ΘΕΑΤΡΟ ΜΕ ΚΟΝΤΡΑ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 28 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 TEYXOΣ 12
diplomatique
Μια τέχνη κακομεταχειρισμένη, αλλά πάντα δυνατή Για τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Σαουμπίνε και «φοβερό παιδί» του γερμανικού θεάτρου, του οποίου παραστάσεις είδαμε τα τελευταία χρόνια σε Αθήνα και Επίδαυρο, δεν υπάρχει θέατρο χωρίς κάποιου τύπου κοινωνική υποστήριξη, αλλά και χωρίς ρίζες στην κοινωνία. Εδώ αναλύει τους υλικούς και ταυτόχρονα πνευματικούς όρους μιας θεατρικής αναγέννησης, εφόσον το ευρωπαϊκό θέατρο υποφέρει όχι μόνο από τις πολιτικές λιτότητας, αλλά και από την ίδια του τη ροπή να υποτάσσεται στην κυρίαρχη ιδεολογία. Του Thomas Ostermeier*
Σ
τις φερόμενες ως δημοκρατίες της Δύσης, η προστασία του γενικού συμφέροντος υποχρεώνει κάθε κράτος να επιβάλλει φόρους, οι οποίοι επαναδιανέμονται κατά την κρίση διάφορων θεσμικών οργάνων, όπου αυτά θεωρούν ότι είναι δίκαιο ή απαραίτητο. Ας μου συγχωρηθεί η κοινοτοπία αυτού του προοιμίου, όμως μου φαίνεται σημαντικό να υπενθυμίσω πόσο η έννοια του δημόσιου καθήκοντος έχει εγγραφεί στην ίδια την καρδιά των κοινωνιών μας, προκειμένου να επιτρέπει στα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες να... Να κάνουν τι ακριβώς; Να είναι ευτυχισμένα; Να έχουν επιτυχίες; Να μαθαίνουν; Να ανοίγονται σε διαφορετικές ιδέες, σε διαφορετικά άτομα, σε διαφορετικές συλλογικότητες; Η θριαμβική προέλαση του νεοφιλελευθερι* Ο Thomas Ostermeier είναι σκηνοθέτης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Schaubühne του Βερολίνου.
σμού, που ξεκίνησε στο Σικάγο κατά τη δεκαετία του 1970 και επιταχύνθηκε από την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», μεταφράστηκε σε απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών, αλλά και σε ιδιωτικοποίηση θεσμών και υπηρεσιών που μέχρι τότε ενέπιπταν στη δημόσια σφαίρα. Αυτή η αλλαγή υποδείγματος δεν είναι άσχετη με την απώλεια νομιμοποίησης του θεάτρου κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου. Μια μεγάλη μερίδα της δυτικοευρωπαϊκής Αριστεράς, παραδοσιακά σκεπτικιστική καθώς είναι απέναντι στους θεσμούς, για να μην πούμε αντικρατικιστική, βρίσκεται έτσι να έχει την επώδυνη υποχρέωση να υπερασπίσει το κράτος απέναντι στην επίθεση των νεόκοπων οπαδών της αγοράς. Όσο για μένα, ονειρεύομαι μια κοινωνία απελευθερωμένη από τον ζυγό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, όπου τα πλούτη και τα αγαθά θα ανήκουν ισότιμα σε κάθε ένα από τα μέλη της. Βρισκόμαστε, αλίμονο, χιλιάδες μίλια μακριά από μια τέτοια ουτοπία. Κι ακόμη χειρότερα, η ιδεολογία της αγοράς κάνει κάθε στοχασμό πάνω στο θέμα να βαρύνεται με την υποψία του ολοκληρωτισμού. Ακόμη και η αρχή της μερικής αναδιανομής του πλούτου, που καθιέρωσε η νικήτρια αστική τάξη του 18ου και 19ου αιώνα, βρίσκεται πλέον σε κίνδυνο. Λίγο καιρό μετά τη δημιουργία του γερμανικού Ράιχ, το 1870-1871, κατά τη διάρκεια της αποκαλούμενης περιόδου «των ιδρυτών», εφευρέθηκαν -ή τουλάχιστον θεσμοποιήθηκαν, και επομένως τέθηκαν υπό την ευθύνη της κρατικής εξουσίας- όλα όσα πλέον απειλούνται σοβαρότατα: οι δημόσιες συγκοινωνίες, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, οι βιβλιοθήκες, τα πάρκα κ.ο.κ. Εκείνο τον καιρό, η αστική τάξη θεωρούσε το κράτος ως εκφραστή της υλικής και πνευματικής ισχύος της. Σήμερα, δεν το αντιμετωπίζει παρά ως εμπόδιο για την ευημερία της. Ταυτόχρονα, οι πολιτιστικοί φορείς με δημόσια χρηματοδότηση, που άλλοτε αποτελούσαν αφορμές υπερηφάνειας για τις άρχουσες τάξεις, έχασαν μεγάλο μέρος της νομιμοποίησής τους. Στη Γερμανία, μετά το 1992, δεκαοκτώ θέατρα αναγκάστηκαν να κλείσουν τις πόρτες τους ή να συγχωνευθούν. Αντίθετα με όσα ισχύουν στη Γαλλία, η χρηματοδότηση του πολιτισμού ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα των ομόσπονδων κρατιδίων και των δήμων. Στο Βερολίνο, που καυχιέται πως αποτελεί παράδεισο για τους νέους καλλιτέχνες, ο προϋπολογισμός για τον πολιτισμό δεν υπερβαίνει το 2% των δημοσίων δαπανών. Αν λάβουμε υπ’ όψη ότι το μερίδιο του θεάτρου, συμπεριλαμβανομένης και της όπερας, δεν αντιπροσωπεύει παρά μόνο το 1,1% των κονδυλίων (0,7% εξ αυτών για το θέατρο), οι συζητήσεις για επιπλέον περικοπές στους προϋπολογισμούς μοιάζουν εξωφρενικές. Οι αριθμοί δεν ευημερούν περισσότερο στο Αμβούργο, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας: 2,1% για τον πολιτισμό, 0,9% για το θέατρο και την όπερα. Μια ματιά στην κατάσταση στη Γαλλία δείχνει ότι, το 2013, οι προβλεπόμενες για τον πολιτισμό δημόσιες δαπάνες θα μειωθούν κατά 4,3% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Η αστική τάξη πέταξε στη θάλασσα τη θεμελιακή ιδέα ότι μπορεί να την αντιπροσωπεύει κάτι ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2