Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Kείμενα των: Ετζέ Αϋχάν, Στρ. Μπουρνάζου, Γιώργου Αϋφαντή, Αριστείδη Μπαλτά, Δημήτρη Ψαρρά, Νίκου Φίλη, Κωστή Καρπόζηλου, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Αποστόλη Φωτιάδη, Τάσου Χοβαρδά, Στέλιου Κούλογλου ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 778
ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΜΠΕΡΚΙΝ ΕΛΒΑΝ
Μνημείο του Αγνώστου Μαθητή Ο Μπερκίν Ελβάν εξέπνευσε στις 11 Μαρτίου στις εφτά το πρωί. Ήταν σε κώμα για 269 ημέρες. Είχε τραυματιστεί από δακρυγόνο, ενώ είχε βγει από το σπίτι για να αγοράσει ψωμί, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων για το Γκεζί Παρκ. Ήταν δεκατεσσάρων χρονών, όταν έφαγε το δακρυγόνο, και δεκαπέντε όταν πέθανε. Δημοσιεύουμε σήμερα το ποίημα του Ece Ayhan, με τίτλο «Το Μνημείο του Άγνωστου Φοιτητή» στη μνήμη του. Ο Ετζέ Αϋχάν (1931-2002) το έγραψε το το 1973. Όταν ρωτήθηκε ποιο ήταν το έναυσμα, απάντησε: «Ένας φοιτητής που λεγόταν Battal Mehetoğlu δολοφονήθηκε από την αστυνομία. Ήταν ο ηγέτης των φοιτητών στη Σχολή Αρχιτεκτόνων και Μηχανικών τη δεκαετία του 1970. Στην κηδεία, κάποιος ρώτησε τη μητέρα του πώς ένιωθε. Κι εκείνη είπε: “Πέταξαν το μόχθο του γιού μου στα σκουπίδια”. Αυτό είναι το μνημείο του αγνώστου φοιτητή». Οι επιμελητές του τουρκικού τμήματος του jadaliyya Μνημείο του Αγνώστου Φοιτητή Εδώ κοιτάξτε, εδώ, κάτω απ’ αυτήν τη μαύρη πλάκα Είναι θαμμένο ένα παιδί· αν είχε ζήσει για ένα ακόμη διάλειμμα Θα είχε σηκωθεί στον πίνακα, στο μάθημα της φύσης. Σκοτώθηκε στο μάθημα του κράτους. Η συνήθης λάθος ερώτηση τόσο της φύσης όσο και του κράτους: — Πού κυλάει η Υπερωξιανή; Η μόνη σωστή απάντηση από ένα υψωμένο χέρι στο βάθος: — Στην καρδιά της χλωμής εξέγερσης των παιδιών.
Αφίσα που κυκλοφόρησε στην Κωνσταντινούπολη μετά τον θάνατο Μπερκίν Ελβάν. Ο δεκατετράχρονος τραυματίστηκε θανάσιμα από δακρυγόνο, ενώ πήγαινε στο φούρνο να πάρει ψωμί.
raünnehir στα τούρκικα) περιέχει τη λέξη ποτάμι (nehir), αλλά δεν πρόκειται για ποτάμι, δεν «κυλάει»: είναι η εξαιρετικά γόνιμη περιοχή ανάμεσα στον Ώξο (Αμού Ντάρια) και τον Ιαξάρτη (Συρ Ντάρια) στην Κεντρική Ασία. — Ah ki oğlumun emeğini eline verdiler. Η φράση της μάνας είναι μια παράφραση της σλανγκ αντρικής έκφρασης «eline vermek», η πιστή μετάφραση της οποίας θα ήταν «σου δίνω κάτι [= το αντρικό μόριο] στα χέρια», που σημαίνει σε νίκησα, σε κατατρόπωσα (eline verdim). Η μάνα του δολοφονημένου φοιτητή λέει «Έδωσαν το μόχθο του γιου μου στα χέρια». Το αποδώσαμε πιο ελεύθερα.
Ο ρακοσυλλέκτης πατέρας του, δένοντας ένα μωβ κεντητό μαντίλι στο λαιμό του Για να πνίξει έναν ακόμα θάνατο, έγραψε: Και τον είχα κάνει να πιστεύει ότι έχει παιχνίδια.
— 128: ένα νούμερο μαθητή. Όλοι οι μαθητές στα σχολεία της Τουρκίας έχουν έναν αριθμό. Στη δεκαετία του 1970, οπότε γράφτηκε το ποίημα, ήταν πολύ σύνηθες να τους φωνάζουν μόνο με τον αριθμό τους. 128, συγκεκριμένα ήταν ο αριθμός μιας φίλης του ποιητή που αυτοκτόνησε. Σ’ αυτήν απευθύνεται η τελευταία στροφή του ποιήματος.
Η μάνα του, η γυναίκα που έπλενε τις νύχτες, και από τότε είναι ντυμένη στο χακί Βυζαίνοντας στα κρυφά ένα μικρό ελαφάκι, έγραψε: Αχ, πέταξαν το μόχθο του γιού μου στα σκουπίδια.
— Τα οικοτροφεία, όπου φοιτούσαν τα φτωχά παιδιά, παρομοιάζονται, λόγω των αυστηρών κανόνων, του εγκλεισμού και των κακών συνθηκών διαβίωσης, με στρατόπεδα και οι μαθητές με στρατιώτες, που αναγκάζονται να μεγαλώσουν πριν την ώρα τους για να αντέξουν.
Οι φίλοι της ύφαναν αυτό το ποίημα από πικροδάφνες: Μη σε νοιάζει, 128! Στα οικοτροφεία των μικρών στρατιωτών, στα σχολεία της αυτοκτονίας, Μέσα σε κάθε παιδική καρδιά βρίσκεται ένας μεγάλος. Κάθε χρόνο, όλη η τάξη θα σου στέλνει περιστέρια χωρίς γράμματα, στη γιορτή των παιδιών.
Eπεξηγηματικό υπόμνημα — Η λέξη διάλειμμα (teneffüs) στα τουρκικά σημαίνει και διάλειμμα και ανάσα. — «Πού κυλάει η Υπερωξιανή;» Μια συνηθισμένη λάθος ερώτηση και έκφραση. Η σύνθετη λέξη Υπερωξιανή (Mave-
— Η γιορτή των παιδιών (Çocuk Bayramı) ή αλλιώς «Γιορτή της Εθνικής Κυριαρχίας και των Παιδιών» (Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı): επίσημη αργία του τουρκικού κράτους καθιερωμένη από τη δεκαετία του 1920, γιορτάζεται στις 23 Απρίλη. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ (ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΗΣ ΝΤΕΝΙΖ ΟΖΝΤΕΝΙΖ)
Το jadaliyya είναι ένα ανεξάρτητο ηλεκτρονικό περιοδικό που εκδίδει το Arab Studies Institute. Eίναι ένα από τα πιο έγκυρα σάιτ ενημέρωσης και ανάλυσης της κοινωνικής, πολιτικής και ιστορικής κατάστασης του αραβικού κόσμου.
Κοινωνικό Ιατρείο Αθήνας: ένας χρόνος «Μέσα στον πόνο είν’ η χαρά, μες στη χαρά ο πόνος», λέει μια κρητική μαντινάδα. Μου ήρθε αμέσως στο μυαλό, μόλις έκατσα να γράψω για το Κοινωνικό Ιατρείο και Φαρμακείο Αθήνας — κι ας μιλάει ο στίχος για προσωπικούς νταλκάδες και πόνους. Γιατί στον ένα χρόνο της λειτουργίας του Ιατρείου (που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία και στήριξη της Ανοιχτής Πόλης) οι αλληλέγγυοι γιατροί, φαρμακοποιοί και όλοι οι εθελοντές του προσφέρουν φάρμακα, θεραπεία και ανακούφιση σε άνεργους και ανασφάλιστους, σε όσους τη χρειάζονται και έχουν αποκλειστεί από τις δημόσιες δομές υγείας. Κοιτάζω τα στατιστικά που ετοίμασε η Μαρία Σπηλιωτοπούλου για το διάστημα από τον Φλεβάρη του 2013 μέχρι τον Γενάρη του 2014. Διαβάζω στα πινακάκια και τα διαγράμματα, που έφτιαξε με φροντίδα και αγάπη: ραντεβού: 3.473, ραντεβού οδοντογιατρών: 1.485. Και παρακάτω: 585 Έλληνες, 558 μετανάστες, από 49 χώρες, Αλβανία, Βουλγαρία, Αφγανιστάν, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Γεωργία, Ρουμανία, Μπαγκλαντές, Συρία, Ουκρανία, Μολδαβία, Νιγηρία, Ρωσία, Πολωνία, Ιράκ, Τουρκία, Πακιστάν, Κονγκό, Τυνησία… και ο κατάλογος συνεχίζεται. Ηλικίας ηλικίας 30-50 στην πλειονότητα, λίγο περισσότερες γυναίκες από ό,τι άντρες. Πίσω από τους αριθμούς, μπροστά από τους αριθμούς, πάνω από τους αριθμούς, οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι: γιατροί, φαρμακοποιοί, εθελοντές κάθε ηλικίας και επαγγέλματος που έδωσαν τον χρόνο και την ψυχή τους, κι έτσι πήρε σάρκα και οστά το Ιατρείο. Έδωσαν ό,τι είχαν, από το υστέρημα του χρόνου και των χρημάτων τους, και το περίσσευμα της καρδιάς τους. Οι άνθρωποι: όλοι αυτοί που βρίσκουν γιατριά και απαντοχή εκεί, στους δυο ορόφους της οδού Κάνιγγος. Αξίζει να πάει κανείς —όπως πήγα κι εγώ, με οδηγό και φύλακα άγγελο τη Λένα Κουγέα— να δει τα πρόσωπα των ανθρώπων. Να δει την ανάγκη και τον πόνο, αλλά και πώς ανθίζει ξανά η ελπίδα και η χαρά. Το Κοινωνικό Ιατρείο, όπως και τα ανάλογα εγχειρήματα σε όλη την Ελλάδα, χρειάζονται τη βοήθειά μας με κάθε τρόπο: με προσφορά φαρμάκων, χρημάτων, ειδών, με την εθελοντική προσφορά μας. Αύριο, Δευτέρα 17 του Μάρτη, το Κοινωνικό Ιατρείο και Φαρμακείο της Αθήνας γιορτάζει τον ένα χρόνο του, στην ταβέρνα «Κοτταρού», στον Κολωνό. Θα περάσουμε καλά και θα ενισχύσουμε την προσπάθεια, όπως χρειάζεται. tst «Μέσα στον πόνο είν’ η χαρά, μες στη χαρά ο πόνος / μέσα στον κόσμο βρίσκομαι κι είμ’ έρημος και μόνος». Αυτή είναι, ολοκληρωμένη η μαντινάδα, που τραγουδάει ο Δερμιτζογιάννης. Και ο δεύτερος στίχος ταιριάζει στο έργο του Κοινωνικού Ιατρείου, και όλων των αντίστοιχων ιατρείων και φαρμακείων, όλων των πειραμάτων αλληλεγγύης που στήνονται σε όλη τη χώρα. Από την ανάποδη όμως. Γιατί αυτή είναι η ουσία του έργου τους: δεν αφήνουν τους ανθρώπους έρημους και μόνους, αυτούς τους δύσκολους καιρούς. ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Κοινωνικό Ιατρείο και Φαρμακείο Αθήνας: οδός Κάνιγγος 33, 106 82, Αθήνα Για ραντεβού, 210-3802037 τις καθημερινές, ώρες 11:0018.00 email: kifagr@gmail.com, μπλογκ: kifagr.blogspot.gr Το Κοινωνικό Ιατρείο και Φαρμακείο γιορτάζει τον ένα χρόνο του, στην Ταβέρνα της Κοτταρούς στον Κολωνό (Αγίας Σοφίας 43, πρώτη παράλληλη της Κωνσταντινουπόλεως κάτω από τις γραμμές του τρένου, τηλ. 210-5120682), αύριο Δευτέρα 17 Μαρτίου, από τις 9.00 και μετά. Πρόσκληση ενίσχυσης: 20 ευρώ.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κυπριακό και Αριστερά: εξ όνυχος τον λέοντα! Απάντηση στον Αριστείδη Μπαλτά Λάβαμε, από τον Γιώργο Αϋφαντή, κείμενο με το οποίο απαντάει στο άρθρο του Αριστείδη Μπαλτά «Για το Κυπριακό ξανά», που είχε δημοσιευθεί στα «Ενθέματα», στις 2.3.2014. Το δημοσιεύουμε, παρότι το ύφος του είναι μάλλον ασυνήθιστο σε σχέση με τα άρθρα του φύλλου, στο πλαίσιο της δεοντολογίας μας για τη δυνατότητα δημόσιου διαλόγου επί απόψεων που δημοσιεύουμε. ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΫΦΑΝΤΗ Πριν δέκα χρόνια, παραμονές των δημοψηφισμάτων στην Κύπρο για την τύχη του Σχεδίου Ανάν, ο Αριστείδης Μπαλτάς (Α.Μ.) με άρθρο του στην Αυγή προέτρεπε τους λιγοστούς αναγνώστες της εφημερίδας να το αποδεχθούν. Προ ημερών (2.3.2014), αναδημοσίευσε στην Αυγή το παλιό του άρθρο και συμπεραίνει: «Η ευθύνη των αποφάσεων στη δύσκολη διαπραγμάτευση δεν είναι δική μας. Η Κύπρος διαθέτει δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και ισχυρή Αριστερά. Δική μας ευθύνη είναι να χαμηλώσουμε τους τόνους, να απαρνηθούμε τις εθνικιστικές ή αντιιμπεριαλιστικές κορόνες που ρίχνουμε ανέξοδα στις πλάτες των άλλων και να κρατήσουμε ως γνώμονα τις θέσεις της κυπριακής Αριστεράς. Ας την εμπιστευθούμε, ας συμπαρασταθούμε ανεπιφύλακτα και ενεργά στους κυπρίους Αριστερούς καί ας αφήσουμε τους Κυπρίους ν’ αποφασίσουν απερίσπαστοι για το μέλλον τους». Δέκα χρόνια είναι μακρύ διάστημα, πολλά αλλάζουν. Ας σκεφθούμε τις διαφορές ανάμεσα π.χ. στο 1939 καί το 1949, στο 1967 και το 1977, στο 2004 και το 2014. Εστιάζοντας στην τελευταία περίοδο, θυμίζω κάποιες κρίσιμες μεταβολές που ακυρώνουν την απόπειρα της «ιστορικής δικαίωσης» των θέσεων του Α.Μ. (και των συν αυτώ) για το Κυπριακό. Θέσεις οι οποίες επαναφέρονται, με το πρόσχημα «πόσο λίγο έχουν μεταβληθεί οι κύριες παράμετροι του Κυπριακού τη δεκαετία που πέρασε»! Επισημαίνω, λοιπόν, την εκκωφαντική απόρριψη του Σχεδίου Ανάν από το 76% των Ελληνοκυπρίων και το 35% των Τουρκοκυπρίων, την παταγώδη κατάρρευση της ελληνικής και κυπριακής οικονομίας με πρωταγωνιστικό ρόλο/ευθύνη των ΓΑΠ και Χριστόφια —πρωταθλητών τόσο στο «Ναι» στο Σχέδιο Ανάν (ο Χριστόφιας υπήρξε υπέρμαχος του «Ναι» μέσα στο ΑΚΕΛ) όσο και στις Μνημονιακές επιταγές σήμερα, την συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ και την εκτόξευσή του στο 27%, την καταψήφιση του ΑΚΕΛ από το εκλογικό σώμα των Ελληνοκυπρίων στις τελευταίες προεδρικές εκλογές. «Τόσο λίγο» άλλαξαν τα πράγματα σε Κύπρο και Ελλάδα στη διαρρεύσασα δεκαετία! Η εισαγωγική προτροπή του άρθρου του Α.Μ. («Ενόψει του δημοψηφίσματος […] οφείλουμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε νηφάλια το ακριβές διακύβευμα. Πάντα, βέβαια, από τη σκοπιά της Αριστεράς.») εγείρει μείζονα απορία: υπάρχει για την λύση του Κυπριακού ( όπως και π.χ. για την ισχύ του Πυθαγορείου θεωρήματος, του νόμου της βαρύτητας ή για την σημασία της Γαλλικής επανάστασης κ.ο.κ.) κάποιο ξεχωριστό, «ακριβές διακύβευμα, πάντα από την σκοπιά της Αριστεράς»; Και αν ναι, πώς ορίζεται η σκοπιά της Αριστεράς; Οκτώ σελίδες μετά το άρθρο του Α.Μ., στην ίδια κυριακάτικη Αυγή, ο Λουκάς Αξελός μας υπενθυμίζει τη θέση του Νορμπέρτο Μπόμπιο ότι δεν υπάρχει ένας ορισμός του σο-
Ο Γιώργος Αϋφαντής είναι πρέσβης, διπλωματικός σύμβουλος του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ. Το άρθρο εκφράζει προσωπικές του απόψεις.
σιαλισμού και της Αριστεράς. Και παραθέτει τον δικό του ορισμό: «Αριστερά είναι ο πολιτικός και κοινωνικός χώρος, η πολιτική και κοινωνική δύναμη που δίνει απαντήσεις/λύσεις στα κρίσιμα διακυβεύματα μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου και ενός συγκεκριμένου γεωγραφικού χώρου και κοινωνικού σχηματισμού, πάντοτε από τη σκοπιά των υποτελών τάξεων και της κοινωνικής χειραφέτησης, σταθερά και αταλάντευτα υπέρ των εθνικών και κοινωνικών συμφερόντων του λαού». Ερωτήματα, λοιπόν: α) Με ποιό ακριβώς τρόπο το Σχέδιο Ανάν και η σημερινή διαπραγμάτευση, αμφότερα δημιουργήματα του Λόρδου Χάνεϋ και του Σταίητ Ντηπάρτμεντ, υποστηριζόμενα από τους Βαν Ρομπάι, Μπαρόζο, Ερντογάν κ.ο.κ., λύνουν το Κυπριακό πρόβλημα από την σκοπιά «των υποτελών τάξεων, της κοινωνικής χειραφέτησης, σταθερά και αταλάντευτα υπέρ των εθνικών και κοινωνικών συμφερόντων του λαού»; Μπορεί ο Α.Μ. να μας την εξηγήσει αυτή την απλή όσο και κρίσιμη απορία; Εν ολίγοις, ενδιαφέρει ποιοί μας σπρώχνουν, με απειλές και καλοπιάσματα, στη συγκεκριμένη διαπραγμάτευση, της οποίας το αποτέλεσμα έχει ήδη περιγραφεί στο Κοινό Ανακοινωθέν Αναστασιάδη-Έρογλου; Αν όλοι αυτοί οι υποστηρικτές της κακήνκακώς επανένωσης του νησιού κήδονται των συμφερόντων του Κυπριακού λαού και της κοινωνικής του χειραφέτησης, γιατί του επέβαλαν το Μνημόνιο στραγγαλίζοντας τον μείζονα τομέα της Κυπριακής οικονομίας προ έτους; β) Πόσο αριστερή είναι η άποψη της παραπομπής του ζητήματος στο πλαίσιο του (αρχέτυπα αριστερού υποθέτω!) ΟΗΕ με στόχο το διζωνικό-δικοινοτικό κράτος; Πώς και γιατί θα ευδοκιμήσει ο ταξικός αγώνας στην Κύπρος διεξαγόμενος χωριστά, με κριτήριο διαχωρισμού τη γλώσσα, τη θρησκεία και την εθνική ταυτότητα, πίσω από σύνορα που η διαπερατότητά τους εξαρτάται από την καλή θέληση των 40.000 τούρκων στρατιωτών; Οι οποίοι βεβαίως και θα αποχωρούν, στάγδην εντός 18-20 ετών! γ) Πόσο αριστερή είναι η αποδοχή συνταγματικού καθεστώτος στην Κύπρο, που όχι μόνο θέτει στην προκρούστεια κλίνη τις ελευθερίες που συγκροτούν το κοινοτικό κεκτημένο (ελεύθερη διακίνηση αγαθών-προσώπων, ελεύθερη εγκατάσταση), αλλά ακυρώνει παντελώς την θεμέλια δημοκρατική αρχή: ένας άνθρωπος μια ψήφος; δ) Πόσο αριστερή είναι η ανεπιφύλακτη στοίχιση που προτείνει ο Α.Μ. πίσω από το ΑΚΕΛ; Η μόνη δικαιολογία να στοιχηθεί η μεταπολεμική Ελλαδική Αριστερά πίσω από την πολιτική του ΑΚΕΛ ήταν, μέχρι πρόσφατα, το αντιστρόφως ανάλογο του δικού μας εκλογικό ποσοστό του. Ας δούμε τι έκανε το ΑΚΕΛ μ’ αυτό το ποσοστό και την πολιτική του: πρωτα-
Zακ Λίπσιτς, «Η αρπαγή της Ευρώπης IV», 1941
θλητής της μπρεζνιεφικής αντίληψης για τον σοσιαλισμό, ανέβλεψε και εκσυγχρονίστηκε μέσω των off-shore εταιρειών και των τραπεζικών υπηρεσιών, και κατέληξε ακριβώς το κόμμα με τις βαρύτερες ευθύνες για την υπαγωγή της Κύπρου στο Μνημόνιο! Πόσο αριστερή λοιπόν είναι η προτροπή του Α.Μ. «να εμπιστευθούμε, να συμπαρασταθούμε ανεπιφύλακτα και ενεργά στους κύπριους αριστερούς και να αφήσουμε τους Κύπριους να αποφασίσουν απερίσπαστοι για το μέλλον τους»; Γιατί δεν κάνουμε το ίδιο και στην Ιταλία; Γιατί εκεί δεν αφήνουμε απερίσπαστους τους Ιταλούς Αριστερούς ν` αποφασίσουν ποιά Ευρώπη θέλουν και «επεμβαίνουμε» με το ψηφοδέλτιο Τσίπρα; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα ήταν ευπρόσδεκτες από τον Α.Μ., ιδίως διότι διεκδικεί ρόλο ταγού στον ΣΥΡΙΖΑ. Ευπρόσδεκτη θα ήταν η απάντηση και σε ένα άλλο, παρεμπίπτον ερώτημα: Με ποια οξυδέρκεια και, εν τέλει, πολιτική επάρκεια διεκδικεί την ευθυγράμμιση του ΣΥΡΙΖΑ στα κελεύσματα της Ουάσιγκτον, του Λονδίνου, των Βρυξελλών σε ό,τι αφορά το Κυπριακό και, ταυτόχρονα, εμφανίζεται υπέρμαχος της αντίστασης (;;) στις μνημονιακές επιταγές του Βερολίνου, της Ουάσιγκτον, των Βρυξελλών κ.ο.κ.; Μήπως, αύριο, θα διαβάσουμε από τον Α.Μ. και τους συν αυτώ ότι: «Η ευθύνη των αποφάσεων δεν είναι δική μας. Η Γερμανία διαθέτει δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και ισχυρή Αριστερά. Δική μας ευθύνη είναι να χαμηλώσουμε τους τόνους, ν` απαρνηθούμε τις εθνικιστικές ή αντιιμπεριαλιστικές κορώνες που ρίχνουμε ανέξοδα στις πλάτες των άλλων και να κρατήσουμε ως γνώμονα τις θέσεις της γερμανικής Αριστεράς κ.ο.κ.»;
Η ανταπάντηση του Αριστείδη Μπαλτά Η ενυπόγραφη απάντηση σε δημοσιευμένο κείμενο βοηθάει κατά κανόνα τον διάλογο. Ιδίως σε ζητήματα δύσκολα. Φτάνει, βέβαια, η απάντηση να είναι απάντηση. Δηλαδή να αντιπαραθέτει επιχειρήματα. Αυτό δεν συμβαίνει με το κείμενο του Γ. Αϋφαντή. Αγνοώντας με άκρα περιφρόνηση το αίτημα του δικού μου κειμένου να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε νηφάλια το ακριβές διακύβευμα του Κυπριακού, ο κ. Αϋφαντής αντιπαραθέτει υψηλόφρονες καταγγελίες ενάντια στο ΑΚΕΛ, στον Χριστόφια, στον Γ. Α. Παπανδρέου, στον Ερντογάν, στον ΟΗΕ, στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, στις υπόλοιπες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και στους εκπροσώπους αυτών. Θέλει, καταπώς φαίνεται, να κηρύξει εδώ και τώρα την παγκόσμια επανάσταση. Καλώς. Αλλά φαίνεται επίσης ότι ο
ίδιος δεν είναι σε θέση να διακρίνει, ως θα όφειλε εκ του επαγγέλματος και της θέσης του, την ιδεολογία από την πολιτική, τη στρατηγική από την τακτική, τους πραγματικούς συσχετισμούς δύναμης από τις ανέξοδες κορώνες. Και, το χειρότερο, φαίνεται ανίκανος να σκεφτεί τις επιπτώσεις της δικής του τοποθέτησης, αν της κάνουμε το χατίρι και την πούμε τοποθέτηση. Κρίμα. Γιατί ακριβώς εδώ ο «διάλογος» τελειώνει. Και κάτι πιο προσωπικό: ο κ. Αϋφαντής με μέμφεται ότι «διεκδικώ ρόλο ταγού στον ΣΥΡΙΖΑ». Προφανώς, δεν με ξέρει καλά. Γιατί, αν με ήξερε, θα γνώριζε ότι ουδέποτε διεκδίκησα να είμαι ταγός κανενός. Ούτε του ΣΥΡΙΖΑ. Ούτε, βέβαια, του Προέδρου του. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Απετάξω τον Σατανά; Μικρό σχόλιο για την Αριστερά και τη συντροφικότητα ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΥ Για κάμποσες μέρες, η Ελλάδα έζησε στον αστερισμό του βιβλίου Κουφοντίνα. Η κουβέντα έγινε με τον συνήθη τηλεοπτικό τρόπο των τελευταίων χρόνων. Περίσσεψαν οι κραυγές και οι εγκλήσεις για «καταδίκη» άνευ όρων, για αποκήρυξη της τρομοκρατίας με αποδέκτη, βέβαια, τον μόνιμο «συνήθη ύποπτο»: τον ΣΥΡΙΖΑ. Μ’ αυτό τον τρόπο πολλά μπορεί να επιτυγχάνονται: να δημιουργούνται εντυπώσεις, να πιέζεται ο ΣΥΡΙΖΑ, να μετατοπίζεται η ατζέντα σε θέματα που προτιμάνε, για τους λόγους τους, και η κυβέρνηση και τα κυρίαρχα media, σίγουρα όμως δεν μπορεί να γίνει ουσιαστική κουβέντα για το υποτιθέμενο επίδικο: τη δράση της 17Ν, τις ένοπλες οργανώσεις, την τρομοκρατία, τα αδιέξοδά της, την αξία της ανθρώπινης ζωής, τον πόνο (πράγματα ωστόσο, που, από το λίγο που διάβασα, εύκολα ξεπερνά και το βιβλίο). Kι αυτό είναι το καταστατικό πρόβλημα της συζήτησης όπως οργανώθηκε από τα κανάλια και τη Ν.Δ.: ότι είναι προσχηματική, καθώς το πραγματικό, ίσως και μοναδικό, αντικείμενό της, είναι πώς (με «χρυσή ευκαιρία» τον Κουφοντίνα, το βιβλίο, τον επιμελητή του) θα στριμώξουμε τον ΣΥΡΙΖΑ. Και, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, είμαι βέβαιος ότι όταν η Άννα-Μισέλ Ασημακοπούλου εγκαλεί «τον κ. Τσίπρα», καλώντας τον «να σεβαστεί το αίμα των θυμάτων», η μέριμνά της δεν είναι ούτε το αίμα ούτε τα θύματα. Δυστυχώς. Είναι το πώς θα κουνήσει το δάχτυλο στον ΣΥΡΙΖΑ. Μ’ αυτή την έννοια —παρόλο που εδώ έχουμε την τραγική εκδοχή, εκεί είχαμε την εκδοχή της φαρσοκωμωδίας— δεν διαφέρει ουσιαστικά από παλιότερες ανακοινώσεις της, όπως εκείνη που κατηγορούσε τον «κ. Τσίπρα» ότι «τραγούδησε τον ύμνο στον κομμουνισμό “παντιέρα ρόσα”», ο οποίος (ύμνος) «για να γνωρίζουν οι Έλληνες, καλεί σε ανύψωση της κόκκινης (κομμουνιστικής) σημαίας, και κλείνει με το περίφημο “Ζήτω ο κομμουνισμός!”». Αν συμφωνήσουμε στα παραπάνω, τότε προκύπτουν ορισμένα πολιτικά διά ταύτα. Με λίγα λόγια, οι αριστεροί δεν χρειάζεται, επειδή η Άννα Μισέλ λέει αυτά που λέει, να δίνουν διαπιστευτήρια. Ούτε και το αντίθετο βέβαια: επειδή η Άννα Μισέλ λέει αυτά που λέει, να οδηγούνται σε μια — συναισθηματική κυρίως— συμπάθεια για τη 17Ν (έχω δει και αυτή στη στάση, αν και σαφώς πιο μειοψηφικά από την πρώτη). Το ότι κομμάτια της Αριστεράς —αλλά και της Δεξιάς, ας μην το ξεχνάμε— έχουν ιστορικά προσφύγει στην ένοπλη βία, ως κομμάτι του πολιτικού ανταγωνισμού, δεν σημαίνει ότι διαρκώς θα πρέπει η Αριστερά να «αποτάσσεται τον “Σατανά”». Γιατί έτσι δεν μπορεί να υπάρξει δημόσιος διάλογος. Όπως η Δεξιά πλέον δεν τσιμπάει στο ζήτημα αυτό —ενώ τσιμπούσε, ακόμη και στη δεκαετία του 1980—, έτσι και η
29 Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ. TΙ, ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΩΣ Το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ (Γραφείο Βρυξελλών - Παράρτημα Ελλάδας), σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και το transform!europe οργανώνουν στην Αθήνα, στις 20-22 Μαρτίου, διεθνές συνέδριο με θέμα «Η Αριστερά στην κυβέρνηση. Tι, γιατί και πώς». Σας περιμένουμε όλες και όλους, να κουβεντιάσουμε μαζί με καλεσμένες και καλεσμένους πολιτικούς και επιστήμονες από την Ελλάδα, την Ισλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Σλοβενία, την Αργεντινή, το Εκουαδόρ, τη Νορβηγία και τον Καναδά και να πλουτίσουμε το διάλογο στις εξής ενότητες: Πέμπτη 20 Μαρτίου (Αμφιθέατρο «Αθήνα 9.84», Πειραιώς 100, Γκάζι)
Πάμπλo Πικάσο, «Ο Μινώταυρος με μια νεκρή κατσίκα στο άνοιγμα μια σπηλιάς», 1936
Αριστερά δεν χρειάζεται να αγωνίζεται για να λάβει πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης, ούτε όμως να καμώνεται την ανήξερη. Ο ΣΥΡΙΖΑ (πέραν του ότι έχει λυμένο το ζήτημα με την ατομική τρομοκρατική βία τύπου 17Ν), αν αρχίσει να δίνει «διαπιστευτήρια» αυτό δεν θάχει τελειωμό: θα πρέπει άλλοτε να αποκηρύσσει την τρομοκρατία, άλλοτε να αποδεικνύει ότι δεν είναι «εθνικός μειοδότης» άλλοτε ότι δεν είναι «αρχικουκουλοφόρος» και πάντοτε ότι δεν είναι ελέφαντας. Κι αυτό δεν πρέπει να γίνει. Όχι, βέβαια, επειδή αυτά τα θέματα (εκτός του τελευταίου) είναι απλά. Αντιθέτως, η Αριστερά πρέπει να τα συζητήσει σε όλο τους το πολιτικό βάθος (εκτός του τελευταίου, και πάλι). Αλλά όταν η συζήτηση γίνεται με όρους έγκλησης, «αποκηρύσσετε, ειδάλλως ταυτίζεστε» δεν είναι συζήτηση. Και δεν χρειάζεται να υιοθετήσουμε καμιά από τις εκδοχές του διπόλου: ούτε να αποκηρύξουμε έντρομοι την τρομοκρατία (και κάμποσα άλλα μαζί, όπως την ελευθερία της έκφρασης) ούτε να την υπερασπιστούμε φλογερά (υιοθετώντας κάμποσα που δεν πιστεύουμε, απεμπολώντας τη συλλογική κινηματική δράση, την οποία η ατομική βία αντιστρατεύεται). Με δυο λόγια: να μην πετάξουμε και το μωρό μαζί με τα απόνερα του μπάνιου, αλλά ούτε να λουστούμε τα απόνερα αυτά. Υπάρχει, τέλος, κάτι ακόμα, εξαιρετικά σημαντικό κατά τη γνώμη μου. Η Αριστερά πρέπει όχι μόνο να στηρίζει τους ανθρώπους της, αλλά και να αισθάνεται υπερηφάνεια γι’ αυτούς, όταν μπορεί και όταν πρέπει. Στην περίπτωση του Νίκου Γιαννόπουλου ισχύουν και τα δύο. Ο Γιαννόπουλος έσπευσε —και αυτό τον τιμάει— να
διευκρινίσει ότι δεν είναι μέλος του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά πρέπει κι εμείς να σπεύσουμε — για να τιμήσουμε την ιστορία και τον λόγο μας ή, πιο απλά, για να μη φτύνουμε τα μούτρα μας— να πούμε ότι, παρότι δεν είναι μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε εμείς ούτε το αριστερό κίνημα θα ήμασταν αυτοί που είμαστε σήμερα χωρίς τη δράση του Δικτύου για τα Πολιτικά και Κοινωνικά και Δικαιώματα, και προσωπικά του Νίκου Γιαννόπουλου. Σε μια πολύ μεγάλα γκάμα κρίσιμων θεμάτων, όπως το μεταναστευτικό, τα δικαιώματα, ο διεθνισμός, η αλληλεγγύη, ο διεθνισμός, η αντίσταση στον εθνικισμό, η αντιφασιστική πάλη, η συνεισφορά του Δικτύου, σαν σκέψη και σαν πράξη, ήταν παραπάνω από καθοριστική: διαμόρφωσε συνειδήσεις, διαμόρφωσε το τοπίο. Επιτρέψτε μου και κάτι πιο προσωπικό: την αριστεροσύνη, την ευαισθησία, την έμπνευση, τη μαχητικότητα, ό,τι και όσο καλό τέλος πάντων κατάφερα να έχω πολιτικά, το οφείλω εν πολλοίς στον Γιαννόπουλο. Και ξέρω ότι αυτό ισχύει και για αρκετούς άλλους. Πρέπει να τα πούμε όλα αυτά, όχι μόνο χάριν της ηθικής, αλλά και της αλήθειας. Και ταυτόχρονα μπορούμε να διαφωνούμε, ακόμα και στο έπακρον, με τον Ν. Γιαννόπουλο στην άποψή του για τους «συντρόφους που κάνουν λάθος». Δεν βλάπτει η διαφωνία, αντιθέτως. Πολιτική διαδικασία κάνουμε, όχι μνημόσυνο· σύντροφος και φίλος είναι, όχι μουσείο ή σεβάσμιος γέρων που του φιλάμε σεβαστικά το χέρι. Αλλά η διαφωνία και η συμφωνία ας διατυπώνεται στη βάση των αξιών μας και της πραγματικότητας· όχι υπό το κράτος του φόβου.
18:30: Κυβέρνηση της Αριστεράς, μια δημοκρατική τομή: με ποιους και πώς; Γιάννης Δραγασάκης, Μάκης Κουζέλης, Leo Panitch, Anej Korsika, Walter Baier. Παρασκευή 21 Μαρτίου (Αμφιθέατρο «Αθήνα 9.84») 10:00: Παραγωγική ανασυγκρότηση, νέα κοινωνικά υποκείμενα. Αλέκος Καλύβης, Γιάννης Ευσταθόπουλος, Gabriel Colletis, Harald Wolf, Daniel Chaves, Χάρης Κωνσταντάτος. 14:00: Διοίκηση, αποκέντρωση, αυτοδιοίκηση. Ρένα Δούρου, Γαβριήλ Σακελλαρίδης, Kerstin Kaiser, Θοδωρής Δρίτσας, lf. Ingadόttir, Μιχάλης Σπουρδαλάκης. 18:00: Με το βλέμμα στο μέλλον: παιδεία και πολιτισμός. Michel Duffour, Björg Eva Erlendsdόttir, Αντώνης Λιάκος, Αριστείδης Μπαλτάς. Σάββατο 22 Μαρτίου (Θέατρο Ακροπόλ, Ιπποκράτους 9-11 ) 11:00: Ένα νέο οικονομικό μοντέλο σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης. Γιώργος Σταθάκης, Steingrίmur J. Sigfύsson, Alan B. Cibils, Luka Mesec, Alberto Acosta, Έλενα Παπαδοπούλου. 18:00: Μια αριστερή κυβέρνηση στη σημερινή Ευρώπη. Αλέξης Τσίπρας, Liêm HoangNgoc, Steingrίmur J. Sigfύsson, Klaus Sühl. Το συνέδριο είναι ανοιχτό για το κοινό, με ταυτόχρονη μετάφραση. Πληροφορίες στο rosalux.gr.
ΚΡΙΣΗ-ΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ: ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ Η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και της Δημοκρατίας μας οργανώνει την στο πλαίσιο των Κρίση-μων σεμιναρίων εκδήλωση με θέμα «Τι συμβαίνει στην Ουκρανία και στην Κριμαία; Γιατί μας αφορά;». Στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, την Τρίτη 18 Μαρτίου, στις 7.00 μ.μ. Θα μιλήσουν: Άντα Διάλλα (ιστορικός, καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), Γιώργος Πλειός (καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Μιχάλης Ρένεσης (επισκέπτης καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Χαρκόβου). Συντονίζει ο Αντώνης Λιάκος (ιστορικός, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών). ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΙΤΣΑΚΗ Οι «Δρόμοι Φιλίας και Πολιτισμού» οργανώνουν τιμητική εκδήλωση για τον Ευτύχη Μπιτσάκη αύριο Δευτέρα 17 Μαρτίου, στις 8 το βράδυ, στο μεγάλο Αμφιθέατρο του Οικονομικού Πανεπιστημίου. Θα μιλήσουν: Ευτύχης Μπιτσάκης, Γιώργος Τριμπέρης (καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), Άγγελος Χάγιος (περιφερειακός σύμβουλος Αττικής), Αλέξανδρος Χρύσης (καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο), με συντονιστή τον Στέλιο Ελληνιάδη (δημοσιογράφος Στο Κόκκινο και στο Δρόμο της Αριστεράς).
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΤΑ «ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΤΩΝ ΣΟΦΩΝ ΤΗΣ Το βιβλίο του Δημήτρη Ψαρρά Το μπεστ σέλερ του μίσους: Τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» στην Ελλάδα, 1920-2013 (εκδ. Πόλις) που κυκλοφόρησε πρόσφατα αποτελεί ένα σπουδαίο εργαλείο για τη μελέτη της ακροδεξιάς ιδεολογίας, του αντισημιτισμού και της διάχυσής τους. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος το παρουσιάζει αύριο, Δευτέρα 17 Μαρτίου, ώρα 19.00, στο Πνευματικό Κέντρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών (Βησσαρίωνος 9 και Σίνα, 2ος όροφος). Θα προλογίσει ο Βενιαμίν Αλμπάλας (πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος). Θα μιλήσουν: Γιώργος Καλαντζής (γ.γ. θρησκευμάτων), Σταύρος Ζουμπουλάκης και ο Δημήτρης Ψαρράς, με συντονιστή τον Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ (δημοσιογράφος, γ.γ. του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος).
Η αποκαθήλωση των «Πρωτοκόλλων», μέρος του αντιφασιστικού αγώνα ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΨΑΡΡΑ w Ποιες είναι οι ερευνητικές και πολιτικές διαδρομές, τα νήματα που σε οδήγησαν να γράψεις το βιβλίο; Έχουν περάσει πάνω από είκοσι χρόνια από τότε που πρωτοασχολήθηκα με την ελληνική διαδρομή των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών. Το 1995 δημοσιεύσαμε στις σελίδες του «Ιού», στο Έψιλον της παλιάς Ελευθεροτυπίας, ένα σχετικό ρεπορτάζ, στο οποίο διαπιστώναμε με έκπληξη ότι αυτό το αντισημιτικό πλαστογράφημα των αρχών του περασμένου αιώνα εξακολουθούσε να επανεκδίδεται στη χώρα μας με ρυθμούς πολύ ταχύτερους από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα («Το όνομα της τσουκνίδας», 17.9.1995). Αυτό που μας έκανε εντύπωση στην αρχή ήταν ότι οι ποικίλες αυτές ανατυπώσεις των Πρωτοκόλλων δεν περιορίζονταν στο χώρο της Ακροδεξιάς ή του παραεκκλησιαστικού φονταμενταλισμού, αλλά ξεφύτρωναν και ανάμεσα σε εκδόσεις των κλασικών του μαρξισμού ή των μεγάλων φιλοσόφων. Ασφαλώς, η Ακροδεξιά παραμένει η μήτρα των Πρωτοκόλλων. Αλλά η γοητεία μιας εύκολης ερμηνείας των ιστορικών και πολιτικών εξελίξεων, μέσω της θεωρίας ότι υπάρχει μια πανίσχυρη ομάδα που κινεί τα νήματα από τα παρασκήνια, ξεπερνά τα παραδοσιακά πολιτικά φράγματα. Η απόδοση της «παγκοσμιοποίησης» στη συνωμοτική δράση μιας φούχτας «τραπεζιτών» (πολιτικά ορθή μετωνυμία των «Εβραίων τοκογλύφων» της ναζιστικής προπαγάνδας) είναι εξαιρετικά ευπρόσδεκτη για το ευρύ κοινό που αναζητά μέσα στην κρίση μια προσιτή απάντηση σε ένα πολύπλοκο ερώτημα. Μέσα, λοιπόν, από τη μελέτη της σύγχρονης ελληνικής Ακροδεξιάς, την οποία επιχείρησα να εκθέσω στα δύο προηγούμενα βιβλία μου για το ΛΑΟΣ και τη Χρυσή Αυγή, έπεφτα συνεχώς πάνω στα Πρωτόκολλα. Όχι μόνο επειδή οι ηγέτες της ελληνικής Ακροδεξιάς εξακολουθούν να τα επικαλούνται, να τα εκδίδουν και να πολιτεύονται μ’ αυτά ως οδηγό, αλλά και επειδή κανέναν δεν φαινόταν να τον ξενίζει το γεγονός. Κανείς δεν αντέδρασε όταν ο Γιώργος Καρατζαφέρης διακήρυξε από το βήμα της Βουλής το 2008 ότι η συνθήκη της Λισαβώνας ισοδυναμεί με επιβεβαίωση των Πρωτοκόλλων… Έπρεπε να τον μιμηθεί ο Ηλίας Κασιδιάρης το 2012 για να καταλάβουμε ότι κάτι στραβό συμβαίνει μ’ αυτές τις «καταγγελίες». Και, δίπλα σ’ αυτούς, ο Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος όχι μόνο διαφήμιζε και πουλούσε τα Πρωτόκολλα ως μέρος του βιβλίου του Πλεύρη Οι Εβραίοι, όλη η αλήθεια, αλλά, μετά την απαλλαγή του Πλεύρη από το δικαστήριο, επικαλέστηκε τα Πρωτόκολλα για να σχολιάσει τις διεθνείς αντιδράσεις που είχε προκαλέσει το φιλοχιτλερικό και αντισημιτικό αυτό συμπίλημα. w Υπάρχει, σήμερα, επιστημονικό ενδιαφέρον για τη μελέτη των Πρωτοκόλλων; Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί τρία διεθνή
επιστημονικά συνέδρια για τα Πρωτόκολλα, τη δημιουργία τους, τη διάδοσή τους και τις επιδράσεις τους. Αφορμή ήταν βέβαια η συμπλήρωση ενός αιώνα από την πρώτη έκδοση των Πρωτοκόλλων στην τσαρική Ρωσία, αλλά η ευρύτητα των επιστημονικών ανακοινώσεων σ’ αυτά τα συνέδρια υπέδειξε και κάτι άλλο: ότι, παρά το γεγονός ότι από το 1921 έχει αποδειχτεί ότι πρόκειται για ένα πλαστογράφημα, προϊόν λογοκλοπής και μυθοπλασία βασισμένη σε ποικίλα αντισημιτικά στερεότυπα, υπάρχουν ακόμα και σήμερα ανοιχτά ερωτηματικά που συνοδεύουν τη γένεση και την αναπαραγωγή του μύθου αυτού. Κατά κάποιοn τρόπο, τα Πρωτόκολλα είναι ένα κατεξοχήν «μεταμοντέρνο» δημιούργημα. Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα ούτε ποιος τα έγραψε, ούτε πότε, πού και γιατί ακριβώς γράφτηκαν. Υπάρχουν βέβαια αρκετές βάσιμες υποθέσεις, οι οποίες οδηγούν σε ονόματα και τόπους, αλλά οι πιο πρόσφατες μελέτες (όπως του Τσέζαρε ντε Μικέλις και του Μίκαελ Χαγκεμάιστερ) έχουν αμφισβητήσει με πειστικό τρόπο ορισμένες από τις βεβαιότητες προγενέστερων μελετητών. w Η σημασία όμως της μελέτης τους, όμως, δεν είναι μόνο επιστημονική, αλλά και ευρύτερη, πολιτική… Ασφαλώς. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι όσο περισσότερο διαδίδονται τα Πρωτόκολλα, τόσο λιγότερο γίνεται γνωστό το περιεχόμενό τους. Εννοώ ότι στην πραγματικότητα ελάχιστοι διαβάζουν τα Πρωτόκολλα. Οι περισσότεροι αρκούνται σε κάποιο χωρίο ή στις εισαγωγές των ποικίλων εκδοτών. Από την άλλη μεριά, τα Πρωτόκολλα, ενώ υπήρξαν προϊόν λογοκλοπής και ανασύνθεσης προγενέστερων κειμένων, με τη σειρά τους αποτελούν σήμερα μοντέλο για τη σύνταξη νέων θεωριών συνωμοσίας, και εμπνέουν ακόμα και τους πιο πολυδιαβασμένους σύγχρονους συγγραφείς, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Νταν Μπράουν. Η μελέτη, λοιπόν, των Πρωτοκόλλων έχει ιδιαίτερη επιστημονική και πολιτική αξία σήμερα. Ο λόγος είναι ότι μέσα από την παρατήρηση της διαδρομής των Πρωτοκόλλων μαθαίνουμε τον τρόπο που δημιουργούνται και διαδίδονται οι σύγχρονοι πολιτικοί (και αστικοί) μύθοι, κατανοούμε τους μηχανισμούς αναπαραγωγής των στερεότυπων του «εσωτερικού» και του «διεθνούς» εχθρού, της προσωποποίησης αυτού του εχθρού και της εξομοίωσής του με τον επί Γης Σατανά. w Ποιες ιδιαιτερότητες παρουσιάζει η διαδρομή και η υποδοχή των Πρωτόκολλων στην Ελλάδα; Το ζήτημα της διάδοσης του αντισημιτισμού παραμένει ένα θέμα-ταμπού στην Ελλάδα. Και, ασφαλώς, η μελέτη της διαδρομής των Πρωτοκόλλων εισφέρει πολλά στοιχεία που ανατρέπουν τις καθησυχαστικές βεβαιότητες για την «ανεκτικότητα» της ελληνικής κοινωνίας. Η αρχική εισαγωγή των Πρωτοκόλλων στην Ελλάδα, τη δεκαετία του 1920, δεν διαφέρει σε σχέση με ό,τι συνέβη σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία ή και οι ΗΠΑ. Υπήρξε δηλαδή αρχικά ένα όχημα δυσφήμησης της Ρωσικής Επανάστασης και του μπολσεβικισμού, ο οποίος παρουσιάστηκε μέσω των Πρωτοκόλλων ως ενεργούμενο της διεθνούς «εβραϊκής συνωμοσίας». Συνέπεσε τότε η περίοδος των μαζικών διώξεων των κομμουνιστών, με την ειδική νομοθεσία του ιδιώνυμου, οπότε τα Πρωτόκολλα διέτρεξαν μεγάλο φάσμα της πολιτικής ζωής, από την Ακροδεξιά μέχρι το βενιζελικό στρατόπεδο. Το πογκρόμ του Κάμπελ το 1931 συνδέθηκε κι αυτό με τη διάδοση των Πρωτοκόλλων στη Θεσσαλονίκη. Μετά από μια ανάπαυλα κατά τη μεταξική δικτατορία, τα Πρωτόκολλα θα επανέλθουν την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου ως προπαγανδιστικό όπλο εναντίον των εξεγερμένων κομμουνιστών. Η αναπαραγωγή του από ακροδεξιούς και παραεκκλησιαστικούς κύκλους θα συνεχιστεί μέχρι σήμερα, μόνο που από τη δεκαετία του 1970 θα αποκτήσει κοινό και σε ευρύτερα «αντισιωνιστικά» μορφώματα, ακόμα και της Αριστεράς, ενώ θα εισβάλλει και στην τηλεόραση, ως ερμηνευτικό κλειδί για κάθε παραξενιά της ιστορίας σε εκπομπές δήθεν ερευνητικές (περιπτώσεις Χαρδαβέλλα και Τριανταφυλλόπουλου). Μ’ άλλα λόγια, το ειδικό ενδιαφέρον των Πρωτοκόλλων στην Ελλάδα είναι ότι αυτό το ταπεινό και κακογραμμένο βιβλιαράκι κατόρθωσε μέσα από δεκάδες μεταλλάξεις να διατηρηθεί στην επικαιρότητα της ιδεολογικής διαμάχης στη χώρα μας ως
όπλο των πιο αντιδραστικών και ρατσιστικών δυνάμεων, οι οποίες δεν περιορίζονται στις κομματικές εκφράσεις της Δεξιάς. Το γνωρίζουμε όλοι, από πολύ πρόσφατα κρούσματα ακραίου αντισημιτισμού, τα οποία επιχείρησαν να βρουν στέγη στην Αριστερά. Ο απλοϊκός και μανιχαϊκός ερμηνευτικός μηχανισμός που προσφέρουν τα Πρωτόκολλα βρίσκεται στη βάση και της κοινωνικής αποδοχής που έχει στην ελληνική κοινωνία μια τόσο ακραία οργάνωση όσο η Χρυσή Αυγή, καθώς και άλλα πολιτικά σχήματα που καλλιεργούν με το δικό τους τρόπο κάθε λογής θεωρίες συνωμοσίας. Χωρίς τη δαιμονοποίηση κάποιου σκοτεινού αντιπάλου και την υπόδειξη μιας εγκληματικής έξωθεν επιβουλής , δύσκολα θα αποδεχόταν κανείς ένα ναζιστικό μόρφωμα ως πολιτική «λύση». Από αυτή την άποψη, η αποκαθήλωση των Πρωτοκόλλων είναι μέρος του σύγχρονου αντιφασιστικού αγώνα.
Το παλίμψηστο της ελληνικής ακροδεξιάς ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΦΙΛΗ Ο Δημήτρης Ψαρράς είναι γνωστός στους αναγνώστες της Αυγής και τον κόσμο της Αριστεράς. Η ερευνητική δημοσιογραφία που υπηρετεί βρίσκεται στον αντίποδα του κυρίαρχου υποδείγματος αυτού του είδους της δημοσιογραφίας, όπως θεραπεύεται στη χώρα μας. Ο Ψαρράς υπηρετεί με τόλμη αλλά και με προσήλωση στο επιχείρημα και τα γεγονότα, με γνώση των διεθνών τάσεων, με σταθερότητα στις δημοκρατικές-αριστερές αξίες, με σεβασμό στον αναγνώστη. Και αυτή η πολιτική-επαγγελματική διαδρομή περίπου σαράντα ετών έχει αναδείξει τον Ψαρρά και την ομάδα του «Ιού» σε σημείο αναφοράς, κάτι σαν θεσμό της αντισυμβατικής και ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. Ιδιαίτερη είναι η ενασχόληση του Δημήτρη Ψαρρά με θέματα ρατσισμού, εθνικισμού, φυλετικών ή άλλων προκαταλήψεων. Η μελέτη (και συνεπώς η αντιμετώπιση) του ακροδεξιού φαινομένου στη χώρα μας οφείλει πολλά στα βιβλία του. Το παλαιότερο, για τον Καρατζαφέρη, εντοπίζει τον ρόλο της συστημικής τηλεόρασης ως εμβρυουλκού του φαινομένου. Και το πρόσφατο, η Μαύρη Βίβλος της Χρυσής Αυγής, αποθησαυρίζει ντοκουμέντα, συνιστώντας, κατ’ ουσίαν, το κυριότερο αποδεικτικό υλικό του κατηγορητηρίου κατά της εγκληματικής οργάνωσης — καθώς μάλιστα οι κρατικές υπηρεσίες, δεν θέλησαν,
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
35
ΣΙΩΝ»: ΤΟ ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ ΤΟΥ ΜΙΣΟΥΣ και πάντως δεν κατόρθωσαν, μέχρι στιγμής να προσαγάγουν στη δικαιοσύνη μείζονα άλλα στοιχεία σχετικά με τις διασυνδέσεις των νεοναζί στην αστυνομία και το στρατό, τη χρηματοδότησή τους, το οπλοστάσιο και τη διείσδυσή τους στα σχολεία. Ο Ψαρράς, ήταν έτοιμος από καιρό να μας παρουσιάσει τη μελέτη του. Πρόκειται για μια τεκμηριωμένη απόπειρα να αναζητηθούν οι απαρχές του ακροδεξιού φαινομένου στη χώρα μας και να παρουσιαστούν οι μεταλλάξεις του, καθώς οι εν Ελλάδι εισηγητές των Πρωτοκόλλων υπήρξαν ιδρυτικοί πρωταγωνιστές του αντικομουνιστικού αγώνα, καταστατικά στελέχη νεοναζί οργανώσεων, άλλοτε απροκάλυπτοι δωσίλογοι και άλλοτε στυλοβάτες της κερδοσκοπικής εθνικοφροσύνης. Το βιβλίο κατορθώνει να ανασυστήσει τις συνάψεις ανάμεσα στον αντισημιτισμό, που υπήρξε όχημα του αγοραίου αντικομουνισμού στη χώρα μας, με λαϊκές προκαταλήψεις, να εντοπίζει τη δυναμική του θεσμικού αντισημιτισμού μέσα στο βαθύ ρεύμα του λαϊκού αντισημιτισμού. Εντοπίζει τις ωσμώσεις, τη διάχυση άλλων οριζόντιων ιδεολογιών, όπως οι θεωρίες συνωμοσίας ή η επικοινωνία του —κυρίως μεταψυχροπολεμικού— αντιιμπεριαλισμού με τον Ιανό του εθνικισμού. Πρόκειται για μια προσπάθεια να καταδειχθούν οι άρρητες, πλην όμως εκκωφαντικά διατυπούμενες, ιδεολογικές συνομιλίες μέσα σε ένα περιβάλλον πολιτικού ανορθολογισμού, φοβίας ή και εχθρότητας προς τον άλλον, εθνικής αυτοθυματοποίησης ή ταπείνωσης, ιδεολογικής σύγχυσης και πολιτικής κρίσης. Όσο κι αν οι διαφορές είναι μεγάλες, παρακολουθώντας κανείς την αναζήτηση των απαρχών του ναζισμού στη χώρα μας μέσα από το παλίμψηστο των Πρωτοκόλλων διακρίνει αναλογίες της εποχής μας με τον Μεσοπόλεμο. Τα Πρωτόκολλα είναι παλίμψηστο, γιατί η δημιουργία του χάνεται μέσα σε επιστρωματώσεις (αν)ιστορικού υλικού που καθιστούν δυσχερή την προσπέλαση του αρχικού ιδεολογικού πυρήνα. Κυρίως, όμως, είναι παλίμψηστο γιατί η ισχυρή επιβίωσή τους κατέστη δυνατή καθώς οι αποδέκτες τους, αν και ανήκουν σε διαφορετικά πολιτισμικά σύνολα, αναγνωρίζονται στον πυρήνα της συνωμοσιολογίας του κειμένου, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός μέσα από την ιδιαίτερη πρόσληψη του «αποκαλυπτικού» μηνύματός του. Με την έννοια αυτή, παρότι τα Πρωτόκολλα αποτελούν βιβλίο-μήτρα του αντισημιτισμού και του ναζισμού, προσλαμβάνονται και δεξιώνονται σε ριζικά διαφορετικά και αντικρουόμενα ιδεολογικοπολιτικά πλαίσια. Στην ελληνική περίπτωση, η ιδεολογία του «ανάδελφου έθνους» και οι επισυναπτόμενες με αυτήν θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν το προϋπάρχον εύφορο έδαφος για να σταδιοδρομήσουν τα Πρωτόκολλα. Το βιβλίο του Ψαρρά αποτελεί επιστημονική μονογραφία. Μας οδηγεί στα μονοπάτια της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας για τον αντισημιτισμό και τον ρατσισμό, εμπλουτίζει τις γνώσεις και τις ευαισθησίες μας. Η ερευνητική εργασία του γίνεται με επιστημονική μεθοδολογία, που επιτρέπει στον κριτικό αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Ο Ψαρράς δεν παρασύρεται από τη δημοσιογραφική ροπή της εποχής, δεν ντύνει ιδεολογικές βεβαιότητες του με τα κουρέλια της πραγματικότητας. Σέβεται την πραγματικότητα και τον αναγνώστη. Διαμορφώνει το ερμηνευτικό σχήμα του χαμηλόφωνα και με τεκμηριωμένο σχολιασμό. Αφήνει το υλικό του να μιλήσει. Και βοηθά, ιδιαίτερα τον καλόπιστο αριστερό πολίτη, να συνειδητοποιήσει πόσο ανυπεράσπιστος ιδεολογικά είναι μέσα στη διαπερατότητα των ιδεολογιών που διακρίνεται στο έδαφος του μεταμοντέρνου ανορθολογισμού. Και βοηθά, ιδιαίτερα τον καλόπιστο αριστερό πολίτη να συνειδητοποιήσει πόσο ανυπεράσπιστος ιδεολογικά είναι μέσα στη διαπερατότητα των ιδεολογιών που διαμορφώνεται στο έδαφος του μεταμοντέρνου ανορθολογισμού.
Το ανοιχτό λογισμικό του μίσους ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ Οι υπαίθριοι πάγκοι με τα βιβλία φιλοξενούν μια «στερεότυπη» συλλογή εκδόσεων, που εκκινεί από πρόχειρες ανατυπώσεις κλασικών λογοτεχνικών έργων και καταλήγει σε φιλοσοφικές πραγματείες με προτίμηση στις ζαρατούστρειες εντολές. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς την εξαιρετική με-
λέτη του Δημήτρη Ψαρρά στη συλλογή αυτή. Αντίθετα, και δυστυχέστατα, το αντικείμενο της έρευνάς του, τα αντισημιτικά και αντιδραστικά Πρωτόκολλα είναι ένας γνώριμος τίτλος ανάμεσα στα βιβλία με τα φανταχτερά εξώφυλλα και το φτηνό χαρτί. Τεκμηριώνοντας την αντοχή, τη διάδοση και τη μετεξέλιξη στον χρόνο ενός καταφανώς κατασκευασμένου κειμένου, ο Ψαρράς παρατηρεί τη διείσδυση της ρητορικής των Πρωτοκόλλων στη σύγχρονη ελληνική δημόσια σφαίρα. Οι πολυάριθμες εκδόσεις των Πρωτοκόλλων, η χρήση αυτών στο ιδεολογικό σύμπαν της Άκρας Δεξιάς, η εκτίναξη στο πολιτικό στερέωμα τηλεοπτικών βιβλιοπλασιέδων όπως ο Κυριάκος Βελόπουλος και ο Άδωνις Γεωργιάδης, αλλά και η εμφάνιση των θεωριών παγκόσμιας διακυβέρνησης στις αντιμνημονιακές διαδηλώσεις αποτελούν ασφαλείς δείκτες. Φοβάμαι ότι ο ασφαλέστερος σχετίζεται με τη διαβρωτική επίδραση του πολιτικού ανορθολογισμού στην καθημερινότητα: η τυχαία συζήτηση που καταλήγει στη λέσχη Μπίλντερμπεργκ, τους αεροψεκασμούς, την εβραϊκή συνωμοσία, στο σχέδιο κάποιων, πάντοτε ισχυρών και απόμακρων, να «μας» εξοντώσουν. Συχνά, προσπερνούμε αυτές τις εκφάνσεις του συνωμοσιολογικού ως περιθωριακές — μέχρι που, κάποια στιγμή, αντιλαμβανόμαστε ότι μας έχουν περικυκλώσει. Ο πυρήνας των Πρωτοκόλλων είναι καθοριστικός στη διαμόρφωση των συγκοινωνούντων δοχείων του πολιτικού ανορθολογισμού. Η βασική τους ιδέα, ότι η παγκόσμια ιστορία εκδιπλώνεται βάσει του προκαθορισμένου σχεδίου μιας μυστικής εβραϊκής οργάνωσης, παρέχει το ερμηνευτικό σχήμα για την αντιμετώπιση του ιστορικά απρόβλεπτου. Σαν τη διαφήμιση εκείνη που αναρωτιόταν «Τυχαίο;» για να απαντήσει με νόημα «Δε νομίζω!», οι διαδοχικές εκδόσεις των Πρωτοκόλλων εμφανίζονται να αποκωδικοποιούν πολεμικές συγκρούσεις, κοινωνικές αναταραχές, οικονομικές μεταβολές και να προοικονομούν την τελική σύγκρουση γύρω από την επικράτηση της παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας. Έχοντας λοιπόν ως καταστατικό στοιχείο την αυτοεκπληρούμενη προφητεία, τα Πρωτόκολλα λειτουργούν σαν το ανοιχτό λογισμικό. Προσφέρουν έναν βασικό κώδικα, ο οποίος με τις κατάλληλες προσθαφαιρέσεις προσαρμόζεται στις τρέχουσες πολιτικές επιδιώξεις των εκδοτών τους με διαχρονικό στοιχείο την υπεράσπιση του ελληνισμού από τις κάθε είδους ξένες επιβουλές. Η πορεία τους στον ελλαδικό χώρο αναδεικνύει ένα σύνθετο εκδοτικό δίκτυο, στο οποίο συνυπάρχουν απατεώνες και πλαστογράφοι, εκκλησιαστικοί παράγοντες, ιδεολόγοι του μεσοπολεμικού φασισμού και αντισημιτισμού, του μεταπολεμικού αντικομμουνισμού και του μεταπολιτευτικού αγοραίου αντιιμπεριαλισμού.
Οι απαρχές της διαδρομής αυτής ανάγονται σε ένα χειρόγραφο του 1920, το οποίο ο Ψαρράς εντόπισε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Οι 170 σελίδες του περιλαμβάνουν τη μετάφραση των Πρωτοκόλλων από τα ρωσικά με τον αρκούντως περιγραφικό υπότιτλο «σχέδιον κατακτήσεως του κόσμου πραγματοποιούμενον υπό των εβραιομασώνων» και ένα συμπληρωματικό κείμενο με τίτλο «Οι Εβραίοι και ο Μπολσεβισμός». Με αφετηρία το εύρημα αυτό, ο Ψαρράς ανασυγκροτεί τον καθοριστικό ρόλο των ηττημένων της Επανάστασης του 1917 στη διάδοση των Πρωτοκόλλων, τις ενέργειες του αντικομμουνιστή διπλωματικού υπαλλήλου Αριστείδη Ανδρόνικου στη μεταφορά του κειμένου στην Ελλάδα και τη δυναμική διάδοση των Πρωτοκόλλων στο φασιστικό τόξο του ελληνικού Μεσοπολέμου. Η πορεία του Ανδρόνικου, από τις παρυφές της φασιστικής Εθνικής Ενώσεως «Ελλάς» (ΕΕΕ) και τον εμπρησμό της εβραϊκής συνοικίας του Κάμπελ, στην ηγεσία της ναζιστικής ΕΣΠΟ στην Κατοχή και στο τέλος σε μεταπολεμικό αντικομμουνιστή διανοούμενο, αναδεικνύει τη στενή σχέση αντισημιτισμού και αντικομμουνισμού: Το 1925, πρώτος αυτός παρουσίασε τα Πρωτόκολλα στο ελληνικό κοινό σε σειρά άρθρων με τίτλο «Τι είνε ο μπολσεβικισμός», ενώ στο τελευταίο του πόνημα, το 1949 (Κίνδυνος εν όψει και η Πέμπτη Φάλαγξ ανά την Υφήλιον) συσχέτιζε την επιδίωξη του «μπολσεβικισμού» για έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο με τις αέναες προδιαγραφές των Πρωτοκόλλων. Η δεσπόζουσα θέση του πονήματος στη διαμόρφωση της Άκρας Δεξιάς θα μπορούσε να λειτουργήσει καθησυχαστικά για την Αριστερά, η οποία τοποθετείται στον αντίποδα ρατσιστικών και αντιδραστικών αντιλήψεων. Το βιβλίο του Ψαρρά επιχειρεί να αναμετρηθεί με τη βολική αυτή βεβαιότητα, υπενθυμίζοντας μια ενοχλητική διάσταση: την επίδραση των Πρωτοκόλλων στις τάξεις του αντιιμπεριαλιστικού κινήματος το οποίο διαμορφώθηκε με επίκεντρο την στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και τις νατοϊκές επεμβάσεις στα τέλη του 20ού αιώνα. Αν και είναι προφανές ότι η ελληνική Αριστερά ούτε υιοθέτησε ούτε συνομίλησε με τα Πρωτόκολλα, η επιρροή τους στους σχηματισμούς της αυτοπροσδιοριζόμενης «πατριωτικής Αριστεράς» αλλά —και αυτό είναι το πιο σημαντικό— στο κοινωνικό ακροατήριο της Αριστεράς δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Στην ουσία, ο Ψαρράς αναφέρεται σε έναν σκελετό στην ντουλάπα: στην παρουσία ενός φάσματος αντιλήψεων στις τάξεις του κινήματος, αλλά και της Αριστεράς, που αντιμετωπίζει τις διεθνείς εξελίξεις μέσα από το πρίσμα διαδοχικών συνωμοσιών, στο οποίο συνυπάρχει η γεωπολιτική ανάλυση του καφενείου και η δεσπόζουσα ιδέα της ελληνικής ιδιαιτερότητας. Στο πλαίσιο αυτό, ο αντισημιτισμός δεν είναι ανοίκειος. Συμπλέει με την (απολύτως αναγκαία πολιτικά και αδιαπραγμάτευτη, κατά τη γνώμη μου) κριτική στις πολιτικές του κράτους του Ισραήλ, αναζητεί μετωπικές συνεργασίες αδιακρίτως με τον μουσουλμανικό κόσμο, διεκδικεί χώρο μέσα από γελοιογραφίες, αυτοσχέδιες κατασκευές στις διαδηλώσεις, σκωπτικά σχόλια στο περιθώριο της πολιτικής κουλτούρας της Αριστεράς. Η πρόσφατη υπόθεση Καρυπίδη αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου, το οποίο θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε και μετά να αντιμετωπίσουμε. Στο ανακάτωμα της τράπουλας που έχει φέρει η κρίση, η κοινωνική διαμαρτυρία συχνά διαπλέκεται με σχήματα πολιτικού ανορθολογισμού και την αντιπαράθεση του έθνους με αυτό που ο Ψαρράς περιγράφει ως «παγκόσμια διακυβέρνηση». Ο σύγχρονος αντισημιτισμός συνυπάρχει με την ερμηνεία της κρίσης ως προϊόν της φυλετικής προδιάθεσης της Γερμανίας για ευρωπαϊκή κυριαρχία, την ιδέα του εθνικού ξεπουλήματος και την αντιμετώπιση του αστικού πολιτικού προσωπικού ως ενός συνόλου «προδοτών». Η Αριστερά του 21ου αιώνα οφείλει να συγκρουστεί με τις αντιλήψεις αυτές, οι οποίες, ανεξάρτητα από τα όποια πρόσκαιρα κέρδη, δυναμιτίζουν τις προοπτικές μίας εναλλακτικής πολιτικής πορείας. Η σύγκρουση όμως προϋποθέτει και σχέδιο: η ίδρυση ενός παρατηρητηρίου του πολιτικού ανορθολογισμού, σε συνδυασμό με ένα εκδοτικό πρόγραμμα που θα επιχειρήσει να φέρει τη συλλογιστική μελετών όπως του Ψαρρά στους πάγκους των λαϊκών αγορών, μπορεί να συμβάλλει στην αναγκαία αντιπαράθεση με τους ποικιλώνυμους, μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς, ιεροκήρυκες των αεροψεκασμών και των Πρωτοκόλλων.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Αποχαιρετισμός στη Ζιζή Μακρή H Ζιζή Μακρή μας αποχαιρέτησε για πάντα στις 2 του Φλεβάρη. Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται στον επικήδειο που εκφώνησε στο Πρώτο Νεκροταφείο, στις 8.2.2014, εκ μέρους των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης. ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ Στη Ζιζή Μακρή δεν άρεσαν τα πολλά λόγια. Δεν τα χρειαζόταν, άλλωστε. Μπορούσε να εκφραστεί και με άλλους τρόπους, πέρα και πάνω από τον λόγο. Με τα μολύβια της, τα εργαλεία της χαρακτικής, τις ψηφίδες, τα νήματα. Πάνω στο τετράδιο, στο ξύλο, στην πέτρα, σε εκείνα τα πρόχειρα χαρτιά που χρησιμοποίησε στο κρατητήριο και έπειτα στις Φυλακές Αβέρωφ σχεδιάζοντας ποινικές κρατούμενες, στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Με αφορμή αυτά τα χαρτιά, άλλωστε, τη γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, με συναντήσεις και συζητήσεις και με αποκορύφωμα την έκθεση, που διοργανώσαμε στην γκαλερί Astra, με τη βοήθεια της Λένας και του Σωκράτη Κουγέα, με χαρακτικά από τις φυλακές, ένδειξη τιμής και αγάπης στο πρόσωπό της. Στη Ζιζή που έθεσε την τέχνη της και τη ζωή της ολόκληρη στην υπη-
ρεσία της Ελλάδας που εκείνη αγάπησε. Μιας άλλης Ελλάδας, όπως τη γνώρισε μέσα από τον Μέμο Μακρή και αποτυπώθηκε στα χαρακτικά για τον Πωλ Ελυάρ, στους εγχάρακτους στίχους των eλλήνων ποιητών στα έργα της, στις φιγούρες των λαϊκών γυναικών στα σχέδια της. Μιας Ελλάδας που την παρακινούσε πάντα για το ταξίδι: ακολουθώντας τον Μέμο, το 1950, μετά την απέλασή του από την Γαλλία στην Ουγγαρία, ερχόμενη κρυφά για να φυγαδεύσει το Φώκο Βέττα το 1960, επιστρέφοντας για την οριστική εγκατάσταση στα μεταπολιτευτικά χρόνια. Από το Βελιγράδι στο Παρίσι, από το Παρίσι στη Βουδαπέστη και στην Αθήνα. Κι έτσι ξετυλίχθηκε η ζωή της, σημαδεμένη από τις ανατροπές του ταραγμένου 20ού αιώνα για εκείνη που πατρίδα της ήταν ο κόσμος και συμπατριώτες της οι κάθε λογής εξόριστοι και αποκλεισμένοι. Τι είναι αυτό, όμως, που κάνει κάθε φορά τους ανθρώπους να υπερβαίνουν τον εαυτό τους; Τι να ήταν αυτό που ώθησε μια γυναίκα στη στιγμή της ηλικιακής της ωριμότητας και της καλλιτεχνικής της αναγνώρισης να έrθει παράνομα στη χώρα του συντρόφου της, σε μια «επιχείρηση αυτοκτονίας», για να βοηθήσει κάποιον που δεν ήξερε; Η συντροφική αλληλεγγύη, το κομμουνιστικό και διεθνιστικό καθήκον, η ανάγκη για την αναγνώριση από αυτή την μικρή κοινότητα των Ελλήνων πο-
λιτικών προσφύγων που ήταν ο κόσμος του ζευγαριού στην Ουγγαρία; Σίγουρα ήταν όλα αυτά, μα και κάτι άλλο. Η αγάπη της για τους ανθρώπους, η στοργή της για τον κατατρεγμένο, η ανάγκη της να μπαίνει σε νέες περιπέτειες, να παρατηρεί και να κατανοεί, να αποδίδει αυτό που βλέπει. Με αυστηρότητα και συνέπεια, με επιμονή και μεθοδικότητα, με όλα τα διανοητικά και εκφραστικά όπλα που μπορούσε να διαθέσει. Τώρα τα μικρά κινεζάκια από τη χώρα του Μάο θα συνεχίζουν να κοιτούν τον αναγνώστη, κουβαλώντας στην πίσω πλευρά τους τα γράμματα των πολιτικών κρατουμένων. Τα βιομηχανικά τοπία στην Ουγγαρία και τα λιόδεντρα στην Ελλάδα θα μένουν ακίνητα, ενώ οι γυναικείες φιγούρες της, πολιτικές και ποινικές κρατούμενες μαζί, θα συνεχίζουν να βηματίζουν στην ίδια μακρά σειρά, διασχίζοντας το γκρίζο προαύλιο. Κι εκείνη θα παραμένει στο μυαλό μου, περιτριγυρισμένη από τα έργα του Μέμου, τα δικά της, της Κλειώς, τοποθετημένα όλα μαζί αξεδιάλυτα. Αμίλητη, με μια σιωπή γεμάτη εικόνες και πρόσωπα, με εκείνα τα πελώρια μάτια που ακόμη και στα ενενήντα της έκρυβαν την ίδια σχεδόν παιδική, πρωταρχική περιέργεια να γνωρίσεις το ξένο και το ανοίκειο και να το κάνεις δικό σου με τα εκφραστικά μέσα που διαθέτεις. Για να ανέβεις τη σκάλα που έφτιαχνε ο ίσκιος του δέντρου της φυλακής, του
φοίνικα των μελλοθανάτων, αυτό που ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος είδε στα δικά της χαρακτικά: «Οι γυναίκας πλάγιασαν. Έξω απ’ τα τείχη και μέσα στο θάλαμο είταν πολλά αστέρια, απερίγραπτα πολλά αστέρια, σαν οδοντωτοί τροχοί, σαν πεντάλφες, σαν άμαξες, σαν ήσυχα ζώα, σαν πουλιά, σαν πλατιά φύλλα — κι έλαμπαν τόσο πολύ που η Ελένη δε μπορούσε να κοιμηθεί. Σκέπασε λοιπόν το πρόσωπό της με τα μακριά, μαύρα μαλλιά της, ενώ, απέναντι, άστραφτε μ’ όλα του τα φύλλα, στη μέση του κόσμου, εκείνο το μοναδικό δέντρο, κι η σκιά του ανέβαινε στον τοίχο της φυλακής σαν πελώρια σκάλα. Καθένας μπορούσε ν’ ανέβει. Και, βέβαια, είταν άνοιξη».
Ευρώπη: η επιστροφή των φαντασμάτων ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΦΩΤΙΑΔΗ Tα φαντάσματα του εθνικισμού επιστρέφουν στην Ευρώπη. Και αυτό, σε μεγάλο βαθμό, αντανακλά μια διπλή αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ηγετών της: η οικονομική και η μεταναστευτική κρίση, που έπληξαν την Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, απέδειξαν τις αδυναμίες του προγράμματος ενοποίησης. Και στις δυο περιπτώσεις, η υποταγή της ευρωπαϊκής ηγεσίας σε κορπορατιστικά συμφέροντα την οδήγησε σε λανθασμένες στρατηγικές για την αντιμετώπιση τους, μετατρέποντας ουσιαστικά το θεσμικό πλαίσιο της Ένωσης σε πεδίο σύγκρουσης εθνικών πολιτικών. Η στρατηγική της λιτότητας και οι διεθνείς θεσμοί που δημιουργήθηκαν για την εφαρμογή της, κυρίως η Τρόικα και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, αποτελούν δομές μέσω των οποίων ορισμένα κράτη-μέλη της Ένωσης, με τη συμμετοχή της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, περιορίζουν την κυριαρχία άλλων κρατών-μελών. Παράλληλα, η μακροχρόνια μεταναστευτική κρίση, που εξελίσσεται στα σύνορα της Ευρώπης από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, έχει κακοφορμίσει σε μια αντιπαράθεση μεταξύ νοτιοανατολικών και βορειοδυτικών κρατών-μελών σχετικά με την κατανομή ευθυνών και του βάρους διαχείρισης των ροών. Έτσι, ουσιαστικά οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν μετατραπεί σε ένα όχημα επιβολής ηγεμονίας, ενώ μηχανισμοί με εξισορροπητικό ρόλο, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και το Ευρωκοινοβούλιο, έχουν περιθωριοποιεί. Και στις δυο περιπτώσεις, όμως, υπήρχαν άλλοι δρόμοι. α) Η δημιουργία του ευρωομολόγου ή μια ελεγχόμενη αναπροσαρμογή του ελληνικού χρέους ήταν σοβαρές επιλογές, που μπορούσαν να αλλάξουν την πορεία της κρίσης της ευ-
Ο Αποστόλης Φωτιάδης είναι δημοσιογράφος και διατηρεί το μπλογκ apostolisfotiadis.wordpress.com και στο twitter το ακάουντ @Balkanizator
ρωζώνης από πολύ νωρίς. Με την σωστή πολιτική πλοήγηση θα μπορούσαν επίσης να εμβαθύνουν πολιτικά την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Αυτές οι επιλογές ήταν επαχθείς για το υπερεθνικό τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, αλλά και τις ενώσεις των εργοδοτών στον ευρωπαϊκό Βορρά. Εφόσον οι βασικοί παίκτες που ελέγχουν εδώ και χρόνια τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης και τη δημιουργία της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς δεν ήταν διατεθειμένοι να ανοίξουν τέτοια θέματα, αυτά δεν άνοιξαν ποτέ. β) Ο Κανονισμός του Δουβλίνου δημιουργήθηκε το 1997, ενώ το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου το 1999. Επρόκειτο για μηχανισμούς ομογενοποίησης διαδικασιών, με κοινά στάνταρ και στενότερη συνεργασία μεταξύ κρατών-μελών, ώστε οι αιτούντες άσυλο να αντιμετωπίζονται ισότιμα σε ένα ανοιχτό και δίκαιο σύστημα. Αντί να χρησιμοποιηθούν ως παραδείγματα για την περαιτέρω δημιουργία ενός συστημάτος δίκαιης κατανομής των βαρών που δημιουργούν οι μεταναστευτικές ροές, ενσωματώθηκαν στη λογική «εξωτερίκευσης» του προβλήματος, που ενέπνευσε η φιλοσοφία «όχι στη δική μου αυλή». Όταν η ξενοφοβία, άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής και μιντιακής διαχείρισης του μεταναστευτικού, κυριάρχησε στη συζήτηση, αντί για ένα ανθρώπινο σύστημα ελέγχων, οι ευρωπαίοι ηγέτες, μακριά από κάθε έννοια δημοσίου ελέγχου, επέλεξαν τη δημιουργία ενός χάι τεκ φρουρίου. Η πολιτική αυτή επικαλείται το ευρωπαϊκό και διεθνές κεκτημένο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στην πραγματικότητα όμως συνιστά όνειδος για τον νομικό πολιτισμό μας. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα εμπνευσμένο από το αφήγημα του δόγματος ασφαλείας της πολεμικής βιομηχανίας, που σήμερα σε μεγάλο βαθμό συν-υπαγορεύει την ουσία της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Η παράδοση της ευρωπαϊκής στρατηγικής στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα αποτυπώνεται στο ακέραιο από τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται η διαπραγμάτευση της
Διατλαντικής Εμπορικής και Επενδυτικής Εταιρικής Συνεργασίας (TIPP): σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας και αδιαφάνειας, χειραγωγούμενη επικίνδυνα από τα λόμπι, σκοπεύει στην εξάλειψη του συνόλου των ρυθμιστικών κανόνων της οικονομικής δραστηριότητας στους τομείς των τροφίμων, των πνευματικών δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Τα καλά χρόνια, οι ευρωπαίοι ηγέτες μάς υπόσχονταν ότι, εάν όλοι τρέξουμε πιο γρήγορα, ξεφεύγοντας από το βάρος της ευρωπαϊκής Ιστορίας, το μέλλον μας θα είναι ανεξάντλητη «πρόοδος» και «ανάπτυξη». Αντί αυτού, εκείνο που καταφέραμε ήταν να επαναλάβουμε τα κλασικά λάθη της ευρωπαϊκής ιστορίας, παραδίδοντας τη δημοκρατία στον αχαλίνωτο καπιταλισμό και ξεκλειδώνοντας την πόρτα του κελιού των ευρωπαϊκών εθνικισμών. Τώρα που η κρίση γενικεύεται, οι ευρωπαίοι τεχνοκράτες αντιδρούν σαν πολιτικοί νάνοι. Για να υπερασπίσουν την τερατογένεση που προκάλεσαν, φλερτάρουν ανοιχτά με το τέρας. Ανέχονται την έξαρση του αυταρχισμού στην Ελλάδα, όπου δημοσιογράφοι διώκονται και ρατσιστές νεοναζί δρούσαν για καιρό ανενόχλητοι, γιατί αυτό εξυπηρετεί την εφαρμογή της πολιτικής που έχουν χαράξει. Στην Ουκρανία νομιμοποιούν μια κυβέρνηση με σαφείς νεοφασιστικές απολήξεις για να επιτύχουν γεωπολιτικές ανακατατάξεις, πυροδοτώντας μια γενικευμένη κρίση και επέκταση του μιλιταρισμού. Όλα αυτά, στο όνομα των ευρωπαϊκών αξιών και της δημοκρατίας. Ο κυνισμός ως τελευταίο καταφύγιο της εξουσίας μπορεί ακόμα να φαντάζει λειτουργικός, αλλά το κόστος είναι τεράστιο. Το μέλλον της Ευρώπης έχει αιχμαλωτιστεί από πολιτικούς που αποτίουν υποκριτικά τιμές στο ευρωπαϊκό όραμα, ενώ διεκπεραιώνουν τα συμφέροντα μιας μικρής κυριαρχίας. Η λύση όμως δεν μπορεί να είναι, για άλλη μια φορά, να καταστραφεί η Ευρώπη από τους εθνικισμούς. Η λύση είναι να ξαναπάρουμε πίσω αυτό που μας ανήκει, ξεκινώντας από την απομόνωση όσων πολιτικών ταυτίζονται με την ατζέντα των κυνικών συμφερόντων.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014
37
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Προγραμματικός λόγος της Αριστεράς: Συνέχεια και ασυνέχεια ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΧΟΒΑΡΔΑ Όσο πλησιάζει η ώρα των εκλογικών αναμετρήσεων, τόσο πιο επιτακτικά μπαίνουν μια σειρά ερωτήματα σχετικά με το τι θα κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ «αν» ή «όταν» — και, κυρίως, σχετικά με το τι μπορεί να κάνει. Η συζήτηση αυτή φαίνεται να επαναφέρει μια προαιώνια αντιπαράθεση στην Αριστερά: την αντίθεση μεταρρύθμισης και επανάστασης, διαδρομής και στιγμής, βημάτων (συνέχειας) και ρήξης (ασυνέχειας). Από αυτή την προβληματική διαπερνάται και η εσωκομματική διάταξη και οι αποφάσεις της Κεντρικής Επιτροπής και ο δημόσιος λόγος του κόμματος. Οι απαντήσεις που δίνονται τείνουν, σχεδόν πάντοτε, να συγκλίνουν προς τον έναν από τους δύο πόλους. Ωστόσο, τα ιστορικά παραδείγματα δείχνουν τα όρια και των δύο κατευθύνσεων. Τι μπορεί να υπάρχει πέρα από το δίπολο «μεταρρύθμιση vs. επανάσταση»; Στις γραμμές που ακολουθούν, προσπαθώ να αξιοποιήσω τις θεωρητικές παραδοχές της γαλλικής επιστημολογικής σχολής, οι οποίες εδράζονται σε μια ειδική διαλεκτική που έχει εξαιρετική σημασία για τη σημερινή συγκυρία. Και, στη συνέχεια, θα δώσω ένα σχετικό παράδειγμα που μπορεί να ενισχύσει τις προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ προς μια ανάλογη κατεύθυνση. Η γαλλική επιστημολογική σχολή (οι επεξεργασίες του Γκαστόν Μπασελάρ και του Ζωρζ Κανγκιλέμ, όπως έχουν ενσωματωθεί στην αλτουσεριανή επιστημολογία για την περιγραφή του επιστημολογικού εμποδίου και της επιστημολογικής τομής)1 ανατρέπει τη διπολική σχέση συνέχειας-ασυνέχειας, αναδιατάσσοντας τις έννοιες σε μια νέα διαλεκτική, όπου η μια προϋποθέτει την άλλη. Αυτή η απόπειρα, σε πρώτη ανάγνωση, φαίνεται αντιφατική και μη ρεαλιστική: Πώς γίνεται να συζητάμε ταυτόχρονα για συνέχεια και ασυνέχεια, και, μάλιστα, πώς γίνεται η συνέχεια να προϋποθέτει διαλεκτικά την ασυνέχεια και το αντίστροφο; Η συνύπαρξη συνέχειας και ασυνέχειας δεν πρέπει να ιδωθεί σωρευτικά· δεν έχουμε μια «συνέχεια» «ασυνεχειών», αλλά μια σχέση αμφίδρομης προϋπόθεσης: Μια δομή παράγει ιστορία μέσα από ένας είδος επερώτησης – κάθε στάδιο είναι μια τομή ως προς την πρότερη κατάσταση, ιδρύει μια μη ανακλητή μετάβαση που συνοδεύεται από την καθοριστική μεταβολή της ίδιας της δομής. Η τελευταία γίνεται αντιληπτή μόνο στο νέο πλαίσιο αναφοράς. Στον βαθμό που δυο τέτοιες διαδοχικές στιγμές διακρίνονται ως διαφορετικές (ασυνέχεια), η μεταφορά από τη μια στην άλλη παράγει ιστορία (συνέχεια). Ένα από τα κρίσιμα σημεία, εδώ, είναι ότι η επερώτηση αντανακλά τη διαφορά πρότερης και νέας δομής: Η νέα δομή δεν είναι μια
Ο Τάσος Χοβαρδάς διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
«άλλη», «παράλληλη» δομή, αλλά μια εξέλιξη της πρότερης δομής. Ωστόσο, το αμετάκλητο συμβάν της τομής καταργεί κάθε σχετικισμό και εισαγάγει μια προσδιορίσιμη δυνατότητα ορθολογικής κριτικής της πρότερης διάταξης μέσα από τη νέα. Κάθε βηματισμός, κάθε προχώρημα που εγγράφεται μέσα σε μια τέτοια διαλεκτική συνέχειας-ασυνέχειας αποτρέπει το ενδεχόμενο παλινδρόμησης: η δομή κινείται στον χρόνο όταν αναγνωρίζει τις διαφορές από το δικό της παρελθόν ως αγεφύρωτες. Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας ανάλυσης για το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ; Στον προγραμματικό λόγο του, η βασικότερη ίσως συνθήκη είναι η εμπλοκή του κόσμου της εργασίας. Η μετάφραση αυτής της κρίσιμης πρόβλεψης με τους όρους της διαλεκτικής συνέχειας-ασυνέχειας, όπως έχουν τεθεί πιο πάνω, είναι η εξής: Απευθυνόμαστε στον κόσμο της εργασίας και επιδιώκουμε τη συμμετοχή του στην οργάνωση και υλοποίηση ενός σχεδίου, που θα αλλάξει συνειδήσεις, θα καθιερώσει την ταξική αναφορά ως καίριο στοιχείο του πολιτικού λόγου, θα ανατρέψει τις σημερινές κυρίαρχες πολιτικές σε Ελλάδα και Ευρώπη, και θα οργανώσει, τελικά, τον κόσμο της εργασίας ως τάξη. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ καταφέρει και δεσμεύσει την κοινωνία με τον τρόπο αυτό σε ένα σχέδιο, κι όχι απλώς με τη λογική της ανάθεσης, τότε η κοινωνία θα δεσμεύσει αργότερα τον ΣΥΡΙΖΑ στην υλοποίηση του σχεδίου αυτού που θα έχει ήδη αλλάξει συνειδήσεις, θα έχει ήδη συγκροτήσει τον κόσμο της εργασίας ως τάξη. Άρα, δεσμευόμαστε για να δεσμευτούμε, αναφερόμαστε ουσιαστικά σε μια κοινωνία που έχει μεταβληθεί με τρόπο μη αναστρέψιμο και η οποία —αφού έχει αλλάξει πραγματικά— είναι έτοιμη να μας εγκαλέσει και να μας επαναφέρει στο σχέδιο που έχει ήδη ετοιμαστεί και συμφωνηθεί. Αν η κοινωνία έχει κινηθεί προς τα «μπρος», ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα μπορεί να κινηθεί προς τα «πίσω». Πως μπορεί να συμβεί αυτό; Στις αποφάσεις του ιδρυτικού μας συνεδρίου περιλαμβάνονται δυο σημαντικές προτάσεις: Η καθιέρωση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και η ενίσχυση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, η οποία πρόκειται να αποτελέσει έναν από τους πυλώνες της παραγωγικής ανασυγκρότησης. Αν οι δύο προτάσεις συνδεθούν, τότε μπορεί να υπηρετήσουν τη διαλεκτική συνέχειας-ασυνέχειας, όπως την έχουμε συζητήσει ως τώρα. Οι άνεργοι που θα λαμβάνουν το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα θα μπορούν να επιλέγουν το σχήμα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στο οποίο θα ενταχθούν. Αντί να παραπέμπουμε τη μισή κοινωνία —που σήμερα είναι εκτός εργασίας— σε ένα απροσδιόριστο χρονικά αποτέλεσμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης, την εμπλέκουμε αμέσως σε παραγωγικές διαδικασίες, όπου ο έλεγχος της παραγωγής είναι εφικτό να γίνεται από τον κόσμο της εργασίας, όπου η παραγωγή είναι εφικτό να ανα-
φέρεται στις κοινωνικές ανάγκες, όπου η ανεργία είναι εφικτό να ανατραπεί από την ίδια την εργασία των ανέργων. Ο συνδυασμός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας θα εντάξει τους ανέργους σε μια συνολική κίνηση της κοινωνίας προς την κατεύθυνση που θέλουμε, και θα μεταβάλει συνειδήσεις. Ο συνδυασμός που προτείνουμε αναιρεί σε ενεστώτα χρόνο τον κοινωνικό αποκλεισμό των ανέργων, ενώ ακυρώνει κάθε μεθόδευση διαχείρισης του ποσοστού ανεργίας μέσα από επιδόματα ανεργίας και ανάλογα βοηθήματα. Ακόμη: Οι άνεργοι δεν θα είναι αναγκασμένοι να αναθέσουν στο κόμμα να τους βρει δουλειά, το κόμμα δεν θα επιφυλάξει τέτοιον ρόλο στα μέλη του. Η εμπλοκή της κοινωνίας στο σχέδιό μας, με τους όρους που αναφέρθηκαν, συνδέει κόμμα και κοινωνία σε συστοιχία, όπου το κόμμα λειτουργεί ως ελκυστής για την κοινωνία και το αντίστροφο: το κόμμα οργανώνεται με στόχο να αντιληφθεί τη λειτουργία του, όταν αυτή καταφέρνει να μεταβάλει την κοινωνία, ενώ η κοινωνία παίρνει στα χέρια της το δικό της μέλλον όταν έχει αντιληφθεί ότι η διαδικασία στην οποία έχει εμπλακεί παράγει επιλέξιμα αποτελέσματα. Και, το κυριότερο, το ένα συμβαίνει μόνο μέσα από το άλλο. Μέσα από τη διαλεκτική αυτή αποκτά ουσιαστικό περιεχόμε-
νο ο όρος «δημοκρατικός σοσιαλισμός». Η πορεία που περιγράφουμε μειώνει τις πιθανότητες μιας πολιτικής μεταρρυθμίσεων που θα μας οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην ενσωμάτωση. Απομακρύνει, επίσης, ένα μέλλον όπου δεν θα μας έχει μείνει καμία άλλη επιλογή πέρα από την υπεράσπιση των κυβερνητικών κτιρίων. Ανάλογες εκδοχές της διαλεκτικής συνέχειας-ασυνέχειας θα μπορούσαν να αναζητηθούν σε διάφορες κλίμακες: στην αυτοδιοίκηση, στην οικολογική διάσταση της παραγωγικής ανασυγκρότησης, στην ευρωπαϊκή κλίμακα. Σε κάθε περίπτωση, η διαλεκτική συνέχειας-ασυνέχειας μας επιτρέπει να παράξουμε χώρους ετεροτοπικούς, όπου εμείς θα είμαστε το παράδειγμα για το δικό μας εγχείρημα, όπου η επερώτηση των θέσεων θα καταστεί συγκροτητικό και αναντικατάστατο στοιχείο των διαδικασιών — οι οποίες τότε θα είναι αναπόδραστα δημοκρατικές.
1 Μια εξαιρετική ανάλυση, προς αυτή την κατεύθυνση, έχει κάνει ο Γιώργος Φουρτούνης, «Ο Λουί Αλτουσέρ και η επιστημολογική αντινομία του Μαρξισμού», περ. Κριτική, τχ. 1 (2005), σ. 5-16 [goo.gl/Yn8r9f].
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
9 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Η «Νονά»: η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου
Η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου, με τίτλο «Η Νονά» και θέμα τον βίο και την πολιτεία της Άγκελα Μέρκελ αναδεικνύει ένα πlούσιο υλικό: εικόνες από τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία, γερμανικό σινεμά του 1980, διαγγέλματα της Μέρκελ, συνεντεύξεις της Ναόμι Κλάιν, του Ούλριχ Μπεκ κ.ά., σκηνές από μια θεατρική παράσταση στην Αθήνα με θέμα τις αυτοκτονίες, σκηνές της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα του 2014, στιγμιότυπα της γερμανικής και ευρωπαϊκής πολιτικής. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τον Στ. Κούλογλου, που έγραψε το σενάριο και τη σκηνοθέτησε. Η ταινία κάνει την πρεμιέρα της την Τρίτη 18 Μαρτίου, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, ενώ από την Πέμπτη θα παίζεται σε δυο κινηματογράφους της Αθήνας (Ααβόρα, τέρμα Ιπποκράτους και Αλεξάνδρα new star art cinema, στην Καλλιθέα).
όχι μόνο με τη βία, αλλά εξασφαλίζοντας συναίνεση. Οι Ανατολικογερμανοί δεν είχαν να νοιαστούν για την εργασία ή την περίθαλψη τους και αν δεν έκαναν «αταξίες» —ζητώντας ελευθερίες ή ταξίδια στο εξωτερικό— μπορούσαν να περάσουν μια υποφερτή ζωή χωρίς πολλές σκοτούρες. Ήταν κάτι μεταξύ φυλακής και παιδικού σταθμού. Η Μέρκελ αξιοποίησε τη νοοτροπία του συστήματος εξουσίας της ΛΔΓ. Αυτό τον αυταρχικό πατερναλισμό τον διακρίνω σε πολλά σημεία της συμπεριφοράς και πολιτικής της. Δείτε τα διαγγέλματά της — στην ταινία χρησιμοποιώ πολλά. Είναι τελείως διαφορετικά από αυτά του Σμιτ, του Κολ, του Σρέντερ. Μιλάει με ένα πατερναλιστικό ύφος, λέει λ.χ. ότι πριν από πενήντα χρόνια ξεκίνησε η Μπουντεσλίγκα, βγήκε η έγχρωμη τηλεόραση, σαν να απευθύνεται σε παιδιά.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ
w Και το δεύτερο από τα διαφορετικά υλικά, για το οποίο θέλω να σε ρωτήσω είναι οι σκηνές από ένα γερμανικό φιλμ του 1988… Αυτό το φιλμ, «Ομιλείτε γερμανικά», με βοήθησε πολύ. Σ’ αυτό βλέπουμε, έναν χρόνο πριν πέσει το Τείχος, τα στερεότυπα του Βορρά για τον Νότο —τα οποία το φιλμ τα σατιρίζει— να τα υιοθετεί σήμερα η Μέρκελ και να τα μετατρέπει σε πολιτικό όπλο. Το ζευγάρι της ταινίας πάει διακοπές στην Ιταλία: «Πολύ ωραία χώρα η Ιταλία, αν δεν είχε και Ιταλούς…». Στο ντοκιμαντέρ συναντάω τον Ούρλιχ Μπλουμ, επικεφαλής ενός Ινστιτούτου που συμβουλεύει τη γερμανική κυβέρνηση και ο οποίος προτείνει ακριβώς αυτό στους Έλληνες: να πουλήσουν μερικά νησιά για να ξεχρεώσουν…
w «Η Νονά». O τίτλος νομίζω σοκάρει, άλλους θετικά και άλλους αρνητικά. Για να είμαι ειλικρινής, συγκαταλέγομαι στους δεύτερους… Η ταινία δανείζεται τον τίτλο της από το βιβλίο της Γερτρούδης Χέλερ Η Νονά (έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη). Κι εμένα με ξένισε ο τίτλος, αρχικά: μια ευρωπαία ηγέτης, και μάλιστα αυτού του διαμετρήματος, χαρακτηρίζεται με έναν όρο που παραπέμπει στη Μαφία! Η Χέλερ —η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι Χριστιανοδημοκράτισσα—, όπως μου είπε, θεωρεί ότι ο τίτλος αυτός εκφράζει την πολιτική της Μέρκελ: ομερτά, νόμος της σιωπής, προδοσίες και «δολοφονίες» — πολιτικές βέβαια. Θα τα δείτε όλα αυτά στην ταινία, η Χέλερ μας εξηγεί, λ.χ., πώς η Μέρκελ πρόδωσε τον Χέλμουτ Κολ. Κι όσον αφορά τους εκβιασμούς, ας θυμηθούμε πώς εκβιάστηκε ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ η Ελλάδα ήταν στο χείλος της κατάρρευσης, να αγοράσει όπλα. Ή ο ιρλανδός υπουργός Οικονομικών, που ήθελε να αφήσει μια τράπεζα να χρεοκοπήσει. Ο Τρισέ τον απείλησε ότι θα του κόψει τη ρευστότητα, κι έτσι του επέβαλε να σώσει την τράπεζα, δηλαδή τα γερμανικά κεφάλαια. w Μίλησες για τον Τρισέ. «Νονά», αν δεχτούμε τον όρο, λοιπόν, είναι η Μέρκελ; Ή μπορούμε, στον ρόλο αυτό, να σκεφτούμε μια συγκεκριμένη πολιτική; Ας πούμε ότι είναι ένα πανευρωπαϊκό σύστημα εξουσίας, όπου παίζουν ρόλο η ΕΚΤ και, εκτός Ευρώπης, το ΔΝΤ. Θυμίζω ότι η Μέρκελ, σε αντίθεση με τον Σόιμπλε, επέμενε να μπει το ΔΝΤ στο σχήμα της τρόικας. Η Μέρκελ είναι αυτή που δίνει τον τόνο σε αυτό το σύστημα εξουσίας, που έχει ανατρέψει όλη τη μεταπολεμική πολιτική της Γερμανίας. Η επιδίωξη, πια, όπως το λέει ωραία ο Ούλριχ Μπεκ στην ταινία, δεν είναι μια ευρωπαϊκή Γερμανία, αλλά μια γερμανική Ευρώπη.
λοι με τον τρόπο που αντιμετωπίζει σήμερα η γερμανική πολιτική την Ελλάδα – όχι από κάποιο «φιλελληνισμό», αλλά από μια διαφορετική αντίληψη για την Ευρώπη Προσπαθώ στις ταινίες μου να έχω παράλληλες διηγήσεις, να κάνω όσο πιο ενδιαφέρον μπορώ ένα καταρχάς άχαρο υλικό. Δεν ήθελα λ.χ. να μιλήσω μόνο για τη ζωή της Μέρκελ ή μόνο για την οικονομική κρίση. Βλέπω πολλές ταινίες αναζητώντας ευφάνταστους τρόπους και ιδέες. Για να σχολιάσω τα πανάκριβα υποβρύχια που αγόρασε η Πορτογαλία (γιατί, καλά η Ελλάδα, αλλά η Πορτογαλία τι το χρειάζεται, για τους μπακαλιάρους;) φτιάξαμε κινούμενα σχέδια. Είναι σαν να φτιάχνεις ένα σουβλάκι με λίγο σολομό, αλλά και λίγο κοτόπουλο και χοιρινό, και να βάζεις και πιπεριά. Συνθέτεις λοιπόν σε μια ενιαία διήγηση διαφορετικά υλικά: πρέπει να βάλεις στην κατάλληλη ποσότητα το καθένα, να τα ψήσεις άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο· είναι μια ιδιαίτερη μαγειρική.
w Στην ταινία μαθαίνουμε για πολλά και αρκετά διαφορετικά πράγματα: Ανατολική Γερμανία, ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα, γερμανικό σινεμά του 1980, αναλύσεις για την κρίση κ.ο.κ. Γιατί επέλεξες να οργανώσεις και να αφηγηθείς όλο αυτό το υλικό υπό το πρίσμα της προσωπικότητας της Μέρκελ; Ο ρόλος της Μέρκελ είναι καθοριστικός. Η Ιστορία θα μπορούσε να έχει εξελιχθεί διαφορετικά, αν είχε επικρατήσει κάποιος άλλος πολιτικός στο Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα. Θα είχε πιστεύω σεβαστεί περισσότερο την αξία που είχε στη μεταπολεμική πολιτική παράδοση της Γερμανίας η Ευρώπη, τις ρητές και άρρητες συμφωνίες. Η Χέλερ επισημαίνει ότι ο Κολ, ο Γκένσερ, ο Σμιτ είναι έξαλ-
w Θα μείνω λοιπόν σε δύο από τα διαφορετικά αυτά υλικά. Το πρώτο είναι οι εκτενείς εικόνες από τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία. Γιατί; Επειδή εκεί περνάει τα παιδικά και νεανικά της χρόνια η Μέρκελ; Τα χρόνια αυτά διαμόρφωσαν την προσωπικότητα και τις αξίες της. Η Μέρκελ ήταν τριάντα πέντε χρονών όταν έπεσε το Τείχος. Ο Μπεκ θεωρεί πως το γεγονός ότι τόσο ο πρόεδρος, ο Γκάουκ, όσο και η Μέρκελ, κατάγονται από την Ανατολική Γερμανία, έχει σημασία: τους οδηγεί, να μην αποδίδουν μεγάλη αξία στην ενωμένη Ευρώπη, όπως οι πολιτικοί από την Δυτική Γερμανία Η Μέρκελ μεγάλωσε σε ένα σύστημα όπου την εξουσία ασκούσαν μικρές απολυταρχικές ομάδες που επιβάλλονταν
w Ποιος ήταν ο στόχος σου; Όπως σε όλες τις ταινίες μου, να μιλήσω για την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Δεν με ενδιαφέρει να κάνω αφηρημένη τέχνη, αλλά να απευθυνθώ στον κόσμο, να τον κινητοποιήσω, προσφέροντας συγχρόνως και ψυχαγωγία. Και έχω μεγάλες προσδοκίες να προβληθεί και στην Ευρώπη. Ο φόβος και η ενοχή είναι εργαλείο κοινωνικής υποταγής. Είναι πολύ διαφωτιστικά όσα λέει η Ναόμι Κλάιν στην ταινία. Ήθελα λοιπόν, απευθυνόμενος σε Έλληνες και Ευρωπαίους, να τους πω να σκεφτούν, να φοβούνται λιγότερο, να μην αισθάνονται ενοχικά. Γι’ αυτό και πιάνω το ζήτημα των αυτοκτονιών, μέσα από τις Λευκές Χήρες: είναι ένα σωματείο που έφτιαξαν στην Ιταλία οι γυναίκες εκείνων που αυτοκτόνησαν για οικονομικούς λόγους. Στήνω μια παράλληλη διήγηση χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από το έργο «Μια κανονική μέρα», το οποίο παίζεται στην Αθήνα, μια από τις καλύτερες φετινές θεατρικές παραστάσεις με το ίδιο θέμα: τις αυτοκτονίες (κείμενο Κατερίνα Γιαννάκου, σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη). Στο τέλος, η πρωταγωνίστρια λέει: «θα ήθελα ο άντρας μου να πεθάνει από ζάχαρο, όχι από ντροπή». w Τελειώνοντας, τι διέξοδο βλέπεις σε όλη αυτή τη ζοφερή κατάσταση; Πρέπει να ανατραπεί αυτή η πολιτική. Όχι βέβαια από τους Σοσιαλδημοκράτες! Αυτά που είπε ο Γκάμπριελ του γερμανικού SPD, απαντώντας στην κριτική του Χάμπερμας για την κακομεταχείριση της Ελλάδας, είναι αξιοθρήνητα: ότι η Ελλάδα είναι για τη Διεθνή Τράπεζα, δηλαδή είναι υπανάπτυκτη, δεν κάνει καν για το ΔΝΤ! Πιστεύω ότι μόνο αν έχουμε ανατροπή —και φυσικά όχι από μια ευρωσκεπτικιστική Ακροδεξιά—, αλλά από την Αριστερά, υπάρχει ελπίδα. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ