ΑΙΓΥΠΤΟΣ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Του Alain Gresh*
T
ο ίδιο επιχείρημα έρχεται και ξανάρχεται, σε σχέση με την Αίγυπτο: εκλογές δεν σημαίνουν και δημοκρατία. Είναι αλήθεια - και στη Γαλλία το γνωρίζουμε καλά: Στις 29 Μαΐου 2005, με πλειοψηφία περίπου 55%, ο λαός της χώρας απέρριψε την Ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη. Παρά την καθαρή αυτή επιλογή, η Συνθήκη τελικά επιβλήθηκε. Τον Μάιο του 2012, έπειτα από μια μακριά προεκλογική καμπάνια, ο λαός εξέλεξε τον Φρασουά Ολάντ στο ανώτατο αξίωμα: η πολιτική του, όμως, ουδεμία σχέση έχει με τις υποσχέσεις του προεκλογικού του προγράμματος. Πράγματι, λοιπόν, εκλογές δεν σημαίνουν και δημοκρατία. Μπορούμε, όμως, να φανταστούμε μια δημοκρατία χωρίς εκλογές, μια δημοκρατία που ποδοπατά τις εκλογές; Συχνά λέγεται για την Αίγυπτο ότι ο λαός εκφράστηκε στους δρόμους και ότι ο πρόεδρος Μοχάμεντ Μόρσι έχασε τη νομιμοποίησή του. Έχω ήδη αναφερθεί στην αιγυπτιακή κρίση1 και στις διάφορες όψεις της και θα αναφερθώ εκτενέστερα στο τεύχος του Αυγούστου της Le Monde diplomatique. Για την παρούσα κρίση, οι ευθύνες του Μόρσι είναι τεράστιες. Όμως, το επιχείρημα της απώλειας νομιμοποίησης είναι επικίνδυνο, όπως κι εκείνο που αναφέρεται στους κινδύνους για τη σταθερότητα της χώρας. Ας θυμηθούμε ότι, πριν από περίπου 40 χρόνια, ο στρατός της Χιλής ανέτρεψε τον πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε, χρησιμοποιώντας τα ίδια επιχειρήματα και ότι διέθετε και τη σθεναρή υποστήριξη ενός μέρους του λαού. Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι: ποιος αποφασίζει; Και κάθε φορά η απάντηση είναι: ο στρατός (εκτός εάν το λαϊκό κίνημα είναι τόσο ισχυρό που να τον παρακάμψει). Μερικές φορές ο στρατός κατάφερε να παίξει θετικό ρόλο. Είναι η περίπτωση της εξέγερσης των συνταγματαρχών ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς στην Πορτογαλία, η περίφημη Εξέγερση των Γαρυφάλλων (25 Απριλίου 1974). Αλλά
* Ο Alain Gresh είναι δημοσιογράφος, μέλος του διευθυντηρίου της Le Monde diplomatique
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 14 IOYΛIOY 2013 TEYXOΣ 23
diplomatique
Οι εκλογές και η δημοκρατία Το να αγνοούμε τους συνταγματικούς κανόνες, όποια κι αν είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται, είναι πάντα επικίνδυνο
στις περισσότερες περιπτώσεις, οι στρατιωτικοί που φτάνουν στην εξουσία εγκαθιδρύουν δικτατορικά καθεστώτα. Η περίπτωση της Αλγερίας είναι επίσης ενδιαφέρουσα: η άρνηση του αποτελέσματος των βουλευτικών εκλογών, τον Δεκέμβριο του 1991, δεν οδήγησε μόνο στην απομάκρυνση των ισλαμιστών και σε εμφύλιο πόλεμο, αλλά, 20 χρόνια μετά, η σχέση του καθεστώτος με τη δημοκρατία και τις ελευθερίες του πολίτη κρέμεται από μία κλωστή. Ένα άλλο ιδιαίτερα ενδεικτικό παράδειγμα είναι οι εκλογές στην Παλαιστίνη, τον Ιανουάριο του 2006. Για πρώτη φορά έπειτα από πολλά χρόνια διοργανώθηκαν σχετικά ελεύθερες εκλογές (δεν θα μπορούσαν να είναι εντελώς ελεύθερες, υπό καθεστώς κατοχής). Ως συνέπεια των αμερικανικών και ευρωπαϊκών πιέσεων στην Παλαιστινιακή Αρχή, εκατοντάδες ξένοι παρατηρητές επόπτευσαν τις εκλογές. Το αποτέλεσμα ήταν να στείλουν οι Παλαιστίνιοι στη Βουλή μια πλειοψηφία της Χαμάς. Όλοι εκείνοι που αυτοανακηρύχθηκαν απόστολοι της δημοκρατίας εξηγούσαν με στόμφο ότι οι Παλαιστίνιοι δεν ψήφισαν σωστά και ότι έπρεπε να τιμωρηθούν. Η άρνησή τους να συμμορφωθούν οδήγησε σε ενδοπαλαιστινιακό εμφύλιο πόλεμο και σε διχασμό της Γάζας με τη Δυτική όχθη του Ιορδάνη. Τελικά, η δημοκρατία δεν προχώρησε ούτε στη μία πε-
ριοχή ούτε στην άλλη. Το να αγνοούμε τους συνταγματικούς κανόνες, όποια κι αν είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται, είναι πάντα επικίνδυνο. Όπως εξηγούσε ένας Γερμανός καθηγητής Δικαίου στους φοιτητές του, τη δεκαετία του ‘30: «Δεν έκανα στην άκρη τους ηλίθιους ηθικολόγους για να επιτρέψω στους ηλίθιους μακιαβελιστές να επιχαίρουν. Έμαθα στη γενιά σας να ανακαλύπτει στο δίκαιο τις βρόμικες ρίζες της εξου-
σίας που το θέσπισε. Σας έμαθα, όμως, επίσης, ότι η εξουσία πάει κατά διαόλου όταν καταστρέφει το δίκαιο που την εδραίωσε»2.
Βλ. «Λαός και στρατός ενωμένοι;», www.mondediplomatique.gr/spip.php ?article442. 2 Στο μυθιστόρημα του Manès Sperber, «Η καμένη βάτος», Καστανιώτης, 2013. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΛΙΑ ΚΑΪΜΑΚΗ
MONDE
LE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Του Olivier Zajec*
Σ
το Πεκίνο δεν υπάρχει κανένα άγαλμα του Αμερικανού αντικομμουνιστή γερουσιαστή Ζόζεφ Μακάρθι. Mάλλον αχαριστία, αν σκεφθούμε ότι πρόκειται ουσιαστικά για τον πατέρα του κινεζικού πυρηνικού προγράμματος. Το λιγότερο που θα μπορούσαμε να πούμε είναι ότι αυτή η ιστορία εμφανίζεται όντως εντυπωσιακή. Αμέσως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κιάν Ξουεσέν, νεαρός μετανάστης που κατάγεται από το Χανγκ Ζου, εργάζεται για το αμερικανικό Πεντάγωνο, στο Jet Propulsion Laboratory της Πασαντένα. Η διαίσθησή του και οι καινοτόμες ιδέες του στα διαστημικά ζητήματα και στη βαλλιστική ενθουσιάζουν τους υπεύθυνους της US Air Force. Του έχουν τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη, ώστε τον στέλνουν στη Γερμανία να ανακρίνει τον Βέρνερ φον Μπράουν, τον εγκέφαλο του γερμανικού βαλλιστικού προγράμματος1. Ο μακαρθισμός θα βάλει απότομα τέλος σε αυτήν τη λαμπρή καριέρα: το 1950, τον κατηγορούν ότι είναι κομμουνιστής και τον θέτουν σε κατ’ οίκον περιορισμό. Το 1955 απελαύνεται στη μαοϊκή Κίνα, παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις του Ντάνιελ Κίμπαλ, υφυπουργού Άμυνας αρμόδιου για το Ναυτικό, ο οποίος υποστηρίζει ότι η «μεγαλοφυΐα» που έχει αποφοιτήσει από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) «αξίζει από μόνος του όσο τρεις έως πέντε μεραρχίες» και δηλώνει ότι «θα προτιμούσε να τον δει νε-
KINA: ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
Οι φιλοδοξίες του Πεκίνου ανατρέπουν το στάτους κβο στο διάστημα και στα πυρηνικά κρό, παρά εξόριστο»2. Καθώς το κυνήγι μαγισσών βρίσκεται στο αποκορύφωμά του, οι διαμαρτυρίες του δεν φέρνουν το παραμικρό αποτέλεσμα. Η συνέχεια είναι αναμενόμενη: Ο Κιάν γίνεται δεκτός από τον Μάο, δηλώνει πίστη στο κομμουνιστικό καθεστώς και σχεδιάζει, ξεκινώντας πραγματικά από το μηδέν, το πρώτο κινεζικό βαλλιστικό πρόγραμμα. Το 1966, δύο χρόνια μετά την πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας, ο μεγαλοφυής επιστήμονας οργανώνει, στην έρημο του Ξιν Γιανγκ, την πρώτη εκτόξευση πυραύλου με δυνατότητα μεταφοράς πυρηνικής κεφαλής. Σε αυτόν οφείλεται εξάλλου και η κατασκευή του πρώτου κινεζικού δορυφόρου στις 24 Απριλίου του 1970, του Dong Fang Hong (DFH-1), ο οποίος μετέδιδε συνεχώς το πατριωτικό τραγούδι Η Ανατολή είναι κόκκινη, καθόλη τη διάρκεια των είκοσι έξι ημερών
* Ο Olivier Zajec είναι υπεύθυνος μελετών στην Compagnie européenne d’intelligence stratégique (CEIS), συγγραφέας του «La Nouvelle Impuissance américaine», L’Oeuvre, Παρίσι, 2011.
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
που παρέμεινε σε τροχιά. Ο Κιάν, ο οποίος συνταξιοδοτήθηκε το 1991 και απεβίωσε το 2009 έχοντας τιμηθεί με όλες τις ανώτατες διακρίσεις της χώρας του, συμβολίζει με τον καλύτερο τρόπο τη στενή αλληλεξάρτηση, ήδη από τις πρώτες τους ημέρες, του πυρηνικού και του διαστημικού προγράμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Από την πρώτη κινεζική πυρηνική δοκιμή, τον Οκτώβριο του 1964, έως την ένδοξη ημέρα της 15ης Οκτωβρίου του 2003, όταν ο αντισμήναρχος Γιανγκ Λι Βέι πραγματοποίησε την πρώτη κινεζική επανδρωμένη πτήση με το διαστημόπλοιο Σεντζού και η Κίνα έγινε η τρίτη διαστημική δύναμη που πέτυχε παρόμοιο επίτευγμα, το Πεκίνο έχει πολλαπλασιάσει τους διαύλους επικοινωνίας ανάμεσα στους δύο τομείς, καθώς εκτιμά ότι ενθαρρύνει μόνιμες προοπτικές τεχνολογικής, δημοσιονομικής και στρατηγικής βελτιστοποίησης. Παρά τη δημιουργία, τη δεκαετία του 1990, του Εθνικού Οργανισμού Διαστημικής Διαχείρισης (ANAS) και την ανάπτυξη εμπορικών προγραμμάτων εκτόξευσης δορυφόρων, οι στρατιωτικοί του Εθνικού Απελευθε-
Εάν η Κίνα θέλει να διατηρήσει μια στρατιωτική πυρηνική αξιοπιστία την οποία οι Αμερικανοί θα είναι υποχρεωμένοι να σέβονται, δεν μπορεί να αρκεστεί στο να εξασφαλίσει την προστασία των πυρηνικών όπλων της που προορίζονται για την ανταπόδοση πυρηνικού πλήγματος
ρωτικού Στρατού (APL) διατηρούν, περισσότερο απ’ όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, τον καθοριστικό ρόλο τους στο διαστημικό πεπρωμένο του έθνους. Βέβαια, η έντονη δυναμική που πυροδοτείται από τις συνεργίες του τριγώνου που σχηματίζουν ο πυρηνικός, ο διαστημικός και ο βαλλιστικός τομέας δεν αποτελεί κινεζική ιδιαιτερότητα: οι εξειδικευμένοι μηχανικοί του τομέα γνωρίζουν ότι αυτό το φαινόμενο παρατηρείται και σε άλλες χώρες, κυρίως στις ΗΠΑ και στη Γαλλία. Ωστόσο, η Κίνα αποτελεί εξαίρεση, από την άποψη ότι διατύπωσε -πολύ νωρίς- το δόγμα τής «μη πρώτης χρήσης», συνδυάζοντας αυτή τη διακήρυξη αρχής με την πανηγυρική διαβεβαίωση ότι τα όπλα δεν θα χρησιμοποιηθούν ποτέ εναντίον μιας μη πυρηνικής χώρας. Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο, στον διαστημικό τομέα, η Κίνα αντιτάχθηκε πολύ γρήγορα σε οποιαδήποτε στρατιωτικοποίηση. Η καθαρά αμυντική αυτή στάση οφείλεται εν μέρει και στα λιγοστά μέσα του αμυντικού της οπλοστασίου, καθώς επίσης και στο γεγονός ότι για πολλά χρόνια υπήρχαν αμφιβολίες για το κατά
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/35
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 IOYΛIOY 2013
πόσον ήταν σύγχρονα τα συστήματά του (τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη, οι πύραυλοι και τα υποβρύχια τα οποία είναι δυνατόν να εξοπλιστούν με πυρηνικές κεφαλές). Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά συνέβαλαν ώστε να γίνει η Κίνα το πιο διακριτικό μέλος της λέσχης των κρατών που είναι ταυτόχρονα διαστημικές δυνάμεις και κάτοχοι πυρηνικών όπλων (ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Κίνα, στα οποία μπορούμε να προσθέσουμε σήμερα και την Ινδία). Διόλου σίγουρο, όμως, είναι ότι το χαμηλό αυτό προφίλ θα διατηρηθεί και στο μέλλον, καθώς η οικονομική ανάπτυξη της χώρας συνεπάγεται και την αύξηση της πολιτικής και της στρατιωτικής της ισχύος, όπως αποκαλύπτεται και από τη Λευκή Βίβλο για την Άμυνα που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 16 Απριλίου του 2013. Στο εξής, παρατηρούνται αλλαγές στις παραμέτρους της κινεζικής πυρηνικής εξίσωσης, οι οποίες για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν μείνει σταθερές και αναλλοίωτες. Κι οι Αμερικανοί ήταν οι πρώτοι που ανησύχησαν γι’ αυτές τις εξελίξεις. «Γνωρίζουμε, άραγε, πόσους πυραύλους διαθέτουν οι Κινέζοι σήμερα;». Θέτοντας αυτό το ερώτημα το 2011, ο Αμερικανός Ρίτσαρντ Φίσερ, ειδικός του International Assessment and Strategy Center, για τον οποίο η Κίνα έχει γίνει έμμονη ιδέα, γνώριζε ότι θα προκαλέσει την προσοχή του Πενταγώνου και του Κογκρέσου3. Πράγματι, υπάρχει σχεδόν απόλυτη ασάφεια γύρω από το κινεζικό οπλοστάσιο, καθώς η Κίνα είναι η μόνη χώρα από την ομάδα των Ρ54, η οποία δεν ανακοινώνει τον αριθμό των πυρηνικών όπλων που διαθέτει. Για το Διεθνές Ινστιτούτο της Στοκχόλμης για την Έρευνα σε ζητήματα Ειρήνης (Sipri), το σύνολό τους ανερχόταν, το 2009, σε 186 πυρηνικές κεφαλές σε επιχειρησιακή ετοιμότητα. Από την πλευρά του, το International Panel on Fissile Materials (IPFM)5 κάνει λόγο για 240 κεφαλές. Αν συγκριθούν οι δύο εκτιμήσεις με τις χιλιάδες πυρηνικών κεφαλών που διαθέτει το δίδυμο Ουάσιγκτον-Μόσχας, οι αμερικανικές ανησυχίες φαντάζουν υπερβολικές. Τον Μάιο του 2010, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν επίσημα ότι διαθέτουν 5.000 πυρηνικές κεφαλές, στρατηγικού ή τακτικού χαρακτήρα, σε επιχειρησιακή ετοιμότητα ή μη. Συνολικά, από αυτές, οι 1.700 βρίσκονται σε επιχειρησιακή ετοιμότητα και είναι ανεπτυγμένες σε μονάδες βαλλιστικών διηπειρωτικών πυραύλων (ICBM), υποβρυχίων με δυνατότητα εκτόξευσης πυραύλων (SLBM) και στρατηγικών βομβαρδιστικών αεροσκαφών6.
Αφότου η NASA παραμέρισε τους Κινέζους από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αυτοί κατασκευάζουν τον δικό τους, ο οποίος θα έχει ολοκληρωθεί το 2020
To 2011, μια έκθεση του αμερικανικού Πανεπιστημίου της Τζορτζτάουν προκάλεσε ξαφνική αναταραχή στον μικρόκοσμο των εμπειρογνωμόνων των κινεζικών πυρηνικών7. Επί τρία έτη, μια ομάδα φοιτητών υπό τη διεύθυνση του Φίλιπ Κάρμπερ, πρώην υπαλλήλου του Πενταγώνου, προχώρησε στη συγκέντρωση και σύνθεση των νέων διαθέσιμων στοιχείων και κατέληξε σε ένα συμπέρασμα που άφησε άφωνους τους ειδικούς του τομέα: στην πραγματικότητα, οι Κινέζοι διαθέτουν... 3.000 πυρηνικές κεφαλές! Η έρευνα «αποκάλυψε» επίσης την ύπαρξη ενός δικτύου σηράγγων μήκους 5.000 χιλιομέτρων, το οποίο υποτίθεται ότι χρησιμεύει για τη μεταφορά και την αποθήκευση των πυρηνικών όπλων και του
Η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας συνεπάγεται και την αύξηση της πολιτικής και της στρατιωτικής της ισχύος, όπως αποκαλύπτεται και από τη Λευκή Βίβλο για την Άμυνα που δόθηκε στη δημοσιότητα το 2013
εξοπλισμού των ειδικών μονάδων του κλάδου. Το μυστηριώδες και μυστικό «υπόγειο Σινικό Τείχος» κέντρισε τη φαντασία των δημοσιογράφων και μετατράπηκε αμέσως στο συμβολικό πυρηνικό ισοδύναμο του «μαργαριταρένιου περιδέραιου»: με αυτόν τον κομψό τρόπο οι Κινέζοι αποτελεί το δίκτυο των ναυτικών βάσεων που έχει δημιουργήσει το Πεκίνο στα ασιατικά ύδατα8. Επίσης, σύμφωνα με εκτιμήσεις, σε βάθος εκατοντάδων μέτρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους9 έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο σύγχρονων σηράγγων κάτω από τους πρόποδες των ορεινών όγκων της επαρχίας Χεμπέι, στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας: η περιοχή, όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός από βαθιά φαράγγια κι απότομους γκρεμούς, ενδείκνυται ιδιαίτερα για την κατασκευή ασφαλών εγκαταστάσεων για τις μονάδες πυρηνικής αποτροπής. Αυτή η «αποκάλυψη» πραγματοποιήθηκε από την ίδια την κρατική κινεζική τηλεόραση, από το κανάλι CCTV, το οποίο, σε ντοκιμαντέρ που μετέδωσε στις 14 Μαρτίου του 2008, έκανε ένα σύντομο σχόλιο για το πρόγραμμα σηράγγων. Δεδομένου του αυστηρού ελέγχου που ασκεί το καθεστώς στα μέσα ενημέρωσης, η ανακοίνωση, η οποία δεν πέρασε απαρατήρητη από τις αμερικανικές, τις ινδικές και τις ευρωπαϊκές στρατιωτικές ηγεσίες, ισοδυναμεί με επίσημη ανακοίνωση. Επιπλέον, για τον APL, η κατασκευή των σηράγγων δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά έναν τρόπο για να δημιουργηθούν απόλυτα ασφαλείς εγκαταστάσεις για μια πυρηνική δύναμη, η οποία υποστηρίζεται ότι προορίζεται μονάχα για «ανταπόδοση πλήγματος». Ωστόσο, εάν η Κίνα θέλει να διατηρήσει μια στρατιωτική πυρηνική αξιοπιστία την οποία οι Αμερικανοί θα είναι υποχρεωμένοι να σέβονται, δεν μπορεί να αρκεστεί στο να εξασφαλίσει την προστασία των πυρηνικών όπλων της που προορίζονται για την ανταπόδοση πυρηνικού πλήγματος. Οφείλει επίσης να αντιδράσει ενεργά στις προόδους που καταγράφει το αμερικανικό αμυντικό αντιπυραυλικό σύστημα, το οποίο θα μπορούσε να εξουδετερώσει τις δυνατότητες πυρηνικής ανταπόδοσης που διαθέτουν -θεωρητικά τουλάχιστον- οι Κινέζοι. Για να χαλαρώσει τον νέο κλοιό που τον απειλεί, ο APL ποντάρει σε ένα εναλλακτικό πεδίο μάχης: στο διάστημα. Όσο κι αν ψάξει κανείς, δεν θα κατορθώσει να βρει έναν βετεράνο Ερυθροφρουρό ο οποίος θα ήταν πρόθυμος να βροντοφωνάξει τώρα το σύνθημα της Πολιτιστικής Επανάστασης «Όσο ανεβαίνει ο δορυφόρος, τόσο υποστέλλεται η κόκκινη σημαία!»10 Σύμφωνα με τον Ξου Κιλιάνγκ, πρώην αρχηγό του επιτελείου της αεροπορίας και σήμερα αντιπρόεδρο της πανίσχυρης Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής, «τα κινεζικά εθνικά συμφέροντα βρίσκονται σε ανάπτυξη και η χώρα έχει περάσει στη διαστημική εποχή»11. Αν και το Πεκίνο επίσημα αντιτίθεται στη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος, είναι φανερό ότι διακατέχεται από την επιθυμία να αμφισβητήσει την αμερικανική ηγεμονία στο πεδίο. Μάλιστα, είναι διατεθειμένο να αμφισβητήσει αυτήν την ηγεμονία ακόμα και σε περίπτωση σύγκρουσης, δεδομένου ότι οι σύγχρονοι στρατοί εξαρτώνται ολοένα περισσότερο από δεδομένα που τους διαβιβάζονται μέσω δορυφόρου: έτσι, σε περίπτωση σύγκρουσης, μία από τις προτεραιότητες της Κίνας θα είναι να στερήσει από τον αντίπαλό της τη δυνατότητα πρόσβασης στο διάστημα. Ποντάροντας στο γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις πραγματοποιούνται μεταξύ ίσων, η Κίνα -όπως εξάλλου και η Ρωσία- είναι πεπεισμένη ότι μονάχα οι σημαντικές πρόοδοι που θα επιτυγχά-
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
νονται χωρίς η χώρα να εξαρτάται από κανέναν θα της επιτρέψουν να φρενάρει τις φιλοδοξίες του Πενταγώνου να αποκτήσει τη space superiority, εξαναγκάζοντας με αυτόν τον τρόπο τις Ηνωμένες Πολιτείες να δεσμευθούν ότι αναγνωρίζουν τη στρατιωτική ουδετερότητα του διαστήματος. Έτσι, θα ήταν εφικτό να καλυφθούν τα κενά της Συνθήκης του 1967 για το διάστημα πέρα από τη γήινη ατμόσφαιρα. Εξάλλου, το 2001, μια αμερικανική έκθεση η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα από τη Space Commission (ή Επιτροπή Ράμσφελντ), εκμεταλλευόταν τα πολυάριθμα προβληματικά σημεία του κειμένου για να συμπεράνει ότι τίποτε δεν απαγόρευε «τη στάθμευση ή τη χρήση όπλων στο διάστημα», ούτε και τη «χρήση όπλων από το διάστημα προς τη Γη» ή τη «διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων μέσα στο διάστημα ή από το διάστημα»12. Αφότου η NASA παραμέρισε τους Κινέζους από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αυτοί κατασκευάζουν τον δικό τους, ο οποίος θα έχει ολοκληρωθεί το 2020: ονομάζεται Tiangong και θα είναι ανοιχτός στους επιστήμονες όλων των χωρών. Οι Κινέζοι αναπτύσσουν έναν εκτοξευτή πυραύλων βάρους 130 τόνων και εξαγγέλλουν την πραγματοποίηση μιας διαστημικής αποστολής στη Σελήνη το 2025, ενώ ταυτόχρονα ονειρεύονται να προλάβουν τους Αμερικανούς, στέλνοντας μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη μετά το 2030. Η δεύτερη γενιά του δορυφορικού κινεζικού συστήματος Beidou-Compass («Πυξίδα») θα περιλαμβάνει σύντομα 35 μονάδες και θα προσφέρει τις ίδιες υπηρεσίες γεωεντοπισμού που προσφέρει το GPS, ακόμα και στο στρατιωτικό επίπεδο. Εάν θυμηθούμε τη διεστραμμένη διαλεκτική του Ψυχρού Πολέμου, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε εντελώς το ενδεχόμενο να εμπλακούν το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον σε έναν ανταγωνισμό παρόμοιο με εκείνον που ώθησε την ΕΣΣΔ και τις Ηνωμένες Πολιτείες να συσσωρεύουν πυρηνικές κεφαλές μέσα στα σιλό εκτόξευσης για να διατηρήσουν την «ισορροπία του τρόμου», περιφρονώντας κάθε έννοια ορθολογισμού. Τη δεκαετία του 1960, η Ουάσιγκτον είχε φθάσει, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, στο σημείο να διατηρεί έως και 31.000 πυρηνικές κεφαλές σε επιχειρησιακή ετοιμότητα... Ο πρόεδρος Ομπάμα ανακοίνωσε, στις 12 Φεβρουαρίου του 2013, μια νέα μείωση του αμερικανικού πυρηνικού οπλοστασίου, το οποίο θα μπορούσε να περάσει, από τις 1.700 πυρηνικές κεφαλές σε επιχειρησιακή ετοιμότητα, σε λιγότερες από 1.000 μέχρι το 2020. Ωστόσο, θα είναι, άραγε, δυνατόν να διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα η «στρατηγική ασφάλεια ζωής», εάν αρχίσει να εντείνεται η κινεζική πρόοδος σε αυτόν τον τομέα; Θα δούμε, άραγε, να εμφανίζονται και πάλι παρανοϊκές απόψεις, όπως εκείνες του Χέρμαν Καν, του στρατηγικού αναλυτή ο οποίος, το 1961, ίδρυσε το Hudson Institute και διακήρυσσε ότι η συσσώρευση πυρηνικών κεφαλών δεν ήταν και τόσο κακή ιδέα, δεδομένου ότι σε έναν πυρηνικό πόλεμο μπορούσε να υπάρξει «νικητής»13; Οι γεμάτες ανησυχία αντιδράσεις των γειτονικών χωρών της Κίνας θα έχουν επίσης βαρύνουσα σημασία σε αυτό το παιχνίδι. Βραχυπρόθεσμα, οι Ιάπωνες είναι θεωρητικά σε θέση να μετατρέψουν τον Epsilon -τον νέο τους διαστημικό εκτοξευτή δορυφόρων, ο οποίος χρησιμοποιεί στερεά καύσιμα και θα πραγματοποιήσει φέτος την πρώτη του πτήση- σε βαλλιστικό πύραυλο μεγάλου βεληνεκούς. Το Βιετνάμ δεν κρύβει τις διαστημικές του φιλοδοξίες, ενώ η Ινδία σημειώνει προόδους στην αντιδορυφορική τεχνολογία
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στη σελίδα της «Le Monde diplomatique» στα ελληνικά http://www.mondediplomatique.gr/ spip.php?article443
Η κούρσα της τεχνολογίας
Γ
ια τους Αμερικανούς, σε όλες τις ανησυχίες τους προστίθεται και μία ακόμα, ότι στο μέλλον η Κίνα θα τους ξεπεράσει στο επίπεδο της τεχνολογίας. Ποιος θυμάται σήμερα ότι οι κομμουνιστικοί πύραυλοι Μεγάλη Πορεία είχαν εκτοξεύσει στο διάστημα μια εικοσάδα εμπορικών δορυφόρων κι ότι χρειάστηκε να επιβάλει η Ουάσιγκτον εμπάργκο στις πωλήσεις προς την Κίνα όλων των εξαρτημάτων ή συστατικών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή δορυφόρων; Εκείνη την εποχή, η NASA αδιαφορούσε γι’ αυτά τα ζητήματα και κοιτούσε την Κίνα αφ’ υψηλού. Όμως τώρα οι καιροί έχουν αλλάξει. Όσο κι αν η διαφορά ανάμεσα στο οπλοστάσιο των ΗΠΑ και της Κίνας εξακολουθεί να είναι γιγάντια, οι Κινέζοι έχουν επιδοθεί σε μια ταχύτατη προσπάθεια για να την καλύψουν. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι στην Κινεζική Λευκή Βίβλο για το Διάστημα, του 2011, περιλαμβάνονται μονάχα πέντε «μείζονες άξονες», οι οποίοι δεν έχουν τον παραμικρό στρατιωτικό χαρακτήρα (επιστημονική και ειρηνική ανάπτυξη, καινοτομία, αυτονομία και διεθνές άνοιγμα), δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι, από τις 19 εκτοξεύσεις που πραγματοποίησε η Κίνα, οι 18 αφορούσαν τον αμυντικό τομέα. Το 2012, η Κίνα έθεσε σε τροχιά τριάντα δορυφόρους διαφόρων τύπων (μάλιστα, ορισμένοι ήταν δορυφόροι μινιατούρες): τηλεπικοινωνιακούς (Zhongxing 10), πλοήγησης, επιτήρησης, αναγνώρισης, μετάδοσης δεδομένων (Tianlian 1). Επιπλέον, υπάρχουν σχέδια για την ανάπτυξη ενός προγράμματος δορυφόρων προειδοποίησης, ενώ κατασκευάζεται και ένα νέο κέντρο διαστημικών εκτοξεύσεων στο Γουέν Τσανγκ της νήσου Χαϊνάν. Στο μεταξύ, το αμερικανικό σεληνιακό πρόγραμμα Constellation ακυρώθηκε από τον Μπάρακ Ομπάμα τον Φεβρουάριο του 2010. Η πυρετώδης και αταβιστική ανησυχία από την οποία διακατέχονται ορισμένοι Αμερικανοί δημοσιογράφοι μπροστά στο ενδεχόμενο της ανόδου της ισχύος ενός «ισότιμου ανταγωνιστή» παγκόσμιας εμβέλειας, δεν μας επιτρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι η πρόοδος που σημειώνει η Κίνα στον πυρηνικό και στον διαστημικό τομέα μάς θέτει -αντικειμενικά- μπροστά σε έναν αριθμό ερωτημάτων. Όλοι οι παρατηρητές συμφωνούν ότι η Κίνα είναι το μόνο μέλος της Ρ5 που αυξάνει τον αριθμό των πυρηνικών κεφαλών του. Ποιος είναι, όμως, ο πραγματικός ρυθμός αυτής της αύξησης; Η μάχη των αριθμών μαίνεται και ορισμένοι εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι φθάνουν τις 1.800 πυρηνικές κεφαλές σε επιχειρησιακή ετοιμότητα. Όπως αναγνωρίζουν και οι ίδιοι οι ειδικοί στα ζητήματα της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, το σημαντικό δεν είναι να αναρωτιόμαστε εάν η Κίνα εκσυγχρονίζει το πυρηνικό της οπλοστάσιο -γιατί όντως το εκσυγχρονίζει-, αλλά το να μην υπάρχει παραπληροφόρηση για τον ρυθμό αυτού του εκσυγχρονισμού. Δεδομένων των κινεζικών πυρηνικών φιλοδοξιών, είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει η στρατηγική ισορροπία μέσα στην Ρ5. Το Ηνωμένο Βασίλειο δηλώνει ότι, πλέον, κατέχει λιγότερες από 160 πυρηνικές κεφαλές σε επιχειρησιακή ετοιμότητα1. Η Γαλλία, η οποία έχει μειώσει κατά 50% τις πυρηνικές κεφαλές της μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, έχει μειώσει στο ήμισυ, κατά τη διάρκεια των είκοσι τελευταίων ετών, τον προϋπολογισμό για την πυρηνική αποτροπή και διατηρεί μια εκατοντάδα πυρηνικές κεφαλές σε επιχειρησιακή ετοιμότητα2. Μέσα σε μόλις δέκα χρόνια, στηριζόμενο στη στρατηγική που θα μπορούσε να αποκληθεί «διαστημική και πυρηνική συμβίωση», το Πεκίνο έχει κάνει ένα άλμα και έχει πολύ γρήγορα περάσει, από την τεχνολογική ισοτιμία με τις δύο ευρωπαϊκές πυρηνικές δυνάμεις, η οποία -απ’ ό,τι φαινόταν- αποτελούσε τον μεσοπρόθεσμο στόχο του, σε έναν ασύμμετρο διάλογο με το αμερικανικό πυρηνικό δυναμικό.
Έκθεση της National Audit Office της 5ης Νοεμβρίου 2008, αφιερωμένη στο μέλλον της βρετανικής πυρηνικής αποτροπής. 2 «Désarmement, non prolifération des armes nucléaires et sécurité de la France», ενημερωτική έκθεση της γαλλικής Γερουσίας n°332, 24 Φεβρουαρίου 2010. Εάν συνυπολογιστούν και τα αποθέματα που βρίσκονται σε καθεστώς συντήρησης, η Γαλλία διαθέτει περίπου 300 πυρηνικές κεφαλές. 1
(στους πυραύλους για την καταστροφή δορυφόρων). Η μόνη λύση που είναι δυνατόν να υπάρξει σε αυτήν την κατάσταση θα είναι αναγκαστικά πολιτικού χαρακτήρα. Μήπως να τεθεί και πάλι σε ισχύ η ασπίδα προστασίας που προσέφερε η Συνθήκη για τον Περιορισμό των Πυραυλικών και των Αντιπυραυλικών Συστημάτων (Συνθήκη ΑΒΜ) του 1972, η οποία καταγγέλθηκε μονομερώς από την κυβέρνηση Μπους; Η συγκεκριμένη επιλογή θα είχε κάποιο νόημα, καθώς αυτή τη φορά θα περιλαμβανόταν και η Κίνα στις συνομιλίες. Φυσικά, σε αυτήν την περίπτωση, οι διαπραγματεύσεις θα αποδειχθούν δύσκολες. Ωστόσο, αν κρίνουμε από τις ολοένα και περισσότερες δηλώσεις της σχετικά με τους όρους που θεωρεί αναγκαίους για τον παγκόσμιο πυρηνικό αφοπλισμό14, η κινεζική κυβέρνηση θα ήταν υποχρεωμένη να εξετάσει αυτήν την τόσο μεγάλη προσφορά που της γίνεται. Εν αναμονή παρόμοιων εξελίξεων, ο παράλληλος εκσυγχρονισμός του κινεζικού πυρηνικού και διαστημικού οπλοστασίου προοιωνίζεται μια ανατροπή των στρατηγικών ισορροπιών στην Ανατολική Ασία, η οποία κατά τα φαινόμενα- θα έχει μόνιμο χαρακτήρα.
1 (ΣτΜ) Υπό τις οδηγίες του, οι Γερμανοί είχαν αναπτύξει -ευτυχώς πολύ αργά για να αλλάξει η τροπή του πολέμου- μια σειρά βαλλιστικών πυραύλων με τους οποίους βομβάρδιζαν το Λονδίνο. 2 Evan Osmos, «The two lives of Qian Xuesen», The New Yorker, 3 Νοεμβρίου 2009. 3 «US worries over China’s underground network», Agence France-Presse, 14 Οκτωβρίου 2011.
Τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (Ηνωμένο Βασίλειο, Κίνα, Γαλλία, Ρωσία και ΗΠΑ) είναι τα μόνα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά τα οποία αναγνωρίζονται από τη Συνθήκη για τη μη εξάπλωση των πυρηνικών όπλων.
4
Το IPFM ιδρύθηκε το 2006 από μη στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες που ειδικεύονται στη μη εξάπλωση των πυρηνικών όπλων, οι οποίοι προέρχονται από δεκαεπτά χώρες. Προεδρεύεται δε από τον Ραμαμούτρι Ρατζαραμάν, του Πανεπιστημίου του Νέου Δελχί.
5
6 «Nuclear weapons: Who has what at a glance», Arms Control Association, Ουάσιγκτον, Νοέμβριος 2012. 7 «Strategic implications of China’s underground great wall», Asia Arms Control Project, Πανεπιστήμιο του Τζορτζτάουν, 26 Σεπτεμβρίου 2011.
Βλέπε «Η Κίνα προβάλλει τις ναυτικές της φιλοδοξίες», http://www.mondediplomatique.gr/spip.php?article235
8
Arnaud de La Grange, «Les missiles nucléaires chinois à l’abri d’un tunnel secret», Le Figaro, Παρίσι, 19 Δεκεμβρίου 2009. 9
10 (ΣτΜ) Κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, τη δεκαετία του 1960, με την ενθάρρυνση του Μάο, οι Ερυθροφρουροί είχαν εξαπολύσει επίθεση στους τεχνοκράτες και τους γραφειοκράτες, θεωρώντας ότι εμποδίζουν το βάθεμα της επανάστασης. 11 «China «to put weapons in space»», South China Morning Post, Χονγκ Κονγκ, 3 Νοεμβρίου 2009. 12 «Report of the commission to assess United States national security space management and organization», 11 Ιανουαρίου 2001. Μεταγενέστερες εκθέσεις του υπουργείου Άμυνας θεώρησαν αυτά τα συμπεράσματα υπερβολικά επιθετικά. 13 Herman Kahn, «On Thermonuclear War», Princeton University Press, 1960. 14 «Statement by the Chinese delegation on nuclear disarmament at the thematic debate at the first committee of the 67th session of UNGA», 19 Οκτωβρίου 2012.
EΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ
5/37
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 IOYΛIOY 2013
ΗΠΑ: NSA
ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ NOEMBΡΙΟΣ 2011
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
Στην καρδιά των υπηρεσιών πληροφοριών Μετά την ανακάλυψη του προγράμματος παρακολούθησης Prism, πριν από μερικές βδομάδες, πολλαπλασιάζονται οι αποκαλύψεις για το μέγεθος της κατασκοπείας των ΗΠΑ, από την οποία κανένας Ευρωπαίος σύμμαχος δεν έχει ξεφύγει... Είναι μια καλή ευκαιρία να ξαναδιαβάσουμε το άρθρο του Nicky Hager, το οποίο δημοσιεύτηκε το 2001, τη στιγμή που η συζήτηση για τους στόχους των αμερικανικών υπηρεσιών ασφάλειας μοιάζει να καλύπτεται από το μυθιστόρημα της διαφυγής του Εντ Σνόουντεν, του ανθρώπου που βρίσκεται πίσω από την καταιγίδα των αποκαλύψεων. Του Nicky Hager*
O
ταν συγκεντρώθηκαν στην Όπερα του Σαν Φρανσίσκο, τον Απρίλιο του 1945, οι αντιπρόσωποι περισσότερων από πενήντα χωρών, δεσμεύτηκαν να απαλλάξουν τις μελλοντικές γενιές από τη μάστιγα του πολέμου. Τα Ηνωμένα Έθνη επρόκειτο να στηριχθούν στην αρχή της «ισότητας των δικαιωμάτων των χωρών, μεγάλων και μικρών (...), οι οποίες συνυπάρχουν σε κλίμα ειρήνης και καλής γειτονίας». Ο Αμερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ επέμενε να φιλοξενήσουν τη διάσκεψη οι Ηνωμένες Πολιτεί* Ο Nicky Hager είναι Νεοζηλανδός συγγραφέας και ερευνητής
ες. Επρόκειτο, άραγε, για γενναιοδωρία; Ήθελε επίσης να επιτρέψει στους πράκτορές του να κατασκοπεύσουν τους αντιπροσώπους και να παρακολουθήσουν τα μηνύματα που αντάλλασσαν με τις πρωτεύουσές τους. Τα κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματά τους, αφού συγκεντρώθηκαν από τις τηλεγραφικές εταιρείες, αποκωδικοποιήθηκαν από αξιωματούχους που δούλευαν 24 ώρες το 24ωρο και μετά δόθηκαν στους Αμερικανούς διαπραγματευτές. Υπήρξε πλήρης επιτυχία... Οι δυνατότητες συλλογής ηλεκτρονικών πληροφοριών των ΗΠΑ, οι οποίες αναπτύχθηκαν ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα -και κατόπιν ενάντια στη Σοβιετική Ένωση- έμελλαν να συγκεντρωθούν στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας (NSA). Για την υπηρεσία αυτή αγνοούσαμε τα πάντα μέχρι τη δημοσίευση, το 1982, του βιβλίου The Puzzle Palace, στο οποίο ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζέιμς Μπάμφορντ περιέγραφε τη λειτουργία της1. Στο νέο έργο του, Body of Secrets2, αποκαλύπτει νέα κεφάλαια της μυστικής ιστορίας. Η NSA, όπως εξηγεί, διαθέτει έναν ετήσιο προϋπολογισμό πάνω από επτά δισ. δολάρια, χωρίς να λογαριάσουμε τα ποσά τα οποία δαπανώνται για τους κατασκοπευτικούς δορυφόρους. Η υπηρεσία απασχολεί πάνω από 60.000 άτομα - περισσότερους από όσους η CIA και το FBI μαζί. Επειδή οι παγκόσμιες υποθέσεις διεξάγονται όλο και περισσότερο μέσω των ηλεκτρονικών επικοινωνιών (με τις ραδιοεπικοινωνίες και μετά με το διαδίκτυο), η παρακολούθηση των ανταλλαγών είναι καθοριστική. Η NSA είναι επιφορτισμένη με τις «πληροφορίες των σημάτων» (SigInt, σε αντίθεση με την HumInt, τις ανθρώπινες πληροφορίες) σε στενή συνεργασία με τις ομόλογες -και υποκείμενες- υπηρεσίες, δηλαδή τη βρετανική, την καναδική, την αυστραλιανή και τη νεοζηλανδική, που συγκροτούν τη συμμαχία «Ukusa». Ο Ουίλιαμ Στάντμαν, πρώην διευθυντής της υπηρεσίας, συνόψιζε με τα παρακάτω λόγια τον ρόλο της: η υποστήριξη στις στρατιωτικές επιχειρήσεις «είναι θεμελιώδης και η ανάγκη αυξημένης παγκόσμιας πρόσβασης (στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες) γίνεται όλο και περισσότερο αισθητή. Σε αυτές τις δύο κατευθύνσεις πρέπει να στηριχθεί σταθερά η Υπηρεσία Εθνικής
Οι δυνατότητες συλλογής ηλεκτρονικών πληροφοριών των ΗΠΑ, οι οποίες αναπτύχθηκαν ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα -και κατόπιν ενάντια στη Σοβιετική Ένωσηέμελλαν να συγκεντρωθούν στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας (NSA)
Ασφαλείας»3. Τα συστήματα παρακολούθησης της NSA, μολονότι υπερσύγχρονα και ισχυρά, έδειξαν τα όριά τους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Όπως ένα σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτε ενάντια σε επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια αεροπλάνων της γραμμής, τα συστήματα προχωρημένης παρακολούθησης αποδείχθηκαν ελάχιστα αποτελεσματικά ενάντια στα μέσα στοιχειώδους επικοινωνίας (ανώνυμα «γραμματοκιβώτια», ασφαλείς ενδιάμεσοι κ.λπ.) που χρησιμοποιήθηκαν από έναν καλά οργανωμένο πυρήνα. «Η Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας ακούει τακτικά τις μη κρυπτογραφημένες επικοινωνίες που κάνει ο υποτιθέμενος τρομοκράτης Οσάμα Μπιν Λάντεν (μέσω του δορυφορικού δικτύου Immarsat)», υπογραμμίζει ο Μπάμφορντ. «Για να εντυπωσιάσει τους επισκέπτες της, τους δίνει μερικές φορές τις συνομιλίες ανάμεσα στον Μπιν Λάντεν και τη μητέρα του (...) Αυτός ξέρει ότι οι ΗΠΑ ακούν τις διεθνείς συνδιαλέξεις του, αλλά φαίνεται ότι δεν τον απασχολεί»4. Ο Τζέιμς Μπάμφορντ, ανατρέχοντας στην ιστο-
ρία αυτής της πλανητικής ηλεκτρονικής παρακολούθησης, μας πείθει ότι η εγκατάστασή της δεν είχε ως πρώτο στόχο να προστατεύσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ενάντια σε εξωτερικές απειλές, αλλά συνήθως να συγκεντρώσει πληροφορίες που χρησιμεύουν στην προώθηση του πολέμου ως πολιτικού εργαλείου και να υπονομεύσει τα «θεμελιώδη δικαιώματα» των άλλων χωρών. Αμέσως μετά τον πόλεμο, στην έδρα του ΟΗΕ που ήταν γεμάτη από συσκευές παρακολούθησης- συζητούσαν για τον διαμελισμό της Παλαιστίνης, μέτρο που μεταμόρφωσε από τότε την περιοχή σε μια από τις σημαντικότερες εστίες αστάθειας και πολιτικής βίας στον κόσμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες άσκησαν ακραία πίεση για να ψηφιστεί ο διαμελισμός και έριξαν κυριολεκτικά όλο το βάρος τους σε τρεις μικρές χώρες -τη Λιβερία, την Αϊτή και τις Φιλιππίνες- τις οποίες υποχρέωσαν να αλλάξουν στάση την παραμονή της τελικής απόφασης. Ο Τζέιμς Φόρεσταλ, τότε υπουργός Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών, έγραψε την εποχή εκείνη στο προσωπικό του ημερολόγιο ότι «τα μέσα καταναγκασμού που ασκήθηκαν σε αυτές τις χώρες άγγιζαν το σκάνδαλο». Από το 1945, οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί πράκτορες ξεκίνησαν αγώνα ταχύτητας με τους Σοβιετικούς ομολόγους τους για να αποκρυπτογραφήσουν τους κώδικες του γερμανικού στρατού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προηγούνταν σημαντικά της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά το πλεονέκτημα κράτησε για μικρό χρονικό διάστημα. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ‘50, κατασκοπευτικά αεροπλάνα πετούσαν πάνω από τη Σοβιετική Ένωση, όπως αυτά που πετούσαν, τον Απρίλιο του 2001, πάνω από τη νήσο Χαϊνάν στην Κίνα. Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80, η NSA είχε περικυκλώσει τη Σοβ. Ένωση με σταθμούς παρακολούθησης, αεροπλάνα, πλοία και υποβρύχια. Μετά την αποτυχία της αντικαστρικής εισβολής στον Κόλπο των Χοίρων, τον Απρίλιο του 1961, οι επικεφαλής του αμερικανικού γενικού επιτελείου επινόησαν ένα παράξενο σχέδιο. Η στρατηγική τους, η οποία αποκαλύφθηκε από τον Μπάμφορντ, συνίστατο στο να εξαπολύσουν μια «εκστρατεία τρόμου» εναντίον των Αμερικανών πολιτών και να την αποδώσουν στην Κούβα ώστε να δικαιολογήσουν μια εισβολή στο νησί. Μια μυστική έκθεση τόνιζε ότι «η δημοσιοποίηση του
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
καταλόγου των θυμάτων στις αμερικανικές εφημερίδες θα προκαλούσε στη χώρα κύμα οργής το οποίο θα μπορούσε να χειραγωγηθεί». Το σχέδιο αυτό, το οποίο βαφτίστηκε «Northwood Operation» πρόβλεπε αεροπειρατείες και επιθέσεις με βόμβες στο Μαϊάμι και την Ουάσιγκτον. Τα προπαρασκευαστικά κείμενα τόνιζαν ότι χρειάζεται «να δοθεί στον κόσμο η εικόνα μιας κουβανικής κυβέρνησης η οποία αντιπροσωπεύει (...) μια σοβαρή και απρόβλεπτη απειλή για την ειρήνη στο δυτικό ημισφαίριο»5. Η κυβέρνηση Κένεντι δεν ενέκρινε την επιχείρηση Northwood, αλλά, δύο χρόνια αργότερα, ένα παρόμοιο «επεισόδιο» στον Κόλπο του Τονκίνο ξεκινούσε τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Πράκτορες των υπηρεσιών πληροφοριών της Βρετανίας, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας συνεργάστηκαν σε μια τεράστια επιχείρηση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών στο Βιετνάμ, βοηθώντας τις κυρίως να εντοπίσουν στόχους ώστε να συμπληρωθούν οι καθημερινοί αριθμοί επιχειρήσεων βομβαρδισμού με τα αεροπλάνα Β-52. Η ιστορία της υπηρεσίας αυτής εμφανίζει μια μεγάλη ποικιλία στη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών. Ένα εύγλωττο παράδειγμα γι’ αυτό είναι η επίθεση από το Ισραήλ κατά του κατασκοπευτικού πλοίου «Liberty» της NSA κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών. Στις 8 Ιουνίου 1967, ο ισραηλινός στρατός, αφού παρακολουθούσε στενά, επί έξι ώρες, το πλοίο «Liberty», το οποίο περιπολούσε στα ανοιχτά, εξαπέλυσε επιθέσεις εναντίον του από τον αέρα και από τορπιλάκατο μέχρις ότου τα περισσότερα μέλη του πληρώματος σκοτώθηκαν (34 άνδρες) ή τραυματίστηκαν (171 άνδρες) και το σκάφος σχεδόν καταστράφηκε. Οι σωσίβιες λέμβοι βυθίζονταν μόλις άγγιζαν τη θάλασσα. Το Ισραήλ ισχυρίστηκε αργότερα ότι επρόκειτο για λάθος. Ενώ η NSA διέθετε αποδείξεις για το αντίθετο, η αμερικανική κυβέρνηση δέχθηκε την εξήγηση και δεν ξεκίνησε ποτέ έρευνα. Ο Μπάμφορντ δείχνει κατά τρόπο πειστικό ότι οι Ισραηλινοί στρατιωτικοί ήξεραν ακριβώς ότι επιτίθενται σε ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό πλοίο. Γράφει ότι στόχος της επίθεσης ήταν να εμποδιστεί η συλλογή πληροφοριών για τις στρατιωτικές ωμότητες που διαπράχθηκαν σε απόσταση μόλις είκοσι χιλιομέτρων από εκεί, στην αιγυπτιακή πόλη Ελ Αρίς, όπου Ισραηλινοί στρατιώτες τουφέκιζαν εκατοντάδες πολίτες και αιχμαλώτους. Το Πεντάγωνο διέταξε πλήρη συσκότιση για τα μέσα ενημέρωσης και τα μέλη του πληρώματος απειλήθηκαν με ποινές φυλάκισης εάν μιλούσαν για την επίθεση. Ο Αμερικανός πρόεδρος Λίντον Τζόνσον διακήρυξε ότι «ελάχιστα τον ενδιέφερε αν το πλοίο βούλιαξε, εκείνος δεν θα προκαλούσε προβλήματα στους συμμάχους του»6. Στη Νέα Ζηλανδία, όπως και σε άλλες χώρες, ο πόλεμος του Βιετνάμ έστρεψε την κοινή γνώμη ενάντια στην εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον. Στην περιοχή, ο πόλεμος αύξησε τη γενική απογοήτευση που προκάλεσε η αμερικανική υποστήριξη στα καθεστώτα του Σουχάρτο στην Ινδονησία και του Μάρκος στις Φιλιππίνες καθώς και η μυστική υποστήριξη της εισβολής της Ινδονησίας στο Ανατολικό Τιμόρ το 1975. Η προσφυγή στον πόλεμο και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων χωρών με βάση τη λογική της μεταβλητής γεωμετρίας πρόσβαλαν αυτούς που έβλεπαν τον κόσμο με το βλέμμα μιας «μικρής χώρας». Όμως, μολονότι η κοινή γνώμη της Νέας Ζηλανδίας επιθυμούσε μια πιο ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας συνέχισαν να χρησιμεύουν ως προκεχωρημένο φυλάκιο για το αμερικανικό σύστημα.
Η ιστορία της πλανητικής ηλεκτρονικής παρακολούθησης δεν είχε ως πρώτο στόχο να προστατεύσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ενάντια σε εξωτερικές απειλές, αλλά να συγκεντρώσει πληροφορίες που χρησιμεύουν στην προώθηση του πολέμου ως πολιτικού εργαλείου
Έτσι, ενώ η πλειοψηφία των Νεοζηλανδών υποστήριζε την ανεξαρτησία του Ανατολικού Τιμόρ, οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας τους συμμετείχαν μαζί με την Αυστραλία στην παρακολούθηση του πληθυσμού του νησιού, για λογαριασμό της αμερικανικής και της βρετανικής κυβέρνησης - σε μια εποχή όπου αυτές συνεργάζονταν με τις μυστικές υπηρεσίες της Ινδονησίας. Η ανισότητα των σχέσεων μέσα στη συμμαχία Ukusa δεν χρειάζεται να αποδειχθεί. Οι μυστικές υπηρεσίες της Νέας Ζηλανδίας προσφέρουν τις πληροφορίες που τους ζητάει η NSA, χωρίς να επιμένουν πολύ σε αυτό που θέλουν ως αντάλλαγμα - ακόμη και αν αυτό στρέφεται ενάντια στο εθνικό συμφέρον ή στην πολιτική της ίδιας της
χώρας τους. Άλλωστε, θεωρούν ότι το να κατασκοπεύεις τους φίλους, τους γείτονες και τους εμπορικούς εταίρους σου ισοδυναμεί με το να πληρώνεις ένα αρκετά μικρό τίμημα για να διατηρήσεις μια προνομιούχο σχέση - στάση που εκφράζει βαθύ αίσθημα ανασφάλειας. Αναμφίβολα, οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες βλέπουν τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο7. Κατά τη διάρκεια έρευνας για το δίκτυο Echelon8, ρώτησα μέλη των υπηρεσιών πληροφοριών της Νέας Ζηλανδίας που χειρίζονται τις χιλιάδες των εκθέσεων που φθάνουν κάθε βδομάδα από την NSA. Οι στόχοι που καθορίζονται αντανακλούν τις προτεραιότητες και τις ανησυχίες της αμερικανικής κυβέρνησης. Κατά τη διάρκεια
της δεκαετίας του ‘80, όσοι παρακολουθούσαν τις επικοινωνίες πρόσφεραν έτσι μια χιονοστιβάδα από επικοινωνίες τις οποίες είχαν παγιδεύσει στο Αφγανιστάν και οι οποίες συγκεντρώθηκαν με σκοπό να βοηθήσουν τους «μαχητές της ελευθερίας» -ανάμεσά τους ο Οσάμα Μπιν Λάντενστον αγώνα τους ενάντια στους Σοβιετικούς. Ορισμένοι από αυτούς τους αξιωματικούς συγκέντρωναν πληροφορίες στη ζώνη του Ειρηνικού με βάση τα αιτήματα της NSA. Όχι, δεν κυνηγούσαν τρομοκράτες. Στόχευαν, αντίθετα, όλες τις πλευρές της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής ζωής της περιοχής -υπουργικά γραφεία, αστυνομία, στρατό, κόμματα της αντιπολίτευσης και μη κυβερνητικές οργανώσεις- σε κάθε χώρα,
7/39
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 IOYΛIOY 2013
ΙΟΥΛΙΟΣ 2001 Η κατασκοπεία μετά τον
ΗΠΑ: Κατασκοπεία μεταξύ συμμάχων...
πόλεμο θα μπορούσε να τεθεί στην υπηρεσία των ελπίδων που γέννησαν οι ιδρυτές των Ηνωμένων Εθνών. Όμως η Iστορία δείχνει κυρίως το αντίθετο
κατά τρόπο μεθοδικό και συνεχή. Όλοι οι περιφερειακοί οργανισμοί, όλες οι εμπορικές διασκέψεις και όλες οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών της ζώνης αυτής βρίσκονταν επίσης υπό στενή παρακολούθηση. Ένας από αυτούς τους αναλυτές ανέφερε την περίπτωση επιχείρησης παρακολούθησης ενάντια στο νησιωτικό κράτος του Κιριμπάτι. Η αλιεία αποτελεί την κυριότερη πλουτοπαραγωγική πηγή της χώρας με εύθραυστη οικονομία. Η κυβέρνηση του Κιριμπάτι, αφού υπέστη για πολλά χρόνια την παράνομη αλιεία των αμερικανικών σκαφών αλιείας του τόνου, βρήκε μια σοβιετική επιχείρηση η οποία ήταν διατεθειμένη να πληρώσει δικαιώματα για να έχει πρόσβαση στην αλιεία. Μολονότι ο ψυχρός πόλεμος πλησίαζε τότε στο τέλος του, ο αντικομουνιστικός συναγερμός ήχησε στις υπηρεσίες πληροφοριών. Οι Νεοζηλανδοί αξιωματούχοι παρακολουθούσαν κάθε επικοινωνία που δεχόταν ή που έστελνε το Κιριμπάτι, την οποία μεταβίβαζαν στη συνέχεια στις ΗΠΑ, οι οποίες την χρησιμοποιούσαν στο πλαίσιο μιας διπλωματικής εκστρατείας που κατάφερε να ακυρώσει το σχέδιο. Το γεγονός δεν άλλαξε την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας, αλλά είχε μια πολύ αρνητική επίδραση σε αυτό το μικροκράτος. Oι Νεοζηλανδοί αξιωματούχοι αναφέρουν μια άλλη καταιγίδα επικοινωνιών κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τη Γενική Συμφωνία για τους τελωνειακούς δασμούς και το εμπόριο (GATT), στις οποίες Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι συγκρούονταν κατά τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90. Ο Μπάμφορντ τονίζει ότι μια ομάδα της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας στάλθηκε στη Γενεύη το 1995 για να κατασκοπεύσει τους Γιαπωνέζους που ήταν στελέχη της Τογιότα και της Νισάν κατά τη διάρκεια των ιαπωνο-αμερικανικών διαπραγματεύσεων για τους τελωνειακούς δασμούς που επιβάλλονται στο αυτοκίνητο. Η Τζέιν Σόρτεν, πρώην πράκτορας των υπηρεσιών πληροφοριών του Καναδά, αποκάλυψε εξάλλου ότι παρακολουθούνταν οι Μεξικανοί αντιπρόσωποι κατά τις διαπραγματεύσεις για τη Συμφωνία ελευθέρου εμπορίου της Β. Αμερικής (NAFTA) το 1992. Η κατασκοπεία μετά τον πόλεμο θα μπορούσε να τεθεί στην υπηρεσία των ελπίδων που γέννησαν οι ιδρυτές των Ηνωμένων Εθνών: να εγγυηθούν την ισότητα των δικαιωμάτων των χωρών και να γλιτώσει ο κόσμος από τη μάστιγα του πολέμου. Όμως η ιστορία δείχνει κυρίως το αντίθετο. Οι επιχειρήσεις αυτές χρησιμεύουν στο να οξύνουν τις ανισότητες της εξουσίας. Η NSA και οι σύμμαχοί της αρέσκονται στην εικόνα τους ως ηρώων που πολεμούν τους τυράννους και τους τρομοκράτες. Μερικές φορές, η εικόνα αυτή εί-
Του Michael Τ. Klare*
O
Νίκι Χέιγκερ είναι ο πρώτος ο οποίος αποκάλυψε την ύπαρξη του δικτύου κατασκοπείας Echelon, στο βιβλίο του Secret Power1, που δημοσιεύτηκε το 1996 και στηρίζεται σε συζητήσεις με πολλές δεκάδες πράκτορες της GCSB - της υπηρεσίας πληροφοριών της Νέας Ζηλανδίας. Στις 23 και 24 Απριλίου 2001, κατέθεσε στην προσωρινή επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το σύστημα υποκλοπής Echelon. Ακολουθεί απόσπασμα: «Στη ζώνη του Ειρηνικού, οι Ηνωμένες Πολιτείες, σε συνεργασία με τις υπόλοιπες χώρες της συμμαχίας UKUSA (Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία), κατασκοπεύουν άνετα τους στενούς συμμάχους τους και τους εμπορικούς εταίρους τους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80 και του ‘90, οι στόχοι αυτοί αντιπροσώπευαν περίπου το μισό από το φορτίο της συνολικής εργασίας των αναλυτών που εργάζονται στο πλαί-
* Ο Michael Τ. Klare είναι καθηγητής στο Hampshire College στο Amberst (Μασαχουσέτη), ειδικός στη μελέτη για την ειρήνη και την παγκόσμια ασφάλεια. Συγγραφέας ανάμεσα σε άλλα του The Race for What’s Left: The Global Scramble for the World’s Last Resources, Metropolitan Books, Νέα Υόρκη, 2012.
ναι σωστή. Οι περισσότεροι από τους στόχους τους, ωστόσο, δεν αντιπροσωπεύουν καμία απειλή. Ορισμένες επιχειρήσεις πληροφοριών προορίζονται στην ουσία να υποστηρίξουν τυράννους, ενώ άλλες δημιουργούν κλίμα κατάλληλο για την ανάπτυξη της τρομοκρατίας. Οι κυβερνήσεις που βασίστηκαν κατά τρόπο μαζικό στην κατασκοπεία των σημάτων έχουν αποκομίσει από αυτήν ένα απατηλό αίσθημα ασφάλειας. Είναι ελάχιστα πιθανό το πρόβλημα να μπορέσει να λυθεί με την παροχή πρόσθετων πόρων στην Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας (NSA).
σιο της GCSB. Οι άνθρωποι από τους οποίους πήρα συνεντεύξεις κατασκόπευαν κυρίως δυο χώρες στον νότιο Ειρηνικό: τη Γαλλία και την Ιαπωνία. Η Ιαπωνία είναι ωστόσο ο κυριότερος εμπορικός εταίρος για τη Νέα Ζηλανδία, καθώς και στενός σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών για τις πληροφορίες (...). Όσον αφορά τη Γαλλία, είναι δημοσίως σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Μεγάλης Βρετανίας. Όμως, κατ’ ιδίαν, οι υπηρεσίες υποκλοπής των σημάτων αυτών των δύο χωρών ζήτησαν από τη Νέα Ζηλανδία να στήσει ειδικό σχέδιο για να παρακολουθεί τις γαλλικές πυρηνικές δοκιμές στον Ειρηνικό. Έτσι, στη δεκαετία του ‘80 μέχρι το 1996, μια από τις τρεις σημαντικότερες μονάδες ανάλυσης της GCSB ήταν αφιερωμένη στην (...) κατασκοπεία των γαλλικών επικοινωνιών στη Νέα Καληδονία και τη γαλλική Πολυνησία. Ο λόγος αυτού του αιτήματος, σύμφωνα με τα μέλη της GCSB με τα οποία είχα μιλήσει, ήταν ότι οι δύο πυρηνικές δυνάμεις ήθελαν να παρακολουθούν την ανάπτυξη του γαλλικού πυρηνικού όπλου (...). Η βρετανική κυβέρνηση κατάφερε μάλλον να αποφύγει τη σημερινή έρευνα που διεξάγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αλλά στον βαθμό που αυτές οι πληροφορίες θα δοθούν στη δημοσιότητα θα αναγκαστεί να κάνει μια επιλογή. Εάν υπάρχει ένα αδύνατο σημείο σε αυτή τη συμμαχία Ukusa ηλικίας 50 χρόνων, είναι η Μεγάλη Βρετανία και η νομιμοφροσύνη της, η οποία είναι μοιρασμένη ανάμεσα, από τη μια πλευρά, στο καθήκον της να κατασκοπεύει την Ευρώπη και, από την άλλη πλευρά, τη θέση της μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
«Secret Power. New Zealand’s Role in the International Spy Network», Craig Potton Publishing, Νέλσον, Νέα Ζηλανδία, 1996. 1
«The Puzzle Palace: Α Report on America’s Most Secret Agency», Houghton Mifflin, Βοστώνη, 1982
1
James Bamford, «Body of Secrets. Anatomy of the ultra-secret National Security Agency from the Cold War through the dawn of a new century», Doubleday, Νέα Υόρκη, 2001 2
Αποχαιρετιστήριος λόγος στο προσωπικό της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας, στις 8 Απριλίου 1992, σε εμπιστευτικό υπηρεσιακό κείμενο
3
4
Body of Secrets, σ. 410
5
Body of Secrets, σ. 82
6
Body of Secrets, σ. 226
Βλέπε ένθετο καθώς και την έκθεση του Γκέρχαρντ Σμιντ που υιοθετήθηκε στα τέλη Μαΐου 2001 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?typ e=PRESS&reference=NR-200107091&format=XML&language=EN#SECTION2.
7
Βλέπε Secret Power, New Zealand’s Role in the International Spy Network, Craig Potton Publishing, Nelson, Νέα Ζηλανδία, 1996. Βλέπε επίσης «Le système Echelon», Philippe Rivière, Manière de voir, τεύχος 46, Ιούλιος-Αύγουστος 1999.
8
LE
MONDE
8/40
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 IOYΛIOY 2013
Το Ζάγκρεμπ, προκειμένου να προετοιμαστεί για την είσοδό του
Ο προαναγγελθείς θάνατος
στην Ε.Ε., η οποία έγινε επίσημα την 1η Ιουλίου, εφάρμοσε ένα ευρύ
των ναυπηγείων
πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, το
της Κροατίας θα
οποίο πλήττει ιδιαίτερα μία από τις
ολοκληρώσει τη διαδικασία
παλαιότερες βιομηχανίες της χώρας:
αποβιομηχάνισης της χώρας
τη ναυπηγοεπισκευαστική
Του ειδικού απεσταλμένου μας Jean-Arnault Dérens*
«Γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση εμποδίζει την Κροατία να συνεχίσει να κατασκευάζει καράβια»; Ο μηχανικός Ντούσαν Κόβασιτς, υπάλληλος εδώ και σαράντα χρόνια στα ναυπηγεία του Σπλιτ, στριφογυρίζει στο μυαλό του την ερώτηση, χωρίς να καταφέρνει κι ο ίδιος να βρει μια απάντηση. Η ένταξη της Κροατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση όντως έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τη ναυπηγοεπισκευαστική, μία από τις αρχαιότερες, παραδοσιακές βιομηχανίες της χώρας. Με τη μακριά ακτογραμμή της, η Κροατία είναι χώρα ναυτικών, ψαράδων και... ναυπηγείων, τα οποία έπρεπε να έχουν πλήρως ιδιωτικοποιηθεί πριν από την επίσημη ένταξη της Κροατίας στην Ένωση, την 1η Ιουλίου. Η Κροατία διέθετε πέντε ναυπηγεία, η ιστορία των οποίων ανάγεται στον 19ο αιώνα: από Βορρά προς Νότο, το Ουλιάνικ στην Πούλα, το 3Μάη στη Ρίγεκα, στην Κραλιέβιτσα, στο Τρογκίρ και στο Σπλιτ. Οι εγκαταστάσεις αυτές αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας των παράκτιων περιοχών. Τα πλοία που κατασκευάζονταν στη Γιουγκοσλαβία ταξίδευαν σε ολόκληρο τον κόσμο και τα ναυπηγεία της Δαλματίας συναγωνίζονταν για δεκαετίες εκείνα της Τεργέστης ή του Σεν Ναζέρ. Η ναυπηγική κατείχε επίσης κεντρική θέση στο συλλογικό υποσυνείδητο στα χρόνια του σοσιαλισμού. Ακόμα και ο Γιόζιπ Μπρος (Τίτο) είχε εργαστεί ως μηχανικός στην Κραλιέβιτσα, τη δεκαετία του 1920. Στο Σπλιτ, η ιστορία των ναυπηγείων γίνεται ένα με την ιστορία της πόλης. Η διάσημη ποδοσφαιρική ομάδα του Χάιντουκ -η οποία είναι για την Κροατία ό,τι και η Μαρσέιγ για τη Γαλλίαιδρύθηκε από εργάτες των ναυπηγείων, οι οποίοι επέλεξαν να περάσουν στην αντίσταση στο πλευρό των κομμουνιστών παρτιζάνων μετά την προσάρτηση της Δαλματίας στη φασιστική Ιταλία, το 19411. Η παύση κάθε μορφής κρατικής βοήθειας προς τον τομέα ορίζεται από το κεφάλαιο 8 («Πολιτικές ανταγωνισμού») της συνθήκης ένταξης της Κροατίας. Η Κομισιόν παρακολούθησε στενά την εφαρμογή των «μεταρρυθμίσεων». Ωστόσο, η ιδιωτικοποίηση αποδεικνύεται πολύ πιο δύσκολη απ’ ό,τι προβλεπόταν, είτε πρόκειται για χρέη τα οποία δεν είχαν αξιολογηθεί σωστά είτε για δυνάμει αγοραστές, οι οποίοι αποθαρρύνονται από την υποχρέωση να αναλάβουν το 40% του κόστους της αναδιάρθρωσης2. «Παντού στον κόσμο, το Δημόσιο βοηθά τη ναυπηγική. Στην Ιταλία, τα ναυπηγεία του Φικα* Ο Jean-Arnault Dérens είναι δημοσιογράφος, αρχισυντάκτης της ιστοσελίδας «Le Courrier des Balkans», http://balkans.courriers.info
Αποχαιρετισμός στα καράβια
ΚΡΟΑΤΙΑ
ντιέρι ελέγχονται αποκλειστικά από το Δημόσιο. Στη Γαλλία, το κράτος παραμένει ελάσσων μέτοχος στα σημαντικότερα ναυπηγεία, όπως τα STXChantiers του Ατλαντικού. Ακόμα και στη Νότια Κορέα, την παγκόσμια πρωταθλήτρια στον εν λόγω τομέα, το κράτος επιδοτεί τη ναυπηγική. Αυτό που σε όλες τις άλλες χώρες είναι αποδεκτό, στην Κροατία απαγορεύεται στο όνομα της ευρωπαϊκής ένταξης», φωνάζει με θυμό ο Ζόνο Σέγκβιτς, ο πρόεδρος του συνδικάτου των ναυπηγείων του Σπλιτ. Τελικά, λίγους μήνες πριν από την ένταξη στην Ε.Ε., το κροατικό κράτος ξεπουλά τις επιχειρήσεις. Και, ελλείψει αγοραστή, το ναυπηγείο της Κραλιέβιτσα κηρύσσει πτώχευση. Η μόνη ιδιωτικοποίηση που χαρακτηρίζεται από σχετική επιτυχία είναι εκείνη των ναυπηγείων του Τρογκρίρ. Μια προβλήτα θα μεταμορφωθεί σε απλή μαρίνα και σε μαρίνα για γιοτ, ενώ θα διατηρηθεί και η κατασκευή πλοίων. Αυτή η μικρή εγκατάσταση εξαγοράστηκε από έναν Κροάτη επενδυτή, τον Ντάνκο Κόντσαρ. Το κράτος θα συμμετάσχει στην αναδιάρθρωση με 60 εκατομμύρια ευρώ σε διάστημα πέντε ετών. Η συμφωνία που
Παντού στον κόσμο, το Δημόσιο βοηθά τη ναυπηγική. Αυτό που σε όλες τις άλλες χώρες είναι αποδεκτό, στην Κροατία απαγορεύεται στο όνομα της ευρωπαϊκής ένταξης
υπεγράφη στα μέσα Απριλίου προβλέπει ότι οι εργαζόμενοι θα μειωθούν σε 900 από 1.200 που είναι σήμερα. Αισιόδοξος, ο μηχανικός Σλάβκο Μπιλότα τονίζει ότι και μόνο οι αποχωρήσεις λόγω συνταξιοδότησης θα οδηγήσουν αναγκαστικά σε νέες προσλήψεις. Η κατάσταση στα ναυπηγεία του Σπλιτ αποδεικνύεται πολύ πιο δύσκολη μετά την εξαγορά τους στο συμβολικό ποσό των 500.000 κούνας (66.500 ευρώ) από τον όμιλο DIV. Η εταιρεία, ιδιοκτησία του επιχειρηματία Τομισλάβ Τέμπελιακ, δεν ανακοίνωσε το παραμικρό σοβαρό σχέδιο για την επαναλειτουργία τους. Ο αγοραστής, αντίθετα, ανακοίνωσε στις αρχές Ιουνίου ότι οι 3.500 εργαζόμενοι θα απολυθούν σχεδόν στο σύνολό τους. Χίλιοι πεντακόσιοι θα επαναπροσληφθούν με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, με άγνωστα, ακόμα, κριτήρια. Ο όμιλος DIV υπόσχεται επίσης να προσλάβει 500 από τους παλιούς υπαλλήλους, αλλά πάλι με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Η εργατούπολη του Σπλιτ δεν υποκύπτει εύκολα στην πίεση και ο αγοραστής υπέβαλε μήνυση για «βιαιοπραγία» κατά των συνδικαλιστών, στους οποίους απαγορεύ-
θηκε η είσοδος στο ναυπηγείο. Η ταυτότητα της Ίστρια είναι και αυτή άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ναυπηγεία Ουλιάνικ της Πούλα. Σε αυτή τη μικρή περιοχή των 200.000 κατοίκων, η ναυπηγική σήμαινε πάντα περίπου 30.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας. Εδώ η παραγωγή δεν σταμάτησε ποτέ και ο κατάλογος των παραγγελιών παραμένει πλούσιος, παρά την εξάντληση της κρατικής βοήθειας από το 2006. Το Ουλιάνικ, μάλιστα, κατέθεσε υποψηφιότητα για την εξαγορά των ναυπηγείων της 3-Μάη της Ρίγεκα. Πάντως, το βιομηχανικό μέλλον ενός τέτοιου ομίλου παραμένει αβέβαιο. Εκτός από εργαλείο βιομηχανικής παραγωγής, είναι και η τοποθεσία των εγκαταστάσεων που αποτελεί πόλο έλξης: η νησίδα Ουλιάνικ βρίσκεται στην καρδιά του κόλπου της Πούλα, μπροστά από την προκυμαία και τη ρωμαϊκή αρένα της πόλης. Για την ώρα, το τουριστικό μέλλον της Πούλα παίζεται με επίκεντρο το Μουζίλ, μια παλιά στρατιωτική βάση, η οποία δημιουργήθηκε το 1859 για να εξυπηρετήσει τον αυστροουγγρικό στόλο και χρησιμοποιήθηκε από το ναυτικό της Γιουγκοσλαβίας και κατόπιν της Κροατίας, έως ότου εγκαταλείφθηκε, το 2007. Οι κάτοικοι κάνουν περίπατο στις εγκαταστάσεις, μπάνιο, πικ-νικ ή οργανώνουν εναλλακτικά φεστιβάλ. Ένα σχέδιο προβλέπει την ιδιωτικοποίησή τους και τη μετατροπή τους σε τουριστικό συγκρότημα πολυτελείας, το οποίο θα περιλαμβάνει ξενοδοχείο 2.500 κλινών, γήπεδο του γκολφ, μαρίνα, κ.λπ. Ο προαναγγελθείς θάνατος των ναυπηγείων θα ολοκληρώσει τη διαδικασία αποβιομηχάνισης της χώρας. Ή, μήπως, έχει η Κροατία τη δυνατότητα να ποντάρει τα πάντα στον τουρισμό; Οι παράκτιες περιοχές είναι αυτές που έχουν πληγεί περισσότερο από την ανεργία, η οποία, επίσημα, αφορά το 22% του ενεργού πληθυσμού και το ένα τρίτο των νέων κάτω των 25 ετών. Πολλοί από αυτούς αναγκάζονται να αρκεστούν σε δουλειές του ποδαριού, με μαύρη αμοιβή, η οποία συχνά δεν ξεπερνά το αντίστοιχο ποσό των 20 ευρώ τον μήνα. Για τον κύριο Σάγκβιτς, η Κροατία εισέρχεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση «χωρίς καμία πραγματική προετοιμασία»: «Την οικονομία μας τη ρήμαξαν και τώρα το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσφέρουμε υπηρεσίες στις πλούσιες χώρες του Βορρά. Η Κροατία μέσα στην Ένωση θα είναι μια χώρα δεύτερης κατηγορίας, όπως και όλες οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου».
Βλ. Loïc Trégourès, «Croatie: le Hajduk Split fête cent ans de football et d’histoire», Le Courrier des Balkans, 18 Φεβρουαρίου 2011.
1
Βλ. Diane Masson, «Croatie. Dernière ligne droite vers l’Union européenne», La Documentation française, Παρίσι, 2009.
2
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ