ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ
AΦΙΕΡΩΜΑ BENEZOYEΛΑ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 TEYXOΣ 10
diplomatique
Το κίνημα του Τσάβες δοκιμάζεται στις εκλογές Η Βενεζουέλα εκλέγει σήμερα τον νέο της πρόεδρο. Οι κάλπες ανοίγουν για δεύτερη φορά μέσα σε έξι μήνες, εξαιτίας του θανάτου τού προέδρου Ούγκο Τσάβες, τον περασμένο μήνα. Σύμφωνα με όλα τα προγνωστικά, ο προσωρινός πρόεδρος, Νικολάς Μαδούρο, ο άνθρωπος τον οποίο ο ίδιος ο Τσάβες έχρισε διάδοχό του, είναι το αδιαφιλονίκητο φαβορί. Κι ενώ η αντιπολίτευση πασχίζει να διατηρήσει την ενότητά της, την ίδια στιγμή, οι υποστηρικτές του αποθανόντος χαρισματικού ηγέτη θα πρέπει πια να μάθουν να πορεύονται χωρίς αυτόν, κάτι στο οποίο δεν τους βοήθησε ο ίδιος όσο ζούσε. Του Gregory Wilpert*
Π
ολλοί περίμεναν ότι αυτό θα συνέβαινε μάλλον γρήγορα, παρά αργά. Για πολλούς άλλους, ιδίως εκείνους που τον αγαπούσαν πραγματικά
Του Ignacio Ramonet* «Όμοιος με τον εαυτό του, όπως επιτέλους τον μεταμορφώνει η αιωνιότητα»1, ο Ούγκο Τσάβες, ο οποίος απεβίωσε στις 5 του περασμένου Μαρτίου πάνω στο αποκορύφωμα της πολιτικής του δράσης, συναντά στο συλλογικό υποσυνείδητο των καταφρονεμένων της Λατινικής Αμερικής τον μικρό λόχο των μεγάλων υπερασπιστών των αγώνων τους: τον Εμιλιάνο Ζαπάτα, τον Τσε Γκεβάρα, τον Σαλβαδόρ Αλιέντε... Στο ξεκίνημά του, όμως, τίποτα δεν έδειχνε ότι προοριζόταν για ένα τέτοιο θρυλικό πεπρωμένο.
* Ο Ignacio Ramonet είναι πρώην διευθυντής της Le Monde Diplomatique. Το άρθρο είναι βασισμένο στο βιβλίο του, με συνεντεύξεις από τον πρώην πρόεδρο της Βενεζουέλας. Ο τίτλος του είναι «Ούγκο Τσάβες. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μου» (Hugo Chávez. Ma première vie) και θα κυκλοφορήσει σύντομα στα ισπανικά.
και διατηρούσαν την ελπίδα ζωντανή, ο θάνατος του Ούγκο Τσάβες, στις 5 Μαρτίου, αποτέλεσε ένα ισχυρό σοκ. Τα πλήθη που συνέρρευσαν μέσα στις επόμενες τρεις μέρες του πένθους για να δουν τη σορό του εξέπληξαν ακόμα και τον στενό του κύκλο, ο οποίος αναγκάστηκε να παρατείνει το λαϊκό προσκύνημα για άλλες εφτά ημέρες, καθώς εκατομμύρια υποστηρικτές του στέ-
Η διαδρομή ενός επαναστάτη Ο Ούγκο Τσάβες γεννήθηκε από φτωχούς γονείς, ήταν μιγάς κι έδειχνε να μην έχει άλλη προοπτική κοινωνικής ανόδου έξω από τον στρατό. Ωστόσο, κατόρθωσε να γοητεύσει τους Βενεζουελάνους, σε κάποιον βαθμό και επειδή τους έμοιαζε Ο Τσάβες ήρθε στον κόσμο μέσα σε μια πολύ φτωχή οικογένεια, στην εσχατιά του Φαρ Ουέστ της Βενεζουέλας, στη Σαμπανέτα, ένα μικρό χωριό στα Llanos, τις αχανείς Μεγάλες Πεδιάδες τις οποίες διακόπτει απότομα η οροσειρά των Άνδεων. Όταν γεννιέται, το 1954, οι γονείς του εί-
ναι δεν είναι 20 χρόνων. Αναπληρωτές δάσκαλοι και οι δύο σε έναν τόπο στη μέση του πουθενά και κακοπληρωμένοι, αναγκάζονται να εμπιστευθούν τα δυο μεγαλύτερα παιδιά τους, τον Ούγκο και τον μεγάλο του αδερφό, τον Αδάν, στη γιαγιά τους από την πλευρά του πατέρα τους.
κονταν στην ουρά για 24 ώρες ή και περισσότερο, μόνο και μόνο για να τον δουν. Αφότου ανακοινώθηκε ότι ο Τσάβες είχε πεθάνει από τις επιπλοκές του καρκίνου και της θεραπευτικής αγωγής, τα γεγονότα άρχισαν να διαδέχονται με ταχύτητα το ένα το άλλο. Κατ’ αρχάς, ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2
Η Ρόσα Ινές, μια μιγάδα με αφρικάνικο και ινδιάνικο αίμα, τα μεγαλώνει μέχρι τα δεκαπέντε τους χρόνια. Έξυπνη, καλή παιδαγωγός, προικισμένη με εντυπωσιακή φρονιμάδα και με αγάπη που ξεχειλίζει, η γιαγιά θα ασκήσει καθοριστική επιρροή στον μικρό Ούγκο. Η Ρόσα Ινές κατοικεί στην άκρη του χωριού, σε ένα ινδιάνικο σπίτι με στέγη από φοινικόκλαδα, χωματένιο πάτωμα και πλίνθινους τοίχους, χωρίς τρεχούμενο νερό ούτε ηλεκτρικό. Μην έχοντας άλλους πόρους, ζει πουλώντας γλυκά που φτιάχνει η ίδια από τα φρούτα του μικρού της κήπου. Από τα πρώτα του κιόλας χρόνια, ο Ούγκο μαθαίνει να δουλεύει τη γη, να κλαδεύει τα φυτά, να καλλιεργεί το καλαμπόκι, να μαζεύει τα φρούτα και να φροντίζει τα ζώα. Αφομοιώνει όλη την αγροτική γνώση της Ρόσα Ινές. Συμμετέχει στις δουλειές του σπιτιού, βοηθά στην ετοιμασία των γλυκών και από τα έξι - εφτά του χρόνια πηγαίνει να τα πουλήσει στους δρόμους της Σαμπανέτα, στην είσοδο του κινηματογράφου, στα γήπεδα όπου γίνονται οι κοκορομαχίες, ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 3
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Το κίνημα του Τσάβες δοκιμάζεται στις εκλογές ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
ο Νικολάς Μαδούρο, ο αντιπρόεδρος της χώρας, ορκίστηκε προσωρινός πρόεδρος. Κατόπιν, το Εθνικό Εκλογικό Συμβούλιο, σύμφωνα με την επιταγή του Συντάγματος για διεξαγωγή νέων εκλογών μέσα σε διάστημα 30 ημερών, τις όρισε για τις 14 Απριλίου. Τέλος, μία μόλις εβδομάδα μετά τον θάνατο του Τσάβες, ο Νικολάς Μαδούρο δήλωσε ότι θα είναι ο υποψήφιος του κόμματος του Τσάβες, του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Βενεζουέλας (PSUV), για το προεδρικό αξίωμα, ενώ ο Ενρίκε Καπρίλες, ο ατυχήσας υποψήφιος των προεδρικών εκλογών του περασμένου Οκτωβρίου, αναλάμβανε χωρίς ενθουσιασμό το χρίσμα για λογαριασμό του αντιπολιτευόμενου συνασπισμού Τράπεζα Δημοκρατικής Ενότητας (MUD). Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα κατά την προεκλογική περίοδο ήταν αν το Μπολιβαριανό Κίνημα, καθώς και ο συνασπισμός που υποστηρίζει την κυβέρνηση, θα διατηρήσει την ενότητά του τώρα που απουσιάζει ο σημαντικότερος ηγέτης του. Ήδη, στις 22 Δεκεμβρίου, ενώ ο Τσάβες ανάρρωνε από την τέταρτη κατά σειρά επέμβαση για τον καρκίνο στην Κούβα, αναλυτές της αντιπολίτευσης και αντικυβερνητικά μέσα ενημέρωσης άρχισαν να διαρρέουν φήμες ότι είχαν ξεσπάσει εσωτερικές έριδες, κυρίως ανάμεσα στον αντιπρόεδρο Μαδούρο και τον πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης, Ντιοσδάδο Καμπέγιο. Οι φήμες αυτές δεν στερούνταν αληθοφάνειας, καθώς είναι πασίγνωστο ότι οι αριστερές πολιτικές ομάδες στη Βενεζουέλα έχουν μια έμφυτη τάση για διάσπαση και ότι ο πρόεδρος Τσάβες ήταν, μέχρι στιγμής, ο μόνος ηγέτης που κατόρθωσε να ενώσει την εγχώρια Αριστερά. Ο Καμπέγιο και ο Μαδούρο, πάντως, αρνήθηκαν κατηγορηματικά ότι βρίσκονταν στα μαχαίρια, με τον Μαδούρο να λέει ότι και οι δυο τους είναι «παιδιά του Τσάβες», προσθέτοντας, μάλιστα, «είμαστε περισσότερο ενωμένοι από ποτέ». Αν οι σχέσεις ανάμεσα στους δύο δελφίνους είναι τόσο εγκάρδιες, όπως διατείνονται, τότε, γιατί τόσος κόσμος θεωρεί ότι το μπολιβαριανό κίνημα είναι διασπασμένο σε ένα σωρό διαφορετικές φράξιες; Αναμφίβολα, οι φήμες περί εσωτερικής διαίρεσης διαδόθηκαν με ευκολία επειδή η χαρισματική προσωπικότητα του Τσάβες είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στην άνοδό του στην εξουσία και στην αδιαμφισβήτητη διατήρηση του ηγετικού του ρόλου στο κίνημα το οποίο ίδρυσε πριν από 15 χρόνια. Είναι φανερό ότι ο Μαδούρο δεν απολαμβάνει την ίδια αγάπη από τον κόσμο ούτε ασκεί την ίδια γοητεία. Θα ήταν, ωστόσο, λάθος να πιστέψουμε ότι το μπολιβαριανό κίνημα βασιζόταν μόνο στο χάρισμα του Τσάβες. * Ο Gregory Wilpert είναι κοινωνιολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Changing Venezuela by Taking Power: The History and Policies of the Chávez Government», Verso Books, Λονδίνο, 2007.
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Αν ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία της Βενεζουέλας, θα δούμε ότι στα 30 χρόνια που μεσολάβησαν μεταξύ 1958 και 1988, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «Τέταρτης Δημοκρατίας», όταν οι σοσιαλδημοκράτες και οι χριστιανοδημοκράτες εναλλάσσονταν στην κυβέρνηση, τα κόμματα αυτά απολάμβαναν επίσης εσωτερική συνοχή σε μεγάλο βαθμό -μια συνοχή χωρίς την παρουσία κάποιου χαρισματικού ηγέτη. Όμως, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, τα κόμματα αυτά διατηρούσαν τη συνοχή τους όχι μόνο χάρη σε μια σιδηρά πειθαρχία, αλλά κι επειδή ολόκληρη η κοινωνία της Βενεζουέλας είχε στραμμένη την προσοχή της στην αναδιανομή του πετρελαϊκού πλούτου. Αυτό σημαίνει ότι όποιος συμμετείχε ή είχε διασυνδέσεις με κάποιο από αυτά τα δύο κόμματα, όπως το παραδοσιακό συνδικαλιστικό κίνημα, η εκκλησία, οι μεγαλοεπιχειρηματίες και τα μέσα ενημέρωσης (όλοι αυτοί που σήμερα απαρτίζουν την αντιπολίτευση), έτρεφαν ελπίδες ότι θα επωφεληθούν από τα μερίσματα του πετρελαίου, ενώ η υπόλοιπη κοινωνία είχε αφεθεί να τα βγάλει πέρα μόνη της. Το σύστημα αυτό άρχισε να καταρρέει με το «Καρακάσο», το 1989, την εξέγερση στις φτωχογειτονιές και την αντίσταση στο νεοφιλελεύθερο οικονομικό πρόγραμμα του ΔΝΤ που αύξησε τις τιμές στα είδη πρώτης ανάγκης. Ο λόγος της κατάρρευσης του πολιτικού συστήματος ήταν ότι το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα είχε μειωθεί κατά 27% μεταξύ 1979 και 1999 - η μεγαλύτερη πτώση που είχε σημειωθεί στη Λατινική Αμερική εκείνη την περίοδο. Η ανισότητα και η διαφθορά που προκάλεσε το πελατειακό σύστημα, το οποίο είχε στηθεί κατά τις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 και βασιζόταν στα κέρδη από το πετρέλαιο, επέφεραν τη σταδιακή του κατάρρευση. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές απλώς επιτάχυναν αυτή την κατάρρευση.
NIKOΛΑΣ ΜΑΔΟΥΡΟ
Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα κατά την προεκλογική περίοδο ήταν αν το Μπολιβαριανό Κίνημα θα διατηρήσει την ενότητά του τώρα που απουσιάζει ο σημαντικότερος ηγέτης του
Αναδρομή στη 14χρονη θητεία Όταν ο Τσάβες έβαλε υποψηφιότητα για πρόεδρος, το 1998, κατόρθωσε να ενώσει μια μέχρι πρότινος πολυδιασπασμένη Αριστερά και να κερδίσει με τη χαρισματική του προσωπικότητα και με την υπόσχεση ότι θα έφερνε την επανάσταση στην κοινωνία της Βενεζουέλας. Στα 14 χρόνια της θητείας του διεύρυνε τη βάση της υποστήριξής του μεταξύ των στρωμάτων που μέχρι τότε βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνίας, ικανοποιώντας το αίτημά τους να αποκτήσουν μεγαλύτερο λόγο στη διοίκηση των κοινοτήτων τους και των χώρων της δουλειάς τους και αναδιανέμοντας τα ολοένα μεγαλύτερα έσοδα από το πετρέλαιο προς αυτά τα κοινωνικά στρώματα. Πολιτικές, όπως η εθνικοποίηση βιομηχανιών
ΕΝΡΙΚΕ ΚΑΠΡΙΛΕΣ
υψίστης σημασίας, η συνδιοίκηση κρατικών εταιρειών με τους εργαζόμενους, η αγροτική μεταρρύθμιση, ο θεσμός των δημοτικών συμβουλίων και η εφαρμογή μιας ευρείας γκάμας κοινωνικών προγραμμάτων προς όφελος των φτωχών της χώρας, συνέβαλαν στην παγίωση της δημοτικότητας του Τσάβες μεταξύ των άλλοτε απόκληρων. Εν ολίγοις, η πίστη απέναντι στον Τσάβες και την κυβέρνησή του ξεπερνά κατά πολύ τη χαρισματική του προσωπικότητα. Ενώ ορισμένοι αναλυτές ισχυρίζονται ότι ο Τσάβες απλώς έστησε ένα νέο πελατειακό σύστημα, ο οικουμενικός χαρακτήρας του και η ευρεία αποδοχή που απολαμβάνει αντικρούουν αυτό το επιχείρημα. Παραδείγματος χάριν, οι δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι οι Βενεζουελάνοι είναι ικανοποιημένοι σε πολύ μεγάλο ποσοστό με τη δημοκρατία τους, όπως η ετήσια δημοσκόπηση του Λατινοβαρόμετρου που διεξάγεται σε ολόκληρο το φάσμα της Λατινικής Αμερικής1, καθώς και έρευνες που θέλουν τους Βενεζουελάνους να είναι ο πιο ευτυχισμένος λαός της Νότιας Αμερικής2, επιβεβαιώνουν ότι η υποστήριξη προς την κυβέρνηση πηγαίνει πολύ πιο μακριά από την όποια ευνοιοκρατία ή τη χαρισματική ηγεσία του Τσάβες. Η ανακατανομή του πετρελαϊκού πλούτου είχε πολύ ευεργετικά αποτελέσματα στην κοινωνία, τα οποία μπορεί κανείς άνετα να διακρίνει σήμερα: τα φιλοκυβερνητικά στρώματα του πληθυσμού, όπως η αριστερή μεσαία τάξη (που τοποθετείται στα αριστερά της μετριοπαθούς σοσιαλδημοκρατίας) και η μεγάλη πλειοψηφία των λαϊκών τάξεων, παρουσιάζουν ένα πολύ πιο ενωμένο μέτωπο συγκριτικά με την ετερόκλητη αντιπολίτευση. Κι ενώ η MUD παρουσιάζει σημάδια αποσύνθεσης εξαιτίας των μόνιμων εσωτερικών διενέξεων, οι οργανώσεις που στηρίζουν την κυβέρνηση δείχνουν ενωμένες όσο ποτέ άλλοτε, κι αυτό παρά την πρόσφατη παρατεταμένη απουσία του Τσάβες από τη χώρα κατά την ασθένεια κι αμέσως μετά τον θάνατό του. Βέβαια, όσο κι αν η κυβέρνηση και οι υποστηρικτές της δίνουν μια εικόνα ενότητας, είναι λογικό να αναρωτηθεί κανείς ποιος θα αναλάβει τα ηνία, τώρα που ο Τσάβες είναι πια νεκρός. Γνωρίζουμε ότι ο Νικολάς Μαδούρο, ο πρώην συνδικαλιστής ηγέτης, πρώην πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης και πρώην υπουργός Εξωτερικών, είναι ο διάδοχος που έχρισε ο ίδιος ο Τσάβες. Ωστόσο, με ποιες ομάδες συμφερόντων και με ποιες φράξιες θα πρέπει να συνδιαλλαγεί αν γίνει πρόεδρος και ποιες από αυτές θα εκπροσωπεί καλύτερα;
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/35
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013
Το πολιτικό σκηνικό στη Βενεζουέλα είναι εκ φύσεως πολυδιασπασμένο, ίσως περισσότερο από τα αντίστοιχα στις πιο πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα διάφορα συμφέροντα, ιστορικά, δεν ανεξαρτητοποιήθηκαν ποτέ ιδιαίτερα από το κράτος, πράγμα που σημαίνει ότι ομάδες εκτός των κυβερνώντων κομμάτων ήταν συνήθως σχετικά μικρές και χωρίς επιρροή. Η εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο έστρεψε, στην πράξη, όλα τα συμφέροντα προς το κράτος, καθώς αυτό είναι ο κύριος μοχλός της οικονομίας και η ατμομηχανή της βενεζουελάνικης κοινωνίας. Οι τομείς που υποστηρίζουν την κυβέρνηση χωρίζονται συνήθως σε τρεις βασικές κατηγορίες, και η κάθε μία από αυτές σε μικρότερες υπο-ομάδες. Οι τρεις βασικές ομάδες είναι ο πολιτικός, ο στρατιωτικός και ο επιχειρηματικός τομέας. Ο πολιτικός τομέας, που οι κύριοι εκπρόσωποί του στην κυβέρνηση θεωρούνται ο Νικολάς Μαδούρο και ο πρώην αντιπρόεδρος, Ελίας Χάουα, χωρίζεται, με τη σειρά του, στις συνδικαλιστικές και τις κοινοτικές ομάδες, όπως οι μικροί αγρότες, οι ιθαγενείς και οι φοιτητές που πρόσκεινταν στον Τσάβες. Ο στρατιωτικός τομέας, σημαντικότερος εκπρόσωπος του οποίου θεωρείται ο Ντιοσδάδο Καμπέγιο, χωρίζεται και αυτός σε μια πιο μετριοπαθή ή οπορτουνιστική ομάδα και μια πιο αριστερή και ριζοσπαστική, με τον Καμπέγιο να ηγείται, κατά τα φαινόμενα, της μετριοπαθούς ομάδας και τον Ραμόν Ροδρίγκες Τσασίν της πιο ριζοσπαστικής. Τρίτον, ο επιχειρηματικός τομέας διαιρείται στην πετρελαϊκή βιομηχανία, με επικεφαλής τον πρόεδρο της κρατικής εταιρείας πετρελαίων PDVSA, Ραφαέλ Ραμίρες, τον ελάσσονα βιομηχανικό τομέα, με επικεφαλής τον πρόεδρο του Εμπορικού Επιμελητηρίου Fedeindustria Μιγκέλ, Πέρες Άβαδ, και διάφορους ιδιώτες που επωφελούνται από τα κρατικά συμβόλαια (αν και το μεγαλύτερο εμπορικό επιμελητήριο, το Fedecamaras, στηρίζει πλήρως την αντιπολίτευση).
Μεγάλος «μαέστρος» Ο πρόεδρος Τσάβες αποδείχθηκε μεγάλος μαέστρος, καθώς κατάφερε να διατηρήσει την πίστη όλων αυτών των ομάδων προς το πρόσωπό του, μολονότι τα συμφέροντά τους δεν συνέκλιναν πάντα. Κι αυτό δεν οφειλόταν μόνο στο χάρισμά του, όπως πολύ συχνά υποθέτουν διάφοροι, αλλά και στο ότι υλοποίησε τις υποσχέσεις που τους είχε δώσει: ανακατανομή των πετρελαϊκών εσόδων, ενσωμάτωση στην πολιτική ζωή, ενώ οι απόστρατοι αξιωματικοί απέκτησαν ρόλο-κλειδί σε σημαντικά πόστα της δημόσιας διοίκησης. Ο Μαδούρο, κατά πάσα πιθανότητα, θα κάνει το ίδιο αν γίνει πρόεδρος. Ωστόσο, με δεδομένο το γεγονός ότι διατηρεί σημαντικότερους δεσμούς με τον πολιτικό και συνδικαλιστικό τομέα, θα χρειαστεί να βασιστεί και σε εκείνα τα μέλη της κυβέρνησης που εκπροσωπούν τους άλλους τομείς (ιδίως τον Χάουα, τον Καμπέγιο και τον Ραμίρες) για να τους κρατήσει εντός του κυβερνητικού συνασπισμού. Εν ολίγοις, ενώ ο Τσάβες ελάμβανε τις περισσότερες αποφάσεις μέσα σε ένα κλίμα σχετικά περιορισμένων εσωτερικών διενέξεων, ο Μαδούρο θα έρθει αναμφίβολα αντιμέτωπος με πολλές περισσότερες διαμάχες και εσωτερικά πάρε - δώσε. Με δεδομένο το πόσο μεγάλο είναι το διακύβευμα, φαίνεται μάλλον απίθανο να ξεκινήσουν ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 8
Η διαδρομή ενός επαναστάτη ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
στην αγορά... Το χωριό -»τέσσερις χωματόδρομοι», αφηγείται, «που την εποχή των βροχών μεταμορφώνονταν σε βόρβορο της αποκάλυψης»- αντιπροσωπεύει για τον νεαρό Ούγκο έναν ολόκληρο κόσμο. Έχει μάλιστα τις κοινωνικές του ιεραρχίες: οι «πλούσιοι» κατοικούν στο κάτω μέρος της πόλης, σε πέτρινα σπίτια με ορόφους. Οι φτωχοί, στην πλαγιά του λόφου, σε καλύβες με ψάθινη σκεπή. Έχει επίσης τις εθνικές και ταξικές του διαφορές: οι οικογένειες ευρωπαϊκής καταγωγής (Ιταλοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι) έχουν στην κατοχή τους το σημαντικότερο κομμάτι του εμπορίου, καθώς και τα ελάχιστα εργοστάσια (πριονιστήρια), ενώ οι μιγάδες αποτελούν τη μάζα του εργατικού δυναμικού. Το «πραγματάκι»2 από τη Βενεζουέλα δεν θα ξεχάσει ποτέ την πρώτη του μέρα στο σχολείο, που έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του: τον αποβάλλουν επειδή φοράει εσπαντρίγιες από κάνναβη και όχι δερμάτινα παπούτσια, όπως πρέπει... Θα πάρει, ωστόσο, την εκδίκησή του. Η γιαγιά του τού έμαθε να διαβάζει και να γράφει. Πολύ γρήγορα, θα γίνει ο καλύτερος μαθητής του σχολείου. Σε σημείο μάλιστα ώστε, όταν ο αρχιεπίσκοπος της περιοχής πραγματοποιεί επίσημη επίσκεψη στο σχολείο, οι δάσκαλοί του να διαλέξουν αυτόν για να διαβάσει τον χαιρετισμό για την υποδοχή του ιεράρχη. Η πρώτη του δημόσια ομιλία... Η γιαγιά του τού μίλησε επίσης πολύ για την ιστορία. Του έδειξε μάλιστα τα χνάρια της στη Σαμπανέτα: το μεγάλο αιωνόβιο δέντρο, στη σκιά του οποίου ξεκουράστηκε ο Σιμόν Μπολίβαρ πριν από το ανδραγάθημά του στο πέρασμα των Άνδεων, το 1810. Και στους δρόμους, ηχεί ακό-
μα ο καλπασμός των περήφανων αλόγων του Εσεκιέλ Σαμόρα, ο οποίος πήγαινε να δώσει, όχι πολύ μακριά από εκεί, τη μάχη της Σάντα Ινές, το 1859. Ο μικρός Ούγκο μεγαλώνει, λοιπόν, μέσα στη λατρεία γι’ αυτές τις δυο μορφές: Από τη μια, τον Απελευθερωτή, τον πατέρα της ανεξαρτησίας. Από την άλλη, τον ήρωα των «ομοσπονδιακών πολέμων», τον υπερασπιστή μιας ριζοσπαστικής αγροτικής μεταρρύθμισης υπέρ των φτωχών χωρικών, που το σύνθημά του ήταν: «Ελεύθερη γη κι ελεύθεροι άνθρωποι». Ο Τσάβες θα μάθει εξάλλου ότι ένας από τους προγόνους του συμμετείχε σε εκείνη την ένδοξη μάχη και ότι ο παππούς της μητέρας του, ο συνταγματάρχης Πέδρο Πέρες Ντελγάδο με το παρατσούκλι Μαϊσάντα, ο οποίος πέθανε στη φυλακή το 1924, ήταν ένας πολεμιστής πολύ δημοφιλής στην περιοχή, ένα είδος Ρομπέν των Δασών που έκλεβε τους πλούσιους για να δίνει στους φτωχούς. Δεν υπάρχει μηχανικός κοινωνικός ντετερμινισμός. Ο Τσάβες, με αυτή την ίδια παιδική ηλικία, θα μπορούσε να είχε άλλη μοίρα. Όμως, από πο-
Ο Ούγκο Τσάβες συναντά στο συλλογικό υποσυνείδητο των καταφρονεμένων της Λατινικής Αμερικής τον μικρό λόχο των μεγάλων υπερασπιστών των αγώνων τους
λύ νωρίς, η γιαγιά του τού εμφύσησε κάτι που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ισχυρή ταξική συνείδηση: «Ήξερα πάντα πού ήταν οι ρίζες μου, στα βάθη του λαϊκού κόσμου. Από εκεί προέρχομαι. Δεν το ξέχασα ποτέ», θα πει. Αφού έγινε δεκτός στο Λύκειο, ο νεαρός Ούγκο αφήνει την Σαμπανέτα κι εγκαθίσταται στο Μπαρίνας, την πρωτεύουσα του ομώνυμου κρατιδίου. Βρισκόμαστε στο 1966, ο πόλεμος του Βιετνάμ είναι «πρωτοσέλιδο» στις εφημερίδες και σε λίγο καιρό ο Τσε Γκεβάρα θα πεθάνει στη Βολιβία. Στη Βενεζουέλα, όπου η δημοκρατία αποκαταστάθηκε το 1958, μαίνονται διάφοροι ανταρτοπόλεμοι. Πολλοί νέοι παίρνουν μέρος στην ένοπλη πάλη. Εκείνη την εποχή, τα τρία μεγάλα του πάθη είναι οι σπουδές, το μπέιζ-μπολ και τα κορίτσια. Λαμπρός μαθητής, ιδίως στις θετικές επιστήμες (μαθηματικά, φυσική, χημεία), κάνει με προθυμία μαθήματα στους πιο αδύναμους συμμαθητές του. Οι διάφορες πολιτικές οργανώσεις του σχολείου -ανάμεσά τους κι εκείνη του αδερφού του, του Αδάν, ο οποίος είναι ενταγμένος στη ριζοσπαστική Αριστερά- ερίζουν για το ποια θα τον πρωτοπάρει. Αλλά, ο Τσάβες έχει μυαλό μόνο για το μπέιζ-μπολ. Του έχει γίνει κυριολεκτικά εμμονή. Είναι εξαιρετικός αριστερός pitcher (βολέας). Ο τοπικός Τύπος μιλάει γι’ αυτόν και για τα αθλητικά του κατορθώματα, πράγμα που ενισχύει την προσωπική του λάμψη. Στα χρόνια του Λυκείου, αποκρυσταλλώνεται η προσωπικότητά του. Είναι σίγουρος για τον εαυτό του, μιλάει ωραία, κάνει καλή χρήση του χιούμορ και νιώθει άνετα παντού. Γίνεται αυτό που λέμε «γεννημένος αρχηγός», πρώτος στην τάξη και δεινός αθλητής. Επειδή, μάλιστα, θέλει ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 3
να γίνει επαγγελματίας παίκτης του μπέιζ-μπολ, μόλις πάρει το απολυτήριό του, θα επιλέξει να δώσει εξετάσεις στη στρατιωτική ακαδημία. Πετυχαίνει και, το 1971, αυτός ο χωριάτης, που ήρθε από τη μακρινή επαρχία, βρίσκεται στο Καράκας, μια πρωτεύουσα που στα μάτια του φαντάζει τόσο φουτουριστική και συνάμα τρομακτική όσο και η Μητρόπολη του Φριτς Λανγκ. Ο κόσμος του στρατού τον συνεπαίρνει αμέσως. Ξεχνά το μπέιζ-μπολ. Ο Τσάβες πέφτει με τα μούτρα στις στρατιωτικές σπουδές. Εξάλλου, κι αυτές έχουν αλλάξει. Τώρα πια γίνονται δεκτοί στην ακαδημία οι απόφοιτοι Λυκείου και όχι Γυμνασίου. Το σώμα των καθηγητών έχει ανανεωθεί κι αυτό. Έχουν παραπεμφθεί εκεί αξιωματικοί που οι αρχές τούς θεωρούν ως τους «λιγότερο σίγουρους» ή ως τους πιο «προοδευτικούς», κι ενώ δυσανασχετούν στην ιδέα να θέσουν τα στρατεύματα στις διαταγές τους, δεν διστάζουν να τους εμπιστευθούν την εκπαίδευση των μελλοντικών αξιωματικών... Μετά το 1968 και την πτώση του δικτάτορα Μάρκος Πέρες Χιμένες, τα μεγαλύτερα κόμματα κυρίως η «Δημοκρατική Δράση» (σοσιαλδημοκρατικό) και το Copei (χριστιανοδημοκρατικό)συνάπτουν μεταξύ τους συμφωνία, το σύμφωνο Punto Fijo (Σταθερό Σημείο), κι εναλλάσσονται στην εξουσία. Η διαφθορά αποτελεί γάγγραινα για τη χώρα. Κάποιοι αξιωματικοί που πρόσκεινται σε οργανώσεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς είχαν ήδη κάνει ανταρσία το 1962, στο Πουέρτο Καμπέγιο και στο Καρουπάνο. Άλλοι στρατιωτικοί προσχωρούν στα διάφορα αντάρτικα στα βουνά. Η καταστολή είναι βάρβαρη: ομαδικές εκτελέσεις, βασανιστήρια και «εξαφανίσεις». Η παρουσία των εκπροσώπων των ΗΠΑ είναι επιδεικτική, όχι μόνο στους τόπους εκμετάλλευσης του πετρελαίου, αλλά και στους κόλπους του ίδιου του επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων. Η CIA έχει αποστείλει εκεί πολλούς πράκτορές της για να βοηθήσουν στο κυνήγι των ανταρτών.
Μύηση στις ιδέες του Μπολιβάρ Ο Τσάβες ρουφά, στην κυριολεξία, τη θεωρητική εκπαίδευση που λαμβάνει στην Ακαδημία. Ένας από τους καθηγητές του, ο στρατηγός Πέρες Αρκάις, σπουδαίος ειδικός πάνω στον Εσεκιέλ Σαμόρα, τον μυεί στις ιδέες του Μπολίβαρ. Ο Τσάβες διαβάζει τα πάντα για τον Μπολίβαρ. Τα μαθαίνει απ’ έξω. Είναι ικανός να αναπαραστήσει με λεπτομέρειες πάνω στον χάρτη τη στρατηγική κάθε μίας από τις μάχες του. Διαβάζει επίσης τον Σιμόν Ροδρίγκες, τον εγκυκλοπαιδιστή δάσκαλο του Μπολίβαρ. Αναπτύσσει σύντομα τη διατριβή του πάνω στις «τρεις ρίζες»: Ροδρίγκες, Μπολίβαρ, Σαμόρα. Από τα πολιτικά κείμενα των τριών αυτών Βενεζουελανών συγγραφέων αντλεί τις θέσεις του για την ανεξαρτησία και την εθνική κυριαρχία, για την κοινωνική δικαιοσύνη, τον αποκλεισμό, την ισότητα και τη λατινοαμερικάνικη ολοκλήρωση. Αυτές θα αποτελέσουν τους βασικούς πυλώνες του πολιτικού και κοινωνικού του προγράμματος. Ο Τσάβες διαθέτει γερό μυαλό, με επιστημονική δόμηση και, επιπλέον, υπερβολικά καλή μνήμη. Δεν θα αργήσει, επομένως, να γίνει ένας από τους καλύτερους φοιτητές και αρχηγός των δόκιμων αξιωματικών. Διαβάζει (στα κρυφά) Καρλ Μαρξ, Λένιν, Αντόνιο Γκράμσι, Φραντς Φάνον, Τσε Γκεβάρα... Αρχίζει μάλιστα να συναναστρέφεται διάφορους πολιτικούς κύκλους της ριζοσπαστικής Αριστεράς εκτός Ακαδημίας: το Κομμουνιστικό Κόμμα (PCV), τη La Causa R (Η Αιτία R), το Κίνημα της Επαναστατικής Αριστεράς
(MIR), το Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό (MAS). Έχει μυστικές συναντήσεις με τους αρχηγούς τους. Κι εκεί ακόμα, όλοι θέλουν να τον στρατολογήσουν, καθώς ο εισοδισμός στους κόλπους των ενόπλων δυνάμεων αποτελούσε μια παλιά φιλοδοξία της Αριστεράς. Ο Τσάβες, αφού μελέτησε τις στρατιωτικές εξεγέρσεις στη Βενεζουέλα, πείστηκε ότι είναι δυνατόν να πάρεις την εξουσία για να βάλεις τέλος στην ενδημική φτώχεια. Αλλά και ότι ο μόνος τρόπος για να μην ολισθήσεις σε μια δεξιά στρατιωτική δικτατορία είναι η σφυρηλάτηση συμμαχιών ανάμεσα στις ένοπλες δυνάμεις και στις πολιτικές οργανώσεις της Αριστεράς. Αυτή θα είναι η κεντρική του ιδέα: η «πολιτικοστρατιωτική ενότητα». Μελετά το πείραμα εξουσίας των αριστερών στρατιωτικών επαναστάσεων στη Λατινική Αμερική, ιδιαίτερα του Χακόμπο Άρμπενς στη Γουατεμάλα3, του Χουάν Χοσέ Τόρες στη Βολιβία4, του Ομάρ Τορίχος στον Παναμά5 και του Χουάν Βελάσκο Αβαράδο στο Περού6. Τον τελευταίο τον συναντά στη Λίμα, στη διάρκεια ενός εκπαιδευτικού ταξιδιού το 1974, συνάντηση που θα τον σημαδέψει βαθιά. Σε σημείο, μάλιστα, που, όταν θα εκλεγεί στην κυβέρνηση. 25 χρόνια αργότερα, να φροντίσει ώστε το «Σύνταγμα της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας», το οποίο θα εγκριθεί με δημοψήφισμα το 1999, να εκδοθεί στην ίδια μορφή με το «μικρό γαλάζιο βιβλίο» του Βελάσκο Αλβαράδο. Παρ’ όλο που μπήκε στη στρατιωτική ακαδημία χωρίς πολιτική παιδεία, ο Τσάβες, τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1975, αποφοιτά στα 21 του με μία μόνο ιδέα στο μυαλό του: να βάλει τέλος στο διεφθαρμένο καθεστώς και να επανιδρύσει τη Δημοκρατία. Θα χρειαστεί να περιμένει άλλα 25 χρόνια.
Αναφορά στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Alphonse Daudet Le Petit Chose (1868). 3 (ΣτΜ) Πρόεδρος από το 1951 ώς το 1954. Επεδίωξε γενναία αγροτική μεταρρύθμιση. Ανατράπηκε από πραξικόπημα της CIA. 4 (ΣτΜ) Στρατιωτικός με αριστερές αντιλήψεις και πρόεδρος από το 1970 ώς το 1971, αφότου διαδέχθηκε τον δεξιό δικτάτορα Αλφρέδο Οβάντο. Ανατράπηκε από αιματηρό πραξικόπημα και πέντε χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε στην Αργεντινή, στο πλαίσιο της «Επιχείρησης Κόνδωρ». 5 (ΣτΜ) Στρατιωτικός ηγέτης του Παναμά από 1968 ώς το 1981, με προοδευτικές ιδέες. Διαπραγματεύθηκε τις συμφωνίες που έδωσαν στον Παναμά την πλήρη κυριότητα της διώρυγας. Σκοτώθηκε σε ένα ιδιαίτερα ύποπτο αεροπορικό δυστύχημα. 6 (ΣτΜ) Πρόεδρος από το 1968 ώς το 1975. Αριστερός στρατιωτικός που κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα και ανατράπηκε από ένα άλλο πραξικόπημα. 7 Το πρόγραμμα δομικής προσαρμογής που υπαγόρευσε το ΔΝΤ και επέβαλε ο σοσιαλδημοκράτης πρόεδρος Κάρλος Αντρές Πέρες μεταφράζεται σε μέτρα λιτότητας, διάλυση του υποτυπώδους κράτους πρόνοιας και άνοδο των τιμών στα είδη πρώτης ανάγκης. Στις 27 Φεβρουαρίου του 1989, ο φτωχός λαός του Καράκας εξεγείρεται και λεηλατεί διάφορες συνοικίες της πρωτεύουσας - ήταν η πρώτη επανάσταση στον κόσμο κατά των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Η «σοσιαλιστική» κυβέρνηση δίνει το πράσινο φως για την επέμβαση του στρατού. Η καταστολή θα αφήσει πίσω της περισσότερους από 3.000 νεκρούς. 2
Ο Τσάβες πίστευε ότι ο μόνος τρόπος για να μην ολισθήσεις σε μια δεξιά στρατιωτική δικτατορία είναι η σφυρηλάτηση συμμαχιών ανάμεσα στις ένοπλες δυνάμεις και στις πολιτικές οργανώσεις της Αριστεράς
Χρόνια με σιωπηλές συνωμοσίες στους κόλπους των ενόπλων δυνάμεων. Θα προηγηθούν και τέσσερα γεγονότα αποφασιστικής σημασίας: η μεγάλη λαϊκή εξέγερση -το «Καρακάσο», οι «ταραχές στο Καράκας»- ενάντια στη νεοφιλελεύθερη θεραπεία σοκ του 19897, η αποτυχία της στρατιωτικής επανάστασης το 1992, η γόνιμη εμπειρία των δύο ετών στη φυλακή και η συνάντηση με τον Φιδέλ Κάστρο, το 1994. Από εκεί και πέρα, η εκλογική του νίκη είναι βέβαιη. Θα γίνει πραγματικότητα το 1998. Γιατί, όπως έλεγε κι ο ίδιος αναφερόμενος στον Βικτόρ Ουγκό, «τίποτα δεν είναι πιο ισχυρό στον κόσμο από μια ιδέα που έχει έρθει η ώρα της».
Στίχος του Στεφάν Μαλαρμέ από το ποίημα «Le Tombeau d’Edgar Poe» (Ο τάφος του Έντγκαρ Πόε) (1877).
1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
5/37
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013
χρεώσεις της προς διάφορους προμηθευτές, μεταξύ των οποίων και η Trybol, η οικογενειακή εταιρεία που διευθύνει ο Μίντερ από το 1999. Μια ειδική παραγγελία δεν αποπληρώνεται. Κρέμες, αλοιφές για τα χείλη και κολώνιες που προορίζονται για τους επιβάτες της πρώτης θέσης: μισό εκατομμύριο ελβετικά φράγκα (330.000 ευρώ) χάνονται για την Tyrbol. Η μικρή εταιρεία αντιδρά, αλλά ο θυμός του προέδρου της για τους υπεύθυνους δεν καταλαγιάζει. Γιατί ο Μάριο Κόρτι, ο τελευταίος πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Swissair, είχε λάβει προκαταβολικά τις αμοιβές πέντε χρόνων (πάνω από 12 εκατομμύρια ελβετικά φράγκα, δηλαδή 9,7 εκατομμύρια ευρώ) με την ανάληψη των καθηκόντων του, μόλις επτά μήνες πριν από τη χρεωκοπία της αεροπορικής εταιρείας.
Πρωτοβουλία κατά της απληστίας
ΕΛΒΕΤΙΑ
Τα «golden boys» θα πηδούν πλέον χωρίς αλεξίπτωτο Στις 3 Μαρτίου, ο ελβετικός λαός ενέκρινε, με μεγάλη πλειοψηφία, τη «λαϊκή πρωτοβουλία» του Τόμας Μίντερ, η οποία έχει στόχο να περιορίσει τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών στις μεγάλες επιχειρήσεις. Μολονότι το συμβολικό φορτίο της ετυμηγορίας είναι αναμφισβήτητο, η Αριστερά και τα συνδικάτα διατυπώνουν επιφυλάξεις για το περιεχόμενο της πρωτοβουλίας, καθώς ενισχύει την εξουσία των μετόχων και δεν θα επιφέρει καμία αλλαγή στην κατάσταση των εργαζομένων. Του Rachad Armanios*
Μ
ια «επανάσταση» πρόκειται να ζήσει η Ελβετία, σύμφωνα με μερίδα του διεθνούς Τύπου που, με καταιγισμό δημοσιευμάτων, την ανακήρυσσε, στις 3 Μαρτίου, «παγκόσμια πρωταθλήτρια της δημοκρατίας των μετόχων», χαιρετίζοντας, στο μεγαλύτερο μέρος του, τον περιορισμό των υπέρογκων αμοιβών στις μεγάλες επιχειρήσεις, ο οποίος εγκρίθηκε με δημοψήφισμα από το 67,9% των Ελβετών ψηφοφόρων (με ποσοστό συμμετοχής 46%) και από όλα τα καντόνια της χώρας. Χάρη στην ημι-άμεση δημοκρατία, οι Ελβετοί βρήκαν την ευκαιρία να απευθύνουν μια... μεγαλοπρεπή χειρονομία στα διευ-
* Ο Rachad Armanios είναι αρχισυντάκτης στην εφημερίδα «Le Courrier» της Γενεύης
θυντικά στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων, καθώς και στο οικονομικό κατεστημένο της χώρας. Ωστόσο, η εμβέλεια της συνταγματικής αλλαγής, η οποία πρέπει να αποτυπωθεί σε νόμο μέσα σε διάστημα ενός χρόνου, δεν μπορεί να προβλεφθεί εύκολα. Μολονότι είναι βέβαιο ότι η αυτορρύθμιση της αγοράς επέτρεψε τις πιο κραυγαλέες υπερβολές από την πλευρά διοικητικών συμβουλίων, και μάλιστα σε καθεστώς αδιαφάνειας, θα ήταν παρακινδυνευμένο να υποστηρίξει κανείς ότι η ανάθεση του ρόλου-κλειδί του συστήματος στους μετόχους, όπως προβλέπει το κείμενο, θα έχει σοβαρά αποτελέσματα. Πώς να γνωρίζει κανείς ποια χρήση των νέων δικαιωμάτων τους θα κάνουν οι μέτοχοι; Η πρωτοβουλία «κατά των υπέρογκων αμοιβών» απέχει πολύ από μια επανάσταση στη λειτουργία του ελβετικού καπιταλισμού. Απλώς εισάγει μια δόση ηθικής στο όλο σύστημα. Τι προβλέπει η πρωτοβουλία; Θα ισχύει για τις ελβετικές ανώνυμες εταιρείες που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο: Η γενική συνέλευση ψηφίζει κάθε χρόνο το συνολικό ποσό των αμοιβών
του Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) και της διεύθυνσης. Τα «χρυσά αλεξίπτωτα» (οι αποζημιώσεις αποχώρησης) και τα πριμ πρόσληψης απαγορεύονται. Τα όρια των μπόνους ρυθμίζονται στο καταστατικό της εταιρείας. Η γενική συνέλευση των μετόχων εκλέγει κάθε χρόνο τον πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ., καθώς και την «επιτροπή αμοιβών». Τέλος, η παραβίαση του σχετικού νόμου θα τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τρία χρόνια. Οι Ελβετοί μπόρεσαν να εκφράσουν την αγανάκτησή τους και την αηδία τους απέναντι στις αστρονομικές αμοιβές μιας μικρής κλίκας, χάρη στις λυσσαλέες προσπάθειες ενός μόνο ανθρώπου, του 52χρονου Τόμας Μίντερ, επιχειρηματία και γερουσιαστή στο καντόνι του Σάφχαους. Όλα ξεκινούν το 2001, με την ακινητοποίηση στο έδαφος των αεροσκαφών της εθνικής αεροπορικής εταιρείας Swissair. Έχοντας χρεωκοπήσει, η Swissair δεν είναι σε θέση να πληρώσει τις υπο-
Η πρωτοβουλία «κατά των υπέρογκων αμοιβών» απέχει πολύ από μια επανάσταση στη λειτουργία του ελβετικού καπιταλισμού. Απλώς εισάγει μια δόση ηθικής στο όλο σύστημα
Στη συνέχεια, οι υποθέσεις που αφορούν σκανδαλώδεις αμοιβές διευθυντικών στελεχών διαδέχονται η μία την άλλη. Η Αριστερά βάλλει κατά των «εκμεταλλευτών» μεγαλοεργοδοτών. Ο Μίντερ, από την πλευρά του, παρά την εχθρότητα του πολιτικο-οικονομικού κατεστημένου, ξεκινά μια λαϊκή πρωτοβουλία. Συγκεντρώνει χωρίς κόπο τις εκατό χιλιάδες υπογραφές που απαιτούνται στην Ελβετία για να τεθεί ένα ζήτημα σε δημοψήφισμα. Η πρωτοβουλία του κατατίθεται επίσημα το 2006, ενώ ο Μίντερ πολλαπλασιάζει τις επιθέσεις κατά της ακαταλληλότητας και της απληστίας ορισμένων μεγαλοεργοδοτών. Το 2011, θέτει υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος στις ομοσπονδιακές εκλογές και εκλέγεται με άνεση στην Άνω Βουλή του Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου. Στη συνέχεια, θα προσχωρήσει στην κοινοβουλευτική ομάδα της Δημοκρατικής Ένωσης Κέντρου (UDC, λαϊκιστική Ακροδεξιά), με την οποία συμφωνεί σε ορισμένα ζητήματα, ιδιαίτερα στην πολιτική ασύλου για τους μετανάστες. Απέναντι στην πρωτοβουλία του, η Δεξιά και το Κέντρο, που διαθέτουν την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση, ακολουθούν παρελκυστική τακτική. Έχοντας επίγνωση ότι το ζήτημα έχει απήχηση, θέλουν να προτείνουν ένα εναλλακτικό σχέδιο, το οποίο θα περιορίζει τις «υπερβολές» της πρωτοβουλίας του Μίντερ, ελπίζοντας ότι θα τον ωθήσουν να την αποσύρει. Θα χρειαστούν πέντε χρόνια για να καταρτίσει η Βουλή έμμεσο αντι-νομοσχέδιο -δηλαδή νομοσχέδιο που θα είναι έτοιμο να τεθεί σε ισχύ μόνο σε περίπτωση που η πρωτοβουλία απορριφθεί στο δημοψήφισμα. Αλλά ο Μίντερ δεν υποχωρεί. Και έχει λόγους: αυτή η χλομή απόπειρα αντιγραφής του κειμένου του δείχνει μια προσπάθεια να περιοριστεί η καταστροφή. Το νομοσχέδιο της Εθνοσυνέλευσης, ενώ ισχυρίζεται ότι επιδιώκει να επιτύχει αποτελεσματικότερα τον διακηρυγμένο στόχο, πολλαπλασιάζει τις εξαιρέσεις και άλλα «παραθυράκια», που καταλήγουν να αφυδατώνουν το περιεχόμενο της πρωτοβουλίας. Για παράδειγμα, η ετήσια απόφαση της γενικής συνέλευσης των μετόχων για τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών μπορεί να έχει απλώς συμβουλευτικό χαρακτήρα. Κατά παράδοξο τρόπο, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, η Δεξιά και οι εκπρόσωποι της εργοδοσίας διαβεβαίωναν ότι το σχέδιό τους θα ήταν πιο αποτελεσματικό ως προς τον περιορισμό των υπέρογκων αμοιβών, ενώ, ταυτόχρονα, προέβλεπαν ότι, σε περίπτωση έγκρισης της πρωτοβουλίας Μίντερ, οι μεγάλες εταιρείες θα έφευγαν μαζικά από την Ελβετία, καθώς οι αμοιβές των διευθυντικών στελεχών αποτελούν, σύμΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 6
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 5
φωνα με τη συγκεκριμένη συλλογιστική, τον εγγυητή της οικονομικής ευημερίας. Με τη ρητορική του φόβου, το αποτέλεσμα ήταν η αχρήστευση των διαύλων επικοινωνίας μεταξύ του λαού και των πολιτικών και οικονομικών ελίτ, οι οποίες παραμένουν ανίκανες να αντιληφθούν την αγανάκτηση του ανειδίκευτου εργάτη ή του μικρομεσαίου επιχειρηματία, όπως επισήμαινε πριν από την ψηφοφορία ο οικονομολόγος Πολ Ντεμπίνσκι του Πανεπιστημίου Φρίμπουργκ1. Ούτε η ευημερία ούτε η ποιότητα μιας οικονομίας εξαρτώνται από το ύψος των αμοιβών κάποιων διευθυντικών στελεχών, διαβεβαιώνει ο Ντεμπίνσκι. Όσο για τα ηγετικά στελέχη της βιομηχανίας και τα Διοικητικά Συμβούλιά τους, ένα επεισόδιο επέτρεψε να φανερωθεί η πλήρης άγνοιά τους για την κοινωνική δυσφορία που προκαλούν οι ενέργειές τους. Λίγο καιρό πριν από το δημοψήφισμα για την πρωτοβουλία Μίντερ, έγινε γνωστή η εξωφρενική αμοιβή που θα εισέπραττε ο απερχόμενος πρόεδρος της εταιρείας Novartis, Ντανιέλ Βασελά, με τη δέσμευση να μην εργαστεί σε άλλη εταιρεία για τα επόμενα έξι χρόνια: 72 εκατομμύρια ελβετικά φράγκα (60 εκατομμύρια ευρώ). Και μάλιστα πίσω από την πλάτη των μετόχων του φαρμακευτικού γίγαντα, καθώς η είδηση ήλθε στη δημοσιότητα από κάποια διαρροή. Τελικά, η πίεση των πραγμάτων οδήγησε τον Βασελά να παραιτηθεί από την είσπραξη της αμοιβής.
Συγκρατημένη η Αριστερά απέναντι στο δημοψήφισμα Για την Αριστερά, το δημοψήφισμα ίσως να έμοιαζε μια απλή υπόθεση που θα συσπείρωνε τον κόσμο της. Ωστόσο, ο ενθουσιασμός υπήρξε συγκρατημένος. Όταν τα δύο μεγαλύτερα συνδικάτα της χώρας πήραν αποστάσεις από την πρωτοβουλία Μίντερ, προκλήθηκε ταραχή. Η Ελβετική Συνδικαλιστική Ένωση (USS) κάλεσε τα μέλη της να ψηφίσουν λευκό, θεωρώντας ότι δεν είναι ώρα να ενισχυθεί η εξουσία των μετόχων. «Τα τελευταία χρόνια, οι αμοιβές των μετόχων αυξήθηκαν με ρυθμό δυσανάλογο σε σχέση με τους μισθούς, όπως ακριβώς και οι αμοιβές των διευθυντικών στελεχών. Εξάλλου, τίποτε δεν δείχνει ότι η ενίσχυση των μετόχων θα επιτρέψει τον περιορισμό των υψηλών αμοιβών των στελεχών»2, υπενθυμίζει ο Τόμας Τσίμερμαν, στέλεχος της USS. Ο Μίντερ, ωστόσο, προέβλεψε έναν μοχλό για να παροτρύνει τους μετόχους να χρησιμοποιήσουν τα νέα τους δικαιώματα προς την κατεύθυνση που επιθυμεί η κοινωνία. Μία από τις διατάξεις υποχρεώνει τα συνταξιοδοτικά ταμεία -ιδρύματα που διαχειρίζονται το σύστημα συμμετοχικής ασφάλισης, που είναι υποχρεωτικό στην Ελβετία-, τα οποία ελέγχουν μεταξύ 6,5% και 10% της ελβετικής αγοράς, να συμμετέχουν στις γενικές συνελεύσεις των μετόχων και να ψηφίζουν «προς το συμφέρον των ασφαλισμένων τους», δηλαδή της συλλογικότητας. Όμως, η έννοια παραμένει ασαφής... Υποστηρικτής της πρωτοβουλίας, ο Ζαν-Κλοντ Ρένβαλντ, πρώην ανώτερο στέλεχος του συνδικάτου UNIA, υπογραμμίζει ότι η έγκρισή της δεν θα αλλάξει και πολλά πράγματα για τους εργαζόμενους και για τις μεσαίες και λαϊκές τάξεις. Βλέπει, όμως, στο κείμενο ένα πρώτο, καλοδεχούμενο βήμα και ελπίζει ότι το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας θα έχει θετικό αντίκτυπο και σε άλλα δημοψηφίσματα που θα ακολουθήσουν. Γιατί, δύο ακόμη πρωτοβουλίες, οι οποίες πληρούν τις προϋποθέσεις και επομένως θα τε-
Η καλή νεράιδα της στατιστικής κάνει μάγια στο ποδόσφαιρο Του Simon Kuper*
T
«Τα τελευταία χρόνια, οι αμοιβές των μετόχων αυξήθηκαν με ρυθμό δυσανάλογο σε σχέση με τους μισθούς, όπως ακριβώς και οι αμοιβές των διευθυντικών στελεχών»
θούν σύντομα σε δημοψήφισμα, επιδιώκουν, αυτή τη φορά, να απαντήσουν στις δυσκολίες των εργαζομένων, λειτουργώντας, ταυτόχρονα, κατά της διεύρυνσης των ανισοτήτων. Το 2010, το 7,9% των Ελβετών, δηλαδή περίπου 600.000 άνθρωποι, βρίσκονταν σε κατάσταση φτώχειας. Το 2011, το 12,8% των Ελβετών ζούσε σε νοικοκυριά που δήλωναν ότι έχουν οικονομικές δυσκολίες. Και ο αριθμός των φτωχών εργαζομένων ανέρχεται σε δεκάδες χιλιάδες. Καταρχάς, η Σοσιαλιστική Νεολαία κατέθεσε κείμενο που προβλέπει ότι, στο εσωτερικό της ίδιας επιχείρησης, ένας εργαζόμενος δεν μπορεί να αμείβεται για έναν μήνα με περισσότερα από όσα αμείβεται άλλος συνάδελφός του για έναν χρόνο. Πρόκειται για την πρωτοβουλία «1:12 Για δίκαιους μισθούς». Κάτι που θα σήμαινε την αύξηση των χαμηλών μισθών, με ταυτόχρονο περιορισμό στις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών. Πρόκειται, δηλαδή, για πρόταση πιο τολμηρή από την πρωτοβουλία Μίντερ, φαίνεται, όμως, να έχει και λιγότερες πιθανότητες να υπερψηφιστεί. Η δεύτερη πρωτοβουλία, που προοιωνίζεται ομηρική μάχη, αφορά τη θέσπιση εθνικού κατώτατου μισθού 4.000 ελβετικών φράγκων (3.245 ευρώ)3 - για πλήρη απασχόληση. Στην Ελβετία, το κράτος, ιστορικά, παρεμβαίνει στον ελάχιστο δυνατό βαθμό στις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, δηλαδή μεταξύ συνδικάτων και εργοδοσίας. Επομένως, η «εργασιακή ειρήνη» στηρίζεται στον κοινωνικό διάλογο, ο
οποίος συμπυκνώνεται στην υπογραφή κλαδικών συλλογικών συμβάσεων εργασίας για τον ορισμό των ελάχιστων εργασιακών δικαιωμάτων. Όμως, μόνο το 40% των εργαζομένων καλύπτονται από κάποια κλαδική συλλογική σύμβαση, δηλαδή απολαμβάνουν εγγυημένο κατώτατο μισθό. Το 2011, ο κατώτατος μισθός απορρίφθηκε επί της αρχής στο καντόνι της Γενεύης, ενώ εγκρίθηκε στο καντόνι του Νεσατέλ. Και, στις 3 Μαρτίου, ενώ στο σύνολο της Ελβετίας ετίθετο σε ψηφοφορία η πρωτοβουλία Μίντερ, οι κάτοικοι του καντονιού του Ζιρά -μιας περιοχής κοντά στα σύνορα με τη Γαλλία, η οποία έχει πληγεί από το μισθολογικό ντάμπινγκ- αποφάσιζαν στις κάλπες να επιβάλει το καντόνι τους «αξιοπρεπείς» μισθούς, κατάλληλους για κάθε κλάδο που δεν καλύπτεται από συλλογική σύμβαση εργασίας. Όσο για τις «καταχρηστικές αμοιβές», η μάχη συνεχίζεται πλέον στο πεδίο του εφαρμοστικού νόμου. Η αριστερά αναμένει ότι η δεξιά θα επιδιώξει να περιορίσει όσο γίνεται τις ζημίες για τα στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, από την πλευρά του, επιθυμεί η πρωτοβουλία να τηρηθεί όχι μόνο στο γράμμα, αλλά και στο πνεύμα της. Ζητεί, λοιπόν, τα μπόνους πάνω από 3 εκατομμύρια ελβετικά φράγκα (2,4 εκατομμύρια ευρώ) να απαγορευτούν - διάταξη με την οποία ο Μίντερ δεν συμφώνησε.
1 «L’ initiative Minder incarne la faillite des élites», «La Tribune de Genève», 27-2-13 2 «Détails sur les enjeux du débat Minder», «Le Courrier», Γενεύη, 14-2-13. 3 Το ποσό αυτό μπορεί να μοιάζει μεγάλο, αλλά πρέπει να υπενθυμιστεί ότι το κόστος ζωής στην Ελβετία είναι πολύ υψηλό. Καθώς μάλιστα στη χώρα δεν υπάρχει κοινωνική ασφάλιση, ο προϋπολογισμός των νοικοκυριών επιβαρύνεται από τα έξοδα της υποχρεωτικής και δαπανηρής ιδιωτικής ασφάλισης υγείας. Βλ. Michaël Rodriguez, «En Suisse, la santé aux bons soins des assurances», Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2011.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ
ο 2004, ο Αρσέν Βενγκέρ, προπονητής του λονδρέζικου ποδοσφαιρικού συλλόγου της Άρσεναλ, αναζητούσε αντικαταστάτη για τον αστέρα του, τον Πατρίκ Βιεϊρά, ο οποίος είχε πάρει μετεγγραφή για τη Γιουβέντους του Τορίνο. Ο Βενγκέρ ήθελε έναν παίκτη ικανό να τρέχει μεγάλες αποστάσεις. Έχοντας συμβουλευτεί τις στατιστικές των περισσοτέρων ευρωπαϊκών ενώσεων, εντόπισε τον Ματιέ Φλαμινί, έναν νεαρό παίκτη της Μαρσέιγ, ο οποίος έτρεχε κατά μέσο όρο δεκατέσσερα χιλιόμετρα ανά αγώνα. Δεδομένου όμως ότι ο αριθμός αυτός από μόνος του δεν έδινε πληροφορίες για το κατά πόσο ο Φλαμινί έτρεχε προς τη σωστή κατεύθυνση του γηπέδου ή το κατά πόσο ήξερε να παίζει ποδόσφαιρο, ο προπονητής της Άρσεναλ μετέβη στην Μασσαλία για να κρίνει ιδίοις όμμασι και, αφού έμεινε τελικά ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα, προσέλαβε τον έφηβο για ένα κομμάτι ψωμί. Ο Φλαμινί εντυπωσίασε με τις επιδόσεις του στην Άρσεναλ πριν υπογράψει αργότερα με τη Μίλαν ένα πιο επικερδές συμβόλαιο. Την εποχή εκείνη ο Βενγκέρ ήταν ένας από τους σπάνιους επαγγελματίες του ποδοσφαίρου που προσέφευγαν στη στατιστική για να τελειοποιήσουν τη στρατηγική τους. Δεν υπάρχει τίποτα το εντυπωσιακό σε αυτό: ως λάτρης των μαθηματικών και κάτοχος ενός πτυχίου Οικονομικών από το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, αποτελούσε την εξαίρεση σε ένα άθλημα το οποίο φημίζεται ότι δεν διάκειται ευνοϊκά προς τους μορφωμένους. Σήμερα πια το πάθος των στατιστικών δεν αφορά μόνο τους ειδήμονες. Οι περισσότεροι ευρωπαϊκοί ποδοσφαιρικοί σύλλογοι προσφεύγουν σε προγράμματα επεξεργασίας δεδομένων, ένα φαινόμενο το οποίο σχεδόν έχει περάσει απαρατήρητο από τα μέσα ενημέρωσης. Η Άρσεναλ, λόγου χάρη, διαθέτει πλέον Τμήμα Στατιστικής το οποίο διευθύνεται από έναν Γερμανό ο οποίος εκπαιδεύτηκε στους αριθμούς σε μια επενδυτική τράπεζα. Οι στατιστικές κατευθύνουν όλο και περισσότερο τον τρόπο που παίζεται το παιχνίδι. Από τη δεκαετία του ‘80 το λογισμικό επεξεργασίας στατιστικών άρχισε να εισβάλλει στους περισσότερους τομείς με εξαίρεση τον αθλητικό χώρο, στον οποίο οι εμπλεκόμενοι παραδοσιακά πραγματοποιούν λιγότερες σπουδές και εξαιτίας αυτού δεν δείχνουν μεγάλο ενθουσιασμό για τεχνολογικές καινοτομίες. Το πρώτο άθλημα το οποίο ασπάστηκε τη στατιστική ήταν το μπέιζμπολ. Η πρόωρη αυτή προσχώρηση στην τάση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανάδειξη κατά τη δεκαετία του ‘80 μιας υποκουλτούρας ερασιτεχνών στατιστικολόγων, οι οποίοι κατευ-
* Ο Simon Kuper είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας μαζί με τον Stefan Szymanski του βιβλίου «Les attaquants les plus chers ne sont pas ceux qui marquent le plus. Et autres mystères du football décryptés», De Boeck, Paris, 2012.
7/39
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013
Όταν αριθμοί σβήνουν τους προπονητές θυνόμενοι από την παθολογική τους λατρεία τόσο για το μπέιζμπολ όσο και για τους αριθμούς, αφιέρωναν τον ελεύθερο χρόνο τους στο παιχνίδι με τις παραμέτρους του αγαπημένου τους αθλήματος. Μέντοράς τους ήταν κάποιος Μπιλ Τζέιμς, ο οποίος το πρωί έβγαζε τα προς το ζην ως φύλακας σε ένα εργοστάσιο που παρήγε κονσέρβες χοιρινού με φασόλια, αλλά, όταν επέστρεφε στο σπίτι του, έπεφτε πάνω στη γραφομηχανή του προκειμένου να συγγράψει το μεγάλο του πόνημα για το μπέιζμπολ, στο οποίο με τη βοήθεια μιας αφαιρετικής μαθηματικής διαδικασίας κατάφερε να θρυμματίσει τις πιο ακλόνητες βεβαιότητες που υπήρχαν πάνω στο άθλημα αυτό1.
«Επανάσταση» στον αθλητισμό Στα γραφεία του γερασμένου σταδίου της Όκλαντ, το οποίο απέχει μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα λαμπρά μυαλά της τεχνολογίας της Σίλικον Βάλεϊ, ο Μπίλι Μπέανι καταβροχθίζει με λαχτάρα τις θεωρίες του Τζέιμς. Ως παίκτης είχε γαλουχηθεί με τις παρωχημένες αξίες των παλαιών προπονητών. Ως προπονητής ο ίδιος πια, θα δρομολογήσει μια κοπερνίκεια επανάσταση στον αθλητικό χώρο προσλαμβάνοντας έναν νέο στατιστικολόγο με σπουδές στο Χάρβαρντ για να επιλέξει τους μελλοντικούς παίκτες της ομάδας. Χάρη στην καλή νεραΐδα της στατιστικής, η ομάδα κατάφερε να εντοπίσει μια σειρά από υποτιμημένα ταλέντα. Οι παίκτες της Όκλαντ δεν άργησαν να κατακτήσουν τις νίκες τη μια μετά την άλλη και να υψώσουν την ομάδα σε ένα επίπεδο πολύ υψηλότερο από αυτό που ο χαμηλός προϋπολογισμός της θα της επέτρεπε να ελπίζει. Σχήματα πιο πλούσια εμπνεύστηκαν από το παράδειγμά της. Πρόσφατα, υπογραμμίζει ο κ. Μπέανι με ευχαρίστηση, οι μυθικοί Γιάνκις της Νέας Υόρκης προσέλαβαν τουλάχιστον είκοσι έναν στατιστικούς. Η διαφωτιστική ιστορία του τεχνικού των Αθλέτικς αποτέλεσε το αντικείμενο ενός βιβλίου, του Moneyball2 το οποίο πούλησε πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα. Η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη από το Χόλιγουντ της νιοστής αυτής εκδοχής της μάχης του Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ, με τον Μπραντ Πιτ στον ρόλο του Μπεάνι, επιβεβαιώνει ότι το βιβλίο αποτελεί το έργο που άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία του αθλητισμού. Το Moneyball δεν άλλαξε μόνο το μπέιζμπολ αλλά άλλαξε επίσης τα περισσότερα συλλογικά αθλήματα, από το μπάσκετ και το κρίκετ μέχρι το ποδόσφαιρο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το πάθος για τους αριθμούς ξεκίνησε να κερδίζει το ποδόσφαιρο στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, μέσω της εμφάνισης των συγκριτικών αναλύσεων επιδόσεων που αποκαλούνταν «αντικειμενικές». Εξειδικευμένα πρακτορεία, όπως η Opta ή η Prozone, μελετούσαν τις ομάδες υπολογίζοντας τον αριθμό των χιλιομέτρων, τις πάσες ή τα τάκλιν που κάνει κάθε παίκτης ή που γίνονται σε κάθε αγώνα. Δεδομένου ότι δεν διέθεταν τα εφόδια για να αντιμετωπίσουν τον κατακλυσμό δεδομένων, πολλοί τεχνικοί αποφάσιζαν να κάνουν το ιερό ταξίδι προς την Καλιφόρνια για να ζητήσουν τη συμβουλή του Μπεάνι. Έτσι μετέβη στο Όκλαντ και ο πρώην συνεργάτης του Βενγκέρ στην Άρσεναλ, ο Γάλλος Νταμιέν Κομολί. Η συνάντησΉ του με τον Μπεάνι σηματοδότησε μια καμπή στην καριέρα του. Το 2005, έχοντας πια γίνει διευθυντής ποδοσφαίρου της λονδρέζικης Τότεναμ, δράττεται της ευ-
καιρίας να εφαρμόσει στο ποδόσφαιρο τις θεωρίες του Moneyball.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο το πάθος για τους αριθμούς ξεκίνησε να κερδίζει το ποδόσφαιρο στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, μέσω της εμφάνισης των συγκριτικών αναλύσεων επιδόσεων που αποκαλούνταν «αντικειμενικές»
Το φιάσκο και το... δίδαγμα Ωστόσο, τα χρόνια που ακολουθούν, τα παθήματα του Κομολί μαρτυρούν πόσο επώδυνη ήταν η είσοδος του ποδοσφαίρου στην εποχή της στατιστικής. Στον κόσμο του ποδοσφαίρου οι προπονητές έχουν συνήθως εγκαταλείψει το σχολείο στην τρυφερή τους ηλικία και δεν βασίζονται παρά μόνο στο «ένστικτό» τους, το οποίο έχει σφυρηλατηθεί την εποχή που οι ίδιοι κυνηγούσαν την μπάλα. Ανάστατοι, λοιπόν, από τις εξελίξεις που σημειώνονται σε άλλα επαγγέλματα, όπου οι υπολογιστές αντικαθιστούν τους εργαζομένους χαμηλής εξειδίκευσης, δεν βιάζονται καθόλου να υποστούν την ίδια μοίρα. Γι’ αυτό και οι γέροι βετεράνοι της Τότεναμ υποδέχονται χωρίς ίχνος αβρότητας τον μορφωμένο Γάλλο, που εμφορείται από νεωτερικές ιδέες και που έχει γνωρίσει όταν έπαιξε με την εθνική Ελπίδων του Μονακό. Διωγμένος από το Τότεναμ, ο Κομολί ανασυντάσσεται στη Σαιντ Ετιέν. Αλλά και εκεί η εμπειρία δεν αποδεικνύεται επιτυχημένη. Το 2010 ο Τζον Χένρι αγοράζει τον ποδοσφαιρικό σύλλογο της Λίβερπουλ. Ο Αμερικανός αυτός επιχειρηματίας διαθέτει ήδη μια μεγάλη ομάδα μπέιζμπολ, την Μπόστον Ρεντ Σοκς, στην οποία είχε προσπαθήσει να αποσπάσει τον Μπεάνι κάποια χρόνια νωρίτερα. Δεν γνωρίζει τίποτε από ποδόσφαιρο, αλλά ονειρεύεται να το μετατρέψει σε Moneyball. Συμβουλεύεται τον Μπεάνι, που του προτείνει το όνομα του Κομολί. Και να πώς ο προπονητής της Σαιντ Ετιέν εκτοξεύεται στη θέση του τεχνικού διευθυντή σε έναν από τους μεγαλύτερους συλλόγους στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Δυστυχώς και η εμπειρία αυτή θα καταλήξει σε νέα αποτυχία. Με την υποστήριξη των στατιστι-
κών, ο Κομολί διέγνωσε στον νέο επιθετικό Άντι Καρόλ ότι διαθέτει ένα ξεχωριστό ταλέντο να σκοράρει με κεφαλιές. Αγοράζει αυτό το παιδί θαύμα έναντι 40 εκατομμυρίων και στη συνέχεια προμηθεύεται και κάποιους πλάγιους παίκτες για να τον τροφοδοτούν με μπαλιές. Αυτό όμως που δεν λαμβάνει υπόψη είναι ότι οι μακριές πάσες σπάνια οδηγούν σε γκολ, γεγονός θεμελιωμένο και αυτό από τις στατιστικές και επιβεβαιωμένο από την ίδια την εμπειρία των «Κόκκινων Διαβόλων» της Λίβερπουλ. Κοντές και γρήγορες πάσες έχουν πολύ καλύτερη απόδοση στον βαθμολογικό πίνακα. Ο Κομολί υποστήριξε λάθος στρατηγική. Τον Απρίλιο του 2012 απολύεται από την ομάδα. Παρ’ όλα αυτά, η επανάσταση των μαθηματικών συνεχίζεται. Το φιάσκο του Κομολί δίδαξε στους συνεχιστές του ότι οι στατιστικές είναι αναμφισβήτητα χρήσιμες, αλλά δεν καταλήγουν όλες στα ίδια συμπεράσματα και συνεπώς πρέπει να αξιοποιούνται με προσοχή. Από τότε έχουν δοκιμαστεί επιτυχώς στον τομέα των στημένων φάσεων. Πράγματι, κατά τα ελεύθερα χτυπήματα, τα πέναλτι και τα κόρνερ ο αγώνας διακόπτεται για λίγα δευτερόλεπτα, ακριβώς τον χρόνο που χρειάζεται ώστε η σκηνή γενικής αναταραχής των παικτών που καλπάζουν προς όλες τις κατευθύνσεις να εκχωρήσει τη θέση της σε μια στατική εικόνα εύκολα αναλύσιμη - περίπου σαν αυτή του μπέιζμπολ. Κατά τη διάρκεια αυτών των δευτερολέπτων, ο νόμος των αριθμών αποδεικνύεται απόλυτα αποτελεσματικός. Στη Μάντσεστερ Σίτι, η υπηρεσία επεξεργασίας δεδομένων ανέλυσε τετρακόσια κόρνερ που εκτελέστηκαν από διάφορες ομάδες κατά τη διάρκεια διάφορων αγωνιστικών, για να καταλήξει ότι η πιο αποτελεσματιΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 8
LE
MONDE
8/40
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013
Όταν αριθμοί σβήνουν τους προπονητές ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 7
κή επιλογή είναι το κόρνερ με εσωτερικό φάλτσο, κατά το οποίο η μπάλα που φεύγει από τη γωνία του αγωνιστικού χώρου οδηγείται απευθείας προς τα δίκτυα. Μια εκτέλεση του κόρνερ μέσω πάσας ή κεφαλιάς έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να ξεγελάσει την άμυνα ή τον τερματοφύλακα. Οι στατιστικοί που κάνουν αυτήν τη μείζονα επιστημονική ανακάλυψη ειδοποιούν αμέσως τον προπονητή, τον Ρομπέρτο Μαντσίνι, ο οποίος όμως τους αντιμετωπίζει με χλευασμό. Ως παλαίμαχος της στρογγυλής θεάς, τίποτα δεν μπορεί να τον κάνει να παρατήσει την ιδέα ότι το κόρνερ με εξωτερικό φάλτσο είναι το μόνο που αξίζει. Στην πράξη ωστόσο αποδεικνύεται το αντίθετο, δεδομένου ότι τα κόρνερ με εξωτερικό φάλτσο που εκτελούνται από τους παίκτες του αρνούνται πεισματικά να καταλήξουν στα δίκτυα. Όλα αυτά, μέχρι την ημέρα που ο συνεργάτης του Ντέβιτ Πλατ ξαναχτίζει τις γέφυρες με τους πληγωμένους στατιστικολόγους και δίνει μια ευκαιρία στα κόρνερ με εσωτερικό φάλτσο. Στην τελευταία αγωνιστική το αποτέλεσμα αυτού του στρατηγικού «aggiornamento» μεταφράστηκε σε δεκαπέντε επιπλέον γκολ για τη Μάντσεστερ Σίτι, που βρέθηκε στην κορυφή της βαθμολογίας της Πρέμιερ Λιγκ. Το ιστορικό γκόλ που σημείωσε ο Βινσέντ Κομπανί στο ντέρμπι εναντίον της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, το
Σήμερα στο παγκόσμιο ποδόσφαιρο δεν υπάρχει ομάδα που να προσδίδει μεγαλύτερη προσοχή στις στατιστικές από την Εθνική Γερμανίας οποίο επέτρεψε στη Σίτι να καταλάβει την πρώτη θέση στο πρωτάθλημα εις βάρος του μισητού της αντιπάλου, προήλθε από ένα κόρνερ με εσωτερικό φάλτσο. Κατά τη διάρκεια της ίδιας αυτής αγωνιστικής περιόδου 2011-2012 οι αναλύσεις αντικειμενικών επιδόσεων δεν επικράτησαν μόνο στην αγγλική Πρέμιερ Λιγκ, αλλά και στο ευρωπαϊκό Τσάμπιονς Λιγκ. Στη διάρκεια του τελικού κατά της Μπάγερν Μονάχου, όπου τελικά επικράτησε η Τσέλσι, ο τερματοφύλακάς της Πιοτρ Τσεχ έπεσε στη σωστή πλευρά στα έξι πέναλτι που εκτέλεσαν οι Γερμανοί σώζοντας δύο από αυτά. Μετά το σφύριγμα της λήξης του αγώνα, ο ήρωας του αγώνα δήλωσε σιβυλλικά γεμάτος αυταρέσκεια: «Είτε μάντεψα σωστά, είτε ήμουν καλά προετοιμασμένος να μαντέψω σωστά». Πριν από τον αγώνα, η υπηρεσία επεξεργασίας δεδο-
μένων της Τσέλσι του είχε παραδώσει ένα δίωρο DVD, στο οποίο υπήρχαν καταχωρημένα το σύνολο των πέναλτι που είχε εκτελέσει η Μπάγερν από το 2007. Σήμερα στο παγκόσμιο ποδόσφαιρο δεν υπάρχει ομάδα που να προσδίδει μεγαλύτερη προσοχή στις στατιστικές από την Εθνική Γερμανίας. Μάλιστα, είναι πολύ πιθανό η ομάδα αυτή να βρίσκεται στο σημείο να ανακαλύψει μια θαυματουργή φόρμουλα: τη μέθοδο που θα επιτρέψει να χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο κατά τη διάρκεια του ίδιου του αγώνα. Μια ομάδα καθηγητών και φοιτητών της Σχολής Ανώτατων Σπουδών της Κολωνίας εργάστηκε για πολλά χρόνια στο πλευρό της Mannschaft. Πέρυσι συνέταξε μια έκθεση πολλών εκατοντάδων σελίδων στην οποία αναλυόταν ξεχωριστά κάθε αντίπαλος που θα αντιμετώπιζε η Γερμανία στο Euro 2012. Οι Γερμανοί προπονητές, που καθημερινά συνεδρίαζαν υπό άκρα μυστικότητα στα σαλόνια του Dwor Oliwski στο Γκντανσκ της Πολωνίας, δεν παρέλειψαν να εκμεταλλευτούν το μακροσκελές αυτό πόνημα. Σε αυτό μπορούσε να βρει κανείς πληροφορίες ιδιαιτέρως χρήσιμες. Ποια διαδρομή χρησιμοποιούν οι παίκτες του αντιπάλου για τις πάσες και τις επιταχύνσεις τους; Ποιες στιγμές ο Κριστιάνο Ρονάλντο επιλέγει να αιφνιδιάσει με τη φοβερή του ντρίμπλα; Πόσα δευτερόλεπτα
χρειάζεται η μία ή η άλλη ομάδα για να ανασυνταχθεί σε άμυνα από τη στιγμή που θα χάσει την μπάλα; Ποιος είναι ο παίκτης που ωθεί τους υπολοίπους προς τα εμπρός και συνεπώς πρέπει να εξουδετερωθεί κατά προτεραιότητα; Πριν από τη συνάντηση Γερμανία - Ολλανδία του Euro 2012, η ομάδα των σοφών της Κολωνίας εντόπισε το ευαίσθητο σημείο του εχθρού: οι Ολλανδοί αμυντικοί είχαν την τάση να αναπτύσσονται λίγο παραπάνω. Παρά το γεγονός ότι η απόσταση μεταξύ δύο αμυντικών δεν πρέπει να υπερβαίνει τα οκτώ μέτρα, οι αμυντικοί της Ολλανδίας άφηναν ανοίγματα, τα οποία η επιστήμη υπολόγισε βελτιστοποιώντας έτσι τη δυνατότητα να διαπεραστούν. Κατά την ίδια περίοδο, το περασμένο φθινόπωρο, οι Όκλαντ Αθλέτικς -προτελευταίοι στο αμερικανικό πρωτάθλημα σε επίπεδο δυναμικού- πέρασαν στη λαμπρή κατηγορία των playoffs. Ριζοσπαστικός στην αγάπη του για τους αριθμούς, ο Μπεάνι δήλωνε με ικανοποίηση σε ένα ηλεκτρονικό του μήνυμα: «έχουμε φτάσει σε ένα σημείο όπου κάθε ενέργεια γίνεται βάσει προηγούμενης στατιστικής ανάλυσης». Το ποδόσφαιρο εξελίσσεται προς την ίδια κατεύθυνση, με είκοσι χρόνια καθυστέρηση. 1 Bill James, «The Bill James Historical Baseball Abstract», Villard Books, New York, 1985 2 Michael Lewis, «Moneyball: The Art of Winning an Unfair Game», W.W. Norton, Νέα Υόρκη, 2004
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΗΛΙΑΣ ΝΑΤΣΙΟΣ
Το κίνημα του Τσάβες δοκιμάζεται στις εκλογές
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 3
το αλληλοφάγωμα οι βασικές μορφές του κινήματος του Τσάβες, τουλάχιστον για όσο διάστημα ο διάδοχος που ο ίδιος όρισε θα είναι επικεφαλής της κυβέρνησης και του κινήματος. Πάντως, στην απίθανη περίπτωση που ο Μαδούρο χάσει την εκλογική αναμέτρηση από τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης, Ενρίκε Καπρίλες, τότε το πιθανότερο είναι ότι η μπολιβαριανή συμμαχία θα αρχίσει να διασπάται, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που η αντιπολίτευση βρίσκεται μόνιμα σε φάση αποσύνθεσης. Ένα από τα μεγάλα ερωτηματικά σχετικά με το μέλλον του μπολιβαριανού κινήματος, απουσία του Τσάβες, είναι αν η αλλαγή ηγεσίας θα σημάνει και αλλαγή της κυβερνητικής κατεύθυνσης, υπό τον Μαδούρο. Μια κοινή υπόθεση είναι ότι από τη στιγμή που ο Μαδούρο προέρχεται από τον πολιτικό τομέα, θα είναι περισσότερο προ-
σανατολισμένος προς αυτόν, συγκριτικά με τον Τσάβες. Υπάρχουν, ωστόσο, δύο παράγοντες που αντικρούουν αυτή την ερμηνεία. Πρώτον, μολονότι ο Τσάβες βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον στρατιωτικό τομέα, ειδικά για τις υπουργικές, κυβερνητικές και άλλες ηγετικές θέσεις, προσεταιριζόταν συχνά τις λαϊκές οργανώσεις για τα μείζονα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα. Δεύτερον, ο Μαδούρο γνωρίζει πολύ καλά ότι ο συνδικαλιστικός τομέας και ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πάσχουν από έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να βασιστεί στους αξιωματικούς του στρατού για την ορθή διακυβέρνηση της χώρας. Ένας άλλος λόγος που κρατά τη συνοχή του κυβερνητικού συνασπισμού είναι οι ΗΠΑ. Οι περισσότεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ειδικά όσοι έχουν ιστορικό δράσης στην Αριστερά, είναι πεπεισμένοι ότι οι ΗΠΑ δεν θα διστάσουν να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο -ακόμα και στρατιωτική επέμβαση- προκειμένου να ανατρέψουν την κυβέρνηση της Βενεζουέλας. Όσο οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι υποστηρικτές τους πιστεύουν ότι η απειλή είναι υπαρκτή, τόσο πιθανότερο είναι να διατηρήσουν την ενότητα για να στηρίξουν την κυβέρνηση, αντί να ρισκάρουν μια εσωτερική διαίρεση και να φανούν τρωτοί απέναντι στην απειλή της αμερικανικής αυτοκρατορίας. Πάντως, όσο κι αν ο Τσάβες παρακίνησε τους οπαδούς του, στην τελευταία δημόσια εμφάνισή του, να διατηρήσουν «ενότητα, ενότητα, ενότητα», ήταν παράλληλα σαφής ως προς το ότι το πολιτικό του σχέδιο είχε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά του και ότι η ολοκλήρωσή του εναπό-
κειται στους επιγόνους του. Όπως έγραψε πρόσφατα στο μπλογκ του ο Βενεζουελανός κοινωνιολόγος Χαβιέρ Μπιαρντό, «το πολιτικό δράμα του Τσάβες συνίσταται στη συνειδητοποίηση υπό τη μορφή μιας έμμεσης αυτοκριτικής- του γεγονότος ότι η κυβέρνηση μπορεί να χάσει τον επαναστατικό της προσανατολισμό»3. Ο Τσάβες εξέφρασε αυτή την αυτοκριτική παραδοχή σε μια από τις τελευταίες μεγάλες ομιλίες του, λίγο μετά την επανεκλογή του, τον Οκτώβριο του 2012, όταν είπε, «...πιστεύω ότι έχουμε ένα νέο νομικό οικοδόμημα που έχει ως αφετηρία το Σύνταγμα (του 1999). Έχουμε νόμους για τα κοινοτικά συμβούλια, νόμους για τις κοινότητες, για την κοινοτική οικονομία, για τους μοχλούς της περιφερειακής ανάπτυξης, όμως δεν δίνουμε προσοχή σε κανέναν από αυτούς τους νόμους εμείς οι ίδιοι, που είμαστε οι πρώτοι υπεύθυνοι για την τήρησή τους». Είναι όμως, άραγε, το όραμα του Τσάβες για τη δημιουργία ενός σοσιαλισμού του 21ου αιώνα με βάση τη συμμετοχική δημοκρατία, το ίδιο όραμα που εμπνέει το σημερινό μπολιβαριανό κίνημα - μια συμμαχία παλαίμαχων αριστερι-
στών, κομμουνιστών, προοδευτικών στρατιωτικών και ανάκατων οικονομικών συμφερόντων; Είναι αδύνατον, σε αυτό το σημείο, να απαντήσει κανείς με βεβαιότητα. Η απάντηση, εντούτοις, θα εξαρτηθεί από το αν αυτές οι ομάδες θα καταφέρουν να ισορροπήσουν τα μεταξύ τους συμφέροντα με τον ίδιο τρόπο που μπόρεσε να το κάνει ο Τσάβες στα 14 χρόνια που έμεινε στην εξουσία. www.latinobarometro.org. «Venezuela Happiest Country in South America», της Rachael Boothroyd, http://venezuelanalysis.com/news/7044, 10 Ιουνίου 2012. 3 «El Drama Pol tico De Ch vez: El Llamado A ‘Golpe De Tim n’ En El Alto Gobierno. ‘Socialismo O Nomenclatura En Construcci n’» 2-2-13 http://saberescontrahegemonicos.blogspot.gr /2013_02_01_archive.html. 1 2
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
Διαβάστε επίσης στο αρχείο της ελληνικής έκδοσης της Le Monde diplomatique (www.monde-diplomatique.gr) Gabriel Garcia Marquez
Ignacio Ramonet
Το αίνιγμα των δύο Τσάβες (Σεπτέμβριος 2000).
Από τον Φιντέλ Κάστρο στον δαίμονα Ούγκο Τσάβες (Αύγουστος 2007). Πορτρέτο ενός προέδρου (Νοέμβριος 1999).
Maurice Lemoine Στα εργαστήρια του ψέματος στη Βενεζουέλα (Αύγουστος 2002). Μπολιβαρική πρόοδος (Ιούνιος 2002). Ο Ούγκο Τσάβες σώθηκε από τον λαό (Ιούνιος 2002).
Pablo Aiquel Ένας «μπολιβαρικός» πρόεδρος για τη Βενεζουέλα (Φεβρουάριος 2001).