ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 TEYXOΣ 11
diplomatique
Τα σύνορα μετακινούνται, οι πληθυσμοί μένουν Η ενσωμάτωση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 και η σταδιακή εξάλειψη των συνοριακών φραγμών θα συγκρατούσαν, υποτίθεται, την ορμητική επανεμφάνιση των εθνικών ταυτοτήτων που παρατηρείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ωστόσο, στην Ουγγαρία και στη
Των ειδικών απεσταλμένων Laurent Geslin και Sébastien Gobert*
«O
παππούς μου έζησε σε πέντε χώρες χωρίς να φύγει ποτέ από το χωριό του». Η κουφόβραση πνίγει την κωμόπολη Τυαχίβ, στις όχθες του ποταμού Τίσσα, στις δυτικές υπώρειες της οροσειράς των Καρπαθίων. Η Υπερκαρπαθία, η οποία ανήκει σήμερα στην Ουκρανία, αποτέλεσε για μεγάλο χρονικό διάστημα αναπόσπαστο τμήμα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, μέχρι τη στιγμή που η Συνθήκη του Τριανόν παραχώρησε, στις 4 Ιουνίου του 1920, την περιοχή στη νεοσύστατη Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας1. Ο Σάντορ Ιγκιαρτό, πρώην τελωνοφύλακας, Ουκρανός υπήκοος ουγγρικής καταγωγής, τραβάει βαθιές ρουφηξιές από το αμερικάνικο τσιγάρο του. Μερικές σταγόνες ιδρώτα κυλούν στους κροτάφους του. «Μετά την επιστροφή των Ούγγρων στην περιοχή, το 19382, ο παππούς μου κλήθηκε να υπηρετήσει στον ουγγρικό στρατό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και στάλθηκε στο Ανατολικό Μέτωπο. Όταν, το 1944, η περιοχή προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση, εκτοπίστηκε στη Σιβηρία και μπόρεσε να επιστρέψει μονάχα μετά τον θάνατο του Στάλιν».
* Ο Laurent Geslin και ο Sébastien Gobert είναι δημοσιογράφοι
Στο Τυαχίβ συνυπάρχουν καλβινιστικές, καθολικές, ορθόδοξες και ουνιτικές εκκλησίες. Στην κεντρική του πλατεία ορθώνονται μνημεία προς τιμήν των πεσόντων παρτιζάνων του «μεγάλου πατριωτικού πολέμου»3, των σοβιετικών στρατιωτών που σκοτώθηκαν στο Αφγανιστάν και των στρατιωτών της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας που σκοτώθηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καλώς ήλθατε στο κέντρο της Ευρώπης, τουλάχιστον σύμφωνα με τους υπολογισμούς των Αυστροούγγρων γεωγράφων, οι οποίοι τοποθέτησαν, το 1887, μια στήλη μερικά χιλιόμετρα δυτικότερα, κοντά στο χωριό Ραχίβ. Σήμερα, η Υπερκαρπαθία είναι μια ξεχασμένη περιοχή, στα ανατολικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στριμωγμένη πίσω από τη «γραμμή Σένγκεν» που χωρίζει την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και την Πολωνία από τη Ρουμανία και την Ουκρανία. Για τους κατοίκους της περιοχής, η Ευρώπη είναι πολύ κοντινή: αρχίζει αμέσως μετά τα σύνορα -τα οποία, αφενός, τους χωρίζουν, αφετέρου, τους εξασφαλίζουν τα προς το ζην-, από την άλλη πλευρά του τελευταίου «Τείχους» της ηπείρου. Όπως και στην υπόλοιπη Κεντρική Ευρώπη, η Υπερκαρπαθία ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα μια πολυπολιτισμική περιοχή όπου συνυπήρχαν Ούγγροι, Ρουθήνιοι, Ουκρανοί, Γερμανοί, Ρομά και Εβραίοι. Ωστόσο, η διαδικασία απλοποίησης όλων αυτών των σύνθετων ταυτοτήτων, η οποία δρομολογήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, επιταχύνθηκε μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, το 1991. Σύμφωνα με την απογραφή του 20014, στην Υπερκαρπαθία έχουν απομείνει 150.000 Ούγγροι που αποτελούν το 12% του πληθυσμού της περιοχής έναντι 17% το 19215. Κι ο Ιγκιαρτό συνεχίζει: «Κάθε χρόνο, 5.000-7.000 άτομα μεταναστεύουν στην Ουγγαρία, καθώς εδώ δεν υπάρχει καμία προοπτική, η οικονομική κατάσταση είναι δραματική».
Σλοβακία, όπως και στην Ουκρανία, που βρίσκεται από την άλλη πλευρά του «Τείχους του Σένγκεν», οι πληθυσμοί εξακολουθούν να είναι αιχμάλωτοι πολιτικών στρατηγικών που καπηλεύονται τα ζητήματα που αφορούν τις εθνικές ταυτότητες.
1914 Ταλίν
Αγία Πετρούπολη
1923
ΕΣΘΟΝΙΑ Ρίγα ΛΕΤΤΟΝΙΑ
Ρίγα ΡΩΣΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Βερολίνο ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Μπρεστ-Λιτόφσκ
Βαρσοβία
Πράγα Κρακοβία Πρέσμπουργκ (Μπρατισλάβα) Βιέννη
Βερολίνο
Κίεβο
Λούμπλιν
Πράγα
Τσέρνοβιτς Κλουζ
ΡΟΥΜΑΝΙΑ Βουκουρέστι
Μπρατισλάβα
Βελιγράδι
Κλουζ
Βουκουρέστι ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Σόφια
Constantinople Κωνσταντινούπολη
Τοποθεσίες που αναφέρονται στο κείμενο
Τσέρνοβιτς
ΡΟΥΜΑΝΙΑ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Σόφια
Κίεβο
Κρακοβία
Βουδαπέστη ΟΥΓΓΑΡΙΑ
ΑΥΣΤΡΟ-ΟΥΓΓΡΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Βελιγράδι
Βίλνιους Κένιγκσμπεργκ Μίνσκ ΠΟΛΩΝΙΑ Βαρσοβία ΜπρεστΜ Λιτόφσκ Λούμπλινν
ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ Βιέννη
Βουδαπέστη
ΕΣΣΔ
ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ
Βίλνιους Μίνσκ
Κένιγκσμπεργκ (Καλίνινγκραντ)
Λένινγκραντ
Ταλίν
Κωνσταντινούπολη
Κινήσεις των ανατολικών συνόρων της Ευρώπης
Από τις τέσσερις αυτοκρατορίες που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους τον 19ο αιώνα, στις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχουν απομείνει μονάχα τρεις. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει σχεδόν διαμελιστεί, όχι προς όφελος των μεγάλων δυνάμεων (Ρωσία και Αυστροουγγαρία), αλλά εξαιτίας της δημιουργίας μικρών κρατών. Η «ειρήνη των Βερσαλλιών», δηλαδή οι πέντε συνθήκες που υπογράφτηκαν μεταξύ 1919 και 1920, σηματοδοτούν την εξαφάνιση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και επιτρέπουν την ανεξαρτητοποίηση μικρών και μεσαίων εθνών. Πρόκειται για τον πρώτο «εθνικό κατακερματισμό» της Κεντρικής Ευρώπης κατά τον 20ό αιώνα. Με τη δημιουργία της ΕΣΣΔ, καθώς η Ρωσία απωθείται προς Ανατολάς, χάνει την επιρροή που ασκούσε σε μεγάλο τμήμα της Κεντρικής Ευρώπης, από το Ελσίνκι έως το Κισινιόφ της Μολδαβίας.
Παρ’ όλα αυτά, στη συνοριακή πόλη Χοπ, πρώην σιδηροδρομική πύλη της Σοβιετικής Ένωσης, στο τριεθνές της Ουκρανίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας, τα τελευταία χρόνια έχουν χτιστεί πολλές ακριβές κατοικίες. Ένας ντόπιος δημοσιογράφος που επιθυμεί να διατηρήσει την
ανωνυμία του, εξηγεί: «Είναι πολύ απλό, εκείνοι που έχουν τα ωραία σπίτια εμπλέκονται σε δίκτυα λαθραίας διακίνησης τσιγάρων και μεταναστών». Καθώς από το Κίεβο τους χωρίζει η οροσειρά των Καρπαθίων και περισσότερο από 800 ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2