική του «σκοπού που αγιάζει τα μέσα». Κάνει ένα άλμα έξω από τα καθιερωμένα της πολιτικής του κοινότητας ή του επαγγελματικού του σιναφιού για να προτρέψει τους άλλους να ενδιαφερθούν, να ανησυχήσουν, να δράσουν, ενδεχομένως. Αντίθετα, οι λάτρεις των συνομωσιών προωθούν, εκουσίως ή όχι, την παραίτηση των πολιτών μπροστά στις μυστικές δυνάμεις που ορίζουν τη μοίρα τους.
Yes, we scan. Αφίσα διαμαρτυρίας για το σκάνδαλο της παρακολούθησης στις ΗΠΑ. Το σύνθημα αποτελεί παρωδία του προεκλογικού «Υes, we hope» του Ομπάμα.
Η προδοσία της οποίας πλέκω τώρα το εγκώμιο είναι εντέλει ένας τρόπος να λέει κανείς την αλήθεια όταν το «φυσικό» θα ήταν οι φτηνές δικαιολογίες και οι θλιβερές υπεκφυγές. Και γι’ αυτό λέω ότι τούτος ο τελευταίος «προδότης» της πατρίδας του, με το πρόσωπο μεταεφήβου κομπιουτερά και τη σύντομη διαδρομή στα ερέβη των μυστικών υπηρεσιών, αξίζει το χαιρετισμό μας. Και τον σεβασμό μας…
17o ANΤΙΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ 28, 29, 30 Ιουνίου Σημαία μας η ισότητα. ‘Οπλο μας η αλληλεγγύη Με μια τριήμερη γιορτή στην καρδιά της Αθήνας γεμάτη μουσικές, ιστορίες και γεύσεις από όλες τις γωνιές της γης, θα έχουμε και φέτος την ευκαιρία για παράλληλη κουβέντα, ανταλλαγή απόψεων και ιδεών. Θα συζητήσουμε για το τι σημαίνει να είσαι μετανάστης στην Ελλάδα των μνημονίων, της φασιστικής βίας και της καταστολής, θα διεκδικήσουμε Ιθαγένεια για όλα τα παιδιά, νομιμοποίηση για τους μετανάστες και άσυλο για τους πρόσφυγες, θα προβληματιστούμε για την εργασιακή επισφάλεια, την κατάργηση των συμβάσεων, τις πολιτικές επιστρατεύσεις, θα προβάλουμε την ανάγκη συντονισμού των εργατικών και κοινωνικών αγώνων, θα κουβεντιάσουμε το παράδειγμα της Χαλκιδικής με τον ηρωικό αγώνα της ενάντια στις εξορύξεις χρυσού και το ξεπούλημα των κοινών δημόσιων αγαθών και θα αναζητήσουμε τρόπους αντιμετώπισης του σεξισμού και της αυξανόμενης ομοφοβίας. Τέλος, στο τριήμερο αυτό, θα λειτουργήσουν και αρκετοί αυτοργανωμένοι χώροι.
ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ Παρασκευή 28 Ιουνίου, 7:30 μ.μ. Ιθαγένεια – Ίσα δικαιώματα στους μετανάστες – Άσυλο στους πρόσφυγες • Εργασιακή επισφάλεια – Κατάργηση συλλογικών συμβάσεων - Πολιτικές επιστράτευσης • Καμία ανοχή στο σεξισμό και την ομοφοβία • Ενάντια στην εμπορευματοποίηση των κοινών αγαθών και του περιβάλλοντος. Σάββατο 29 Ιουνίου, 7:30 μ.μ. Στρατόπεδα κράτησης και Ευρώπη Φρούριο: «Ξένιος Δίας», απελάσεις και εκδόσεις • Ενάντια στην ανεργία και τις απολύσεις: αντίσταση και αυτοοργάνωση • Κρατική καταστολή – Βασανιστήρια – Ηλεκτρονική επιτήρηση και πανοπτικός έλεγχος • Τροχαία Εγκλήματα: «Παράπλευρες απώλειες» της δικτατορίας του αυτοκινήτου. Κυριακή 30 Ιουνίου, 7:30 μ.μ. Μετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδα των μνημονίων, του
ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΙΟ ΟΑΚΑ
Κυριακή 30 Ιουλίου, 9.30 μ.μ. Συγκροτήματα παραδοσιακής μουσικής από μεταναστευτικές κοινότητες. Σαλτιμπάγκοι (The Band). Τρίτη Όχθη
ρατσισμού και της φασιστικής τρομοκρατίας: Από τη Μανωλάδα στο φιάσκο του αντιρατσιστικού νομοσχεδίου • Δομές και δίκτυα έμπρακτης κοινωνικής αλληλεγγύης: παίρνουμε τη ζωή μας στα χέρια μας • Ποια αντίσταση στον εθνικισμό και το μιλιταρισμό • Ο αγώνας του τούρκικου λαού ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και τον κρατικό αυταρχισμό.
ΡΕΜΠΕΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ Παρασκευή 28 Ιουνίου: Οι φίλοι του Στέλιου. Σάββατο 29 Ιουνίου: Οίνο-μάδες. Κυριακή 30 Ιουνίου: Απόντες
ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΟ ΧΩΡΙΟ Συζητήσεις και προβολές ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ Παρασκευή 28 Ιουνίου, 9.30 μ.μ. Sigmatropic, Bokomolech, Bazooka, U.N., GDaddie (feat. Γεωργία Καρύδη), Big Fat Lips Σάββατο 29 Ιουνίου, 9.30 μ.μ. Ορφέας Περίδης, Διονύσης Τσακνής, GRUP YORUM, Μάρθα Φριντζήλα & Koubara Project, Δανάη Παναγιωτοπούλου, Μάρθα Μαυροειδή. Θα προηγηθούν γεωργιανοί παραδοσιακοί χοροί από το Πολιτιστικό Κέντρο «Καύκασος». Κυριακή 30 Ιουνίου, 9.30 μ.μ.: Πετρολούκας Χαλκιάς, Χαΐνηδες, Mode Plagal, Ματούλα Ζαμάνη ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ Παρασκευή 28 Ιουλίου, 9.30 μ.μ. Συγκροτήματα παραδοσιακής μουσικής από μεταναστευτικές κοινότητες. DJ Theo, Constantintine The G, Otumfuo, Δ.Ν.Τ Band Σάββατο 29 Ιουλίου, 9.30 μ.μ. Συγκροτήματα παραδοσιακής μουσικής από μεταναστευτικές κοινότητες.
ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ Παρασκευή 28 Ιουνίου, 9.00 μ.μ. «Ντοκουμέντο» με τις ηθοποιούς Κ. Γέρου και Ελ. Γεωργούλη και το μουσικό Λ. Μαριδάκη. Σκηνοθεσία: Σ. Στρούμπος. Σάββατο 29 Ιουνίου, 9.00 μ.μ. «Μια γιορτή στου Νουριάν» του Φ. Λούντβιγκ. Σκηνοθεσία: Π. Δεντάκης, Β. Κουκαλάνι. Κυριακή 30 Ιουνίου, 9.00 μ.μ. «Ξένοι» (βασισμένο σε κείμενα του Γκ. Καπλάνι) από το Θέατρο Κωφών Ελλάδος. Σκηνοθεσία: Β. Βηλαράς. Επίσης, προβολές, εκθέσεις φωτογραφίας, παιδότοπος (με παιχνίδια, αφήγηση παραμυθιών), κουζίνες από όλο τον κόσμο και θεματικοί χώροι (Μεταναστευτικές κοινότητες, Προσφυγικοί σύλλογοι «Δεύτερη γενιά», Χώρος αντιφασιστικού συντονισμού, Λαϊκές συνελεύσεις – δίκτυα αλληλεγγύης – κινήματα πόλης, Μίντια από τα κάτω, Αντιρατσιστικές οργανώσεις, Συλλογικότητες και υποστηρικτικές δομές για τους ψυχικά πάσχοντες και τους τοξικοεξαρτημένους, Φεμινιστικές και LGBTQ (λεσβιών, γκέι, μπαϊσέξουαλ, τρανσέξουαλ και κουήρ) οργανώσεις, Εκπαιδευτικές συλλογικότητες Οργανώσεις κατά του εθνικισμού, του μιλιταρισμού και της παγκοσμιοποίησης) Το πλήρες πρόγραμμα στο www.antiracistfestival.gr ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΡΑΤΣΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
23 IOYNIOY 2013
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ - ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ
Το πρόβλημα των συμμαχιών Κυκλοφορεί, αυτές τις μέρες, από τις εκδόσεις Τόπος, το καινούργιο βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη Ανθρώπινη φύση. Για έναν κομμουνισμό του πεπερασμένου. Βασικό ερώτημα που το διατρέχει είναι αν μπορούν να υπάρξουν βιώσιμες σοσιαλιστικές κοινωνίες ή αν αυτές αντιφάσκουν με την ανθρώπινη φύση. Στις 250 σελίδες του, αναλύεται η εμφάνιση της ιδιοκτησίας ως άρνηση της αρχαϊκής κοινότητας, οι αντιθέσεις του καπιταλισμού και ο ρόλος της ανθρώπινης φύσης στο ιστορικό γίγνεσθαι, η οποία διερευνάται με βάση κυρίως τα δεδομένα της νευρολογίας και της ψυχολογίας. Το συμπέρασμα του Μπιτσάκη είναι ότι ο άνθρωπος είναι γενετικά κοινωνικό ον, δεν υφίσταται αναλλοίωτη εγωιστική ανθρώπινη φύση, και, συνεπώς, δεν υπάρχει ανθρωπολογικό εμπόδιο για τον σοσιαλισμό. Η ιστορία είναι ένα ανοιχτό πεδίο δυνατοτήτων και, σύμφωνα με τους Μαρξ και Ένγκελς, όρος για την επιβίωση της ανθρωπότητας είναι η επιστροφή στην αρχαϊκή κοινότητα, σε ένα ανώτερο, επιστημονικό και τεχνολογικό επίπεδο. Σε αυτό το πρίσμα, σκιαγραφούνται οι δυσκολίες για το πέρασμα στον σοσιαλισμό και θεμελιώνεται η δυνατότητα ενός κομμουνισμού του πεπερασμένου. Δημοσιεύουμε το κεφάλαιο που αναφέρεται στις συμμαχίες το οποίο, μετά την αναφορά στις θέσεις της Λούξεμπουργκ, του Λένιν και του Γκράμσι καταλήγει στην Ελλάδα του 2013 και τα ζητήματα που θέτει, για όλη την Αριστερά, η προοπτική να σχηματίσει ο ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση.
ΤΟΥ ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΙΤΣΑΚΗ
Ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Το τιτάνιο έργο της ιδεολογικής ηγεμονίας, που θα φέρει την εργατική τάξη, τα πληβειακά στρώματα και άλλες κοινωνικές δυνάμεις με το μέρος της επανάστασης; Σύμφωνα με τον Μαρξ, η συνείδηση δεν καθορίζει τη ζωή. Η ζωή καθορίζει τη συνείδηση: Αλλά, πρώτον: Η συνείδηση δεν είναι άμεση αντανάκλαση της ζωής, σαν σε καθρέπτη. Διαμεσολαβείται από τις κοινωνικές σχέσεις και την ιδεολογία, προπαντός την κυρίαρχη. Αναδραστικά, η συνείδηση καθορίζει την πράξη του φορέα της. Έτσι, η προοδευτική ιδεολογία «γίνεται υλική δύναμη όταν γίνει συνείδηση των μαζών» (Μαρξ). Αλλά στις σημερινές συνθήκες, τα ιδεολογικά μέσα της αστικής τάξης, όπως και οι αλλοτριωτικές σχέσεις της αστικής κοινωνίας, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη τη διαυγή συνειδητοποίηση της κοινωνικής πραγματικότητας: τις αντιφάσεις, τις αιτίες των αντιφάσεων και τους δρόμους της επανάστασης. Τι θα κάνουμε, λοιπόν; Θα περιμένουμε μοιρολατρικά με σταυρωμένα χέρια τη διαλεκτική της ιστορίας, που θα μας φέρει τα ώριμα φρούτα της, όπως έλεγε η Ρόζα Λούξεμπουργκ; Η σημερινή κρίση του καπιταλισμού τροφοδοτεί διαμαρτυρίες, κινήματα και εξεγέρσεις. Η Αριστερά, δική μας και διεθνώς, δεν είναι έτοιμη να προτείνει μια επαναστατική διέξοδο. Δεν έχει συγκεκριμένο σχέδιο ούτε για την πρώτη, μεταβατική μορφή —τη σοσιαλιστική κοινωνία— ούτε για τους ενδεχόμενους δρόμους (μορφές) της επαναστατικής διαδικασίας. Αντίστοιχα, η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα δεν έχουν σήμερα την απαιτούμενη πολιτική ωριμότητα, και απογοητευμένοι από την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, δυσπιστούν στα καλέσματα της Αριστεράς. Δεν ξέρουμε τι μορφή θα πάρει η σημερινή εκρηκτική κατάσταση. Για την ώρα, πρέπει να ετοιμαζόμαστε για έναν πόλεμο θέσεων, που κατά τον Γκράμσι απαιτεί
τεράστιες θυσίες από μεγάλες μάζες του πληθυσμού, και για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία μια πρωτοφανής συγκέντρωση ηγεμονίας. Εδώ, συνεπώς, ανακύπτει και το πρόβλημα των συμμαχιών, από απλές, στοιχειώδεις μορφές κοινής δράσης, μέχρι πολιτικές συγκλίσεις και εκλογικές συνεργασίες· τελικά, για μορφές στρατηγικής συνεργασίας, με στόχο τον σοσιαλισμό. Ο Λένιν ήταν υπέρ της ευλύγιστης τακτικής για επιμέρους συμμαχίες, και άτεγκτος σε ό,τι αφορούσε τις συνεργασίες στρατηγικού χαρακτήρα. Πρότεινε συνεργασίες για ένα, δύο, τρία ζητήματα, συνεργασίες με ρεφορμιστές, με δυνάμεις που στην πορεία θα εγκατέλειπαν την αγωνιστική πρωτοπορία. Αντίθετα, ο Λένιν ήταν κατηγορηματικός ως προς τη στρατηγική. Αλλά και εδώ έβλεπε μακριά. «Μόνο με την πρωτοπορία δεν μπορούμε να νικήσουμε. Θα ήταν όχι απλώς ανοησία, αλλά και έγκλημα, να ρίξουμε μόνη την πρωτοπορία στην αποφασιστική μάχη, προτού όλη η τάξη, προτού οι πλατιές μάζες να έχουν πάρει θέση, είτε ανοιχτής υποστήριξης είτε ευμενούς ουδετερότητας απέναντί της».1 Το προλεταριάτο, κατά τον Λένιν, «πρέπει ειδικά να επιτύχει τη συμμαχία με όλους τους εργαζόμενους της αστικής κρατικής μηχανής, για την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου» (δηλαδή της εργατικής δημοκρατίας). Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα από τη διαλεκτική σχέση στρατηγικής και τακτικής. Με αφορμή εκλογές στην Αγγλία, ο Λένιν πήρε μια ευέλικτη και ταυτόχρονα ανελέητη θέση σχετικά με την εκλογική σύγκρουση εργατικών και συντηρητικών. «Αν δεν είμαστε επαναστατική ομάδα, αλλά κόμμα της εργατικής τάξης, αν θέλουμε να τραβήξουμε μαζί μας τις μάζες (χωρίς να κινδυνεύουμε να μείνουμε απλοί φαφλατάδες), πρέπει πρώτα να βοηθήσουμε τον Χέντερσον ή τον Σνόουστιν να νικήσουν τον Λόυντ Τζωρτζ ή τον Τσώρτσιλ (μάλιστα, πιο σωστά: να καλέσουμε τους πρώτους να νικήσουν τους δεύτερους, γιατί οι πρώτοι φοβούνται τη νίκη τους), δεύτερον, να βοη-
Μπόρις Κουστόντιεφ, «Ο μπολσεβίκος», 1920
θήσουμε την πλειοψηφία της εργατικής τάξης να πειστεί με την πείρα της ότι εμείς έχουμε δίκιο». Ταυτόχρονα, ο Λένιν γενίκευσε αυτήν τη διαλεκτική: «Το Βρετανικό Εργατικό Κόμμα, όπως και οι σοσιαλιστικές οργανώσεις άλλων χωρών, στην πορεία της φυσιολογικής εξέλιξης της κοινωνίας, θα έλθει αναπόφευκτα στην εξουσία. Δουλειά των κομμουνιστών είναι να οργανώσουν τις δυνάμεις που θα ανατρέψουν τους σοσιαλπατριώτες και εμείς στη χώρα μας δεν πρέπει να καθυστερούμε αυτήν τη δουλειά, ούτε να ταλαντευόμαστε. Το εργατικό κόμμα σε λίγο θα σχηματίσει κυβέρνηση. Η επαναστατική αντιπολίτευση πρέπει να είναι έτοιμη για να επιτεθεί εναντίον της». 2 Εμείς τι κάναμε με το αντίστοιχο ΠΑΣΟΚ, μετά την πτώση της χούντας; Και τι κάνουμε σήμερα; Ο Λένιν ήταν πάντα υπέρ της «συγκεκριμένης ανάλυσης, της συγκεκριμένης κατάστασης». Στο 3ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, έλεγε: Παντού στις θέσεις μας γίνεται λόγος για τις μάζες. Αλλά όταν η επανάσταση είναι πια αρκετά προετοιμασμένη, τότε η έννοια της «μάζας» γίνεται διαφορετική. Δεν πρέπει να κατατριβόμαστε σε κούφιες ρητορείες. Δεν πρέπει να κρύβουμε τα λάθη μας μπροστά στον εχθρό. Η ανάπτυξη του αναρχισμού στη χώρα μας είναι συνέπεια των δικών μας αμαρτιών. Σήμερα στη χώρα μας, υπάρχει πιθανότητα το πολυτασικό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ να σχηματίσει κυβέρνηση. Τι θα κάνουν σε αυτή την περίπτωση τα άλλα κόμματα της Αριστεράς; Το ΚΚΕ χωρίς συμμάχους και χωρίς στρατηγική ευαγγελίζεται ένα άλμα στο κενό, που θα το προσγειώσει στη λαϊκή εξουσία και οι-
κονομία, έννοιες χωρίς συγκεκριμένο νόημα. Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, πανσπερμία οργανώσεων, θα συγκροτηθεί κάποτε σε κομμουνιστικό κόμμα, ξεπερνώντας τις καταγωγικές της αγκυλώσεις; Αν λοιπόν ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ σχηματίσει κυβέρνηση, θα προσπαθήσουν να ενισχύσουν τις πιο ριζοσπαστικές δυνάμεις και τάσεις αυτού του κόμματος, για μια συγκεκριμένη πορεία προς τον σοσιαλισμό, ή θα αρκεστούν σε στείρα πολεμική που θα έχει καταστροφικές συνέπειες και για την ίδια την Αριστερά, και, κατά συνέπεια, και για τη χώρα; Ίδωμεν! 1 2
Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τ. 41, σ. 68. Β. Ι. Λένιν, ό.π., σ. 68
Eλλάδα, Τουρκία, Βραζιλία Τα «Ενθέματα» αφιέρωσαν ολόκληρο το προηγούμενο φύλλο τους στον αγώνα υπέρ της δημόσιας και ανοιχτής ΕΡΤ. Η αντίσταση ανάβει όμως όλο και πιο συχνά, σε όλο και περισσότερες γωνιές του πλανήτη. Στρέφουμε λοιπόν σήμερα το βλέμμα στην Τουρκία και τη Βραζιλία, και, μέσα κι έξω από το κατειλημμένο ραδιομέγαρο, δεν σταματάμε να ψιθυρίζουμε: προαύλια της Αγίας Παρασκευής, πλατείες του Σάο Πάολο, πάρκα της Ιστανμπούλ, αντίσταση παντού(-λ)!