LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ, ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΟΥΜΕ
Του Serge Halimi*
O
* O Serge Halimi είναι ο διευθυντής της Le Monde diplomatique
12 ΜΑΪΟΥ 2013 TEYXOΣ 14
diplomatique
Ανισότητες, δημοκρατία, εθνική κυριαρχία
Κανένας δεν πιστεύει πια ότι η λογική θα υπερισχύσει των παράλογων πολιτικών της λιτότητας, ούτε ότι η ηθική θα αποτρέψει σκάνδαλα που ενώνουν το χρήμα με την εξουσία. Η ελπίδα για αλλαγή κατεύθυνσης, τώρα πια, έγκειται στο να κατηγορήσουμε ανοιχτά τα εν λόγω συμφέροντα.
ρισμένες αποκαλύψεις μάς παραπέμπουν σε πράγματα που ήδη γνωρίζαμε. Μήπως μάθαμε τώρα ότι υπάρχουν πολιτικοί που αγαπούν το χρήμα και συναναστρέφονται εκείνους που το κατέχουν; Ότι ενίοτε συμπεριφέρονται από κοινού ως μια κάστα υπεράνω του νόμου; Ότι η εφορία θωπεύει τους πλουσιότερους φορολογούμενους; Ή μήπως ότι η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων τούς επιτρέπει να κρατούν φυλαγμένους τους θησαυρούς τους σε φορολογικούς παραδείσους; Η αποκάλυψη των ατομικών παραβάσεων θα έπρεπε να μας κάνει να αμφισβητήσουμε το σύστημα που τις εξέθρεψε. Αλλά, τις τελευταίες δεκαετίες, ο κόσμος άλλαξε με τέτοια ταχύτητα που ξάφνιασε την αναλυτική μας ικανότητα. Πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ανάδυση των Brics (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), νέες τεχνολογίες, οικονομικές κρίσεις, εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο, παρακμή της Ευρώπης: κάθε φορά, διάφοροι ειδικοί μπαίνουν στη σειρά για να μας αναγγείλουν το τέλος της ιστορίας ή τη γέννηση μιας νέας παγκόσμιας τάξης.
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
Θέλω να ξέρω από πού θα φύγω Για να διατηρήσω τόση ελπίδα ΠΟΛ ΕΛΥΑΡ, «Ποίηση Αδιάκοπη»
Πέρα από αυτούς τους όποιους πρόωρους ενταφιασμούς και την αβέβαιη γέννηση του καινούργιου, τρεις μεγάλες τάσεις έχουν εξαπολυθεί, λίγο ώς πολύ σε ολόκληρο τον κόσμο, και, για αρχή, είναι απαραίτητο να κάνουμε τον απολογισμό τους: η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η αποσύνθεση της πολιτικής δημοκρατίας και η συρρίκνωση της εθνικής κυριαρχίας. Σαν απόστημα ενός μεγάλου, άρρωστου σώματος, το κάθε σκάνδαλο μας επιτρέπει να βλέπουμε τα στοιχεία αυτού του τρίπτυχου να αναδύονται χωριστά και να εγκιβωτίζονται το ένα μέσα στο άλλο. Το γενικό φόντο θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: οι κυβερνήσεις, επειδή εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από τους κανόνες που θέτει μια προνομιούχα μειοψηφία (αυτή που επενδύει, κερδοσκοπεί, καταχράται, απολύει, δανείζει), συναινούν στην ολιγαρχική παρέκκλιση των πολιτικών συστημάτων. Μόλις επαναστατήσουν απέναντι σε αυτήν την παραβίαση της εντολής που τους έδωσε ο λαός, η διεθνής πίεση του οργανωμένου χρήματος αναλαμβάνει να τις τινάξει στον αέρα.
«Οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι με ίσα δικαιώματα. Κοινωνικές διακρίσεις γίνονται μόνο με γνώμονα το κοινό συμφέρον». Το πρώτο άρθρο της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη όλοι το γνωρίζουν αυτό- δεν τηρήθηκε ποτέ αυστηρά. Σε όλες τις εποχές, οι διακρίσεις γίνονταν με γνώμονα οτιδήποτε άλλο εκτός από το κοινό συμφέρον: έχουν σχέση με τον τόπο στον οποίο έχει κανείς την τύχη (ή την ατυχία) να γεννηθεί, με την οικονομική κατάσταση των γονιών του, την πρόσβαση στην παιδεία και στην υγεία κ.λπ.. Όμως, το βάρος αυτών των διαφορών ανακουφιζόταν ενίοτε με την πίστη στην κοινωνική κινητικότητα, η οποία, θεωρητικά, θα πήγαινε κόντρα στις προϋπάρχουσες ανισότητες. Για τον Αλέξις ντε Τοκβίλ, μια τέτοια ελπίδα, περισσότερο υπαρκτή στις ΗΠΑ απ’ ό,τι στη Γηραιά Ήπειρο, βοηθούσε τους Αμερικανούς να προσαρμοστούν στις εισοδηματικές αποκλίσεις, οι οποίες στη χώρα τους είναι μεγαλύτερες συγκριτικά με άλλων. Ένας λογιστάκος από το Κλήβελαντ ή ένας νέος χωρίς πτυχίο από την Καλιφόρνια μπορούσε να ονειρεύεται ότι το ταλέντο του και η επιμονή του θα τον οδηγούσαν στην ίδια θέση με τον Τζον Ροκφέλερ ή τον Στιβ Τζομπς. «Η ανισότητα αυτή καθεαυτή δεν αποτέλεσε ποτέ μεγάλο πρόβλημα για την αμερικανική πολιτική κουλτούρα, η οποία εμμένει κυρίως στην ισότητα των ευκαιριών και όχι των αποτελεσμάτων», υπενθυμίζει ακόμα και σήμερα ο συντηρητικός διανοούμενος Φράνσις Φουκουγιάμα. «Αλλά, το σύστημα νομιμοποιείται μόνο αν οι άνθρωποι συνεχίζουν να πιστεύουν ότι δουλεύοντας σκληρά και δίνοντας τον καλύτερο εαυτό τους, έχουν σημαντικές πιθανότητες να προοδεύσουν οι ίδιοι και τα παιδιά τους, και αν έχουν σοβαρούς λόγους να πιστεύουν ότι οι πλούσιοι έγι-
ναν πλούσιοι σεβόμενοι τους κανόνες του παιχνιδιού»1. Η κοσμική αυτή πίστη, είτε λειτουργεί ως κατευναστικό είτε ως αναισθητικό, φθίνει σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Φρανσουά Ολάντ, όταν ρωτήθηκε, έξι μήνες πριν από την εκλογή του στην προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας με ποιον τρόπο θα επιτευχθεί η «ηθική ανύψωση», την οποία επικαλούνταν, αναφέρθηκε στο «γαλλικό όνειρο. Είναι κάτι αντίστοιχο με τον μύθο της δημοκρατίας που μας επέτρεψε να προχωρήσουμε μπροστά παρά τους πολέμους, τις κρίσεις και τους διχασμούς. Έως πριν από λίγα χρόνια, είχαμε την πεποίθηση ότι τα παιδιά μας θα ζούσαν καλύτερα από εμάς». Αλλά, ο τότε υποψήφιος προσέθετε: «Η πίστη αυτή έχει διαλυθεί»2. Ο μύθος της κοινωνικής κινητικότητας παραχωρεί τη θέση του στον φόβο του ταξικού υποβιβασμού. Ένας εργάτης δεν έχει πια καμία πιθανότητα να γίνει αφεντικό, δημοσιογράφος, τραπεζίτης, καθηγητής πανεπιστημίου ή πολιτικός. Τα καλά σχολεία σήμερα είναι ακόμα πιο κλειστά για τις λαϊκές τάξεις, από την εποχή που ο Πιέρ Μπουρντιέ δημοσίευε τους «Κληρονόμους», το 1964. Το ίδιο ισχύει και για τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, που τα δίδακτρά τους έχουν φτάσει στα ύψη. Πρόσφατα αυτοκτόνησε μια νεαρή γυναίκα στη Μανίλα, η οποία αδυνατούσε πλέον να πληρώσει τις πανεπιστημιακές της σπουδές. Και πριν από δύο χρόνια, ένας Αμερικανός φοιτητής εξηγούσε τα ακόλουθα: «Χρωστάω 75.000 δολάρια. Σε λίγο, δεν θα μπορώ να πληρώνω τις δόσεις του δανείου μου. Ο πατέρας μου, ο οποίος είναι και ο εγγυητής μου, θα πρέπει να πληρώσει αυτός το χρέος μου. Θα χρεωκοπήσει και αυτός. Θα έχω, λοιπόν, καταστρέψει ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2