Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Kείμενα των: Στρατή Μπουρνάζου, Μάνου Αυγερίδη, Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου, Γιάννη Ζαϊμάκη, Κλειώς Παπαπαντολέων, Ιωάννας Μεϊτάνη, Μatthew Goodwin, Willy Pelletier Nicolas Lebourg, Χόρχε Μορούνο, Νίκου Σαραντάκου, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Δώρας Κοτσακά ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 789
ΚΥΡΙΑΚΗ 1 IOYNIOY 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Χωρίς το κοκαλάκι της νυχτερίδας ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΑΥΓΕΡΙΔΗ
Η νίκη ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΥ Νίκη. Νίκη, σαφής, ιστορική για τα δεδομένα της χώρας, με ευρωπαϊκή σημασία. Αυτό σημαίνει η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές. Το γράφουν, σε διαφορετικούς τόνους, όλα τα έγκυρα διεθνή μέσα ενημέρωσης, όχι μόνο ο Guardian (που για τους Μουρούτηδες είναι κάτι μεταξύ Αυγής και Unfollow), αλλά και το BBC και η Monde και οι Financial Times. Tο ξέρουν πολύ καλά και οι κυβερνητικοί, όσο κι αν προσπαθούνε να βαφτίσουν το κρέας ψάρι, και να μας πουν ότι νικητής δεν είναι ο πρώτος, αλλά ο δεύτερος, μπορεί και ο τέταρτος (και ίσως αν η ΔΗΜΑΡ ήταν ακόμα στην κυβέρνηση να βρίσκαν τρόπο να πούνε ότι κι αυτή πέτυχε, αν όχι εξαιρετική, πάντως «ικανοποιητική» επίδοση). Το ξέρουν καλά, αλλιώς ποιος ο λόγος και των ανασχηματισμών και του ενσκήψαντος αιφνίδιου έρωτα για την απλή αναλογική; Ο λόγος που γράφω αυτό το τόσο στοιχειώδες, σχεδόν αυτονόητο (παρά την απέχθειά μου για τα αυτονόητα) είναι επειδή νομίζω ότι υπάρχει μια κατηγορία που έχει νιώσει λιγότερο τη νίκη. Και αυτή είναι, παραδόξως, οι φίλοι, τα στελέχη και οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ. Οι λόγοι είναι πολλοί: ότι όλοι είμαστε εντός του κυρίαρχου λόγου των καναλιών, που μας επηρεάζει πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζουμε, καθώς αυτός ορίζει το πλαίσιο της κουβέντας· οι μεγάλες, ίσως και υπερβολικές προσδοκίες· μια μόνιμη κατάσταση γκρίνιας, γνώριμη και από παλιότερα στην Αριστερά, που στα χρόνια της κρίσης έχει βαθύνει, καθώς ενσωματώνουμε την ήττα· το ότι ο λόγος μας, μερικές φορές, δεν εμπνέει ούτε εμάς τους ίδιους. Σύμφωνοι. Όμως, ας σκεφτούμε: Αν σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα ένα κόμμα αριστερό, ριζοσπαστικό, κομμουνιστογενές έβγαινε πρώτο με διαφορά 4% υπήρχε πε-
Έμιλ Νόλντε, «Χορός γύρω από το χρυσό μοσχάρι», 1910
ρίπτωση να μην πανηγυρίζαμε; Να σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη η διαφορά, ότι το 4% είναι μικρό; Ασφαλώς όχι. Δεν τα λέω όλα αυτά για να πω ότι όλα καλώς καμωμένα. Κάθε άλλο. Πιστεύω ότι είναι πολλά αυτά που πρέπει να συζητήσουμε και να αλλάξουμε και στον ΣΥΡΙΖΑ και στον τρόπο που κάνουμε πολιτική. Αλλά κάθε κριτική, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να εδράζεται στην πραγματικότητα. Και αυτή η πραγματικότητα είναι η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ. Θα τελειώσω ανοίγοντας μια κουβέντα που λέω να συνεχίσουμε. Χρειαζόμαστε καλές εκτιμήσεις και αναλύσεις του εκλογικού αποτελέσματος· και για τον ΣΥΡΙΖΑ και συνολικότερα. Τις χρειαζόμαστε όμως όχι για να έχουμε να λέμε ότι κάνουμε φοβερές αναλύσεις ή για να γεμίζουμε σελίδες, αλλά ως εργαλείο για τη σκέψη και την πράξη. Με άλλα λόγια, δεν είμαστε ψυχροί παρατηρητές· έχουμε εμπλοκή, αναλύουμε τα πράγματα επειδή θέλουμε να τα αλλάξουμε. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά για όλα. Για παράδειγμα, το θέμα δεν είναι να περιφέρουμε, από κανάλι σε κανάλι, τη «βαθιά (ή και βαθύτατη) ανησυχία» μας για τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής, το θέμα είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να μειωθούν. Και όσον αφορά τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι δεδομένο ότι τόσο οι αυτοδιοικητικές όσο και οι ευρωεκλογές εκλογές κινητοποίησαν κόσμο, δυνάμεις, διάθεση, που πολλές φορές κατέληξαν σε σημαντικές νίκες όπως στην περιφέρεια Αττικής. Το θέμα λοιπόν, πέρα, από τις αναλύσεις, είναι τι να κάνουμε. Τι να κάνουμε, ώστε αυτό το δυναμικό να συνεχίσει να δρα, οι νίκες να εκφραστούν σε απτή πραγματικότητα στην καθημερινότητα των πολιτών, στο ύφος της εξουσίας, στα μυαλό των ανθρώπων. Το θέμα, λοιπόν, είναι τώρα τι κάνουμε.
Το μήνυμα εστάλη επιτυχώς· προς πάσα κατεύθυνση. Ο ΣΥΡΙΖΑ καταγράφεται ως η πρώτη πολιτική δύναμη στην Ελλάδα. Η τελευταία με τη σειρά της, ως η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που στη ρευστότητα των καιρών επιλέγει Αριστερά. Δεδομένα σημαντικά, ιστορικά και πρωτόγνωρα. Πέρα, ωστόσο, από την αναβαθμισμένη παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο και τις δυνατότητες που αυτή ανοίγει, μετά τις τριπλές εκλογές του Μαΐου, τι είναι αυτό που πραγματικά μένει; Μένει, πρώτον, μια σπουδαία εμπειρία δράσης, μέσα από τους χιλιάδες ανθρώπους που κινητοποιήθηκαν· εμπειρία που πρέπει να αποτιμηθεί και να συνεχιστεί. Και, δεύτερον, ένα πολύ απτό και άμεσο δεδομένο: εικοσιένας δήμοι και δύο περιφέρειες έχουν κατακτηθεί από υποψήφιους που στήριξε η Αριστερά – θα πρόσθετα και τους τέσσερις δήμους που κέρδισαν υποψήφιοι της Λαϊκής Συσπείρωσης αλλά αυτοί, όπως μας δείχνει η ζωή, είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο. Η περιφέρεια Ιονίων Νήσων, λοιπόν, και η μεγαλύτερη όλων, η περιφέρεια Αττικής «ανήκουν» στην Αριστερά. Όχι ως τρόπαια, αλλά ως πεδία άσκησης μιας διαφορετικής πολιτικής, ενός αντι-παραδείγματος στην έως τώρα εμπεδωμένη πολιτική των ανισοτήτων και των καταστροφικών κυβερνητικών επιλογών. Μαζί τους, η Λάρισα, η Κοζάνη, η Κέρκυρα, η Λειβαδιά και άλλες πόλεις, δέκα δήμοι της Αττικής με διαφορετικό μείγμα πληθυσμών και ιδιαίτερες ανάγκες. Και, ακόμα, μια σειρά περιπτώσεις όπου, παρότι οι αριστεροί υποψήφιοι δεν κέρδισαν, θα έχουν ισχυρή παρουσία ως αντιπολίτευση. Δεν τα παραθέτω αυτά για λόγους εντυπωσιασμού. Το κάνω γιατί εδώ πιστεύω πως βρίσκεται η μεγάλη ευκαιρία του ΣΥΡΙΖΑ να αποδείξει τους λόγους για τους οποίους θέλει να κυβερνήσει και το ότι μπορεί και πρέπει να το κάνει. Όχι για να κυβερνήσει «η Αριστερά» ως μια αόριστη οντότητα που θα αλλάξει ως διά μαγείας το τοπίο. Αλλά γιατί «η Αριστερά», ο ΣΥΡΙΖΑ και όχι μόνο, είναι οι άνθρωποι και οι συλλογικότητές τους· άνθρωποι σαν τους υπόλοιπους με τα καλά και τα στραβά τους, αλλά που ενεργοποιούνται στα κοινά, στην πλειοψηφία τους, για να προσφέρουν· που έχουν μιαν άλλη αντίληψη για τη διοίκηση ενός δήμου, μιας περιφέρειας ή ενός κράτους και αγωνίζονται να τη μεταδώσουν στους συμπολίτες τους – και συγχρόνως να τη διαμορφώσουν κι εκείνοι ξανά και ξανά, μέσα από μια σχέση αλληλεπίδρασης και συμμετοχής. Πολλές δημοτικές παρατάξεις έδωσαν σημαντικά δείγματα γραφής. Έδειξαν πως το πρόγραμμα και η συστηματική δουλειά υποδομής, η σύγκρουση και ο δυναμισμός πέρα από παλαιού τύπου κοκκορομαχίες, η ειλικρίνεια, η εντιμότητα και η αναγνώριση των αδυναμιών δεν είναι ονειρώξεις ρομαντικών, αλλά τα βασικά στοιχεία μιας σύγχρονης και ρεαλιστικής αριστερής διακυβέρνησης. Μένει να αποδειχτούν όλα αυτά και μετεκλογικά, για να γίνει η Αττική, και όχι μόνο αυτή, ένα εργαστήρι του buon governo, όπως γράφει ο Αντώνης Λιάκος («Οι εκλογές του 2014 έκλεισαν ένα κύκλο. Πώς θα ανοίξει ο επόμενος είναι ζητούμενο», ηλεκτρονικό περιοδικό Χρόνος, τχ. 13, 5.2014) και τελικά για να νικήσουμε. Γιατί νίκη για μας δεν είναι η κατάκτηση της εξουσίας αλλά η ανατροπή της στην πράξη.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Φραντς Ο Φραντς είχε μια αδερφή, την Ότλα. Η Ότλα ζούσε μακριά από την πόλη. Ο Φραντς έμεινε μαζί της για οκτώ μήνες κι εκεί έγραψε τους αφορισμούς του. Ένα πρωί, τη διέκοψε από τη δουλειά που έκανε και της ζήτησε να βγουν έξω. Στον ουρανό τα σύννεφα είχαν μαζευτεί και ήδη μύριζε βροχή. Ο Φραντς προχώρησε ως τη ρίζα ενός δέντρου, έπειτα έσκυψε παραμερίζοντας τα χόρτα και έδειξε στην Ότλα ένα κρυμμένο σαλιγκάρι. Η Ότλα γούρλωσε τα μάτια της και γέλασε. Ο Φραντς έπιασε το σαλιγκάρι με το χέρι του και το σώμα του σαλιγκαριού χάθηκε μέσα στο καβούκι του. Η Ότλα είπε στον Φραντς: «Φραντς, μην τρομάζεις τα σαλιγκάρια», και του έδωσε ένα φιλί στο αξύριστο μάγουλό του. Ο Φραντς κρατούσε το καβούκι στο ύψος της μύτης του κι αφού έφυγε η αδερφή του, το άφησε στο έδαφος. Ωστόσο, επιστρέφοντας σπίτι, άλλαξε γνώμη και γύρισε πίσω για να ξαναδεί το σαλιγκάρι. Το σαλιγκάρι είχε ξεθαρρέψει και κυλούσε αργά πάνω στο χώμα, αλλά μόλις είδε τη σκιά του Φραντς, βυθίστηκε πάλι στο σπιτάκι του. «Πρέπει να είναι σκοτεινό και υγρό σαν πηγάδι», σκέφτηκε ο Φραντς. Πήρε το σαλιγκάρι, το έχωσε στην τσέπη του και μπήκε στο σπίτι. Όταν βρέθηκε μπροστά στο γραφείο του, άνοιξε το τετράδιό του. Από την κουζίνα ακουγόταν η Ότλα που ετοιμαζόταν να μαγειρέψει. Ο Φραντς κάθισε και προσπάθησε να γράψει, όμως δεν του ερχόταν τίποτα. Σηκώθηκε από την καρέκλα και άνοιξε το παράθυρο. Έπειτα ξανακάθισε στο γραφείο. Τότε ένιωσε κάτι να κουνιέται στην τσέπη του και έτσι θυμήθηκε το σαλιγκάρι. Το σαλιγκάρι συνέχισε να κουνιέται και ο Φραντς το έβγαλε από την τσέπη του. Αυτή τη φορά το σαλιγκάρι δεν φοβήθηκε και δεν κρύφτηκε στο καβούκι του. Ο Φραντς κρατούσε σφιχτά το σαλιγκάρι από το κέλυφος, σφηνωμένο ανάμεσα στο δείχτη και τον αντίχειρά του, και μόλις άκουσε τα βήματα της Ότλα που πλησίαζαν, πίεσε το κέλυφος με τέτοια δύναμη που το έκανε κομμάτια, αφήνοντας γυμνό το γλοιώδες σώμα του σαλιγκαριού που ξέμεινε πάνω στα δάχτυλά του σαν μύξα. Αμέσως το κόλλησε κάτω από την επιφάνεια του γραφείου και σκούπισε το χέρι του στο παντελόνι. Το πρόσωπό της Ότλα εμφανίστηκε στην πόρτα. Κοίταξε τον Φραντς και του χαμογέλασε κουρασμένα. Έξω είχε αρχίσει να βρέχει και η βροχή έμπαινε λοξά μέσα στο δωμάτιο μουσκεύοντας το χαλί. «Φραντς», είπε, «να σου κλείσω το παράθυρο;» ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
Πειραιάς-Βόλος: λιμάνια ψευδαισθήσεων Ποδοσφαιρικές ολιγαρχίες και υβριδικά πολιτικά μορφώματα ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΖΑΪΜΑΚΗ Η διαπλοκή της πολιτικής με τις ποδοσφαιρικές ελίτ έχει μια μακρόχρονη διαδρομή, που πάντα ήταν υπόγεια και αφανής. Δίκτυα πολιτικής πατρονείας εναγκαλισμένα με ποδοσφαιρικά συμφέροντα διασφάλιζαν τη λειτουργία κρατικοδίαιτων εταιρειών και σωματείων, διευθετώντας τις οικονομικές τους ατασθαλίες. Στις πρόσφατες εκλογές, ωστόσο, είδαμε για πρώτη φορά μια ωμή διείσδυση επιχειρηματικών κύκλων, που βρίσκονται πίσω από δημοφιλή σωματεία, στην πολιτική αρένα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η εκλογική επιτυχία τους δείχνει πως υβριδικά πολιτικά μορφώματα που αντλούν τη ρητορεία τους από τον κόσμο του λαϊφστάιλ και του επαγγελματικού ποδοσφαίρου, με λαϊκό προσωπείο και επιχειρηματικό μεγαλοϊδεατισμό, διεισδύουν στο κοινωνικό σώμα διαμορφώνοντας νέα πολιτικά ήθη. Παράγοντες όπως ο Βαγγέλης Μαρινάκης και ο Αχιλλέας Μπέος αποτελούν παραδείγματα προβεβλημένων αθλητικών προσώπων με ταχεία κοινωνική ανέλιξη που μετέφεραν στον χώρο του ποδοσφαίρου τη λογική του ευέλικτου καπιταλισμού της ύστερης νεωτερικότητας. Ευρισκόμενοι στο επίκεντρο μιας αθλητικής δημοσιότητας που κατασκευάζει είδωλα και σωτήρες, έχουν καταλάβει ιδιαίτερη θέση στην καθημερινότητα των νοικοκυριών. Αποτελούν τις ενσαρκώσεις του καπιταλιστικού ονείρου για γρήγορο πλουτισμό, δόξα και μια ταχεία οικονομική αναρρίχηση χωρίς ηθικούς φραγμούς. Διακεκριμένοι ποδοσφαιρικοί παράγοντες και αθλητές που λανσάρονται με επιμέλεια στους αλλοτριωμένους κόσμους του επαγγελματικού ποδοσφαίρου γίνονται οι επιτυχημένοι, ξεχωριστοί άνδρες της διπλανής πολυκατοικίας που εισέρχονται στο σπίτι μας, ενεργοποιούν τις φαντασιώσεις μας και εκπληρώνουν εφήμερες προσδοκίες. Ο βιοπολιτικός καπιταλισμός έχει τον δικό του τρόπο να αποικιοποιεί τις κουλτού-
Ο Γιάννης Ζαϊμάκης διδάσκει κοινωνιολογία στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
ρες των οπαδών, υποτάσσοντάς τις στις οικονομικές στρατηγικές των ποδοσφαιρικών ολιγαρχιών. Ο Ολυμπιακός, ομάδα με παραδοσιακούς δεσμούς με τα λαϊκά στρώματα της πόλης που έχτισε τον μύθο του πάνω στην παραδοσιακή του αντιπαλότητα με τον μητροπολιτικό ηγεμονισμό της Αθήνας, καλείται τώρα να προσαρμοστεί στις στρατηγικές του εφοπλιστικού κεφαλαίου και στο οικονομικό περιβάλλον του παγκοσμιοποιημένου επαγγελματικού ποδοσφαίρου. Αξιοποιώντας τις οικονομικές εισροές κεφαλαίου από τον χώρο της τηλεπικοινωνίας και εφοπλιστικών ομίλων, προσαρμόστηκε εγκαίρως στη διεθνή αγορά διακίνησης ανθρώπινου ποδοσφαιρικού κεφαλαίου και στους αθλητικούς ανταγωνισμούς σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο, ανέπτυξε ισχυρά πελατειακά δίκτυα στην κοινωνία του ποδοσφαίρου, διαμορφώνοντας ένα σύνθετο πλέγμα εξουσίας, με ηγεμονική παρουσία στην ποδοσφαιρική κοινωνία της χώρας, στην κοινωνική και οικονομική ζωή του Πειραιά. Το μοντέλο του «παντοδύναμου» Ολυμπιακού μεταφέρθηκε στο πεδίο της τοπικής αυτοδιοίκησης με τον συνδυασμό «Πειραιάς Νικητής» με επικεφαλής τον Γιάννη Μώραλη: έναν αυτοδημιούργητο παράγοντα με λαϊκό προφίλ, παραγοντική ευελιξία, προσαρμοστικότητα, επικοινωνιακή ικανότητα και γόητρο χτισμένο στα χρόνια της κυριαρχίας του Ολυμπιακού επί διοικήσεων Κόκκαλη και Μαρινάκη. Το πολιτικό τους εγχείρημα υπόσχεται οικονομική αναδιοργάνωση του λιμανιού, επιχειρηματικές καινοτομίες, εισροή ακριβού τουρισμού και ξένα κεφάλαια που ως διά μαγείας θα αλλάξουν την πόλη, δίνοντας διεξόδους σε μια κοινωνία που πλήττεται από μαζική ανεργία και φτωχοποίηση. Ο Πειραιάς, όπως και ο σύγχρονος Ολυμπιακός, αποκόπτεται από τις ταξικές του αναφορές (και διεκδικήσεις) γίνεται ενιαίος και πολυσυλλεκτικός, ευέλικτος και δυναμικός. Ένας φιλελεύθερος παράδεισος μιας ειδικής οικονομικής ζώνης, που μετατρέπει το πάθος των οπαδών σε εργαλείο για μια πρωτοφανή οικονομική εισβολή στο ιστορικό και πολιτισμικό υπόστρωμα της ιστορικής εργατούπολης. Στην περίπτωση του Βόλου οι επιχειρη-
Απάντηση του Στέφανου Οικονόμου στον Νίκο Μπελαβίλα Λάβαμε από τον Στέφανο Οικονόμου, το κείμενο «Η 18η Brumaire του Ιωάννη Μαρινάκη και το “Λιμάνι της Αγωνίας”», με το οποίο απαντάει στο άρθρο «Ολιγάρχες του Λιμανιού» του Νίκου Μπελαβίλα, που δημοσιεύτηκε στα «Ενθέματα» την προηγούμενη Κυριακή. Αφού επισημάνει ότι ο Νίκος Μπελαβίλας είναι «ιστορικό στέλεχος του “Λιμανιού της Αγωνίας”», ενώ στα «Ενθέματα» παρουσιάστηκε απλά ως «ένας καλός γνώστης της ιστορίας και της πολιτικής ζωής του Πειραιά», ο Στέφανος Οικονόμου σημειώνει τη διαφωνία του με δύο διαχωρισμούς που κάνει ο Ν. Μπελαβίλας: «1) «τον αυστηρό διαχωρισμό της κανονικότητας από την “παθολογία” της αστικής δημοκρατίας και της “τυπικής” λειτουργίας των αγορών, διαχωρισμό που αμφισβητείται έντονα από ένα σημαντικό ρεύμα της σύγχρονης Αριστεράς» 2) τον περιφερειακό, σε σχέση με τις καπιταλιστικές μητροπόλεις, χαρακτήρα του φαινομένου. Επίσης, μας καλεί «να αναρωτηθούμε γιατί ο Ν.Μ. δεν θέτει το ερώτημα της εκλογικής ήττας του τόσα υποσχόμενου Λιμανιού, ούτε μιαν, απειροελάχιστη έστω, εξήγησή της». Το κείμενο δημοσιεύεται στην ηλεκτρονική «Αυγή» (www.avgi.gr) και στο μπλογκ των «Ενθεμάτων» (enthemata.wordpress.com).
ματικές στρατηγικές ενός υπερ-προβλημένου ποδοσφαιρικού παράγοντα, ακόμη και με τη μορφή της δραματοποιημένης αρνητικής δημοσιότητας, και οι απατηλές του υποσχέσεις για την υλοποίηση ενός μοντέλου ταχύρυθμης οικονομικής ανάπτυξη, βρήκαν απήχηση σε μια κοινωνία που αναζητούσε έναν σωτήρα που θα υπερέβαινε τις παραδοσιακές πολιτικές εκφράσεις, αλλάζοντας με μαγικό τρόπο την εικόνα της πόλης. Τοπικές κοινωνίες, εξαντλημένες από το έρεβος της κρίσης, εξοικειωμένες με τη λογική της εφήμερης δόξας, και του απρόσμενου που καλλιεργείται στους κόσμους της σαπουνόπερας, του ριάλιτι και του ποδοσφαιρικού θεάματος, δείχνουν ευάλωτες στην πολιτική δημαγωγία, ιδίως όταν αυτή συνοδεύεται από την υπόσχεση της ποδοσφαιρικής δόξας, την επιστροφή στον χαμένο ποδοσφαρικό παράδεισο του ιστορικού Ολυμπιακού Βόλου. Η ποδοσφαιροποίηση της τοπικής πολιτικής σκηνής και οι εκλογικές επιτυχίες Μώραλη και Μπέου δείχνουν τη θανάσιμη γοητεία που ασκούν τηλεοπτικές περσόνες του ποδοσφαιρικού στερεώματος και τα υβριδικά πολιτικά τους μορφώματα στην κοινωνία, ιδιαίτερα στα λαϊκά στρώματα. Μαρτυρούν την επικινδυνότητα της πολιτικής δημαγωγίας όταν χτίζεται πάνω στο διψασμένο πάθος του οπαδού για την ομάδα και αναδεικνύουν αξιοσημείωτες μετακινήσεις ακροδεξιών ψηφοφόρων και τις υπόγειες διασυνδέσεις μερίδας των οπαδικών στρατών με τη Χρυσή Αυγή. Τέλος, φέρνουν στο προσκήνιο τον επεκτατισμό και τον καιροσκοπισμό μιας ευέλικτης αστικής τάξης η οποία διασχίζει τα παραδοσιακά σύνορα του οικονομικού πεδίου και διαμορφώνει συνθήκες κοινωνικής συναίνεσης στις επιχειρηματικές της επιδιώξεις, δημιουργώντας ένα σώμα χειραγωγημένων πολιτών. Πρόκειται για κρίσιμη καμπή στην πολιτική κουλτούρα, που εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και την ίδια τη δημοκρατία.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
29
Καμιά χαρά στην «παιδική χαρά» του Αγ. Παντελεήμονα ΤΗΣ ΚΛΕΙΩΣ ΠΑΠΑΠΑΝΤΟΛΕΩΝ Το 1954 εκδόθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών η ιστορική απόφαση Brown vs Board of Education, η οποία αποτέλεσε τομή για το ζήτημα των φυλετικών διακρίσεων στη χώρα. Η απόφαση αυτή έκρινε ότι οι νόμοι που θέσπιζαν χωριστά δημόσια σχολεία για λευκούς και μαύρους ήταν αντισυνταγματικοί, καθώς η ίδια η ύπαρξη των χωριστών σχολείων παραβίαζε την αρχή της ισότητας, ανατρέποντας έτσι το περίφημο δόγμα «χωριστά αλλά ίσοι» (separate but equal) που κυριαρχούσε ήδη από το 1896.1 Η εφαρμογή της απόφασης αυτής, κυρίως στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, ήταν ιδιαίτερα δυσχερής και ουσιαστικά επιτεύχθηκε πλήρως μετά από χρόνια, καθώς υπήρξαν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις υποστηριζόμενες από πολιτειακούς παράγοντες. Στην περίπτωση της Βιρτζίνια οι αρχές προέκριναν το κλείσιμο των σχολείων, προκειμένου να αποφευχθεί η «ανίερη» συνεύρεση λευκών και μαύρων, ενώ στο Άρκανσο, ο τοπικός κυβερνήτης κάλεσε την Εθνική Πολιτοφυλακή να παρεμποδίσει την είσοδο μαύρων παιδιών στα έως τότε λευκά –και βεβαίως– αμόλυντα σχολεία. Η απάντηση του τότε Προέδρου των ΗΠΑ Ντ. Αϊζενχάουερ ήταν να στείλει τον στρατό, όχι για να συνδράμει την Εθνική Πολιτοφυλακή, αλλά για να διασφαλίσει ότι τα έγχρωμα παιδιά δεν θα παρεμποδιστούν κατά την είσοδό τους και το σχολείο θα λειτουργήσει απρόσκοπτα ως οφείλει. Η κινητοποίηση του μηχανισμού καταστολής για τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των μαύρων και την εμπέδωση της ισότητας στην πράξη φαντάζει, ακόμα και σήμερα, σχεδόν ανεκδοτολογική. Θυμήθηκα αυτό το κομμάτι της αμερικανικής δικαστικής, πολιτικής και συνταγματικής ιστορίας περνώντας την Κυριακή των εκλογών από την «παιδική χαρά» του Αγίου
Η Κλειώ Παπαπαντολέων είναι δικηγόρος, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα δικαιώματα του Ανθρώπου.
Παντελεήμονα — όποιος έχει δει τη θλιβερή εικόνα αυτού του μη-τόπου αντιλαμβάνεται τα εισαγωγικά. Η Χρυσή Αυγή, πριν λίγα χρόνια, αποφάσισε να κλείσει την παιδική χαρά, να την κλειδώσει, όχι συμβολικά και προσωρινά, αλλά πραγματικά και επί χρόνια, για να περάσει το δικό της πολιτικό μήνυμα: οι μετανάστες και τα παιδιά τους, δηλαδή οι δικοί μας «νέγροι», δεν χωράνε στην πατρίδα μας, δεν χωράνε στη γειτονιά μας, δεν έχουν δικαίωμα στη χαρά. Έτσι έπραξε η Χρυσή Αυγή. Το εντυπωσιακό είναι ότι κανένας πολιτειακός παράγοντας δεν έκανε τίποτα διαφορετικό, εκχωρώντας κατ’ ουσίαν την αρμοδιότητα στη Χρυσή Αυγή να προβαίνει σε υλικές πράξεις και ενέργειες που ανήκουν αποκλειστικά στη δημοτική αρχή. Ως εκ τούτου, η νίκη που κατήγαγε η οργάνωση ήταν διπλή: όχι μόνο η παιδική χαρά έκλεισε, ακυρώνοντας βίαια την πρόσβαση σε όλα τα παιδάκια αδιακρίτως, αλλά και η Πολιτεία —διά της αδράνειας και της ανοχής— αναγνώρισε στην οργάνωση ότι μπορεί να δρα ως πολιτειακή Αρχή. Της αναγνώρισε δηλαδή μια ιδιότυπη αυθεντία, η οποία εξακολουθεί να παράγει αποτελέσματα για όσο χρονικό διάστημα η παιδική χαρά παραμένει κλειστή. Ως εκ τούτου, τον ολοφυρμό για τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής στον δήμο της Αθήνας, και ιδίως στην περιοχή του Αγ. Παντελεήμονα, με δυσκολία τον αντιλαμβάνομαι: η Χρυσή Αυγή δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Είναι πολιτικό φαινόμενο, και στην πολιτική για να κάτσει κάποιος σε μια καρέκλα κάποιος άλλος πρέπει να σηκωθεί. Στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές πανηγυρικά άδειασαν τη θέση τους, αυτοβούλως, τόσο ο κ. Σπηλιωτόπουλος ζητώντας την αναίρεση του δικαιώματος θρησκευτικής ελευθερίας για τους μουσουλμάνους κατοίκους της Αθήνας, όσο και ο κ. Κακλαμάνης —επί των ημερών του οποίου άλλωστε σφραγίστηκε η παιδική χαρά— στοιχιζόμενος πίσω από τη Χρυσή Αυγή, όταν ο δήμος επιχείρησε —και απέτυχε— να προβεί σε εργασίες κατασκευής νέας παιδικής χαράς στον Αγ. Παντελέημονα πριν ένα μήνα. «Ο Δήμος Αθηναίων έχει αποδείξει ότι δεν υποκύπτει στη λογική της βίας» ανέφερε σχε-
Λιτλ Ροκ, Άρκανσο, Σεπτέμβριος 1957. Αμερικανοί στρατιώτες διασφαλίζουν την είσοδο μαύρων μαθητών στο κεντρικό Γυμνάσιο της πόλης.
τικά ο κ. Καμίνης. Δυστυχώς, η πραγματικότητα λέει άλλα: ο Αγ. Παντελεήμονας και η ευρύτερη περιοχή, εδώ και χρόνια, αποτελεί μια νησίδα εντός και εκτός κράτους δικαίου, εντός και εκτός νομιμότητας, όπου η ασφάλεια και η απόλαυση δημόσιων αγαθών είναι προνόμιο κάποιων και όχι όλων. Όμως η ασφάλεια είναι το σύστοιχο των δικαιωμάτων, όχι της σωματικής ρώμης του μπράβου ούτε της επιλεκτικής κρατικής καταστολής. Και επισημαίνω το «επιλεκτικής», γιατί ο κ. Δένδιας δεν είναι προφανώς Αϊζενχάουερ. Φυλάει τις δυνάμεις των σωμάτων του για κάποια μόνο σώματα, αυτά που η στρατηγική, η πολιτική και η ιδεολογική του σκευή θεωρεί εχθρικά. Άλλωστε, και αυτή η παιδική χαρά, εκεί που είναι, δεν είναι δα κάποια επένδυση για να διαφυλαχθεί. Είναι ένας τόπος των φτωχών, των λαϊκών. Και δεν είναι εποχή για «λαϊκισμούς»… Η παιδική χαρά του Αγ. Παντελεήμονα είναι τόπος ελάχιστος, αλλά φέρει φορτίο τεράστιο, πολιτικό και συμβολικό. Οφείλει να μαθαίνει κανείς από τους αντιπάλους του. Αν εκείνοι μεταφέρουν τη μάχη στην παιδική χαρά, κάτι ξέρουν. Ως γνωστόν, όποιος παίρνει τους αντιπάλους του αψήφιστα, είναι βέβαιο ότι θα γίνει λεία τους.2 Το γήπεδο είναι λοιπόν η παιδική χαρά. Μείζον γήπεδο.
Ο δεύτερος γύρος των δημοτικών εκλογών στην Αθήνα είχε ανέλπιστους πολιτικούς αντιπάλους, πρωτοφανείς για τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της πόλης. Το άνοιγμα της παιδικής χαράς αποτελεί, αναπότρεπτα, εμβληματικό καθήκον για την επόμενη μέρα: Πρωτίστως της δημοτικής αρχής βέβαια, καθώς αυτή οφείλει να ανοίξει και να διασφαλίσει τη λειτουργία της παιδικής χαράς· αλλά και της μείζονος αντιπολίτευσης, η οποία πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί, όχι για να καταγγείλει το κλείσιμο, αλλά για να συντείνει στο άνοιγμα. Τα δάκρυα για την άνοδο της ακροδεξιάς είναι μάταια, αν όχι υποκριτικά, όσο υπάρχει το λουκέτο. Ο Αϊζενχάουερ τη δεκαετία του 1950 απέδειξε ποιος όριζε τους κανόνες σε θεμελιακά ζητήματα ισονομίας στις ΗΠΑ. Εξήντα χρόνια μετά, αυτό είναι εντέλει το ερώτημα στην Αθήνα: Who is the boss?
είναι ζήτημα βαριάς ευθύνης, και μάλιστα πολύ βαρύτερης στις περιοχές όπου στον δεύτερο γύρο είχαν μπει υποψήφιοι της Αριστεράς. Οι οποίοι δεν αναγνωρίζονται από την ηγεσία του ΚΚΕ ως αριστεροί, ούτε καν κοντινοί – για τον ΣΥΡΙΖΑ ίσχυσε το αντίστροφο, εξού και το ΚΚΕ μπορεί να πανηγυρίζει, όπως χαιρόμαστε κι εμείς, για τη νίκη στην Πάτρα και σε άλλους 3 δήμους. Η μπετονένια γραμμή του κόμματος έχει συνέπειες για χιλιάδες πολίτες, μεταξύ των οποίων βέβαια και οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ. Στην Αθήνα, λόγου χάρη, δεν δόθηκε η ευκαιρία στην Ανοιχτή Πόλη να δοκιμάσει κάτι διαφορετικό. Θα μείνουμε με τον Καμίνη δήμαρχο
(όλοι, και οι κουκουέδες), σε μια πόλη που σιγά σιγά παραδίδεται σε λογής λογής συμφέροντα. Εκτός από το μπετόν των κτιρίων, έχουμε και το μπετόν της γραμμής του ΚΚΕ να μας βαραίνει. Τι τα θες τι τα γυρεύεις, ο γνωστός αντίπαλος είναι ευκολότερος για το κόμμα. Και στον Βόλο, εκτός από τα τσιμέντα, θα έχουν και τον Μπέο δήμαρχο. Και οι κουκουέδες θα τον έχουν δήμαρχο, το μπετόν της γραμμής δεν θα τους εμποδίσει να ζουν τις συνέπειες της τσιμεντένιας ψήφου τους. Δεν είναι για γέλια. Είναι μια στάση βαθιά συντηρητική, που έχει πάρει διαζύγιο από την πολιτική, είναι ανεύθυνη και υπό τις παρούσες συνθήκες εγκληματική.
1 Το δόγμα αυτό καθιερώθηκε με την επίσης ιστο-
ρική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Plessy vs Ferguson. Για περισσότερα, βλ. Race and Representation: Affirmative Action, επιμ. Robert Post & Michael Rogin, Zone Books, Νέα Υόρκη 1998. 2 Sun Tzu, Η τέχνη του πολέμου, μτφρ. Έφη Καλλιφατίδου, Οξύ, 2008.
Κου - κου - τζα ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΜΕΪΤΑΝΗ Μπορεί να συνέβη και σ’ εσάς. Στον Δήμο Αθηναίων πάντως, στο τμήμα μου, την περασμένη Κυριακή, ο εκλογικός αντιπρόσωπος του ΚΚΕ χαιρόταν κάθε φορά που έβγαινε άκυρο μέσα απ’ το φάκελο — ειδικά αν ήταν άκυρο με ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ. Έχει γραφτεί και ξαναγραφτεί: η στάση του ΚΚΕ είναι απαράδεκτη. Κι όσο περνάει ο καιρός και τα πράγματα γίνονται πιο σοβαρά, πιο πολωμένα, αλλά και πιο κοντά σε μια αλλαγή, η στάση αυτή γίνεται ακόμη πιο αχαρακτήριστη. Δεν είναι βέβαια ανεξήγητος ο στείρος αντισυριζισμός του ΚΚΕ: προδίδει
φόβο, φόβο να μη χαθούν οι ψηφοφόροι προς ένα σχήμα που αναγνωρίζουν ως πιο κοντινό στα δικά τους πιστεύω — ευτυχώς οι ψηφοφόροι, όπως δείχνει ο δεύτερος γύρος, είναι εμφανώς πιο λογικοί από την ηγεσία του κόμματος. Ως εδώ η κατάσταση είναι λυπηρή μεν, γνωστότατη δε. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα, παροξυμένη. Αντιμετωπίζουμε την απίθανη (θα έλεγα γελοία, αν δεν ήταν τρομακτική) κατάσταση κύριο αντικείμενο της κριτικής του ΚΚΕ να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, και όχι η κυβέρνηση και οι επιλογές της. Και να θεωρείται εξίσου βλαπτική, ισοβαρώς, η πολιτική τους. Όμως η γραμμή του κόμματος στις εκλογές
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
UKIP-ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛ Η άνοδος του UKIP δεν είναι πυροτέχνημα ΤΟΥ ΜATTHEW GOODWIN Ο Νάιτζελ Φάρατζ μάς είχε υποσχεθεί έναν εκλογικό σεισμό. Και τήρησε την υπόσχεσή του. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια οδήγησε ένα κόμμα ερασιτεχνών, από το πουθενά, στη νίκη στην εθνική κάλπη, όπου και πήρε τέσσερα εκατομμύρια ψήφους. Για να βρούμε εθνικές εκλογές τις οποίες κέρδισε κάποιο άλλο κόμμα πλην των Συντηρητικών και των Εργατικών, πρέπει να πάμε πίσω στο 1906. Πολλοί ίσως χλευάσουν τη σύγκριση που επιχειρώ με τις γενικές εκλογές (στις οποίες εφαρμόζεται τελείως διαφορετικό, ισχυρά πλειοψηφικό, εκλογικό σύστημα), αλλά καλά θα κάνουν να μην την υποτιμήσουν: το UKIP ανατρέπει τον παλιό νόμο της βρετανικής πολιτικής που έλεγε ότι «οι οργισμένοι αντάρτες δεν βλέπουν προκοπή». Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της νέας αυτής δύναμης είναι το πόσο λάθος την αντιλαμβανόμαστε. Η κυρίαρχη άποψη ήταν ότι το UKIP μοιάζει λιγάκι με τη φανταστική πόλη Μπριγκαντούν, που εμφανιζόταν για μία ημέρα κάθε εκατό χρόνια. Ποτέ δεν υπολογιζόταν ως σταθερή δύναμη: αναδυόταν από την ομίχλη μία φορά στα πέντε χρόνια, δημιουργούσε μια αναστάτωση κάθε φορά που το σύστημα ήταν αναλογικό, και μετά ξαναχανόταν από τον ορίζοντα, καθώς η προσοχή στρεφόταν στο εθνικό κοινοβούλιο. Όλα αυτά συνοδεύονταν από την πεποίθηση πως το UKIP δεν ήταν παρά η βαλβίδα ασφαλείας για την εκτόνωση των πιο συντηρητικών από τους ευρωσκεπτικιστές. Και οι δύο αυτές βεβαιότητες έχουν πια καταρρεύσει. Εκείνοι οι οποίοι επιμένουν πως το UKIP δεν είναι παρά ένα πυροτέχνημα, υποτιμούν το βάθος της οργής που αισθάνονται οι στριμωγμένοι οικονομικά, χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενοι και αγνοημένοι κοινωνικά ψηφοφόροι, που αποτελούν τον σκληρό πυρήνα του εκλογικού του ακροατηρίου. Αυτοί οι ψηφοφόροι είναι, εδώ και πολλά χρόνια, εξαιρετικά ανήσυχοι γιατί αισθάνονται ότι απειλείται η ταυτότητά τους, οι αξίες τους και ο τρόπος ζωής τους, τόσο από τους μετανάστες και τους διορισμένους ευρωκράτες των Βρυξελλών, όσο και από τις απομακρυσμένες βρετανικές πολιτικές ελίτ. Ποτέ στο παρελθόν οι ψηφοφόροι της εργατικής τάξης δεν έχουν αισθανθεί τόσο αποκομμένοι από τα πολιτικά πράγματα και τόσο έτοιμοι να αποδεχθούν μια ακραία εναλλακτική. Αγνοημένοι για χρόνια από μια κοσμοπολίτικη, μορφωμένη και προοδευτική ελίτ, αντιμέτωποι με τη λοιδορία και την περιφρόνησή της, έλαβαν τη συλλογική απόφαση να προσέλθουν στις κάλπες με όλες τους δυνάμεις και να απορρίψουν συλλήβδην τον πολιτικό κόσμο της Βρετανίας. Ο Φάρατζ διείδε αυτή την τάση και απευθύνθηκε σε αυτούς που νιώθουν παρατημένοι, μπερδεύοντας στο μυαλό τους τα ζητήματα της Ευρώπης και της μετανάστευσης. Αναγνώρισε, κι αυτό αποδείχθηκε κρίσιμο, ότι οι αγωνίες του κόσμου αυτού ριζώνουν σε θέματα τόσο ταυτότητας όσο και οικονο-
μίας. Και επιβραβεύθηκε με τόσο εντυπωσιακά αποτελέσματα σε κάποιες περιοχές (με ποσοστά κοντά στο 50%), που δίνουν πολλές ελπίδες στο UKIP για τις εκλογές του 2015. Πολλοί θα υποστηρίξουν τις επόμενες ημέρες ότι η ψήφος αυτή εκφράζει μια διαμαρτυρία που γρήγορα που θα εξατμιστεί. Ωστόσο, αυτή η ανάγνωση αγνοεί τις σοβαρές ενδείξεις ότι ο Φάρατζ είναι έτοιμος να οικοδομήσει μια πολύ πιο μόνιμη συμμαχία, τόσο με τους απογοητευμένους εργάτες ψηφοφόρους των Τόρηδων, όσο και με τα φτωχά και περιθωριοποιημένα στρώματα που θα μπορούσαν, υπό άλλες συνθήκες, να χαρίσουν μια άνετη πλειοψηφία στους Εργατικούς. Όσοι υποστηρίζουν ότι η επιρροή του UKIP στους τελευταίους είναι υπερτιμημένη, ας ρίξουν μια ματιά σε περιοχές όπως το Ντάρλινγκτον, το Κίνγκστον-απόν-Χαλ, το Χάρτλπουλ, το Μίντλεσμπρο, το Ρόδεραμ, το Στόκτον-ονΤηζ, το Ουέικφιλντ, καθώς και σε μέρη της Ουαλίας. Πρόκειται για «κάστρα» των Εργατικών, τα οποία πλέον είναι στα χέρια ενός αντάρτη ακροδεξιού. Στον απόηχο των ευρωεκλογών πριν από μια δεκαετία, το 16% που είχε λάβει το UKIP είχε περιφρονηθεί ως «αέρας κοπανιστός». Από τότε, η ανταρσία του UKIP απέκτησε τέτοια ορμή που πήρε με το μέρος της περισσότερους από έναν στους τέσσερις ψηφοφόρους. Κι όμως, ακόμα και τώρα, η δημόσια συζήτηση στη χώρα δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με τις ρίζες της απήχησης του UKIP, ούτε με τις υποβόσκουσες διαιρέσεις που κατέστησαν δυνατή την άνοδό του. Αντί γι’ αυτό, πολλοί κοίταξαν πώς θα περιγελάσουν, θα καταδικάσουν και θα αποκλείσουν το κόμμα αυτό από την πολιτική μας ζωή. Αυτή η προσέγγιση απέτυχε παταγωδώς. Ήρθε πλέον η ώρα για μια σοβαρή συζήτηση για τις ρίζες αυτής της ανερχόμενης αποτρόπαιας ανταρσίας. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ
O Μatthew Goodwin διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Νότινγχαμ και είναι ειδικός σε θέματα ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στον «Guardian», στις 26.5.2014.
Ένας εξορκισμός της μαζικής υποβάθμισης ΤΟΥ WILLY PELLETIER Ίσως είναι μόνο η αρχή. Οι εκλογικές επιδόσεις του Εθνικού Μετώπου (ΕΜ) θα συνεχίσουν να αυξάνονται, στον βαθμό που, σε όλους τους τομείς, ο νεοφιλελεύθερος «εκσυγχρονισμός» αυξάνεται και οι συνέπειές του διευρύνονται, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα βρίσκονται σε καθεστώς επισφάλειας, δεν θα μπορούν πλέον να αντεπεξέλθουν, θα φοβούνται το μέλλον και θα πιστεύουν πως οι πιο κοντινοί σε αυτούς κοινωνικά τα βγάζουν πέρα ευκολότερα. Οι ψήφοι του ΕΜ προέρχονται από δομικές μετατροπές που επηρεάζουν διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και αλλάζουν τις σχέσεις εντός τους καθώς και μεταξύ των μελών τους. Για τα
χαμηλά κοινωνικά στρώματα των αστικών «συνοικιών», ο (κοινωνικός) υποβιβασμός που οφείλεται στη μακροχρόνια ανεργία, η απομόνωση σε υποβαθμισμένες εργατικές κατοικίες, η συμπίεση των εισοδημάτων και η αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος, τα οδηγούν να ζουν σε συνθήκες που θεωρούσαν ότι έχουν αποφύγει: όπως οι μετανάστες. Επομένως, η ψήφος στο ΕΜ εκφράζει μια φοβία να μετακυλίσουν στην κατάσταση που προσπάθησαν να αποφύγουν, έναν τρόπο εξορκισμού της συλλογικής υποβάθμισης που εμφιλοχωρεί στην απομόνωση, παραμερίζοντας συμβολικά τους αντικειμενικά πιο κοντινούς. Παλιότερα, οι εργατικές συλλογικότητες απέφευγαν να δουν τον συνάδελφό τους στο εργασιακό περιβάλλον ή τον γείτονά τους στη συνοικία, τον μετανάστη ή τον νέο ως ουσιαστική απειλή. Με την εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων και την ελαστικότητα, η αντίληψη για έναν κοινό αγώνα «ενάντια στα αφεντικά» έγινε δύσκολη. Η όξυνση του ανταγωνισμού για την εργασία, καθώς και εντός αυτής, ευνοεί την ατομική αναδίπλωση (ο καθένας για τον εαυτό του) καθώς και μια αίσθηση ανημπόριας, που προδιαθέτει θετικά κάποιον να εμπιστευθεί έναν «αρχηγό», ιδίως εάν αυτός προσφέρει μια νέα θετική ταυτότητα («εμείς, οι Γάλλοι») και απλές λύσεις για «να τη βγάλουμε καθαρή»: απέλαση μεταναστών, να ξανακάνουμε τη Γαλλία δυνατή για τους Γάλλους κλπ. Σε σχέση με αυτά δεν εκπλήσσει το ότι νέοι με μέλλον μπλοκαρισμένο, που βιώνουν όλους τους νέους ανταγωνισμούς, χωρίς να διαθέτουν το οικονομικό ή πολιτισμικό κεφάλαιο για να τους αντιμετωπίσουν με ευκολία, ψηφίζουν ΕΜ, δηλαδή για μια νέα τάξη πραγμάτων που θα συνδεθεί με την «παλιά
εποχή», όπου η απόσταση ανάμεσα στις προσδοκίες, τις προσωπικές επιθυμίες και τις αντικειμενικές ευκαιρίες για επιτυχία δεν θα είναι τόσο μεγάλη. Ο Μαρξ επεσήμανε μια ομόλογη διαδικασία μελετώντας τους «αγρότες-καλλιεργητές», αυτή «την τεράστια μάζα της οποίας τα μέλη ζούσαν στις ίδιες συνθήκες χωρίς να είναι προσδεδεμένοι οι μεν στους δε», και που ψήφισαν τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη το 1851. Όμως όπως έχει δείξει η Violaine Girard, η ψήφος στο ΕΜ δεν αποτελεί μόνο ψήφο υποβάθμισης και υποβιβασμού. Στα προάστια, μερικοί διπλωματούχοι ανωτέρων τεχνολογικών σχολών, συνταξιούχοι σήμερα και κάτοχοι μικρών πολυτελών οικιών ψήφισαν την Λε Πεν. Κατάφεραν να μετακομίσουν από τις φτωχογειτονιές στα προάστια. Για αυτούς, το να ψηφίσουν Λε Πεν είναι ένδειξη διαφοροποίησης από όσους διαμένουν σε εργατικές κατοικίες (συνήθως οι μετανάστες) ή από όσους εναντιώνονται στην καθεστηκυία τάξη (συνήθως οι νέοι). Δεν έχουν επηρεαστεί από την υποβάθμιση και την αβεβαιότητα, ωστόσο αισθάνονται αποδυναμωμένοι. Για άλλους λόγους: από μια προαγωγή στον χώρο της δουλειάς, από τον φόβο μιας πρόωρης υποχρεωτικής συνταξιοδότησης ή από αβεβαιότητα για τη σχολική επιτυχία και την επαγγελματική αποκατάσταση των παιδιών τους. Αυτές οι κοινωνικές δυναμικές δεν αρκούν για να εξηγήσουν τα ποσοστά του ΕΜ. Θα πρέπει να μελετήσουμε τις ψήφους στον αγροτικό χώρο. Εδώ προστίθενται αμέσως δύο παράμετροι. Η πρώτη αφορά την πολιτική αντιπροσώπευση των λαϊκών στρωμάτων. Τα μέλη τους είναι μονίμως αποκλεισμένα από τις εκλεγμένες θέσεις. Η συνύφανση του «συμφέροντος» και των ταξικών ταυτοτήτων
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
35
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΛΛΗΛΟΙ παρεμποδίζεται, ώστε να δοθεί το προβάδισμα στην προώθηση της εθνικής ταυτότητας ως ταυτότητας πολιτικά νομιμοποιημένης. Δεύτερο σημείο: όσο πιο «διαλυμένα» είναι τα εργατικά συνδικάτα και οι τοπικές συλλογικότητες, τόσο περισσότερο εξαρθρώνονται οι κοινωνικές υπηρεσίες, και εξαπλώνεται η κοινωνική ανασφάλεια. Ενδυναμώνεται, λοιπόν, ο πόλεμος των αδύνατων εναντίον των πιο αδύνατων και των κατώτερων κοινωνικών τάξεων εναντίον της μεσαίας τάξης, ο οποίος τροφοδοτεί με ψήφους το ΕΜ. Αυτή η μάχη ανάμεσα σε γείτονες εντάθηκε από τον νεοφιλελεύθερο «εκσυγχρονισμό» και τις πολιτικές των τελευταίων τριάντα ετών. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΣΟΦΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Willy Pelletier είναι κοινωνιολόγος. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην «Humanité», στις 27.5.2014.
Προστασία vs νεοφιλελευθερισμός ΤΟΥ NICOLAS LEBOURG Γιατί ο κοινωνικός θυμός επιλέγει το ΕΜ αντί να συστρατευθεί με τους αριστερούς; Η αριστερά της Αριστεράς παραβλέπει ότι ο φιλελευθερισμός έχει δύο συστατικά: το οικονομικό και το πολιτισμικό. Το Μέτωπο της Αριστεράς αντιμάχεται το πρώτο και υπόσχεται το δεύτερο (εξισωτικός ανθρωπισμός, πολυπολιτισμικότητα). Όσον αφορά αυτό ακριβώς το «μελανσονικό» στοιχείο, το Κομμουνιστικό Κόμμα, όπως και το εκλογικό του σώμα, είχε ιστορικά μια πιο ισχυρή σύνδεση με τις αξίες της τάξης Αυτή η γραμμή διασαλεύτηκε σε κάθε περίπτωση από το λαϊκίστικο στυλ του Ζαν-Λυκ Μελανσόν (λόγου χάρη από τις δηλητηριώδεις ατάκες του για τους δημοσιογράφους), ο οποίος όχι μόνο δεν βρήκε ανταπόκριση στα δημόσια μέσα, αλλά έχασε και τους ψηφοφόρους του 2012 (αστούς, διπλωμάτες, δημόσιους υπάλληλους). Η ψήφος στο ΕΜ εμφανίστηκε σε ένα τμήμα του εκλογικού σώματος της Αριστεράς όχι πλέον ως προδοσία στην «αντιφασιστική» παράδοση, αλλά ως συστατικό ιδεολογικού εφαλτηρίου ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Σήμερα, το ΕΜ εμφανίζεται ικανό να προτείνει πλήρη προστασία, διαθέτοντας έναν λόγο αλάνθαστης εθνικής κυριαρχίας (πολιτικής, οικονομικής, πολιτισμικής), που υπόσχεται στον ψηφοφόρο όλων των κοινωνικών τάξεων ότι θα είναι προστατευμένος από την οικονομική και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση και θα απολαμβάνει τα κέρδη του επιχειρηματικού καπιταλισμού (μοτίβο του «έξυπνου προστατευτισμού»), την προστασία του κράτους-πρόνοιας (μοτίβο της «εθνικής προτίμησης»). Αν η Αριστερά δεν επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με τον φιλελευθερισμό, ρισκάρει την ύπαρξή της το 2017. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΣΟΦΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Nicolas Lebour είναι ιστορικός με ειδίκευση στην άκρα Δεξιά. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφ. «Humanité», στις 27.5.2014.
Podemos: να αλλάξουμε τον τρόπο της πολιτικής Το Podemos έκανε την έκπληξη στις ευρωεκλογές της Ισπανίας. Στενά συνδεδεμένο με τους Indignados, τo κίνημα κατά των εξώσεων και το κίνημα των Mareas,1 κατέκτησε πέντε έδρες στο Ευρωκοινοβούλιο, όπου εντάχθηκε στην ευρωομάδα της Αριστεράς. Δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα συνέντευξης του κοινωνιολόγου Χόρχε Μορούνο, από τους πρωτεργάτες του Podemos, στον Εμίλιο Ντελγκάντο, για την εφημερίδα Voces de Pradillo (30.1.2014). Στα αγγλικά είναι προσιτή στο hiredknaves.wordpress.com/ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΧΟΡΧΕ ΜΟΡΟΥΝΟ w Τι επιδιώκει η πρωτοβουλία Podemos; Η πρωτοβουλία ξεκίνησε με την πρόθεση να προσφέρει ένα εργαλείο στους πολίτες, προκειμένου η δημοκρατία να επιστρέψει εκεί που ανήκει: στα χέρια του λαού. To Podemos δεν είναι ούτε κόμμα ούτε συμμαχία κομμάτων, και ο λόγος της ύπαρξής του είναι να λειτουργήσει ως καταλύτης, ως μια κίνηση που ανοίγει τη δυνατότητα μιας εξέλιξης κατά την οποία η λαϊκή οργή θα σχηματοποιηθεί πολιτικά. Το Podemos θέλει να αποδειχθεί μια συμμετοχική μέθοδος δημοκρατικής ενδυνάμωσης αυτών που δεν έχουν φωνή, ώστε όλοι μαζί να αλλάξουμε το σενάριο που έχουμε συνηθίσει μόνο να διαβάζουμε. Ενώ η κοινωνική κινητοποίηση έχει θεμελιώδη σημασία, ο χρόνος που έχουμε στη διάθεσή μας για να σταματήσουμε την αντεπανάσταση της ολιγαρχίας είναι ελάχιστος. Επείγει λοιπόν να αλλάξουμε το πολιτικό πεδίο με τρόπο που να μην επιτρέπει την οριστική του κατάληψη. Το Podemos δεν έχει την πρόθεση να αντιπροσωπεύσει μια σειρά κοινωνικών αγώνων που ούτως ή άλλως είναι αδύνατο να αντιπροσωπευθούν, αλλά προσπαθεί να διευκολύνει τη μετάφραση της οργής σε πολιτική δύναμη. w Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε αυτή την προσπάθεια επίτευξης λαϊκής ενότητας και σε άλλες, παλαιότερες προσπάθειες επίτευξης ενότητας της Αριστεράς; Η ενότητα της Αριστεράς, αυτής που ήδη υπάρχει με αυτήν που αναδύεται, δεν είναι συνώνυμη της λαϊκής ενότητας. Βρισκόμαστε σε μια ιστορική στιγμή όπου η ενότητα της Αριστεράς δεν είναι η πραγματική ιδεολογική και πολιτική πρόκληση. Αφ’ ης στιγμής οι φωνές που περιγράφουν τα καθημερινά βάσανα του κόσμου χαρακτηρίζονται «ακραίες», γίνεται φανερό ότι αυτό για το οποίο πρέπει να αγωνιστούμε είναι η αλλαγή της «κοινής λογικής», της κυρίαρχης ιδεολογίας. Δεν πιστεύουμε ότι έχουμε μπροστά μας ένα ζήτημα ενοποίησης των επιλογών, δηλαδή ότι πρέπει να μαζέψουμε κάτω απ’ την ίδια ομπρέλα αυτό που είναι ολόγυρα διασκορπισμένο. Για εμάς, ο τρόπος να γίνουμε περισσότεροι περνάει από την αλλαγή του τρόπου που προσεγγίζουμε το πολιτικό. Τη γωνία θέασης των πραγμάτων είναι ανάγκη να την αλλάξουμε, κι όχι να την παγιώσουμε. Η ενό-
τητα της Αριστεράς είναι επιθυμητή, αλλά η προσπάθειά μας οφείλει να εστιαστεί στην επίτευξη μιας θεμελιώδους ρήξης, αυτής ανάμεσα στον λαό και στις κυβερνήσεις της κλεπτοκρατίας. Ο συνδυασμός των διαφόρων ακρωνυμίων δεν είναι τόσο σημαντικός, αυτό που είναι αναγκαίο είναι το ξεχείλισμα της οργής του λαού με τρόπο που να ωφελεί τη δημοκρατία. Οφείλουμε να συνθέσουμε μια αφήγηση, μια ιστορία η οποία όχι μόνο να εξηγεί ποιοι είναι αυτοί, αλλά και τι μπορούμε να γίνουμε εμείς. Η Αριστερά δεν μπορεί να ομφαλοσκοπεί και να αποστασιοποιείται από την πληβειακή οργή, αυτοπαρουσιαζόμενη άτολμα ως μια πολιτική επιλογή με περιορισμένο πεδίο δράσης. Είναι πια καιρός να ταχθούμε με ευρύτερες δυναμικές, οι οποίες μας περικλείουν κοινωνικά και ιδεολογικά. Πρέπει να βγούμε για να νικήσουμε. w Σε ποιον βαθμό είναι ανοιχτή αυτή η πρωτοβουλία σε διαφορετικούς ανθρώπους και συλλογικότητες που επιθυμούν να ενταχθούν σε αυτήν; Είναι ανοιχτή στο σύνολο του πληθυσμού, σε οποιονδήποτε αγωνίζεται ενάντια στις περικοπές, σε οποιονδήποτε βλέπει την κίνηση αυτή σαν ένα σφυρί που θα τον βοηθήσει να διαλύσει τη διεφθαρμένη κάστα ηγετών που υπηρετεί μια προνομιούχο μειοψηφία. Οι εκλογές δεν μπορούν να αποτελούν αυτοσκοπό, αυτό που είναι σημαντικότερο είναι το λαϊκό κίνημα που θα αυτοοργανωθεί για να ανακτήσει την κυριαρχία του. Το Podemos δεν είναι μια τελεσίδικη απάντηση αλλά μια ανοιχτή ερώτηση υπό κατασκευή, και το υλικό κατασκευής της δεν μπορεί παρά να είναι οι άνθρωποι που θα οργανωθούν. Χωρίς αυτούς, θα καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος. w Πώς θα οργανωθούν οι συνεισφορές και η λαϊκή συμμετοχή; Το Podemos ξεκίνησε ως ένα κάλεσμα για λαϊκή συμμετοχή, έχοντας θέσει ως προϋπόθεση για την ίδρυσή του την υποστήριξη από τουλάχιστον 50.000 κόσμου. Όταν αυτό επιτεύχθηκε, άρχισαν να σχηματίζονται οι Κύκλοι Podemos (CP’s). Οι «Κύκλοι» δεν ζητούν από κανέναν την κάρτα του, ούτε καλλιεργούν κάποιου είδους αντιπαλότητα με πρωτοβουλίες άλλων οργανώσεων, συλλογικοτήτων ή κομμάτων, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι εντάσσονται στη λογική εκείνη που δίνει προτεραιότητα στη συγκεκριμένη στράτευση έναντι της λαϊκής ενότητας. Οι «Κύκλοι» έχουν απόλυτη αυτονομία, οπότε μπορούν να αυτοοργανωθούν με τρόπο που να ανταποκρίνεται στα συγκεκριμένα προβλήματα που απασχολούν τον τομέα τους ή την περιοχή τους, επιδιώκοντας να διευρύνουν τα περιθώρια ένταξης, για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας. Αποτελούν κόμβους όπου ο κόσμος μοιράζεται τον πόνο της κρίσης και την επιθυμία βελτίωσης της ζωής του. w Έχετε στη διάθεσή σας όπλα μαζικής καταστροφής; Όπως είπε ο Εβαρίστο από τους La Polla
Records2, έχουμε ένα μυστικό όπλο: το μυαλό μας, κι αυτό είναι τόσο πιο δυνατό και πιο ευφυές όσο πιο πολλοί άνθρωποι το συναποτελούν. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ 1 “15-Μ”: το κίνημα των “Indignados” (“Αγανακτισμένων”). Το κίνημα κατά των κατασχέσεων (PAH –Plataforma de Afectados por la Ηipoteca) αναλαμβάνει ακτιβιστικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες κατά του εξαιρετικά επιθετικού, όσον αφορά τις υποθηκευμένες κατοικίες, ισπανικού τραπεζικού συστήματος. Το Mareas ή “Πλημμύρα” αναφέρεται στις μαζικές διαδηλώσεις κατά των περικοπών τον Φεβρουάριο του 2013. (Σ.τ.Μ.) 2 Μια από τις πρώτες ισπανόφωνες πανκ μπάντες, οι La Polla Records σχηματίστηκαν το 1979 στη Χώρα των Βάσκων. Παρέμειναν ασυμβίβαστοι και προκλητικοί (επιμένοντας στην αντιφασιστική, αντικαπιταλιστική και αντικληρικαλιστική στιχουργική τους) μέχρι τη διάλυσή τους το 2003. (Σ.τ.Μ.)
ΠΡΙΝ ΕΞΙ ΧΡΟΝΙΑ, στις 29 Μαΐου του 2008 πέθανε ο Άγγελος Ελεφάντης. Ούτως ή άλλως, η απώλεια για την Αριστερά και στο πεδίο της πολιτικής και στο πεδίο των ιδεών (άλλωστε για τον Άγγελο αυτά τα δύο ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα) ήταν βαριά. Τα έξι χρόνια που κύλησαν όμως μας έκαναν πολλές φορές να αισθανθούμε πολύ πιο βαριά αυτή την απώλεια. Πόσες και πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί τι θα έλεγε ή τι θα έκανε ο Άγγελος σε τούτη ή την άλλη περίσταση (και επίσης ο Φίλιππος Ηλιού, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, αλλά και ο Γιάννης Μπανιάς). Και σίγουρα θα άξιζε, όσο τίποτα στον κόσμο, να δούμε τη χαρά του Άγγελου που η Αριστερά για πρώτη φορά στην Ελλάδα γίνεται δύναμη εξουσίας. Δεν είναι μόνο η προσωπική ανάγκη, η αίσθηση της απώλειας που φέρνει και ξαναφέρνει στο μυαλό το ερώτημα αυτό. Είναι και κάτι άλλο: ότι αυτή την εποχή της κρίσης, αλλά και της ανόδου της ελληνικής Αριστεράς θα χρειαζόμασταν περισσότερο από ποτέ τη σκέψη και την προσωπικότητα του Άγγελου. Αυτού του κατεξοχήν «πολιτικού ζώου», του αριστερού διανοούμενου, όπου και οι δυο λέξεις έχουν ακέραιη τη σημασία τους. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια, νομίζω όσοι γράφουμε και διαβάζουμε αυτή την εφημερίδα συνεννοούμαστε εύκολα σε αυτά. Οι άνθρωποι μας εγκαταλείπουν, μας αφήνουν όμως τις ιδέες τους, τα γραφτά τους, τις σκέψεις του κληρονομιά. Για να πορευτούμε και να την κάνουμε πράξη ― όσο μπορούμε.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
OI ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΧΑΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ
Δυσαρμονία και αρμονία ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΥ Οι τριπλές κάλπες της περασμένης Κυριακής έδωσαν μεγάλη νίκη στον ΣΥΡΙΖΑ, νίκη με ιστορικές διαστάσεις αφού πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα αριστερό κόμμα κατακτά πρώτη θέση σε εκλογές εθνικής εμβέλειας — ενώ για να βρούμε αντίστοιχο προηγούμενο στην Ευρώπη πρέπει να ανατρέξουμε στην οριακή νίκη του ΚΚ Ιταλίας στις ευρωεκλογές του 1984 ή στις πρώτες θέσεις του ΚΚ Γαλλίας σε βουλευτικές εκλογές στη δεκαετία του 1950. Δικαιολογημένα η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ επισημάνθηκε και χαιρετίστηκε σε όλη την Ευρώπη, αφού, σε συνδυασμό με τις επιτυχίες της Αριστεράς σε Ιταλία και Ισπανία, αποτέλεσε αντίστιξη και αντίβαρο στην άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές χώρες, με πρώτη τη Γαλλία. Μόνο στην Ελλάδα τα κατεστημένα ΜΜΕ έσπευσαν να την υποβαθμίσουν και να την παρουσιάσουν περίπου σαν ήττα, κάνοντας συγκρίσεις με τις εντελώς ανόμοιες εθνικές εκλογές του Ιουνίου 2012, όπου το έπαθλο της πρώτης θέσης είχε λειτουργήσει πολωτικά, συνθλίβοντας πολλά μικρότερα κόμματα, τα οποία την περασμένη Κυριακή συγκέντρωσαν συνολικά ποσοστό 17%. Η νίκη στην ευρωκάλπη συνοδεύτηκε από την ανέλπιστη για πολλούς επιτυχία της Ρένας Δούρου στην περιφέρεια Αττικής, τη νίκη στα Ιόνια, την ήττα του κυβερνητικού εκλεκτού στη Δυτική Μακεδονία και τις μεγάλες επιτυχίες αριστερών συνδυασμών σε μια σειρά δήμους του λεκανοπεδίου Αττικής και σε αρκετές πρωτεύουσες νομών. Να μην παραλείψουμε και την εξαιρετική επίδοση της Ανοιχτής Πόλης και του Γαβριήλ Σακελλαρίδη στην Αθήνα, που έστω κι αν δεν συνοδεύτηκε από την κατάκτηση του δήμου, συνέβαλε έμμεσα στη νίκη της δεύτερης Κυριακής. Πράγματι, και μόνο το γεγονός ότι οι αριστεροί συνδυασμοί πέρασαν στον δεύτερο γύρο σε Αθήνα και Αττική, επέδρασε καθοριστικά στο να διαλυθεί η εικόνα ήττας του ΣΥΡΙΖΑ που επιχειρούσαν να φιλοτεχνήσουν τα μέσα μαζικής χειραγώγησης, στηριζόμενα στην όντως απογοητευτική εμφάνιση πολλών συνδυασμών του ΣΥΡΙΖΑ σε αρκετές περιφέρειες και στην αντοχή που έδειξαν οι δήθεν ανεξάρτητοι απερχόμενοι άρχοντες σε πολλούς δήμους. Στην επίσκεψή του στον πρόεδρο της Δημοκρατίας την επόμενη μέρα, ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρθηκε στην «πολύ μεγάλη δυσαρμονία» που υπάρχει ανάμεσα στη βούληση του λαϊκού σώματος και στους συσχετισμούς της σημερινής Βουλής. Αυτή λοιπόν θα είναι η λέξη του μήνα, στην οποία θα αφιερώσω το υπόλοιπο σημερινό σημείωμα. Η δυσαρμονία είναι φυσικά το αντίθετο της αρμονίας· όμως δεν είναι αρχαία λέξη, οι αρχαίοι μόνο τη δυσαρμοστία είχαν· η δυσαρμονία εισήχθη στην ελληνική γλώσσα τον 19ο αιώνα ως μεταφορά του γαλλικού dysharmonie, που βέβαια με ελληνογενή υλικά έχει πλα-
Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στο sarantakos.wordpress.com
στεί. Ο Κουμανούδης κατέγραψε ως πρώτη εμφάνιση της «δυσαρμονίας» στην ελληνική γλώσσα το 1867. Η αρμονία όμως είναι λέξη αρχαία, κι όπως συχνά συμβαίνει αυτή η υψηλόφρονη, καλλιτεχνική έννοια έχει την προέλευσή της στο λεξιλόγιο των μαστόρων, των καραβομαραγκών που ονόμαζαν «αρμονία» τους συνδέσμους με τους οποίους ένωναν τις σανίδες των καραβιών· στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας όταν φτιάχνει τη σχεδία του ενώνει τα σανίδια «γόμφοισιν και αρμονίησιν» (με ξυλοκάρφια και δεντρόφλουδες, μεταφράζει ο Καζαντζάκης). Η αρμονία (με δασεία στα αρχαία) ανήκει σε μια μεγάλη οικογένεια λέξεων που ανάγονται στο ρήμα αραρίσκω (συνδέω, κατασκευάζω, τακτοποιώ). Στην ίδια ευρύτερη οικογένεια ανήκουν λέξεις όπως αρετή, άρθρο, αριθμός, και στο στενότερο παρακλάδι της αρμονίας βρίσκουμε τις λέξεις άρμα και αρμός. Γρήγορα, η αρμονία, πέρα από την κυριολεκτική τεχνική της σημασία έφτασε να σημαίνει τη συμφωνία, το ταίριασμα, και αυτές οι μεταφορικές σημασίες επικράτησαν, με εξειδίκευση στη μουσική, όπου η λέξη στην αρχαιότητα σήμαινε, ανάμεσα σε άλλα, τη συμφωνία των ήχων και στη συνέχεια τη μουσική κλίμακα, την οκτάβα, τους μουσικούς τρόπους/δρόμους. Από τα λατινικά (harmonia), η λέξη πέρασε στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου η ανάμνηση της δασείας άλλοτε διατηρήθηκε (harmony, harmonie) και άλλοτε όχι (armonia στα ιταλικά), και επέστρεψε στα ελληνικά στα νεότερα χρόνια σε ονομασίες μουσικών οργάνων σαν τη φυσαρμόνικα, την αρμόνικα και το αρμόνιο. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, και με την ιδιότητά του ως συνταγματολόγου, επιτέθηκε στον Αλέξη Τσίπρα υποστηρίζοντας ότι η άποψη περί δυσαρμονίας και το συνακόλουθο αίτημα για εκλογές συνιστούν αντισυνταγματική συμπεριφορά. Δυστυχώς, στην εποχή μας όχι μόνο τα γραπτά μένουν αλλά και τα λόγια έχουν πάψει να πετούν, τουλάχιστον αν έχουν καταγραφεί και αποτυπωθεί σε μαγνητικό μέσο, κι έτσι κυκλοφόρησε παντού το βίντεο που εμφανίζει τον ίδιο κ. Βενιζέλο, μετά τις ευρωεκλογές του 2009, να διαπιστώνει ότι «υπάρχει πρόβλημα ουσιαστικής δυσαρμονίας μεταξύ της οριακής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας της Ν.Δ. και του πραγματικού συσχετισμού δυνάμεων στο εκλογικό σώμα» και ότι «ζήτημα εκλογών τίθεται εκ των πραγμάτων». Ζεματισμένο, το γραφείο τύπου του ΠΑΣΟΚ απάντησε ότι «Δεν αρκεί να επικαλείσαι «δυσαρμονία», πρέπει να λες και ποια είναι η «αρμονία» που προτείνεις». Αλλά ποια είναι η «αρμονία» που προτείνουν το ΠΑΣΟΚ και η συγκυβέρνηση; Μήπως είναι αρμονία το 27% της ανεργίας και τα έξι χρόνια ύφεσης; Είναι αρμονία οι νέοι που φεύγουν μετανάστες και οι επιχειρήσεις που κλείνουν; Είναι τάχα αρμονία τα αλλεπάλληλα χαράτσια, τα νέα σχέδια για περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, η ιδιωτικοποίηση του νερού και του αιγιαλού, η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας; Τέτοια αρμονία να μας λείπει!....
Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου Eις μνήμην Λένε πως οι άνθρωποι πεθαίνουν πραγματικά μόνο όταν τους ξεχνάμε. Και τότε ο θάνατός τους είναι πιο οδυνηρός, γιατί παίρνει μαζί του και ένα κομμάτι της δικής μας ζωής: εκείνης που μοιραστήκαμε με αυτούς που συμπορευτήκαμε, με όσους μας συντρόφευσαν στο διάβα τους, μας φώτισαν με το έργο και τον λόγο τους, μας γλύκαναν με την παρουσία τους. Γι’ αυτό, όταν τους τιμούμε, δεν είναι ένα χρέος μόνο προς εκείνους μα και προς εμάς τους ίδιους. Έτσι και τώρα, τιμώντας τη μνήμη της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου, άνθρωποι που μοιραστήκαμε μαζί της όμορφες και δύσκολες στιγμές — στα ΑΣΚΙ, στο Πάντειο και άλλες συλλογικότητες όπου βρεθήκαμε μαζί— πλουτίζουμε το δικό μας το βιος, ξαναφέρνοντας στο νου τις ιδέες και τα γραφτά της, μιλώντας σε νεότερους ανθρώπους για το δικό της έργο. Γιατί η Ρένα υπήρξε μια από τις ιστορικούς που σημάδεψε με το έργο της τη μεταπολιτευτική ιστοριογραφία, άνοιξε δρόμους, δοκίμασε σχήματα, ανέτρεψε βεβαιότητες. Μαθήτρια του Κ. Θ. Δημαρά στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης, έχοντας ήδη ολοκληρώσει νομικές σπουδές, στράφηκε προς το γλωσσικό ζήτημα, ξεπερνώντας τις σχηματοποιημένες ερμηνείες της ιστορίας της εκπαίδευσης, αλλά και τις «προοδευτικές αναγνώσεις» της αριστερής ιστοριογραφίας. Αντιμετώπισε το γλωσσικό ως ιστορικό πρόβλημα, αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των δυνάμεων που κινήθηκαν γύρω του, τη ρευστότητα των στρατοπέδων που σχηματίστηκαν, συνδέοντας το με την κοινωνία. Η εισαγωγή της στο Δημοτικισμός και κοινωνικό πρόβλημα, το 1976, στην ιστορική Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη των εκδόσεων Ερμής αποτελεί, ακόμα και σήμερα, μια από τις πιο εμβριθείς συμβολές στο ζήτημα. Κοντά του, τα χρόνια που ακολούθησαν, ήρθαν να προστεθούν και άλλα κείμενα: οι λόγιοι γύρω από τον Χαρίλαο Τρικούπη, η Φοιτητική Συντροφιά, οι βενιζελικές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, οι δημοτικιστές γιατροί – πετραδάκια που συμπλήρωναν το ψηφιδωτό της ελληνικής κοινωνίας και των διακυβευμάτων της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, τα περισσότερα από τα οποία συγκεντρώθηκαν στον τόμο με τον χαρακτηριστικό τίτλο Γλώσσα, εκπαίδευση και πολιτική (1999). Και, ακόμα, οι πρωτοσοσιαλιστικές ιδέες, η εμφάνιση της Αριστεράς, οι ρήξεις και οι συνέχειες, όπως αποτυπώθηκαν στο δεύτερο βιβλίο της, αφιερωμένο στον Γεώργιο Σκληρό, τον σοσιαλισμό, τον δημοτικισμό και τη μεταρρύθμιση (1988). Στο επίκεντρο του προβληματισμού της ήταν οι μακρές διαδρομές του ελληνισμού στον 19ο και στον 20ό αιώνα. Διαδρομές συνδεδεμένες με τις διαδικασίες ανάδειξης της ελληνοχριστιανικής ταυτότητας, την παλινδρομική κίνηση ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή, το δίλημμα εκσυγχρονισμόςαντίδραση. Και, βέβαια, τους φόβους που ταλάνισαν την ελληνική κοινωνία, στους οποίους και αφιέρωσε το τελευταίο της βιβλίο, Οι φόβοι ενός αιώνα, το 2007. Η Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου δεν απείχε της εποχής της. Ενταγμένη από νωρίς στον κόσμο της ανανεωτικής Αριστεράς συνέδεσε την κριτική της στάση και την αγωνία της για το σήμερα με το ιστοριογραφικό της έργο. Σε αυτό το πλαίσιο συμμετείχε με ενθουσιασμό στην ίδρυση των ΑΣΚΙ, μοιράστηκε μαζί με τον Φίλιππο Ηλιού τις έγνοιες των πρώτων ιδιαίτερα δύσκολων χρόνων, στήριξε το κοινό μας εγχείρημα με όλες της τις δυνάμεις. Η ημερίδα που αφιερώνεται στη μνήμη της επιχειρεί να πραγματευθεί θέματα πάνω στα οποία εργάστηκε, να συνομιλήσει με τις θέσεις της, να τις ξαναφέρει στο προσκήνιο με τον τρόπο και η ίδια θα ήθελε: ιστορικοποιώντας τις, θέτοντάς τη στη βάσανο της κριτικής σκέψης που υπηρέτησε με το σύνολο του ιστοριογραφικού της έργου και της προσωπικής της στάσης. Μιας στάσης που υπαγόρευσε ο βαθύς ανθρωπισμός και κοσμοπολιτισμός της και η άρνηση κάθε διανοητικής ξεραΐλας από όπου και εάν προέρχονταν. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗΣ
ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ του Παντείου Πανεπιστημίου και τα ΑΣΚΙ οργανώνουν επιστημονική ημερίδα στη μνήμη της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου, την Τετάρτη 4 Ιουνίου. Η ημερίδα ξεκινάει με τους χαιρετισμούς του πρύτανη του Παντείου Γρηγόρη Τσάλτα και του προέδρου των ΑΣΚΙ Σπύρος Ασδραχάς, και την ανακοίνωση της Καίτης Αρώνη-Τσίχλη για Ρ. Σταυρίδη-Πατρικίου. Α΄ συνεδρία: «Ιστορία και εθνικά ζητήματα». Προκόπης Παπαστράτης, Γιάνης Γιανουλόπουλος, Θάνος Βερέμης. Β΄ συνεδρία: «Το δίλημμα Δύση-Ανατολή». Λίνα Λούβη, Άντα Διάλλα, Σία Αναγνωστοπούλου. Δέσποινα Παπαδημητρίου. Γ΄ συνεδρία: «Ο φόβος της ιστορίας και οι διανοούμενοι». Αντώνης Λιάκος, Έφη Γαζή, Βαγγέλης Καραμανωλάκης. Δ΄ συνεδρία «Εκσυγχρονισμός και νεωτερικότητα»: Νίκη Μαρωνίτη, Φίλιππος Κάραμποτ, Γιάννης Παπαθεοδώρου. Ε΄ συνεδρία: «Εκπαίδευση και δημοτικισμός». Αλέξης Πολίτης, Αλεξάνδρα Πατρικίου, Χριστίνα Κουλούρη. Η ημερίδα δειξάγεται στην αίθουσα Τελετών του Παντείου (Λ. Συγγρού 136), ώρες 10.00-14.30 και 16.00-20.45. Το πλήρες πρόγραμμα στο goo.gl/uc491V
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
37
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
1 IOYNIOΣ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
H Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΗΠΑ-Ε.Ε. δεν είναι εμπορική συμφωνία ΤΗΣ ΔΩΡΑΣ ΚΟΤΣΑΚΑ Στα μέσα Απριλίου, το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ διοργάνωσε στη Ρώμη διεθνές σεμινάριο με θέμα «Οι επιπτώσεις του TTIP [Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΗΠΑ - Ε.Ε.] για την Ιταλία». Βασικοί του στόχοι ήταν η ενημέρωση και κυρίως η δικτύωση μεταξύ κινημάτων, ΜΚΟ, σωματείων, αντιπροσώπων του εμπορικού επιμελητηρίου και σχετικών ερευνητικών ινστιτούτων, πολιτικών κομμάτων —από τη Refedacione Communista έως το κόμμα των Πέντε Αστέρων και το κόμμα των ιταλών Πειρατών—, καθώς και τη «Λίστα Τσίπρα». Βασικοί εισηγητές ήταν ερευνητές από τη Μεγάλη Βρετανία, τις ΗΠΑ και διεθνή ερευνητικά ινστιτούτα, με στόχο να καταστεί σαφές ότι το TTIP δεν συνιστά επίθεση των ΗΠΑ στην Ε.Ε., αλλά των πολυεθνικών εταιρειών και κεφαλαίων εναντίον των πολιτών των δύο ηπείρων. Βάση τεκμηρίωσης του σεμιναρίου αποτέλεσαν εξαιρετικές σχετικές έρευνες που έχουν εκδοθεί, μεταξύ άλλων, από το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ και το Transnational Institute (ΤΝΙ) και είναι προσβάσιμες και στις ιστοσελίδες τους. Έγινε μια σύντομη αναδρομή στο ιστορικό των διαπραγματεύσεων του TTIP, καθώς προηγούμενες προσπάθειες, μέσω του WTO ή της Free Trade of the Americas, απέτυχαν να εφαρμόσουν τις επιδιωκόμενες ρυθμίσεις εξαιτίας συντονισμένων κοινωνικών αντιδράσεων. Με το TTIP επιχειρείται εκ νέου να κατοχυρωθεί και να διευρυνθεί θεσμικά η κυριαρχία των αγορών. Πέρσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέγγισε τις μεγάλες εταιρείες και ζήτησε τις προτάσεις τους σε σχέση με τη συμφωνία. Στη συνέχεια προχώρησαν σε 119 συναντήσεις διαβούλευσης. Καμία αντίστοιχη προσπάθεια δεν έγινε με αντιπροσώπους της κοινωνίας, των σωματείων, των κινημάτων, ΜΚΟ, ούτε καν των επιμελητηρίων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, στις οποίες το TTIP θα επιδεινώσει τάχιστα την ήδη δυσμενή κατάστασή τους. Επιπλέον, οι τελευταίοι δεν έχουν την παραμικρή πρόσβαση σε σχετική πληροφορία, καθώς οι διαπραγματεύσεις διεξάγονται σε καθεστώς πλήρους αδιαφάνειας. Αντίθετα, οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, έχουν άμεση και «υπεύθυνη» πληροφόρηση. Είναι προφανές ότι η γραφειοκρατία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντιλαμβάνεται ότι λογοδοτεί στις αγορές, και όχι στους λαούς της Ευρώπης, καθώς και ότι δεν υπάρχει ίχνος αυτονομίας στο διαπραγματευτικό της έργο. Καινοφανές είναι το επίπεδο αδιαφάνειας, το οποίο έχει αναχθεί σε δόγμα από την Επιτροπή, ενώ συνιστά κατάχρηση των εξουσιών της και καταπάτηση θεμελιακών δημο-
Η Δώρα Κοτσακά-Καλαϊτζιδάκη είναι δρ πολιτικής κοινωνιολογίας
Ρενέ Μαγκρίτ, «Αυτό δεν είναι μια πίπα», 1926-1927
κρατικών αρχών λειτουργίας, που οδηγούν με σταθερά βήματα στην πολιτική απονομιμοποίησή της. Τα σχετικά αρχεία θα παραμείνουν κλειστά για τα επόμενα τριάντα χρόνια, ακόμα και για τους εκλεγμένους αντιπροσώπους των κρατών-μελών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν έχει καμία δικαιοδοσία στα έγγραφα που προέρχονται από τις ΗΠΑ. Πρόσφατα η Επιτροπή ξεκίνησε προπαγανδιστική καμπάνια για τα υποτιθέμενα οικονομικά οφέλη που θα έχει ο ευρωπαίος πολίτης από το TTIP υπέρ, χωρίς καμία σοβαρή τεκμηρίωση. Οι ΗΠΑ έχουν υπογράψει αντίστοιχες συμφωνίες και με άλλες χώρες ή ομάδες χωρών, και σε καμία περίπτωση δεν διαπιστώθηκε αύξηση ούτε του εισοδήματος ούτε των θέσεων εργασίας. Οι εμπνευστές του TTIP μιλάνε για άρση των εμποδίων στο εμπόριο. Δεδομένου ότι οι δασμοί μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ είναι πολύ χαμηλοί, όταν καλούνται να αποσαφηνίσουν σε ποια εμπόδια αναφέρονται, γίνεται σαφές ότι εννοούν τα προνοιακά κρατικά προγράμματα, τους κανονισμούς που σχετίζονται με την υγεία και την ασφάλεια των πολιτών, καθώς και τους περιορισμούς στην είσοδο των ιδιωτών σε τομείς κρατικής ευθύνης, όπως η εκπαίδευση και η υγεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες αμερικάνικες δικηγορικές εταιρείες ειδικεύονται στο να προσβάλλουν κρατικά συμβόλαια. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι και η αντιστροφή της ευθύνης που σχετίζεται με την απόδειξη ασφάλειας ενός προϊόντος για τη δημόσια υγεία. Στην Ε.Ε., προκειμένου να κυκλοφορήσει ένα προϊόν στο εμπόριο, ο κατασκευαστής έχει την υποχρέωση να αποδείξει ότι είναι ασφαλές, ενώ στις ΗΠΑ ο κατασκευαστής δεν έχει καμία παρόμοια υποχρέωση. Ο θεμελιώδης στόχος αυτής της συμφωνίας, που συνιστά και προϋπόθεση εφαρμογής της, είναι η επαναθέσμιση του κοινωνικού χώρου προς όφελος του κεφαλαίου, δηλαδή η δημιουργία των κατάλληλων θεσμών που θα εξα-
σφαλίζουν την ασυδοσία της αγοράς, οι οποίοι δεν θα ιδρυθούν μετά από κοινωνική διαβούλευση και κάποιο δημοψήφισμα ή έστω με νομοθετική διαδικασία μέσω του ενδεδειγμένου οργάνου, δηλαδή της Ευρωβουλής. Αντίθετα, προβλέπεται αρμόδιο όργανο μέσω του οποίου οι εταιρείες θα γνωμοδοτούν νομοθετικά. Εννοείται ότι κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται για κοινωνικούς φορείς ή stake holders και, λαμβάνοντας υπόψη το βάρος του lobbying στη λήψη αποφάσεων στις Βρυξέλλες, κατανοούμε υπέρ ποίου γέρνει η πλάστιγγα. Σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς, μόνο ένα κράτος μπορεί να ενάγει ένα άλλο κράτος. Υπό τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που υπογράφουν οι ΗΠΑ, αυτό το καθεστώς αίρεται. Μια εταιρεία μπορεί να σύρει στα δικαστήρια ένα κράτος απαιτώντας αποζημίωση όταν αυτό έχει λάβει μέτρα υπέρ των συμφερόντων των πολιτών του, τα οποία συνεπάγονται μείωση των κερδών της εταιρείας. Για παράδειγμα, όταν η κυβέρνηση της Αιγύπτου αποφάσισε να αυξήσει τον κατώτατο μισθό, η Veolia (γαλλική ιδιωτική εταιρεία ύδρευσης) υπέβαλε μήνυση διότι έτσι μειώνονταν τα κέρδη της. Όσο για τα αρμόδια δικαστήρια, φαίνεται ότι τα υπάρχοντα δεν εξυπηρετούν, οπότε υπάρχει η πρόθεση να συσταθεί ένας νέος θεσμός, το τριμελές «ανεξάρτητο δικαστήριο», το οποίο θα συνεδριάζει κεκλεισμένων των θυρών. Οι δικαστές του θα προέρχονται αποκλειστικά από τις τάξεις των εταιρικών δικηγόρων· θα υπάρχει μια σταθερή λίστα εταιρικών δικηγόρων, από την οποία κάθε κράτος υποχρεούται να διαλέξει αυτόν που θα το εκπροσωπήσει. Πρόκειται για ένα νέο Ελντοράντο, τόσο για τις πολυεθνικές όσο και για τα παντοδύναμα γραφεία εταιρικών δικηγόρων. Ο αριθμός των εταιρειών που έχουν μηνύσει κράτη υπολογίζεται στις 5.060, και κάθε έτος αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Το κερασάκι στην τούρτα είναι ότι όλα τα παραπάνω αφορούν και τα χρηματιστικά κεφάλαια. Το γεγονός ότι μετά την εμπειρία του χρηματιστηριακού πανικού του 2008 και των
όσων ακολούθησαν επιμένουν για περαιτέρω απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα εις βάρος της όποιας κυριαρχίας ενός κράτους να λαμβάνει αποφάσεις με γνώμονα το συμφέρον των πολιτών του, αποδεικνύει την αμετάκλητη και επικίνδυνη διακοπή της επαφής τους με την πραγματικότητα. Από την πλευρά όσων σχεδίασαν τη συμφωνία υπάρχει ρητή παραδοχή ότι η συγκεκριμένη ρήτρα αφορά χώρες χωρίς αξιόπιστο νομικό σύστημα στις οποίες τα επενδυτικά κεφάλαια βρίσκονται εκτεθειμένα, κάτι που σε καμία περίπτωση δεν ισχύει για την Ε.Ε. Η επιδίωξή τους, λοιπόν, είναι να δημιουργήσουν τη μεγαλύτερη παγκόσμια αγορά υπό το καθεστώς του ΤΤIP, κάτι που θα το καταστήσει οδηγό για τους κανονισμούς του παγκόσμιου εμπορίου και θα εξασφαλίζει γη και ύδωρ για οικεία κεφάλαια. Διότι ακόμα και αν δεν χρειάζονται τις παραπάνω εξασφαλίσεις διαπραγματευόμενοι μεταξύ τους ΗΠΑ και Ε.Ε., σίγουρα τις χρειάζονται όταν διαπραγματεύονται με την Κίνα ή τη Βραζιλία στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Το ΤΤΙΡ είναι μια γεωπολιτική συμφωνία. Ζωτικής σημασίας για τις ΗΠΑ είναι το γεγονός ότι προκειμένου να εξάγουν φυσικό αέριο και πετρέλαιο χρειάζονται διεθνείς εμπορικές συμφωνίες αυτής της μορφής. Μετά την υπογραφή του θα ανοίξει ο δρόμος για σχετικές εξαγωγές στην Ε.Ε., κάτι που αλλάζει τις ισορροπίες που διαμορφώνει η ενεργειακή εξάρτηση της Ε.Ε. από τη Ρωσία. Παρά τις προσπάθειες των διαπραγματευτών και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού να ολοκληρωθεί η διαδικασία με τη μικρότερη δυνατή δημοσιότητα, το θέμα του TTIP έχει αρχίσει να λαμβάνει διαστάσεις και οι αντιδράσεις εκδηλώνονται σε διαφορετικά επίπεδα. Οι επίσημες φωνές που αμφισβητούν σημεία της συνθήκης διαρκώς αυξάνονται, ενώ ακαδημαϊκές μελέτες αμφισβητούν ευθέως τα υποτιθέμενα οικονομικά οφέλη και σημειώνουν ότι σε καμία χώρα όπου υπογράφηκαν τέτοιου είδους συμφωνίες δεν ακολούθησε αύξηση των επενδύσεων. Το κίνημα που διαρκώς ενισχύεται στις χώρες της Ε.Ε. και στις πολιτείες των ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα δυναμικό και, όπως καταθέτουν όσοι και όσες δραστηριοποιούνται σ’ αυτό, χαρακτηρίζεται από πολυσυλλεκτικότητα σε βαθμό που είχαμε πολλά χρόνια να δούμε. Αρκεί να σκεφτούμε ότι πέρα από όσα αφορούν τον γεωπολιτικό σχεδιασμό ή τον θεσμικό πυρήνα της Ε.Ε., το TTIP αγγίζει την πολιτική ατζέντα στο σύνολό της. Η τροφή, οι δημόσιες υπηρεσίες, οι πατέντες που επεκτείνονται ασύδοτα —από τους σπόρους και τα φάρμακα μέχρι τη συλλογική γνώση και κουλτούρα—, η παρακολούθηση και η εμπορευματοποίηση των προσωπικών μας δεδομένων, το τέλος των εργασιακών δικαιωμάτων κατά τα αμερικάνικα πρότυπα, όπου ακόμα και η δημιουργία σωματείου μπορεί να διωχθεί ποινικά, συνιστούν εύφλεκτη ύλη. Από εμάς εξαρτάται στα χέρια ποιανού θα εκραγεί.