Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Kείμενα των: Μαρίας Καλαντζοπούλου, Παναγιώτη Νούτσου, Δέσποινας Μπίρη, Στρατή Μπουρνάζου, Νίκου Κ. Αλιβιζάτου, Μπραντ Μπόλμαν, Ελένης Τζιρτζιλάκη, Αγγελικής Τόμπρου, Αντώνη Σαχπεκίδη, Άρη Μαραγκόπουλου ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 793
ΚΥΡΙΑΚΗ 29 IOYNIOY 2014
ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
«Κατεπείγουσα» επίθεση σε χώρο, θεσμούς, κοινωνία και δημοκρατία ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ Όλο και συχνότερα τελευταία εμφανίζεται η θλιβερή ανάγκη να καταγγείλουμε την επίθεση στα συλλογικά μας κεκτημένα: στους θεσμούς, τη δημοκρατία, τα δικαιώματα, την κληρονομιά μας και τον δημόσιο πλούτο. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον χώρο, το εναρκτήριο λάκτισμα και πλαίσιο-ομπρέλα για όσα ακολούθησαν έδωσε ο διαβόητος Εφαρμοστικός Νόμος 3986/2011 του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής. Εκεί, ο νομοθέτης μάς προϊδέασε για τα επερχόμενα: ξήλωμα θεσμών και κανόνων για την προστασία και ανάπτυξη της γης (ιδιωτικής και δημόσιας), κατάργηση του δημόσιου σχεδιασμού για το δημόσιο συμφέρον, κατίσχυση ιδιωτικών σχεδίων —των ενδιαφερόμενων επενδυτών, μικρών και μεγάλων— έναντι όποιων όρων, σχεδίων ή περιορισμών είναι θεσμοθετημένοι. Όσοι θυμόμαστε τον τρόπο με τον οποίο ψηφίστηκε ο Εφαρμοστικός εκείνο το καλοκαίρι, αντιλαμβανόμαστε ότι ήταν ένα προκλητικά αντιδημοκρατικό υπόδειγμα, από κάθε άποψη. Έκτοτε έχουν μεσολαβήσει τρία χρόνια νομοθετικής υπερπαραγωγής που εξειδικεύει, ραφινάρει ή βαθαίνει αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Το νομοσχέδιο για τη Χωροταξική και Πολεοδομική Μεταρρύθμιση και τις Χρήσεις Γης, που ψηφίστηκε την περασμένη Τετάρτη, είναι ένα απ’ τα πολλά, σε μια μακρά σχετική σειρά. Αναμενόταν εδώ και καιρό και αποτέλεσε, υποτίθεται, αντικείμενο επεξεργασίας από κατάλληλα συνεργάσιμους ειδικούς εδώ και δύο χρόνια. Την αναμονή του συνόδευε, βέβαια, το πολύ δυσοίωνο αιτιολογικό ότι συνιστά «μνημονιακή υποχρέωση». Ακόμα κι η «υποχρέωση» αυτή, ωστόσο, δεν δικαιολογεί τον τρόπο με τον οποίο προωθήθηκε στη Βουλή, με διαδικασίες «κατεπείγοντος», και μάλιστα σε θερινό τμήμα. Ο ακραία αντικοινοβουλευτικός και αντιδημοκρατικός τρόπος με τον οποίο ψηφίστηκε άρον άρον, χωρίς ουσιαστικά να συζητηθεί, ταιριάζει στον ακραία ισοπεδωτικό του χαρακτήρα απέναντι σε θεσμούς, παραδόσεις οργάνωσης του χώρου, διαδικασίες κοινωνικού ελέγχου, ακόμα και το ίδιο το Σύνταγμα. Η εξέλιξη του περιεχομένου όλης της μνημονιακής νομοθεσίας για τον χώρο, ακόμα και η εξέλιξη των νομοθετημάτων αποδεικνύουν πως σιγά-σιγά τα νομοθετικά επιτελεία αποθρασύνονται και αποκαλύπτουν εξόφθαλμα τις υπηρεσίες που παρέχουν σε μεγάλο κεφάλαιο, ημέτερους και λόμπι. Οι παλιές μομφές περί «φωτογραφικών διατάξεων» φαντάζουν σήμερα ανέκδοτο μπροστά στον ορυμαγδό των φωτογραφικών αλλά κυρίως αντισυνταγματικών διατάξεων που αντικαθιστούν κάθε μέρα που περνά το προϋπάρχον θεσμικό πλαίσιο. Η κατάχρηση στη δημιουργία νησίδων «εξαίρεσης» από τους κανόνες για μεγαλοεπενδυτές, η κατά κόρον προσφυγή σε μια μονοσήμαντη ερμηνεία του δημόσιου συμφέροντος μέσα από την «έξοδο της χώρας από την κρίση» που δεν πατά νομικά πουθενά ει μη μόνον στη γνώμη του εκάστοτε υπουργού Περιβάλλοντος, Ανάπτυξης ή Οικονομικών, η οριστική απενοχοποίηση των συντακτών των νομοσχεδίων που τους επιτρέπει
να μη διατηρούν ούτε για τα μάτια του κόσμου την προάσπιση του περιβάλλοντος, της «βιώσιμης ανάπτυξης» ή της «ποιότητας ζωής» ακόμα και ως γενικό στόχο, είναι πλέον η νομοθετική νόρμα. Αν από κάτι έπασχε η οργάνωση του χώρου στην Ελλάδα ήταν η μη τήρηση των κανόνων, το νομοθετικός δαίδαλος των «παρεκκλίσεων» και η εκτεταμένη αυθαιρεσία στην εκμετάλλευση του χώρου (δόμηση και χρήσεις γης). Με τον τρόπο αυτό δεν υπέφεραν μόνο οι περιοχές που έπρεπε να προστατευθούν, έπασχε ακόμα και η ίδια η τοπική, περιφερειακή και εθνική ανάπτυξη, έπασχε η ίδια η κοινωνία. Ελέω «δόσης», «χρέους» ή «ανάπτυξης-μνημονίου-ευλογίας», το άτυπο αυτό καθεστώς, που διέκρινε κανείς σε ορισμένες μόνο περιοχές, γίνεται πλέον ο κανόνας παντού, στο παρόν αλλά και για το μέλλον. Ο σχεδιασμός και ο ρόλος της Πολιτείας σ’ αυτόν, που είναι ακριβώς να θέτει τους κανόνες και τις προδιαγραφές για την ανάπτυξη του χώρου, ανατίθεται πλέον στους ιδιώτες «επισπεύδοντες». Ο ρόλος της Πολιτείας όχι να εγγυάται τον σχεδιασμό, όπως προβλέπει το Σύνταγμα, αλλά, αν μη τι άλλο, να τον ελέγχει ή να τον διαπραγματεύεται με τις υπηρεσίες του δημοσίου και την κοινωνία μέσω της αυτοδιοίκησης (τουλάχιστον), περιορίζεται πια, όλο και πιο ξεκάθαρα, σε αποφάσεις υπουργών ή γενικών γραμματέων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – δηλαδή σε πολιτικά διορισμένους και γι’ αυτό πολιτικά όμηρους ή συνεργούς σε πιέσεις συγκεκριμένων συμφερόντων. Αποφάσεις που ρητά παίρνονται ερήμην έστω και της τυπικής γνωμοδότησης υπηρεσιών, φορέων, και αυτοδιοίκησης, αποφάσεις για επενδύσεις ιδιωτών που χρησιμοποιούν εθνικούς πόρους των αιρετών Περιφερειών ή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (γιατί το κράτος υποχρεούται συχνά να τους εξασφαλίσει τις υποδομές). Η παραίτηση από τον δημόσιο έλεγχο είναι συγκροτημένος στόχος, χάριν του οποίου άλλωστε απογυμνώθηκαν κατάλληλα από προσωπικό οι πιο κρίσιμες υπηρεσίες (δασικές, πολεοδομικές κ.ά.). Και, διά παν ενδεχόμενο, τονίζεται εμφατικά στο θεσμικό πλαίσιο ότι δεν συνιστά εμπόδιο το να παρέλθουν άπρακτες οι όποιες προκλητικά περιορισμένες προθεσμίες για γνωμοδότηση ή και έγκριση εκ μέρους τους. Έτσι, το άτυπο «πελατειακό κράτος» που καταγγέλλεται γενικευμένα επί δεκαετίες δεν έρχεται απλώς στο προσκήνιο· γίνεται κυρίαρχο. Και η υποδούλωση της κοινωνίας, του τρόπου που αναπτύσσεται ο χώρος μας, της δημοκρατίας και των θεσμών στο «εκάστοτε Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής» και τους εφαρμοστικούς του νόμους, διατυπώνεται πλέον ρητά και με αναπάντεχη ειλικρίνεια. Ακόμα κι αυτό, μαζί με μυριάδες άλλες λεπτομέρειες, συνιστούν, εκτός της περιφρόνησης για τη δημοκρατία, την πραγματική ανάπτυξη και την κοινωνία, τρανταχτή περιφρόνηση και όλων των κεκτημένων των επιστημών του χώρου και του περιβάλλοντος. Μας λένε δηλαδή ότι περιβαλλοντικά αντικείμενα όπως το δάσος, ο αιγιαλός, τα ρέματα, οι λίμνες, οι υγροβιότοποι κλπ., δεν προσδιορίζονται από τις φυσικές επιστήμες
Έργο του Eρκούτ Τερλικσίζ
αλλά ως περιγράμματα οικοπέδων με φαστ-τρακ φωτοερμηνεία. Μας λένε ότι η χωρική και κοινωνική μας ανάπτυξη υπαγορεύεται από τομεακές και αχωρικές πολιτικές των λόμπι (τα γνωστά μας Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια), που μάλιστα αναβαθμίζονται σε «Εθνικά». Μας λένε κατάμουτρα, με τα Ειδικά Χωρικά Σχέδια για τη δημόσια ή την ιδιωτική γη (ΕΣΧΑΔΑ, ΕΣΧΑΣΕ), ότι δεν υπάρχουν κανόνες υπέρτεροι των επιθυμιών εκμετάλλευσης του χώρου από ορισμένους, και ειδικά το μεγάλο κεφάλαιο. Μας λένε (προσεχώς με το νομοσχέδιο για τους αιγιαλούς λ.χ.) ότι δεν υπάρχει δημόσιος πλούτος, κτήμα, πόρος κοινής χρήσης, εκτός συναλλαγής και ανεπίδεκτος χρησικτησίας. Ακυρώνουν, κοντολογίς, δικαιικές παραδόσεις αιώνων. Ακόμα, επιχειρούν να διαφθείρουν οριζόντια όλο το κοινωνικό σώμα ξηλώνοντας τους κανόνες για το τι, πόσο και πού επιτρέπεται, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ανοχή του για όσα «κατ’ εξαίρεση» θα εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους οι πιο προνομιούχοι «πελάτες» τους. (Απέναντι σε αυτή την τακτική, ο αλήστου μνήμης έξτρα όροφος που έδωσε η χούντα στον λαό το 1968, φαντάζει νηπιαγωγείο διαφθοράς). Παραιτούνται απ’ το πολιτικό κόστος να μαζέψουν ακόμα και τα πιο στοιχειώδη νόμιμα έσοδα απ’ τα «τακτοποιημένα» από τους ίδιους αυθαίρετα, προκειμένου να εμπεδωθεί ακόμα περισσότερο η κοινωνική συν-ενοχή και τα νομιμοποιούν όχι μόνο στο παρελθόν, αλλά και προκαταβολικά για το μέλλον (πράγμα ολοφάνερο στο νομοσχέδιο για τους αιγιαλούς). Ζούμε, ως κοινωνία, στο επίκεντρο μιας ολομέτωπης επίθεσης, ενός προγράμματος υφαρπαγής της γης μας που προϋποθέτει την υφαρπαγή των δικαιωμάτων μας σ’ αυτήν και την κατάλυση των θεσμικών παραδόσεων που την προάσπιζαν, μαζί και της δημοκρατίας. Δεν έχουμε άλλο δρόμο, δεν έχουμε μέλλον αν δεν φροντίσουμε, όσο το δυνατόν συντομότερα, όλα όσα μας κλέβουν να τα πάρουμε πίσω.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
28 Για τον ρατσισμό των κοινωνιών μας ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΤΣΟΥ Ο κεντρικός προβληματισμός του παρόντος βιβλίου (Για τον ρατσισμό των κοινωνιών μας) προϋποθέτει τα εξής «χρονο-τοπία» για την επώασή του: α) Δυτικό Βερολίνο (1973-1975), β) Παρίσι (1987/88, 1990), γ) Αυστραλία (1994/95, 1998), δ) Ενωμένες Πολιτείες (1995, 1999, 2012), χωρίς να αυτονομήσω συναφώς τα εβδομαδιαία τουλάχιστον ταξίδια σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, στην Ιαπωνία, την Αίγυπτο, τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Λατινική Αμερική. Οι επιμέρους εστίες ιδεών που τροφοδότησαν αυτόν τον προβληματισμό είναι, αυτοτελώς και αλληλοπλεκόμενες, οι εξής: αγορατολμία, αγοραφοβία πολιτική, αγοραφοβία τηλεοπτική, άλλος, Ανατολή-Δύση, αντιβία, αντίδοτα, αντι-κοινωνία, αποαποικιοποίηση, αποκλεισμός κοινωνικός, αποξένωση, άστεγοι, ατομικότητα, αυτοδιαχείριση, αυτοκρατορία, αυτονομία, βαρβαρότητα, βία, βιοπολιτική, Βιοτεχνολογία, Γνωσιοανθρωπολογία, διασπορά, διαφορά, δικαιώματα, εθνικοσοσιαλισμός, έθνος, εθνότητα, εκπαίδευση, διαπολιτισμική ή διπολιτισμική εξουσία, ετερότητα, ετεροτοπία, Ευρώπη, ευτοπία, ζώων δικαιώματα, ηγεμονία, ιδεολόγημα, ιδεολογικών μορφών κριτική, ιθαγένεια πολιτιστική, καθημερινότητα, κίνημα κοινωνικό, κοινή γνώμη, κοινός νους, κοινότητα φαντασιακή, κοινοτισμός, κοινωνία πολιτών, Κοινωνιοβιολογία, κοσμοπολιτισμός, κράτος-έθνος, κρίση, λαϊκισμός, μετανάστευση, μειονότητα, μεταδιπολική εποχή, μη πολίτες, νέα τάξη πραγμάτων, νεο-ναζισμός, οικολογία πολιτισμική, Ολοκαύτωμα, ορθό πολιτικώς, ουτοπία, παγκοσμιο-ποίηση, παράδοση, περιθώριο, πολίτη ιδιότητα, πολιτισμός, πολυπολιτισμός, προκαταλήψεις, σύνορα, σύστημα, ταυτότητα, τηλεξουσία, τοπικότητα, υβριδικότητα, φασισμός, φυλή, φύλο, χειραφέτηση, χρόνος διαθέσιμος και εργάσιμος. Έτσι, οργανώθηκαν συνέδρια, δημοσιεύτηκαν επιμέρους επιστημονικές εργασίες και αυτοτελείς μονογραφίες, από το 1979 έως το 2013, χωρίς να παραλείπω τις δεκάδες των εργασιών που εκπόνησαν φοιτητές και φοιτήτριες στο πλαίσιο του φροντιστηρίου του μαθήματος: «Κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία», πράγμα που σημαίνει ότι αυτή η θεματική αποτέλεσε και αντικείμενο της διδασκαλίας μου. Προσθέτω ιδίως τη σειρά των διαλέξεων: «“Νεοναζισμός”: αναβίωση του χιτλερικού παρελθόντος ή νέο κοινωνικό φαινόμενο;» που πραγματοποίησα κατά τα έτη 1993 και 1994 στην Κω και στα Ιωάννινα ή στη Φλώρινα και την Καλαμάτα. Πριν ολοκληρώσω αυτό το κείμενο αδυνατώ να μην υπομνήσω δύο πρώιμες οριοθετήσεις: η πρώτη αφορούσε τον «ακοινωνιολόγητο “λαϊκισμό”» (1979) και η δεύτερη τον «νομικό “λαϊκισμό”» (1980). Στις σελίδες που ακολουθούν διαγράφεται ο ενιαίος καμβάς των αναλυτικών εγχειρημάτων που έκαναν εφικτή την ενότητα του παρόντος βιβλίου ως προς τον «ρατσισμό» των κοινωνιών μας.
Tο άρθρο είναι ο Πρόλογος του oμώνυμου βιβλίου του, που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Παπαζήση.
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Στην πολιτεία του Αντιρατσιστικού 18ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ Αθήνας, 4, 5 και 6 Ιουλίου 2014, Πανεπιστημιούπολη Ιλισίων ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4 ΙΟΥΛΙΟΥ, 8 μ.μ. Άνοδος του φασισμού και του ρατσισμού στην Ευρώπη. Ντιμίτρι Κολέσνικ (εκπρόσωπος της ουκρανικής οργάνωσης Borotba), Πέτρος Κωνσταντίνου (δημοτικός σύμβουλος Αθήνας, ΚΕΕΡΦΑ), Θοδωρής Λάδης (Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ), Θανάσης Κούρκουλας (Κίνηση Απελάστε τον Ρατσισμό). Συντονισμός: Αγγελική Βαλσαμάκη Η απόκλιση και η διαφορετικότητα στην αγχόνη: ψυχικά ασθενείς, ΑΜΕΑ, τοξικοεξαρτημένοι, φυλακισμένοι… Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου (ψυχίατρος), Νίκος Βλάχος (Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων), ακτιβίστρια από το χώρο των ΑΜΕΑ, Βικτώρια Τζουμέρκα (Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Φυλακών Κορυδαλλού). Συντονισμός: Όλγα Αναγνώστου Αγώνας για τα κοινά αγαθά και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Γαβριήλ Σακελλαρίδης (Ανοιχτή Πόλη), Γιώργος Βήχας (Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού). Γιώργος Αρχοντόπουλος (SOSτε το Νερό), εκπρόσωπος από το κίνημα ενάντια στα ορυχεία της Χαλκιδικής. Συντονισμός: Μυρτώ Μπολώτα Αριστερά, κινήματα, αντιστάσεις και πολιτική ανυπακοή στους καιρούς των μνημονίων. Ηλίας Παντελεάκος (Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ), Αντώνης Νταβανέλος (ΣΥΡΙΖΑ). Νίκος Στεργίου (Κόσμος Χωρίς Πολέμους και Βία), Φωτεινή Νικηταρά (καθαρίστρια υπουργείου Οικονομικών), Ειρήνη Φωτέλη (εργαζόμενη ΕΡΤ, ertopen), Ελευθεριακό Σχολείο. Συντονισμός: Νίκος Γιαννόπουλος ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ, 8 μ.μ. Από τη Λαμπεντούζα ως το Φαρμακονήσι: Κέντρα κράτησης, αστυνομικά τμήματα, «αποτρεπτικές» πολιτικές στην ΕυρώπηΦρούριο. Δήμητρα Σπαθαρίδου (Διεθνής Αμνηστία), Καζίμ Ρουίς (Αφγανική Κοινότητα Ελλάδας), Τζιασάντρο Μέρλι (Resistenza Meticce, DINAMOpress), Γιώργος Τσαρμπόπουλος (Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ). Συντονισμός: Νασίμ Λομανί Μετανάστευση και νέα αποικιοκρατία: η Δύση στο Πακιστάν και οι πακιστανικές κοινότητες στην Ευρώπη. Ααμίρ Μουφτί (Πανεπιστήμιο Λος Άντζελες), Σίσσυ Βελισσαρίου (Ινστιτούτο Ν. Πουλατζάς), Τσαβέντ Ασλάμ (Πακιστανική Κοινότητα Ελλάδας). Συντονισμός: Όλγα Λαφαζάνη. Κράτος έκτακτης ανάγκης, «δόγμα άμυνας και ασφάλειας», πόλεμος κατά των φτωχών. Γιώργος Κατρούγκαλος (συνταγματολόγος, ευρωβουλευτής), Νίκος Χαραλαμπόπουλος (Δίκτυο Σπάρτακος), Ιμπραΐμ Μιζλίμ (Πολιτιστικό Κέντρο Κουρδιστάν), Ερκάν (Επιτροπή Αλληλεγγύης στους Πολιτικούς Κρατούμενους στην Τουρκία και το Κουρδιστάν), Έμμυ Καρίμαλη (φοιτήτρια στην Τουρκία). Συντονισμός: Τασία Χριστοδουλοπούλου Ποιος κινδυνεύει στη Θράκη; Η εθνικιστική επίθεση απέναντι στην τουρκική μειονότητα. Τζαμαλί Μιλιαζίμ (δάσκαλος στην Ξάνθη), Σίσσυ Βωβού (Αντιεθνικιστική Αντιμιλιταριτική Πρωτοβουλία). Συντονισμός: Δημοσθένης Παπαδάτος- Αναγνωστόπουλος ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ, 8 μ.μ. Ιθαγένεια, πολιτικά, κοινωνικά και θρησκευτικά δικαιώματα των οικονομικών και
πολιτικών προσφύγων στην Ελλάδα. Μαχμούτ Αμντελρασούλ (Al Masar), Τζο Βαλένσια (Kasapi), Χριστίνα Ζιάκα (Ξεκίνημα), Ελένη Τάκου (Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικής Βίας) Συντονισμός: Γιάννα Κούρτοβικ Ντόπιοι και αλλοδαποί εργαζόμενοι ενάντια στις περικοπές, τις απολύσεις και την εργοδοτική τρομοκρατία. Γεωργία Οικονόμου (καθαρίστρια Υπουργείου Οικονομικών), Όλγα Μπαλαούρα (Σωματείο Μισθωτών Τεχνικών), Ραφάκατ Μοχάμεντ (Γενική Ανακύκλωσης), Λίτον Αριφουχμάν (Ένωση Μεταναστών Εργατών Γης Νέας Μανωλάδας). Συντονισμός: Αποστόλης Καψάλης Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων: Η παγκόσμια οικονομική δικτατορία είναι εδώ. Σάββας Ρομπόλης (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), Κώστας Φωτεινάκης (Οι Φίλοι της «Φύσης»), Ακτιβιστής του κινήματος αντίστασης στη ΔΕΣΕΕ. Συντονισμός: Δώρα Κοτσακά Ντόπιες, μετανάστριες και έμφυλη βία στην εποχή της κρίσης. Μαρία Λιάπη («Διοτίμα»), Ντέπυ Βαλένσια (Σύλλογος Φιλιππινέζων Dinata του Kasapi), Άννα Μαρία Στεφάν (Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης), Εκπρόσωπος Συλλόγου Νιγηριανών Γυναικών. Συντονισμός: Έλενα Αποστολίδου ΜΟΥΣΙΚΕΣ (ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ)
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4 ΙΟΥΛΙΟΥ, 9.30 μ.μ. Homeless Art, Thee holy strangers, Mr Highway Band, Deus Ex Machina, Άλλος Κόσμος & Frank Panx, Villagers of Ioannina City ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ, 9.30 μ.μ. Wolfy Funk Project feat. Elephant Phinix, 307 Jam Squad, Μόνιμος Κάτοικος and the Crimsons, Human, Tiny Jackal, Flow Job, 12ος Πίθηκος ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ, 9.30 μ.μ. Usurum, Μαρία Παπαγεωργίου, Ελένη Τσαλιγοπούλου-Μελίνα Κανά, Φωτεινή Βελεσιώτου-Βαγγέλης Καζαντζής, Βαγγέλης Κορακάκης ΜΟΥΣΙΚΕΣ (ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ)
Παρασκευή 4 Ιουλίου, 9.30 μ.μ. Ημέρα Hip Hop. Συγκροτήματα αλβανικού, αφρικανικού και ελληνοαλβανικού Hip Hop
ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ, 9.30 μ.μ. Μιξ: Μουσικοχορευτικό από τη γεωργιανή κοινότητα, αλβανικά πολυφωνικά τραγούδια και παραδοσιακοί χοροί Δημήτρης Ρουμελιώτης (ιχόρ, σιτάρ), Φιλιππινέζικο ροκ συγκρότημα. ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ, 9.30 μ.μ. Παραδοσιακές Μουσικές: Βουλγαρία, Μπανγκαντές, Αλβανία, Αφγανιστάν, Μαδαγασκάρη, Κουρδιστάν ΕΚΘΕΣΕΙΣ
Ομαδική έκθεση φωτογραφίας δρόμου των Γιάννη Γαβριήλ, Αλεξίας Γιακουμπίνη, Γιώργου Λαθύρη, ΧρήστουΜαρκαντώνη, Χρήστου Μιχαλόπουλου. «Ειρήνη είναι»: έκθεση φωτογραφίας από το διεθνή οργανισμό Κόσμος χωρίς Πολέμους και Βία. «Χωρίς Ταυτότητα»: έκθεση φωτογραφίας της Ομάδας 35mm με θέμα την αυτοδιαχείριση. «Θα πεθάνω όπως έχω ζήσει»: ακουαρέλες του Αντόνιο Γκερέρο, Διεθνής Καμπάνια Αλληλεγγύης/Πολιτιστικός Σύλλογος Χοσέ Μαρτί και πολιτιστική, αθλητική ομάδα αλληλεγγύης Hasta la Victoria Siempre. ΠΡΟΒΟΛΕΣ
Παρασκευή 4 Ιουλίου, 9.00 μ.μ. «Drop it», μικρού μήκους της Ρενέ Γκάτση (2013), «H δύναμη της μη βίας» του Luis Bodoque Gómez (2012), «Μνήμες στρατοπέδων», άγνωστο ντοκιμαντέρ του Άλφρεντ Χίτσκοκ για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης (1945). Σάββατο 5 Ιουλίου Ενημέρωση για τις τελευταίες εξελίξεις στις ζαπατίστικες κοινότητες (8.00 μ.μ.) και ακολουθούν οι προβολές: «Φόρος τιμής στο δολοφονημένο Γκαλεάνο», Ελεύθερα Αυτόνομα Εναλλακτικά Μέσα Ενημέρωσης (2014, 7΄), «H αυτονομία των ζαπατίστας» (2009, 70΄) Κυριακή 6 Ιουλίου, 9.00 μ.μ. «Τέχνη και μνήμη: oι Βραζιλιάνοι στην Ελλάδα» της Celina F. Lage (2014). «Έλληνες σε αβέβαιη πτήση» ντοκιμαντέρ για την ελληνική κρίση του Abdolreza Konharouz (2012). ΔΡΩΜΕΝΑ
ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ Απόσπασμα από τη σκηνική σύνθεση «UNDER-κρυμμένες φωνές», Θέατρο Σημείο, σκηνοθεσία Νίκου Διαμαντή. ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ «Άτομος Πορεία»: περφόρμανς σχετικά με την αλλοτριωτική επενέργεια της τοξικοεξάρτησης ΟΙ ΚΟΥΖΙΝΕΣ
Μετανάστες και πρόσφυγες από χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής ετοιμάζουν παραδοσιακά φαγητά και γλυκίσματα. Δεν θα λείψουν τα παραδοσιακά σουβλάκια, οι ρακές και οι ρακομεζέδες του «Ρακάδικου» και το νόστιμο φαγητό της Συλλογικής Κουζίνας «El Chef». Αναλυτικά το πρόγραμμα και πληροφορίες στο antiracistfestival.gr, καθώς και στο www.facebook.com/antirafestivalathens
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
29
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
30
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
«Kινητή υγεία» Ενδυνάμωση των ασθενών ή μεταφορά ευθύνης σε ατομικό επίπεδο; ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΜΠΙΡΗ «mHealth» ή «κινητή υγεία». Ο αναγνώστης που ακούει για πρώτη φορά τον όρο θα σκεφτεί μάλλον κάποια νέα εφαρμογή για κινητά. Δεν πρόκειται όμως (μόνο) γι’ αυτό. Σύμφωνα με τον ορισμό της Πράσινης Βίβλου για την «κινητή υγεία» (mHealth) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (goo.gl/OKVLx1), η «κινητή υγεία» καλύπτει «την ιατρική πράξη και την πράξη δημόσιας υγείας, που υποστηρίζονται από κινητές συσκευές, όπως κινητά τηλέφωνα, συσκευές παρακολούθησης ασθενών, προσωπικούς ψηφιακούς βοηθούς (PDA), καθώς και άλλες ασύρματες συσκευές [...]. Καλύπτει επίσης εφαρμογές τρόπου ζωής και ευ ζην, οι οποίες μπορεί να συνδέονται με ιατρικές συσκευές ή αισθητήρες (π.χ. περιβραχιόνια ή ρολόγια), καθώς και συστήματα προσωπικής καθοδήγησης, υπενθυμίσεις λήψης φαρμάκων και πληροφοριών υγείας παρεχόμενες μέσω sms, και ασύρματα παρεχόμενη τηλεϊατρική». Τεχνολογίες, με λίγα λόγια, που υπόσχονται έναν καλύτερο τρόπο ζωής, τον εξορθολογισμό της παροχής υπηρεσιών υγείας, τη μείωση του κόστους. Πέρα από εύκολες κρίσεις υπέρ ή κατά, με την ευκαιρία της δημόσιας διαβούλευσης που πραγματοποιεί η Επιτροπή μέχρι τις 3 Ιουλίου (goo.gl/JeIn5X), ας δούμε μερικούς παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματική εφαρμογή της «κινητής υγείας» σε μεγάλη κλίμακα. Πρώτα απ’ όλα, η «κινητή υγεία» προϋποθέτει τη χωρική απόσταση μεταξύ γιατρού και ασθενή.1 Αυτό μας επιτρέπει να κάνουμε συσχετισμούς μεταξύ της έννοιας της «επιγραφής ταυτοτήτων» (σύμφωνα με την οποία η ταυτότητα του ασθενή αντικαθίσταται από μια σειρά αντικειμένων-προϊόντων της ιατρικής πράξης: ακτινογραφίες, υπερηχογραφήματα, φωτογραφίες κλπ.) και της «κινητής υγείας», αφού η τελευταία παράγει μια σειρά άυλων αντικειμένων, τα οποία με τη σειρά τους σχηματίζουν μια αφηρημένη αναπαράσταση του ασθενή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο τόπος δεν έχει πλέον σημασία: αντιθέτως, ο φυσικός διαχωρισμός μεταξύ επαγγελματία υγείας και ασθενή καθιστά απαραίτητη την αναπροσαρμογή των συστημάτων «κινητής» υγείας, ώστε πληροφορίες που αρχικά δεν θεωρούνταν σημαντικές να μπορούν να μεταδοθούν σε απόσταση. Σε μια περίπτωση της μελέτης των Mort, May και Williams,2 λ.χ., οι νοσοκόμες λειτουργούσαν ως μεσάζοντες μεταξύ ασθενών και ιατρών. Οι νοσοκόμες χρησιμοποιούσαν μια μικρή εφαρμογή ενός λογισμικού τηλεϊατρικής για να μεταφέρουν πληροφορίες οι οποίες, ενώ αποτελούν φυσιολογικό κομμάτι των ιατρικών γνωματεύσεων πρόσωπο με πρόσωπο, χάνονται στο πλαίσιο ενός συστήματος τηλεϊατρικής. Πληροφορίες όπως «ο ασθενής φαίνεται αγχωμένος» ή «το εξάνθημά του/της είναι καλύτερο/χειρότερο απ’ ό,τι απεικονίζεται στη φωτογραφία» κ.ο.κ.· χωρίς αυτές, η ποιότητα της γνωμάτευσης θα ήταν σαφώς χαμηλότερη, εφόσον δεν θα υπήρχε πρόσβαση σε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Η «κινητή ιατρική», επίσης, μπορεί επηρεάσει την αντίληψή μας για την κατοικία και τον δημόσιο χώρο. Στη μελέτη δύο συστημάτων τη-
Η Δέσποινα Μπίρη είναι ερευνήτρια και αρθρογράφος στον τομέα της υγείας.
Σαλβαντόρ Νταλί, «Αταβιστικό δειλινό»
λεϊατρικής από την Oudshoorn,3 επισημαίνεται ότι η παρουσία ενός συστήματος τηλεϊατρικής στο σπίτι επηρεάζει τη ζωή του ασθενή με πολλαπλούς τρόπους: ο ασθενής έχει την καθημερινή ευθύνη του αυτοελέγχου και του ελέγχου του συστήματος, σε τέτοιο βαθμό που μερικές φορές καθημερινές δραστηριότητες, όπως η έξοδος από το σπίτι, παρεμποδίζονται σημαντικά. Επίσης, επηρεάζει τις σχέσεις μεταξύ των μελών του νοικοκυριού, καθώς αισθάνονται την ανάγκη να ελέγξουν την πρόοδο του ασθενή ή να τον βοηθήσουν στη συντήρηση του συστήματος. Στη δεύτερη μελέτη περίπτωσης της Oudshoorn, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η χρήση συστημάτων «κινητής ιατρικής» εκτός σπιτιού αποτελούσε πηγή μεγάλης ενόχλησης και αμηχανίας για τους χρήστες, καθώς η συσκευή μετέφερε μηνύματα παράγοντας ήχο, κάτι που πολλοί θεώρησαν πως παρεμπόδιζε τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Αυτές οι ανθρωπολογικές μελέτες μάς φανερώνουν πως, σε μερικές περιπτώσεις, οι σχεδιαστές συστημάτων «κινητής υγείας» κάνουν υπεραπλουστευτικές υποθέσεις σχετικά με τη χρήση των συστημάτων που σχεδιάζουν. Δεν είναι πάντα ξεκάθαρο, με την πρώτη ματιά, πώς θα χρησιμοποιηθεί μια εφαρμογή τηλεϊατρικής σε ένα κλινικό ή οικιακό περιβάλλον, όπως δεν είναι εφικτό να φτιαχτεί ένα σύστημα που να ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες ατόμων με διαφορετικές προτιμήσεις, ερωτήματα, συμπτώματα και καθημερινότητα. Στη μελέτη των Mort, May και Williams, οι χρήστες (νοσοκόμες, γιατροί και ασθενείς) κατάφεραν να προσαρμόσουν τα χαρακτηριστικά του συστήματος στις πραγματικές τους ανάγκες, ανταλλάσσοντας περισσότερες πληροφορίες απ’ όσες έδιναν μόνο οι φωτογραφίες και μια απλή φόρμα κειμένου. Αυτή η προσαρμογή, αντιθέτως, δεν ήταν δυνατή για τους συμμετέχοντες στη μελέτη της Oudshoorn, όπου οι χρήστες έπρεπε να προσαρμοστούν στις ανάγκες του συστήματος, μερικές φορές με ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Κάποιοι, π.χ., έπαψαν να χρησιμοποιούν το σύστημα εκτός σπιτιού λόγω του δυνατού ήχου που παρήγαγε. Σε ένα άλλο επίπεδο, η ιεράρχηση της «κινητής ιατρικής» ως προτεραιότητας απαιτεί περαιτέρω αιτιολόγηση. Η γλώσσα της Πράσινης Βίβλου (λ.χ. η αντίληψη της «ενδυνάμωσης των ασθενών», σύμφωνα με την οποία
οι πολίτες φέρουν την ευθύνη της ιατρικής τους περίθαλψης) κινείται στην κατεύθυνση μεταφοράς ευθύνης από τα συστήματα υγείας προς τους πολίτες, ατομικά. Ωστόσο –πέραν των άλλων ζητημάτων που θέτει κάτι τέτοιο– στη δημόσια διαβούλευση δεν είναι ξεκάθαρο πώς μπορούν να συνεισφέρουν, ουσιαστικά, πολίτες χωρίς λεπτομερή γνώση της «κινητής ιατρικής». Προκειμένου να απαντήσει κανείς, χρειάζονται λεπτομερείς γνώσεις για τον σχεδιασμό συστημάτων «κινητής ιατρικής», καθώς και τον αντίκτυπό της στη συμπεριφορά των χρηστών, τα συστήματα υγείας και τα οικονομικά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι αυτός ο σχεδιασμός της διαβούλευσης ευνοεί την εξειδικευμένη πραγματογνωμοσύνη σε σχέση με τη γνώμη των μη ειδικών, καθώς και συνεισφορές επικεντρωμένες σε τεχνικά θέματα έναντι συνεισφορών που ανακινούν ερωτήματα σχετικά με κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές προεκτάσεις της ενθάρρυνσης της χρήσης τεχνολογιών «κινητής ιατρικής» από συστήματα υγείας και πολίτες. Είναι όμως αντιφατικό να λέμε οι τεχνολογίες αυτές οδηγούν στην «ενδυνάμωση των ασθενών», και ταυτόχρονα οι πολίτες (ανάμεσά τους και οι ασθενείς) να μην μπορούν, ουσιαστικά, να συμμετέχουν στη διαβούλευση για το ζήτημα. Η «κινητή ιατρική» περιλαμβάνει μεγάλο εύρος τεχνολογιών, καθεμία από τις οποίες έχει τις δικές κοινωνικές επιπτώσεις. Η διεξαγωγή μιας δημόσιας διαβούλευσης με γνώμονα κυρίως την άποψη των τεχνοκρατών δεν επιτρέπει την επαρκή διερεύνησή τους. Συνολικότερα, ο περιορισμός των δαπανών για την υγεία θέτει πολλαπλά ζητήματα αλληλεγγύης και κοινωνικής δικαιοσύνης, τα οποία δεν μπορούν να απαντηθούν με την προώθηση της χρήσης τεχνολογικών λύσεων, που στοχεύει στη μεταφορά της ευθύνης προς τους πολίτες ατομικά.
1 Βλ. Μ. Mort, C.R. May, Ρ. Williams, «Remote Doctors and Absent Patients: Acting at a Distance in Telemedicine?», Science, Technology and Human Values, 28, 2003, σ. 274-295. 2 Στο ίδιο. 3 Ν. Oudshoorn, «How places matter: Telecare technologies and the changing spatial dimensions of healthcare», Social Studies of Science 42 (1), 2012, σ. 121-142.
Ιδρώνει το νεοναζιστικό αυτί; Στο «χρονικό» της Χρυσής Αυγής, τη βδομάδα που μας πέρασε, η είδηση ήταν η δημοσίευση, στην Εφημερίδα των Συντακτών, των περιβόητων πλέον νεοναζιστικών φωτογραφιών. Όπου βλέπουμε τους Μιχαλολιάκο-Παππά με κοντά παντελονάκια και σβάστικα, αλλά και τους Κασιδιάρη-Παππά να ποζάρουν με τη σβάστικα, όχι πλέον εξ απαλών ονύχων, αλλά το 2009 και το 2012. Δεν θα μείνω στις φωτογραφίες, παρά τη σημασία τους. Ας μην κομίζουμε γλαύκα στην Αθήνα, ούτε κάρβουνο στο Νιούκαστλ, όπως λέει η αντίστοιχη βρετανική ρήση: δεν χρειάζεται, άλλωστε, να πείσω κανέναν ότι το σήμα της Χρυσής Αυγής δεν είναι ο αρχαιοελληνικός μαίανδρος. Θα σταθώ σε μια άλλη είδηση, μικρότερης εμβέλειας, που έχει όμως σημασία. Η Χρυσή Αυγή δημοσίευσε στην ιστοσελίδα της φωτογραφίες από το Gay Pride της Θεσσαλονίκης (που πήρε από τη Lifo), διανθισμένες με αντίστοιχα (του ήθους της ΧΑ) σχόλια. Σκοπός δεν ήταν η σφαιρική ενημέρωση ούτε (μόνον) η τέρψη των ρεκτών ακροδεξιών και φασιστών. Σκοπός ήταν η στοχοποίηση των εικονιζόμενων, όπως ήταν φανερό από τον σχολιασμό. Τα μεμπτά είναι δύο: η οικειοποίηση φωτογραφιών χωρίς άδεια ή αναφορά πηγής και, πρωτίστως, η στοχοποίηση των εικονιζόμενων, εξόχως επικίνδυνη (αν συνυπολογιστούν οι «αγωνιστικές περγαμηνές» της Χρυσής Αυγής: «Περίανδρος», Ρουπακιάς, δολοφονία Λουκμάν και πλείστα άλλα). Ως εδώ, ουδέν το αξιοπερίεργο. Τι περιμέναμε από τους νεοναζί; Το αξιοπρόσεκτο ήρθε αμέσως μετά. H Lifo, διά του δικηγόρου της Χρήστου Γραμματίδη, διαμαρτυρήθηκε και απαίτησε το κατέβασμα των φωτογραφιών. Όπερ και —ω του θαύματος!—, εγένετο. Οι ατρόμητοι νεοναζί, που μασάνε σίδερα και κάνουν το λιοντάρι, συμμορφώθηκαν πάραυτα. Τι δηλοί ο μύθος (που δεν είναι μύθος, αλλά γεγονός); Ότι οι Χρυσαυγίτες κάθε άλλο παρά ατρόμητοι και πανίσχυροι είναι, ειδικά αυτή την περίοδο, που εξελίσσεται η ποινική δίωξη. Ακόμα και σε ένα μικρό ζήτημα, που οι περισσότεροι μάλλον θα λέγαμε «σιγά, μωρέ, μην ιδρώσει το αυτί τους με επιστολές και νομικά»… Και όμως, ίδρωσε και παραΐδρωσε, και κατέβασαν αμέσως τις φωτογραφίες. Επομένως, ένα μπράβο σε αυτούς που κινήθηκαν και ένα συμπέρασμα: σε κάθε ασχήμια και απειλή των νεοναζί, ακόμα και για «μικροπράγματα», πρέπει να αντιδρούμε· με όποιον τρόπο μπορούμε. Η απραξία μας τους τρέφει. ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
35
Ούτε ο διασυρμός, ούτε ο εκβιασμός είναι δημοσιογραφία ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΥ Ο τελευταίος εκβιασμός του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου συμπυκνώνει καλύτερα από πολλά άλλα περιστατικά των ημερών το νομικό και το ηθικοπολιτικό στίγμα της εποχής μας. Ενώ από τη μια ο γνωστός δημοσιογράφος συνεχίζει ανενόχλητος το θεάρεστο έργο του, η κοινωνία φαίνεται να τον απορρίπτει. Η γαργαλιστική αποκάλυψη την άφησε παγερά αδιάφορη. Το ίδιο και τους πολιτικούς αντιπάλους του Γαβριήλ Σακελλαρίδη, οι οποίοι όχι μόνο δεν ενέδωσαν στον πειρασμό να εκμεταλλευθούν το επίμαχο βιντεάκι, αλλά, σε αρκετές περιπτώσεις, έσπευσαν να συμπαρασταθούν στον θιγόμενο. Ήταν μια ένδειξη πολιτισμού. Ίσως γι’ αυτό και ο «εθνικός» μας δημοσιογράφος δεν βρίσκει πια βήμα σε κανένα από τα μεγάλα κανάλια. Για κάποιον, όπως ο γράφων, που παρακολουθεί εδώ και χρόνια τα νομικά της κρυφής κάμερας και της λεγόμενης ερευνητικής δημοσιογραφίας, οι εξελίξεις αυτές χρειάζονται σχολιασμό: Στο μεν νομικό επίπεδο, είναι αδιανόητο ο κύριος υπεύθυνος της αθλιότητας να εξακολουθεί να κυκλοφορεί ελεύθερος ανάμεσά μας, χωρίς να έχει πληρώσει ποτέ τίμημα
Ο Ν. Κ. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ανάλογο με τη σοβαρότητα των απανωτών ανοσιουργημάτων του. Είναι αλήθεια βέβαια ότι του έχουν επιβληθεί στο παρελθόν διάφορες κυρώσεις, χρηματικές και άλλες. Καμιά εν τούτοις δεν φαίνεται να τον άγγιξε. Ίσα ίσα, τελικά τον ενίσχυσαν. Έως ότου αναθεωρηθούν οι σχετικοί κανόνες του ποινικού, του ραδιοτηλεοπτικού και του διαδικτυακού πλέον δικαίου, με τη διαβούλευση και την νηφαλιότηατα που επιβάλλεται, είναι καιρός μερικοί γενναίοι δικαστές να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους. Τον δρόμο έδειξαν πριν από λίγα χρόνια οι συνάδελφοί τους που καταδίκασαν αμετάκλητα σε φυλάκιση πολλών μηνών (δυστυχώς με αναστολή!) τον Θέμο Αναστασιάδη, άλλοτε συνεταιράκι του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου και εκδότη του «Πρώτου Θέματος» για τη δημοσίευση των γνωστών φωτογραφιών Ζαχόπουλου. Δεν παραβλέπω, βέβαια, τις ενστάσεις που θα σπεύσουν να εγείρουν οι υπερασπιστές της ερευνητικής δημοσιογραφίας και της ελευθεροτυπίας γενικότερα. Για να υπάρξει ανεμπόδιστη ανταλλαγή επιχειρημάτων, σου λένε, δεν χάλασε ο κόσμος αν σημειωθούν και μερικές υπερβολές. Μόνον έτσι θα μπορούν οι δημοσιογράφοι να κάνουν ελεύθερα τη δουλειά τους. Η συζήτηση είναι παλιά και τα συμπεράσματά της, σε άλλες χώρες, έχουν αποτυπωθεί στους γραπτούς και άγραφους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Δεν εί-
ναι της στιγμής να τους θυμίσω. Με την σημερινή ευκαιρία θέλω απλώς να τονίσω ότι, σε καμιά σοβαρή χώρα ο ωμός εκβιασμός και η διαπόμπευση δεν είναι ανεκτοί. Και ότι οι δημοσιογραφικές ενώσεις είναι εκείνες που πρωτοστατούν στη θέσπιση των αναγκαίων κανόνων και τη λήψη των πιο πρόσφορων μέτρων. Η δική μας ΕΣΗΕΑ άραγε τι κάνει; Εντούτοις, για να ξεπερασθεί το πρόβλημα, κανένας νόμος και κανένα δικαστήριο δεν αρκεί, όσο η κοινωνία ανέχεται αυτές τις αθλιότητες και όσο τις επιβραβεύουν οι πολιτικοί της. Υπενθυμίζω ότι το φαινόμενο «Μάκης» γιγαντώθηκε στη δεκαετία του 1990 όταν «διανοούμενοι», καλλιτέχνες και πολιτικοί όλων των κομμάτων συνωστίζονταν στα στούντιο της «Ζούγκλας» για μιαν ολιγόλεπτη εμφάνιση, σε μιαν αποθέωση κακογουστιάς και χυδαιότητας. Δεν είναι λίγοι όσοι, μετά από αυτό, έκαναν καριέρα στην Ελλάδα της κρίσης και των Μνημονίων, προβάλλοντας τις τότε επιδόσεις τους. Ακόμη και βιβλίο για τον Μάκη Τριανταφυλλόπουλο κυκλοφόρησε, με «επιστημονικές» συμβολές διαφόρων, στο όνομα της «αντίστασης» κατά των «διαπλεκομένων». Πρόκειται για την ηθικοπολιτική διάσταση του ζητήματος. Ευτυχώς, σε αυτό το πεδίο, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, τα πράγματα πηγαίνουν καλύτερα. Η απήχηση του μεγάλου πρωταγωνιστή έχει δίχως άλλο συρρικνωθεί και λίγοι πια, στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης αλλά και του πολέμου των πά-
Η παράλλαξη του κηφήνα Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, η ελληνική κυβέρνηση θα προχωρήσει στην αγορά drones με ποικίλες χρήσεις: από την επιτήρηση των συνόρων, τη συλλογή δεδομένων, την παρακολούθηση ταραχών κ.ο.κ. Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από πρόσφατο δοκίμιο του Μπραντ Μπόλμαν και θα επανέλθουμε στο ζήτημα ΤΟΥ ΜΠΡΑΝΤ ΜΠΟΛΜΑΝ Από το 2001, η αμερικανική κυβέρνηση έχει σκοτώσει περισσότερους από 3.000 στρατιώτες και πολίτες, με επιθέσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών, των γνωστών drones. Το μέγεθος του στόλου των (αναγνωριστικών και καταδρομικών) drones θα τριπλασιαστεί τα προσεχή χρόνια. Η Amazon θέλει να αποστέλλει βιβλία με drones, οι οινοπαραγωγοί τα χρησιμοποιούν για να ψεκάζουν τις καλλιέργειές τους ενώ, και ίσως αυτό φανεί σε κάποιους σκληρή ειρωνεία, ο
Ο Brad Bolman σπουδάζει Ιστορία στο Harvard. Το κείμενο (εδώ με περικοπές) δημοσιεύτηκε στο www.malapropped.com, 6.4.2014
Φράνσις Φουκουγιάμα γιορτάζει αυτό που υποθέτω αντιλαμβάνεται ως την αναγέννηση της Ιστορίας στέλνοντας τα προσωπικά του drones να κάνουν βόλτες στη γειτονιά του. Drone (στην κυριολεξία, «κηφήνας»): μια λέξη με διπλό νόημα, που σημαίνει ταυτόχρονα «ένα πλάσμα που δεν κάνει τίποτε χρήσιμο και ζει χάρη στη δουλειά άλλων» και «ένα τηλεχειριζόμενο μη επανδρωμένο αεροσκάφος», η οποία παίζει αρκετά στις μέρες μας και στο πεδίο των πολιτισμικών σπουδών. Το 1944, ο Τέοντορ Αντόρνο έγραφε σχετικά με τους πυραύλους V2 του Χίτλερ: «Είδα το Παγκόσμιο Πνεύμα, όχι έφιππο, αλλά φτερωτό και ακέφαλο». Αναφερόταν φυσικά, ειρωνικά, στο διάσημο απόσπασμα του Χέγκελ για τον έφιππο Ναπολέοντα. Τι ήθελε να πει ο Αντόρνο; Πως αυτό που ο Χέγκελ αντιλαμβανόταν ως το ψευδο-κορύφωση της ιστορικής ελευθερίας ήταν απλώς ένα βήμα ακόμα πάνω στον Κίτρινο Τούβλινο Τοίχο1 [όπως στον «Θαυμαστό μάγο του Οζ»] του Διαφωτισμού προς τον Φασισμό, τον πύραυλο V2 και, τελικά, το Άουσβιτς. Και πρέπει να αντιληφθούμε κάτι με αφορμή αυτό το νέο ακέφαλο παγκόσμιο πνεύμα: τα drones έχουν αλλάξει δραματικά τον τρόπο με τον οποίο το κοινό συμμετέχει στις στρατιωτικές εξελίξεις — η διάχυση μεταξύ των διαφορετικών σφαιρών κοι-
νωνικής δραστηριότητας είναι ακαριαία. Αρκεί κάποιος να φανταστεί ότι οι ανθοδέσμες θα αρχίσουν να παραδίδονται με τανκς, για να πάρει μια ιδέα του τι είναι πραγματικά μοναδικό σε αυτά συζητάμε εδώ. Υπάρχει μια θαυμάσια ταινία, το Sleep Dealer του Άλεξ Ριβέρα, που απεικονίζει ένα μέλλον στο οποίο τα σύνορα φυλάσσονται από drones. Η χρήση τους επιτρέπει την άρση ενός πραγματικά αδιαπέραστου «συνοριακού φράχτη» και τον απόλυτο έλεγχο της διασυνοριακής κινητικότητας. Αυτή η φύλαξη με drones είναι μια μορφή εκείνου που ο Γκρεγκουάρ Σαμαγιού έχει αποκαλέσει «ντρονοποίηση» της κυριαρχίας. Τα drones λειτουργούν, πρώτα και κύρια, από απόσταση, ως ένα τεχνολογικό προσθετικό μέλος. Η «ντρονοποίηση» συνεπάγεται την επέκταση του εύρους και του βλέμματος της κυριαρχικής εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα ο χειριστής του drone, ακόμα κι αν καταφύγει στη βία, απολαμβάνει την απόλυτη ασυλία απέναντι σε οποιοδήποτε αντίποινο. Στο Sleep Dealer, εκτός από τη στρατιωτική χρήση τους, τα drones έχουν μεταλλάξει και την εργασία. Οι μεξικανοί εργάτες δεν χρειάζεται πλέον να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ για να κάνουν κακοπληρωμένες δουλειές: ειδικά εργοστάσια τους επιτρέπουν να χειρίζονται από το Μεξικό, με τη βοήθεια προσθε-
Χένρι Μουρ, «Δύο όρθιες μορφές», 1949
σης φύσεως συμφερόντων, είναι όσοι καταφεύγουν στις υπηρεσίες του, όπως άλλοτε. Το αποφασιστικό πάντως βήμα θα έχει γίνει όταν κανείς πιά δεν θα μπορεί να διερωτηθεί, με αξιώσεις στοιχειώδους σοβαρότητας, «ποιός δημοσιογράφος, ποιος οργανισμός, ποια εφημερίδα θα είχε αυτό το θέμα [δηλαδή το βιντεάκι Σακελλαρίδη] και θα το απέρριπτε»; Και όταν, όπως σημείωνε ο Δημήτρης Χριστόπουλος στα «Ενθέματα» της περασμένης Κυριακής, θα αρχίσουμε όλοι να διαμαρτυρόμαστε κάθε φορά που θα διασύρονται όχι μόνον οι φίλοι αλλά και οι εχθροί μας.
τικών μελών, drones που εκτελούν τις εργασίες αντί γι’ αυτούς στις ΗΠΑ. Δεν είναι αυτή η φαντασίωση τόσων και τόσων Αμερικανών που διαμαρτύρονται για την «κλοπή» «δικών τους» θέσεων εργασίας από φτηνούς εργάτες που δεν τις αξίζουν; Είναι αυτοί οι χαμηλά αμειβόμενοι εργάτες, σε τελική ανάλυση, που επιτρέπουν στα εστιατόρια, στα εργοστάσια κ.λπ. να προσφέρουν φτηνότερες υπηρεσίες και προϊόντα στους λεγόμενους μέσους, σκληρά εργαζόμενους Αμερικανούς. Σε μια παραλλαγή του ρηθέντος ότι οι φιλελεύθεροι μουλτικουλτουραλιστές θέλουν το «φοντύ χωρίς τον φονταμενταλισμό», αυτοί οι υποκριτικοί λαϊκιστές λαχταρούν την εργασία χωρίς τους εργάτες. Κι ίσως αυτός να είναι ένας δοκιμαστικός ορισμός της «ντρονοποίησης». Ερχόμαστε, τώρα, στο ζήτημα των παράπλευρων απωλειών. Όσοι επικρίνουν τη χρήση των drones στη βάση αυτή, παραμένουν συχνά μέσα στις κυρίαρχες ιδεολογικές συντεταγμένες της στρατιωτικής μηχανής: «Χρησιμοποιείστε τα σωστά, μην κάνετε προχειρότητες». Ο λόγος περί «παράπλευρων απωλειών» υποστηρίζει, αντί να υπονομεύει, την επιχειρησιακή λογική του πολέμου με τη χρήση drones, διότι αναδεικνύει το ζήτημα της ακρίβειας, αποπολιτικοποιώντας τη βία ως τέτοια. Το κυρίαρχο ζήτημα του Παγκόσμιου Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας είναι πλέον η ακρίβεια, έστω και ως μείωση του αχρείαστου πόνου. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
36
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Τα Προσφυγικά της Αλεξάνδρας Mια ζωντανή κατάληψη στέγης στην κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗ «Το “σπίτι” είναι ένα σύνολο σπιτιών, ένα σύνολο λειτουργιών κι ένα σύνολο συμβολικών γραφών, όχι μόνο πληροφορικών αλλά και προστατευτικών, ερμηνευτικών και εκστατικών... Σπίτι των επιθυμιών και των πόνων». Η περιγραφή αυτή του σπιτιού, από τον αρχιτέκτονα Αριστομένη Προβελέγγιο (Ο οδοιπόρος προς την πηγή, 1990), ταιριάζει σε εκείνο που συμβαίνει σήμερα στα Προσφυγικά. Είναι μια κατάληψη στέγης, μια ζωντανή γειτονιά. Οι σημερινοί κάτοικοι είναι κυρίως καταληψίες (από το Αφγανιστάν, τη Συρία, την Αφρική, αλλά και την Ελλάδα), λιγοστοί ιδιοκτήτες που έχουν απομείνει και ενοικιαστές. Ανάμεσα στα κτίρια, παιδιά που παίζουν, γυναίκες που πηγαινοέρχονται, ρούχα απλωμένα, άνθρωποι στα μπαλκόνια, ακούγεται ραδιόφωνο στις διαφορετικές γλώσσες της Αθήνας. Παραφωνία είναι τα πολλά παρκαρισμένα αυτοκίνητα στον ελεύθερο χώρο. Στις 11 Μαρτίου 2014, 138 διαμερίσματα των Προσφυγικών παραχωρήθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ, με σκοπό την πώλησή τους. Διαβάζοντάς το, σκέφτηκα ότι και πάλι οι κάτοικοι, που και τώρα είναι οι περισσότεροι πρόσφυγες, θα χρειαστεί να αγωνιστούν, θα χρειαστεί ένα πλατύ μέτωπο υπεράσπισης. Έτσι άρχισε η επαφή μου με τη Συνέλευση Κατειλημμένων Προσφυγικών. «H δική μας αφήγηση για τη γειτονιά των Προσφυγικών», διαβάζω σε ανακοίνωσή της, «μιλά για τον αγώνα για επιβίωση και αξιοπρέπεια… Βασική προτεραιότητα της συνέλευσης είναι να ζωντανέψει τη γειτονιά και να την επαναπροσδιορίσει ως μια κατειλημμένη κοινότητα». Όπως στις πόλεις της Ισπανίας, της Ιταλίας, τις πόλεις του Ευρωπαϊκού Νότου, έτσι και στην Αθήνα, η κατοικία και το δικαίωμα σ’ αυτή αποτελεί πρωτεύουσα διεκδίκηση ενάντια στο χρέος. Η κατάληψη στέγης στα Προσφυγικά εντάσσεται στους αγώνες για την κατοικία, στο δικαίωμα για την κατοικία και τη γειτονιά, στο δικαίωμα στη ζωή για εκείνους κι εκείνες που τους εμποδίζουν να ζήσουν, καταδικάζοντάς τους στη «γυμνή ζωή». Τα διαμερίσματα κατοικούνται ξανά. Είναι δοχεία ζωής, φωλιές όπου φωλιάζουν άνθρωποι. Οι σημερινοί πρόσφυγες μαζί με τους λίγους ιδιοκτήτες που δεν υπέκυψαν στους εκβιασμούς του κράτους συντηρούν τα κτίρια. Χωρίς αυτούς και αυτές, ίσως να μην υπήρχαν, γιατί, παρά την απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) που τα ανακήρυξε διατηρητέα (2009), είχαν απομείνει στη τύχη τους, ίσως για να φθαρούν και να γκρεμιστούν. Η περιοχή, άλλωστε, εδώ και χρόνια, αποτελεί ένα από τα πιο προσφιλή κομμάτια για τις κατασκευαστικές εταιρείες και τα «σχέδια gentrification». Τα Προσφυγικά χτίστηκαν το 1933-35, για να στεγάσουν πρόσφυγες του 1922. Πρόκειται για οχτώ πολυκατοικίες (228 διαμερίσματα), που διατάσσονται επάλληλα και πα-
Η Ελένη Τζιρτζιλάκη είναι αρχιτέκτων (nomadikiarxitektoniki.net)
Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ των Προσφυγικών σήμερα Κυριακή 12:00-18:00 Προσφυγικό Μουντιαλίτο για παιδιά 8-14 ετών στο γήπεδο μπάσκετ (Κάλβου και Δεγλερ). Σημείο συνάντησης: Oδός Ορεστιάδος στις 11:45. 12:00-13:30 Μίλα μήλα μαγικά. Ομάδα Αστροναύτες (παιδικό θέατρο). (Οδός Κορώνειας). 13:30-15:30 Θεατρικό Παιχνίδι. Μια Ματιά στα Προσφυγικά. Χριστίνα Βασιλείου, Νταϊάνα Κοσσενάκη. 15:00-16:00 Μουσική της Ανατολής_Cihan Turkoglu (Eξέδρα Α΄). 15:00-17:00 Κοινωνική Κουζίνα Ο άλλος άνθρωπος (Οδός Ορεστιάδος). 15:30-16:30 Παράσταση ακροβατικών_Angie and Luigie show (για παιδιά). Ομάδα Cirk de Votanik (Οδός Κορώνειας). 16:30-17:30 Παραδοσιακοί χοροί και μουσική Κούρδων από τη Συρία (Eξέδρα Α΄). 17:00-18:00 Ηπειρώτικα. Πολυφωνικό σύνολο «Χαονία» (Oδός Ορεστιάδος). 18:00-19:00 Εθνικαί Εορταί. Βασίλης Βηλαράς (θεατρικό, Οδός Κορώνειας). 19:30-22:00 Μικρές Σκηνές Καθημερινής Βίας ΙΙ: Μπορεί και να μη γίνει και τίποτα, Θέατρο του Καταπιεσμένου (Εξέδρα Α΄). 22:00-1:00. Θερινό Σινεμά στα Προσφυγικά. «Πού να πετάξουν τα πουλιά», της Fida Qishta. «El Sistema. Σώζοντας Ζωές», από τον «Εξάντα» του Γιώργου Αυγερόπουλου. «Το Λιμάνι της Χάβρης» Aki Kaurismaki (Οδός Κορώνειας). 22:30-23:00 Live. Martha Moreleon & Los del Sur (Eξέδρα Α΄) 23:00-23:30 Live. Encardia (Eξέδρα Α΄) Το πρόγραμμα και των τριών ημερών, 27, 28 και 29 Ιουνίου στο antifaperformingarts.wordpress.com
Φωτογραφίες της Ελένης Τζιρτζιλάκη
ράλληλα στον άξονα της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Αποτελούν αρχιτεκτονικό παράδειγμα πολυκατοικιών οργανωμένης δόμησης, καθώς οι αρχιτέκτονες Κίμων Λάσκαρης και Δημήτρης Κυριακός (υπάλληλοι της Τεχνικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πρόνοιας) τις σχεδίασαν στις γραμμές του μοντέρνου κινήματος, χωρίς ίχνος διακόσμησης. Προσπάθησαν να καλύψουν ανάγκες ανθρώπων σε έκτακτη ανάγκη, εξασφαλίζοντάς τους στον ελάχιστο χώρο τις καλύτερες συνθήκες ηλιασμού, αερισμού, υπαίθριων και κοινόχρηστων χώρων. Ήταν από την αρχή μια ζωντανή γειτονιά. Η συλλογική μνήμη της πόλης-Αθήνας εκφράζεται στα ίδια τα κτίρια, καθώς υψώνονται εκεί ως ετεροτοπία, ως διαφορετικός χωροχρόνος, ανάμεσα σε κρατικά κτίρια, πολυκατοικίες της αντιπαροχής και το γήπεδο. Επάνω τους είναι χαραγμένες οι μνήμες του Δεκέμβρη του ’44 με τα σημάδια από τις σφαίρες, καθώς πολλοί μαχητές του ΕΛΑΣ βρήκαν καταφύγιο εκεί, και οι πολυκατοικίες χτυπήθηκαν από τις οβίδες των Βρετανών από τον Λυκαβηττό. Από νωρίς η γειτονιά είχε ενταχθεί στα σχέδια gentrification. To 2001 η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου με απειλές κατεδάφισης αγόρασε 137 διαμερίσματα και στη συνέχεια άλλα 40· τα υπόλοιπα παραμένουν στους κατοίκους. Μετά από μεγάλες πιέσεις, το ΚΑΣ ανακήρυξε, όπως είπαμε, το 2009, όπως είπαμε, τα κτίρια διατηρητέο σύνολο. Τα ακατοίκητα διαμερίσματα άρχισαν να καταλαμβάνονται σιγά σιγά από εκτοπισμένους της πόλης: πρόσφυγες, άστεγους, άνεργους. Εδώ και τρία χρόνια λειτουργεί, κάθε εβδομάδα, η Συνέλευση. Λειτουργούν φούρνος, κοινωνικό ιατρείο, συλλογική κουζίνα, εργασίες συντήρησης, φροντίδα για τους ασθενείς. Τα Προσφυγικά, έτσι, αποτελούν κέντρο αγώνα, αυτοοργάνωσης, αλληλεγγύης: μεταξύ του φαντασιακού και της υλικής πραγματικότητας, η έννοια της κοινότητας επαναπροσδιορίζεται, καθώς η γειτονιά μετεξελίσεται σε κοινότητα. Καλούμαστε, στις παρούσες συνθήκες, να υπερασπιστούμε το παρελθόν και το παρόν των Προσφυγικών ως κατοίκηση προσφύγων, άλλοτε και τώρα, τους ανθρώπους που ζουν εκεί. Ο χώρος-συλλογική κατοίκησηκατάληψη αποτελεί ένα κοινωνικό και πολιτισμικό εργαστήρι νέων χωρικών σχέσεων και αυτοθέσμισης της φαντασιακής κοινότητας. Η κατάληψη είναι πολύ σημαντική, καθώς είναι η μοναδική σε επίπεδο γειτονιάς στην Αθήνα, αλλά και για τον συμβολικό της χαρακτήρα. Χρειάζονται νέες μορφές δράσης μαζί με τους κατοίκους, που να σχετίζονται με τη καθημερινότητά τους, με τα προβλήματα του χώρου. Χρειάζονται δράσεις για να κάνουν πιο δυνατή την κοινότητα και την κατάληψη απέναντι σε αυτό που έρχεται, να εντείνουν το δικαίωμά τους στον χώρο και στην πόλη.
Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
37
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Άνθη αντίστασης ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΤΟΜΠΡΟΥ «Ο χαρακτήρας είναι θέμα χρόνου», έλεγε στην Εβραία ο Μπρεχτ και υποστήριζε ότι εξαρτάται από τους θεσμούς και τις συνθήκες. «Άλλοι χαρακτήρες κρατάνε πολύ, άλλοι λίγο, αλλά κανείς για πάντα». Κι όμως, πώς γίνεται στα συντρίμμια θεσμών και ιστορίας να φυτρώνουν «άνθη» αντίστασης; Στην καρδιά της Αθήνας, η κατάληψη των Προσφυγικών συγκροτεί μια μικρογραφία όλης της χώρας σε επίπεδο εγκλεισμού και αποκλεισμού, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί το σημείο μηδέν της πολιτικής — τόσο λόγω της θεσμικής εγκατάλειψης όσο και ως προς την ανάδυση της αντίστασης σε αυτήν. Εγκλωβισμένα ανάμεσα στις συμπληγάδες της αδιαφορίας και των συμφερόντων του ΤΑ.Ι.ΠΕ.Δ., τα Προσφυγικά θέτουν το ερώτημα για την ελευθερία στο πιο επίκαιρο πλαίσιο που της αναλογεί: αυτό της απόλυτης δράσης. Μια ανομοιογενής και πολυφυλετική κοινότητα, με τη μικροϊδιοκτησιακή συμπεριφορά να ταλανίζει τη λειτουργία της, οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» των Προσφυγικών αρνούνται τη συνθηκολόγηση που θα τους βγάλει έξω από τα ετοιμόρροπα κτίρια και περήφανα διασώζουν πέτρες που έζησαν την Αντίσταση και τα Δεκεμβριανά, ενώ ταυτόχρονα υπηρετούν υποδειγματικά ένα κοινωνικό εγχείρημα αυτοοργάνωσης. Αντιστεκόμενα στην «ηρωική έξοδο», με βάση τα σχέδια εκποίησης όλης της χώρας, τα Προσφυγικά γίνονται από «άτοπα» σχεδόν ουτοπικά: μαζί με την Αντιφασιστική Πρωτοβουλία Παραστατικών Τεχνών, ετοιμάζονται να εμψυχώσουν όλους τους «ελεύθερους πολιορκημένους» αυτής της πόλης. Το ποίημα του Σολωμού ξεκινά με τη σάλπιγγα του Αράπη που ηχεί ήδη, τα παιδιά παίζουν ξυπόλητα δίπλα στα σκουπίδια που με φροντίδα μαζεύουν ντόπιοι και μετανάστες για να υποδεχτούν τον κόσμο σε μια τριήμερη γιορτή, τα ξερόχορτα γίνονται ξανά «φλισκούνι κι άγρια μέντα, στην αγκαλιά της γης»… Η Περσεφόνη αγρυπνά, για να ξυπνήσει μνήμες από το παρελθόν και να τις ξορκίσει από το μέλλον. Και ο στίχος σ’ έναν τοίχο των κτιρίων αυτών λέει: «Now the words are bound and done / dreams and memories are one»: «τώρα τα λόγια είναι βαριά και ειπωμένα, τα όνειρα κι οι μνήμες μας έχουνε γίνει ένα». 27, 28, 29 Ιουνίου, τριήμερη γιορτή στήριξης των Προσφυγικών με θέατρο, συναυλίες, συζητήσεις, συλλογική κουζίνα, σε συνεργασία με την Αντιφασιστική Πρωτοβουλία Παραστατικών Τεχνών (antifaperformingarts.wordpress.com) και πλήθος αξιόλογων καλλιτεχνών. Σας περιμένουμε!
Η Αγγελική Τόμπρου είναι ηθοποιός, μέλος της Αντιφασιστικής Πρωτοβουλίας Παραστατικών Τεχνών
O Πελοποννησιακός Πόλεμος στον 21ο αιώνα Τις μέρες αυτές κυκλοφορεί η μελέτη του Αντώνη Σαχπεκίδη «O Πελοποννησιακός Πόλεμος στον 21ο αιώνα. Αναζητώντας τα αίτια της σύγχρονης παγκόσμιας κρίσης μέσα από τη διεισδυτική ματιά του Θουκυδίδη» (εκδ. Ελληνοεκδοτική). Κλασικός φιλόλογος, ο Αντώνης Σαχπεκίδης, δίδαξε για χρόνια στην εκπαίδευση. Στο βιβλίο αυτό, καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τον Θουκυδίδη και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αναδεικνύει τον πολιτικό Θουκιδίδη και την επικαιρότητά του. –Ποιο είναι το νήμα που συνδέει τον Πελοποννησιακό με τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους; Τι φέρνει ο 21ος αιώνας στο πεδίο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, και τι σημαίνει αυτό για τις «μικρές» χώρες; Η αθηναϊκή δημοκρατία λειτουργεί σήμερα ως πρότυπο; Μπορεί να μας εμπνέουν ο Θουκυδίδης ως πολίτης και ο Περικλής ως πολιτικός; Απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα θέλει να δώσει το βιβλίο. Δημοσιεύουμε στη συνέχεια ένα απόσπασμα από τον Επίλογο. ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΧΠΕΚΙΔΗ Αν η αξία της ιστορίας βρίσκεται στη χρησιμότητά της, στον βαθμό που συμβάλλει στην αυτοσυνειδησία ενός λαού, ο Θουκυδίδης είναι, με αυτήν την έννοια, κατεξοχήν χρήσιμος για την πολιτική διαπαιδαγώγησή του. Κατά τον Άγγελο Ελεφάντη «η πολιτική τροφοδοτείται με ποικίλους τρόπους από την ιστορία, από την πραγματικότητα μέσα στη χρονικότητά της», αλλά ταυτόχρονα η πολιτική παράγει ιστορία, είναι «ἱστορία ἐν τῷ γεννᾶσθαι», έτσι ώστε «η ιστορική συνείδηση» να μπορεί να γίνεται «πολιτική κριτική συνείδηση». Από αυτήν τη σύζευξη της ιστορίας με την πολιτική που πετυχαίνει ο Θουκυδίδης, και μάλιστα ως πρωτοπόρος σε αυτήν τη διαλεκτική σύνθεση, δίνει νέες διαστάσεις τόσο στην ιστορία, που δεν είναι δυνατό να παρακάμπτει την πολιτική, όσο και στην πολιτική, που δεν μπορεί να αγνοεί την ιστορία. Η ιστορία διαμορφώνει συνειδήσεις. Ο Φίλιππος Ηλιού μιλά για την «ιστορία θεωρημένη και θεωρούμενη ως πολιτισμικό αίτημα, άρα και αίτημα πολιτικό: ο πολίτης και η αυτοσυνειδησία του, μέσω της γνώσης της ιστορίας», όπως και για το «κοινωνικό αίτημα της ιστορικής γνώσης και, ως εκ τούτου, της αυτογνωσίας». Ένας λαός, κάθε λαός, πρέπει να έχει ιστορική αυτοσυνειδησία, για να ξέρει «πού πατά και πού πηγαίνει». Λαός που δεν ξέρει τη θέση του στην ιστορία, είναι λαός χωρίς πυξίδα· είναι έρμαιο στη βουλιμία των εκάστοτε ισχυρών. Μέσα από την ιστορική αυτοσυνειδησία του θα βρει ο άνθρωπος απαντήσεις στις υπαρξιακές του αμφιβολίες, ώστε να υπερνικήσει τον αρχέγονο φόβο και να πάψει να υφίσταται παθητικά τη ζωή. Αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την προσωπική του ελευθερία, θα γίνει πρωταγωνιστής της ζωής του και όχι μαριονέτα της ιστορίας. […] Μια α-πολιτική θεώρηση της Ιστορίας του Θουκυδίδη είναι το ίδιο ελλιπής, όσο θα ήταν και μια ανιστορική αντιμετώπιση της πολιτικής. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως πολιτικός με οξύτατη κρίση, αντιλαμβάνεται το πολιτικό βάθος σε κάθε πτυχή της ιστορικής αφήγησης του Θουκυδίδη και μεταφράζει ανάλογα, κάτι που δεν θα μπορούσε μάλλον να αντιληφθεί και να κάνει ένας φιλόλογος δίχως πολιτική πείρα. Αυτή η πολιτική διάσταση
ενυπάρχει ή λανθάνει τόσο στα αφηγηματικά μέρη όσο και –κυρίως– στις δημηγορίες. Άλλωστε, πολιτικά πρόσωπα είναι οι ρήτορες που αγορεύουν ή πολιτικοστρατιωτικοί ηγέτες, που όλοι τους σκέφτονται και παρεμβαίνουν πολιτικά, με τη στενή ή την ευρεία έννοια του όρου. Αλλά και στην υπόλοιπη εξιστόρηση μπορεί να διακρίνει κανείς την πολιτική «ματιά» σε κρίσιμα σημεία, όπως λ.χ. όταν ο ιστορικός μιλά για το πνεύμα με το οποίο οι Αθηναίοι αποφάσισαν τη Σικελική εκστρατεία ή για τον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα, που ήξερε από πόλεμο αλλά και από πολιτική, ή για τον Αλκιβιάδη και τις επιλογές του ή για τη στάση και τη συμπεριφορά της Σπάρτης, των εφόρων και των βασιλέων της, και φυσικά όταν μιλά για τον εμφύλιο πόλεμο στην Κέρκυρα αλλά και στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις. Ακόμη και όταν στην πραγματική ζωή υπεισέρχεται ο «παράλογος» του Θουκυδίδη, το «παρὰ δόξαν», το απρόβλεπτο, αυτό που οι νεότεροι αποκαλούν «χαοτικές συμπεριφορές» της φύσης ή, στην περίπτωσή μας, «πανουργία της ιστορίας», ακόμη και σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο ικανός ηγέτης θα πρέπει να έχει σχέδια δράσης για όλες τις πιθανές εξελίξεις και να τις αξιοποιεί κατάλληλα, όπως και κάθε ευκαιρία («καιρόν») που μπορεί να παρουσιαστεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Περικλής […].
Η πολιτική είναι παντού και διέπει όλο το ιστορικό έργο του Θουκυδίδη, και συνεπώς με αυτό το πνεύμα πρέπει να το διαβάζουμε. Ακόμη και όταν ο Ιστορικός αφηγείται πολεμικά γεγονότα, έχει στο μυαλό του και την πολιτική τους διάσταση. Ως εκ τούτου μπορούμε να πούμε ότι ο Θουκυδίδης ξεκίνησε να γράφει την Ιστορία του ορμώμενος από πολιτικά κίνητρα· η πολιτική σκοπιά διατρέχει όλη την εξιστόρηση του πολέμου. […] Μπροστά στην ανεκτίμητη επιστημοσύνη του έργου του παραγνωρίστηκε ή υποτιμήθηκε, αφελώς ή σκοπίμως –δεν εξετάζεται εδώ– η έντονη και επίμονη πολιτική παρέμβασή του. Η πρωτοτυπία της Ιστορίας, η αντικειμενικότητα και οι άλλες αρετές της επισκίασαν το ειδικό πολιτικό βάρος του έργου. Σε μιαν εκ νέου ανάγνωση του Θουκυδίδη με τα παραπάνω κριτήρια, θα πρέπει να ανιχνεύσουμε την πολιτική του διάσταση, να κατανοήσουμε σε βάθος την πολιτική του σκέψη, έτσι ώστε, προχωρώντας και πέρα από τα όρια του ίδιου του ιστορικού, να εμπλουτίσουμε τόσο μεθοδολογικά όσο και πραγματολογικά τα συμπεράσματά του, λαμβάνοντας υπόψη βέβαια και την κτηθείσα στο μεταξύ ιστορική πείρα και γνώση της ανθρωπότητας. Ο Θουκυδίδης μάς δίνει το κλειδί· για να ολοκληρωθεί όμως αυτή η διαδικασία, σε συνδυασμό και με την πρόβλεψη της εξέλιξης στο μέλλον, πρέπει «να βάλει και ο αναγνώστης το μυαλό του». Μελετώντας επισταμένως τον Θουκυδίδη αποκτά κανείς την ικανότητα να κατανοεί καλύτερα διεισδύοντας στο βάθος των γεγονότων, να αναλύει πληρέστερα και να αποφαίνεται με μεγαλύτερη βεβαιότητα για ό,τι συμβαίνει στην εποχή μας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την πολιτική στη χώρα μας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις. Αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα δεν είναι ο εθνικός ναρκισσισμός, που συστηματικά καλλιεργείται από την επίσημη ιστορία, αλλά η ατομική όσο και η συλλογική αυτογνωσία, για να μπορέσουμε να αναζητήσουμε και να αναπτύξουμε τις πραγματικές μας δυνατότητες.
Ρωμαϊκό ψηφιδωτό από τη Γέρασα της Ιορδανίας (Μουσείο της Περγάμου, Βερολίνο)
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
29 IOYNIOΥ 2014
ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.com e-mail: enthemata@gmail.com
Τα «αφύλακτα πεδία μάχης» της κουλτούρας και του πολιτισμού ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΑΡΗ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ w Ξεκινάω από τον τίτλο του βιβλίου (και υπότιλο του τελευταίου άρθρου). Γιατί «πεδία», γιατί «μάχης», και γιατί «αφύλακτα»; Βιώνουμε όλοι μια ταραγμένη και απορρυθμισμένη ζωή. Κάθε μέρα είναι, περισσότερο από ποτέ, μια σκληρή μάχη με στόχο απλώς να «περάσει». Κάθε μήνας που επιβιώνεις σώος στο σώμα και στην ψυχή σου αποτελεί μια κρυφή κατάκτηση. Και δεν ήταν πάντα έτσι η ζωή. Και δεν πρέπει να είναι έτσι μαρτυρική η ζωή. Κινούμαστε ως ναυάγια σ’ έναν ωκεανό κρατικής καταστολής, ψέματος, ληστείας, φασισμού. Κι αρπαζόμαστε απ’ όπου μπορούμε ο καθένας για να σταθούμε όρθιοι. Δυσκολευόμαστε να δούμε ότι είμαστε όλοι ναυάγια από το ίδιο καράβι, δυσκολευόμαστε να συνταιριάξουμε τις σανίδες και να φτιάξουμε τη σχεδία που θα χωρέσει τους περισσότερους. Κολυμπάμε από δω κι από κει χωρίς πυξίδα, αδιάφοροι για τον διπλανό που θαλασσοδέρνεται χειρότερα από εμάς, έρμαια του κάθε πολιτικάντη έμπορου της σωτηρίας, σκόρπια ναυάγια. Αλλά δεν σώζεσαι έτσι, δεν μπορείς να σωθείς έτσι. Πρέπει να μπορέσεις να δεις ότι το πεδίο μάχης όπου πολεμάς, ο μοναχικός σου αγώνας πάνω στη μικρή σου σανίδα δεν θα σε γλιτώσει. Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός με το υποχείριο φασιστικό κράτος θα σε πνίξει αργά ή γρήγορα στην πλημμυρίδα της προγραμματισμένης καταστροφής των ελάχιστων δικαιωμάτων, της ελάχιστης αξιοπρέπειάς σου. Πρέπει να αναζητήσεις μαζί με άλλους συντρόφους καινούργια πεδία αγώνα, αφύλακτα από την εξουσία πεδία, όπως αυτό, για παράδειγμα, που ανακάλυψαν οι καθαρίστριες του Υπουργείου Οικονομικών, όπως αυτό που ανακάλυψαν οι κάτοικοι στις Σκουριές, όπως αυτό που ανακάλυψαν (αλλά γρήγορα έχασαν, λόγω της άξεστης συνδικαλιστικής τους ηγεσίας) οι εργαζόμενοι στην ΕΡΤ. Υπάρχουν πάντα πεδία μάχης αφύλακτα – κι είναι πρωτίστως δουλειά της Αριστεράς να τα ανακαλύψει, να τα στηρίξει, να τα μετατρέψει σε πυλώνες μαζικής αντίστασης. Το Πεδία Μάχης Αφύλακτα εστιάζει σ’ εκείνα τα πεδία της κουλτούρας και του πολιτισμού που, εδώ και δεκαετίες, στοιχειώνουν την ελληνική συνείδηση και που, εν τέλει, καθορίζουν υπογείως την πολιτισμική παρακμή αυτής της χώρας. w Έχεις θητεύσεις στη γραφή χρόνια, ως μυθιστοριογράφος, ως μεταφραστής, ως
Mε την ευκαιρία της κυκλοφορίας της συλλογής δοκιμίων του «Πεδία Μάχης Αφύλακτα» (εκδ. Τόπος)
δοκιμιογράφος. Οι γέφυρες, οι ωσμώσεις μεταξύ των τριών αυτών ιδιοτήτων είναι φανερές στο έργο σου. Μίλησέ μας για αυτές, αλλά και τις εντάσεις, τις διαφορές. Είμαστε μάρτυρες εδώ και δεκαετίες μιας γραφής που απομιμείται την τέχνη του λόγου, μιας νεο-Άρλεκιν γραφής που στην καλύτερη περίπτωση είναι τετριμμένη δημοσιογραφία. Το να γράφεις σήμερα απαιτεί τέχνη, ίσως και περισσότερη τέχνη από παλιά. Μάλιστα, επειδή τα όρια ανάμεσα στο ψεύτικο και το αυθεντικό, ως προς την τέχνη του λόγου, έχουν πλέον χαθεί για πολύ κόσμο, επειδή η απαιδευσία είναι γενικευμένη, ό,τι γράφεις σήμερα (είτε είναι μυθοπλασία είτε δοκίμιο, είτε μετάφραση) εξ ανάγκης αποκτά και έναν διδακτικό (με την ανθρωπιστική έννοια της λέξης) χαρακτήρα. Εγώ, γράφω πάντα, κιόλας από το πρώτο μου βιβλίο, το μυθιστόρημα Όλντσμομπιλ (1980), με μια τέτοια πολιτική / διδακτική εμμονή που σχετίζεται με την κουλτούρα. Είτε πρόκειται για την ανάλυση του Ulysses του Τζόις (1995, 2001, 2010), είτε για τη μυθοπλαστική ανάγνωση του προβλήματος της τρομοκρατίας (Η μανία με την Άνοιξη, 2006, 2009) είτε για την πολιτική απείθεια (Το Χαστουκόδεντρο, 2012) κλπ., αυτό που ανέκαθεν με καίει είναι να ανιχνεύσω για τον αναγνώστη το συχνά σκοτεινό υπόστρωμα της κυρίαρχης κουλτούρας: τις ιδιόμορφες ιστορικές συνθήκες που το γεννούν, το πλέγμα των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων που το οικοδομεί, τη σχέση του με το εκάστοτε διακύβευμα της συγκυρίας. w Σε ένα από τα πρώτα κείμενα του τόμου, δημοσιευμένο μάλιστα στα «Ενθέματα» της Κυριακάτικης Αυγής, το 1999, αναρωτιέσαι πότε πεθαίνει μια «πατρίδα ιδεών». Τι θα έλεγες σήμερα, δεκαπέντε χρόνια μετά; Και γενικότερα τι είναι το κρίσιμο που έχει αλλάξει αυτά τα δεκαπέντε χρόνια; Στο άρθρο του 1999, διατύπωνα μια διαμαρτυρία για το σχεδόν καθολικό κύμα της πολιτικής / πολιτισμικής συναίνεσης που κα-
τέτρυχε από τότε την Ελλάδα. Συναίνεση σε ό,τι υποβαθμίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τόνιζα ότι πατρίδα, τόσο για μας όσο και για όλον τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο των χρηματιστηριακών αξιών που υποκατάστησαν διά της βίας τις ανθρωπιστικές, είναι μία και μόνη: αυτή που ορίζουν το Marlboro, η Cola, η Microsoft. Μιλώντας μάλιστα για τη θέση του διανοουμένου απέναντι σ’ αυτό το επιθετικό κύμα προγραμματισμένης υποβάθμισης της ζωής τόνιζα: «ο διανοούμενος μπορεί μόνο να κάνει αυτό που έκανε πάντα: να αντισταθεί στο ακατάσχετο ρεύμα χρηματισμού της ανθρώπινης ζωής, να διασώσει τη Mνήμη, να υπερασπιστεί την παγκόσμια πατρίδα των ανθρωπιστικών ιδεών, να χτυπήσει τον ρατσισμό, τον φασισμό, τον ιμπεριαλισμό — όποιο εκσυγχρονιστικό προσωπείο κι αν φοράνε, να διεκδικήσει περισσότερη ελευθερία, τώρα και πάντα». Δεν είναι, λοιπόν, φανερό ότι από τότε όλα έχουν αλλάξει προς το χειρότερο; Η έκτοτε βαθμιαία συναίνεση του κόσμου αποτέλεσε την ασφαλή βάση πάνω στην οποία σήμερα ο ρατσισμός, ο φασισμός, ο ιμπεριαλισμός κατάφερε να γίνει κυρίαρχο καθεστώς. Όταν έγραφα αυτά τα πράγματα το 1999, ορισμένοι συνάδελφοί μου με λοιδορούσαν ως «παλαιοκομματικό» και άλλα τέτοια όμορφα. Σήμερα σιωπούν. (Δυστυχώς, όμως, δεν σιωπούν από ενοχή, αλλά από τον φόβο μήπως δυσαρεστήσουν την εξουσία που της επέτρεψαν να παγιωθεί με βολικό αντάλλαγμα να τους περιθάλπει. w «Το μέλλον τώρα» επιγράφεται η δεύτερη ενότητα του βιβλίου όπου εκτενή δοκίμια αναφέρονται στο διαδίκτυο, στα γκραφίτι, στις δημόσιες βιβλιοθήκες. Πώς σχετίζονται όλα αυτά μεταξύ τους; Ζούμε οι πάντες, μέσα από τον διαδικτυωμένο υπολογιστή, σε ένα απέραντο εργοστάσιο-παιχνιδότοπο. Παρέχουμε εδώ εικοσιτετράωρη δωρεάν εργασία ενώ ταυτόχρονα έχουμε την ψευδαίσθηση, λιγότερο ή περισσότερο ισχυρή στον κάθε χρήστη, ότι παίζουμε. Όλα γίνονται, όλα μπορούν να γίνουν σ’ αυτόν τον, όχι εικονικό, αλλά προέκταση της πραγματικότητάς μας κόσμο. Είμαστε, είτε μας αρέσει είτε όχι, κομμάτια ενός απέραντου βίντεο γκέιμ. Το πληρώνουμε, το παρακολουθούμε, του χαρίζουμε τον χρόνο μας, το ακολουθούμε, ζούμε εκεί. Το Διαδίκτυο είναι μια λαϊκή αγορά, όπως λαϊκή τέχνη είναι τα ελεύθερα γκραφίτι στους δρόμους. Εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο διαμορφώνουν απόψεις για τα πάντα μέσα σ’ αυτή τη λαϊκή αγορά, μέσα από αυτή τη λαϊκή τέχνη. Αυτό από μόνο του αποτελεί ενδιαφέρον στοιχείο. Είναι ένα πεδίο, βεβαίως, καλά οχυρω-
μένο από την Εξουσία (εξηγείται στο βιβλίο) αλλά είναι ένα πεδίο όπου στο άμεσο μέλλον θα διεξαχθούν κρίσιμες μάχες. Αυτό μας φέρνει στο θέμα των δημοσίων βιβλιοθηκών και του εγχειρήματος που έχει αναλάβει το Ίδρυμα Νιάρχου να τις μετατρέψει (τις καλύτερες της χώρας) σε «μαγαζιά» βίντεο γκέιμ, δηλ. να μετατρέψει τον αναγνώστη σε χρήστη, τον στοχασμό σε παιχνίδι, την ανάγνωση σε ζάπινγκ, την κουλτούρα σε κατανάλωση. w Η κρίση, ο πολιτισμός, η Αριστερά, η πολιτική είναι βασικοί άξονες που διαπερνάν το βιβλίο, και θα έλεγα συναρθρωμένοι μέσα από την οπτική, την παρέμβαση αυτού που θα λέγαμε «αριστερός διανοούμενος» ή «ανεξάρτητος διανοούμενος». Τι λες; Ξέρετε, σήμερα τα ονόματα, οι όροι, τα σημαίνοντα δεν παραπέμπουν ευθέως σε παγιωμένα νοήματα όπως παλιά. Οφείλουμε να προσέχουμε όταν χρησιμοποιούμε όρους όπως Αριστερά, Πολιτική, Πολιτισμός, Διανοούμενοι. Να προσέχουμε επειδή έχει χαθεί ο λώρος που συνδέει αυτά τα ονόματα με την ιστορική παράδοση, έχει χαθεί η πνευματική διαδρομή του Παραδείγματος, έχει χαθεί η επιτελεστική σημασία των όρων, η δυναμική τους. Βιώνουμε μια πολύχρονη πολιτισμική παρακμή. Τώρα που βρισκόμαστε στο ναδίρ χρειάζεται να επανεφεύρουμε τα πάντα: τις αυτονόητες, κάποτε, αξίες, τα αυτονόητα, κάποτε, δικαιώματα, τον αυτονόητο, κάποτε, ανθρωπισμό. Και μαζί με αυτά την αυτονόητη και φθαρμένη έννοια της «Αριστεράς», του «διανοουμένου» κλπ. Στην παρακμή που ζούμε ο διανούμενος, γράφω στο Πεδία Μάχης Αφύλακτα, «θα υποχρεωθεί αργά ή γρήγορα να διαλέξει: ή θα γίνει ξανά επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια ή δεν θα υπάρξει». Υποθέτω ότι η θέση μου είναι σαφής. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ
O ANDREAS ARNDT ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ To Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία του ΕΚΠΑ και η Oμάδα Εργασίας για τη μελέτη της Φιλοσοφίας των Κοινωνικών Επιστημών της ΕΜΕΑ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Μελέτης των Ελληνογερμανικών Σχέσεων, οργανώνουν την Τετάρτη 2 Ιουλίου, στις 18:00, στο αμφιθέατρο Αργυριάδη του Πανεπιστημίου Αθηνών, ομιλία του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου, Andreas Arndt, με τίτλο: «Ο Χέγκελ, ο Μαρξ και η Ελευθερία» (στα αγγλικά).