m11694

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 4 ΜΑΪΟΥ 2013 TEYXOΣ 13

diplomatique

OΤΑΝ ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΕΙΛΗ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ

Ο λαϊκίστικος ευρωσκεπτικισμός του Ντέιβιντ Κάμερον Εχθρικός προς την ευρωπαϊκή τραπεζική μεταρρύθμιση, ο Βρετανός πρωθυπουργός αναβιώνει τη ρητορική της εσωτερικής ανδίπλωσης Του Jean-Claude Sergeant*

T

ο να μιλά κανείς για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πια κάτι αποδεκτό! Στις 23 του περασμένου Γενάρη, ο Νάιτζελ Φάρατζ παρίστανε πως πανηγύριζε. Ο αρχηγός του Κόμματος για την Ανεξαρτησία της Βρετανίας (UKIP), ο οποίος σπεύδει συνήθως να εμφανιστεί ως θύμα του φιλοευρωπαϊσμού της βρετανικής «ελίτ», εξέφραζε κι εκείνος την ικανοποίησή του για την ομιλία που είχε βγάλει το ίδιο πρωί ο Ντέιβιντ Κάμερον. Ο συντηρητικός πρωθυπουργός έλεγε ότι σκόπευε να «ξεκαθαρίσει» τη θέση της Βρετανίας εντός της Ένωσης και άφηνε να εννοηθεί ότι δεν απέκλειε το ενδεχόμενο για διάρρηξη των σχέσεων της χώρας του με τις Βρυξέλλες. Αυτό, κατά τον Φάρατζ, αποτελούσε μείζονα πολιτική στροφή. Η προσοχή, εκτός από το περιεχόμενο της ομιλίας που έβγαλε ο πρωθυπουργός στις 23 του Γενάρη, εστιάστηκε και στο συμβολικό χαρακτήρα του χώρου και του χρόνου που επέλεξε: ο Κάμερον, πρώην διευθυντικό στέλεχος της εταιρείας Carlton Communications, δεν συνηθίζει να αφήνει τις λεπτομέρειες στην τύχη. Όχι απλώς φρόντισε να τονίσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί δέλεαρ μόνο ως φορέας της παγκοσμιοποίησης και της απελευθέρωσης των ανταλλαγών (σε * Επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Sorbonne Nouvelle (Paris 3). Είχε τη γενική επιμέλεια (μαζί με τον David Fée) του βιβλίου «Ethique, politique et corruption au Royaume-Uni», Presses universitaires de France, Aix-en-Provence, 2013.

μια αγορά 500 εκατομμυρίων καταναλωτών), αλλά και επέλεξε να τα πει αυτά από την έδρα της αμερικανικής αλυσίδας οικονομικής ενημέρωσης Bloomberg στο Λονδίνο, σαράντα χρόνια μετά την ένταξη του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Παγκοσμιοποίηση και απελευθέρωση: το σχέδιο αυτό, εκ των πραγμάτων, δεν φαίνεται να απέχει καθόλου από τις προθέσεις των Βρυξελλών. Όμως, τα σχέδια για ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα και για τραπεζική ένωση ανησυχούν το Λονδίνο. Ο Τζον Γκάπερ, ο οποίος υπογράφει το εντιτόριαλ των Financial Times, θορυβήθηκε στην ιδέα ότι «ύστερα από 40 χρόνια ανάπτυξης που το ανέβασαν στην πρώτη θέση στον κόσμο ως τόπο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών», το City ενδέχεται να υποστεί τον ανταγωνισμό από άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες1. Εξάλλου, για τους συντηρητικούς, το ισχύον δίκαιο για τους ευρωπαίους μισθωτούς εξακολουθεί να θέτει υπερβολικούς περιορισμούς στη λειτουργία των βρετανικών επιχειρήσεων: απαιτούν διάφορες εξαιρέσεις, κυρίως σε ό,τι έχει σχέση με το ανώτατο επιτρεπτό εβδομαδιαίο όριο ορών εργασίας. Ανατρέχοντας στην ανάλυση του στρατηγού Ντε Γκολ με την οποία αιτιολογούσε το 1963 την αντίθεσή του στην ένταξη της Βρετανίας στην Ε.Ε.2, ο Κάμερον δήλωσε: «Ο εθνικός μας χαρακτήρας φανερώνει ένα έθνος νησιωτικό, ανεξάρτητο, το οποίο εκφράζεται χωρίς περιστροφές και υποστηρίζει με πάθος στην εθνική του κυριαρχία. (...) Για εμάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για την επίτευξη ενός στόχου: της ευημερίας, της σταθερότητας και της προσήλωσης στην ελευθερία και τη δημοκρατία». Ακολουθούσε ένας πανηγυρικός υπέρ της αυξημένης ελαστικοποίησης και της ενίσχυσης της επικουρικότητας, της αρχής (η οποία τέθηκε τον Δεκέμβριο του 1992 στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη Κορυφής στο Εδιμβούργο), η οποία αναγνωρίζει στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν κατά προτεραιότητα σε τομείς που δεν άπτονται της αποκλειστικής αρμοδιότητας της Ένωσης, ώστε να επιτυγχάνουν στόχους που θεωρούνται χρήσιμοι για το σύνολο. Ο Κάμερον, εμφανιζόμενος ως εκπρόσωπος της πλειοψηφίας των Βρετανών που «ανησυχούν» για την περιθωριοποίηση της χώρας τους λόγω της ολοένα μεγαλύτερης πίεσης που δέχονται από την Ευρωζώνη, έκλεινε την ομιλία του με αναφορές στη φθορά του πατριωτικού τους συναισθήματος. Ήταν, επομένως, «θεμιτό» να ζητήσει τη γνώμη τους, σχεδόν 40 χρό-

νια μετά το δημοψήφισμα του 19753. Παρά τις απανωτές δημοσκοπήσεις που γίνονται κατά παραγγελία ενός αντιευρωπαϊκού, σε μεγάλο μέρος του, Τύπου (οι οποίες τονίζουν ότι πάνω από το 70% των Βρετανών επιθυμεί δημοψήφισμα), άλλα είναι τα θέματα «ανησυχούν» περισσότερο τον κόσμο. Ο υπουργός Οικονομίας Τζορτζ Όσμπορν, αφού επέβαλε μια βάρβαρη πολιτική λιτότητας με το πρόσχημα της εξάλειψης του ελλείμματος στον προϋπολογισμό, αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι οι δυσκολίες στη χώρα επιδεινώνονταν: το χρέος σκαρφάλωσε από το 60% του ΑΕΠ το 2011 στο 71% το 2012. Όχι μόνο αυξάνεται το έλλειμμα, αλλά και η ανάπτυξη παραμένει αναιμική (+0,1% το 2012). Τον πε-

Την παραμονή, ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της βουλής των Κοινοτήτων, ο Ουίλιαμ Χέιγκ βεβαίωνε ότι η ανακοίνωση του Βρετανού πρωθυπουργού αντί να θέσει το Ηνωμένο Βασίλειο στο περιθώριο της κοινής ευρωπαϊκής συμφωνίας, θα ενισχύσει την επιρροή του. Αναφέρθηκε μάλιστα σε ένα άρθρο της γερμανικής εφημερίδα Die Welt στις 24 Ιανουαρίου, το οποίο απηύθηνε έκκληση για τη δημιουργία ενός άξονα Βερολίνου - Λονδίνου. Στις Βρυξέλλες η Άνγκελα Μέρκελ, η οποία ενδιαφέρεται να ενισχύσει την εικόνα της ως αυστηρού θεματοφύλακα της δημοσιονομικής λιτότητας στην Ευρώπη εν όψει των βουλευτικών εκλογών στη Γερμανία τον Σεπτέμβριο του 2013,

ρασμένο Φεβρουάριο το Λονδίνο έχανε την αξιολόγηση των τριών Α. Αγνοώντας ίσως το γεγονός ότι ο πολλαπλασιασμός των σκανδάλων που διαβρώνουν την αξιοπιστία της πολιτικής ελίτ4 απασχολεί περισσότερο τους πολίτες από τις ευαισθησίες του City απέναντι στις απειλές από την «ηπειρωτική Ευρώπη», ο Κάμερον εκτιμά αναμφίβολα ότι το ευρωπαϊκό ζήτημα θα βρεθεί στο επίκεντρο της εκστρατείας για τις εκλογές του 2015, μεταθέτοντας έτσι σε δεύτερο πλάνο τις οικονομικές αποτυχίες του. Θα πετύχει άραγε αυτός ο ελιγμός; Αντί να απομακρυνθεί από τους ομοίους του, ο Βρετανός πρωθυπουργός κατόρθωσε να συσπειρώσει γύρω του αρκετούς από τους Ευρωπαίους εταίρους, ανάμεσά τους τη Γερμανία. Έτσι η γαλλική εφημερίδα Le Figaro κυκλοφορούσε με τον τίτλο: «Ο Κάμερον και η Μέρκελ στρώνουν την Ε.Ε. στη δίαιτα» (9 Φεβρουαρίου 2013).

συνήψε μια περιστασιακή συμμαχία με τον Κάμερον, η οποία δεν θα πρέπει να δημιουργεί ψευδαισθήσεις. Παρ’ όλο που η Γερμανίδα καγκελάριος είναι έτοιμη να κάνει ορισμένες παραχωρήσεις απέναντι στους Βρετανούς, ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησής της, Γκίντο Βεστερβέλε, έδειξε πολύ λιγότερη προθυμία, φτάνοντας στο σημείο να δηλώσει ότι δεν τίθεται θέμα μιας Ευρώπης α λα καρτ. Την πιο δεξιά πτέρυγα του Συντηρητικού Κόμματος τη χαρακτηρίζει η εχθρότητα απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ούτε ο νόμος του Ιουλίου του 2011, ο οποίος προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος σε περίπτωση μιας νέας ευρωπαϊκής συνθήκης που θα περιλαμβάνει και άλλες μεταβιβάσεις αρμοδιοτήτων, ούτε η αναγγελία, ένα χρόνο αργότερα, για τη σύνταξη απολογισμού ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

diplomatique

Ο λαϊκίστικος ευρωσκεπτικισμός του Ντέιβιντ Κάμερον ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1

σχετικά με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν καταφέρει να την απαλύνουν. Το σχέδιο περί δημοψηφίσματος κατάφερε τουλάχιστον να τη συγκρατήσει. «Άδειασε», όμως, τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, Ουίλιαμ Χέιγκ, ο οποίος, στις 24 Οκτωβρίου του 2011, είχε κάνει τις ακόλουθες δηλώσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων: «Το να προσθέσουμε σε αυτή την αβεβαιότητα ένα δημοψήφισμα για ενδεχόμενη έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από όπου προέρχονται οι μισές ξένες επενδύσεις σε αυτή τη χώρα και προς την οποία προορίζονται οι μισές εξαγωγές μας, δεν θα ήταν συνετή απόφαση». Ένα επιχείρημα το οποίο επαναλαμβάνουν οι περισσότεροι διευθυντές επιχειρήσεων καθώς και ο πρόεδρος της ένωσης εργοδοτών (CBI), Ρότζερ Καρ, ο οποίος μάλιστα εξομολογήθηκε την ανησυχία του στην κυριακάτικη εφημερίδα The Observer (13 Ιανουαρίου 2013): «Η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην εργασία, θα αποδυνάμωνε τις διεθνείς σχέσεις και θα έθετε σε κίνδυνο τον εθνικό πλούτο». Η στρατηγική του Κάμερον, εξάλλου, δυσχεραίνει περαιτέρω το ενδεχόμενο να συμμαχήσει εκ νέου με τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες, οι οποίοι βλέπουν στην πολιτική περί δημοψηφίσματος ένα τέχνασμα ανάλογο με εκείνο που είχε χρησιμοποιήσει το 1974 ο Χάρολντ Γουίλσον για να φέρει την ηρεμία σε ένα κόμμα το οποίο ξέσκιζε τις σάρκες του ως προς το ευρωπαϊκό ζήτημα. Αλλά ο σκοπός του ηγέτη των Συντηρητικών ήταν αναμφίβολα άλλος: να στερήσει από το αντιευρωπαϊκό κόμμα UKIP ένα μεγάλο μέρος της ρητορικής του. Από αυτή την πλευρά, η επιτυχία του είναι αναμφισβήτητη. Οδήγησε μάλιστα την ευρωβουλευτή Μάρτα Άντριασεν στην απόφαση να εγκαταλείψει τον Φάρατζ για τους Συντηρητικούς. Στο μέτωπο των Εργατικών επικρατεί αμηχανία. Στις 31 Οκτωβρίου του 2011 ο μηχανισμός της κοινοβουλευτικής ομάδας του Έντουαρντ Μίλιμπαντ επέβαλε στους βουλευτές του να συνταχθούν με το μέρος των 50 περίπου συντηρητικών βουλευτών, οι οποίοι σκόπευαν να πιέσουν την κυβέρνηση να απαιτήσει μείωση του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά τη σύγκληση του Συμβουλίου της Ευρώπης στις 22 Νοεμβρίου. Αν και χωρίς συνέπειες στην ελευθερία δράσης του Λονδίνου, η τροποποίηση, η οποία πέρασε με 307 ψήφους υπέρ και 294 κατά, έδειχνε πόσο μεγάλη ικανότητα κινητοποίησης έχουν οι «επαναστάτες» των συντηρητικών ως προς το ευρωπαϊκό ζήτημα. Η ηγεσία των Εργατικών, η οποία είχε κατηγορηθεί τότε για καιροσκοπισμό και υποκρισία, δεν ήταν τόσο πειστική όταν κατήγγειλε τον Κάμερον για τυχοδιωκτισμό την επομένη της ομιλίας του στις 23 Ιανουαρίου, χωρίς, παράλληλα, ν’ αποποιηθεί του δικαιώματος να προσφύγει, εάν το απαιτήσουν οι περιστάσεις, σε δημοψήφι-

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

diplomatique

σμα, αν επανέλθει στα πράγματα το 2015. Στις 11 Φεβρουαρίου, στη Βουλή των Κοινοτήτων, οι ελάχιστοι βουλευτές των Εργατικών που ήταν παρόντες κράτησαν χαμηλό προφίλ, ενώ οι συντηρητικοί συνάδελφοί τους επευφημούσαν τον αρχηγό τους μετά τη νίκη του στις Βρυξέλλες. Μια σχετική νίκη, αλλά με συμβολική σημασία. Ο Κάμερον δεν έκανε καμία παραχώρηση, ενώ ο Άντονι Μπλερ το 2005 είχε δεχτεί να περικοπεί η «επιστροφή»5, που είχε πετύχει η Μάργκαρετ Θάτσερ το 1984. Η επιστροφή παρέμεινε σταθερή στα 4 περίπου δισ. ευρώ τον χρόνο για τα επτά έτη του προϋπολογισμού. Παρ’ όλα αυτά το Ηνωμένο Βασίλειο θα συνεχίσει να συνεισφέρει στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό 8 δισ ευρώ. Όμως, ο Κάμερον μπορεί να υπερηφανευθεί ότι συνεισέφερε στη μείωση κατά 1 δισ. ευρώ στο βιοτικό επίπεδο των Ευρωπαίων δημοσίων υπαλλήλων, προσφιλής στόχος του συντηρητικού βρετανικού Τύπου. Παρ’ όλο που μπροστά στις στρατιές των πιστών του μπορεί να ισχυρίζεται ότι έπαιξε μείζονα ρόλο στο να αναστραφεί η δυναμική ανάπτυξης του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, δεν εξυπακούεται ότι και οι άλλοι στόχοι που έχει θέσει ο Κάμερον, και κυρίως να εμποδίσει το σχέδιο της τραπεζικής ένωσης, θα επιτευχθούν με την ίδια ευκολία. Ο αποφασιστικός ρόλος που θα κληθεί να παίξει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε αυτόν τον μηχανισμό, ο οποίος οριστικοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2012 από το Συμβούλιο Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Υποθέσεων (Ecofin), θα έχει αναγκαστικά αντίκτυπο και στη λειτουργία του βρετανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στις ύστατες διαπραγματεύσεις, η φωνή ενός κράτους που έχει μείνει οριστικά εκτός του κοινού νομίσματος και αρέσκεται σε έναν ενδιάμεσο ρόλο θα έχει, εκ των πραγμάτων, λιγότερη επιρροή από όση ελπίζουν στις τάξεις των συντηρητικών. Κι αυτή δεν είναι παρά μόνο μία από τις δυσκολίες που θα πρέπει να επιλύσει η συντηρητική κυβέρνηση. Υπάρχουν κι άλλες, οι οποίες καταδεικνύουν περισσότερο τις αντιφάσεις της. Πώς, για παράδειγμα, να συνδυαστεί η ενίσχυση της Ευρωζώνης -η οποία περνά απαραίτητα μέσα από μια πιο φιλόδοξη δημοσιονομική και τραπεζική ρύθμιση και την οποία ο πρωθυπουργός επιθυμεί διακαώς- με την απαίτηση για μεγαλύτερη ελαστικότητα στην εφαρμογή των μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένης και της λειτουργίας της ενιαίας αγοράς; Όπως παρατηρεί ο Άντριου Γκίντες, παλαίμαχος αναλυτής της βρετανικής πολιτικής απέναντι στην Ευρώπη, η ενίσχυση της ευρωζώνης μεταφράζεται σε μια πιο ουσιαστική οικονομική ολοκλήρωση στους κόλπους της και το Ηνωμένο Βασίλειο, παραμερισμένο σε θέση παρατηρητή, «δεν θα έχει άλλη δυνατότητα από το να ασκήσει μια περιθωριακή επιρροή υπέρ των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων τις οποίες πρεσβεύει»6.

1

John Gapper, «Europe takes its bite from the City», Financial Times, Λονδίνο, 20.2.13.

britanniques», Le Monde diplomatique, Ιανουάριος 2013.

Σε συνέντευξη τύπου στις 14 Ιανουαρίου του 1963, ο στρατηγός Ντε Γκωλ δήλωνε την αντίθεσή του στη βρετανική υποψηφιότητα για ένταξη στην Ε.Ε. επικαλούμενος «την ιδιαίτερη φύση, δομή και το σύνολο του πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι της Αγγλίας, τα οποία παρουσιάζουν βαθιές διαφορές σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη».

Στη διάσκεψη του Φοντενεμπλό, το 1984, η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πετύχει μείωση κατά 60% στη συμμετοχή της χώρας της στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για να αντισταθμίσει την απόκλιση ανάμεσα στην ποσοστιαία συνεισφορά της Βρετανίας και στο ποσό των κεφαλαίων που επιστρέφονταν στο Λονδίνο. Το 2005, ο Άντονι Μπλερ είχε δεχτεί να περικοπούν 10,5 δισ. λίρες στερλίνες από αυτή την «επιστροφή» για την περίοδο 2007-2013, με αντάλλαγμα μια μεταρρύθμιση στην κατάρτιση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού.

2

3 Το δημοψήφισμα θα εξαρτηθεί από τη νίκη των Συντηρητικών στις επόμενες βουλευτικές εκλογές το 2015.

4

Βλ. «Ce rapport qui accable les médias

5

Andrew Geddes, Britain and the European Union, Basingstoke, Palgrave-Macmillan, Basingstoke, 2013

6

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ

Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr

3/33

Η ΑΥΓΗ

Μ. ΣΑΒΒΑΤΟ 4 ΜΑΪΟΥ 2013

«ΔΡΑΜΑΤΑ» ΠΟΥ ΓΟΗΤΕΥΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΙΡΑΚ

Τα νοτιοκορεάτικα σίριαλ κατακτούν τον κόσμο H παγκόσμια επιτυχία του Psy, του οποίου το βίντεο Gangnam Style «κατέβηκε» δύο δισεκατομμύρια φορές στο You Tube, τράβηξε την προσοχή στη ζωντάνια της ποπ κουλτούρας της Νότιας Κορέας. Η λάμψη της περνάει ιδιαίτερα από τα τηλεοπτικά σίριαλ. Εδώ και είκοσι χρόνια, οι κορεατικές σειρές γοητεύουν το κοινό όλης της Ασίας, αλλά και της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Ευρώπης, λανσάροντας ταυτόχρονα τραγουδιστές - βεντέτες και νέα ήθη στην κατανάλωση. Του Stéphane Thévenet*

Γ

ια το γαλλικό κοινό η επιτυχία του Νοτιοκορεάτη τραγουδιστή Psy του συγκροτήματος Gangnam Style, το βιντεοκλίπ του οποίου «κατέβηκε» δύο δισεκατομμύρια φορές στο You Tube, δεν αποτελεί παρά την ορατή πλευρά του παγόβουνου. Με εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών που το 20111 ανήλθαν σε 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια, η Νότια Κορέα κατάφερε μέσα σε δεκαπέντε χρόνια να αναδειχτεί σε ισχυρή πολιτιστική δύναμη που ανταγωνίζεται την Ιαπωνία. Πλέον τα προϊόντα μαζικής κουλτούρας της χώρας αυτής δεν καταναλώνονται μόνο στην Ασία αλλά και σε άλλες περιοχές, μέχρι και στην Ευρώπη όπου πολλοί νέοι παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις κορεατικές τηλεοπτικές σειρές - που ονομάζονται TV drama ή απλά drama2- και ακούν την ποπ κορεάτικη μουσική. Μετά το συναυλιακό κέντρο «Ζενίθ» στο Παρίσι, που τον Ιούνιο 2011 φιλοξένησε πέντε από τα πιο διάσημα νοτιοκορεάτικα συγκροτήματα, τον Φεβρουάριο του 2012 ήρθε η σειρά του Μπερσί να ντυθεί στα χρώματα του «κορεάτικου κύματος» (hallyu). Ο όρος αυτός διαδόθηκε από τα κινεζικά μέ* Ο Stéphane Thévenet είναι διδάκτωρ Πληροφορικής και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Σορβόννη ΙΙΙ.

σα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οι δύο πρώτες νοτιοκορεάτικες σειρές μεταδόθηκαν από την κινεζική τηλεόραση το 1993, σε μια ευνοϊκή διπλωματική συγκυρία που έπεται της αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών που είχε συντελεστεί ένα χρόνο νωρίτερα. Χρειάστηκε ωστόσο να περιμένουμε μέχρι το 1997 και την επιτυχία του What is Love All About? (MBC, 1991-1992), μιας οικογενειακής σειράς πενήντα πέντε επεισοδίων, και του Star in my Heart (MBC, 1997), μιας σειράς είκοσι επεισοδίων, που στόχευε κυρίως στο νεανικό κοινό, για να διαπιστώσουμε όχι μόνο στην ηπειρωτική Κίνα αλλά και στο Χόνγκ Κογκ και την Ταιβάν, την εκδήλωση ενδιαφέροντος για τις νοτιοκορεάτικες σειρές μυθοπλασίας. Την ίδια περίοδο, η ποπ κορεάτικη μουσική (K-pop) εξαπλώνεται στις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συχνότητες με χαρακτηριστικά παραδείγματα τους νεαρούς Idols3 όπως το πενταμελές συγκρότημα Η.Ο.Τ., αλλά και τραγουδιστές όπως ο AHN Jaewook, που πρωταγωνιστεί στη σειρά Stars in my Heart. Η μουσική και η τηλεοπτική βιομηχανία κατακτούν από κοινού τις νέες αυτές αγορές που βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση. Η μόδα αυτή εξαπλώνεται σε όλη τη Νοτιοανατολική Ασία. Το 1998, οι νοτιοκορεάτικες σειρές αντιπροσωπεύουν το 56% των εισαγωγών των τηλεοπτικών προγραμμάτων του Βιετνάμ4. Μια σειρά με μελοδραματικό ύφος κάνει πάταγο το 2001. Πρόκειται για το Autumn in my Heart (KBS, 2000) που αναφέρεται στην απαγορευμέ-

νη αγάπη μεταξύ ενός νεαρού άντρα και μια νεαρής γυναίκας, οι οποίοι, εξαιτίας ενός λάθους που έγινε στο μαιευτήριο, πέρασαν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους θεωρώντας ότι είναι αδέρφια. Αλλά το «κορεάτικο κύμα» αποκτά άλλες διαστάσεις το 2003, οπότε επεκτείνεται στο ιαπωνικό αρχιπέλαγος με τη μετάδοση του Winter Sonata, όπου η κύρια υπόθεση αφορά και εδώ έναν απαγορευμένο έρωτα. Αρχικά προγραμματισμένη σε ένα δορυφορικό κανάλι του δικτύου ΝΗΚ, η σειρά αυτή γνωρίζει τέτοια αναγνώριση ώστε το 2004 αναμεταδίδεται σε ένα από τα ελεύθερα κανάλια του ομίλου. Η τεράστια επιτυχία της σειράς θα αναδείξει τον πρωταγωνιστή σε πραγματικό σταρ αποφέροντας σημαντικά κέρδη από την πώληση παράγωγων προϊόντων. Μετά το τέλος της ιαπωνικής κατοχής (19101945), η Νότια Κορέα απαγόρευσε την εισαγωγή μαζικής κουλτούρας από την πρώην αποικιακή δύναμη. Παραδόξως η απαγόρευση αυτή συνέβαλε, μέσω των πρακτικών «υπόγειας» μετάδοσης και της αντιγραφής, στην προσέγγιση των δημιουργών των δύο χωρών και βασικά στην εδραίωση της ιαπωνικής επιρροής στην κορεάτικη παραγωγή. Η απαγόρευση ήρθη το 1998 και η πολιτιστική προσέγγιση επιβεβαιώθηκε επισήμως το 2002 με τη συνδιοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου. Πριν από την έλευση των drama, η ποπ κορεάτικη μουσική είχε καταφέρει να εδραιώσει τη θέση της στην ιαπωνική μουσική κατάταξη χάρη

στη νεαρή τραγουδίστρια Boa. Συγκροτήματα όπως οι Shinhwa, οι Dong Bang Sin Gi αλλά και τραγουδιστές όπως οι Rain («Bi») και οι 7even κατάφεραν στη συνέχεια να κατακτήσουν την καρδιά των νεαρών Ιαπώνων. Όσον αφορά τον κινηματογράφο, θα κάνει την είσοδο του στη χώρα το 1999 με την ταινία Shiri, που αποτελεί την πρώτη κορεάτικη ταινία εθνικής διανομής (1,2 εκατ. εισιτήρια) και την ταινία J.S.A. (Joint Security Area) το 2001. Από το 2003 το εμπορικό ισοζύγιο της κορεάτικης τηλεοπτικής βιομηχανίας αποκτά θετικό πρόσημο. Πάνω από το 90% των προγραμμάτων που εξάγονται είναι του είδους drama. Το 2005 το ύψος των εξαγωγών είναι το τριπλάσιο από αυτό των εισαγωγών. Οι βασικές χώρες εξαγωγής είναι η Ιαπωνία (60%), η Ταϊβάν (11%) και η Κίνα (10%). Ταυτοχρόνως, ο τουρισμός στον τόπο των γυρισμάτων γοητεύει τους Ασιάτες φανατικούς τηλεθεατές των σειρών. Παρατηρούμε έτσι ότι μετά την προβολή του Winter Sonata το 2003 σημειώθηκε μια άνοδος των Ταϊβανέζων τουριστών κατά 50% και των Γιαπωνέζων τουριστών κατά 40%. Στην πραγματικότητα είναι η εικόνα ολόκληρης της χώρας που αναβαθμίζεται. Οι νοτιοκορεάτικες επιχειρήσεις με παρουσία στο εξωτερικό εκμεταλλεύονται την επιτυχία των σειρών: η Samsung επέλεξε τον AHN Jae-wook για να παρουσιάσει τα προϊόντα της στο Βιετνάμ. Η Νότια Κορέα γίνεται «τάση» και το πάθος για τις σειρές επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της μαζικής κουλτούρας. Μαγειρική, μόδα, ευ ζην... Μέχρι και η εκμάθηση της κορεάτικης γλώσσας επωφελείται. Η κυβέρνηση έχει φτάσει στο σημείο να ενθαρρύνει τη δημιουργία πολιτιστικών κέντρων στο εξωτερικό, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που δεν είναι λίγοι όσοι κάνουν λόγο για άσκηση «ήπιας ισχύος» (soft power). Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία είναι αρκετοί: η εξαίρετη οικονομική ανάπτυξη, τόσο στη Νότια Κορέα όσο και σε άλλες ασιατικές χώρες, το άνοιγμα των κινεζικών αγορών και η φιλελευθεροποίηση του νοτιοκορεάτικου, βιετναμέζικου και κινεζικού οπτικοακουστικού τομέα, η δημιουργία και η ανάπτυξη πλήθους δορυφορικών και καλωδιακών καναλιών, η παρεμβατική πολιτική της νοτιοκορεάτικης κυβέρνησης, η οποία την περίοδο της κρίσης (19971998) επένδυσε στην τεχνολογία της πληροφορικής και στην πολιτιστική βιομηχανία, οι ατομικές ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4

LE

MONDE

4/34

Η ΑΥΓΗ

diplomatique

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 3

πρωτοβουλίες και επιχειρηματικές πρακτικές που ακολουθήθηκαν (ντάμπινγκ, μεταγλώττιση ή και υποτιτλισμός σε τοπικές διαλέκτους) και τέλος ο ρόλος των παράλληλων δικτύων5, ειδικά εντός της κορεάτικης διασποράς και γενικότερα της ασιατικής. Η κυριαρχία της ιαπωνικής μαζικής κουλτούρας στις ασιατικές αγορές (σε πρώτη φάση μέσω των τηλεοπτικών σειρών) κατέστησε δεκτικό το τηλεοπτικό κοινό στα κορεάτικα drama, που στην ουσία αποτελούν τους διαδόχους των ιαπωνικών παραγωγών. Ο γεωγραφικός χώρος προβολής των drama διευρύνεται ακόμη περισσότερο από τη διετία 2002-2003 και μετά. Στην αρχή υποκύπτουν οι Φιλιππίνες, η Μαλαισία, η Ινδονησία, η Μογγολία, μέχρι και η κεντρική Ασία (Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιζία). Στη συνέχεια έρχεται η σειρά των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής: Αίγυπτος (2004), Τουρκία (2005), Ιράν (2007) και Ιράκ. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι κατά κύριο λόγο είναιοι ιστορικές σειρές - Immortal Admiral Yi Sun sin (KBS, 2004), Emperor of the Sea (KBS, 2004) -εκείνες που αγοράζονται από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, όπως ακριβώς θα συμβεί και με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης λίγα χρόνια αργότερα. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται το Jewel in the Palace, μια ιστορική σειρά (2003-2004) στην οποία πρωταγωνιστεί μια νεαρή ορφανή που εισέρχεται στην αυλή της Δυναστείας Γιοσεόν ως μαθητευόμενη μαγείρισσα και στην πορεία γίνεται η προσωπική γιατρός του Βασιλιά. Αυτό το drama είναι που θα καταφέρει για πρώτη φορά να διεισδύσει στις ευρωπαϊκές αγορές. Μετά την Τουρκία και την Ουγγαρία, που προβάλλεται το 2008, θα το μεταδώσει η δημόσια τηλεόραση της Ρουμανίας το 2009 και θα ακολουθήσει η Βουλγαρία το 2011. Στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, η Νότια Κορέα γίνεται γνωστή προς τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 κυρίως μέσω του κινηματογράφου. Εκεί τη μεγαλύτερη προτίμηση συγκεντρώνουν οι ποιοτικές ταινίες σε αντίθεση με τους Ασιάτες γείτονες που προτιμούν τις ταινίες που απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό. Στη Γαλλία η κατανάλωση των drama ακολούθησε για καιρό τα παράλληλα δίκτυα. Το ενδιαφέρον εκδηλώθηκε αρχικά από τη γαλλική ασιατική κοινότητα και στη συνέχεια, από τη διετία 2006-2007 και μετά, επεκτάθηκε στο γαλλόφωνο Ίντερνετ. Πολλοί Γάλλοι τηλεθεατές ανακάλυψαν τα κορεάτικα drama διά της οδού της ιαπωνικής μαζικής κουλτούρας6. Υπάρχουν αρκετές δεκάδες ιστοσελίδες που είναι αφιερωμένες στο είδος αυτό. Όμως, μόνο τέσσερις σειρές -οι Damo, Boys Over Flowers, Dream High και The 1st Shop of Coffee Prince- είναι διαθέσιμες σε μεγάλα διαδικτυακά καταστήματα. Οι δεκάδες άλλες διαμοιράζονται μεταξύ ερασιτεχνών στο διαδίκτυο. Μόνο η σειρά Drama Passion (www.dramapassion.com) προσφέρει τη δυνατότητα νόμιμου «κατεβάσματος». Το drama είναι το ιδανικό πολιτιστικό προϊόν για τον πολλαπλασιασμό των πηγών εισοδήματος, δεδομένου ότι ο εθισμός που προκαλεί δεν εκτείνεται σε μακρά χρονική περίοδο όπως στην περίπτωση των αμερικανικών σειρών με τους «κύκλους», επιτρέποντας έτσι τη διαρκή επανασύσταση κοινοτήτων τηλεθεατών και την ανανέωση των βιομηχανικών τομέων που ενδέχεται να εμπλακούν στην παραγωγή. Η πλειονότητα των σειρών που εξάγονται αποτελούνται από δεκαέξι έως είκοσι τέσσερα επεισόδια μόνο, κάτι

Μ. ΣΑΒΒΑΤΟ 4 ΜΑΪΟΥ 2013

που αντιστοιχεί σε μια συνολική προβολή για δύο με δυόμισι μήνες περίπου αν προβληθεί δύο φορές την εβδομάδα. Για τον λόγο αυτό αποκαλούνται «μίνι-σειρές», αν και στην πραγματικότητα δεν είναι. Οι κορεάτικες «μίνι-σειρές» αποτελούν στην πραγματικότητα μια σύγχρονη οπτικοακουστική εκδοχή των αισθηματικών μυθιστορημάτων. Στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται πάντα ένας έρωτας που διαδραματίζεται σε ένα σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Ωστόσο, δεν έχουμε να κάνουμε με ατελείωτες σαπουνόπερες: τα κορεάτικα drama προβάλλονται στη βραδυνή ζώνη μεγάλης ακροαματικότητας prime time και είναι σχεδιασμένα ώστε να ολοκληρώνονται σε είκοσι περίπου επεισόδια. Ωστόσο, υπάρχουν κά-

δεν υπάρχουν διαφημιστικά διαλείμματα. Μόνο οι τίτλοι αρχής είναι πλαισιωμένοι από διαφημίσεις και οι τίτλοι τέλους περιέχουν κατάλογο με τα ονόματα των εταιρειών που προμήθευσαν τα προϊόντα που προβλήθηκαν στο επεισόδιο. Ενώ, όμως, είναι παράνομο να εμφανίζονται στην οθόνη εμπορικά σήματα, οι διαδικασίες για να τα αποκρύψουν, όταν αυτές υπάρχουν, είναι ελάχιστα αποτελεσματικές. Λιγότερο στραμμένες προς την κατανάλωση, οι ιστορικές σειρές προσελκύουν και αυτές ένα πιστό κοινό. Μάλιστα, από το τέλος της δεκαετίας του ‘90 έχουν γίνει λιγότερο αυστηρές με σκοπό να προσελκύσουν ένα νεανικό και γυναικείο κοινό: μειωμένη διάρκεια, μουσική επένδυση εμπλουτισμένη με ωραία και καμιά φορά σύγχρονα τραγούδια, λιγότερο πομπώδεις και παρωχημένοι διάλογοι, πολύ πιο έντονη ρομαντική διάσταση, εισαγωγή κωμικών σκηνών... Κυρίως οι ήρωες παραχωρούν τη θέση τους σε ηρωίδες αντίστοιχα εντυπωσιακές. Συχνά οι νέες αυτές ιστορικές σειρές αναδεικνύουν παραδοσιακές τέχνες (ιατρική, μαγειρική, ζωγραφική...), όταν δεν αναβιώνουν ξεχασμένους ιστορικούς χαρακτήρες, παντρεύοντας κατά κάποιον τρόπο το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία. Η υπενθύμιση των εθνικών παραδόσεων κατέστησε κατά κάποιον τρόπο τις ιστορικές σειρές πρέσβειρες της κορεάτικης κουλτούρας, ενώ οι σύγχρονες «μίνι σειρές» χτίζουν το προφίλ μιας δυναμικής και σύγχρονης χώρας. Από τη βαθιά μελαγχολία μέχρι τη γλυκιά τρέλα κάποιων ρομαντικών κωμωδιών, οι σειρές αυτές διαθέτουν τόσο μεγάλο εύρος κατηγοριών και ύφους ώστε καλύπτουν όλα τα είδη τηλεοπτικού κοινού.

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού, Αθλητισμού και Τουρισμού Νότιας Κορέας.

1

Τα περισσότερα από τα drama που αναφέρονται στο άρθρο αυτό είναι γνωστά στο εξωτερικό με τον επίσημο αγγλικό τους τίτλο, ο οποίος καθορίζεται από το κανάλι στο οποίο προβάλλονται. Εξάλλου η υιοθέτηση αγγλικών τίτλων είναι συνηθισμένη πρακτική στη Νότια Κορέα: Love Story in Harvard, Dream High... (ΣτΜ): Στο γαλλικό κείμενο η λέξη «drama» έχει μείνει αμετάφραστη. Ο όρος δραματική σειρά δεν αποδίδει σωστά το πνεύμα, ούτε και η λέξη «σίριαλ». Έτσι έμεινε αμετάφραστη και στα ελληνικά. Όλοι οι αγγλικοί όροι έμειναν, επίσης, αμετάφραστοι, όπως και στα γαλλικά, για να διατηρηθεί το πνεύμα του συγγραφέα.

2

ποιες παράλληλες πλοκές που αναδεικνύουν δευτερεύοντες ρόλους, που συχνά γίνονται δημοφιλείς - αυτό δεν συμβαίνει συχνά. Επαναλήψεις προγραμματίζονται κατά τη διάρκεια των σαββατοκύριακων ή μια ημέρα πριν μεταδοθεί ένα καινούργιο επεισόδιο. Η συνήθης πρακτική για τα drama με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση και με εκτενείς αναφορές στο διαδίκτυο και τον λαϊκό τύπο, είναι να καταναλώνονται γρήγορα, μέσα σε μια εβδομάδα. Ακόμη και οι τηλεθεατές που έχουν εγκαταλείψει τη μι-

κρή οθόνη και παρακολουθούν τις σειρές μέσω των οθονών των υπολογιστών, των έξυπνων κινητών τηλεφώνων ή ταμπλετών -κάτι αρκετά διαδεδομένο στην Κορέα- τείνουν να ακολουθούν τους ρυθμούς προβολής που επιβάλλουν τα τηλεοπτικά κανάλια. Η προσήλωση του τηλεθεατή δεν επιτυγχάνεται μέσω της καθημερινής προβολής, όπως συμβαίνει με τις σαπουνόπερες, αλλά μέσω της εγγύτητας που υπάρχει μεταξύ του περιβάλλοντος των τηλεθεατών και των χαρακτήρων οι οποίοι συνήθως δρουν στον ίδιο χρόνο και γεωγραφική περιοχή με τους τηλεθεατές (πάνω από 80% του κορεατικού πληθυσμού ζει σε αστικά κέντρα), διευκολύνοντας έτσι την τοποθέτηση καταναλωτικών προϊόντων. Είτε πρόκειται για δημοφιλή στέκια είτε για ηλεκτρονικές συσκευές (με πρώτα τα κινητά τηλέφωνα) είτε για αυτοκίνητα, οικιακές συσκευές, έπιπλα, ρουχισμό ή άλλα αξεσουάρ μόδας, οι πρωταγωνιστές κινούνται σε έναν κόσμο καταναλωτικών αγαθών καθιστώντας τα drama διαμορφωτές καταναλωτικών προτύπων κατά το παράδειγμα της αμερικανικής σειράς Sex and the City. Υπό την έννοια αυτή το K-drama αποτελεί επέκταση αυτού που γνωρίσαμε στην Ασία ως trendy-drama, ένα είδος σίριαλ που αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία κατά τη δεκαετία του ‘80 με στόχο το νεανικό καταναλωτικό κοινό, στο οποίο πρωταγωνιστούσαν χαρακτήρες οι οποίοι ασκούσαν σύγχρονα και ελκυστικά επαγγέλματα (σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, τραγουδιστές κ.ά.) τα οποία τους εξασφάλιζαν σημαντική αγοραστική δύναμη και άφθονο ελεύθερο χρόνο. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι στα drama

Aναλώσιμοι νεαροί σταρ που προέρχονται από τον κόσμο της ιαπωνικής βαριετέ. Βλ. Iwabuchi Koichi, «Au-delà du cool japonais, la globalisation culturelle...», «Critique internationale», n°38, Παρίσι, 2008/1, σσ. 37-53.

3

Shim Doobo, «The growth of Korean cultural industries and the Korean wave», στο Huat Chua Beng et Iwabuchi Koichi (υπό τη διεύθυνση), «East Asian Pop Culture, Analysing the Korean Wave», Hongkong University Press, 2008, σσ. 15-32.

4

Βλ. «Piratage en Corée du Sud: le virage répressif d’une nouvelle puissance culturelle», in Tristan Mattelart (υπό τη διεύθυνση), «Piratages audiovisuels: les voies souterraines de la mondialisation culturelle», INA / De Boeck Editions, Paris, 2011, σσ. 250-265.

5

6 Βλ. Hong-Mercier Seok-Kyeong, «Découvrir les séries télé de l’Asie de l’Est en France: le drama et la contre-culture féminine à l’ère numérique», «Anthropologie et société», τομ. 36, αριθ. 1-2, Université de Laval, Québec, 2012.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΗΛΙΑΣ ΝΑΤΣΙΟΣ