e11881

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Κείμενα των: Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου, Στρατή Μπουρνάζου, Αντώνη Λιάκου, Όλγας Καρυώτη, Κώστα Σπαθαράκη, Νίκου Τσιβίκη, Κώστα Αθανασίου, Δημήτρη Παπανικολάου, Παναγιώτη Πάντου, Βαγγέλη Μάλιου, Φοίβου Καλλίτση, Κώστα Δουζίνα, Βασίλη Καρύδη, Δημήτρη Χριστόπουλου ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 763

ΚΥΡΙΑΚΗ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

Ποιος δεν άκουσε τον Μούιζνιεκς; ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες της Αυγής που διέτρεξαν τις εξήντα δύο σελίδες της Έκθεσης Μούιζνιεκς, πιθανότατα βρήκαν εκεί πράγματα που ήδη ήξεραν. Οι πιο αυστηροί ίσως είδαν στα διάφορα «πρέπει» του επιτρόπου ένα ευχολόγιο, ακυρωμένο την ίδια κιόλας μέρα από τον θάνατο της Σάρας, σ’ ένα από τα χιλιάδες σπίτια δίχως ρεύμα. Κι όμως, παρά την (προφανή, αλλά δεδομένη) απουσία ριζοσπαστικής διάθεσης, παρά την «αποστασιοποίηση» του συντάκτη της, και παρά την απεύθυνση συστάσεων σε ώτα επιλεκτικά ακουόντων, η Έκθεση Μούιζνιεκς αποτελεί μια σημαντική παρέμβαση. Σκέφτομαι πέντε λόγους: Πρώτον, γιατί όσο πειστικά κι αν εξηγεί η Αριστερά εντός (και κυρίως εκτός) ότι τα Μνημόνια έφεραν την Ελλάδα μπροστά σε μια σοβαρή ανθρωπιστική κρίση (βλ. λχ. και τη σχετική έκθεση του ΣΥΡΙΖΑ: goo.gl/T6rmiO), έχει πολλαπλάσια σημασία ο ισχυρισμός της να τεκμηριώνεται από έναν οργανισμό με το κύρος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Έχει δε πολλαπλάσια σημασία, όταν ο Επίτροπος είναι ένας κεντροδεξιός λετονός τεχνοκράτης, που ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους ευρωπαίους συναδέλφους του, δεν θεωρεί πρώτιστο μέλημά του να αβαντάρει τους κρατούντες (δείτε, αντιστικτικά, τα συγχαρητήρια της κ. Μάλμστρομ για την μεταναστευτική πολιτική της κυβέρνησης...), αλλά, αντίθετα, να συμβάλει στην προστασία αυτών που πλήττονται από την πολιτική τους. Δεύτερον, γιατί η Έκθεση αποτυπώνει στις πραγματικές διαστάσεις της μια ιστορική καμπή για την Ευρώπη: τη στιγμή κατά την οποία η ίδια παύει να αποτελεί το «λίκνο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», απεμπολώντας το περίφημο «ευρωπαϊκό κεκτημένο», και επιλέγοντας να θυσιάσει τα δικαιώματα χάριν των προγραμμάτων λιτότητας. Από τη δική μας σκοπιά, αν η Μεταπολίτευση διεκδίκησε τη νομιμοποίησή της στη βάση της δημοκρατίας και του εξευρωπαϊσμού, το πρόβλημα για την Ευρώπη σήμερα, σε πείσμα όσων καταγγέλλουν τη «γερμανοποίηση», είναι μάλλον η «ελληνοποίησή» της – ένα μείγμα ακραίας λιτότητας και αυταρχικού κρατικού βολονταρισμού. Τρίτον, γιατί η λιτότητα (και όχι δηλαδή ο λαϊκισμός, ο εξτρεμισμός κ.ο.κ.) είναι αυτή που σύμφωνα με τον Μούιζνιεκς «απειλεί την κοινωνική αλληλεγγύη, την οικονομική ολοκλήρωση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων [που αναπτύχθηκαν] επί έξι και πλέον δεκαετίες στα κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης» (σ. 15): η λιτότητα, που δεν αποτελεί –όπως ο ίδιος επισημαίνει– εθνική, αλλά διεθνή πραγματικότητα, σε πείσμα της πραγματικότητας, και εν μέσω μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Τέταρτον, γιατί η ίδια η Έκθεση, αφενός δηλώνει ρητά ότι τα προγράμματα λιτότητας απέτυχαν ως προς τους στόχους τους, αφετέρου αμφισβητεί τη «διάγνωση» που υπαγόρευσε τη στοχοθεσία. Εξηγεί δηλαδή ο Μούιζνιεκς ότι τα εθνικά ελλείμματα, η μείωση των οποίων έγινε ο υπέρτατος σκοπός των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων από το 2008, δεν οφείλονται στις μη βιώσιμες κοινωνικές δαπάνες (όπως δεν έπαψε να μας τριβελίζει ο μνημονιακός ευρω-εθνικισμός), αλλά α) στα εξωφρενικά κρατικά πακέτα διάσωσης των χρηματογορών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που μεταξύ 2008 και 2011 άγγιξαν τα 4,5 τρις ευρώ (ήτοι το 37% του ΑΕΠ της), καθώς και β) στη μείωση των φορολογικών εσόδων, λόγω της ύφεσης και της ανεργίας που έφτασε σε ύψη-ρεκόρ. Πέμπτον, γιατί —όπως είναι αναμενόμενο— ο κεντροδεξιός Μούιζνιεκς δεν θέτει την απαξίωση της εργασίας στο επίκεντρο του προβλήματος, ιεραρχεί όμως ψηλά στις συστάσεις του την εγγύηση του δικαιώματος στην αξιοπρεπή εργασία και την προστασία των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η οπτική της Έκθεσης, με άλλα λόγια, δεν είναι απλώς και μόνο η «ανεκτικότητα» προς τις μειονότητες, η «ελευθερία επιλογών», ο «σεβασμός του διαφορετικού» κ.ο.κ., η ύλη δηλαδή ενός τυπικού ευρωπαϊκού-μεσοστρωματικού δικαιωματισμού – που αν και δεν είναι αυτονόητος στις μέρες μας, είναι εντούτοις πλήρως παρωχημένος. Αντίθετα, η Έκθεση απηχεί μια σαφώς πιο καθολική αντίληψη περί δημοκρατίας, που εκτείνεται από το χώρο εργασίας και την προστασία των ανέργων και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, μέχρι την υγεία, την εκπαίδευση, την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και την ελεύθερη ενημέρωση. Διόλου αναμενόμενα, ως προς το τελευταίο, ο επίτροπος επισημαίνει ως πλήγμα το κλείσιμο της ΕΡΤ, πράγμα που (αναμενόμενα) αποσιώπησαν τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης. tst Με την εργασία και τη ζωή να απαξιώνονται διαρκώς, τον πρωθυπουργό να κομπάζει ότι εφαρμόζει παράνομες πρακτικές αποτροπής προσφύγων, και το γενικό γραμματέα της κυβέρνησης να δηλώνει πως δεν τον ενδιαφέρουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι λογικό ο λόγος περί δικαιωμάτων να μοιάζει συχνά αδειανό πουκάμισο – όταν δεν πρόκειται απλώς για την προσχηματική ανταπόκριση των κυβερνώντων σε ευρωπαϊκές πιέσεις (λες και τα δικαιώματα αφορούν άλλους, όχι τους πολίτες τους). Στην περίπτωση της Έκθεσης Μούιζνιεκς, ωστόσο, έχουμε κάτι αξιοσημείωτο: τη χαρτογράφηση μερικών από τα κρισιμότερα πεδία του πολιτικού αγώνα στην Ελλάδα και την Ευρώπη από σήμερα και για τα επόμενα αρκετά χρόνια. Στο βαθμό που μιλάμε για δικαιώματα, πρόκειται για έναν αγώνα με δύο «στιγμές»: μέσα, και ταυτόχρονα απέναντι.

Γενηθήτω φως ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΥ

Ανοίγοντας την τηλεόραση, Πέμπτη βράδυ, άκουγα μια φωνή να εξηγεί ότι κανένα νοικοκυριό δεν μπορεί να μείνει χωρίς ρεύμα. Είναι απαράδεκτο, έλεγε. Γι’ αυτό, συνέχιζε η φωνή, αρκεί μια υπεύθυνη δήλωση για την επανασύνδεση. Έτριψα και ξανάτριψα τα μάτια μου, μόλις αντελήφθην ότι δεν μίλαγε κάποιος εκπρόσωπος της Αλληλεγγύης, του Σκόρου, του Μυρμηγκιού ή του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η φωνή έβγαινε από το στόμα του Σίμου Κεδίκογλου. Εντωμεταξύ, οι εικόνες διαδέχονταν η μία την άλλη: επανασυνδέσεις ρεύματος σε σπίτια που είχαν μείνει μήνες στο σκοτάδι και το κρύο, δήμαρχοι που αναλαμβάνουν το κόστος, ρεπορτάζ για τις προσπάθειες να εντοπιστούν όσοι δεν έχουν ρεύμα — μέχρι και ένα φορτηγάκι κάποιου δήμου με ντουντούκα, που γύρναγε κάνοντας τη σχετική ανακοίνωση. Συναισθήματα πολλά μπορούν να ανακινήσουν αυτές οι εικόνες: Ανακούφιση (που επιτέλους γίνεται κάτι), οργή (χρειάστηκαν κάμποσοι θάνατοι γι’ αυτό), σκεπτικισμό (πόσους αφήνει ακάλυπτους το μέτρο), λύπη (αν σκεφτείς τους νεκρούς, αλλά και τους χιλιάδες που έμειναν χωρίς ρεύμα), αηδία (για την υποκρισία των καναλιών, τις «εικαστικές συνθέσεις» τους με τα γιγάντια κεριά σα φόντο στο στούντιο). Πέρα από αυτά όμως, παρά την υποκριτική και την καθυστερημένη αντίδραση του κρατικού μηχανισμού, υπάρχει κάτι άλλο, εξαιρετικά σημαντικό: για πρώτη φορά ο επίσημος λόγος ξεκινάει από την παραδοχή ότι δεν μπορεί κανείς να ζει χωρίς ρεύμα, ότι αυτό αποτελεί στοιχειώδες αγαθό. Κι αυτό συνιστά τομή. Με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα, θα περιμέναμε μάλλον διαφορετική αντιμετώπιση: ανώδυνα κλαψουρίσματα οδύνης («συμπάσχουμε με τους αναξιοπαθούντες συμπολίτες μας»), φιλανθρωπίες (ο Σκάι να μαζεύει πυροστιές και πυρότουβλα για τους ενδεείς), αλλά και πιο επιθετικές κινήσεις: λογύδρια για «μπαταχτσήδες», λόγους περί «νομιμότητας» (να σου κόβουν το ρεύμα) και «παρανομίας» (να το επανασυνδέουν τα κινήματα αλληλεγγύης), οιμωγές για την επικείμενη κατάρρευση της ΔΕΗ από τα «φέσια» κλπ. κλπ. Πολλά νομίζω ότι συνετέλεσαν σ’ αυτή την αλλαγή: και οι διαμαρτυρίες και τα κινήματα και οι ψηφοθηρικοί υπολογισμοί της κυβέρνησης. Μα πάνω από όλα, η πραγματικότητα. Όσο και αν έχει εξαθλιωθεί η κοινωνία μας, όσο κι αν έχει καταπιεί πολλά, εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι δεν αντέχει εύκολα το βάρος να πεθαίνουν άνθρωποι από μαγκάλια, να είναι χωρίς ηλεκτρικό χιλιάδες νοικοκυριά. Αν ξεκινάμε από αυτό, το απλό και μεγάλο, «κανένα σπίτι χωρίς ρεύμα», τα πάντα μπορούν ν’ αλλάξουν. Γιατί αυτή η παραδοχή βάζει στο επίκεντρο τον άνθρωπο. Όλοι πρέπει να έχουν ρεύμα, είτε μπορούν να το πληρώσουν οι ίδιοι είτε όχι. Αν ξεκινήσουμε από αυτό, μετά ανοίγει η κουβέντα ποιος θα πληρώσει (γιατί ασφαλώς κάποιος πρέπει να πληρώσει) για όσους δεν μπορούν: θα πληρώσουν όλοι οι καταναλωτές, θα πληρώσουν οι δήμοι, θα πληρώσουν οι πλούσιοι κ.ο.κ.

— όλα αυτά πρέπει να τα συζητήσουμε, αυτό είναι το πεδίο της πολιτικής και της αντιπαράθεσης. Αυτά να συζητήσουμε, και όχι το αν κάποιοι θα ζουν σε σπηλιές, υπό το φως των λύχνων, θα θερμαίνονται με μαγκάλια, αφού είναι ατομικό τους πρόβλημα… Και ας το προχωρήσουμε. Κανένας δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ρεύμα, χωρίς περίθαλψη, χωρίς νερό, χωρίς ένα ελάχιστο εισόδημα. Ας επιμείνουμε ότι η κουβέντα ξεκινάει από αυτό το σημείο: ότι κανένας δεν θα ζει και θα πεθαίνει στο δρόμο σα σκυλί, επειδή δεν έχει περίθαλψη, σπίτι, ρεύμα —αυτό είναι το Α που δεν συζητάμε. Ας συζητήσουμε το β, το γ, το δ: Πώς θα βρεθούν τα λεφτά, με ποιους τρόπους, πώς θα βρουν δουλειά και στέγη αυτοί οι άνθρωποι. Το ότι η κυβέρνηση, δειλά, απρόθυμα και υποκριτικά αναγκάζεται να το παραδεχτεί στην περίπτωση των επανασυνδέσεων, ας μας κάνει να εντείνουμε τον αγώνα: και για το ηλεκτρικό, και για τους πλειστηριασμούς και για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, για όλα όσα αν δεν υπάρχουν πλήττεται ο πυρήνας της αξιοπρέπειας του ανθρώπου.

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

28

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

ΑΝΤΙΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟ, ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Βγάλτε τους νεκρούς από τη ζυγαριά! ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΑΚΟΥ

Στο καινούργιο νομοσχέδιο καταπολέμησης του ρατσισμού, όπως άλλωστε και στο προηγούμενο («νομοσχέδιο Ρουπακιώτη»), υπάρχει ένα αγκάθι το οποίο διχάζει τις δυνάμεις που θέλουν να το ψηφίσουν ή αποτελεί στοιχείο διαπραγμάτευσης για τις δυνάμεις που ανέχονται τον ρατσισμό αλλά είναι υποχρεωμένες να το ψηφίσουν, για να φανούν εντάξει στην Ευρωπαϊκή Ένωση: οι γενοκτονίες. Να τιμωρείται η άρνηση των γενοκτονιών ή κινδυνεύει η ελευθερία γνώμης; Ποιες γενοκτονίες εννοεί ο νομοθέτης; Εκείνες που έχουν αναγνωριστεί από τον ΟΗΕ ή και εκείνες που έχουν αναγνωριστεί από τα εθνικά κοινοβούλια; Τα ερωτήματα αυτά τροφοδοτούν συχνά μια αφοριστική συζήτηση που πολώνεται ανάμεσα σε εκείνους που υποστηρίζουν πως τον όρο γενοκτονία πρέπει να τον χρησιμοποιούμε μόνο στην περίπτωση των Εβραίων, και στους άλλους που τον επεκτείνουν και στους Ποντίους ή τους Έλληνες της Μικρασίας. Η έννοια της γενοκτονίας και των εγκλημάτων εναντίον της ανθρωπότητας εισήγαγαν νομικές παραμέτρους και μια ηθική διάσταση στην ιστορία. Ο όρος καθιερώθηκε μετά από επίμονες προσπάθειες του Raphael Lemkin, Πολωνοεβραίου που διέφυγε από τους ναζί· τον χρησιμοποίησε για να χαρακτηρίσει όσα υπέστησαν οι Εβραίοι της Πολωνίας κατά τη διάρκεια του πολέμου, αν και δεν μπορούσε να φανταστεί την όλη διάσταση του εγκλήματος. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ (1948), γενοκτονία χαρακτηριζόταν κάθε πράξη με πρόθεση να καταστρέψει, εν μέρει ή συνολικά, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα. Στην πρόταση να περιληφθούν στα εγκλήματα και μαζικές εξοντώσεις ανθρώπων για πολιτικούς λόγους, οι μαζικές θανατώσεις πολιτικών αντιπάλων, αντέδρασαν οι Σοβιετικοί — και καταλαβαίνουμε τον λόγο. Πάντως, μερικές από τις μεγαλύτερες μαζικές σφαγές έγιναν για πολιτικούς λόγους και έμειναν ατιμώρητες. Ο όρος που προτάθηκε Geno-/politicides (γενο/πολιτικοκτονίες) δεν καθιερώθηκε ως νομικά δόκιμος. Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνέβησαν 50 περίπου μαζικά εγκλήματα αυτού του τύπου, με θύματα ανάμεσα στα 12 και στα 22 εκατομμύρια. Η εισαγωγή του όρου «γενοκτονία» σημαίνει ότι τα μαζικά εγκλήματα του παρελθόντος δεν πρέπει να μείνουν ατιμώρητα, και πρέπει να γίνουν αντικείμενα δημόσιας αποδοκιμασίας. Από τα μεταπολεμικά χρόνια έως σήμερα, το ζήτημα της αναγνώρισης των γενοκτονιών πήρε μεγάλες διαστάσεις. Υπήρξαν πάνω από σαράντα αιτήσεις στον ΟΗΕ και σε εθνικά κοινοβούλια. Η αναγνώριση μερικών, όπως η αρμενική γενοκτονία, το ουκρανικό Holodomor, καθώς και τα μαζικά εγκλήματα των Ιαπώνων στη Ματζουρία και την Κορέα, αποτελούν ακόμη αντικείμενο διεθνούς διαμάχης. Η αρμενική γενοκτονία αναγνωρίστηκε σε χώρες που η αρμενική διασπορά είχε ιδιαίτερο βάρος στο εκλογικό σώμα, ικα-

Μια εκτενέστερη εκδοχή του άρθρου δημοσιεύεται στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Χρόνος» (http://www.chronosmag.eu/)

Έργο του Αντρέ Μασόν από τη σειρά «Σφαγές»

νή να αντισταθμίσει την επιρροή της Τουρκίας. Ανάλογοι πολιτικοί υπολογισμοί βαραίνουν στην αναγνώριση της ουκρανικής λιμοκτονίας ή των μαζικών εκτελέσεων στις Βαλτικές χώρες από τους Σοβιετικούς. Άλλα εγκλήματα, στη Ρουάντα και στη Βοσνία λ.χ., εκδικάζονται ως γενοκτονίες ή πράξεις γενοκτονίας στα ad hoc διεθνή ποινικά δικαστήρια. Το αίτημα για την αναγνώριση γενοκτονιών συνδέεται με αιτήματα αναδυομένων εθνικοτήτων, όπως στην περίπτωση των Τσετσένων, των Κούρδων, των Τσερκέζων, των Ουιγούρων κ.ά. Μερικές γενοκτονίες, που αναφέρονται σε γεγονότα που συνέβησαν αιώνες πριν, όπως των Αφρικανών σκλάβων και των Ινδιάνων της Αμερικής, προβλήθηκαν στο πλαίσιο των κινημάτων αναγνώρισης πολιτικών δικαιωμάτων και ανα-θεώρησης της ιστορίας. Θεσμοποιώντας τη μνήμη των εγκλημάτων εναντίον της ανθρωπότητας, η παγκόσμια τάξη που εγκαθιδρύθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπεράσπισε έναν συγκεκριμένο τρόπο ανάμνησης του παρελθόντος, τον οποίο θεώρησε ως αγαθό που χρειάζεται προστασία. Η επέκταση και ο προσδιορισμός του τι συνιστά «γενοκτονία», με τη σειρά του, δημιούργησε μια τάση να ονομασθεί γενοκτονία κάθε αδικία που είχε υποστεί κάθε λαός στο παρελθόν, καθώς η αναγνώριση ενίσχυε τoν αυτοσεβασμό και την ταυτότητά του. Ωστόσο, το γεγονός ότι αναγνωρίστηκε η μαζική εκτέλεση αμάχων στη Σεμπρένιτσα (8-12.000 νεκροί) ως γενοκτονία, ενώ δεν έχουν αναγνωρισθεί θανατώσεις εκατομμυρίων για πολιτικούς λόγους, πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις ως προς το τι προσδιορίζεται ως γενοκτονία. Άλλωστε, τα μαζικότερα εγκλήματα έχουν μείνει ατιμώρητα: Σουδάν (1956-1972, θύματα 400600.000), Νότιο Βιετνάμ (1965-1975: 400500.000), Ινδονησία (1965-1966: 500.000-1 εκατ.), Πακιστάν (1971: 1-3 εκατ.), Καμπότζη (1975-1979: 1,9-3,5 εκατ.), Ουγκάντα (19801986, 200-500.000). Με ποια κριτήρια λοιπόν ονομάζεται μια μαζική εξόντωση γενοκτονία; Ένα γεγονός δεν συνιστά από μόνο του γενοκτονία. Ονομάζεται εκ των υστέρων έτσι, κάτω από συγκεκριμένες νομικοπολιτικές προϋποθέσεις που αφορούν το παρόν της αναγνώρισης και όχι το

παρελθόν της διάπραξης. Η γενοκτονία δηλαδή δεν είναι ένα «αντικειμενικό γεγονός». Δεν θα πρέπει, όθεν, να ξενίζει το ότι η διαδικασία της αναγνώρισης μιας γενοκτονίας γίνεται αντικείμενο πολιτικής διεκδίκησης και διαβούλευσης. Υπάρχει ακόμη και μια διεθνή ένωση αναγνώρισης γενοκτονιών, η οποία δεν έχει εντούτοις καμία υπόσταση στα αντίστοιχα φόρα των ιστορικών ή έχει αντίστοιχο βάρος με τις λεγόμενες «ευρωπαϊκές σπουδές» — κατηγορία φτερού. Το ερώτημα είναι, τώρα, γιατί επιμένουμε σε ένα αντιρατσιστικό νομοσχέδιο να υπάρχει διάταξη για την άρνηση του Ολοκαυτώματος, ενώ διστάζουμε να δεχτούμε κάτι παρόμοιο για το Ποντιακό και το Μικρασιατικό. Η πρώτη απάντηση αφορά τις νομικές συνεπαγωγές. Μπορούν να καταδιωχτούν οι δράστες; Αν μια κυβέρνηση, όπως η προηγούμενη ιρανική, αρνείται το Ολοκαύτωμα, υφίσταται διεθνείς συνέπειες. Μπορεί να καταδιωχτεί η τουρκική κυβέρνηση όσον αφορά τους Πόντιους; Είναι δυνατό να προβάλλουν οι Έλληνες ως όρο την αναγνώριση των γενοκτονιών στις επαφές τους με τους Τούρκους; Ο νομικός ορισμός κατοχυρώνεται από τις κυρώσεις που μπορούν να επιβληθούν. Στην αντίθετη περίπτωση, ο χαρακτηρισμός αδειάζει από το νόημά του και υπονομεύει τη μνήμη του ίδιου του γεγονότος. Να το πω διαφορετικά. Ο πληθωρισμός του όρου δημιουργεί δυο τάξεις γενοκτονιών: τις «ισχυρές», που επιβάλλουν νομικές δεσμεύσεις, και τις «ανίσχυρες», που δεν μπορούν να επιβάλλουν. Επιπλέον, μερικοί εθνικιστές χρησιμοποιούν την επίκληση των γενοκτονιών, προκειμένου να δημιουργήσουν εστίες έντασης ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Εδώ πρόκειται για κατάφωρη εργαλειοποίηση της μνήμης και των νεκρών: η προβολή τους λίγο απέχει από την προσβολή τους. Οι μαζικές σφαγές πληθυσμών είναι κάτι που δεν λείπει από την ιστορία — και καθεμιά έχει τις δικές της ιδιαίτερες συνθήκες. Αν σε κάτι διακρίνεται η εξόντωση των Εβραίων από τους ναζί, είναι γιατί συνιστά, ταυτόχρονα, και ιδιαίτερο και καθολικό γεγονός. Ο αντισημιτισμός είναι ένα κουκούτσι που κρύβεται μέσα σε κάθε ρατσισμό, σε κάθε έξαψη του φασισμού. Η έκρηξη του νεο-

ναζισμού είναι έκρηξη αντισημιτισμού. Πρόκειται για μια βαθιά ιδεολογία, για μια ριζωμένη καχυποψία που κρύβεται ακόμη και στις πιο αθώες προτάσεις. Αυτό το διάχυτο αλλά βαθύ αίσθημα μεταμορφώθηκε μεθοδικά από τους ναζί σε συστηματική πολιτική εξόντωσης ολόκληρων πληθυσμών από το 1933 έως το 1945. Οι ναζί πυροδότησαν μια ολόκληρη δέσμη αντισημιτικών αντιλήψεων. Γι’ αυτό ακόμη και σήμερα, η άρνηση του Ολοκαυτώματος σημαίνει ρατσισμό. Κάθε είδους ρατσισμό. Το Ολοκαύτωμα είναι πάντα επίκαιρο, με την έννοια ότι δεν αποτελεί τη μνημόνευση ενός εγκλήματος ανάμεσα στα άλλα, αλλά τη μνημόνευση του εγκλήματος που αναπαράγεται σε κάθε νέο ρατσιστικό έγκλημα. Δεν συνιστά την εξόντωση του εθνικά διαφορετικού ή του θρησκευτικού «άλλου», αλλά την εξόντωση εκείνου που δεν θεωρείται πλέον άνθρωπος. Έτσι, η συνάθροιση του Ολοκαυτώματος δίπλα στα άλλα εγκλήματα το ουδετεροποιεί και το εξουδετερώνει: του αφαιρεί τον δυναμικό και διδακτικό του χαρακτήρα ως προς το σήμερα, επομένως τη σημασία του ως προς τον ρατσισμό που το νομοσχέδιο έχει σκοπό να καταπολεμήσει. Η τιμωρία όσων αρνούνται ότι έγινε μια γενοκτονία, ή μειώνουν τη σημασία της, είναι ένα βήμα παραπέρα. Καθορίζει κανόνες μνήμης: τι και πώς οφείλουμε να θυμόμαστε και τι όχι. Πολλοί ιστορικοί έχουν αντιδράσει. Θυμίζω την έκκληση της Blois «Liberté pour l’histoire» (2009), που καταδικάζει παρόμοιους νόμους ως περιοριστικούς της ελευθερίας της έρευνας και της έκφρασης γνώμης. Οι περισσότεροι συμφωνούν να καταδικάζεται ο λόγος του μίσους (hate speech) για τα θύματα και ο εγκωμιασμός των εγκλημάτων. Κι αυτό σημαίνει την καταδίκη του λόγου του μίσους όχι μόνο για τα θύματα των γενοκτονιών, αλλά για όλα τα θύματα που υπέστησαν βίαιο θάνατο εξαιτίας της φυλετικής, εθνικής, θρησκευτικής ή γενετήσιας ιδιαιτερότητάς τους. Τα παραπάνω δεν αποσκοπούν σε μια «διαβάθμιση» εγκλημάτων. Ούτε κάποιοι νεκροί βαραίνουν περισσότερο από άλλους. Αυτό που υποστηρίζω είναι πως οι διατάξεις του αντιρατσιστικού νομοσχεδίου οι οποίες διαχέουν το αδίκημα της άρνησης των γενοκτονιών, όπως στην περίπτωση των Ποντίων και των Μικρασιατών, στην πραγματικότητα εξουδετερώνουν τον λόγο που μπαίνουν σε ένα αντιρατσιστικό νομοσχέδιο. Και, επίσης, η πράξη της διαπραγμάτευσης, δηλαδή τι θα ονομαστεί γενοκτονία, εργαλειοποιεί τη μνήμη και προσβάλει τους νεκρούς, γιατί τους βάζει στη ζυγαριά της διαπραγμάτευσης. Η μνήμη και ο σεβασμός στους νεκρούς των μεγάλων σφαγών δεν έχει ανάγκη κανονικοποίησης μέσω του νόμου. Ο σεβασμός κερδίζεται με το να σκύψουμε πάνω στις συνθήκες που γέννησαν αυτά τα τρομερά εγκλήματα, και κυρίως την εμπειρία των ανθρώπων που τα υπέστησαν. Η αναγνώριση αυτής της εμπειρίας, η ενσυναίσθηση αυτών των συνθηκών θα μας ενδυναμώσει ιστορικά ώστε να αντιταχτούμε σε όσους διαπράττουν ή καλλιεργούν το κλίμα για εγκλήματα εναντίον των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων σήμερα.

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

30

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Περιοδικό «Λεύγα»: διαδρομές κάτω από την Από το πρώτο κιόλας τεύχος του, το περιοδικό Λεύγα κατάφερε να κατακτήσει έναν χαρακτήρα ξεχωριστό και ζηλευτό για πολλούς, φίλους και λιγότερο φίλους. Η έμφαση στην κριτική, η συγκροτημένη πολεμική, η έγνοια για το επιχείρημα και την τεκμηρίωση, ο ευκρινής λόγος, η απέχθεια στις τσιριμόνιες, τις συμβατικότητες και τις ευγένειες, η φροντίδα στο στήσιμο, μαζί με το χιούμορ, τη φάρσα, το κέφι συνιστούν βασικά στοιχεία του χαρακτήρα αυτού. Αναζητήσεις και φανερώματα μιας νέας Αριστεράς, ενός κριτικού αντισυμβατικού λόγου, μιας ριζοσπαστικής και ανεξάρτητης Αριστεράς, μιας «λόγιας Αριστεράς»; (Πάντως, όταν τους είχαμε πει τον τελευταίο χαρακτηρισμό, παραλίγο να μας κόψουν την καλημέρα…) Ας μην το πούμε εμείς, ας κρίνουν οι αναγνώστες ποιος χαρακτηρισμός ταιριάζει καλύτερα. Με την ευκαιρία του τχ. 12 που μόλις κυκλοφόρησε συναντήσαμε την Όλγα Καρυώτη, τον Κώστα Σπαθαράκη και τον Νίκο Τσιβίκη, μέλη της Συντακτικής Επιτροπής της Λεύγας που απάντησαν σε ερωτήματα όπως πώς ξεκίνησε το περιοδικό τη διαδρομή του, ποιοι ήταν και είναι οι στόχοι, οι προτεραιότητες και ο χαρακτήρας του. Ι.Μ.-Σ.Μπ. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ OΛΓΑΣ ΚΑΡΥΩΤΗ, ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΣΠΑΘΑΡΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΤΣΙΒΙΚΗ

Νίκος Τσιβίκης: Η Λεύγα από το ξεκίνημά της τον Μάρτιο του 2011 δεν υπήρξε απλώς δημιούργημα μιας παρέας που έψαχνε τρόπο να εκφραστεί: οι περισσότεροι της συντακτικής ομάδας άλλωστε βρεθήκαμε μαζί λίγο πριν βγει το πρώτο τεύχος. Ήταν μια συνάντηση ανθρώπων, μια συνάντηση κύκλων που δεν ξέρω καν αν θα τους λέγαμε ομόκεντρους: συμπίπτανε σε ένα μέρος τους. Η βασική σκέψη ήταν να υπάρξει ένα έντυπο που θα βάζει στο επίκεντρο την κριτική, χωρίς να δεσμεύεται από την πολιτική γραμμή ενός συγκεκριμένου χώρου. Ταυτόχρονα, νιώθαμε ότι χρειαζόταν ένα σημείο στο οποίο θα μπορούσαν να συναντηθούν σε επίπεδο σκέψης απόψεις της αριστεράς οι οποίες για διάφορους λόγους και κυρίως εξαιτίας της στράτευσης σπάνια συνομιλούν. Θεωρούσαμε και θεωρούμε απαραίτητο το πεδίο μιας τέτοιας συνομιλίας, χωρίς να υπάρχουν προαπαιτούμενα ή ένα συγκεκριμένο πλαίσιο θέσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι εξαρχής βρέθηκαν κοντά άνθρωποι που είτε φλερτάρουν με ιδέες αυτονομίας είτε θεωρούν εαυτούς «ορθόδοξους» κομμουνιστές είτε βρίσκονται στον χώρο της ανανεωτικής ή ριζοσπαστικής Αριστεράς, χωρίς να είναι υποχρεωτική η συμμόρφωση σε μια γραμμή. Και κυρίως χωρίς μια απάντηση στο επίμονο ερώτημα «Εσείς ποιανού είστε;»

Κώστας Σπαθαράκης: Η αρχική ιδέα ήταν ότι βρισκόμαστε άνθρωποι που έχουμε διαφορετικές, ή όχι ακριβώς ίδιες, καταβολές και αντιλήψεις για διάφορα ζητήματα, τα οποία τα συζητάμε. Τα πράγματα το 2011 ήταν ρευστά, και ταυτόχρονα δεν υπήρχε αμεσότητα προσέγγισης. Υπήρχε είτε μια κλασικού τύπου ανάλυση, αυτή που συνηθίζει να κάνει η αριστερά με βάση κάποιες θεωρητικές προκείμενες, μια ανάγνωση της συγκυρίας και ένα πολιτικό συμπέρασμα: υπερβολικά «ευγενική», υπερβολικά αφηρημένη και καθόλου πρακτική στα αποτελέσματά της. Είτε είχε αρχίσει αυτό που βλέπουμε πολύ έντονα σήμερα, η εμμονή στην επερχόμενη καταστροφή, στο «δεν θα γίνει τίποτα», μια κλάψα που δεν παράγει ούτε πολιτικές θέσεις ούτε αποτέλεσμα. Το κενό ανάμεσα σε αυτά τα δύο, σκεφτόμασταν, θα μπορούσε να είναι ένα ύφος λιγότερο ευγενικό και πιο θαρραλέο στις γενικεύσεις του: δεν θα φοβόταν, όπως δεν φοβάται κανείς όταν μιλάει ιδιωτικά. Όλγα Καρυώτη: Η κρίση ανακίνησε μια διαφορετική αντιμετώπιση των ζητημάτων που απασχολούσαν ανέκαθεν την αριστερά. Το κίνημα των πλατειών —ασχέτως με την κριτική που του κάνουμε— δημιούργησε μεγάλη κινητικότητα και κινητοποίηση, την αίσθηση ότι συμβαίνει κάτι, κάτι διαφορετικό. Μια ανάταση, μια μεγάλη κοινωνική διάθεση, περιέργεια και ζύμωση, που άγγιξε ανθρώπους που δεν ήταν ενταγμένοι ή δεν ήθελαν να εντάξουν τον λόγο τους σε ένα συγκεκριμένο ρεύμα ή οργάνωση της αριστεράς. Και τους έδινε τη δυνατότητα, το θάρρος και τον χώρο να συμβάλουν και να συνδιαμορφώσουν όλο αυτό που συνέβαινε. Πιστεύω ότι ο κύκλος αυτός κλείνει με τις εκλογές του καλοκαιριού του 2012, τα πράγματα μορφοποιούνται. Κι εκεί ίσως βλέπουμε μια αλλαγή στο περιοδικό, μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού του τι κάνουμε. Είναι φυσικό, η Λεύγα έχει άμεση σχέση με το τι συμβαίνει στην κοινωνία. Είμαστε άνθρωποι που βρισκόμαστε σε μία πλευρά πολιτικά, με την ιστορική αριστερά, και θέλουμε να επικοινωνήσουμε, χωρίς να είμαστε αναγκασμένοι να τηρούμε τις ακαδημαϊκές φόρμες, χωρίς να μας παίρνει μπάλα ο δημοσιογραφικός λόγος και η επικαιρότητα· να κάνουμε κριτική χωρίς τους περιορισμούς που μπορεί να έχει το έντυπο μιας πολιτικής συλλογικότητας. Κ. Σπαθαράκης: Η αρχική επιλογή, να μην ακολουθήσουμε αυστηρά τη συγκυρία, πιστεύω δικαιώθηκε. Όπως όλοι μας, όταν σκεφτόμαστε λίγο πιο ελεύθερα τι συμβαίνει, λειτουργούμε καλύτερα, πιο διαισθητικά, προβλέπουμε σε μεγαλύτερο βάθος τα θέματα που θα αναδειχθούν στο μέλλον, χωρίς να κυνηγάμε την επικαιρότητα ή τις απαντήσεις: έγραψε ο δείνα το τάδε και πρέπει να απαντήσουμε κ.λπ. κ.λπ. Ν. Τσιβίκης: Ξεφυλλίζοντας το περιοδικό, βλέπει κανείς εύκολα ότι ακολουθεί μια διάρθρωση τριμερή. Έχουμε α) την ενότητα «πρώτες ύλες», με ρεπορτάζ και ειδήσεις, με μια διασταλτική έννοια του όρου, β) τα «αναλώσιμα», μια ενότητα κριτικής, πολιτισμικής και πολιτικής, και γ) το «σκραπ», μια ενότητα ελεύθερης γραφής, διηγήματα, ενίοτε και ποιήματα. Στις «πρώτες ύλες» είχαμε τη φιλοδοξία να

Η Ιωάννα Μεϊτάνη συζητάει με την Όλγα Καρυώτη, τον Κώστα Σπαθαράκη και τον Νίκο Τσιβίκη στο εντευκτήριον των «Ενθεμάτων»

καταδυθούμε στο ρεπορτάζ, να αναδείξουμε θέματα τα οποία δύσκολα έβγαιναν στην επικαιρότητα. Σήμερα, δυο χρόνια μετά, υπάρχει στα αριστερά έντυπα περισσότερο αποκαλυπτικό ρεπορτάζ, που παλιότερα θεωρούνταν σχεδόν μπας-κλας. Εν μέρει το πετύχαμε και εν μέρει όχι, καταφέραμε όμως να αναδείξουμε κάποια ζητήματα. Για παράδειγμα, σε πολλές λεύγες, συνεργάτες μας από τα εσώτερα των Βρυξελλών, μας βοήθησαν να αναδείξουμε θέματα της ΕΕ, θέματα που αφορούν τον πυρήνα της λειτουργίας της. Έναν πυρήνα που συνήθως χάνεται γιατί θεωρούμε ότι είναι γραφειοκρατικός, δεν μας αφορά, είναι μακρινός, ενώ πρόκειται για τον τρόπο λήψης αποφάσεων που αφορά όλους μας, όχι μόνο τους κοστουμάτους νεοφιλελεύθερους δεξιούς! Ό. Καρυώτη: Οι «πρώτες ύλες» είναι έρευνα και στοιχεία πάνω σε ζητήματα που μπορεί να μην είναι τα πιο δημοφιλή, αλλά είναι πολύ βασικά για να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. Σίγουρα αυτό το προσφέρουν τα κείμενα για την ΕΕ, με μια οπτική που συχνά ξεχνάμε: τώρα που μας έχει φάει η κρίση, βλέπουμε μόνο την τρόικα και όχι τη συνολικότερη πολιτική της ΕΕ. Ή άλλα θέματα όπως π.χ. για τους εργαζόμενους με μπλοκάκι: οι φορολογικές αλλαγές τους πλήττουν, πλήττουν ένα μεγάλο κομμάτι της εργατικής τάξης, το οποίο συχνά δεν θεωρούμε καν εργατική τάξη. Κ. Σπαθαράκης: Όλα αυτά, βέβαια, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας: κανείς μας δεν ασχολείται με τη Λεύγα επαγγελματικά, άρα υπάρχει μια αδυναμία πρακτική. Ό. Καρυώτη: Και, πέρα από την αδυναμία αυτή, είναι πολύ δύσκολο να μιλάς ανοιχτά για τέτοια ζητήματα. Όταν εξελίσσεται ένας αγώνας, αντιλαμβάνεσαι προβλήματα, θέλεις να τα πεις, αλλά θεωρείς ότι δεν μπορείς, γιατί ο αγώνας ακόμα διακυβεύεται. Κ. Σπαθαράκης: Ή, ακόμα κι αν έχει τελειώσει, μετά από εννιά μήνες απεργία τι θα πεις; Δεν τα κάνατε σωστά, το κίνημα δεν λειτούργησε σωστά; Είναι ένα δύσκολο και κάπως αμήχανο πεδίο παρέμβασης, ειδικά όταν είσαι ως ένα βαθμό απέξω. Πώς μιλάμε λοιπόν γι’ αυτά τα πράγματα;

Ποιο τρόπο, ποιο πρότυπο έχουμε για την αποτίμηση μιας απεργίας, αποτυχημένης ή πετυχημένης; Λέμε συνήθως «οι νικηφόροι αγώνες», «η αδιαλλαξία του εργοδότη, της κυβέρνησης», η «αστυνομική βαρβαρότητα»: κλισέ που, ακόμα κι αν ισχύουν, δεν μας βοηθάνε να καταλάβουμε. Το πώς κινήθηκε σε βάθος χρόνου μια συνδικαλιστική προσπάθεια, τι πραγματικά συμβαίνει το μαθαίνουμε εν πολλοίς απ’ τα ντεσού, τις ιδιωτικές συζητήσεις. Προσπαθούμε λοιπόν να φέρουμε αυτές τις συζητήσεις μπροστά, να τις κάνουμε δημόσια, χωρίς να έχουμε λύσει την αμηχανία για το ύφος τη στόχευση ενός τέτοιου κειμένου. Ν. Τσιβίκης: Τουλάχιστον θελήσαμε να μπούμε σ’ αυτό το δύσκολο πεδίο. Μια απ’ τις πιο πετυχημένες εκδοτικά και ενδιαφέρουσες εσωτερικά στιγμές της Λεύγας είναι η συζήτηση που δημοσιεύσαμε για τις πορείες του Οκτώβρη του 2011. Όταν, θυμάστε, μπροστά απ’ τη «Μεγάλη Βρετανία», συγκρούστηκε το «Κίνημα» με το «Κόμμα» — σε εισαγωγικά βέβαια και τα δύο. Το θέμα βρέθηκε πολύ ψηλά στο ενδιαφέρον των αριστερών. Κάναμε μια προσπάθεια αποτίμησης: τι σήμαιναν τα γεγονότα, αλλά και πώς συγκροτούμε, στο μυαλό μας, τις έννοιες «κίνημα» και «κόμμα», και μετά τις βάζουμε να αντιπαρατεθούν σ’ ένα θέατρο σκιών που αντανακλά συχνά τη δική μας κατανόηση. Μια άλλη τέτοια στιγμή ήταν η αποτίμηση του απεργιακού αγώνα της Χαλυβουργίας. Πολλές φορές στην αριστερά σηκώνουμε τα θέματα με τα μπούνια όσο τρέχουνε, συχνά και περισσότερο απ’ όσο μπορούμε να τα ερευνήσουμε, και μετά, όταν λήξει το ζήτημα, σπεύδουμε να πάμε στο επόμενο. Και αυτή η εμπειρία σπάνια αποτυπώνεται δημόσια, μολονότι είναι κάτι που μας απασχολεί έντονα κατ’ ιδίαν. Κ. Σπαθαράκης: Η έμφαση στην πραγματικότητα ξεκινάει και από τη διαπίστωση ότι υπάρχει γύρω μας υπερπληθωρισμός άποψης. Αλλά υπάρχει ελάχιστος επαγγελματισμός ως προς τη διατύπωση της άποψης κι ακόμη λιγότερος ως προς τη συγκέντρωση στοιχείων που θα στήριζαν, θα απέρριπταν ή θα πλαισίωναν την άποψη. Είναι ένα έλλειμμα που δεν μπορεί να καλυφθεί

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

επιφάνεια της κρίσης χωρίς ένα ευρύτερο δίκτυο καταγραφής, τεκμηρίωσης, έρευνας κ.λπ., μέρος του οποίου είναι ένα περιοδικό. Ν. Τσιβίκης: Και θέλουμε να ανοίξουμε τη συζήτηση ακόμη και για «τα άγια των αγίων»: την απεργία, το κίνημα, την πορεία… Κ. Σπαθαράκης: Γιατί είναι ανάγκη να ξεφεύγουμε λίγο από τις άμεσες αφορμές της επικαιρότητας, μήπως και μας προκύψει κάτι ευρύτερο, μια σκέψη ψύχραιμη και αποστασιοποιημένη. Γράφονται σήμερα στο ίντερνετ άπειρα κείμενα που κάνουν τεράστιο ντόρο και όμως ξεχνιούνται την άλλη μέρα. Το αποτέλεσμα είναι να περιστρεφόμαστε γύρω από τις ίδιες αυτονόητες παραδοχές και να υπάρχει η αίσθηση μιας στασιμότητας, ενώ τα ζητήματα που θέτει η πραγματικότητα φαίνεται διαρκώς να μας υπερβαίνουν. Ό. Καρυώτη: Από την άλλη, η Λεύγα δεν είναι περιοδικό ακαδημαϊκό, αλλά δεν είναι ούτε δημοσιογραφία ούτε προπαγάνδα – δεν το λέω αρνητικά το «προπαγάνδα», καλά κάνουν όλοι και προπαγανδίζουν τις θέσεις τους. Αυτός ο τριπλός προσδιορισμός αγγίζει πολλούς που θέλουν να εκφραστούν, δίνει τη δυνατότητα να γράψεις πιο ελεύθερα, από την πλευρά της κριτικής σκέψης. Ν. Τσιβίκης: Δεν αναζητούμε ένα προσδιορισμένο κοινό, και αυτό είναι άποψη και για το έντυπο. Δηλαδή, πιστεύαμε και πιστεύουμε ότι υπάρχουν κομμάτια σημαντικά σε μια μπροσούρα αναρχική, η οποία όμως αδικείται και χάνεται, ή σε ένα κείμενο μπλογκίστικο χάι-τεκ τεχνολογικό που επίσης χάνεται… Όλα αυτά πιστεύαμε ότι μπορούσαν να βρεθούν μαζί, με ένα καλό και πρωτότυπο αμπαλάζ. Κι εδώ θα έβαζα τη σημασία που δίνουμε στην εμφάνιση και στο στήσιμο του περιοδικού: θέλουμε να έχει κάτι επαγγελματικό, να μην αναδίδει προχειρότητα. Και επίσης, στο χιούμορ, το κόμικ, την αντιδιαφήμιση, τη φάρσα: το περιοδικό δεν είναι μόνο η καλή έρευνα ή η καλή κριτική. Κ. Σπαθαράκης: Επιστρέφω στη διαμόρφωση του ύφους. Η απουσία γνωστών ονομάτων στη Λεύγα την έκανε πιο εύκολη. Αν έχεις δυο-τρία ονόματα αναγνωρίσιμα, με συγκεκριμένο ύφος, έλκεσαι απ’ αυτό, τείνεις να συγκροτήσεις ανάλογα το ύφος σου. Και το ίδιο το έντυπο έρχεται να «χτιστεί» γύρω απ’ αυτά τα ήδη προκαθορισμένα στοιχεία. Η επιλογή να μην υπάρχουν γνωστές υπογραφές ήταν η διεκδίκηση αυτής της ελευθερίας. Άνθρωποι της σειράς μας... Ν. Τσιβίκης: …και της γενιάς μας: «ένα περιοδικό γενιάς», τριαντάρηδων-τριανταπεντάρηδων με κοινά χαρακτηριστικά μορφωτικά αλλά και ταξικά. Κόσμος που βιώνει την κρίση, οπότε αναμετράται με τα ζητήματα από άλλη θέση σε σχέση με την προηγούμενη γενιά. Η απουσία γνωστών ονομάτων έχει σχέση και με την αντίληψη ότι η γνώση δεν ανήκει μόνο στους ειδικούς. Όπως μιλάμε για μέσο αναγνώστη, υπάρχει και ο μέσος αρθρογράφος, ο οποίος μπορεί επαρκέστατα, εξοπλισμένος με τα εργαλεία της κριτικής, και με μια καλή έρευνα να προσεγγίσει τα θέματα. Κι αυτό θέλουμε να αντανακλάται και στον αναγνώστη: δεν υπάρχουν ερμητικά, εξειδικευμένα κείμενα που να μην μας αφορούν. Ένα κείμενο, είτε για την τεχνολογία, είτε για τα συνδικαλιστικά είτε για την ΕΕ, είναι κομμάτι της πραγματικότητάς σου, θα

Το εξώφυλλο του τελευταίου τεύχους της «Λεύγας». Σχέδιο του Μάκη Μαλαφέκα.

μπορούσες κάλλιστα να είσαι συγγραφέας του, επομένως και αναγνώστης του. Κ. Σπαθαράκης: Ένα παράδειγμα: στη συζήτηση όλης της αριστεράς για τη ΔΕΗ, κυριαρχεί η καταγγελία της ιδιωτικοποίησης. Και σωστά. Όμως δεν μπαίνει το ερώτημα τι είναι η ιδιωτικοποίηση, αν σκοπεύει να αναπτύξει την επιχείρηση, αν είναι αποεπένδυση, πού οδηγεί. Άρα, μένουμε σε ένα απλοϊκό σχήμα ότι θέλουν να τα πάρουν όλα οι κακοί, οι ξένοι τη μια φορά, οι Έλληνες την άλλη, οι κακοί πάντως. Ηθικοποιούμε το ζήτημα, προπαγανδίζουμε τις θέσεις μας, αλλά δεν βλέπουμε τον πραγματικό μετασχηματισμό που επιτελείται. Η διαμάχη των ιδεών τείνει συχνά να αντικατασταθεί από επιχειρηματολογίες ταυτοτικού χαρακτήρα. Οι ιδέες «μας» θεωρούνται περίπου αυτονόητες, σαν να μη χρειάζονται στήριξη, θεμέλιο, έρεισμα, πραγματολογικό υλικό. Στη Λεύγα δεν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια κοινή γραμμή, αλλά ένα έδαφος ανταλλαγής απόψεων. Είναι πιο δύσκολο απ’ όσο φαντάζεται κανείς. Δεν επιδιώξαμε ποτέ να ομονοήσουμε ή να συμφωνήσουμε: σε πολλά τεύχη, υπάρχουν ανοιχτά αντικρουόμενες απόψεις για το ίδιο ζήτημα. Ό. Καρυώτη: Εγώ για τη διαδικασία έχω να πω δυο λέξεις: μαγικός σουρεαλισμός. Μ’ ένα «μαγικό τρόπο», κάθε τεύχος βγαίνει δεμένο χωρίς να έχει υπάρξει στόχευση γι’ αυτό — δεν έχω καταλάβει ακριβώς πώς γίνεται… ΜΕ ΤΗΝ Ο. ΚΑΡΥΩΤΗ, ΤΟΝ Κ. ΣΠΑΘΑΡΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ Ν. ΤΣΙΒΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΑΝ Η ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

Τη Συντακτική Επιτροπή της «Λεύγας» αποτελούν οι: Βιβή Αντωνογιάννη, Στέφανος Βαμιεδάκης, Γιάννης Βογιατζής, Θοδωρής Δρίτσας, Κωστής Καρπόζηλος, Όλγα Καρυώτη, Ελένη Κυραμαργιού, Αλέκος Λούντζης, Μόρφω Μπεληγιάννη, Κώστας Περούλης, Άγης Πετάλας, Κώστας Σπαθαράκης, Νίκος Τσιβίκης, Έλια Χαρίδη.

35 ANTIKΛΙΜΑΚΑ

Ο Ζενέ στην Παλαιστίνη Το 1983, ο Ζαν Ζενέ δημοσίευσε ένα εκτεταμένο στην Επιθεώρηση παλαιστινιακών μελετών τον Ιανουάριο του 1983, αποτυπώνοντας την άγρια εμπειρία της επίσκεψής του στο στρατόπεδο Παλαιστινίων προσφύγων της Σατίλα λίγο μετά τη σφαγή των αμάχων από τις δεξιές πολιτοφυλακές, με την άμεση συνέργεια του ισραηλινού στρατού. Το άρθρο, μαζί με μια πολυσέλιδη σχετική συνέντευξη που είχε δώσει επίσης το 1983 περιλαμβάνεται στον τόμο Ζαν Ζενέ Τέσσερις ώρες στη Σατίλα (μτφ. Σ. Βελέντζας), που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ύψιλον Στις 14 Σεπτεμβρίου 1983, και ενώ οι μαχητές της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) έχουν αποχωρήσει από τη Βηρυτό, δολοφονείται ο ηγέτης των δεξιών χριστιανών και πρόεδρος του Λιβάνου Μπασίρ Τζεμαγέλ. Με αυτό το πρόσχημα, ο ισραηλινός στρατός εισβάλλει στη Βηρυτό και, παρά τις υποτιθέμενες εγγυήσεις των δυτικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Γαλλίας και Ιταλίας) ότι δεν θα πειραχτούν οι άμαχοι, περικυκλώνει τους παλαιστινιακούς καταυλισμούς Σάμπρα και Σατίλα. Στις 6 το απόγευμα της 16ης Σεπτεμβρίου, μονάδες δεξιών χριστιανών Φαλαγγιτών εισβάλλουν στους καταυλισμούς, με την άδεια, τουλάχιστον, του ισραηλινού στρατού («φώτιζε τα στρατόπεδα τη νύχτα»), και αρχίζει το μακελειό των αμάχων Παλαιστινίων, που διαρκεί μέχρι το πρωί της 18ης Σεπτεμβρίου. Ο τελικός απολογισμός των βασανιστηρίων και των φόνων είναι τραγικός, μιας και ο (άγνωστος) αριθμός των νεκρών κυμαίνεται μεταξύ 1.300 και 3.500 ή ίσως και 5.000. Ο Ζενέ καταφέρνει να μπει στη Σατίλα το πρωί της 19ης Σεπτεμβρίου, μόλις 24 ώρες μετά το τέλος της σφαγής, και η τραγική εικόνα που συνάντησε περιγράφεται, με τρόπο «κλινικό» κάποιες φορές, στο βιβλίο αυτό. Δεν ήταν η πρώτη φορά βέβαια που ο Ζενέ βρισκόταν στη Μέση Ανατολή και στην Παλαιστίνη. Ο Ζενέ είχε συναντήσει τον Αραφάτ τον Νοέμβριο του 1970, στην Ιορδανία – συνάντηση κατά την οποία, σύμφωνα με τον βιογράφο του Ζενέ Edmund White, ο Αραφάτ είχε ζητήσει από τον Ζενέ να γράψει ένα βιβλίο για τους Παλαιστίνιους και τον είχε εφοδιάσει με ένα πάσο για να κυκλοφορεί ελεύθερα στις περιοχές της PLO. Ο Ζενέ δημοσίευσε το πρώτο του κείμενο για τους Παλαιστίνιους τον Μάιο του 1971. Τον Μάιο του 1972, ο Ζενέ πήγε στα στρατόπεδα των Παλαιστινίων, όπου έμεινε μέχρι το τέλος του Αυγούστου και ξαναβρήκε τον παλιό του γνώριμο Αμπού Ομάρ, τον οποίο εμείς οι αναγνώστες συναντάμε στον Αιχμάλωτο του έρωτα. Επιπλέον, ο Ζενέ θα τοποθετηθεί έμπρακτα στο πλευρό οργανώσεων όπως η RAF και οι Μαύροι Πάνθηρες: «οι Μαύροι στη λευκή Αμερική είναι τα σύμβολα που γράφουν ιστορία· πάνω στη λευκή σελίδα, είναι το μελάνι που της δίνει κάποιο νόημα», γράφει στον Αιχμάλωτο του έρωτα (μτφ. Λ. Παλαντίου). Στη συνέντευξή του που περιέχεται στις Τέσσερις ώρες…, ο Ζενέ κάνει μια βασική διάκριση ανάμεσα στη «βαναυσότητα» [των

Χαρακτικό του Λώρενς Χάυντ, από το λεύκωμα «Σταυρός του Νότου», 1951

Ισραηλινών] και στη «βία» [των Παλαιστινίων], για να υποστηρίξει κατόπιν πως «όλα τα θεατρικά μου έργα είναι κατά κάποιον τρόπο πολιτικά. […] Κατέληγα σε μια πλοκή που δεν ήταν πολιτική αλλά ήταν τοποθετημένη μέσα σ’ ένα καθαρά επαναστατικό κίνημα». Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί αναλύοντας και ερμηνεύοντας τον Ζενέ και τις πολιτικές πτυχές του έργου του. Ο ίδιος λέει πως «ήμουν με τους λαούς που επαναστατούσαν. Αλλά αυτό ήταν πολύ φυσικό, γιατί κι εγώ ο ίδιος έχω ανάγκη να αμφισβητήσω την κοινωνία». Ο συγγραφέας Χουάν Γκοϊτισόλο, σε ένα άρθρο του στην El País το 2009, γράφει ότι ο Ζενέ «αναζητά πρώτα στους Μαύρους Πάνθηρες και μετά στους φενταγίν την αιτία που θα τον απομακρύνει από μια Γαλλία και μια Ευρώπη τις οποίες έχει αφήσει για πάντα πίσω του». Ο Ζενέ, λέει ο Σαρτρ στον Άγιο Ζενέ (σε μτφ. Λ. Θεοδωρακόπουλου), «φέρνει στο φως την ενοχή μας. Όποια κι αν είναι η κοινωνία που θα διαδεχτεί τη δική μας, οι αναγνώστες του δεν θα πάψουν να του δίνουν άδικο, αφού αντιτίθεται σε κάθε κοινωνία, αλλά ακριβώς γι’ αυτό είμαστε αδέρφια του: γιατί η εποχή μας έχει ένοχη συνείδηση απέναντι στην ιστορία». Ωστόσο, η πολιτική στράτευση του Ζενέ σημαδεύεται και από ένα είδος απαισιόδοξου «αντιθεσμικού» ρεαλισμού: ο Ζενέ είναι εκεί, στο πλευρό των εξεγερμένων, ένας εξεγερμένος και ο ίδιος με τον τρόπο του, όσο κρατάει η οργισμένη αυθεντικότητα της εξέγερσης. Μετά, τα πράγματα μάλλον θα αλλάξουν: «όταν τελειώσει [η επανάσταση], σχεδόν αυτόματα βρίσκει το τελετουργικό της», λέει ο Ζενέ σε μια συνέντευξή του (βλ. περ. Διαβάζω, 6 Απριλίου 1983). Γι’ αυτό και, στη συνέντευξη που περιλαμβάνεται στις Τέσσερις ώρες…, υποστηρίζει ότι «τη μέρα που οι Παλαιστίνοι θα γίνουν θεσμός, εγώ δεν θα είμαι πια με το μέρος τους. Τη μέρα που οι Παλαιστίνιοι θα γίνουν έθνος όπως τα άλλα έθνη, εγώ δεν θα είμαι πια εκεί». Άποψη εντελώς ταιριαστή για έναν άνθρωπο που στήριξε τον αγώνα των Μαύρων Πανθήρων ενώ αναρωτιόταν «Τι είναι λοιπόν ένας μαύρος; Και, πρώτα απ’ όλα, τι χρώμα έχει;» ΚΩΣΤΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

36

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΟΜΟΦΥΛΑ Η συζήτηση τώρα ανοίγει ΤOΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΝΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

μνήμη Τάσου Αλφιέρη Καθώς σχεδιάζαμε αυτό το αφιέρωμα των «Ενθεμάτων», αλλά και δουλεύοντας εδώ και χρόνια, πολιτικά και επιστημονικά, πάνω στα ζητήματα της σεξουαλικής ταυτότητας και των σχετικών δικαιωμάτων, συχνά βρεθήκαμε αντιμέτωποι με το ερώτημα: «Τι δουλειά έχει η Αριστερά με όλα αυτά;». Κάθε φορά που ανοίγει το ζήτημα του πολιτικού γάμου ατόμων του ίδιου φύλου, άλλωστε, συναντάμε πάντα, εκτός από όσες απόψεις τον απορρίπτουν με ανοιχτά ρατσιστική διάθεση, κι εκείνες που «κατανοούν» αλλά εκτιμούν ότι δεν είναι ώριμα τα πράγματα, ότι δεν είναι η κατάλληλη ώρα, ότι ο γάμος είναι συντηρητικός θεσμός ή ότι αυτά τα ζητήματα είναι πολύ σύνθετα για να τα ευτελίζουμε υπάγοντάς τα στην εφαρμοσμένη πολιτική (!). Παρ’ όλες όμως τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις, η Αριστερά αποτέλεσε και αποτελεί τον χώρο που κατεξοχήν στηρίζει τις προσπάθειες ανάπτυξης ενός χειραφετητικού ομοφυλοφιλικού κινήματος, καθώς και τους πολιτικούς αγώνες για άρση των διακρίσεων. Από το αλληλομπόλιασμα του Απελευθερωτικού Κοινήματος Ομοφυλοφίλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ) και της ανανεωτικής Αριστεράς μετά τη μεταπολίτευση, ως την πρόσφατη κατάθεση πρότασης νόμου από τον ΣΥΡΙΖΑ, ο δρόμος, αν και όχι πάντα ομαλός, υπήρξε κοινός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που συμπυκνώνει αυτή τη ζωντανή σχέση είναι νομίζουμε η τέλεση πολιτικών γάμων ομόφυλων ζευγαριών στην Τήλο το 2008. Η πολιτική απόφαση του ΣΥΡΙΖΑ και της ΟΛΚΕ (Ομοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας) να αξιοποιήσουν την ασάφεια του νομικού πλαισίου και να ταράξουν τα νερά οργανώνοντας γάμους ομόφυλων ζευγαριών συνάντησε διάφορες δυσκολίες στην πράξη αλλά και μικροπολιτικούς υπολογισμούς και αντιπαραθέσεις, που κινδύνευσαν να τινάξουν το εγχείρημα στον αέρα. Η λύση βρέθηκε στο πρόσωπο του Τάσου Αλφιέρη, δήμαρχου της Τήλου. Το γεγονός ότι ήταν ενταγμένος στο ΠΑΣΟΚ εξαφάνισε ως διά μαγείας τα υπονομευτικά δημοσιεύματα φίλα προσκείμενων Συγκροτημάτων, ενώ ταυτόχρονα η ειλικρινής του δέσμευση στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ο σεμνός του χαρακτήρας αποτελούσαν εχέγγυο για τη σοβαρότητα και τη συνέπεια με την οποία θα αντιμετώπιζε την όλη προσπάθεια. Η πολιτική στήριξη του ΣΥΡΙΖΑ (όπως και του ραδιοσταθμού Στο Κόκκινο και της εφημερίδας Εποχή) υπήρξε τότε τόσο ξεκάθαρη, όσο καταδικαστική υπήρξε η θέση της Ν.Δ. (που αμέσως προανήγγειλε την επέμβαση της, ανεξάρτητης κατά τ’ άλλα, δικαιοσύνης) και νεφελώδης η θέση του τότε προέδρου του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου, που περιορίστηκε σε ιδιωτικό τηλεφώνημα στον Αλφιέρη για να εκφράσει όχι τη στήριξή του στους γάμους

Ρενέ Μαγκρίτ, «Ανάπαυλα», 1928

που έγιναν τελικά στην Τήλο, αλλά τη συμπαράστασή του απέναντι στην εισαγγελική δίωξη… Σήμερα, ένας άλλος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ καταλήγει ομοίως να υπεκφεύγει, αποδίδοντας την πρότασή του για το Σύμφωνο Συμβίωσης σε ανάγκη σεβασμού των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας (!). Παράλληλα, προτείνεται μια συμβολική μόνο αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών, που δεν θα συνοδεύεται από ουσιαστικά δικαιώματα (ασφαλιστικά, φορολογικά, κληρονομικά κ.λπ.) και αποφεύγεται η συζήτηση για την πιο ριζοσπαστική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για καθιέρωση ενός Νέου Συμφώνου Συμβίωσης με πλήρη δικαιώματα για ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια. Εδώ φαίνεται γιατί το ζήτημα είναι πολιτικά κρίσιμο και με πολύπλευρη δυναμική. Αν κάποιοι θέλουν να το κλείσουν βιαστικά, επικαλούμενοι ένα έτσι κι αλλιώς προβληματικό ευρωπαϊκό κεκτημένο και προωθώντας κουτσές ρυθμίσεις, εμείς πιστεύουμε αντίθετα ότι τώρα είναι που η συζήτηση πρέπει να ανοίξει για τα καλά. Αξίζει τώρα, με αυτή την αφορμή και στη βάση αυτής της διεκδίκησης, να τοποθετήσουμε στο κέντρο της δημόσιας σφαίρας βασικά ερωτήματα που αποφεύγονταν τόσα χρόνια. Να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει μια πραγματικά προοδευτική πολιτική στα θέματα ταυτότητας φύλου και σεξουαλικότητας. Να δούμε τις προκλήσεις που φέρνει για την Αριστερά αλλά και για όλη την κοινωνία. Να αντιμετωπίσουμε ανοιχτά την ομοφοβία, της τρανσφοβία, τον έμφυλο ρατσισμό και τη διαπλοκή τους με βαθιά ριζωμένες απόψεις για το τι είναι «παραδοσιακό», «εθνικά επιτρεπτό» και «πολιτικά κόσμιο». Να καταλάβουμε την επείγουσα ανάγκη για μια ριζοσπαστική πολιτική δικαιωμάτων, σε μια εποχή κατά την οποία σχετικοποιούνται όλο και περισσότερο οι έννοιες ισότητα και ισονομία. Ας γίνει αυτή η κινητικότητα αφορμή να αναλογιστούμε, επιτέλους, πόσο απαιτητικό και δύσκολο στην πράξη είναι να αναγνωρίζουμε πραγματική θέση στη διαφορά, ακόμα κι όταν θέλουμε να ονομάζουμε τους εαυ-

τούς μας προοδευτικούς. Ή διαφορετικούς. Ή και τα δύο.

Ο Δημήτρης Παπανικολάου διδάσκει νεοελληνική φιλολογία και σπουδές φύλου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο Παναγιώτης Πάντος είναι πολιτικός επιστήμονας, μέλος του ΔΣ του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.

Πολιτική διεκδίκηση και νομική κατοχύρωση ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΜΑΛΙΟΥ

Το 2008 η ελληνική πολιτεία ψήφισε νόμο για το λεγόμενο σύμφωνο συμβίωσης. Αν και η θέσπιση ενός τέτοιου νόμου, θα μπορούσε καταρχήν να χαιρετιστεί ως ένα θετικό βήμα, εντούτοις η ελληνική κυβέρνηση φάνηκε κατώτερη των περιστάσεων. Υποκύπτοντας —για μια φορά ακόμα— σε μικροκομματικές ψηφοθηρίας και πιέσεις εκκλησιαστικών κύκλων (εκ των οποίων, άλλοι έκαναν λόγο για «αμαρτίες» και «κουσούρια» και άλλοι συναγωνίζονταν σε ρητορικές μίσους), η τότε κυβέρνηση πρωτοτύπησε ψηφίζοντας ένα σύμφωνο συμβίωσης αποκλειστικά και μόνο για ζευγάρια ετερόφυλων. Γι’ αυτούς, δηλαδή, που έτσι και αλλιώς μπορούν να παντρευτούν. Η αδικαιολόγητη αυτή εξαίρεση των ομόφυλων ζευγαριών από τον συγκεκριμένο νόμο οδήγησε στην πρόσφατη καταδίκη μας από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Βαλλιανάτος και λοιποί κατά Ελλάδας, 7.11.2013). Στην απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο του Στρασβούργου αφενός μεν τονίζει ότι η σταθερή συμβίωση μεταξύ προσώπων του ιδί-

ου φύλου συνιστά οικογενειακή ζωή (ακριβώς όπως και η συμβίωση μεταξύ μιας γυναίκας και ενός άνδρα), αφετέρου δε υπογραμμίζει ότι ο ελληνικός νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών να αναπτύξουν ελεύθερα την προσωπικότητά τους και να διαμορφώσουν αυτόνομα την οικογενειακή τους ζωή. Αμέσως μετά την καταδικαστική απόφαση, ξεκίνησε η σχετική συζήτηση για την αναγκαία τροποποίηση του νόμου. Και ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση κατέθεσε ήδη ολοκληρωμένη πρόταση που αντιμετωπίζει σφαιρικά το ζήτημα της συμβίωσης προσώπων του ιδίου φύλου, η κυβέρνηση ήδη άρχισε να βρίσκει δικαιολογίες, προκειμένου να αναβάλλει το αυτονόητο: δηλαδή, να συμμορφωθεί στην απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου. Παράλληλα, με αφορμή την πρόσφατη καταδίκη της Ελλάδας και την επικείμενη τροποποίηση του συμφώνου συμβίωσης, έχει ανοίξει και στην Ελλάδα η συζήτηση για την έννοια της οικογένειας και τη δυνατότητα των ομόφυλων ζευγαριών να κάνουν ό,τι και οι ετερόφυλοι: δηλαδή, να παντρεύονται και να δημιουργούν οικογένεια (μέσω υιοθεσίας ή υποβοηθούμενης αναπαραγωγής). Μπορούν; Ή μήπως δεν δικαιούνται λόγω της «σεξουαλικής διαφορετικότητάς» τους; Ποια πρέπει να είναι για τα θέματα αυτά η θέση της Αριστεράς των δικαιωμάτων; Ο προβληματισμός, εν προκειμένω, αφορά την αρχή της ισότητας και τη δυνατότητα στέρησης ενός θεμελιώδους δικαιώματος. Πολιτικό διακύβευμα και αιτούμενο για την Αριστερά θα πρέπει να είναι η «συμπεριληπτική ισότητα» στην απόλαυση των δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, το κρίσιμο ζήτημα είναι αν, κάνοντας λόγο για θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα, εννοούμε συγχρόνως ότι δεν είναι δυνατόν μια ολόκληρη κοινωνική ομάδα να στερείται της δυνατότητας να έχει και να ασκεί ένα τέτοιο δικαίωμα. Και τούτο, δεδομένου ότι γάμος και οικογένεια δεν είναι αποκρυσταλλωμένες έννοιες που (πρέπει να) παραμένουν αναλλοίωτες, αλλά δυναμικά μορφώματα που ενσωματώνουν τις κοινωνικές αλλαγές. Παράλληλα, γάμος και οικογένεια είναι θεμελιώδη δικαιώματα που πρέπει να απολαμβάνουν όλοι ανεξαιρέτως και με τρόπο ισότιμο. Έτσι, αυτό που πρέπει, εν προκειμένω, να αναδειχθεί είναι ότι τα ζευγάρια ατόμων του ιδίου φύλου δεν αναζητούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο θα παντρεύονται και υιοθετούν οι υπόλοιποι, ούτε τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το γάμο και την οικογένεια. Ζητούν απλώς από την Πολιτεία κάτι αυτονόητο: να αναγνωρίσει μια πραγματικότητα και να μην αρνείται σε μια ομάδα ανθρώπων λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ένα θεμελιώδες δικαίωμα: το δικαίωμα καθενός να διαμορφώσει αυτόνομα τη ζωή του, να επιλέξει ανεπηρέαστα το (τη) σύντροφό του και να αποφασίζει ελεύθερα αν, πότε και με ποιον (ποια) θα παντρευτεί και θα διαμορφώσει την κοινή οικογενειακή του ζωή.

Ο Βαγγέλης Μάλλιος είναι δικηγόρος, γενικός γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

37

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

ΖΕΥΓΑΡΙΑ: ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑ; Το λαϊφστάιλ ή την ελευθερία; ΤΟΥ ΦΟΙΒΟΥ ΚΑΛΛΙΤΣΗ

Σε μια χρονιά κατά την οποία οι νίκες του LGBT κινήματος διεθνώς φαίνεται να μετρήθηκαν με βάση τη λέξη γάμος, οι ΗΠΑ και η Γαλλία έγιναν χώρες-πρότυπα, άσχετα αν γειτονικές τους χώρες (Βέλγιο, Καναδάς) έχουν εδώ και χρόνια θεσπίσει τον γάμο των ομόφυλων. Το 2013 έγινε λόγω της μιας υπερδύναμης η χρονιά- ορόσημο, σαν να έκλεισε ο κύκλος της αδικίας και ήρθε η πολυπόθητη αναγνώριση και αποδοχή. Σ’ αυτό το πλαίσιο δικαιώθηκε και η ελληνική ΛΟΑΔ κοινότητα στο ΕΔΔΑ για την περιορισμένη εφαρμογή του συμφώνου συμβίωσης. Η πρόταση να επεκταθεί στην Ελλάδα το Σύμφωνο Συμβίωσης και στα ζευγάρια ατόμων του ίδιου φύλου, δεν αποτελεί τομή· είναι το προφανές ελάχιστο, μετά την απόφαση του ΕΔΔΑ. Ο γάμος των ομοφύλων, ειδικά από τη δεκαετία του ’90 αποτελεί διεθνώς ένα εμβληματικό αίτημα για το κίνημα, στο πλαίσιο αναγνώρισης και αποδοχής της σεξουαλικής διαφοράς. Όλα αυτά τα χρόνια, η διεκδίκηση έχει προκαλέσει αντιπαραθέσεις εντός και εκτός κοινότητας. «Εκτός» λόγω των ανησυχιών για «ορδές ομοφυλοφίλων που ετοιμάζονται να διαλύσουν ιερούς θεσμούς». «Εντός», γιατί πολλές φορές μέχρι σήμερα ο γάμος έχει λειτουργήσει ως τροχοπέδη για άλλες διεκδικήσεις, καθώς όλα μπαίνουν σε αναμονή μέχρι να πετύχουμε το γάμο. Σε αυτή τη συζήτηση η Αριστερά μένει μετέωρη και αδύναμη να τοποθετηθεί, ενώ ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίζεται ως πιο προοδευτικός. Προοδευτικός μέσα από την εξίσωση της ελεύθερης αγοράς με ατομικές ελευθερίες, καταφέρνοντας να παρασύρει ριζοσπαστικά κινήματα, όπως αυτό των ομοφυλόφιλων, με μια διεκδίκηση ουσιαστικά της ελευθερίας στο λαϊφστάιλ. Κι εδώ το λαϊφστάιλ νοείται και με την έννοια των επιλογών ζωής, αλλά και με την πιο τρέχουσα ορολογία που το συνδέει με ρούχα, έπιπλα, ντιζάιν, κλαμπ και ό,τι άλλο μπορεί να εισχωρήσει στις καλογυαλισμένες φωτογραφίες των περιοδικών και της πρωινομεσημεριανής τηλεοπτικής ζώνης. Λαϊφστάιλ λοιπόν, γιατί στο πλαίσιο των σύγχρονων νεοφιλελεύθερων πολιτικών, μέσα στις οποίες «δικαιώνεται» το κίνημα των ομοφυλόφιλων, έχουν βγει από την εξίσωση τα πλέγματα αδικιών και περιθωριοποίησης που μπορεί να κάνουν ένα ζευγάρι να θέλει να καταφεύγει στο κράτος για να επισφραγίσει την αγάπη του. Γιατί αν η επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια είναι θέμα ισότητας όλων απέναντι στον νόμο, τότε μάλλον πρόκειται απλώς για στρατηγικό προσωπείο ενός συστήματος που συστηματικά προωθεί ανισότητες. Αν το ζήτημα είναι η δυνατότητα ασφάλισης και πρόσβαση στο κράτος πρόνοιας των άνεργων συζύγων/συντρόφων, δεν υπάρχει πλέον μεγάλο κόστος καθώς αυτά τα δικαιώματα συρρικνώνονται διαρκώς. Μένει λοιπόν η δυνατότητα να ξοδέψουμε χρήματα για γάμους, ευφάνταστες προτάσεις γάμων και στην καλύτερη των περιπτώσεων να κληρονομή-

σουμε ή/και να αναλάβουμε επισήμως τη φροντίδα του ανθρώπου που έχουμε επιλέξει για σύντροφο. Αν όμως το σύμφωνο συμβίωσης και ο γάμος είναι για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές η αφορμή για μια νέα επιχείρηση gay honeymoons, για την Αριστερά, εντούτοις, μπορεί να γίνει η αφορμή για να προσεγγίσει τη ΛΟΑΔ κοινότητα και να την αφυπνίσει για τα δικαιώματα που έχουν χαθεί, να την πείσει να ασχοληθεί με θέματα που μέχρι σήμερα ένιωθε ότι δεν την αγγίζουν. Τόσος αγώνας απλά για να σου πει το κράτος ότι μπορείς να αγαπήσεις; Το καπιταλιστικό σύστημα στηρίζεται σε μια σειρά κρυσταλλώσεων και αποκρυσταλλώσεων συλλογικοτήτων. Αυτή την εποχή οι δυτικοί ομοφυλόφιλοι των μεσαίων και ανώτερων οικονομικών στρωμάτων νομίζουν ότι είναι αναπόσπαστο τμήμα της ελίτ, όπως όμως έδειξε η «Πρόταση 8» στην Καλιφόρνια, ωστόσο πολύ εύκολα ένα σύστημα που δεν διεκδικεί ισότητα αλλά την ελεύθερη αγορά μπορεί να αλλάξει γνώμη, ακόμη και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα τελευταία «κέρδη» στο ζήτημα του Συμφώνου Συμβίωσης πρέπει να σταθούν μόνο η αρχή για μια μεγάλη συζήτηση. Είναι, άλλωστε, μια ευκαιρία για να μπορέσει και η ΛΟΑΔ κοινότητα να δει καλύτερα τα μέλη της για τα οποία το δικαίωμα του γάμου δεν θα έχει κάποια εφαρμογή. Είναι μια αφορμή να καταλάβουμε ότι ο γάμος και η σεξουαλική ταυτότητα δεν είναι θέμα δικαιώματος, είναι θέμα ελευθερίας, και, καθώς αποκτούμε τις ελευθερίες μας πρέπει να αρχίζουμε να αγωνιζόμαστε για τα δικαιώματά μας, χωρίς να συγχέουμε όρους.

Ο Φοίβος Καλλίτσης είναι αρχιτέκτονας, υποψήφιος διδάκτορας ΕΜΠ

Τα πανανθρώπινα δικαιώματα και το φάντασμα του απάνθρωπου ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΔΟΥΖΙΝΑ

Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης σε ομόφυλα ζευγάρια ήταν αναμενόμενη. Αναμενόμενη ήταν και η διστακτικότητα των κυβερνητικών κομμάτων στην εφαρμογή της, αλλά και η ομοφοβική αντίδραση των γνωστών υπερσυντηρητικών κύκλων. Ο δικαιολογημένος ενθουσιασμός για την απόφαση, όμως, δεν μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε την κατάφωρη καταπάτηση βασικών ελευθεριών από τον ελληνικό νόμο και, γενικότερα, την περιορισμένη προστασία που προσφέρουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ότι δικαιοσύνη δεν υπάρχει στις φτωχογειτονιές και τα γκέτο της Αθήνας, ότι οι άνεργοι και οι απολυμένοι δεν έχουν βασικά κοινωνικά δικαιώματα, ότι τα στρατόπεδα μεταναστών και ο «Ξένιος Δίας» παραβιάζουν βασικά ατομικά δικαιώματα είναι γνω-

στό αλλά δεν συζητιέται με όρους δικαιωμάτων. Το πρόβλημα όμως δεν είναι καινούργιο. Αν τα δικαιώματα «ανήκουν» σε όλους τους ανθρώπους απλώς επειδή είναι άνθρωποι, η ιστορία των διάφορων «οικουμενικών» αρχών δείχνει το αντίθετο. Ο «άνθρωπος» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά εκτός από την ελευθερία βούλησης, τον λόγο και την ψυχή, λιτά και περιορισμένα όρια της ανθρωπότητας. Αυτά τα πανανθρώπινα στοιχεία εκκοσμίκευσαν τη χριστιανική ιερότητα της ζωής και ανέδειξαν την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό ως βασικές αξίες του ανθρώπινου. Οι έννοιες της αυτονομίας, της ευθύνης και της προσωπικότητας είναι παρακαταθήκες των πρώιμων κινημάτων για τα φυσικά δικαιώματα του ανθρώπου. Την ίδια στιγμή όμως, αυτός «ο άνθρωπος» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια έννοια αφαιρετική, χωρίς σώμα, χρώμα, φύλο ή ιστορία, όπως άλλωστε επεσήμαναν από νωρίς ο Χέγκελ, ο Μπερκ και ο Μαρξ. Γιατί, στην πράξη, ο άνθρωπος που απολάμβανε αυτά τα δικαιώματα ήταν ένας πολύ συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου: ένας ευκατάστατος χριστιανός, αστός, ετεροφυλόφιλος άνδρας. Αυτός συγκέντρωνε την κανονιστικά προσδιορισμένη «ανθρώπινη αξιοπρέπεια», και την ίδια στιγμή τα προνόμια του ισχυρού. Από εκείνη την εποχή και μέχρι και σήμερα, το πανανθρώπινο των δικαιωμάτων δομείται κατ’ αντιδιαστολή (και σε βάρος) μιας μάζας λιγότερο ανθρώπινης, η οποία προσδιορίζεται στη βάση της κοινωνικής τάξης, του φύλου, της φυλής, της θρησκείας ή της σεξουαλικότητας, και συμπεριλαμβάνει, ουσιαστικά, την πλειοψηφία των ανθρωπίνων όντων. Το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ένας διαρκής, αν και καταδικασμένος, αγώνας να γεφυρωθεί το κενό ανάμεσα στην αφαιρετική ιδέα του ανθρώπου που προώθησαν οι πρώτες Διακηρύξεις Δικαιωμάτων, και των ανθρώπων στην πραγματικότητα. Οι Συμβάσεις ενάντια στις διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, ηλικίας, σεξουαλικότητας, ουσιαστικά προσπάθησαν να προσθέσουν σάρκα, αίμα και φύλο στο φάντασμα του «ανθρώπου» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πέτυχαν τον σκοπό τους; Και ναι και όχι. Η έννοια μιας κοινής ανθρώπινης υπόστασης, εισήγαγε το αίτημα της καθολικής αξιοπρέπειας. Η ιστορία μας δίδαξε, εντούτοις, ότι δεν υπάρχει τίποτα ιερό σε οποιονδήποτε ορισμό του ανθρώπινου και τίποτα αιωνίως αμετάβλητο ως προς το ποιους περιλαμβάνει στη δικαιοδοσία του. Κάθε εποχή και κοινωνία χρησιμοποίησε τον δικό της προσδιορισμό του τι είναι το ανθρώπινο για να διαχωρίσει ανάμεσα σε κυβερνώντες, κυβερνημένους και αποκλεισμένους. Αυτοί που δεν μιλούν τη γλώσσα μας ή δεν έχουν τη θρησκεία μας, αυτοί που ανήκουν στη λάθος κοινωνική τάξη, στο λάθος φύλο χρώμα ή σεξουαλικό προσανατολισμό, πάντα αφήνονταν απέξω από τον τοπικά και χρονικά συγκεκριμένο προσδιορισμό του ανθρώπινου. Αυτοί είναι οι άνθρωποι χωρίς περιουσία, οι οιονεί άνθρωποι, αυτοί που νοιώθουν στο πετσί τους τι σημαίνει απάνθρωπο. Αυτές οι κατηγορίες του αποκλεισμού είναι ακόμα ζωντανές. Κι έχουν τώρα συμπληρωθεί με το «κατώτερο δισεκατομμύριο»,

τους «ανθρώπους σκουπίδια», τους παρίες της νέας εποχής. Ας καλωσορίσουμε την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης, αλλά ας θυμηθούμε κιόλας ότι η ταυτότητα είναι μόνο μια πλευρά του αγώνα ενάντια στον αποκλεισμό. Αν οι ομοφυλόφιλοι εξεγερμένοι του αμερικάνικου Στόνγουωλ εκπροσωπούσαν τους αποκλεισμένους το 1969, στο όνομα μιας κοινής ανθρώπινης υπόστασης που αισθάνονταν ότι τους τη στερούσαν, σήμερα κοντά τους βρίσκονται όλοι εκείνοι οι «αναλώσιμοι» άνθρωποι που χάνονται στα γκέτο και στη Μεσόγειο, αυτήν τη θάλασσα του πολιτισμού που έχει πια μεταμορφωθεί σε πλωτό νεκροταφείο.

Ο Κώστας Δουζίνας διδάσκει νομικά στο Birkbeck University of London και είναι διευθυντής του Birkbeck Institute for the Humanities, London University.

12η ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ Το κέντρο Αντιγόνη (κέντρο πληροφόρησης και τεκμηρίωσης για το ρατσισμό, την οικολογία, την ειρήνη και τη μη βία) οργανώνει τη 12η Εθνική Στρογγυλή Τράπεζα κατά των διακρίσεων με θέμα «Κέντρα κράτησης αλλοδαπών και πρόσβαση στο άσυλο». Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου, ώρα 17.30, στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ (Νίκης 4, Σύνταγμα). Μετά τον χαιρετισμό του Μιχάλη Τρεμόπουλου (αντιπροέδρου της «Αντιγόνης») το πρόγραμμα έχει ως εξής: Α΄ Ενότητα (17.30 – 19.00): Συνθήκες διαβίωσης που παραμβιάζουν τα δικαιώματα των κρατουμένων. Ομιλητές: Σπύρος Ριζάκος, Εύα Κοσσέ, Γιονούς Μουχαμεντί, Χρήστος Φωτόπουλος. Συντονίστρια: Ελένη Σπαθανά. Β΄ Ενότητα (19.30 – 21.00): Η διαδικασία πρόσβασης στο άσυλο: θεσμικές ελλείψεις και προοπτικές: Σπύρος Κουλοχέρης, Έρικα Καλαντζή, Ελένη Κουτρούμπα, Ηλίας Αναγνωστόπουλος. Συντονίστρια: Κλειώ Παπαπαντολέων. Η στρογγυλή τράπεζα οργανώνεται

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΥ» Οι νέες εκδόσεις Αρχείο μας καλούν σε μια βραδιά γνωριμίας με αφορμή την έκδοση του βιβλίου Γράμματα από το Παρίσι του Κώστα Βάρναλη (επιμέλεια: Νίκος Σαραντάκος). Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου, ώρα 20.15 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Β. Κωνσταντίνου 48). Θα μιλήσουν οι: Νίκος Σαραντάκος, Κατερίνη Λιάμπη, Γιόλα Πήττα-Χλωροκώστα και η εκδότρια Ηρώ Διαμαντούρου. Αποσπάσματα θα διαβάσει ο ηθοποιός Νίκος Καλαμό. Παράλληλα θα παρουσιαστούν και οι άλλοι τίτλοι του 2013 των εκδόσεων Αρχείο: Δέσποινα Διαμαντούρου, Εικόνες και αναμνήσεις από μια Πέλλα που δεν υπάρχει πια, Γ. Κ. Παπακωνσταντίνου, Σχέδια από τις σπουδές του στο ΕΜΠ (1915-1919).

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com

Ο Συνήγορος και οι «φίλοι» του ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΡΥΔΗ

Ο φίλος Δημήτρης Χριστόπουλος θεώρησε τη συγκυρία κατάλληλη για να δημοσιοποιήσει μια εφ’ όλης της ύλης σκληρή κριτική στην Ανεξάρτητη Αρχή «Συνήγορος του Πολίτη» («Πού βαδίζει ο Συνήγορος του Πολίτη;», «Ενθέματα» της Αυγής 8.12.2013), με πλήθος χαρακτηρισμών και αξιολογικών κρίσεων. Με δυσκολία όμως διακρίνει κανείς στο κείμενο επιχειρήματα ή ακόμη περισσότερο τη στοιχειώδη τεκμηρίωση των ισχυρισμών. Ο Συνήγορος επιζητά την κριτική, ιδίως όταν προέρχεται από καλόπιστους επιστήμονες, έγκυρους ειδικούς, έμπειρα στελέχη της διοίκησης, σοβαρό δημοσιογραφικό ρεπορτάζ. Ούτε διστάζει να διαπιστώσει ότι το αίτημα κοινωνικής δικαιοσύνης κυριαρχεί στις αναφορές των πολιτών, αντανακλώντας την κοινωνική κόπωση (ετήσια Έκθεση 2012). Αναγνωρίζει επίσης τους δικούς του περιορισμούς και ενδεχόμενες ανεπάρκειες και αστοχίες. Επιχειρεί αναπροσανατολισμούς στις νέες δυσχερείς συνθήκες, προσπαθώντας να γίνει πιο αποτελεσματικός και χρηστικός για τους πολίτες και τη διοίκηση, αξιοποιώντας την «εξ επαφής» εξοικείωση με τις πρωτόγνωρες δυσκολίες των αναφερομένων πολιτών. Ταυτόχρονα, παραμένει ένας θεσμός που διαθέτει την «έξωθεν καλή μαρτυρία» στη χώρα αλλά και στους διεθνείς οργανισμούς, υπερασπίζοντας ως κόρη οφθαλμού τη λειτουργική του ανεξαρτησία erga omnes. Αυτό δεν γίνεται πάντα και από όλους κατανοητό ή και αποδεκτό. Όπως μάλλον συμβαίνει με τον Δ.Χ., ο οποίος επιλέγει «να χαλάσουμε τις καρδιές μας» για το καλό του Συνηγόρου. Ας χαλάσουμε λοιπόν τις καρδιές μας (όχι ευχαρίστως) για το καλό του πολίτη, της χειμαζόμενης κοινωνίας και των θεσμών. Με επιχειρήματα όμως. Γιατί αυτό είναι το ζητούμενο. Και εξηγούμαι.

1. Υποτίθεται ότι ο αρθρογράφος εξανέστη διατρέχοντας τις θεματικές του πρόσφατου συνεδρίου για τα δεκαπέντε χρόνια από την ίδρυση της Αρχής. Κατ’ αρχάς προξενεί εντύπωση ότι το έργο, η φύση και οι λειτουργίες ενός θεσμού κρίνονται από το πρόγραμμα ενός συνεδρίου. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, ο Δ.Χ. δεν μπήκε στον κόπο να ενημερώσει τον αναγνώστη ποιες ήταν οι περίφημες θεματικές. Αναγκαστικά λοιπόν τις παραθέτω: Ενότητα Α΄: «Θεσμικά αντίβαρα και ισορροπία των εξουσιών. Ο Συνήγορος του Πολίτη στο συνταγματικό σύστημα». Ενότητα Β΄: «Διαμεσολάβηση και χρηστή διοίκηση. Ο Συνήγορος του Πολίτη ως καταλύτης διοικητικής μεταρρύθμισης». Ενότητα Γ΄: «Κράτος δικαίου και ανθρώπινα δικαιώματα. Η εγγυητική λειτουργία του Συνηγόρου του Πολίτη». Στρογγυλή Τράπεζα: «Οι σχέσεις κράτους και πολίτη στην εποχή της κρίσης» Οπότε, μένω με την απορία: Εάν ο Δ.Χ. ήταν υπεύθυνος για την

Ο Βασίλης Καρύδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και είναι Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Η απάντηση του Δ. Χριστόπουλου: Δεν αμφισβητώ σχεδόν τίποτα από όσα γράφει για τη δραστηριότητα του Συνήγορου o B. Kαρύδης. Θα μπορούσα να προσθέσω και κάμποσα άλλα, ανοίγοντας μια ετήσια έκθεσή του. Ωστόσο, αυτά δεν αναιρούν στο παραμικρό την κεντρική διαπίστωσή μου: την εντεινόμενη απουσία του Συνήγορου από τον δημόσιο λόγο της χώρας, την ερμητική εσωστρέφεια και την προϊούσα ιδρυματοποίησή του, πάρα ταύτα. To κείμενο του B. Καρύδη είναι, φοβάμαι, πολύ πιο πειστική απόδειξη αυτού από το ίδιο το άρθρο μου. Τούτο είναι θεσμικά προβληματικό για την Αρχή και προσωπικά δυσάρεστο για τον ίδιο (και για εμένα, λόγω προσωπικής μας σχέσης), πλην όμως, το τελευταίο, δημοσίως αδιάφορο. Ο βοηθός Συνήγορος κ. Καρύδης τεκμηριώνει με τον τρό-

Διαμαντής Διαμαντόπουλος, «Τα καρπούζια», λεπτ.

κατάρτιση του προγράμματος, τι θα πρόσθετε και τι θα αφαιρούσε σ’ αυτές τις θεματικές για να μην εξεγερθεί η συνείδηση του έναντι ενός in vitro Ombudsman, όπως καταγγέλλει; 2. Ο αρθρογράφος υποτίθεται ότι προλαβαίνει ενστάσεις τύπου «Μήπως είσαι άδικος; [...] Δες τη δουλειά που γίνεται» για να απαντήσει μάλλον αυτάρεσκα: «Το ότι μια δουλειά γίνεται, δεν σημαίνει ότι υπολογίζεται κιόλας». Επομένως, καθόλου δεν ενδιαφέρει ότι το 2013 φαίνεται να είναι το έτος με τον μεγαλύτερο αριθμό αναφορών πολιτών στον Συνήγορο από την ίδρυση του. Ούτε ότι εκεί που διαπίστωσε βασιμότητα , η διαμεσολάβηση της Αρχής ήταν επιτυχής στο 80% των υποθέσεων επιλύοντας το πρόβλημα του πολίτη. Αυτή η «πληβειακού» τύπου καθημερινή δουλειά για την επίλυση προβλημάτων της καθημερινότητας φαίνεται να απάδει στον προβληματισμό του αρθρογράφου. Ούτε προφανώς τον απασχολεί ότι μόλις προχθές η Αυγή προβάλλει την επιτυχή παρέμβαση της Αρχής σε τέτοια «πληβειακά» προβλήματα («Χρειάστηκε ο Συνήγορος για να ξαναδώσουν ρεύμα σε μακροχρόνια άνεργο», Η Αυγή, 10.12.2013, σ.

8. Πρβλ. και «Κεραυνοβολεί τη ΔΕΗ ο Συνήγορος του Πολίτη», Ελευθεροτυπία, 11.12.2013, σ. 31).

3. Ο Δ.Χ. υποτίθεται ότι «ούτε θυμάται» πόσο καιρό έχει ο Συνήγορος να αναδείξει κάποια «υπόθεση» που απασχόλησε τον

πο του ότι «δυστυχώς ο θεσμός έχει χάσει την επαφή του με την πραγματικότητα» — και το κάνει καλύτερα από μένα. Πολλά είναι αυτά που χρειάζεται να συζητάμε. Και να διαφωνούμε. Και να αντέχουμε. Ωστόσο, υπάρχει κάτι το οποίο δεν θα συζητήσω: το «υποτίθεται». «Υποτίθεται», κατά τον Β. Καρύδη ότι «εξανίσταμαι», «υποτίθεται» ότι «στεναχωριέμαι». Ασφαλώς και εξανίσταμαι και στεναχωριέμαι για την πορεία του Συνηγόρου. Και όταν μου το αμφισβητούν, τότε εξανίσταμαι και στεναχωριέμαι διπλά: και για το Συνήγορο αλλά και γι’ αυτόν που το αμφισβητεί έτσι. Όμως η ουσία δεν είναι αυτή. Αλλά το ότι αν η ηγεσία ενός οργανισμού όπως ο Συνήγορος φτάνει να εκλαμβάνει κάθε έξωθεν κριτική ως απειλή, πρωτίστως απειλείται από τον αδύναμο εαυτό της. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

δημόσιο λόγο. Εδώ πράγματι εντυπωσιάζει η κοντή μνήμη του αρθρογράφου. Γιατί μόλις τον Σεπτέμβριο του 2013, η Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου για τη ρατσιστική βία αποτέλεσε το πρωτοσέλιδο αυτής της εφημερίδας, ενώ αναδείχθηκε επαρκώς στο σύνολο σχεδόν των μέσων. Επίσης, αξιοποιήθηκε θεσμικά με ρητή και εκτενή αναφορά στο πόρισμα της Διεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛΑΣ σχετικά με την εξουδετέρωση τέτοιων θυλάκων στην αστυνομία. Η Αρχή προσκλήθηκε επανειλημμένα στη Βουλή για να συμβάλει στον σχετικό προβληματισμό. Ειλικρινά, δυσκολεύομαι να διακρίνω το «κώμα πολιτικής ακινδυνότητας» (sic) που προσάπτει στο θεσμό ο αρθρογράφος.

4. Υποτίθεται ότι ο Δ.Χ. στενοχωριέται γιατί ο Συνήγορος έχει χάσει σημαντικό τμήμα του κύρους του. Προφανώς, διαθέτει μυστικές δημοσκοπήσεις. Αλλιώς δεν εξηγείται η εκ μέρους του αγνόηση της Έκθεσης της «Διεθνούς Διαφάνειας» (Φεβρουάριος 2012), όπου, εξετάζοντας δώδεκα θεσμικούς πυλώνες ως προς την αντίσταση τους στη διαφθορά, αναδεικνύει ως ισχυρότερους τις εκλογές και τον Συνήγορο του Πολίτη. Αναφέρεται συγκεκριμένα: «Η άρτια θεσμοθέτηση του φορέα αναφορικά με ζητήματα ανεξαρτησίας, διαφάνειας και ακεραιότητας και, κυρίως, η επάνδρωση του με καταρτισμένο και έμπειρο προσωπικό έχουν καταστήσει τη λειτουργία του αρκούντως αποτελεσματική». Αυτά. Αφήνω τα υπόλοιπα, όπως τα περί λογιστικού κόστους ενός επιβαρυμένου κρατικού προϋπολογισμού, στην κρίση και τη νοημοσύνη των αναγνωστών.

Η ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΣΚΙ Τρεις μέρες στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, 20-22 Δεκεμβρίου Όπως κάθε χρόνο, εδώ και τα τέσσερα χρόνια, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), μας καλούν στην τριήμερη χριστουγεννιάτικη γιορτή τους, με ένα πλούσιο πρόγραμμα. Παρασκευή 20.12, ώρα 12.00. Παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Αλεξάτου Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος (Γιώργος Αλεξάτος, Στέφανος Βαμιεδάκης, Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν, συντονιστής: Νίκος Πετραλιάς). 17.45: Το φαινόμενο Χρυσή Αυγή: τέσσερις συγγραφείς συνομιλούν με αφορμή τα βιβλία τους (Σταύρος Ζουμπουλάκης, Αφροδίτη Κουκουτσάκη, Άννα Φραγκουδάκη, Δημήτρης Ψαρρά, συντονίστρια: Αγγέλικα Ψαρρά. Θα ακολουθήσει η προβολή της ταινίας του Κωνσταντίνου Γεωργούση The Cleaners, για την προεκλογική εκστρατεία της Χρυσής Αυγής στον Άγιο Παντελεήμονα το 2012. Σάββατο, 21.12, ώρα 12.00. Παρουσίαση του βιβλίου του Νικολάου Σμπαρούνη-Τρίκορφου Ημερολόγιο της εις Ρωσσίαν εκστρατείας, το οποίο εκδίδεται στη σειρά Μαρτυρίες των ΑΣΚΙ (Ιωάννα Παπαθανασίου, Δημήτρης Πλουμπίδης, Ολυμπία Σελέκου, εκπρόσωπος της οικογένειας Σμπαρούνη, συντονιστής Τάσος Σακελλαρόπουλος).

17.45: Προβολή του ντοκιμαντέρ του Μάρκος Γκαστίν Δημοκρατία, ο δρόμος του σταυρού, ενώ θα ακολουθήσει συζήτηση με τον σκηνοθέτη, τον Γεράσιμο Μοσχονά και τον Ηλία Νικολακόπουλο. Κυριακή 22.12, ώρα 10.30 (με αφορμή το Ημερολόγιο 2014 που εκδίδουν τα ΑΣΚΙ σε συνεργασία με την Αυγή). Συζήτηση με θέμα Μεταπολίτευση 1974: 40 χρόνια μετά. Μετάβαση ή αποκατάσταση; (Χαιρετισμός: Νίκος Φίλης. Ομιλητές: Έφη Γαζή, Κωστής Κορνέτης, Δημήτρης Παπανικολάου, Σωτήρης Ριζάς, συντονιστής: Βαγγέλης Καραμανωλάκης). Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά από τους 105,5 Στο Κόκκινο. Πληροφορίες: 210-3223062. Για το πλήρες πρόγραμμα: www.askiweb.eu.