Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κείμενα των: Ντίνας Τζουβάλα, Φερενίκης Βαταβάλη, Δέσποινας Κουτσούμπα, Ζιλμπέρ Ασκάρ, Κωστή Χατζημιχάλη, Τζένιφερ Μούντι, Όλιβερ Ράκαμ, Γιάννη Χαμηλάκη, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου, Ελένης Τζιρτζιλάκη ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 780
ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Το γάλα, ο ΟΟΣΑ, ο Φουκώ και η «αλήθεια της αγοράς» ΤΗΣ ΝΤΙΝΑΣ ΤΖΟΥΒΑΛΑ Ποιον θα ρωτάγατε για να διαπιστώσετε αν το γάλα που πίνετε είναι φρέσκο; Πολλοί θα μπορούσαν να σας διαφωτίσουν σ’ αυτό το απλούστατο ερώτημα: ένας αγρότης, ένας βιολόγος, ένας χημικός, ακόμα κι ένας παππούς σε κάποιο χωριό. Θα μπορούσατε, ακόμα, επιστρατεύοντας την κοινή λογική σας, να συμπεράνετε ότι προφανώς (πολύ) λίγες ημέρες μετά την παραγωγή του είναι παράλογο να αποκαλούμε οτιδήποτε «φρέσκο». Και θα αποτελούσε μάλλον δείγμα εκκεντρικότητας να απευθυνθείτε στον ΟΟΣΑ ζητώντας του να γνωμοδοτήσει επί του ζητήματος. Και όμως. Ο ΟΟΣΑ στην τελευταία του έκθεση για την ελληνική οικονομία ασχολείται επισταμένως με το φρέσκο γάλα, καθώς έκρινε ότι οι ισχύουσες διατάξεις αποτελούν εμπόδιο για τον ελεύθερο ανταγωνισμό, με την κριτική να επικεντρώνεται στο ότι η διάρκεια ζωής του παστεριωμένου (φρέσκου) γάλακτος δεν μπορεί να υπερβαίνει τις πέντε ημέρες. Η έκθεση του ΟΟΣΑ έχει δεχτεί σκληρή κριτική από καθαρά οικονομική σκοπιά (βλ., λ.χ., το άρθρο του Τάκη Ηλιόπουλου στην «Αυγή», 5.3.2014). Πρώτον, αγνοεί πλήρως τις ισχυρές ενδείξεις ότι οι κυριότερες ελληνικές γαλακτοβιομηχανίες εφαρμόζουν παρανόμως πρακτικές καρτέλ, καθώς το περιθώριο κέρδους τους είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη. Θα ήταν εύλογο να αναρωτηθεί κανείς γιατί ξένες εταιρείες δεν άδραξαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν στην Ελλάδα μια θυγατρική και ανταγωνιστούν ελεύθερα τις υφιστάμενες γαλακτοβιομηχανίες. Αν αγνοήσουμε τα χαρακτηριστικά καρτέλ που φαίνεται να έχει η ελληνική αγορά γάλακτος, αυτή η αδράνεια μοιάζει ανεξήγητη. Δεύτερον, ας μην ξεχνάμε ότι στην ελληνική αγορά διατίθενται και άλλοι τύποι γάλακτος, σε χαμηλότερες τιμές (δεδομένου ότι ο περιορισμός των πέντε ημερών δεν ισχύει σ’ αυτούς). Αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές μπορούν να διαλέξουν το γάλα που προτιμούν, «τιμωρώντας» την «παράλογη» πρακτική της αξιοδότησης της φρεσκάδας. Τρίτον, το επιχείρημα του ΟΟΣΑ καταρρίπτεται πλήρως από το απλό γεγονός ότι το γάλα «υψηλής παστερίωσης» έχει την ίδια, ή και ακριβότερη, τιμή με το φρέσκο.
Η Ντίνα Τζουβάλα είναι υποψήφια δρ Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Durham και μέλος της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ. Το κείμενο, στα αγγλικά, δημοσιεύτηκε στο criticallegalthinking.com
H «Ροζ αγελάδα» του Άντυ Γουόρχωλ στο εξώφυλλο του «Vogue»
Η πρόταση του ΟΟΣΑ, μ’ όλο τον παραλογισμό της, στην πραγματικότητα είναι ευεργετική για τους ξένους, και ειδικότερα τους Γερμανούς, γαλακτοπαραγωγούς: η άρση του περιορισμού των πέντε ημερών θα διευκολύνει τις εισαγωγές γάλακτος και, ως εκ τούτου, τον διεθνή ανταγωνισμό που νοείται ως το θαυματουργό μέσο που θα ρίξει αυτομάτως τις τιμές. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα σημεία στην έκθεση που έχουν ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους άμεσους στόχους της. Ας σταθούμε σε δυο σημεία της έκθεσης, που αξίζουν προσεκτική μελέτη, πέραν της οικονομικής ανάλυσης. Πρώτον, η λέξη φρέσκο παρατίθεται πάντοτε εντός εισαγωγικών («φρέσκο») σε μια προσπάθεια, όπως φαίνεται, υπονόμευσης, χλευασμού και άρνησης αυτής καθαυτής της έννοιας της «φρεσκάδας». Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, είτε αυτό το γάλα δεν είναι πραγματικά φρέσκο είτε η φρεσκάδα είναι μια ιδέα παράλογη που σε κάθε περίπτωση στρεβλώνει τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Δεύτερον, τα επιστημονικά στοιχεία που επιστρατεύονται για να τεκμηριώσουν ότι επιτρέπεται ή ακόμα και επιβάλλεται η αλλαγή του νομικού καθεστώτος είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ισχνά και θολά. Το σημείο όπου η έκθεση εγγίζει περισσότερο τον «αντικειμενικό», επιστημονικό λόγο είναι όταν αποφαίνεται ότι το εν λόγω Προεδρικό Διάταγμα «δεν λαμβάνει καθόλου υπ’ όψιν την
πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην τεχνολογία της παστερίωσης». Αυτή η απουσία οιασδήποτε ισχυρής απόδειξης που να στηρίζει τις προτάσεις του ΟΟΣΑ είναι, κατά τη γνώμη μου, αξιοσημείωτη. Η ανάλυση του Φουκώ για τον φιλελευθερισμό, τον νεοφιλελευθερισμό, την αγορά και το κράτος, στο κεφαλαιώδες έργο του Η γέννηση της βιοπολιτικής, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την καινοφανή μεθοδολογία της έκθεσης. Στις εισαγωγικές σελίδες, ο Φουκώ σημειώνει ότι στα μέσα του 18ου αιώνα έχουμε μια ριζική αλλαγή στην κατανόηση της αγοράς. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η αγορά θεωρούνταν ένας τόπος της δικαιοσύνης, αλλά και ένας τόπος κινδύνου και απάτης. Ως εκ τούτου, το (μεσαιωνικό) κράτος μπορεί και πρέπει να παρέμβει, προκειμένου να διασφαλίσει δίκαιες τιμές, προλαμβάνοντας την απάτη. Με τα λόγια του Φουκώ, «η αγορά ήταν ένας τόπος δικαιοδοσίας». Τον 18ο αιώνα, το μοντέλο αυτό υφίσταται έναν μείζονα μετασχηματισμό: η αγορά θεωρείται πλέον ένας χώρος φυσικός, που γεννάει αυθορμήτως τους νόμους της· δεν είναι πια τόπος της δικαιοσύνης, αλλά της αλήθειας. Μια καλή κυβέρνηση πρέπει να σεβαστεί αυτή την αλήθεια, και να κυβερνήσει σύμφωνα με αυτήν. Σ’ αυτό ακριβώς το πλαίσιο, η πολιτική οικονομία αποκτά πρωτοφανή σημασία, καθώς είναι η επιστήμη που πληροφορεί την κυβέρνηση πού πρέπει να στρέψει το βλέμμα της, προκειμένου να ανακαλύψει την αλήθεια. Εν ολίγοις, η αγορά αναγορεύεται σε έναν «τόπο Aληθείας», ένα καθεστώς που καθορίζει την αλήθεια. Αντίστοιχα, το δημόσιο δίκαιο μετατρέπεται σε μηχανισμό που βάζει όρια στην κυβερνητική εξουσία, εξασφαλίζοντας τη συμμόρφωσή της με την αλήθεια της αγοράς. Ωστόσο, η κατανόηση της αλήθειας της αγοράς είναι ένα περίπλοκο καθήκον, που απαιτεί λεπτομερή γνώση της κοινωνικής πραγματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, βασικό ελάττωμα του νόμου δεν θα ήταν η αψήφηση της ηθικής, αλλά η άγνοια. Ως εκ τούτου, ο νομοθέτης εκτιμά και χρησιμοποιεί συστηματικά την επιστημονική γνώση (είτε πρόκειται για τις «κοινωνικές» είτε για τις «φυσικές» επιστήμες), προκειμένου να συλλάβει την αλήθεια της αγοράς και να κυβερνήσει χωρίς να την παραβιάζει. Αυτή η μορφή της διακυβέρνησης δεν περιορίστηκε εντός των συνόρων. Γρήγορα, το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς οργανισμοί μετακινήθηκαν από το μοντέλο της «δικαιοσύνης» στο «επιστημονικό» μοντέλο. Τουλάχιστον από την εποχή της Κοινωνίας των
Εθνών, ιδρύονται συστηματικά επιστημονικές επιτροπές με ρόλο πληροφοριακό και υποστηρικτικό για τη διεθνή διακυβέρνηση. Έτσι, στην έκθεση του ΟΟΣΑ, είναι αξιοσημείωτη η απουσία οιασδήποτε αναφοράς στη βιολογία ή τη χημεία για ένα θέμα που ο νομοθέτης του 20ού αιώνα θα το αντιμετώπιζε ως πρόβλημα «δημόσιας υγείας». Όπως έχει επισημανθεί, μετά την άνοδο και την πτώση της κεϋνσιανής κυβερνησιμότητας, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο διακυβέρνησης και νομιμότητας φτάνει στο απόγειό του στον απόηχο της κρίσης του 2008. Διαβάζοντας προσεκτικά την έκθεση, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, στις μέρες μας, η αγορά δεν είναι μόνο ένας τόπος αλήθειας. Αποτελεί, πλέον, τον μοναδικό χώρο της αλήθειας. Αν το σύνθημα του φιλελευθερισμού του 18ου αιώνα ήταν ότι την αγορά την κυβερνούν η αλήθεια και ο φυσικός νόμος, και σκοπός του μεσοπολεμικού και μεταπολεμικού κεϋνσιανισμού ήταν να μετριάσει τις πιο ακραίες κοινωνικές συνέπειες αυτού του —κατά τα λοιπά— καθεστώτος αληθείας, ο σύγχρονος νεοφιλελευθερισμός υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει καμία αλήθεια έξω από την αγορά. Η πολιτική οικονομία —ή, ακριβέστερα, μια συγκεκριμένη εκδοχή της— φιλοδοξεί να αναχθεί σε μοναδικό καθεστώς, που μόνο αυτό μπορεί καθορίσει την αλήθεια. Κατά συνέπεια, το δίκαιο δεν μπορεί να είναι παρά η αντανάκλαση αυτής της αναμφισβήτητης αλήθειας. Αν, σύμφωνα με τον Φουκώ, η μεταπολεμική Δυτική Γερμανία ήταν μοναδική, με την έννοια ότι ήταν ένα κράτος που «το απέρριψε η ιστορία» και (επανα)νομιμοποιήθηκε μέσα από την αγορά, σήμερα μπορεί να ζήσουμε την οικουμενικοποίηση αυτού του μοντέλου. Η πολιτική οικονομία αναγορεύεται στη δύναμη που νομιμοποιεί όχι μόνο το κράτος, αλλά όλα τα άλλα επίδοξα καθεστώτα αληθείας. Επιστρέφω στην Ελλάδα, τον ΟΟΣΑ και το γάλα. Αν τελικά η ονομασία «φρέσκο» εγκαταλειφθεί ή αν επιμηκυνθεί σοβαρά η διάρκεια ζωής του γάλακτος, τότε πλέον δεν μοιάζει άτοπο να συγκρίνουμε τη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη οικονομική με τη μεσαιωνική θεολογία. Και οι δυο τους αποτελούν την αποκλειστική πηγή επικύρωσης κάθε είδους γνώσης και νομοθεσίας — καμία αλήθεια είναι νοητή έξω απ’ αυτές. Οι συνέπειες μιας τέτοιας αλλαγής Παραδείγματος —για τον νόμο και τη νομιμότητα, αλλά και την αντίληψή μας για τον δημόσιο χώρο, την πολιτική ακόμη και την επιστήμη— είναι ριζικές και, κατά τη γνώμη μου, ολέθριες.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Ξανακερδίζοντας την πόλη μας
Δείπνα στη Στοά
ΤΗΣ ΦΕΡΕΝΙΚΗΣ ΒΑΤΑΒΑΛΗ
Πριν μία εβδομάδα, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε, με ισχυρή πλειοψηφία, τη διοργάνωση δύο ιδιωτικών εκδηλώσεων με δείπνο μέσα στην Αρχαία Αγορά, στη Στοά του Αττάλου, και στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Σηκώθηκε θύελλα αντιδράσεων, κυρίως από τους δημοσιογράφους του πολιτιστικού ρεπορτάζ, για ένα θέμα που, λίγα χρόνια πριν, θα θεωρούνταν αδιανόητο να εισαχθεί, και πολύ περισσότερο να εγκριθεί, από το ανώτατο επιστημονικό συμβούλιο του Υπουργείου Πολιτισμού.
Η προωθούμενη ιδιωτικοποίηση του Ελληνικού αποτελεί εμβληματική περίπτωση υφαρπαγής της γης, που συνδυάζεται με την επικράτηση ενός μοντέλου ανάπτυξης των ελληνικών πόλεων. Συνδέεται άμεσα με την αυξανόμενη σημασία που αποκτά η γη —ιδιαίτερα η αστική— για τη διοχέτευση του πλεονάζοντος παγκόσμιου κεφαλαίου στο πλαίσιο των πρόσφατων παραγωγικών αναδιαρθρώσεων. Ταυτόχρονα, αποτελεί μια εμβληματική περίπτωση κοινωνικών αγώνων και επεξεργασίας εναλλακτικών προτάσεων για την «αξιοποίηση» της γης. Το παράδειγμα του Ελληνικού, ως πεδίου σύγκρουσης των οικονομικών και πολιτικών ελίτ από τη μια και των τοπικών κοινωνιών από την άλλη, παρά τις ιδιαιτερότητές του, δεν είναι το μοναδικό. Διερευνώντας τις συγκρούσεις που αναπτύσσονται με επίκεντρο τη γη σε διαφορετικές ευρωπαϊκές πόλεις και —κυρίως— στους αγώνες, τις διεκδικήσεις και τις προτάσεις κοινωνικών δυνάμεων που αντιμετωπίζουν τη γη ως κοινό αγαθό και όχι ως εμπόρευμα, το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, σε συνεργασία με το Δήμο Ελληνικού-Αργυρούπολης, οργανώνει, στις 4 και 5 Απριλίου, διήμερο εργαστηρίων, περιηγήσεων και συζητήσεων με γενικό τίτλο «Ξανακερδίζοντας την πόλη μας. Ιδιωτικοποιήσεις, φαραωνικά έργα και κοινωνικοί αγώνες για τη γη ως κοινό αγαθό». Στόχος του είναι να δώσει την ευκαιρία σε πολιτικούς, εκπροσώπους κοινωνικών κινημάτων, επιστήμονες και δημοσιογράφους από την Αθήνα, τη Μαδρίτη, τη Ναντ, την Κωνσταντινούπολη και το Βερολίνο να ανταλλάξουν εμπειρίες, να συζητήσουν στρατηγικές για την προάσπιση της δημόσιας γης, να επεξεργαστούν ιδέες για την ενίσχυση των αγώνων τους και τη θωράκιση των εναλλακτικών προτάσεων που διατυπώνουν. Βερολίνο. Από το Βερολίνο, θα συμμετέχουν εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης και τοπικών κινημάτων που αντιτίθενται στα σχέδια οικιστικής ανάπτυξης τμήματος του πάρκου Τέμπελχοφ, της έκτασης 3.800 στρ. του ομώνυμου αεροδρομίου που το 2010 αποδόθηκε ως δημόσιο πάρκο στην πόλη. Το τελευταίο διάστημα, μέρος της δράσης τους εστιάζεται στη διοργάνωση δημοψηφίσματος για το μέλλον της έκτασης, εμπλέκοντας έτσι άμεσα τους πολίτες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την πόλη τους. Ναντ. Ο συμμετέχων —εκπρόσωπος της αυτοδιοίκησης— θα καταθέσει την εμπειρία από τους αγώνες της τοπικής κοινωνίας της Νοτρ Νταμ ντε Λαντμ (μιας αγροτικής περιοχής στη Βορειοδυτική Γαλλία, κοντά στη Ναντ), ενάντια στην κατασκευή ενός νέου αεροδρομίου. Η κατασκευή που, εκτός από καταστροφικές επιπτώσεις στην τοπική αγροτική παραγωγή και τη συνολική επιβάρυνση των περιβαλλοντικών συνθηκών στην περιοχή, έχει αμφισβητήσιμη αναγκαιότητα, έχει μέχρι στιγμής ανασταλεί χάρη σε δυναμικές κινητοποιήσεις. Το μέτωπο που αν-
τιτίθεται απαρτίζεται από κινήματα πολιτών, αγροτικά συνδικάτα, περιβαλλοντικές οργανώσεις και πολιτικά κόμματα, που ανάμεσα σε άλλα έχουν προχωρήσει σε κατάληψη της έκτασης όπου πρόκειται να χτιστεί το αεροδρόμιο, αλλά και μαζικές διαδηλώσεις όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε πριν έναν περίπου μήνα με περισσότερους από 20.000 διαδηλωτές. Μαδρίτη-Καταλονία. Αντίστοιχοι αγώνες έχουν γίνει τόσο στη Μαδρίτη όσο και στην Καταλονία, σε σχέση με τα σχέδια για την κατασκευή του Eurovegas. Το Eurovegas περιλαμβάνει ένα τεράστιο συγκρότημα με εγκαταστάσεις καζίνο, τουρισμού και αναψυχής, που επεδίωξε να κατασκευάσει στην Ισπανία ένας από τους μεγαλύτερους ομίλους του κλάδου, λαμβάνοντας τη δέσμευση της κυβέρνησης για φοροαπαλλαγές και ειδικό εργασιακό καθεστώς για τους εργαζόμενους σε αυτό. Η Plataforma Eurovegas No, μέλος της οποίας θα συμμετέχει στο διήμερο, ανέπτυξε πλούσια κινηματική δράση ενάντια στο έργο, αναδεικνύοντας τους προνομιακούς όρους με τους οποίους αντιμετωπίζεται ο επενδυτής από την ισπανική κυβέρνηση. Κωνσταντινούπολη. Τέλος, στο διήμερο θα καταθέσουν την εμπειρία τους μέλη του κινήματος που συγκροτήθηκε γύρω από το πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης. Παρότι, ως γνωστόν, το κίνημα επεκτάθηκε σε μεγάλο εύρος κοινωνικών και πολιτικών θεμάτων, ο πυρήνας του και ένα από τα βασικά ζητήματα που ανέδειξε ήταν η βιαιότητα των κερδοσκοπικών πρακτικών πάνω στη γη, καθώς και το αίτημα συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την πόλη, με κεντρικό άξονα τη δικαιοσύνη. Η συνάντηση των ξένων προσκεκλημένων με ομάδες και φορείς που δραστηριοποιούνται ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του Ελληνικού —και όχι μόνο—, με αφορμή το διήμερο, δεν είναι μόνο μια ευκαιρία ανταλλαγής εμπειριών αλλά και μια ευκαιρία διαμόρφωσης σχέσεων αλληλεγγύης μεταξύ ατόμων και συλλογικοτήτων που σε διαφορετικούς τόπους αγωνίζονται για το δικαίωμά τους να ζουν, να ονειρεύονται και να ορίζουν το μέλλον των πόλεών τους.
Διήμερο του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, σε συνεργασία με τον Δήμο Αργυρούπολης-Ελληνικού, το Σάββατο 5 Απριλίου, ώρα 18.00 στο ΠολιτιστικόΣυνεδριακό Κέντρο Αργυρούπολης «Μίκης Θεοδωράκης» (Λ. Κύπρου 68, Αργυρούπολη), με τίτλο «Αγώνες για μια άλλη αξιοποίηση των μεγάλων ελεύθερων χώρων. Η εμπειρία από ευρωπαϊκές πόλεις». Εισαγωγή: Χρήστος Κορτζίδης, δήμαρχος ΕλληνικούΑργυρούπολης. Παρεμβάσεις: πολιτικοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι των κινημάτων από Βερολίνο, Κωνσταντινούπολη, Ναντ και Μαδρίτη. Συντονισμός: Νίκος Μπελαβίλας (ΕΜΠ).
Ιδεολογία, ιδιωτικοποίηση και ιδιωτεία ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑ
Θυμάμαι για χρόνια τον εαυτό μου να εξεγείρεται στο άκουσμα των φράσεων «κοινή γνώμη» ή «αυτό που σκέφτεται ο μέσος άνθρωπος». Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι ξέρει ποιος είναι ο μέσος όρος, πού βρίσκεται η τομή του «μέσου νου», ως κοινή συνισταμένη των απόψεων ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών, κοινωνικών θέσεων, ιδεολογικών αντιλήψεων, μόρφωσης — τόσο φανταστικό όσο η Μέση Γη μου φάνταζε. Στην Ελλάδα των Μνημονίων, όπου ο ιστορικός χρόνος συμπυκνώνεται δραματικά, η ερώτηση μου απαντήθηκε· για την ακρίβεια, εικονογραφήθηκε. Όντως, υπάρχει «κοινός νους». Μόνο που δεν υπάρχει καθαυτός, αλλά διαμορφώνεται. Και δεν αποτελεί τη συνισταμένη της άποψης όλων των πολιτών, αλλά το ακριβώς ανάποδο. Καταρχάς, δεν έχει σχέση με τους πολίτες, αφού διαμορφώνεται στη δημόσια σφαίρα — εκεί όπου η πλειονότητα των πολιτών εξ ορισμού αποκλείεται και παίζουν μπάλα μόνο οι «διαμορφωτές της κοινής γνώμης»: πολιτικοί, δημοσιογράφοι, δημοσιολόγοι. Δεύτερον, δουλειά του «κοινού νου» δεν είναι να συνθέτει απόψεις αλλά να τις ξεχωρίζει. Δεν είναι κοινή συνισταμένη, αλλά διαχωριστική γραμμή. Η διαχωριστική μπαίνει εκεί που, κάθε φορά, θέλουν οι διαμορφωτές της να τοποθετήσουν τον μέσο όρο της συζήτησης. Κι αυτός ο μέσος όρος, με τη σειρά του, καθορίζει όχι την άποψη του καθενός ξεχωριστά (δημοκρατία έχουμε, δεν ελέγχει κανείς τη σκέψη σου!), αλλά το πόσο απέχει αυτή η άποψη από το να είναι αποδεκτή. Περιέργως, αυτό λίγο-πολύ φτάνουμε να το αποδεχόμαστε όλοι. Όχι και τόσο περιέργως, γιατί η ιδεολογία δεν είναι επιβολή ούτε «πλύση εγκεφάλου». Δεν θα σου αλλάξει κανείς την προσωπική σου άποψη ή γνώμη –είπαμε, δημοκρατία έχουμε! Θα σου δείξει όμως ότι η άποψή σου είναι μακριά από τον «μέσο όρο»: δεν εκφέρεται δημόσια, άρα είναι αιρετική, ακραία, την ασπάζονται ελάχιστοι εκτός από σένα. Κυρίως, θα σε πείσει ότι, όσο πιο πολύ απέχει από τον μέσο όρο, τόσο πιο ψιθυριστά πρέπει να τη λες… Μ’ αυτή την έννοια, οι καφρίλες που ακούγονται στα δελτία των 8, τα νεοφιλελεύθερα
H Δέσποινα Κουτσούμπα είναι αρχαιολόγος, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
Από καμπάνια του Συλλόγου Αρχαιολόγων
παραληρήματα στις καθημερινές εφημερίδες, οι εξωφρενικά ακροδεξιές απόψεις από κυβερνητικά χείλη, δεν έχουν σκοπό αναγκαστικά να πείσουν την πλειοψηφία. Είναι δυνατόν να πείσεις την πλειονότητα έστω των τηλεθεατών ότι άμα πιάσουμε πάτο η χώρα θα ανακάμψει, ότι ο γραμματέας της κυβέρνησης μπορεί ελεύθερα να διαφημίζει ότι είναι «αντικομμουνιστής» αλλά αυτό δεν σημαίνει κάτι, ότι όσοι μετανάστες μπαίνουν σε μια βάρκα Γενάρη μήνα είναι λογικό να πνίγονται, ότι είναι βία το πλαστικό μπουκάλι νερό στο αυτοκίνητο Τόμσεν, αλλά είναι ζωτική ανάγκη για τους καταστηματάρχες της Ερμού να «σκουπιστούν» οι απολυμένες καθαρίστριες από την οδό Νίκης; Όχι, δεν έχουν σκοπό να πείσουν γι’ αυτό καθαυτό που λένε. Έχουν σκοπό να μετατοπίσουν τόσο τον μέσο όρο της συζήτησης, ώστε οι έννοιες «ανθρώπινα δικαιώματα», «δημόσια αγαθά», «ανάγκες των εργαζόμενων» να τοποθετούνται τόσο μακριά από το μέινστριμ, ώστε πλέον να εκφέρονται χαμηλόφωνα, σχεδόν ενοχικά. Και το καταφέρνουν. tst Μεγάλη η παρέκβαση. Ας ξαναγυρίσουμε λοιπόν στην αρχική αφορμή, τα δείπνα στη Στοά του Αττάλου. Εδώ και καιρό επανέρχονται επιτακτικά στη δημόσια συζήτηση προτάσεις για την ιδιωτικοποίηση αρχαιολογικών χώρων. Ο περισσότερος κόσμος, και σίγουρα όλα τα μέλη του ΚΑΣ τις θεωρούν εξωφρενικές: τα μνημεία ανήκουν στο δημόσιο. Άρα το «δημόσιο αγαθό» νίκησε τη λογική της «ιδιωτικοποίησης»; Όχι! Γιατί σκοπός της εκφοράς τέτοιων απόψεων δεν είναι αυτή καθαυτή η ιδιωτικοποίηση των αρχαιολογικών χώρων (που, παρεμπιπτόντως, δεν ισχύει πουθενά στον πλανήτη). Σκοπός είναι να μετατοπιστεί τόσο ο μέσος όρος της δημόσιας συζήτησης για τα μνημεία και να εξοβελιστεί η έννοια του κοινωνικού τους ρόλου, ώστε, λ.χ., η οργάνωση πριβέ δείπνων μέσα σ’ αυτά να θεωρείται πλέον απολύτως θεμιτή. Όπως «λογικό» θεωρείται τις προτεραιότητες των μνημείων να τις ορίζει πια το Διάζωμα, οι ΜΚΟ ή ο ΣΚΑΪ. Όπως «λογικό» θεωρείται να καταργείται κάθε έννοια (και Οργανισμός) δημόσιας χάραξης πολιτικής στην πολεοδομία και τη χωροταξία και να αντικαθίσταται από το Rethink Athens. Μόνο που, για τους ενορχηστρωτές, αυτό δεν είναι ιδεολογία. Είναι απτά και υλικά συμφέροντα: να καθορίζουν οι ιδιώτες τον σχεδιασμό που θα πληρώσει το δημόσιο, καθορίζοντας ακόμη και τους στόχους και την τιμή στην οποία θα το κάνει. Ένας ελέφαντας πίσω από μια παπαρούνα ― μα πώς διέφυγε από όλους μας;
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
29
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
«Ένας συνολικός συμβιβασμός ΗΠΑ-Ιράν δεν είναι απίθανος» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΖΙΛΜΠΕΡ ΑΣΚΑΡ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΑΛΜΠΑΝΗ w Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στον συριακό εμφύλιο, ιδιαίτερα μετά τη Σύνοδο της Γενεύης; Η Σύνοδος ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Το καθεστώς Άσαντ δεν έχει διάθεση για παραχωρήσεις. Από τη στιγμή που το Ιράν αποφάσισε, πριν ένα χρόνο, να παρέμβει ευθέως στον εμφύλιο βγάζοντας τον Άσαντ από τη δύσκολη θέση, η ισορροπία δυνάμεων έχει αλλάξει υπέρ του καθεστώτος. Οι κυβερνητικές δυνάμεις πέρασαν στην αντεπίθεση και κατέλαβαν μια σειρά περιοχές. Επιπλέον, η αποδοχή από τις ΗΠΑ της συμβιβαστικής ρωσικής πρότασης για τα χημικά έγινε αντιληπτή από το καθεστώς ως νομιμοποίησή του, τρόπον τινά, από την Ουάσινγκτον. Ο Άσαντ πήγε λοιπόν στη Σύνοδο από θέση ισχύος. Η αντιπολίτευση πήγε για πολιτικούς λόγους, θεωρώντας ότι μια ενδεχόμενη απουσία της θα έδινε επιχειρήματα στο καθεστώς, ενώ η παρουσία της στη Γενεύη θα το εξέθετε. Όντως έτσι εξελίχθηκαν τα πράγματα: το καθεστώς εμφανίστηκε αδιάλλακτο, σε βαθμό που ακόμα και ο μεσολαβητής του ΟΗΕ και του Αραβικού Συνδέσμου Λάκνταρ Ιμπραχίμι έφτασε να δηλώσει ότι ο Άσαντ δεν επιθυμεί συμβιβασμό. Από την όλη διαδικασία της Γενεύης, οι Αμερικάνοι οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι αν δεν αλλάξει ο συσχετισμός στο πεδίο της μάχης δεν πρόκειται να επιτευχθεί συμβιβασμός. Γιατί εξαρχής οι ΗΠΑ στη Συρία επιθυμούσαν μια πολιτική διευθέτηση της κρίσης, κι όχι μια κατάρρευση του κράτους, όπως έγινε στο Ιράκ και τη Λιβύη. Φοβούνται πολύ ότι μια τέτοια κατάρρευση θα απειούσε τα δικά τους συμφέροντα αλλά και των συμμάχων τους στην περιοχή (Ισραήλ, Σ. Αραβία κτλ). Για να γίνει εφικτός ο συμβιβασμός, πρέπει να απομακρυνθεί μεν η οικογένεια Άσαντ από την εξουσία, αλλά να διασφαλιστεί η συνέχεια του κράτους. Η ανάλυση ότι η αλλαγή στο πεδίο της μάχης θα ανοίξει τον δρόμο στον συμβιβασμό, μπορεί να εξηγήσει τις πληροφορίες ότι η αντιπολίτευση ετοιμάζει αντεπίθεση με την επιμελητειακή υποστήριξη των ΗΠΑ. w Το τελευταίο διάστημα έχουμε και μάχες μεταξύ διαφορετικών ομάδων της αντιπολίτευσης. Τι ακριβώς συμβαίνει; Επιχειρεί μέρος της αντιπολίτευσης να διώξει την Αλ Κάιντα από τη Συρία; Η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Η επίθεση έγινε εναντίον του ISIL (Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε). Το ISIL όμως δεν αναγνωρίζεται από τον διάδοχο του Μπιν Λάντεν Ζαουάχρι ως το franchise της Αλ Κάιντα στη Συρία. Ο Ζαουάχρι αναγνωρίζει το Μέτωπο Αλ Νούσρα, το οποίο συμμετείχε στην επίθεση στο ISIL. Την ίδια στιγμή δρα το Ισλαμικό Μέτωπο, οργάνωση-ομπρέλα που περιλαμβάνει δυνάμεις από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα μέχρι τους σαλαφίτες και χρηματοδοτείται από το Κατάρ. Επίσης, υπάρχουν μια σειρά μικρότεροι συνασπισμοί, όπως το Επαναστατικό Μέτωπο. Η επίσημη αντιπολίτευση χρηματοδοτείται από τη Σαουδική Αραβία. Το γενικό πλαίσιο πάντως είναι ότι η άνευ προηγουμένου βία του Άσαντ, που ισοπεδώνει ολόκληρες πόλεις, έχει οδηγήσει στην απόλυτη καταστροφή. Η Συρία μοιάζει με τη Γερμανία στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – μόνο που τη Γερμανία την είχαν καταστρέψει οι Σύμμαχοι, και όχι η ίδια η κυβέρνηση της. Πρόκειται για τρέλα.
Ο Ζιλμπέρ Ασκάρ είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Λονδίνου (SOAS). Έχει γράψει πολλά βιβλία για τηΜέση Ανατολή και από τη δεκαετία του ’70 συμμετέχει ενεργά στη ριζοσπαστική Αριστερά. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο Χάιντεραμπαντ της Ινδίας, στο περιθώριο του συνεδρίου «Δημοκρατία, Σοσιαλισμός και οράματα για τον 21ο αιώνα».
κρή χώρα. Το Ισραήλ συνεχίζει να πιέζει γι’ αυτόν τον πόλεμο τον οποίο οι ΗΠΑ δεν θέλουν. Φτάνουμε λοιπόν στην αντιπαράθεση Ομπάμα-Νετανιάχου, την οποία δεν μπαίνουν στον κόπο καν να κρύψουν. Βέβαια υπάρχουν όρια: η κυβέρνηση Ομπάμα μπορεί να αντιστέκεται στην ισραηλινή πίεση, αλλά δεν είναι αρκετά τολμηρή για να επιβάλει στο Ισραήλ αλλαγή πολιτικής για το Παλαιστινιακό.
Δαμασκός. Φωτογραφία της Marianne Gunderson από το flickr
Από όποια αριστερή ή ανθρωπιστική οπτική κι αν δει κανείς το ζήτημα, αυτός ο πόλεμος πρέπει να σταματήσει τώρα. Ειδικά για τις προοδευτικές δυνάμεις, ο τερματισμός του πολέμου και η πτώση του καθεστώτος είναι απαραίτητες συνθήκες για να βγουν ξανά μπροστά. Ταυτόχρονα, παρακολουθούμε μια προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν… w Πού μπορεί να φτάσει αυτή η προσέγγιση; Μπορεί να καταλήξει σε μια συνολική διευθέτηση των ζητημάτων της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας; Δεν είναι απίθανο. Το Συριακό είναι ένα από τα ζητήματα που διχάζουν τις δύο χώρες. Ο συριακός εμφύλιος όμως στοιχίζει δισεκατομμύρια στο Ιράν, μιας και το καθεστώς Άσαντ δεν έχει πλέον δικά του εισοδήματα. Επιπλέον, οι κυρώσεις δημιουργούν μεγάλο πρόβλημα στην ιρανική οικονομία. Ο Ροχάνι και οι άνθρωποί του θα ήθελαν να απαλλαγούν από το συριακό βάρος, αν διασφάλιζαν βέβαια τα στρατηγικά συμφέροντα του Ιράν. Επομένως, θα μπορούσαν να συζητήσουν έναν συμβιβασμό, τον οποίο έτσι κι αλλιώς αναζητούν οι ΗΠΑ. w Ως συνήθως, το Ισραήλ προσπαθεί να δυναμιτίσει κάθε προσπάθεια συμβιβασμού στη Μέση Ανατολή. Όντως. Μην ξεχνάτε ότι στο Ισραήλ κυβερνάει μια ακροδεξιά συμμαχία. Σαν να συμμετείχε στη δικιά σας κυβέρνηση η Χρυσή Αυγή μαζί με τη δεξιά πτέρυγα της Νέας Δημοκρατίας... Ο υπουργός Εξωτερικών Λίμπερμαν είναι ανοιχτά ρατσιστής και φασίστας. Εδώ και χρόνια η ισραηλινή κυβέρνηση πιέζει για να εξαπολυθεί πόλεμος στο Ιράν. Οι New York Times αποκάλυψαν ότι λίγους μήνες πριν το τέλος της θητείας του Μπους, το Ισραήλ ζήτησε πράσινο φως για να επιτεθεί στο Ιράν. Το επιχείρημα των Ισραηλινών ήταν να τους δοθεί η ευχέρεια να δημιουργήσουν τετελεσμένα πριν αλλάξει η κατάσταση στον Λευκό Οίκο. Ο Μπους αρνήθηκε, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ δεν είναι σε θέση να διεξάγουν πόλεμο εναντίον του Ιράν. Το Ιράκ αποτέλεσε γι’ αυτές καταστροφική ήττα, μεγαλύτερη κι απ’ αυτή του Βιετνάμ, δεδομένου των πολιτικών διακυβευμάτων στη Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ έχουν αποδυναμωθεί στην περιοχή και το Ιράν δεν είναι μι-
w Τις προάλλες, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους από το Κατάρ. Ο Μόρσι έπεσε και ο Ερντογάν αντιμετωπίζει κύμα διαδηλώσεων. Το Κατάρ και η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι πια στη γωνία στον αραβικό-ισλαμικό κόσμο; Το Κατάρ διέπραξε ύβριν μετά το 2011. Το Κατάρ και η Αδελφότητα θεώρησαν ότι είχε φτάσει η ώρα τους. Οι δυνάμεις της Αδελφότητας προωθούνταν παντού και το Κατάρ τις χρηματοδοτούσε αφειδώς. Αλλά υπήρξε ισχυρό κύμα αντίστασης εναντίον και των δύο. Στη Λιβύη οι Αδελφοί ηττήθηκαν. Στην Αίγυπτο, το πραξικόπημα που με την αμέριστη στήριξη της Σαουδικής Αραβίας, έριξε τον Μόρσι, αποτέλεσε βαρύτατο πλήγμα για το Κατάρ. Οι εξελίξεις αυτές συνδέονται με την απόφαση του εμίρη του Κατάρ σεΐχη Χαμάντ να παραδώσει την εξουσία στον γιο του, πράγμα ασυνήθιστο για τις μοναρχίες του Κόλπου. Όμως, η μεταβίβαση της εξουσίας δεν είναι αρκετή για τους Σαουδάραβες που θέλουν πλήρη ευθυγράμμιση του Κατάρ στην πολιτική τους. Η Σαουδική Αραβία κρατάει σταθερά το ρόλο μιας συντηρητικής αντιδραστικής δύναμης. Όταν άρχισαν οι αραβικές εξεγέρσεις, η αυτόματη στάση των Σαουδαράβων ήταν να υποστηρίξουν τα καθεστώτα. Το Κατάρ, λόγω και της ένταξης του εμίρη στην Αδελφότητα, επέλεξε τη γραμμή της ενσωμάτωσης των εξεγέρσεων, όχι της σύγκρουσης μαζί τους. Όταν η Ουάσιγκτον αντιλήφθηκε ότι η αναταραχή δεν μπορούσε να σταματήσει, προσχώρησε στη γραμμή της ενσωμάτωσης, συνάπτοντας συμμαχία με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα με τη μεσολάβηση του Κατάρ. Η αποτυχία της Αδελφότητας κλόνισε το Κατάρ. Η Ουάσιγκτον δεν έχει εγκαταλείψει πλήρως τη γραμμή σύμπλευσης με την Αδελφότητα. Εμφανίζεται ενοχλημένη από την αιματηρή καταστολή των Αδερφών στην Αίγυπτο. Θα προτιμούσε έναν συμβιβασμό μεταξύ Μόρσι και στρατού, θεωρώντας ότι η σύγκρουση μακροπρόθεσμα θα αποσταθεροποιήσει την Αίγυπτο. Ίσως έχουν δίκιο. Η κατάσταση στην Αίγυπτο παραμένει πολύ ασταθής και ο στρατηγός Σίσι δεν είναι το τέλος του δρόμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις τελευταίες εβδομάδες έχουμε ένα ξαφνικό κύμα απεργιών σε όλους του τομείς. Το αιγυπτιακό καζάνι εξακολουθεί να βράζει. w Γιατί πιστεύετε ότι ο Σίσι δεν είναι το τέλος του δρόμου για την Αίγυπτο; Ο Σίσι είχε πολλές αμφιβολίες για το αν θα έπρεπε να είναι υποψήφιος για την προεδρία. Θα προτιμούσε να κινεί τα νήματα από το παρασκήνιο. Κινδυνεύει να χάσει τις ασφαλείς θέσεις του αρχηγού του στρατού και του υπουργού Άμυνας χάριν της επισφαλούς θέσης του Προέδρου της Δημοκρατίας. Είναι αναγκασμένος όμως να το κάνει, γιατί δεν υπάρχει εναλλακτική λύση για το κατεστημένο – πόσο μάλλον όταν ο αριστερός νασερικός Σαμπάχι έχει ήδη ανακοινώσει τη δικιά του υποψηφιότητα. Μια εκλογή Σαμπάχι θα ήταν αδιανόητη για τις ελίτ, όχι μόνο της Αιγύπτου αλλά όλης της περιοχής. Ο Σίσι θα εκλεγεί λοιπόν, αλλά θα καεί όπως οι προηγούμενοι πρόεδροι που ακολούθησαν τον Μουμπάρακ. Οι βασικές αιτίες που πυροδότησαν τις αραβικές εξεγέρσεις ήταν κοινωνικές και οικονομικές. Όσοι ακλουθούν τις ίδιες πολιτικές που κυριαρχούσαν πριν τους ξεσηκωμούς, είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν. Δεν μπορεί να βρεις διέξοδο από την κρίση ακολουθώντας την πολιτική που σε οδήγησε σε αυτήν. Χρειάζεσαι ριζοσπαστική αλλαγή.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΚΑΒΟ ΣΙΔΕΡΟ: ΑΝΙΕΡΕΣ ΕΠΕΝΔ Ο αγώνας ενάντια στην καταστροφική επένδυση στο Κάβο Σίδερο είναι ένας από τους εμβληματικότερους των τελευταίων χρόνων, ξεπερνώντας τα όρια της Κρήτης. Και είναι έτσι, καθώς συνδυάζει πολλά: ένα μοναδικό αρχαιολογικό και περιβαλλοντικό τοπίο, αλώβητο από παλαιότερα «αναπτυξιακά» κύματα, έναν σκοτεινό ρόλο της Εκκλησίας, ξένους επενδυτές, μπαγιάτικα αλλού και αδοκίμαστα εδώ οράματα για τουριστικές αναπτύξεις κλίμακας με σφραγίδα το γκολφ και το κτηματομεσιτικό παιχνίδι. Ένας αγώνας πολυμέτωπα εμβληματικός και για την Αριστερά, η οποία πρωτοστάτησε στην πρώτη του φάση, καθώς τη θέτει μπροστά σε μεγάλα ζητήματα όπως το τι είδους ανάπτυξη θέλουμε, πώς ονειρευόμαστε τον τόπο μας. Σήμερα που ο κίνδυνος επανακάμπτει, με μια ―φαινομενικά μόνο και προσωρινά— «ηπιότερη» επένδυση ανοίγουμε ξανά το θέμα.
To «ιερό» τουριστικό real estate με γκολφ επανέρχεται ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ Οι ελληνικές ακτές, από τις αρχές της δεκαετίας 1990 είναι στόχος επενδυτικών ομίλων, ελληνικών και ξένων, για την υλοποίηση μεγάλων τουριστικών επενδύσεων. Βλέπουμε, πάντοτε, το ίδιο σκηνικό: οι εταιρείες υπόσχονται χιλιάδες θέσεις εργασίας και τοπική ανάπτυξη, ορισμένοι τοπικοί φορείς, η κυβέρνηση, μέσα ενημέρωσης και κόμματα εξουσίας πανηγυρίζουν — και μόνο κάτι «γκρινιάρηδες οπισθοδρομικοί» αντιδρούν, ενταγμένοι σε περιβαλλοντικούς συλλόγους και κινήματα πολιτών μαζί με ιστορικούς, αρχαιολόγους, χωροτάκτες και αριστερούς/ες. Στο Κάβο Σίδερο της Σητείας, δεκαπέντε χρόνια τώρα, μια παρόμοια επένδυση προσπαθεί να υλοποιηθεί και, παρά τη λυσσαλέα υποστήριξη ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, η απόφαση του ΣτΕ το 2010 τη σταμάτησε. Επανέρχεται όμως, γιατί η περιοχή έχει την τύχη —ή την ατυχία— να είναι μοναδική στη Μεσόγειο και η υφαρπαγή της γης της από την εταιρεία και τη Μονή Τοπλού θα δώσει μονοπωλιακές προσόδους στους επενδυτές, με ελάχιστες θετικές τοπικές επιπτώσεις. Εξηγούμαι. Οι τουριστικές επενδύσεις, διεθνώς, μετά το 1990, απαιτούν μοναδικές τοποθεσίες σε περιβαλλοντική προστασία, μακριά από τουριστικά κορεσμένες περιοχές και δίνουν —υποτίθεται— μεγάλη προσοχή στη διαφύλαξη των τοπικών περιβαλλοντικών δεδομένων και του τοπίου. Οι νέες μονάδες είναι μεγάλες σε κλίμακα (αριθμός δωματίων, πολυμορφία παρεχομένων εξυπηρετήσεων), πολυτελείς και προσπαθούν να έχουν πελατεία όλο το χρόνο. Δεν είναι τυχαίο ότι στο νέο πρότυπο, εκτός από ξενοδοχεία, συνεδριακά και ιατρικά κέντρα, αθλητικές δραστηριότητες, μαρίνες, μονάδες θαλασσοθεραπείας κ.ά., υπάρχουν πάντα γήπεδα γκολφ και παραθεριστικές κατοικίες για αγορά ή ενοικίαση, δεδομένα που διευρύνουν τη χρονική λειτουργία των μονάδων και προσελκύουν υψηλότερα εισοδήματα.1 Αντίστοιχες εκτάσεις στην Ελλάδα διαθέτει μόνο το κράτος, η Εκκλησία και τα μοναστήρια — και έτσι δεν είναι τυχαία η εμ-
πλοκή της Μονής Τοπλού στο Κάβο Σίδερο. Η εταιρεία έμαθε από την προηγούμενη απόρριψη του ΣτΕ και έρχεται σήμερα με, υποτίθεται, βελτιωμένη πρόταση η οποία, εκτός από την αλλαγή του ονόματος, προβλέπει μικρότερο μέγεθος επένδυσης (1.936 κλίνες αντί 7.000 και ένα αντί τρία γήπεδα γκολφ), δεσμεύοντας όμως την ίδια έκταση. Το σημαντικότερο ωστόσο δεν είναι οι αλλαγές στην πρόταση καθαυτή, αλλά η θεσμική προετοιμασία που έγινε από τη συγκυβέρνηση αξιοποιώντας την συγκυρία της κρίσης με σειρά ειδικών νόμων (Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον τουρισμό, fast track, Στρατηγικές Επενδύσεις κ.ά.) που υποστηρίζουν προτάσεις τέτοιου είδους έναντι μελλοντικών προσφυγών στο ΣτΕ. Αυτό που θα πουλήσει η επένδυση στο Κάβο Σίδερο δεν είναι οι εγκαταστάσεις που θα κατασκευάσει· αυτές υπάρχουν κι αλλού. Θα πουλήσει το προστατευμένο άγριο, άνυδρο τοπίο της Ανατολικής Κρήτης με τη μοναδική ιστορικότητα. Γι’ αυτό δεσμεύει και τα 23.000 στρέμματα τώρα, παρότι δεν τα χρειάζεται: για να εξασφαλίσει υπεραξία από τη μονοπωλιακή χρήση όλης της περιοχής και από πιθανή (εγώ τη θεωρώ σίγουρη) επέκταση των ξενοδοχείων σε μερικά χρόνια και προσθήκη και των άλλων δυο γηπέδων γκολφ. Πρόκειται για μια νέου τύπου «περίφραξη των κοινών», η οποία αφορά την αποστέρηση από ντόπιους και επισκέπτες παλαιών δικαιωμάτων και αξιών χρήσης, στα οποία περιλαμβάνεται και το νερό. Η καπιταλιστική υποκειμενοποίηση που θα προκύψει από την περίφραξη συλλαμβάνει και τις άυλες αξίες του τόπου (ιστορία, φύση, πολιτισμός, μοναδικότητα παραγωγής, τοπίο) και τις μετατρέπει σε εμπόρευμα, κατανέμοντας έτσι μονοπωλιακές προσόδους στην εταιρεία. Τι θα μείνει όμως στη τοπική οικονομία; Παρόμοιες επενδύσεις έχουν κάποιες θετικές επιπτώσεις, όχι όμως αυτές που υπόσχονται οι επενδυτές. Στην περίοδο της κατασκευής οι κατασκευαστικές εταιρείες θα φέρουν εξοπλισμό και ειδικευμένους εργάτες δικούς τους, θα προσλάβουν μετανάστες για τις ανειδίκευτες εργασίες και όλοι θα μένουν σε κοντέινερ, όπως έδειξε η κατασκευή της ΠΟΤΑ Πύλου. Ο εξοπλισμός παρόμοιων μονάδων γίνεται με διεθνείς διαγωνισμούς και αυστηρές προδιαγραφές, τις οποίες δύσκολα καλύπτουν επιχειρήσεις της Κρήτης ενώ ο εξοπλισμός για τα γκολφ, φυσικά, θα είναι εισαγωγής. Κατά τη λειτουργία της, η μονάδα θα κάνει προμήθειες σε ετήσια βάση με διεθνείς διαγωνισμούς. Η εμπειρία από αντίστοιχες πολυτελείς μονάδες στην Κρήτη και τη Ρόδο δείχνει ότι το 90% «σταθερών» υλι-
κών κουζίνας εισάγεται κατευθείαν από το εξωτερικό όπως και τα κατεψυγμένα ψάρια και κρέατα. Οι προμήθειες των αναλώσιμων των μονάδων (πλαστικά, πετσέτες, γυαλικά, χαρτιά υγείας, καρέκλες κλπ.) θα προέρχονται από άλλες περιφέρειες ή θα είναι εισαγωγής, κυρίως από Ιταλία, Τουρκία και Αίγυπτο, χώρες που παραδοσιακά προμηθεύουν τις μεγάλες ελληνικές τουριστικές μονάδες. Το περίφημο λάδι Σητείας θα είναι μόνο «στο λαδόξυδο που θα έχει στα τραπέζια», όπως μου είχε πει το 2007 ο πρόεδρος του συνεταιρισμού, κι όσο για τα αντίστοιχης φήμης κρασιά Σητείας θα μπορέσουν να αντέξουν τον διεθνή ανταγωνισμό από τα φτηνότερα γαλλικά; Τέλος, αν η μονάδα λειτουργήσει με το σύστημα all inclusive, τότε για κάθε 100 ευρώ που θα πληρώνει ο ένοικος του συγκροτήματος θα μένουν μόνο 15-25 ευρώ στη τοπική οικονομία, όπως δείχνουν έρευνες στη Ρόδο και Κέρκυρα. Για το καυτό θέμα της απασχόλησης: στις πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες υπολογίζεται η απασχόληση που δημιουργούν σε 0,10-0,20/κλίνη, δηλαδή 387 άτομα + 10 άτομα στο συνεδριακό κέντρο, + 15 άτομα στη θαλασσοθεραπεία + 37 άτομα στο γκολφ (2,1 άτομα/οπή) + 50 γενικών καθηκόντων, σύνολο 500 άτομα: το 1/3 αυτών που διαφημίζουν. Και πόσα από αυτά θα είναι ντόπιοι και ντόπιες; Στην καλύτερη περίπτωση οι μισοί, όπως προκύπτει από τις πρακτικές αντίστοιχων μονάδων στην Κρήτη. Ας σκεφτούν λοιπόν όσοι υποστηρίζουν αυτή την επένδυση τι μοναδικό δίνουμε και τι παίρνουν. Και εμείς στην Αριστερά ας σκεφτούμε πως αντιμετωπίζουμε παρόμοιες επενδύσεις, χωρίς προκαταλήψεις βέβαια, έχοντας όμως και το όχι στις αποσκευές μας. 1
Βλ. τη διδακτορική διατριβή του Γιώργου Μελισσουργού, «Τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη και η γεωγραφία των χωροθετικών αντιθέσεων: μελέτη δύο περιπτώσεων τουριστικής ανάπτυξης σε Ελλάδα και Ισπανία», Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 2007.
Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι συνταξιούχος πανεπιστημιακός
Ένα μοναδικό κρητικό τοπίο ΤΗΣ ΤΖΕΝΙΦΕΡ ΜΟΥΝΤΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΛΙΒΕΡ ΡΑΚΑΜ Η χερσόνησος της Ιτάνου είναι ένα πολύ ιδιαίτερο κομμάτι της Κρήτης, τόσο για τη χλωρίδα και την πανίδα της, όσο και για τα αρχαιολογικά ευρήματα που φιλοξενεί. Βρίσκεται σε διεθνές καθεστώς προστασίας υπό την αιγίδα της NATURA 2000, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της υπάγεται στο ακόμα πιο αυστηρό καθεστώς της Ζώνης Ειδικής Προστασίας. Διαβάσαμε την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) των επενδυτών, η οποία επιβεβαιώνει τη σπουδαιότητα της χλωρίδας και της πανίδας της χερσονήσου, αλλά λέει πολύ λίγα για το πού ακριβώς απαντούν
Ανρί Ματίς, «Η ωραία της νυκτός»,
τα διάφορα είδη, καθώς και για το πού πρέπει ή δεν πρέπει να χωροθετηθούν οι όποιες εγκαταστάσεις, προκειμένου να περιοριστεί η προξενούμενη βλάβη. Δύο ιδιαίτερα σημαντικές περιοχές από οικολογικής (και αρχαιολογικής) άποψης, η θέση Τραβούνι και η θέση Γυαλιές στην ανατολική ακτή, θα υποστούν πολύ σοβαρές επιπτώσεις. Με δυο λόγια: αυτά τα σχέδια ανάπτυξης της περιοχής είναι ασύμβατα με μια περιοχή NATURA 2000. Η αντίστοιχη έκθεση των επενδυτών περί τα αρχαιολογικά είναι εντελώς προσχηματική. Οι χάρτες επισημαίνουν (ανακριβώς σε αρκετές περιπτώσεις) κάποιους αρχαιολογικούς χώρους, οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονται εκτός της υπό ανάπτυξη περιοχής. Το πραγματικά σκανδαλώδες όμως είναι η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στους πάνω από εκατό χώρους με αρχαιολογικά ευρήματα και κατασκευές από τη Νεολιθική Εποχή έως τους Ύστερους Ρωμαϊκούς Χρόνους, οι οποίοι περιλαμβάνονται στη σχετική «Έρευνα για την Ίτανο» (http://prospection-itanos.efa.gr). Αλλά δεν είναι μόνο αυτοί οι μεμονωμένοι χώροι: υπάρχει ένα ολόκληρο τοπίο (εκτάσεις τετραγωνικών χιλιομέτρων με δρόμους, αναβαθμούς, φράγματα, λατομεία) που διατηρείται από τους αρχαίους χρόνους, καθώς οι λόφοι της χερσονήσου έχουν μείνει ακαλλιέργητοι εδώ και 1500 χρόνια. Παρότι το μεγαλύτερο μέρος του επενδυτικού σχεδίου εκτείνεται έξω από τα όρια της «Έρευνας για την Ίτανο», μια παρόμοια πυκνότητα αρχαιολογικών ευρημάτων πιθανότατα συνεχίζεται και μέσα στην περιοχή του σχεδίου. Την έκταση του αρχαιολογικού αυτού τοπίου μπορεί κανείς να τη δει στο Google Earth. Υπάρχουν πολύ σοβαροί λόγοι που η χερσόνησος αυτή δεν έχει αναπτυχθεί μέχρι τώρα. Η απότομη ακτογραμμή της και η απουσία παραλιών καθιστά τη χερσόνησο εντελώς ακατάλληλη για παράκτιο τουρισμό. Ποιο είναι λοιπόν το νόημα μεγάλων ξενο-
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
35
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
δοχείων, εάν αυτά (όπως δείχνουν και οι χάρτες των ίδιων των επενδυτών) δεν έχουν απευθείας πρόσβαση στη θάλασσα; Η ξηρασία του τοπίου και οι δυνατοί άνεμοι καθιστούν επίσης την περιοχή ακατάλληλη για γκολφ, στη μορφή τουλάχιστον που γνωρίζουμε το άθλημα. Είναι πολύ πιθανό η επένδυση να αποτύχει, όπως απέτυχαν και άλλες δύο πριν από αυτήν, αφήνοντας πίσω τους ένα τοπίο σημαδεμένο και βρόμικο. Το σχέδιο για εγκαταστάσεις γκολφ στο Κάβο Σίδερο απορρίφθηκε από το ΣτΕ το 2010, διότι κρίθηκε πολύ μεγάλης κλίμακας για ζώνη προστασίας NATURA 2000. Οι τωρινές προτάσεις της «Ίτανος Γαία», παρότι θεωρητικά περιλαμβάνουν λιγότερα δωμάτια, καλύπτουν ακόμα μεγαλύτερη έκταση — περίπου το ένα τρίτο της χερσονήσου. Οποιαδήποτε ανάπτυξη, είτε βαφτίζεται «βιώσιμη» είτε όχι, καταστρέφει όχι μόνο την περιοχή η οποία χτίζεται, αλλά και μια πολύ ευρύτερη περιοχή στην οποία κατασκευάζονται δρόμοι και χώροι στάθμευσης, κήποι και χώροι πρασίνου, παρεμβάσεις στο τοπίο, αγωγοί και αποχετευτικά έργα, χώροι απόθεσης μπαζών και απορριμάτων. Η ΜΠΕ προτείνει «επιστημονικά» οικολογικά ανταποδοτικά μέτρα, δεν όμως περιγράφει λεπτομερώς ποια θα μπορούσαν να είναι — οπότε δεν μπορούμε να κρίνουμε ούτε την αποτελεσματικότητά τους ούτε τις επιπτώσεις τους γενικότερα στα αρχαιολογικά και τα οικολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Δεν γίνεται επίσης καμία αναφορά στον τρόπο με τον οποίο θα υλοιποιηθούν και θα ελεγχθούν τα μέτρα αυτά. Μπορούν άραγε να υπάρξουν ασφαλιστικές δικλείδες, που θα είναι νομικά δεσμευτικές τόσο για τους τωρινούς επενδυτές όσο και για τους διαδόχους τους; Έχει εξαιρετικά κρίσιμη σημασία να προβλέπονται νομικές συνέπειες, εάν οι συμφωνίες μεταξύ του δημοσίου και των επενδυτών παραβιαστούν. Μας ανησυχούν ιδιαίτερα οι πιθανές επιπτώσεις στο φοινικόδασος του Βάι, τη μεγα-
λύτερη έκταση στην Ελλάδα με φοίνικες, ένα από ένα από τα σπανιότερα δέντρα του κόσμου. Το φοινικόδασος απειλείται με δύο τρόπους, τους οποίους η ΜΠΕ δεν εξετάζει επαρκώς. Η παραμικρή αύξηση στην τουριστική κίνηση θα επηρεάσει αναπόφευκτα την παραλία του Βάι, που είναι και η μοναδική σχεδόν προσβάσιμη παραλία της χερσονήσου. Η εν λόγω παραλία υφίσταται ήδη πλήρη εκμετάλλευση, και οποιαδήποτε αύξηση της κίνησης από τουρίστες θα δημιουργήσει πίεση για περαιτέρω εκμετάλλευση, η οποία θα γίνει εις βάρος των φοινικόδεντρων. Τα τελευταία αντιμετωπίζουν και μια πιο άμεση απειλή: τον κόκκινο ρυγχωτό κάνθαρο των φοινίκων, ένα έντομο που έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο λόγω της φύτευσης εισαγόμενων φοινικόδεντρων. Οι επενδυτές λένε πως θα φυτέψουν μόνο ντόπια φοινικόδεντρα. Η τήρηση αυτού του όρου είναι κρίσιμη, όπως και το να υπάρξουν επαρκείς και ρεαλιστικές ασφαλιστικές δικλείδες για όλες τις μελλοντικές φυτεύσεις. Ανησυχούμε μήπως, στην πράξη, σταθεί αδύνατο να αποτραπεί να εισαγάγουν φοινικόδεντρα οι μελλοντικές επενδυτές — και, μαζί τους, το καταστροφικό έντομο. Καταλήγουμε, όπως και το Συμβούλιο της Επικρατείας παλιότερα, ότι δεν είναι δυνατή η ανάπτυξη του ενός τρίτου μιας περιοχής NATURA 2000 χωρίς να καταστραφεί η ακεραιότητά της. Εάν κρίθηκε παράνομη η προηγούμενη ανάπτυξη, το ίδιο πρέπει να συμβεί και με αυτήν.
O Oliver Rackham διδάσκει στο Corpus Christi College, Cambridge University και η Jennifer Moody στο University of Texas. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο τους «Η δημιουργία του κρητικού τοπίου», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2004. μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου
Η αρχαιολογία του τοπίου και η «ανάπτυξη» των γκολφ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΜΗΛΑΚΗ Η χρήση εννοιών και μυθολογικών αναφορών της αρχαιότητας για να περιγραφεί κάτι εντελώς αντίθετο από την αρχική τους σημασία δεν είναι ασυνήθιστη. Ας θυμηθούμε τον «Ξένιο Δία», την εφιαλτική και άκρως ρατσιστική επιχείρηση κατά των μεταναστών. Συχνά αυτή η κατάχρηση μας εξοργίζει, και για να εκφράσουμε την οργή μας χρησιμοποιούμε μιαν άλλη αρχαία έννοια: την ύβρι. Και καλώς πράττουμε. Έτσι όμως παραβλέπουμε την απόλυτα στοχευμένη απόπειρα να χρησιμοποιηθεί το συμβολικό κεφάλαιο και η ηθική εξουσία της αρχαιότητας για την επίτευξη σχεδίων αμφι-
λεγόμενων ή αντιδημοφιλών. Το σκεφτόμουν διαβάζοντας το νέο όνομα της σχεδιαζόμενης τουριστικής «επένδυσης» στον Κάβο Σίδερο: «Ίτανος Γαία». Εμπνευστής της, η βρετανική εταιρεία Loyalward, θυγατρική της Minoan Group (ξανά η αρχαιότητα). Το όνομα ανήκει σε μια από τις πλέον σημαντικές αρχαίες πόλεις της Κρήτης, κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο, που είχε την ατυχία να βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή της εν λόγω επένδυσης. Η ιστορία είναι παλιά και γνωστή, τουλάχιστον στο περίγραμμά της. Αφορά μια έκταση 25 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που έμεινε κατά βάση αναλλοίωτη από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι σήμερα, διατηρώντας έτσι μια σπάνια βιοποικιλότητα, έναν αριθμό στενά ενδημικών ειδών και ένα μεγάλο φάσμα ιδιαίτερων αρχαιολογικών καταλοίπων, στοιχεία που οδήγησαν στον χαρακτηρισμό της ως περιοχή NATURA 2000, χρήζουσα ειδικής προστασίας. Για όλους και όλες εμάς που καταγόμαστε ή έχουμε στενή σχέση με την περιοχή, ο μυθικός αυτός τόπος πραγματώνει την αντίσταση του κρητικού τοπίου στην επέλαση των βιομηχανικών ΑΠΕ και σε μια τουριστικά κορεσμένη βόρεια ακτή. Η έκταση λοιπόν αυτή παραχωρείται από την ιδιοκτήτη της, τη Μονή Τοπλού, στη Loyalward για «αξιοποίηση» το 1998. Η εταιρεία σχεδιάζει, σε μια από τις πλέον ξηρές και ανεμοδαρμένες περιοχές της Ευρώπης, ένα τεράστιο θέρετρο γκολφ για υψηλά εισοδήματα, με τρία γήπεδα και 7.000 κλίνες, καθώς και μια σειρά άλλες υποδομές. Το σχέδιο εγκρίνεται από τις αρμόδιες αρχές, αλλά οι ισχυρές αντιδράσεις, της τοπικής κοινωνίας, οικολογικών οργανώσεων και επιστημόνων απ’ όλο τον κόσμο το σταματούν, βοηθούσης και της αρνητικής απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας το 2010, μετά από προσφυγή 300 κατοίκων και επιστημόνων. Η εταιρεία πριν ένα χρόνο επανήλθε με «αναθεωρημένο σχέδιο» που περιλαμβάνει πέντε ξενοδοχεία και 1.936 κλίνες, και ένα (αντί για τρία) γήπεδο γκολφ. Δημιουργείται λοιπόν η εντύπωση ότι πρόκειται για πολύ μικρότερη επένδυση με σεβασμό στην ιδιαιτερότητα του τοπίου. Όμως διαβάζοντας προσεκτικά την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ, που έγινε για λογαριασμό της εταιρείας και δόθηκε για διαβούλευση, σε ασφυκτικά χρονικά πλαίσια, από την Περιφέρεια Κρήτης) διαπιστώνουμε πως στην ουσία ελάχιστα πράγματα άλλαξαν. Η επένδυση παραμένει θέρετρο γκολφ, περιλαμβάνοντας την ίδια έκταση με το αρχικό σχέδιο. Το τελικό αποτύπωμά της είναι εν δυνάμει ακόμα μεγαλύτερο απ’ αυτό του αρχικού σχεδίου (περίπου 9 τετραγωνικά χιλιόμετρα), αν υπολογίσουμε τις απαιτούμενες υποδομές (εργοστάσια αφαλάτωσης και επεξεργασίας λυμάτων, δρόμοι, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, ελικοδρόμιο, δενδροφυτεύσεις κ.ά.), καταργώντας έτσι στην πράξη το καθεστώς της περιοχής ως θέση NATURA 2000. Επιπλέον, η επιχείρηση κάμψης των αντιδράσεων δρομολογείται εδώ και χρόνια, περιλαμβάνοντας τη δωρεάν προσφορά πετρελαίου από την εταιρεία στο εγκαταλελειμμένο από την πολιτεία τοπικό νοσοκομείο, ή τη χρηματοδότηση εκ μέρους της του τοπικού πολιτιστικού φεστιβάλ. Μπορεί τα επενδυτικά σχέδια στην ουσία
τους να μην άλλαξαν, έχει όμως αλλάξει η συγκυρία με την ψήφιση μιας σειράς νόμων και διαταγμάτων που ευνοούν επενδύσεις fast track, ιδιωτικοποιώντας παράλληλα τη χωροταξία αλλά και την προστασία αρχαιολογικών χώρων και μνημείων στις περιοχές που πρόκειται να υποστούν τις επενδύσεις. Η Loyalward, φυσικά, εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο το νέο πλαίσιο — εξάλλου νομικός της σύμβουλος συμμετέχει στο ΔΣ του κρατικού οργανισμού «Invest in Greece». Έτσι, μάλλον δεν πρέπει να εκπλήσσει η απουσία αρχαιολόγου από την ομάδα που συνέταξε τη ΜΠΕ — και ας μιλάμε για ένα, μοναδικό τουλάχιστον στη Μεσόγειο, αρχαιολογικό τοπίο όσον αφορά την ποικιλία, τον αριθμό, την πυκνότητα θέσεων και ευρημάτων. Ούτε και το ότι τα αποτελέσματα –δημοσιευμένα και αναρτημένα στο διαδίκτυο– της συστηματικής αρχαιολογικής και οικολογικής έρευνας της Jennifer Moody, του Oliver Rackham και άλλων κορυφαίων διεθνώς επιστημόνων, που αποκάλυψαν πολλές δεκάδες θέσεις και ένα πολύ πλούσιο αρχαιολογικό τοπίο με αναβαθμούς καλλιέργειας, λατομεία και φράγματα, αγνοούνται παντελώς στη μελέτη. Ούτε δείχνουν να αντιλαμβάνονται οι συντάκτες της πως η προστασία αυτού του μοναδικού χώρου απαιτεί τη συνολική του θεώρηση ως αρχαιολογικού τοπίου, και όχι ως μεμονωμένες, «σημειακές» όπως λένε, αρχαιολογικές θέσεις. Όσο για τη «στρατηγικότητα» της μελέτης, είναι ενδεικτικό το ότι, παρότι δεν αναφέρονται, σχεδιάζονται άλλα δύο θέρετρα γκολφ (από άλλη εταιρεία), λίγα μόνο χιλιόμετρα μακριά. Για να ξαναγυρίσω στο όνομα του θερέτρου, οι αναφορές που γίνονται σε ελάχιστες αρχαιολογικές θέσεις έχουν ενδιαφέρον. Οι θέσεις αυτές μπαίνουν υπό την αιγίδα της επένδυσης και αποτελούν κατά βάση αξιοθέατα για τους ενοίκους του θερέτρου, καταργώντας στην πράξη και την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Ο Νόμος 4179/2013 το επιτρέπει, αφού «στα γήπεδα εκμετάλλευσης των οργανωμένων υποδοχέων επιτρέπεται να περιλαμβάνονται και εκτάσεις που υπάγονται σε ειδικά καθεστώτα προστασίας, όπως ιδίως χώροι αρχαιολογικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος». Η ονομασία «Ίτανος Γαία», λοιπόν, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Από τη μια, με τις συνδηλώσεις της αρχαιότητας, της πολιτισμικής κληρονομιάς και της οικολογίας εξυπηρετεί τους προπαγανδιστικούς στόχους της εταιρείας, ειδικά τη στιγμή που η επένδυση θα καταστρέψει δεκάδες αρχαιολογικές θέσεις. Από την άλλη, εκπέμπει το μήνυμα πως η επένδυση προσφέρει στους ενοίκους της, μαζί με το αναλλοίωτο τοπίο και το γκολφ, τις αρχαιότητες της Κρήτης, «απαλλαγμένες» πλέον από τη «γραφειοκρατία» μιας Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που ολοένα αποδυναμώνεται. Η έκβαση του εν λόγω εγχειρήματος δεν αφορά μόνο τον Κάβο Σίδερο ή την Κρήτη· αφορά τη σχέση μας με την υλικότητα του παρελθόντος, με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, αφορά το μέλλον όλων μας. Μόνη οδός, η απόσυρση της παντελώς ανεπαρκούς Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και η έναρξη μιας ειλικρινούς δημόσιας συζήτησης.
Ο Γιάννης Χαμηλάκης διδάσκει αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Μισό ψωμί κι ένα βιβλίο Ο Λόρκα (1898-1936) γεννήθηκε και έζησε μέχρι τα έντεκά του στην αγροτική κωμόπολη Fuente Vaqueros, δεκαεφτά χιλιόμετρα δυτικά της Γρανάδας. Τον Μάιο του 1929, στη διάρκεια ενός δείπνου που παρατέθηκε από τους συγχωριανούς του για να γιορτάσουν το ανέβασμα στη Γρανάδα του θεατρικού του «Μαριάννα Πινέντα», ο Λόρκα ανακοίνωσε την πρόθεσή του να δημιουργήσει μια τοπική βιβλιοθήκη, στην οποία θα πρόσφερε τα δικά του βιβλία και βιβλία φίλων του συγγραφέων. Η πρόταση εγκρίθηκε από τον δήμαρχο, ο οποίος ανέθεσε στον Λόρκα να οργανώσει τα επίσημα εγκαίνια τον Σεπτέμβρη του 1931, στη διάρκεια της γιορτής του χωριού. Ας σημειώσουμε τη συγκυρία. Τον Ιούνιο έχει καταργηθεί η βασιλεία και έχει ανακηρυχθεί η «Δημοκρατία όλων των εργαζομένων», μετά από οχτώ χρόνια δικτατορίας, με το Σύνταγμα του 1931, που προέβλεπε, μεταξύ άλλων: ελευθερία της έκφρασης, καθολική ψηφοφορία (συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των φαντάρων), οχτάωρο, κοινωνική ασφάλιση, αύξηση των μισθών, αγροτική μεταρρύθμιση, διαχωρισμό κράτους και Εκκλησίας, ελευθερία θρησκεύματος, διαζύγιο και πολιτικό γάμο, αυτονομία των επαρχιών, κατάργηση των προνομίων των αριστοκρατών, δημόσια υποχρεωτική μη θρησκευτική εκπαίδευση (οι αναλφάβητοι αποτελούσαν το 45% του πληθυσμού) κ.ά. Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία του Λόρκα στα εγκαίνια. Γ. ΠΑΠ.
ΤΟΥ ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ Όταν κάποιος πηγαίνει στο θέατρο, σ’ ένα κονσέρτο, σε μια οποιαδήποτε καλλιτεχνική εκδήλωση ή γιορτή, εφόσον του αρέσει το θέαμα, αναπολεί αμέσως τους δικούς του που απουσιάζουν, και θλίβεται επειδή σκέφτεται: «Πόσο θ’ άρεσε αυτό στην αδερφή μου, στον πατέρα μου!». Από εκεί και πέρα, θα χαρεί το θέαμα, αλλά με μια ελαφρά μελαγχολία. Τέτοια μελαγχολία αισθάνομαι κι εγώ, όχι για τα μέλη της οικογένειάς μου —αυτό θα ήταν ποταπό— αλλά για όλους τους ανθρώπους που λόγω έλλειψης χρημάτων και εξαιτίας της κακοτυχίας τους δεν απολαμβάνουν το ύψιστο αγαθό της ομορφιάς, της ομορφιάς που είναι ζωή, καλοσύνη, γαλήνη και πάθος. Αυτός είναι ο λόγος που ποτέ δεν έχω βιβλία. Μόλις διαβάσω αυτό που αγόρασα, τρέχω να το προσφέρω. Έχω δώσει αμέτρητα βιβλία. Γι’ αυτό είναι τιμή για μένα να βρίσκομαι σήμερα εδώ, ευτυχής που εγκαινιάζω αυτή τη βιβλιοθήκη του λαού, την πρώτη σε όλη την επαρχία της Γρανάδας. Οι άνθρωποι δεν ζουν μόνο με ψωμί. Εγώ, αν πεινούσα και βρισκόμουν πάμφτωχος στο δρόμο, δεν θα ζητούσα ένα ψωμί, αλλά μισό ψωμί κι ένα βιβλίο. Και από εδώ που βρισκόμαστε, καταγγέλλω με δριμύτητα όλους αυτούς που μιλούν μόνο για οικονομικές διεκδικήσεις, ενώ δεν μιλούν ποτέ για πολιτιστικά αιτήματα: κι
όμως, αυτά χρειάζονται και απαιτούν βροντοφωνάζοντας οι λαοί. Είναι σπουδαίο να έχουν φαγητό όλοι οι άνθρωποι· πρέπει, όμως, επίσης, όλοι οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση στη γνώση, να απολαμβάνουν όλους τους καρπούς του ανθρώπινου πνεύματος, διότι το αντίθετο θα σήμαινε τη μετατροπή τους σε μηχανές στην υπηρεσία του κράτους, τη μεταμόρφωσή τους σε σκλάβους μιας φοβερής οργάνωσης της κοινωνίας. Πολύ περισσότερο υποφέρω για τον άνθρωπο που διψάει για γνώση και τα οικονομικά του δεν επιτρέπουν την ικανοποίηση της επιθυμίας του απ’ ό,τι για κάποιον
Η ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ ΤΟ 2013 Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας παρουσιάζει τα αποτελέσματα της καταγραφής του 2013. Ομιλητές: Κ. Παπαϊωάννου (Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα Ανθρώπου), Ελ. Τάκου (Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικής Βίας), Δ. Καπετανάκη (Ύπατη Αρμοστείας ΟΗΕ), Γιονούς Μοχαμαντί (Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων), Μ. Γαλανού (Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών). Συντονιστής: Γ. Τσαρμπόπουλος (Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ). Τετάρτη 2 Απριλίου, ώρα 12.30, στην ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20).
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. ΥΓΕΙΑ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ Η ΑΓΑΘΟ; Στο πλαίσιο των μαθημάτων «Οικονομία της υγείας» των προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών του Οικονομικού και του Ιατρικού Τμήματος του ΑΠΘ, σε συνεργασία με το Κίνημα των Λαών για την Υγεία, οργανώνεται ημερίδα με θέμα: «Υγεία: αναφαίρετο δικαίωμα ή εμπορεύσιμο αγαθό;». Μιλάνε: Λ. Αντωνοπούλου, Σ. Γιαννακόπουλος, Θ. Ζδούκος, Η. Κονδύλης, Α. Μπένος, Σ. Πλωμαρίτης, Β. Πορταρίτου. Την Τετάρτη 2 Απριλίου, ώρα 18.00, στο μεγάλο αμφιθέατρο της Νομικής του ΑΠΘ, στη Θεσσαλονίκη.
Ο Λόρκα μαθητής λυκείου με τη μικρή του αδερφή
που πεινάει. Γιατί κάποιος που πεινάει μπορεί να μετριάσει εύκολα την πείνα του μ’ ένα κομμάτι ψωμί ή με φρούτα. Αυτός όμως που διψάει για γνώση και δεν έχει τα μέσα να ικανοποιήσει την επιθυμία του υποφέρει από μια τρομακτική στέρηση, γιατί αυτό που έχει ανάγκη είναι τα βιβλία, βιβλία, πολλά βιβλία – κι αυτά δεν μπορεί να τα βρει. Βιβλία! Βιβλία! Να μια μαγική λέξη που είναι σα να κραυγάζει κανείς: «Αγάπη, αγάπη!». Αυτό θα έπρεπε να απαιτούν οι λαοί, με την ίδια ένταση που διεκδικούν το ψωμί ή που προσεύχονται να βρέξει αρκετά για τη σπορά τους. Όταν ο διάσημος Ρώσος συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι —πατέρας της Ρώσικης Επανάστασης πολύ περισσότερο απ’ όσο ο Λένιν— ήταν φυλακισμένος σε κάτεργο στη Σιβηρία, αποκομμένος από τον κόσμο, κλεισμένος μέσα σε τέσσερις τοίχους, περικυκλωμένος από ανεμοδαρμένες και μονίμως χιονισμένες πεδιάδες, ζητούσε βοήθεια από την οικογένειά του, γράφοντάς τους: «Στείλτε μου βιβλία, βιβλία, πολλά βιβλία για να μην πεθάνει η ψυχή μου!». Κρύωνε, αλλά δεν ζητούσε ζέστη· διψούσε πολύ, αλλά δεν ζητούσε νερό, ζητούσε βιβλία, δηλαδή ορίζοντες, δηλαδή σκαλοπάτια για ν’ ανέβει στις κορυφές του πνεύματος και της καρδιάς. Γιατί η φυσική, η βιολογική οδύνη ενός σώματος, εξαιτίας της πείνας, της δίψας ή του ψύχους, διαρκεί λίγο, πολύ λίγο, ενώ η οδύνη της ανικανοποίητης ψυχής διαρκεί ολόκληρη ζωή. Ο μεγάλος Μενέντεθ Πιδάλ1 —ένας από τους αληθινά μεγάλους σοφούς της Ευρώπης— έχει πει ότι το έμβλημα της Δημοκρατίας πρέπει να είναι «Ισχύς μου η μόρφωση και η καλλιέργεια του λαού», διότι μόνο χάρη σ’ αυτά μπορούν να επιλυθούν τα προβλήματα του λαού, που είναι γεμάτος πίστη και ενθουσιασμό, αλλά χωρίς φως. Mετάφραση από τα γαλλικά: Γ. ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ
Για το κείμενο στα ισπανικά και στα γαλλικά, βλ. goo.gl/tUV53a
1
Ramon Menendez Pidal (1869-1968): ισπανός φιλόλογος και ιστορικός, ακαδημαϊκός, με μεγάλη επιρροή στην Ισπανία (Σ.τ.Μ.).
ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΗ ΚΟΥΖΕΛΗ Οι εκδόσεις νήσος και το RedNotebook μας καλούν σε συζήτηση με θέμα «Φασισμός και δημοκρατία», με αφορμή το ομότιτλο βιβλίο του Μ. Κουζέλη. Ομιλητές: Σία Αναγνωστοπούλου, Κύρκος Δοξιάδης, Θόδωρος Παρασκευόπουλος, Μιχάλης Σπουρδακάκης, Δημήτρης Χριστόπουλος, με συντονιστή τον Αριστείδη Μπαλτά. Την Τετάρτη 2 Απριλίου, ώρα 19.00 στον Πολυχώρο της Ανοιχτής Πόλης (Μέγαρο Ερμής, Πανεπιστημίου 56, 1ος όροφος).
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Στον τοίχο Μια μέρα η Ε επισκέφτηκε τον Σαχτούρη στο νοσοκομείο και του πρότεινε να πηγαίνει και να τον βλέπει πού και πού. Ο Σαχτούρης την έδιωξε. Δεν είχε ξαναδεί την Ε. Ωστόσο η Ε επέμεινε. Συνέχισε να τον επισκέπτεται μέχρι που ο Σαχτούρης έφτασε στο σημείο να έχει ανάγκη την παρουσία της. Η Ε ήταν εξαιρετικά νέα τότε, χόρευε, έγραφε ποίηση, ζούσε μόνη της. Ήταν ψηλή (ακόμα είναι). Ένα απόγευμα ο Σαχτούρης τής ζήτησε να δει την αγαπημένη του ταινία. Η Ε κουβάλησε μια τηλεόραση κι ένα βίντεο και τα τοποθέτησε σε μια καρέκλα μπροστά στο κρεβάτι του και έτσι είδαν μαζί τις Άγριες Φράουλες του Μπέργκμαν. Μου είναι αδύνατον λοιπόν να μην φανταστώ την αντανάκλαση του Σαχτούρη πάνω στη γυάλινη οθόνη όταν συναντούσε το ψυχρό βλέμμα του γηραλέου καθηγητή που τον υποδυόταν ο σκηνοθέτης Βίκτορ Σγιόστρομ. Την περίοδο που η Ε έλειπε στο εξωτερικό ο Σαχτούρης πέθανε. Μπορούμε όμως να τον δούμε ακόμη στο σπίτι του, στην παλιά εκπομπή του Εμιρζά και κυρίως στα δύο τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Κατά τη γνώμη μου ο Κληρονόμος πουλιών είναι ένα από τα πιο άκομψα ντοκιμαντέρ που έχω δει, μια καταπάτηση του ιδιωτικού χώρου, με την κάμερα να εισβάλει σαν πρέσα μέσα στο δωμάτιο και να πιέζει το πρόσωπο του Σαχτούρη για να μιλήσει, να διαβάσει κάποιο ποίημα, να θυμηθεί. Εκείνη τη στιγμή ο Σαχτούρης δεν είναι παρά ένα λιοντάρι που έχει γεράσει, ένα λιοντάρι όμως της ποίησης που ξέρει πως το βασίλειό του θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά το θάνατό του. Ο Σαχτούρης δημοσίευσε λίγο, γύρω στα 300 ποιήματα, όχι πάνω από 15-20 στίχους το καθένα, γιατί το ποίημα ξεπέφτει, όπως είχε πει κάποτε. Ωστόσο τα λίγα αυτά ποιήματα συνεχώς διαστέλλονται, αυξάνοντας διαρκώς τις σελίδες τους, για τον απλούστατο λόγο πως διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται. Δεν είναι τυχαίο που όλο το έργο του μπορεί να διαβαστεί μέσα σε μια νύχτα (αν και δεν θα το συνιστούσα). Κανένας άλλος Έλληνας ποιητής δεν έπιασε με τόση ακρίβεια τους καιρούς που ζούμε καθώς και αυτούς που έρχονται, ακολουθώντας με το ένστικτό του το πρόγραμμα των δύο αγαπημένων του συγγραφέων, του Κάφκα και του Τρακλ. Κάτι που μάλλον είναι ήδη γνωστό: έγραφε πάντα με το πρόσωπο στον τοίχο. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
Αναστασία Δούκα, «Μ. Σαχτούρης, 2014»
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 30 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
37
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
30 MAΡΤΙΟΥ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟ REACTIVATE ATHENS
Άσυλο Αστέγων ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗ «Στη χειρότερη κατάσταση είναι όπως πάντα εκείνοι που δεν έχουν επιλογή. Kατοικούν, αν όχι σε εξαθλιωμένες φτωχογειτονιές, σε μπαγκαλόους που αύριο κιόλας μπορεί να είναι καλύβες, τροχόσπιτα, αυτοκίνητα, κατασκηνώσεις, υπαίθρια καταλύματα. Το σπίτι έχει παρέλθει [...] Δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στην ψεύτικη». Theodor Αdorno, «Άσυλο Αστέγων», Μinima Moralia (μετ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. Aλεξάνδρεια) Στις σημερινές συνθήκες της βιοπολιτικής και της «γυμνής ζωής» (Τζόρτζιο Αγκάμπεν) δεν δίνεται η ίδια αξία σε όλες τις ζωές. H πόλη της Αθήνας είναι αντιπροσωπευτική αυτής της συνθήκης, όπου «δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στην ψεύτικη». Κι αυτό ακριβώς επιβεβαιώνεται στο κέντρο της, με τους άστεγους, την επαιτεία, τους πλειστηριασμούς. Κάποιες ζωές δεν θεωρούνται ζωές, καθώς απειλούνται καθημερινά από τον «Ξένιο Δία», συλλαμβάνονται, οδηγούνται σε αστυνομικά τμήματα και αργότερα, συχνά, στα κέντρα κράτησης. Τι κι αν ανάμεσά τους βρίσκονται πρόσφυγες πολέμου… Ο χώρος είναι ασυνεχής και συνεχώς απειλούμενος, όπως και οι κάτοικοί του. Οι συνθήκες σωματοποιημένες όσο ποτέ. Σύνορα, εμφανή ή αόρατα, μπαίνουν συνεχώς στον χάρτη της πόλης μέσα από τον «Ξένιο Δία» και το πρόγραμμα «Θέτις». Οι κινητοποιήσεις εμποδίζονται με βία, μια βία με την οποία πλέον η κυβέρνηση χειρίζεται το σώμα της πόλης και τα σώματα των διαδηλωτών. Κάποιες ζωές δεν θεωρούνται ζωές. Κάποιες ζωές δεν έχουν δικαίωμα στην οδύνη ή στο πένθος. Η ιστορία των ανθρώπων που πνίγηκαν στο Φαρμακονήσι το απέδειξε. Οι διασωθέντες, φανερά συντετριμμένοι, διηγήθηκαν τις ιστορίες τους στη πλατεία Συντάγματος. Πώς μπορεί να λησμονήσει κανείς τα πρόσωπά τους;
Ο δημόσιος χώρος και τα ευάλωτα σώματα Τα σώματα ευάλωτα, τρωτά, εκτεθειμένα στη δημόσια σφαίρα ρουφάνε αυτές τις επιδράσεις μιας πόλης σε συνθήκη εκτάκτου ανάγκης και επισφάλειας, ενώ πολλά κτίρια είναι άδεια, καθώς έχουν αγοραστεί για να «αξιοποιηθούν» την κατάλληλη στιγμή. Στην άλλη όχθη, έχει ξεκινήσει το Reactivate Athens, μέρος του Rethink Athens, της «ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας με άξονα την Πανεπιστημίου». Υπεύθυνοι, οι αρχιτέκτονες Alfredo Brillembourg και Ηumbert Κlumpner. Όπως δηλώνει το ίδιο το Reactivate, «θα αναλύσει κριτικά τη λειτουργία του κέντρου της Αθήνας, με σκοπό να αναγνωρίσει και να χρησιμοποιήσει τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που κρύβονται στους πόρους που μένουν ανεκμετάλλευτοι (άδεια σπίτια και μαγαζιά) και στο ανθρώπινο δυναμικό της, άνεργοι, κάτοικοι, ώστε να αναπτύξει ένα νέο στρατηγικό όραμα για τη πόλη». Ωστόσο, πολλά είναι τα ζητήματα που τίθενται, λ.χ. ο συμμετοχικός χαρακτήρας, που αφορά τους κατοίκους, είναι προσχηματικός, καθώς η μελέτη και ο διαγωνισμός έχουν προηγηθεί. Εδώ και χρόνια, αρχιτέκτονες, αρχιτεκτονικές ομάδες, κάτοικοι, μέσα από διαγωνισμούς, περιοδικά και συμμετοχικό σχεδιασμό πασχίζουν για το κέντρο της πόλης. Τώρα, μετά την εφαρμογή αυταρχικών μέτρων («Ξένιος Δίας», «Θέτις» κ.ά.), όταν ο δημόσιος χώρος και πολλά από τα κτίρια του κέντρου έχουν αδειάσει, καλείται αίφνης ένας Ελβετός αρχιτέκτονας (Brillembourg) με το επιτελείο του, που ποτέ στο παρελθόν
Η Ελένη Τζιρτζιλάκη είναι αρχιτέκτονας-community artist (www.nomadikiarxitetoniki.net )
δεν ασχολήθηκαν μ’ αυτήν, να «επανενεργοποιήσουν» την Αθήνα; Μήπως, τελικά, στο πλαίσιο της μετααποικιακής συνθήκης της χώρας, χρειαζόταν μια αρχιτεκτονική από την κεντρική Ευρώπη για να «επανενεργοποιήσει» την Αθήνα; Το όλο εγχείρημα μας δημιουργεί την αίσθηση ενός gentrification project, καλυμμένου με εναλλακτικό λεξιλόγιο. Ας μην περάσει απαρατήρητη και η πρόσφατη κατάργηση της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, φορέα που υλοποίησε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς όπως ο διαγωνισμός για την πλατεία Μοναστηρακίου, τη μελέτη της Διον. Αρεοπαγίτου-Απ. Παύλου κ.ά. Το Reactivate είχε βρει, εκεί, πολλές αντίθετες φωνές. Το Reactivate κάνει λόγο για «μειονοτικές ομάδες που καθίστανται ευάλωτες» — μη βλέποντας ότι δεν πρόκειται πια για «μειονοτικές ομάδες», αλλά για την πλειοψηφία των κατοίκων του κέντρου. Κι επίσης, «διαχείριση» (διαβάζω σε πρόσκλησή του) τίνος πράγματος άραγε; Της φτώχειας, της ανεργίας των αστέγων; Η Αθήνα, στον παγκόσμιο χάρτη των πόλεων, στη νέα συνθήκη που θέλει να εγκαθιδρύσει το Μνημόνιο επιβάλλεται να αλλάξει, με κάθε μέσο, ώστε να υποδεχτεί ένα άλλο είδος κατοίκων, αλλά και τον μαζικό τουρισμό — κι έτσι το gentrification του κέντρου είναι απαραίτητο.
Ρώμη-Βαρκελώνη-Αμβούργο-Αθήνα: κοινές διαδρομές Δεν αξίζει μια τέτοια μοίρα στην πόλη μας και τους κατοίκους της. Βλέπουμε την Αθήνα να εντάσσεται στους αγώνες που γίνονται για τα δικαιώματα στον χώρο και στην πόλη σε όλη τη Ευρώπη, να συγγενεύει με πόλεις με πολλά κοινά χαρακτηριστικά όπως η Βαρκελώνη, η Ρώμη, η Κωνσταντινούπολη. Αγώνες που δημιουργούν και αναπτύσσουν το όραμα, που ξεπροβάλλουν πρωταρχικοί αναπτύσσοντας το φαντασιακό της πόλης μας και γενικότερα των πόλεων. «Κάθε πολιτικός μετασχηματισμός ξεκινάει από χωρικούς μετασχηματισμούς· η αστική επανάσταση ως χωρική επανάσταση φαίνεται αναγκαία», έγραφε ο Ανρί Λεφέβρ το 1970 (Urban Revolution). Στις 19 Οκτώβρη 2013 στη Ρώμη η μεγάλη διαδήλωση έθιγε δύο καίρια ζητήματα: την κατοικία και το εισόδημα. Στην Ισπανία αναπτύσσονται ραγδαία οι αγώνες ενάντια στους πλειστηριασμούς. Η Plataforma de Afectados por la Hipoteca (PAH) είναι μια πλατφόρμα αυτοοργάνωσης για το δικαίωμα στην κατοικία, που γεννήθηκε στη Βαρκελώνη το 2009 και τώρα περιλαμβάνει 180 ομάδες σε όλη την Ισπανία. Στο Αμβούργο, μέσα από τη μετατροπή του σε global city, εμπορικό λιμάνι και οικονομικό πόλο της παγκόσμιας τεχνολογίας, στο πλαίσιο ενός gentrification της περιοχής, προσπάθησαν να κλείσουν το Rote Flora, ένα παλιό κτίριο της Όπερας που είχε καταληφθεί το 1989. Πολλοί μετανάστες αναγκάζονται να φύ-
Γράφιτι σε δρόμο της Βαρκελώνης. Φωτογραφία του Zander Xo από το flickr
Αφίσα για την κατάληψη Rote Flora
γουν από την περιοχή όπου ζουν από το 2005. Τα σπίτια κοστίζουν πια πολύ ακριβά, αν και υπάρχουν 2.000 άδεια διαμερίσματα και η οικοδόμηση συνεχίζεται. Το καλοκαίρι εκκενώνονται κοινοτικά κτίρια όπου στεγάζονταν πρόσφυγες και ανακοινώνεται ότι θα «αξιοποιηθεί» η περιοχή γύρω από το Rote Flora. Έτσι φτάσαμε στην εκρηκτική διαδήλωση στις 21 Δεκέμβρη. Πάνω από 7.000 διαδηλώνουν, ανάμεσά τους και το κίνημα Λαμπεντούζα-Αμβούργο, που αποτελείται κυρίως από Αφρικανούς πρόσφυγες. Η διαδήλωση αντιμετωπίζεται με βία, και το επόμενο διάστημα η αστυνομία εξαπολύει κύμα καταστολής στην περιοχή· ωστόσο, η εξέγερση συνεχίζεται στις όχθες του ποταμού. Χρειάζεται λοιπόν στην Αθήνα να δούμε ξανά τη γεωγραφία του κεφαλαίου, καθώς και τη γεωγραφία των αγώνων. Χρειάζεται να αναστοχαστούμε πάνω στα «κοινά» και τις καταλήψεις που οι κάτοικοι της πόλης ενεργοποίησαν και όπου υλοποιείται ο συμμετοχικός σχεδιασμός: Θέατρο Εμπρός, Πάρκο Ναυαρίνου, Προσφυγικά της Αλεξάνδρας κ.ά. Στην αδικία που διαπράττεται εις βάρος της Αθήνας, πρέπει να προτάξουμε τα σώματά μας. Αυτό έγινε σε πολλές μεγάλες διαδηλώσεις, που όμως πνίγηκαν στην καταστολή. Εκεί που τα σώματα είναι αντικείμενα της πολιτικής ελέγχου, φεύγουν από την αφόρητη καταπίεση και μπαίνουν στο χώρο της πολιτικής των δράσεων, των χειρονομιών. Σημαντικές είναι και οι σωματικές δράσεις στην πόλη, λ.χ. περφόρμανς, με τις οποίες τα σώματα εκφράζουν την αντίθεσή τους, μια άρνηση της εξαίρεσης ή μια μορφή συμπαράστασης. Κάθε συμπαράσταση εκφράζει μια πρακτική της αντίστασης, μια άρνηση της ομοιομορφίας μέσα από τις σωματικές εκφράσεις. Η αντίσταση αυτή συγκεντρώνεται όταν τα σώματα που εξαιρούνται τοποθετούνται στο δημόσιο και παράγουν δράσεις σωματικής άρνησης αυτής της συνθήκης ζωής. Αυτό εκφράζεται μέσα από τις διαδηλώσεις, τις καταλήψεις, τη δημιουργία κοινοτικών κήπων, δράσεις στον δημόσιο χώρο. Οι δράσεις αυτές δείχνουν νέες μορφές ζωής. Το να αναρωτηθείς για το ίδιο το σώμα σημαίνει ότι βάζεις ένα ερωτηματικό στο πώς λειτουργεί το πεδίο της βιοπολιτικής (Τζούντιθ Μπάτλερ). Σημαίνει να αγωνίζεσαι, μέχρι τα σώματα να αποκτήσουν δύναμη και οι ζωές να γίνουν ξανά ζωές: «Η πιο ισχυρή αναγκαιότητα της οποίας έχουμε επίγνωση ενδοσκοπικά είναι η διεργασία της ζωής που διαποτίζει το σώμα μας και το κρατάει σε μόνιμη κατάσταση αλλαγής, της οποίας οι κινήσεις είναι αυτόματες, ανεξάρτητες από τις δραστηριότητές μας και ακαταμάχητες — δηλαδή απόλυτα επιτακτικές» (Χάνα Άρεντ, «Το κοινωνικό ζήτημα», Για την επανάσταση μετ. Αγγελική Στουπάκη, εκδ. Αλεξάνδρεια).