Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Κείμενα των: Ντέιβ Ζιρίν, Μαρίας Χαϊδοπούλου-Βρυχέα, Ρίτσαρντ Μακ Αλίβυ, Θανάση Καμπαγιάννη, Χαράς Κούκη, Γιόζεπ Κάρλες Ριούς, Σπύρου Ι. Ασδραχά, Ιωάννας Μεϊτάνη, Μικαέλ Λεβύ ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 790
ΚΥΡΙΑΚΗ 8 IOYNIOY 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
ΜΟΥΝΤΙΑΛ 2014
Θέλουμε σχολεία και νοσοκομεία, όχι γήπεδα! ΤΟΥ ΝΤΕΪΒ ΖΙΡΙΝ
Όσον αφορά το χρέος, το φετινό Μουντιάλ θα είναι το πιο δαπανηρό στην ιστορία, αφού οι πλέον μετριοπαθείς εκτιμήσεις υπολογίζουν το κόστος του στα 15 δισ. δολάρια. Κι έπειτα, έχουμε και την «ασφάλεια». Εκτός από τη νέα σκληρή «αντιτρομοκρατική» νομοθεσία, η κυβέρνηση της Βραζιλίας φρόντισε να πατήσουν το έδαφος της χώρας περισσότερες μπότες απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο Μουντιάλ: το προσωπικό ασφαλείας θα ξεπεράσει τα 170.000 άτομα, 22% περισσότερο από αυτό που είχε επιστρατευθεί στη Νότια Αφρική το 2010. H «ασφάλεια», η οποία συντείνει τόσο στους εκτοπισμούς όσο και στην αύξηση του χρέους, έχει γίνει το σλόγκαν που δικαιολογεί όλες τις πράξεις της προέδρου Ρούσεφ και του
Γκράφιτι εναντίον της FIFA, Βραζιλία 2014
Για πολύ κόσμο, η είδηση ότι γίνονται διαμαρτυρίες στη (πηγή: www.imgur.com) Βραζιλία ενάντια στο Μουντιάλ του 2014 είναι εξίσου αδιανόητη με το να ζήταγαν οι Νεοϋορκέζοι την απαγόρευκυβερνώντος Εργατικού Κόμματος. Είναι επίσης η «ασφάση της πίτσας. Κι όμως! Nα ’μαστε λίγες μόνο μέρες πριν την λεια» που βγάζει τον κόσμο και τις οργανώσεις στον δρόμο έναρξη της διοργάνωσης, και στις διαδηλώσεις κυριαρχεί το για να φωνάξουν «Não Vai Ter Copa». Και η γενική δυσαρέσκεια σύνθημα #NãoVaiTerCopa, δηλαδή (σε ελεύθερη απόδοση) διεισδύει και στον χώρο της «ασφάλειας» όπως έδειξε η πρό«Το Μουντιάλ δεν θα γίνει». σφατη απεργία του προσωπικού ασφαλείας των σταδίων, το Διαδηλώσεις, απεργίες και κάθε είδους δράσεις φουντώοποίο απαιτούσε «μισθούς σύμφωνους με τις προδιαγραφές νουν σε όλη τη χώρα. Η πιο χαρακτηριστική είναι η κατάλητης FIFA». ψη, από 10.000 ανθρώπους, υπό τα λάβαρα του Κινήματος Οι φωνές διαμαρτυρίας θέλουν να υπογραμμίσουν τον πότων Άστεγων Εργατών (MTST), ενός τεράστιου αδόμητου οινο του λαού, αλλά και να δείξουν στον υπόλοιπο κόσμο ποιος κοπέδου δίπλα στην «Αρένα Κορίνθιανς», που θα φιλοξενήσει είναι πίσω από τις κουίντες τραβώντας τα νήματα. Όπως έγρατο εναρκτήριο παιχνίδι του Μουντιάλ. Το κίνημα αποκαλεί Ενώ το άρθρο είχε δημοσιευθεί, φε κάποτε ο μέγας δημοσιογράφος Εντουάρντο Γκαλεάνο, την κατάληψη «το Μουντιάλ του Λαού» και επισημαίνει «υπάρχουν ορατοί και αόρατοι δικτάτορες. Η εξουσιαστική πως το σχεδόν μισό δισεκατομμύριο δολάρια που κόέλαβα το παρακάτω μήνυμα από τον φίλο δομή του παγκόσμιου ποδοσφαίρου είναι μοναρχικού τύπου. στισε η ανέγερση του σταδίου, «σύμφωνα με τις προμου Ντύλαν Στίλγουντ, ο οποίος ζει στη Βραζιλία: Πρόκειται για το πλέον μυστικό βασίλειο του κόσμου». Οι διαγραφές της FIFA», θα μπορούσε να έχει χρηδιαδηλωτές δεν έχουν άλλο στόχο παρά να τραβήξουν σιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της φτώΕΙΝΑΙ ΣΧΕΔΟΝ ΑΔΥΝΑΤΟ να έχει κανείς συνολική εποπτεία του κύματη FIFA από τις σκιές στο φως. Εάν το επιτύχουν, θα χειας ή τη βελτίωση των δομών δημόσιας τος απεργιών και διαδηλώσεων που σαρώνει τη Βραζιλία απ’ άκρου εις άκρον, αφήσουν μια κληρονομιά που θα διαρκέσει για πολύ υγείας. Το σύνθημα «Θέλουμε νοσοκομεία και γιγαντώνεται όσο πλησιάζει το Μουντιάλ. Χθες εκτυλίχθηκαν σκηνές χάους σε όλη περισσότερο από το απλό ποδοσφαιρικό θέαμα. και σχολεία σύμφωνα με τις προδιαγρατη χώρα καθώς το κίνημα «Το Μουντιάλ δεν θα γίνει» κατεστάλη με δακρυγόνα και σφαίΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ φές της FIFA» ακούγεται ακόμα, όπως ρες καουτσούκ στις μεγάλες πόλεις που θα φιλοξενήσουν αγώνες. Στο Σάο Πάολο, 10.000 ακουγόταν και πέρυσι, κατά τη διάρκεια καθηγητές δημόσιων σχολείων, που απεργούν εδώ και τρεις εβδομάδες, πραγματοποίησαν ποτου Κυπέλλου Συνομοσπονδιών, όταν ρεία προς το δημαρχείο. Εν τω μεταξύ, το Κίνημα των Άστεγων Εργατών (MTST) ενώθηκε με το η Βραζιλία ταρακουνήθηκε από τις Κίνημα των Εργατών Χωρίς Γη (MST) και μαζί μπλόκαραν τους αυτοκινητοδρόμους γύρω από το Στάμεγαλύτερες διαδηλώσεις των τελευδιο Ιτακεράο (το οποίο θα φιλοξενήσει την πρεμιέρα του τουρνουά), καθώς και στις δυτικές και τις νόταίων τριάντα ετών. τιες περιοχές της πόλης. Στο Ρεσίφε, όπου θα φιλοξενηθούν πέντε αγώνες, οι δρόμοι καταλήφθηκαν Όλες οι διαδηλώσεις, όλες οι συγαπό τεθωρακισμένα, τη δεύτερη μέρα της απεργίας των αστυνομικών και των πυροσβεστών. Οι καθηγητές κεντρώσεις, όλες οι κραυγές απελαπεργούν επίσης στο Ρίο και το Μπέλο Οριζόντε, μουντιαλικές πόλεις αμφότερες, και τα σωματεία τους πισίας συνδέονται με τις «τρεις πληυποστηρίζουν πλέον επισήμως τις αντιμουντιαλικές διαδηλώσεις. Το Ρίο παρέλυσε από μια ανεπίσημη γές»: τον εκτοπισμό, το χρέος και Tα Ενθέματα σας καλούν διήμερη στάση εργασίας στα λεωφορεία, οι εργαζόμενοι στο μετρό απειλούν ότι θα ακολουθήσουν. την ασφάλεια. Καταγράφονται σοστο μεγάλο τους Και ο κατάλογος συνεχίζεται: μεταξύ πολλών άλλων, απεργούν οι εργάτες πετρελαίου στο Κουμπατάο, βαρές διαφωνίες για τον ακριβή καλοκαιρινό πάρτυ οι οδηγοί θωρακισμένων οχημάτων στο Σάο Πάολο, οι δημόσιοι υπάλληλοι στο Μπέλο Οριζόντε, αριθμό όσων εκδιώχθηκαν από τα Παρασκευή και 13 του Ιούνη, σπίτια τους, αλλά δεν υπάρχει καμία στον κήπο των Αρχαιολόγων οι εργαζόμενοι στο αεροδρόμιο του Γκουαρούλιος. Έχουν γίνει διαδηλώσεις έξω από βραζιλιάνι(Ερμού 134-136), αμφιβολία ότι είναι εκατοντάδες χικες πρεσβείες στο εξωτερικό. Η λέξη «FIFA» είναι σήμερα τόσο δημοφιλής στη Βραζιλία όσο ήταν από τις 9.30 το βράδυ και μετά λιάδες εκείνοι που, προερχόμενοι από η λέξη «FEMA» στη Νέα Ορλεάνη μετά την Κατρίνα. [Η FEMA, Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διατις πλέον ευάλωτες πληθυσμιακές ομάχείρισης Έκτακτων Αναγκών δέχθηκε σφοδρή κριτική για τον τρόπο που διαχειρίστηκε το ζήdjs: Θάλεια Καραμολέγκου, δες, εκτοπίστηκαν ή θα εκτοπιστούν, είτημα]. Σύμφωνα με μια διαδικτυακή δημοσκόπηση του περιοδικού Veja, μόλις το 22% των Θανάσης Μήνας τε με το καρότο είτε με το μαστίγιο, είτε με Βραζιλιάνων θα υποστηρίξουν την εθνική ομάδα, ενώ το 34% θα είναι εναντίον της! Σε και guest dj έκπληξη το δόλωμα της οικονομικής αποζημίωσης μια φτωχή συνοικία του Σάο Πάολο, μια γυναίκα έλεγε: «Ο δήμος δεν έχει ακόμα είτε υπό την απειλή των όπλων. Η Διοικούσα Επιτροπή
Το ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟ ΠΑΡΤΥ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ
στείλει γάλα για τα παιδιά μας. Πώς να βάψω τον δρόμο [όπως γίνεται συνήθως πριν το Μουντιάλ]». Οι τελευταίες εβδομάδες έδειξαν ότι η δράση O Dave Zirin είναι αθλητικογράφος στο περιοδικό εκτός των γηπέδων θα είναι εξίσου συναρπαστική και πολύ πιο απο«The Nation». Το κείμενο με τίτλο «There Will Be No φασιστική για το μέλλον της Βραζιλίας, από τη δράση ενWorld Cup: Brazil on the Brink» δημοσιεύθηκε στο πετός αυτών». ριοδικό «The Nation», 15.5.2014. ΝΤΥΛΑΝ ΣΤΙΛΓΟΥΝΤ
Οινοπνεύματος και Ξυλοκεράτων Ο δήμαρχος Χαρχούδας και ο αντιδήμαρχος μουσικής Οι διαπιστευμένοι εκπρόσωποι Νέων Χωρών και Παλαιάς Ελλάδας
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
28
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Προς υπεράσπιση της καθημερινότητας ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΧΑΪΔΟΠΟΥΛΟΥ-ΒΡΥΧΕΑ
Στην καθημερινότητα, όμως, η οικονομίστικη αντίληψη του χρόνου συγκρούεται με τον χρόνο (και τον χώρο) ως βίωμα, με τους ρυθμούς του σώματος, με συλλογικές ανάγκες που δεν κρίνονται αρκετά παραγωγικές ή λειτουργικές από το οικονομικό σύστημα. Μ’ αυτή την έννοια τα μέτρα που επιβάλλονται στοχεύουν να αναγκάσουν τους «τεμπέληδες του Νότου» να πειθαρχήσουν στον εντατικοποιημένο ρυθμό των αγορών, και άρα να τυποποιήσουν περισσότερο τον χρόνο και τον χώρο (τους) ώστε να μπορούν να γίνουν περισσότερο εκμεταλλεύσιμοι κι επικερδείς. Γι’ αυτό οι επενδύσεις φαστ τρακ έρχονται ως απάντηση στα κινήματα που υπερασπίζονται τον βιωμένο χώρο, της γειτονιάς, ενός πάρκου, ενός δάσους, μιας περιοχής. Στην καθημερινότητα συντελείται μεγάλο μέρος της πολιτικής επαφής, ζύμωσης, ώσμωσης και διαπραγμάτευσης: στο καφενείο, στο δρόμο, στο τρόλεϊ, στο ψιλικατζίδικο, στα κοινωνικά δίκτυα, στη λαϊκή, στη γειτονιά, στη δουλειά... Και η κοινωνία σήμερα μπορεί να φαίνεται μουδιασμένη, αλλά μιλάει γι’ αυτό, στην καθημερινότητά της μιλάει για την πολιτική, για τα διεθνή και εγχώρια οικονομικά, για το σήμερα και το αύριο. Και ενημερώνεται, και ακούει, και σκέφτεται, και συζητάει. Κι αυτό είναι καλό αλλά, δυστυχώς, χρειάζεται χρόνο, χρόνο «αργό». Το σύνθημα «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη», εκτός των άλλων, σημαίνει την υπεράσπιση των διαφορετικών χρόνων και χώρων των πολλών ενάντια στον ομοιόμορφο κενό χρόνο και χώρο του κεφαλαίου. Ο χρόνος των πολλών είναι αργός γιατί περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς χρόνους, τόπους και ρυθμούς, πολλές διαφορετικές ανάγκες. Η απαξίωση του «αργού», άχρηστου, χρόνου αποτελεί συστατικό χαρακτηριστικό του κυρίαρχου συστήματος, ακριβώς γιατί μπορεί να συμπεριλάβει όλους και όλες και όχι μόνο τους λίγους και πιο «γρήγορους».
Ι. Ο «καναπές» Έχουν γραφτεί αρκετά άρθρα τα τελευταία χρόνια με επικριτική διάθεση για τον κόσμο που δεν κινητοποιείται, που υποφέρει και «δεν κάνει τίποτα». Σε γενικές γραμμές όλοι συμφωνούν, ακόμα κι αυτοί που το κάνουν («καλά να πάθουμε ....»). Αλλά μήπως πρέπει να δούμε τελικά τι κάνει ο κόσμος; Μήπως η απλή φράση «κάθονται στον καναπέ τους» υποτιμάει βαθύτατα αυτό που ζούμε στο τώρα; Τα χρόνια της κρίσης έχουν προκαλέσει ριζικές αλλαγές στην καθημερινότητα, κάποιες από τις οποίες έχουν συζητηθεί πολύ, κάποιες άλλες όχι και τόσο. Στις τελευταίες συγκαταλέγεται και το βίωμα του «κάθε μέρα» ως συνόλου δυσκολιών που απαιτούν επίλυση. (Είναι η άλλη όψη της κατάρρευσης των δημόσιων υπηρεσιών, του συστήματος υγείας και γενικά του κράτους πρόνοιας...) Το «εδώ και τώρα» (προσωπικό, οικογενειακό, φιλικό, επαγγελματικό) απαιτεί επεκτατικά χρόνο και χώρο. Το «κάθε μέρα» απαιτεί πλέον πολλή ενέργεια και εργασία (όχι απαραίτητα αναγνωρισμένη ως τέτοια). Σωρεία πληροφοριών προς επεξεργασία, αγωνία για το αύριο, προβλήματα που προκύπτουν ξαφνικά, αλλαγές προγραμματισμού, να μην ξεχάσω να πληρώσω το λογαριασμό, τα παιδιά, η μόνη μητέρα, η άρρωστη φίλη... έγνοιες και «δουλειές» δημιουργούν μια αίσθηση πνιξίματος και, κυρίως, βάρους. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι «μας ψεκάζουν», πέρα από τη σχεδόν μεταφυσική εξήγηση που παραθέτουν, αναγνωρίζουν τη κυριαρχία ενός συλλογικού βιώματος συνεχούς θολούρας στον εγκέφαλο. Η συγκέντρωση έχει γίνει δύσκολη, και οι διαφόρων τύπων δουλειές πιο κουραστικές και χρονοβόρες. Πάνε χρόνια τώρα που το «κάθε μέρα» βαραίνει, αθροιστικά. Γιατί το «κάθε μέρα» απαιτεί άπειρες και συνεχείς κινητοποιήσεις, ατομικές και συλλογικές. Κινητοποιήσεις ορατές, στους δρόμους, στις πορείες, σε συζητήσεις, σε δράσεις, διαμαρτυρίες. Και κινητοποιήσεις αόρατες, καθώς δεν καταγράφονται οι αυτοκτονίες που αποτράπηκαν, οι άρρωστοι που υποφέρουν λίγο λιγότερο, δεν καταμετρούνται οι τρόποι που χιλιάδες άτομα και δίκτυα, κινούνται καθημερινά για να είμαστε λίγο καλύτερα: πρόκειται για χρόνο και χώρο που διατίθενται σε κάποιους άλλους, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οργανωμένα ή άτυπα, για να γίνει πιο υποφερτό το «κάθε μέρα» όλων μας, για να είμαστε λιγότερο θλιμμένοι και θλιμμένες. Σ’ αυτή τη δύσκολη καθημερινότητα ο καναπές γίνεται απαραίτητος για να ανακτήσουμε δυνάμεις, για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το βαρύ «κάθε μέρα». Οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές, και όταν τα σώματα και τα πνεύματα καταρρέουν ζητούμενο δεν μπορεί παρά να είναι η ανάπαυλα. Πέρα από την ξεκούραση και το άδειασμα του μυαλού, ο καναπές μπορεί να είναι και ο χρόνος και ο χώρος της επαφής και της περι-
Η Μαρία Χαϊδοπούλου Βρυχέα είναι δρ πολιτισμικής γεωγραφίας. Από τις εκδόσεις νήσος κυκλοφορεί το βιβλίο της «Για τη σημασία της καθημερινότητας».
ΙΙΙ. «Καλά, και πώς ζείτε;»
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Το Τορίνο την άνοιξη», 1960
συλλογής. Μπορεί να είναι ο χρόνος και ο χώρος που μιλάς με την οικογένειά σου και βλέπεις τα παιδιά σου, μπορεί να είναι η ώρα του γέλιου και της χαλάρωσης με φίλους. Ο καναπές μπορεί να είναι χρόνος πολιτικής κριτικής, χλευασμού και απαξίωσης των δελτίων ειδήσεων. Επίσης, ο καναπές μπορεί να είναι ο χρόνος που ενημερωνόμαστε, διαβάζουμε, σκεφτόμαστε για το σήμερα και το αύριο, ή που μιλάμε, συζητάμε και ανταλλάσσουμε απόψεις. Ο καναπές, ένας καφές, μια γιορτή, ένα γέλιο μπορεί να είναι το κομμάτι του χρόνου και του χώρου που ξεκλέβουμε και επανοικειοποιούμαστε, σηματοδοτώντας μια παύση από το χρόνο που μας επέβαλλαν, μια μικρή παύση σε μια καθημερινότητα συνεχούς άγχους για το αύριο. Αυτοί οι χρόνοι και χώροι μπορεί να είναι αναγκαίοι για να επεξεργαστούμε το «εδώ και τώρα», να πάρουμε μια ανάσα για να δούμε πιο καθαρά όλα τα τραγικά που μας περιτριγυρίζουν. Αυτοί οι χρόνοι μπορεί να αποτελούν μικρά, καθημερινά «ως εδώ», να είναι μέρος μιας άρνησης στο εδώ και τώρα της επιβολής ενός καθεστώτος εξαίρεσης. Γι’ αυτό ας μην τα απαξιώνουμε τόσο, ας μην απαξιώνουμε τις ανάσες, τους αρ-
γούς χρόνους και αυτά που μπορεί να φέρουν.
ΙΙ. Ο αργός χρόνος των πολλών Η αντιπαράθεση μεταξύ αγορών και πολιτικής («οι πολιτικές αποφάσεις καθυστερούν... οι αγορές δεν μπορούν να περιμένουν....»), αφορά μια σύγκρουση για τον χρόνο, γι’ αυτό η μάχη είναι εξαρχής άνιση. Ο χρόνος των αγορών είναι ομοιόμορφος και κενός· όσο πιο σύντομος συνήθως τόσο πιο επικερδής. Η πολιτική, αντίθετα, όσο πιο ανοικτή και συμμετοχική τόσο πιο χρονοβόρα. Οι διαβουλεύσεις (χωρίς εισαγωγικά) χρειάζονται χρόνο όχι μόνο για να εκθέσουμε ό,τι εμείς έχουμε σκεφτεί, αλλά και για να ακούσουμε αυτά που ενδιαφέρουν τον άλλον ή την άλλη να πει. Και μετά να το ξανασκεφτούμε και να το ξανασυζητήσουμε. Ναι, ο διάλογος και η δημοκρατία χρειάζονται χρόνο, στοιχείο ιδιαίτερα προβληματικό όταν εμποδίζει τις αγορές να τρέχουν ακόμα πιο γρήγορα. Αν «ο χρόνος είναι χρήμα» τότε η συνεχής εντατικοποίηση, η συμπίεση των χρόνων, η μείωση της σημασίας του χώρου είναι ο μόνη δυνατή επιλογή, ο μόνος πιθανός δρόμος.
Πριν αρκετό καιρό, σε μια κουβέντα με φίλους από το εξωτερικό, κι αφού είχα σκιαγραφήσει με μελανά χρώματα την κατάσταση στην Ελλάδα, την ανεργία, τις μειώσεις στους μισθούς, τους αβάστακτους φόρους, τον παραλογισμό, ήρθε η ερώτηση: «Καλά, και πώς ζείτε;». Μα, θα μου πείτε: «Δεν ζούμε, προσπαθούμε να επιβιώσουμε». Ναι, ακόμα κι έτσι. (Προφανώς και οι κυβερνώσες ελίτ τα ίδια σκέφτονται, για άλλους βέβαια λόγους.) Και δεν είναι μόνο το πώς ζούμε, αλλά και το πώς δεν έχουμε σφαχτεί μεταξύ μας, για λίγο φαγητό, για μια δουλειά, για μια ιδέα που υπόσχεται κάτι λίγο καλύτερο, τουλάχιστον σε εμάς. Θα μου πείτε: Ε, ψιλοσφαζόμαστε. Ναι, συμφωνώ, αλλά θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερα. Ακόμα και η εγκληματικότητα και η βία, δεδομένων των συνθηκών και της φτώχειας, θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερες. Επιβιώνουμε λοιπόν και δεν έχουμε αλληλοσφαχτεί (τουλάχιστον ακόμα), χάρις στην αυτοοργάνωσή μας, χάρις στα δίκτυα στήριξης κι αλληλεγγύης, οικογενειακά, φιλικά, συλλογικά, οργανωμένα ή άτυπα. Από τις νοικοκυρές που αφήνουν φαγητό στους σκουπιδοντενεκέδες, μέχρι το Μητροπολιτικό Ιατρείο του Ελληνικού, χιλιάδες άνθρω-
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
29
ΕΝΘΕΜΑΤΑ ποι με διαφορετικούς τρόπους έχουν συμβάλει ώστε αυτή η κοινωνία να μην κατασπαράξει τις σάρκες της, κυριολεκτικά. Το γεγονός ότι η αυτοοργάνωση και η αλληλεγγύη στην καθημερινότητα μπορούν να εμφανιστούν άτυπα δεν μειώνει το γεγονός ότι οι αξίες αυτές ισχυροποιούνται μέσα από ποικίλες πρακτικές. Η προσέγγιση του «άλλου» στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι ανοικτή και χωρίς διακρίσεις. Και πιθανώς αυτές οι πρακτικές να ενισχύονται γιατί στηρίζονται σε στοιχεία μιας σύνθετης πολιτισμικής παράδοσης που περιλαμβάνει θετικές μνήμες επαφής με το διαφορετικό και πολλές φορές επιβάλει την αλληλοβοήθεια. Και σίγουρα αυτές οι πρακτικές ισχυροποιούνται στο σήμερα γιατί έχουν προηγηθεί δύο τουλάχιστον δεκαετίες έντονων κινηματικών ζυμώσεων, δράσεων, συζητήσεων, επαφών με το εξωτερικό και στο εσωτερικό. Αυτοί οι χρόνοι και χώροι, οι πρακτικές και τα βιώματα που γέννησαν, τα μικρά λιθαράκια, είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την οικοδόμηση μιας καλύτερης, δικαιότερης, κοινωνίας. Γιατί το αύριο, όποιο κι αν είναι, καθορίζεται από τις αξίες που ενισχύονται στο σήμερα. Γι’ αυτό νομίζω ότι θα έπρεπε να χαιρόμαστε περισσότερο για τα τόσα πολλά, μικρά και μεγάλα, παραδείγματα (ή αλλιώς χρόνους και χώρους) αντίδρασης, αυτοοργάνωσης και αλληλεγγύης, για όσα έχουν συμβεί και συμβαίνουν μέσα στην καθημερινότητά μας, για τις εμπειρίες που την μπολιάζουν: για τις καθαρίστριες, για το πείραμα της ανοιχτής ΕΡΤ, για τα αυτοοργανωμένα εγχειρήματα, για τις τόσες συζητήσεις που γίνονται, για αυτά που μας έμαθε το Σύνταγμα, για τους/τις διοικητικούς, τους/τις εκπαιδευτικούς, τους/τις γιατρούς και τους/τις χιλιάδες δημόσιους υπαλλήλους που προσπαθούνε να διορθώσουν τις αδικίες του συστήματος, για αυτές και αυτούς που αντέχουν και ξημεροβραδιάζονται στους δρόμους και στις συναντήσεις, για όσους συντρέχουν στις καραβιές των μεταναστών, για όσες αφήνουν φαγητό και ρούχα δίπλα στους κάδους... Όλα αυτά να τα αναγνωρίζουμε. Αν δεν υπήρχαν, θα έπρεπε όντως να μεταναστεύσουμε, να πάμε στους φαντασιακούς εκείνους τόπους, που-πάντα-όλα-είναι-καλύτερα-από-δω. Και ναι, προφανώς αυτή είναι μια αισιόδοξη άποψη, αλλά είναι από θέση αισιόδοξη. Αν δεν βλέπουμε στο σήμερα κομμάτια και όψεις του κόσμου που οραματιζόμαστε, μαζί με τις αδυναμίες του/μας, το αύριο δεν θα το δούμε ποτέ.
ΕΣΕΙΣ ΤΙ ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΟ TTIP; Την Τρίτη 10 Ιουνίου 2014, στις 19:00, στο Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθηνών (Ακαδημίας 18, 1ος όροφος), το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, οργανώνουν δημόσια εκδήλωση με θέμα: Εσείς τι ξέρετε για το TTIP; Η Διατλαντική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων και οι συνέπειές της. Εισηγητές: Ulrike Herrmann (δημοσιογράφος, Βερολίνο), Debbie Barker (Center for Food Safety, Ουάσινγκτον, ΗΠΑ), Σάββας Ρομπόλης (ΙΝΕΓΣΕΕ, Πάντειο Πανεπιστήμιο). Συντονίζει η Ευρυδίκη Μπερσή, δημοσιογράφος. Θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση.
Ένα φάντασμα στοιχειώνει την ισπανική μοναρχία ΤΟΥ ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΜΑΚ ΑΛΙΒΥ Ένα φάντασμα στοιχειώνει την ισπανική μοναρχία. Σε μια σύνοδο κορυφής το 2007, ο Χουάν Κάρλος ντε Μπουρμπόν, βασιλεύς της Ισπανίας και αρχηγός του κράτους, επιλεγείς προσωπικά από τον δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο ως ο εκλεκτός του διάδοχος, ξέσπασε άγαρμπα εναντίον του Ούγκο Τσάβεζ, του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της Βενεζουέλας. «¿Por qué no te callas?» (Γιατί δεν το βουλώνεις;)», έφτυσε ο Βασιλιάς, τη στιγμή που ο Τσάβεζ μίλαγε για την απόπειρα πραξικοπήματος που επιδίωξε να τον ανατρέψει το 2002. Ο Τσάβεζ αναφερόταν στον ρόλο της ισπανικής κυβέρνηση υπέρ του πραξικοπήματος, και ιδιαίτερα του τότε πρωθυπουργού, Χοσέ Μαρία Αθνάρ, τον οποίο αποκάλεσε «φασίστα». Τα σταράτα λόγια του Τσάβεζ και το μελαμψό δέρμα του ήταν ένας συνδυασμός που ο γαλαζοαίματος Βουρβώνος μονάρχης δεν μπορούσε να ανεχθεί, πολλώ δε μάλλον που και ο ίδιος είχε κάμποση εμπειρία στην υποστήριξη δεξιών πραξικοπημάτων. Εκείνο τον καιρό, η ευρεία δημόσια αποδοχή της μοναρχία του στην Ισπανία τού έδινε σιγουριά: τούτος ο υπερφίαλος φαφλατάς από την πρώην αποικία δεν είχε το δικαίωμα να μιλά μ’ αυτό τον τρόπο για κάποιον από τους ανθρώπους του, και η διπλωματική αυτοσυγκράτηση είχε τα όριά της καθώς έπρεπε να βάλει στη θέση του αυτόν τον βρωμο-Ινδιάνο. Ο Τσάβεζ όμως έλεγε απλώς την αλήθεια. Ο Αθνάρ ήταν (και είναι), με όποιο μέτρο κι αν τον αξιολογήσει κανείς, φασίστας. Με κάθε ευκαιρία, επιδείκνυε την περιφρόνησή του για τους δημοκρατικούς κανόνες: εμπλέκοντας τη χώρα του στον πόλεμο του Ιράκ παρά την αντίθεση της συντριπτικής πλειονότητας του ισπανικού λαού, ψευδόμενος ασύστολα για την πατρότητα τρομοκρατικών ενεργειών προκειμένου να κερδίσει τις εκλογές, υποστηρίζοντας την ισραηλινή βαρβαρότητα, προβαίνοντας σε δημόσιες δηλώσεις ότι οι μουσουλμάνοι πρέπει «να του ζητήσουν συγγνώμη για την Ανδαλουσία» — δικαιολογώντας έτσι την εθνοκάθαρση στην οποία προέβησαν οι Ισπανοί. Μια περιφρόνηση που έδειχνε πόσο συνεπής ήταν η διαδρομή του από την εποχή που, ως Φαλαγγίτης φοιτητής, υπήρξε μέλος μιας οργάνωσης που αντιπολιτευόταν το καθεστώς του Φράνκο γιατί θεωρούσε ότι δεν είχε κάνει αρκετά ώστε να εγκαθιδρύσει ένα εθνικό κορπορατιστικό σύστημα. Στην Ισπανία, το ξέσπασμα του βασιλέως βρήκε ως επί το πλείστον θετική ανταπόκριση στα μέσα ενημέρωσης. Περιγράφηκε ως η δίκαιη αντίδραση ενός σοβαρού, ρεαλιστή μονάρχη η οποία συμμόρφωσε έναν τύπο που παρουσιαζόταν πότε ως δικτάτορας, πότε ως γελωτοποιός και πότε ως επικίνδυνος κομμουνιστής, προστατεύοντας παράλληλα το κύρος της ισπανικής δημοκρατίας και του νόμου.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο hiredknaves.wordpress.com, στις 2.6.2014.
Ο λαοφιλής μονάρχης κυνηγάει ελέφαντες, Μποτσουάνα, Απρίλιος 2012.
Το περιοδικό Hello! ιδρύθηκε στην Ισπανία (ως ¡Hola!) τα πρώτα χρόνια του φρανκικού καθεστώτος. Οι φωτογραφίες των πλούσιων και διάσημων —και συχνά μόνο των πλούσιων— παρουσιάζονται ως μέρος ενός κόσμου στον οποίο η μοναρχία και η υποταγή στους βασιλικούς τίτλους, αποτελούν μέρος της φυσικής τάξης πραγμάτων. Στο επίκεντρο αυτού του κόσμου της δουλοπρέπειας και του ασταμάτητου κουτσομπολιού (ο οποίος σήμερα έχει διογκωθεί με αμέτρητα περιοδικά και ατέρμονες τηλεοπτικές εκπομπές όπου πάνελ ψευτοδημοσιογράφων εντρυφούν και στην απειροστή ασήμαντη λεπτομέρεια) στρογγυλοκάθονται οι Βουρβόνοι, οι θρίαμβοι των οποίων εξυμνούνται και οι καταστροφές κρύβονται, πίσω από μια λατρευτική, ρετουσαρισμένη και καλογυαλισμένη βιτρίνα. Η σημασία του Οίκου των Βουρβόνων, εκτός από τον συνταγματικό ρόλο της διασφάλισης της συνέχειας με τον φρανκισμό, συνίσταται στη διατήρηση της υποταγής στους πλούσιους, αυτούς που ελέγχουν τα πράγματα. Τις προάλλες είδα μια από αυτές τις εκπομπές. Η παρουσιάστρια ήταν μια ψευτοδημοσιογράφος, η Άνα Ρόσα Κιντάνα, που έχει μια μακρά και διακεκριμένη καριέρα χαμέρπειας προς τους πλούσιους, κι έχει επίσης γράψει ένα μυθιστόρημα στο οποίο βρίσκει κανείς ατόφια κομμάτια της Ντανιέλ Στιλ1 αντιγραμμένα κατά λέξη. Καλεσμένος ήταν ο Ινίγο Ερεχόν, υπεύθυνος της προεκλογικής καμπάνιας του Podemos. Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες στο πάνελ έκαναν επανειλημμένες αναφορές σε αυτό που οι επικοινωνιολόγοι αποκαλούν «το στερεότυπο του φρικιού», προκαλώντας συνειρμούς με άπλυτους χίπιδες, αποβλακωμένους μαστούρηδες, αποβράσματα της κοινωνίας — το σήμακατατεθέν των υπερσυντηρητικών και των φασιστών σε όλο τον πλανήτη. Ε, λοιπόν, αποδείχθηκε πως ο Ερεχόν ήταν μακράν η πιο διαυγής, συγκροτημένη, αλλά
και καθωσπρέπει παρουσία στο πάνελ, επιμένοντας να ερμηνεύει με ψυχραιμία το φαινόμενο Podemos τη στιγμή που οι καλοσιδερωμένοι συνομιλητές του κοίταζαν πώς θα το παρουσιάσουν σαν ένα μάτσο τρελαμένα κομμούνια, εστιάζοντας, φυσικά, στους δεσμούς τους με τον Τσάβεζ, σαν να είμαστε ακόμα στο 2007. Όπως έγραψε ο Γκιγιέμ Μαρτίνεθ, που ερεύνησε πώς παρουσιάστηκε το Podemos από τα ΜΜΕ γενικώς, «ο μιντιακός Γολιάθ στάθηκε τόσο ανήμπορος να ερμηνεύσει το φαινόμενο Podemos και πιπίλιζε τη λέξη “Βενεζουέλα” αδιάκοπο, ώστε εκπλαγούμε αν η η επόμενη Μις Βενεζουέλα δεν είναι οπαδός του Podemos». Ωστόσο, το 2007, τότε που τα μέλη της βασιλικής οικογένειας μπορούσαν να εμφανιστούν δημόσια χωρίς να τα γιουχάρουνε, είναι πια μακρινό παρελθόν. Έκτοτε, μεσολάβησαν τόσα και τόσα: τα βάρβαρα μέτρα λιτότητας, η έκρηξη των κινημάτων των Indignados, κατά των εξώσεων και των Mareas. Κι επίσης οι Podemos, οι εκπρόσωποι των οποίων, ακολουθώντας τα διδάγματα του Ούγκο Τσάβεζ, χρησιμοποιούν έναν αυθάδη, συγκρουσιακό δημόσιο λόγο που επιμένει σε μια σαφή αντιδιαστολή μεταξύ «αυτών» (μιας κάστας κλεπτοκρατών, των οποίων σύμβολο και έμπνευση είναι ένας δισεκατομμυριούχος μονάρχης) και του «εμείς»: μιας αξιοπρεπούς πλειονότητας η οποία αναγκάζεται να δουλέψει για τα βγάλει προς το ζην και οι οποίοι, όπως το θέτει ο πρώην σύμβουλος του Τσάβεζ και νυν επικοινωνιολόγος του Podemos, Χουάν Κάρλος Μονεδέρο, «δεν επιθυμούν, ως οδό διαφυγής απ’ τη μοίρα του θύματος του νεοφιλελευθερισμού, το να γίνουν αυτοί που θα τον εξοντώσουν». Και στα χρόνια που πέρασαν, τέλος, ξεχείλισε το ποτήρι για τους πολλούς που συνειδητοποίησαν ότι είναι πλέον η ώρα να φύγει αυτή η εγκληματική κάστα. Οι πραγματικές ελίτ της Ισπανίας ξέρουν καλά τι συμβαίνει στους δρόμους, στις πλατείες, στα μπαρ και στα σπίτια, πολύ καλύτερα από ό,τι αφήνουν να εννοηθεί οι ψευτοδημοσιογράφοι, δουλειά των οποίων είναι να παριστάνουν πως τίποτα δεν έχει αλλάξει. Γι’ αυτό και έσπευσαν να αντικαταστήσουν τον φονέα ελεφάντων Χουάν Κάρλος με τον ελάχιστα λιγότερο δυσάρεστο γιο του, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τη συνέχεια και να αποκαταστήσουν τη σταθερότητα. Αυτός ο Βουρβόνος δεν εγκαταλείπει το προσκήνιο λόγω κάποιας βασιλικής μεγαλοθυμίας, αλλά επειδή τη μοίρα του την αποφάσισε ο λαός. Για δες λοιπόν ποιος το βούλωσε τώρα — κι αυτός δεν είναι ο Ούγκο Τσάβεζ! Καλό ταξίδι! ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ
1 Danielle
Steel (1947-): αμερικανίδα συγγραφέας αισθηματικών βιβλίων, η πιο επιτυχημένη εμπορικά εν ζωή συγγραφέας, με πωλήσεις που ξεπερνούν τα 800 εκατομμύρια αντίτυπα (Σ.τ.Μ.).
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΦΑΣΙΣ Τα τάγματα εφόδου
Καθώς η ποινική δίωξη εναντίον της Χρυσής Αυγής μπαίνει στο τελικό στάδιο, και ενώ το πνεύμα Μπαλτάκου ζει και βασιλεύει ακόμα στην κυβέρνηση, μιλήσαμε με τον Θανάση Καμπαγιάννη, δικηγόρο, μέλος της ΚΕΕΡΦΑ και της Πρωτοβουλίας για την Πολιτική Αγωγή του Αντιφασιστικού Κινήματος — και έναν από τους πολύ καλούς γνώστες του ζητήματος, αγωνιστή που, εντός και εκτός δικαστηρίων, έχει πρωταγωνιστήσει στη δίωξη των νεοναζί.
και η εγκληματική δράση είναι ο πυρήνας του πολιτικού σχεδίου της Χρυσής Αυγής στών ήταν η «διαφορετικότητα» του θύματος, ενώ η απόφαση (ένοχοι για ανθρωποκτονία από πρόθεση, κατά συναυτουργία, συναποφασισμένη δηλαδή και συνεκτελεσμένη, χωρίς ελαφρυντικά) δείχνει ότι το μικτό ορκωτό δικαστήριο απεδέχθη έμπρακτα και ομόφωνα τα ρατσιστικά κίνητρα των δύο δραστών στην εγκληματική τους πράξη. Σε όλη αυτή τη διαδικασία, εντός και εκτός δίκης, ήταν καταλυτική η παρουσία των αντιφασιστών και βέβαια των γονιών του Σαχζάτ Λουκμάν. Για πρώτη φορά ένας Πακιστανός απέκτησε πρόσωπο στην ελληνική κοινωνία: είχε γονείς, οικογένεια, προβλήματα, ιστορία, όνομα. Υπάρχουν χιλιάδες πακιστανοί μετανάστες στη χώρα μας. Πόσους ξέρει με το όνομά τους η «κοινή γνώμη»; Κανέναν, ίσως μόνο τον Τζαβέντ Ασλάμ, πρόεδρο της Πακιστανικής Κοινότητας. Τώρα ξέρει και τον Σαχζάτ Λουκμάν. Ο Λουκμάν έγινε σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα και απέκτησε πρόσωπο μέσα από αυτή τη διαδικασία.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΜΠΑΓΙΑΝΝΗ w Τι σημαίνει πολιτική αγωγή του αντιφασιστικού κινήματος; Πολιτική αγωγή σημαίνει, νομικά, δύο πράγματα. Αφενός, τη δυνατότητα παράστασης σε ένα ποινικό δικαστήριο από πλευράς των θυμάτων για τη διεκδίκηση αστικής αποζημίωσης. Αφετέρου, έναν διακριτό ρόλο μέσα στην ποινική δίκη, ενός διαδίκου ο οποίος έχει συμφέρον να καταλήξει η συγκεκριμένη υπόθεση στην καταδίκη των κατηγορουμένων και, γι’ αυτό, έχει όλα τα σχετικά δικαιώματα: τη δυνατότητα πρόσβασης στη δικογραφία, εξέτασης μαρτύρων κλπ. Η πρωτοβουλία μας για την πολιτική αγωγή του αντιφασιστικού κινήματος στη δίκη της Χρυσής Αυγής έχει ως αφετηρία της την πεποίθηση ότι δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε τις διωκτικές και δικαστικές αρχές. Όχι για κάποιον αφηρημένο ή ιδεολογικό λόγο, αλλά επειδή στη διάρκεια της πολύχρονης ύπαρξης της Χ.Α. δεν την έχουν αντιμετωπίσει, παρότι υπήρχε πλούσιο ποινικό περιεχόμενο. Αυτό εντείνει ακόμα περισσότερο την ανάγκη να είμαστε παρόντες στη δίκη, με έναν ανεξάρτητο τρόπο. Eκτιμούσαμε και εκτιμάμε ότι ο πρωταρχικός λόγος για τον οποίο αναγκάστηκε να κινηθεί το ελληνικό κράτος ποινικά κατά της Χ.Α. ήταν η πίεση του αντιφασιστικού κινήματος. Φυσιολογικό αποτέλεσμα αυτής της εκτίμησης ήταν ότι το αντιφασιστικό κίνημα θα πρέπει να είναι παρόν, ως πολιτική αγωγή, στη δίκη της Χ.Α. Η ιδέα γεννήθηκε σε μια πανελλαδική και διεθνή συνάντηση της ΚΕΕΡΦΑ, τον Οκτώβρη του 2013 στην Αθήνα, λίγο μετά τη σύλληψη του ηγετικού πυρήνα της Χ.Α. Και βάλαμε τρεις στόχους: Πρώτον, κανένα θύμα φασιστικής βίας να μη μείνει ανυπεράσπιστο, δεύτερον, καμία εγκληματική πράξη της ναζιστικής συμμορίας να μη μείνει ατιμώρητη και, τρίτον, η ποινική δίωξη να φτάσει όσο πιο βαθιά και όσο πιο ψηλά χρειάζεται. Δημιουργήσαμε λοιπόν μια πρωτοβουλία δικηγόρων που δουλεύουμε πάνω σε αυτούς τους στόχους· μπορείτε να δείτε και το μπλογκ μας (jailgoldendawn.wordpress. com). Δεν επιλέγουμε μια γραμμή «αναχωρητισμού», αλλά μια αυτόνομη ενεργή πρωτοβουλία που θα παρέμβει και κινηματικά και δικαστικά. w Θα είστε λοιπόν πολιτική αγωγή στη μεγάλη δίκη της Χρυσής Αυγής; Ναι, θα είμαστε, εκ μέρους των αιγύπτιων αλιεργατών. Έχουμε αρχίσει ήδη να μελετάμε τη δικογραφία, που είναι τεράστια, δεκά-
Τζωρτζ Γκρος, «Ο προπαγανδιστής» (αλληγορία για τον Χίτλερ), 1928
δες χιλιάδες σελίδες. Θυμίζω ότι στη δίκη αυτή θα συνεκδικαστούν τέσσερις υποθέσεις, πάντα με τα σημερινά δεδομένα: η υπόθεση της εγκληματικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή (δηλαδή η «σύσταση και συμμορία», το παλιό 187 του Ποινικού Κώδικα όπως έχει τροποποιηθεί), η δολοφονία του Παύλου Φύσσα, η επίθεση στους συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ στο Πέραμα και η επίθεση στους αιγύπτιους ψαράδες, επίσης στο Πέραμα. w Και στο παρελθόν υπήρξατε πολιτική αγωγή σε άλλες δίκες, όπως στη δίκη για τη δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν. Πες μας την εμπειρία από αυτή τη δίκη. Η δολοφονία Λουκμάν ήταν μια από τις πιο εμβληματικές περιπτώσεις ρατσιστικής βίας, σε διασύνδεση με τη Χρυσή Αυγή. Η εξέλιξη της δίωξης και της δίκης είναι πολύ χαρακτηριστική: ξεκίνησε με ένα βούλευμα που υιοθετούσε τον ισχυρισμό των κατηγορουμένων, ότι η δολοφονία έγινε για «ασήμαντη αφορμή», έναν διαπληκτισμό στον δρόμο. Και, βέβαια στη διάρκεια της αστυνομικής έρευνας, δεν είχε γίνει ούτε το ελάχιστο από όσα έγιναν στην υπόθεση της δολοφονίας Φύσσα: δεν «άνοιξε» ούτε ένα κινητό, δεν δημοσιοποιήθηκαν φωτογραφίες
(ακόμα και σήμερα η όψη των δραστών δεν είναι γνωστή στην κοινή γνώμη), δεν έγινε αναπαράσταση του εγκλήματος, δεν βρέθηκαν οι αυτόπτες που ξέρουμε ότι υπήρχαν κλπ. Η εμπειρία της πολιτικής αγωγής (ήμασταν εγώ, ο Τάκης Ζώτος και ο Κώστας Παπαδάκης) υπήρξε πολύ διδακτική. Κάναμε μια μεγάλη προσπάθεια να αναδείξουμε το ρατσιστικό κίνητρο, που ήταν η ουσία της συγκεκριμένης δολοφονίας. Ασφαλώς έπαιξε καθοριστικό ρόλο το γεγονός ότι η δίκη έγινε μετά τη δολοφονία Φύσσα και τις συλλήψεις του ηγετικού πυρήνα της Χ.Α., που σηματοδοτούν μια τομή στη στάση των κρατικών αρχών. Και πάλι, όμως, η αλλαγή δεν ήταν ολοκληρωμένη. Θυμίζω λ.χ. ότι ενώ οι ανακρίτριες πρότειναν την προφυλάκιση, εκ νέου, των δύο κατηγορούμενων για τη δολοφονία του Λουκμάν, με την κατηγορία της συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, ο εισαγγελέας Ι. Ντογιάκος διαφώνησε. Και το συμβούλιο, στο οποίο παραπέμφθηκε το ζήτημα, αποφάσισε τη μη προφυλάκισή τους, θεωρώντας, μεταξύ άλλων, παρακινδυνευμένο ότι η δολοφονία είχε ρατσιστικά κίνητρα. Η δίκη κατέληξε με την εισαγγελέα να αναγνωρίζει ότι το μοναδικό κίνητρο των δρα-
w Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η δίωξη; Βρισκόμαστε στο τέλος του ανακριτικού έργου. Οι ανακρίτριες έχουν κάνει σοβαρή και εκτεταμένη δουλειά, έχουν ανοίξει το πεδίο της ποινικής δίωξης. Είναι πολύ σημαντικό, επειδή στην αρχή υπήρχε το ερώτημα κατά πόσον είναι εγκληματική οργάνωση η Χρυσή Αυγή ή ένα υποσύνολο στο εσωτερικό της. Αυτή τη στιγμή, μέσα από τη δουλειά που έκαναν οι ανακρίτριες, μέσα από τις εκατοντάδες υποθέσεις που υπάρχουν πλέον μέσα στη δικογραφία, έχουμε σαφή εικόνα: η Χ.Α. δεν είναι ένα πολιτικό κόμμα με μια εγκληματική οργάνωση στο εσωτερικό της. Είναι μια εγκληματική οργάνωση με την προβιά κόμματος. Εκκρεμούν ακόμα η κλήση των υπόλοιπων βουλευτών σε απολογία, καθώς και μερικά επιμέρους σημαντικά σημεία, όπως το πογκρόμ του Μαΐου του 2011, στο κέντρο της Αθήνας, μετά τη δολοφονία του Μανώλη Καντάρη. Έχουμε καταθέσει σχετική αναφορά στον Άρειο Πάγο, για την εξιχνίαση του συγκεκριμένου πογκρόμ, για το οποίο προς το παρόν δεν έχει τιμωρηθεί κανένας, παρά το γεγονός ότι υπήρξε ένας νεκρός και δεκάδες τραυματίες Από τα στοιχεία που έχουμε καταθέσει προκύπτει ο καθοριστικός ρόλος ηγετικών στελεχών της Χ.Α., όπως ο Κασιδιάρης και ο Παναγιώταρος, στην οργάνωση του πογκρόμ. Πολιτικά, ωστόσο, εκτιμώ ότι βρισκόμαστε σε μια φάση όπου η κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα αρχίζουν να έχουν δεύτερες σκέψεις για τη δίωξη, ιδίως μετά τα αποτελέσματα των εκλογών που έδειξαν ότι ο
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
ΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
35
Can Vies
ή η πόλη της Βαρκελώνης σε κρίση
προσδοκώμενος «επαναπατρισμός» των απογοητευμένων δεξιών ψηφοφόρων από τη Χ.Α. προς της Ν.Δ. δεν λειτούργησε. Το πώς θα προχωρήσει η υπόθεση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δράση του αντιφασιστικού κινήματος. Νομίζω αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι αν τα ηγετικά στελέχη της Χ.Α. αθωωθούν ή «πέσουν στα μαλακά» θα είναι ένα συγκλονιστικό γεγονός, που θα ανοίξει διάπλατα τον δρόμο στη νεοναζιστική οργάνωση, όχι μόνο για την τέλεση νέων εγκληματικών πράξεων, αλλά για την ίδια την πολιτική εξουσία. Αυτό είναι το διακύβευμα, τόσο σοβαρό, και με βάση αυτό πρέπει, πιστεύω, το αντιφασιστικό κίνημα να σχεδιάσει τη στρατηγική του το αμέσως επόμενο διάστημα, που είναι κρίσιμο. w Ακούγεται συχνά η άποψη —και καλοπροαίρετα, με ανησυχία— ότι τα στοιχεία δεν είναι επαρκή, η υπόθεση δεν είναι «δεμένη». Τι πιστεύεις, ως νομικός; Μετά λόγου γνώσεως, έχοντας πλέον και εικόνα της δικογραφίας, θέλω να πω ρητά, σε όλους, ότι δεν πρέπει να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία: η συγκρότηση και διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης από την ηγεσία της Χρυσής Αυγής είναι ακλόνητα θεμελιωμένη. Υπάρχουν εκατοντάδες υποθέσεις, και πολλές δικαστικές αποφάσεις πλέον, που τη στοιχειοθετούν χωρίς αμφιβολία. Γνωρίζουμε πια ότι οι επιθέσεις από τα τάγματα εφόδου της Χ.Α., έγιναν ύστερα από κεντρικό σχεδιασμό, έλεγχο και καθοδήγηση. Η ηγεσία της Χ.Α. είναι η επιτομή της εγκληματικής οργάνωσης. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι τα «ανεπαρκή στοιχεία», κάθε άλλο. Το πρόβλημα είναι ότι η εμβάθυνση της ποινικής δίωξης της Χ.Α. έρχεται αντιμέτωπη με τη βαθιά διασύνδεση της Χ.Α., με το κράτος: την αστυνομία, τον στρατό, αλλά και τα ψηλά πατώματα της κυβέρνησης, όπως φάνηκε και από το βίντεο Μπαλτάκου. Αυτό είναι το πραγματικό «πρόβλημα» αυτής της δίωξης: ότι η εξέλιξή της θα σημάνει, για να το πω προβοκατόρικα, ότι το κράτος θα πρέπει να δαγκώσει τον εαυτό του. w Ποια σημασία αποδίδεις στο ποινικό κομμάτι; Το ρωτάω αυτό γιατί είναι ισχυρή η άποψη, ιδίως στους κόλπους της Αριστεράς, ότι τον φασισμό δεν τον αντιμετωπίζουμε (μόνο) δικαστικά.
Για μας είναι καθαρό ότι τον φασισμό δεν πρόκειται να τον τσακίσουμε στα δικαστήρια. Ο φασισμός είναι γέννημα πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων, και μονάχα εκεί που βλασταίνει μπορεί να αντιμετωπιστεί: στις γειτονιές, στους εργατικούς χώρους, στα σχολεία, στους ίδιους τους ανθρώπους και τις κοινωνικές τάξεις που θέτει στο στόχαστρο για να διαλύσει, αλλά και να στρατολογήσει. Και αυτό δεν είναι έργο των δικαστηρίων. Είναι, πρωτίστως, έργο ενός μαζικού, εξωθεσμικού αντιφασιστικού κινήματος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το αντιφασιστικό κίνημα δεν πρέπει να δίνει τη μάχη σε όλα τα πεδία. Ένα από αυτά, και μάλιστα πολύ σημαντικό, είναι και το δικαστικό. Και ο λόγος που είναι σημαντικό έχει να κάνει με την ίδια την ουσία του πολιτικού σχεδίου της Χρυσής Αυγής. Το σχέδιο της Χ.Α. δεν είναι η πολιτική πειθώ. Είναι η οικοδόμηση ταγμάτων εφόδου, παραστρατιωτικών δηλαδή δυνάμεων, ανεξάρτητων από το κράτος, ακόμα κι αν είναι δεμένες με χίλια νήματα μ’ αυτό, αλλά έχουν αυτόνομες επιχειρησιακές δυνατότητες. Τάγματα που ελέγχουν και σπέρνουν τον τρόμο σε γειτονιές και ομάδες (μετανάστες, συνδικαλιστές, ομοφυλόφιλους, εν γένει «αποδιοπομπαίους»), στη συνέχεια και σε εργατικούς χώρους, σε όλα τα πεδία του κοινωνικού. Και μετά —αυτό είναι το πολιτικό σχέδιο των φασιστικών κομμάτων, όπως το γνωρίζουμε ιστορικά— η ηγεσία του κόμματος παζαρεύει με τους ισχυρούς του πλούτου την ισχύ αυτών των παραστρατιωτικών δυνάμεων κρούσης, προκειμένου να πάρει την εξουσία, και σε αντάλλαγμα να τσακίσει το εργατικό κίνημα και την Αριστερά. Η δράση των ταγμάτων εφόδου, που συνεπάγεται σωρεία εγκληματικών πράξεων, ολόκληρο τον ποινικό κώδικα σχεδόν, είναι κομβικό σημείο για την κατάληψη της εξουσίας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο υπάρχει ποινικό περιεχόμενο στο πολιτικό σχέδιο της Χ.Α., που δεν υπάρχει ακόμα και σε ένα ακραίο συντηρητικό κόμμα. Τα τάγματα εφόδου δεν είναι μια «ακτιβίστικη παρέκκλιση», σαν τους Ρέιντζερς της Ν.Δ., όπως διατείνεται η Χ.Α. Είναι ο πυρήνας του πολιτικού της σχεδίου. Εδώ έχουμε λοιπόν ταύτιση πολιτικού και ποινικού, και γι’ αυτό είναι απαραίτητο και κρίσιμο να παρέμβουμε στο ποινικό πεδίο. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους της Βαρκελώνης, της Καταλονίας αλλά και ολόκληρης της Ισπανίας τις προηγούμενες μέρες για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην κατεδάφιση του κτιρίου Can Vies, το οποίο λειτουργούσε ως κοινωνικό αυτοδιαχειριζόμενο κέντρο τα τελευταία δεκάξι χρόνια. Σημείο συνάντησης για όλη την γειτονιά και για διαφορετικές γενιές ανθρώπων, η κατάληψη λειτούργησε όλο αυτό το διάστημα ως μήτρα κοινωνικών και καλλιτεχνικών εγχειρημάτων: φεμινιστικές ομάδες, φοιτητικές συνελεύσεις, αθλητικές και μουσικές δραστηριότητες, εκδοτικές πρωτοβουλίες, μαθήματα νοηματικής. Όλα αυτά και πολλά άλλα έβρισκαν στέγη στην Can Vies και παράλληλα έχτιζαν διαφορετικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και, άρα, έναν εναλλακτικό ζωτικό χώρο στην πόλη. Η αλληλεγγύη και η αυτοδιαχείριση κατάφεραν να μετατραπούν σε ζωντανή καθημερινότητα στη γειτονιά του Σαντς: γι’ αυτό τον λόγο οι κάτοικοι βγήκαν στους δρόμους μαζικά, υπερασπιζόμενοι την κατάληψη απέναντι στην αστυνομία. Μετά από πέντε ημέρες αντίστασης και συγκρούσεων, το δημοτικό συμβούλιο της περιοχής αποφάσισε να αναστείλει την κατεδάφιση, ενώ στην γειτονιά ξεκίνησαν αμέσως εργασίες για την επανανέγερση του κτιρίου. Χ.Κ. ΤΟΥ ΓΙΟΖΕΠ ΚΑΡΛΕΣ ΡΙΟΥΣ Τη Δευτέρα 26 Μαΐου, ο δήμαρχος της Βαρκελώνης Χαβιέ Τρίας διέταξε την εκκένωση της κατάληψης Can Vies, διαπράττοντας ίσως το μεγαλύτερο λάθος της θητείας τόσο του ίδιου, όσο και του κόμματός του (του συντηρητικού εθνικιστικού καταλανικού CiU), που απαρτίζει την κυβέρνηση του δήμου της Βαρκελώνης. Κι αυτό γιατί με την απόφαση αυτή ανέτρεψε τις ήδη περίπλοκες κοινωνικές ισορροπίες που επικρατούν στην πόλη. Η Can Vies δεν ήταν απλά ένα κατειλημμένο δημοτικό κτίριο, αλλά ένα σύμβολο των λεγόμενων εναλλακτικών κινημάτων, ένα εργαστήριο όπου δουλεύονταν ιδέες, ουτοπίες και πρωτοβουλίες πολιτών, με σκοπό την αλλαγή της πραγματικότητας γύρω τους. Το κέντρο αυτό ήδη μετρούσε δεκάξι χρόνια ζωής στην καρδιά του Σαντς μιας γειτονιάς με ισχυρούς κοινοτικούς ιστούς και συνεργατική δυναμική που αποτελούσε σημείο αναφοράς για ολόκληρη την Καταλονία. Μέσα σε μια τέτοια γειτονιά, η Can Vies λειτουργούσε ως σχολείο, όπου
Ο Josep Carles Rius είναι δημοσιογράφος. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο www.eldiario.es (goo.gl/jK5bMz), 29.5.2014.
διαφορετικές γενιές διδάχτηκαν όλα αυτά τα χρόνια πώς να συμμετέχουν στα κοινά. Με άλλα λόγια, η κατάληψη δεν αποτελούσε πρόβλημα ούτε για την γειτονιά ούτε για την πόλη συνολικά — το αντίθετο. Η Can Vies ήταν μια εναλλακτική πραγματικότητα στην αίσθηση ματαίωσης που φωλιάζει σε πολλές συνοικίες της Βαρκελώνης, οι οποίες νιώθουν αποκλεισμένες από ένα άδικο πρότυπο πόλης· ως τέτοιο τουλάχιστον το αντιλαμβάνονται όλο και περισσότερα κομμάτια της κοινωνίας, αφού είναι ένα μοντέλο που προωθεί την ανισότητα έναντι της κοινωνικής συνοχής. Αυτό σίγουρα δεν είναι μια ιστορικά πρωτότυπη εμπειρία για την Βαρκελώνη, αφού έχει ήδη ζήσει την εμπειρία κοινωνικών εντάσεων σε πολλαπλές φάσεις. Στη διάρκεια των χρόνων της δηΑπό τη ζωή της μοκρατίας, η εξουσία γειτονιάς με την Can χειρίστηκε με ευφυΐα Vies. Φωτογραφία τέτοιες περιπτώσεις, του Sergi Bernal αλλά αυτό ανήκει πια στο παρελθόν. Γιατί ο κίνδυνος σήμερα βρίσκεται στο νέο διττό μοντέλο που αναδύεται: αφενός μία Βαρκελώνη που ευημερεί χάρη στην τουριστική της γοητεία και αφετέρου φτωχοποιημένες συνοικίες που νιώθουν αποκλεισμένες από την πρόοδο που βιώνει η ίδια τους η πόλη. Η Can Vies λειτουργούσε ακριβώς σαν μια βαλβίδα εκτόνωσης αυτής της κοινωνικής πίεσης, μεταμορφώνοντάς την σε πράξη καθημερινής επανάστασης και δημιουργικότητας, όχι εγκατάλειψης και αποθάρρυνσης. Χωρίς να το γνωρίζουν οι δημοτικές αρχές, η Can Vies ήταν ένα από τα κομμάτια της πόλης που βοηθούσαν να κρατηθεί ζωντανός ο ιστός της συνύπαρξης, που έκαναν την Βαρκελώνη μια πόλη εξαιρετικά πολυφωνική και πλουραλιστική — και την ίδια στιγμή τους κατοίκους της να νιώθουν έντονα ότι ανήκουν σ’ αυτή την πόλη, ότι η πόλη τους ανήκει. Μία τέτοια πόλη δεν μπορεί να ορίζεται από ιδεολογικές προκαταλήψεις ή τη δύναμη της αστυνομικής ισχύος, παρά μόνο από μία συμφωνία μεταξύ της πολιτικής και του συνόλου των πολιτών που διαρκώς ανανεώνεται. Η Can Vies δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός· είναι κατηγορία από μόνη της, γιατί μας αποκαλύπτει την έλλειψη ενός μοντέλου πόλης. Ή, ακόμα χειρότερα, ότι ένα τέτοιο μοντέλο υπάρχει, αλλά βασίζεται στην ποινικοποίηση ανθρώπων και ιδεών που δεν συμβαδίζουν με τις απόψεις του δημάρχου. Σήμερα το μισογκρεμισμένο κτίριο της Can Vies, στην καρδιά του Σαντς αποτελεί το σύμβολο ενός τεράστιου λάθους και το χαμένο μοντέλο μιας συνεκτικής κοινωνίας που η Βαρκελώνη πρέπει να επανακτήσει. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΧΑΡΑ ΚΟΥΚΗ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Αυτές τις μέρες, ο Σπύρος Ασδραχάς μας χάρισε ένα ωραίο δώρο: τον τόμο «Υπομνήσεις. Ιστορικότροπα σημειώματα» (εκδ. Θεμέλιο), καρπό ώριμο της σοφίας και της γραφής του. «Υπομνήσεις», όπως εξηγεί ο ίδιος, «δηλαδή ανασύσταση πραγμάτων ή σωστότερα μια θεματολογίας που ήδη ήταν γνωστή. Ιστορικότροπα, όχι ιστορικά σημειώματα. Δηλώνεται έτσι ένα είδος μετοχής σ’ ορισμένα από τα πλατιά πεδία της ιστοριογραφίας». Σημειώματα επίσης πολυθεματικά: «από τα κοράκια ως τις βραχονησίδες· και από τις βραχονησίδες ως τις αναδύσεις που έρχονται από παλιές μου λογοτεχνικές αγάπες, όπως λόγου χάρη ο πρώτος μου ποιητής, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης». Σχεδόν όλα τα κείμενα είχαν πρωτοεμφανιστεί στην Καθημερινή¸ με τη φροντίδα του Νίκου Ξυδάκη. Παραθέτουμε στη συνέχεια το ακροτελεύτιο κείμενο του τόμου, κείμενο που πρωτοδημοσιεύεται στον τόμο.
Η αποτροπή του ανταγωνισμού ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ Ι. ΑΣΔΡΑΧΑ Η αποτροπή του ανταγωνισμού συνιστά διακριτικό γνώρισμα των προκαπιταλιστικών οικονομιών, χωρίς ωστόσο αυτή να συνεπάγεται την κατάργησή του. Λέγαμε στο προηγούμενο σημείωμα ότι ίσχυε η διατίμηση, το narh, δηλαδή η ανώτερη τιμή. Στην οικονομία, ωστόσο, του παζαριού η «δίκαιη» τιμή ήταν προς αναζήτηση: πλειοδοτούσε ο πωλητής και μειοδοτούσε ο αγοραστής, έκαναν δηλαδή «παζάρια». Είναι ενδεικτική, ανάμεσα στην πολυσημία της λέξης «παζάρι», αυτή η πρακτική της διαμόρφωσης των τιμών. Το παζάρι το συνοδεύει, όχι υποχρεωτικά πάντα, η διαφάνεια της κατασκευής του προϊόντος. Στις Φωνές του Μαρακές ο Κανέττι παρατηρεί ότι ο πωλητής κατασκεύαζε το προϊόν του κάτω από τα μάτια όλων των ανθρώπων του παζαριού. Πιο επεξεργασμένη μορφή αυτής της διαφάνειας ήταν η τήρηση των συντεχνιακών κανόνων: κάποιοι ξέφευγαν και έστηναν τα εργαστήρια τους παράμερα, με αποτέλεσμα την πτώση της ποιότητας του προϊόντος. Ας έρθουμε όμως στο προκείμενο, την αποτροπή το ανταγωνισμού. Το ζήτημα του εφοδιασμού του πληθυσμού με καταναλωτικά αγαθά, με «αγαθά της πρώτης ανάγκης», που ήταν τα τρόφιμα, δεν απασχολούσε μόνο τις μεγάλες πληθυσμικές συγκεντρώσεις, τις πόλεις, αλλά και τις μικρές, στο μέτρο όπου δεν είχαν ζωάρκεια και ήταν υπόφορες στις εισαγωγές. Όταν ένα πλεούμενο έφτανε σε ένα νησί με είδη πρώτης ανάγκης, ήταν απαγορευμένο να τα αγοράσουν οι έμποροι πριν ικανοποιηθεί η ζήτηση των κατοίκων: πρόκειται για την ανωνική πολιτική. […] Στη Φιλιππούπολη του 18ου αιώνα οι «αμπατζήδες» είναι ήδη οργανωμένοι σε συντεχνία — ρουφέτι ή εσνάφι επί το τουρκικότερον. Ο όρος αμπατζής είναι δίσημος: σημαίνει τον κατασκευαστή του αμπά, δηλαδή της κάπας, αλλά και το ράφτη του επενδύτη, τον καποράφτη. Ας σημειωθεί ότι τα υφάσματα του αμπά (πριν ραφούν) τα έλεγαν «γκρίζα». Δεν ξέρω αν αυτή η λέξη παραπέμπει στο χρώμα, το «κανούτο», όπως αλλοιώς το έλεγαν. Το γκρίζο ύφασμα παραπέμπει σε μια φάση όπου το νήμα δεν είχε λευκανθεί ή βαφεί. Τούτο δεν σημαίνει ότι τα «γκρίζα» ήταν ό,τι υποδεικνύει ή λέξη. Σε ένα άρθρο τής συντεχνίας των αμπατζήδων της Φιλιππούπολης αναγράφεται ότι έπρεπε οι μάστορες να περιμένουν στον «οντά» τους τούς πωλητές των αμπάδων, ανθρώπους της υπαίθρου, και όχι να τρέχουν να τους βρουν. Τούτο δηλώνει ότι αποφευγόταν ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους μαστόρους. Δηλώνει και κάτι άλλο σημαντικό: ότι στα χωριά υπήρχε βιοτεχνία. […]. Η αποτροπή του ανταγωνισμού γινόταν και με το «μονοπουλιό» (monopolya στην τουρκική εκδοχή της λέξης μονοπώλιο). Σύμφωνα με την πρακτική αυτή ο τιμαριώτης μπορούσε να διαθέτει μόνος αυ-
Αρμένιος έμπορος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έργο του Λουί Ντυπρέ, 1825
τός προϊόντα επί δύο σεληνιακούς μήνες («δύο φεγγάρια»). H αποτροπή του ανταγωνισμού είχε επιχειρηθεί στη Σμύρνη με τον ακόλουθο τρόπο: οι χιώτες έμποροι έκαναν ένα είδος κονσόρτσιουμ και αγόραζαν τις ολλανδικές εισαγωγές στην τιμή όπου οι ίδιοι επέβαλαν. Κατόπιν μοιράζονταν, ανάλογα με τη συμμετοχή του καθενός, και αποδέσμευαν τις τιμές. Η αποτροπή του ανταγωνισμού γινόταν εργαλείο για τη ανατροπή της. Το μονοπώλιο συνδεόταν επίσης με την ενοικίαση μιας φορολογικής προσόδου, το «απάλτο»: ο ενοικιαστής ή οι συνεταιρισμένοι ενοικιαστές αποκτούσαν έτσι την όλη διάθεση του μισθωμένου προϊόντος. Τα παραδείγματα πού επικαλεστήκαμε εικονογραφούν ένιους από τους συντελεστές ενός γενικού οικονομικού μηχανισμού. Όπως λέγαμε, η αποτροπή του ανταγωνισμού ενείχε την αναίρεσή της, αλλά συγχρόνως υπερασπιζόταν τον άμεσο καταναλωτή, ο οποίος τις χρηστικές αξίες δεν τις μετέτρεπε σε ανταλλακτικές. Αυτή την οικονομία δεν έχουμε λόγους να τη νοσταλγούμε μυθοποιώντας την. Ωστόσο, όλα της τα συστατικά στοιχεία δεν χάθηκαν, αλλά μεταμορφώθηκαν μετά στις ποικίλες μορφές του καπιταλισμού. Απομένει και κάτι άλλο: η έγνοια για την επιβίωση των ανθρώπων. Ένα δυνατό πνεύμα, ο φίλος μου Δημήτρης Μορτόγιας (που πάνε τριάντα πέντε χρόνια από τη στιγμή όπου σκόρπισε η τέφρα του στα νερά του Κατάκωλου), αυτό το δυνατό πνεύμα που δεν αποτυπώθηκε παρά σε συντρίμμια λόγου, έγραψε τους έξης στίχους σε ένα καρκινικό ποίημα: Από το αμήχανο φθόρισμα του ονείρου αν είχα τις αιχμές του σκαντζόχοιρου θα προτιμούσα τον ελεύθερο συναγωνισμό.
ANTIKΛΙΜΑΚΑ
Μάτια ερμητικά κλειστά Πριν από λίγα χρόνια, σε μια παραλιακή πόλη της Καλιφόρνιας, ένας δεκατετράχρονος μαθητής σκοτώνει μέσα στην τάξη, μπροστά στα μάτια όλων, έναν συμμαθητή του. Ο νεαρός δολοφόνος Μπράντον συλλαμβάνεται, δικάζεται και μπαίνει στη φυλακή για 25 χρόνια. Το θύμα, ο μικρός Λάρι, δεν ζει για να ολοκληρώσει κάτι που είχε μόλις αρχίσει να αποτολμάει: να ζει ως γυναίκα. Καθώς το ντοκιμαντέρ Valentine Road της Μάρτας Κάνινγκχαμ (ΗΠΑ, 2013) παρουσιάζει τα γεγονότα και μπαίνει κάτω από την επιφάνεια, ο προβληματισμός όλο και μεγαλώνει. Γιατί η εξήγηση που δίνουν τα «εξωτερικά χαρακτηριστικά» του εγκλήματος, η οποία θα ήταν ενδεχομένως αρκετή για πάψουμε να ασχολούματε με την υπόθεση και θα έκανε ένα σχετικό ντοκιμαντέρ να φαντάζει περιττό, είναι παραπλανητική. Όντως, ο δολοφόνος Μπράντον είναι λευκός, καλοχτισμένος, έχει μια όμορφη φιλενάδα, έλκεται από ρατσιστικές και νεοναζιστικές ομάδες της πόλης του, σκιτσάρει στα τετράδιά του αγκυλωτούς σταυρούς και, σαν παιδί μιας γνήσιας αμερικάνικης οικογένειας, δεν δυσκολεύεται να βρει στο σπίτι του πιστόλι. Όντως, το θύμα Λάρι είναι ένα ιδιαίτερο παιδί, μελαμψό, ορφανό, που αρχίζει να εκδηλώνει τη θηλυκή του πλευρά και να φοράει τακούνια και σκουλαρίκια στο σχολείο, κουβαλάει στην τσάντα του κραγιόν και μάσκαρα, θέλει να τον φωνάζουν με γυναικεία ονόματα, και την παραμονή του Αγίου Βαλεντίνου πηγαίνει στον Μπράντον και του ζητάει να «γίνει ο Βαλεντίνος του». Το αντράκι Μπράντον τσαντίζεται, και τσαντίζεται τόσο πολύ που την επομένη, ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου, πυροβολεί τον Λάρι μέσα στην τάξη. Όντως η ταινία, αν σταματούσε στο πρώτο μισάωρο, θα ήταν περιττή. Γιατί το θέμα δεν είναι απλώς σε ποιο δικαστήριο, ενηλίκων ή ανηλίκων, θα δικαστεί ο Μπράντον ούτε, τελικά, αν θα αναγνωριστούν ρατσιστικά κίνητρα για το έγκλημα. Η αγωνία για τη δικαστική έκβαση της υπόθεσης είναι μία μόνο αφηγηματική γραμμή της ταινίας - η πιο αδιάφορη. Η δεύτερη αφηγηματική γραμμή, πολύ πιο ενδιαφέρουσα, είναι οι συνθήκες στις οποίες μεγαλώνουν θύτης και θύμα. Ο θύτης Μπράντον είναι παιδί μιας εξαιρετικά προβληματικής οικογένειας, τρίτος γιος από δεύτερο γάμο μιας μητέρας που μπαινοβγαίνει σε κέντρα απεξάρτησης, με πατέρα επίσης τοξικοεξαρτημένο, που τον ξυλοφορτώνει. Το θύμα Λάρι είναι ορφανό, υιοθετημένο από μια εξίσου προβληματική οικογένεια, όπου κακοποιείται, ώσπου τελικά η πρόνοια τον παίρνει και τον εντάσσει σε ένα σπίτι-κέντρο για ορφανά παιδιά, όπου προλαβαίνει να ζήσει γαλήνια και σε περιβάλλον αγάπης και φροντίδας για οχτώ μόλις μήνες προτού δολοφονηθεί. Τι οπλίζει το χέρι του Μπράντον; Το μελαμψό χρώμα του δέρ-
ματος του Λάρι και τα σκουλαρίκια στ’ αφτιά του; Η «προσβολή» που δέχεται με το ομοφυλοφιλικό άνοιγμα του Λάρι; Η βία που έχει υποστεί από την οικογένειά του; Ή η ψυχική του ανάγκη να εξισωθεί μαζί τους στον πάτο της κοινωνίας; Πόσο επηρεάζει το outing του Λάρι η παιδική του ηλικία σε ένα περιβάλλον βίαιο, εχθρικό, άστοργο; Είναι εμφανές ότι έχουμε να κάνουμε με δυο θύματα των περιστάσεων. Πώς τα αντιμετωπίζει όμως η κοινωνία; Η υπόθεση της δολοφονίας αυτής δεν έμεινε στο περιβάλλον του σχολείου και της κωμόπολης. Απασχόλησε όλη την Αμερική, έφτασε ως και στην εκπομπή του Λάρι Κινγκ. Ωστόσο, ο η ταινία πάει ένα βήμα πιο βαθιά, συγκροτώντας μια τρίτη αφηγηματική γραμμή που φωτίζει τον πυρήνα του προβλήματος, δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε η κοινή γνώμη. Η δασκάλα των παιδιών, που είχε χαρίσει στον Λάρι το φόρεμα της κόρης της, απολύεται (και δουλεύει τώρα στα Starbucks με μισθό 4 φορές χαμηλότερο). Μια από τις δικηγόρους υπεράσπισης του Μπράντον ομολογεί δακρυσμένη ότι τον αγαπάει. Οι ένορκοι καταλήγουν να συμμετέχουν σε εκστρατεία υπέρ του και να φοράνε βραχιολάκια που γράφουν «save Brandon». Ο θύτης-θύμα των περιστάσεων γίνεται ήρωας. Συνεχίζει τα μαθήματα στη φυλακή και παίρνει το απολυτήριό του φορώντας την τήβεννο, σε ειδική τελετή, η οποία βιντεοσκοπείται και προβάλλεται πανηγυρικά. Πίσω στο σχολείο, οι συμμαθήτριες και οι συμμαθητές του Λάρι μένουν με ένα τεράστιο κενό. Η πολιτεία κλείνει τα μάτια, τα μαθήματα συνεχίζονται κανονικά. Καμία ιδιαίτερη μέριμνα, καμία ψυχολογική και κοινωνική στήριξη για το τραύμα που αφήνει πίσω του το έγκλημα, για το αποτύπωμά του σε παιδιά 14 χρονών. Και η μνεία στον Λάρι σχεδόν απαγορεύεται, αφού ένα δέντρο που φυτεύουν οι συμμαθητές στη μνήμη του στην αυλή του σχολείου δεν επιτρέπεται να πάρει το όνομά του, για να μην θυμίζει τα λερωμένα τα’ άπλυτα. Το ντοκιμαντέρ Valentine Road είναι μια γενναία ταινία. Πετυχαίνει να σε κάνει να σκέφτεσαι το θέμα για μέρες μετά, να το συζητάς στην παρέα σου, να αναρωτηθείς σε πόσα τέτοια εγκλήματα και, πάνω απ’ όλα, σε πόσες τέτοιες συνθήκες η κοινωνία κλείνει συστηματικά τα μάτια και γίνεται συνένοχος. Γι’ αυτό αξίζει η ταινία, γιατί παρά τη συμβατική κινηματογραφική γραφή της θίγει ένα από τα δυσκολότερα και πιο αποσιωπημένα προβλήματα, και μάλιστα χωρίς να φωνάζει. Δίνει έναυσμα για ν’ ανοίξουν τα ερμητικά κλειστά μας μάτια. Προβλήθηκε πριν από δυο βδομάδες στο φεστιβάλ outview, υπάρχει και online. ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
37
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
8 IOYNIOΥ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
10 θέσεις
για την ακροδεξιά στην Ευρώπη ΤΟΥ ΜΙΚΑΕΛ ΛΕΒΥ
1
Οι ευρωεκλογές επιβεβαίωσαν μια τάση που παρατηρούμε εδώ και αρκετά χρόνια στην πλειοψηφία των χωρών της ηπείρου: την εντυπωσιακή άνοδο της άκρας δεξιάς. Πρόκειται για ένα φαινόμενο χωρίς προηγούμενο από τη δεκαετία του 1930 και μετά. Αν σε κάποιες χώρες το ρεύμα αυτό κατέγραφε εκλογικά αποτελέσματα της τάξης του 10 με 20%, σήμερα, σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Αγγλία, Δανία), τα ποσοστά του ανέρχονται μεταξύ 25 και 30%. Στην πραγματικότητα, όμως, η επιρροή του είναι ευρύτερη από την εκλογική του επιρροή: οι ιδέες του μεταδίδονται και προσβάλλουν την «κλασική» δεξιά καθώς και ένα μέρος της σοσιαλ-φιλελεύθερης Αριστεράς. Η γαλλική περίπτωση είναι η πιο σοβαρή, καθώς η άνοδος του Εθνικού Μετώπου υπερβαίνει ακόμα και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις. Για να δανειστούμε τον εύστοχο τίτλο ενός πρόσφατου κύριου άρθρου του ειδησεογραφικού ιστότοπου Mediapart, βρισκόμαστε «Πέντε λεπτά πριν τα μεσάνυχτα». . Η ακροδεξιά χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα που εκτείνεται από αμιγώς νεοναζιστικά κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή, μέχρι αστικές δυνάμεις πλήρως ενσωματωμένες στο θεσμικό πολιτικό παιχνίδι, όπως το ελβετικό UDC. Κοινά τους χαρακτηριστικά ο σοβινιστικός εθνικισμός, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, το μίσος για τους μετανάστες —και ειδικότερα τους «μη Ευρωπαίους»— και τους Ρομά (τον πρώτο ίσως λαό στην Ευρώπη που είναι... μόνο ευρωπαϊκός), η ισλαμοφοβία, ο αντικομμουνισμός. Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε, σε πολλές περιπτώσεις, τον αντισημιτισμό, την ομοφοβία, τον μισογυνισμό, τον αυταρχισμό, την περιφρόνηση της δημοκρατίας, την ευρωφοβία. Σε άλλα ζητήματα —όπως λ.χ. ο νεοφιλελευθερισμός ή ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους—, το ρεύμα αυτό εμφανίζεται πιο διχασμένο. Θα ήταν σφάλμα να πιστέψει κανείς ότι οι φασισμός και ο αντιφασισμός αποτελούν φαινόμενα του παρελθόντος. Στις μέρες μας, βέβαια, δεν συναντάμε μαζικά φασιστικά κόμματα όπως το γερμανικό NSDAP της δεκαετίας του 1930, αλλά ήδη εκείνη την εποχή ο φασισμός δεν εξαντλούνταν σε ένα και μόνο μοντέλο: ο φρανκισμός στην Ισπανία και ο σαλαζαρισμός στην Πορτογαλία διέφεραν από τον ιταλικό φασισμό ή τον γερμανικό ναζισμό. Σήμερα, μια σημαντική μερίδα της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς ακολουθεί το φασιστικό ή/και νεοναζιστικό πρότυπο: είναι οι περιπτώσεις της Χρυσής Αυγής και του ουγγρικού Jobbik, των ουκρανικών Svoboda και Pravyi Sektor κ.λπ. Αλλά το ίδιο ισχύει, καίτοι υπό άλλη μορφή, για το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο, το αυστριακό FPÖ, το βελγικό Vlaams Belang κ.ά., τα ιδρυτικά στελέχη των οποίων διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τον ιστορικό φασισμό και τις δυνάμεις που συνεργάστηκαν με το Γ΄Ράιχ. Σε άλλες χώρες (Ολλανδία, Ελβετία, Αγγλία, Δανία), τα κόμματα της ακροδεξιάς δεν έχουν αναγκαστικά φασιστικές καταβολές αλλά συμμερίζονται τον ίδιο ρατσισμό και ισλαμοφοβία. Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον, προκειμένου να πείσουν ότι η άκρα δεξιά έχει αλλάξει και ουδεμία σχέση έχει πλέον με τον φασισμό, είναι η αποδοχή εκ μέρους της της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και των εκλογών ως μέσου ανέλιξης στην εξουσία. Ας θυμηθούμε, ωστόσο, ότι ο Αδόλφος Χίτλερ χρίστηκε καγκελάριος με τη νόμιμη ψήφο του γερμανικού κοινοβουλίου, και ότι ο στρατηγός Πεταίν εκλέχθηκε επικεφαλής της κυβέρνησης από το γαλλικό κοινοβούλιο. Αν το Εθνικό Μέτωπο ανερχόταν τελικά στην εξουσία μέσω εκλογών —υπόθεση που, δυστυχώς, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε— τι θα απέμενε άραγε από τη δημοκρατία στη Γαλλία;
7
8
2
3
όχι συμπαθή (ποιος δεν είναι υπέρ του λαού και εναντίον των ελίτ;), αποκρύπτοντας επιμελώς τους πραγματικά επίμαχους όρους: ρατσισμός, ξενοφοβία, φασισμός, ακροδεξιά. Στον «λαϊκισμό» καταφεύγουν και οι ιδεολόγοι του νεοφιλελευθερισμού για να εξομοιώσουν τεχνηέντως την ακροδεξιά με τη ριζοσπαστική αριστερά, μετατρέποντάς τις σε «δεξιό λαϊκισμό» και «αριστερό λαϊκισμό», απλά και μόνο επειδή εναντιώνονται στις φιλελεύθερες πολιτικές, στην «Ευρώπη» κ.λπ. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, η αριστερά υποτίμησε σοβαρά τον κίνδυνο. Δεν είδε το κύμα της φαιάς πανούκλας να ανέρχεται και, επομένως, δεν θεώρησε αναγκαίο να αναλάβει έγκαιρα την πρωτοβουλία μιας αντιφασιστικής κινητοποίησης. Για ορισμένα ρεύματα της αριστεράς, που θεωρούν ότι η άκρα δεξιά δεν αποτελεί παρά ένα υποπροϊόν της κρίσης και της ανεργίας, πρεπει να καταπολεμηθούν πρώτα αυτά τα αίτια, και όχι το ίδιο το φασιστικό φαινόμενο. Αυτή η τυπικά οικονομίστικη λογική άφησε την αριστερά αμήχανη και αφοπλισμένη απέναντι στη ρατσιστική, ξενοφοβική και εθνικιστική ιδεολογική επίθεση της ακροδεξιάς. Καμιά κοινωνική ομάδα δεν έχει ανοσία στη φαιά πανούκλα. Οι ιδέες της ακροδεξιάς, και ειδικότερα ο ρατσισμός, έχουν προσβάλει μεγάλο μέρος όχι μόνο των μικροαστικών στρωμάτων και των ανέργων, αλλά και της εργατικής τάξης και της νεολαίας. Η περίπτωση της Γαλλίας το καταμαρτυρά με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο. Αυτές οι ιδέες δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα της μετανάστευσης: τα ποσοστά του Εθνικού Μετώπου, λ.χ., είναι ιδιαίτερα υψηλά σε αγροτικές περιοχές που δεν έχουν δει ποτέ μετανάστη. Οι Ρομά μετανάστες δε, που πρόσφατα βρέθηκαν στο στόχαστρο ενός εντυπωσιακού κύματος ρατσιστικής υστερίας —με την ενεργή συμμετοχή του «σοσιαλιστή» υπουργού Εσωτερικών Μανουέλ Βαλς— δεν υπερβαίνουν τους 20.000 στο σύνολο της γαλλικής επικράτειας. Μια άλλη κλασική «ανάλυση» της αριστεράς για το φασισμό επιμένει να τον εξηγεί σαν ένα εργαλείο που χρησιμοποιεί το μεγάλο κεφάλαιο για να συντρίψει την επανάσταση και το εργατικό κίνημα. Δεδομένου όμως ότι σήμερα το εργατικό κίνημα είναι ιδιαίτερα αποδυναμωμένο και ο κίνδυνος της επανάστασης ανύπαρκτος, το μεγάλο κεφάλαιο δεν έχει συμφέρον να υποστηρίξει τα κινήματα της ακροδεξιάς και, ως εκ τούτου, η απειλή της φαιάς πανούκλας δεν υφίσταται. Πρόκειται για μια ακόμα οικονομιστική θεώρηση που δεν λαμβάνει υπόψη της την αυτονομία των πολιτικών φαινομένων και φαίνεται να αγνοεί ότι το μεγάλο κεφάλαιο μπορεί να προσαρμόζεται χωρίς κανένα ενδοιασμό σε κάθε λογής πολιτικά καθεστώτα. Δεν υπάρχει μαγική συνταγή για την καταπολέμηση της άκρας δεξιάς. Χρειαζεται να αντλήσουμε έμπνευση, διατηρώντας πάντα μια κριτική απόσταση, από τις αντιφασιστικές παραδόσεις του παρελθόντος, αλλά πρέπει να μάθουμε και να καινοτομούμε, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις νέες όψεις του φαινομένου. Θα πρέπει να μάθουμε να συνδυάζουμε τις τοπικές πρωτοβουλίες με ενωτικά κοινωνικο-πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα με στέρεες βάσεις, συντονισμό και οργάνωση σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ενότητα είναι δυνατή, συγκυριακά, με όλο το φάσμα των «δημοκρατικών δυνάμεων», αλλά ένα οργανωμένο αντιφασιστικό κίνημα δεν θα είναι αποτελεσματικό και αξιόπιστο παρά μόνο αν πηγάζει από τις δυνάμεις που τοποθετούνται εκτός του κυρίαρχου μπλοκ της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης. Ο αγώνας ενάντια στον ρατσισμό και η αλληλεγγύη με τα θύματά του αποτελούν συστατικά στοιχεία μιας τέτοιας αντίστασης.
4
Αν εξαιρέσουμε την Ελλάδα, η οικονομική κρίση που μαστίζει την Ευρώπη από το 2008 ευνόησε πολύ περισσότερο την άκρα δεξιά απ’ ό,τι τη ριζοσπαστική αριστερά. Η σημερινή άκρα δεξιά επωφελήθηκε βέβαια από την κρίση, αλλά η κριση δεν τα εξηγεί όλα: στην Ισπανία και την Πορτογαλία, δυο χώρες που υπέφεραν περισσότερο από την κρίση, η άκρα δεξιά παραμένει περιθωριακή. Και στην Ελλάδα ακόμα, που η Χρυσή Αυγή γνώρισε μια εντυπωσιακή πρόοδο, παραμένει παρ’ όλα αυτά πολύ πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ. Την ίδια στιγμή, σε χώρες που έμειναν ανέπαφες από την κρίση, όπως η Ελβετία και η Αυστρία, η ρατσιστική ακροδεξιά ξεπερνά το 20%. Επομένως, θα πρέπει να αποφεύγουμε τις οικονομικιστικές ερμηνείες που συχνά προτείνει η αριστερά. Ιστορικοί παράγοντες παίζουν αναμφισβήτητα σημαντικό ρόλο: μια παλαιά και ευρύτατα διαδεδομένη παράδοση αντισημιτισμού σε κάποιες χώρες, η διατήρηση πολιτικών ρευμάτων που κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συνεργάστηκαν με τους ναζί σε κάποιες άλλες ή μια αποικιοκρατική κουλτούρα που εξακολουθεί να διαποτίζει στάσεις και συμπεριφορές πολλά χρόνια μετά την αποαποικιοποίηση — όχι μόνο στις πάλαι ποτέ Αυτοκρατορίες αλλά σχεδόν στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών. Όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι ιδιαίτερα παρόντες στη Γαλλία και μπορούν να εξηγήσουν την επιτυχία του λεπενισμού. Η έννοια «λαϊκισμός» που χρησιμοποιείται από κάποιους πολιτολόγους, τα ΜΜΕ αλλά και ένα κομμάτι της αριστεράς, αποτυγχάνει πλήρως να περιγράψει το εν λόγω φαινόμενο· αντίθετα, επιτείνει τη σύγχυση. Αν στη Λατινική Αμερική των δεκαετιών 1930-1960 ο όρος παρέπεμπε σε κάτι λίγο-πολύ συγκεκριμένο (στον λαϊκισμό του Βάργκα, τον περονισμό κ.λπ.), η χρήση που του επιφυλάσσεται στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1990 και εξής είναι ολοένα και περισσότερο αόριστη και ασαφής. Ο λαϊκισμός ορίζεται ως «μια πολιτική θέση που παίρνει το μέρος του λαού ενάντια στις ελίτ», κάτι όμως που μπορεί να ισχύει σχεδόν για κάθε πολιτικό κίνημα ή κόμμα. Με το να αποδίδεται στα κόμματα της ακροδεξιάς αυτή η «ψευδοέννοια» καταλήγει —εκούσια ή ακούσια— να τα νομιμοποιεί, να τα καθιστά πιο αποδεκτά, αν
5
6
9
10
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΠΑΝΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ