Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 11 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013 TEYXOΣ 27
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΑΙΓΥΠΤΟΣ: ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ, ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ
Η επανάσταση στη σκιά των στρατιωτικών Πραξικόπημα; Λαϊκός ξεσηκωμός; Νέα φάση της επανάστασης; Πώς να χαρακτηρίσει κανείς το μαζικό κίνημα κατά του Μοχάμεντ Μόρσι και, στη συνέχεια, την αποπομπή του πρώτου μη στρατιωτικού και δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της Αιγύπτου; Μολονότι οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι φέρουν βαριά ευθύνη για την αποτυχία τους, η σκιά των στρατιωτικών και του παλαιού καθεστώτος διαγράφεται πίσω από τους διαδηλωτές. Του Alain Gresh*
Ε
ίναι φυσικό να νιώθει κανείς έκπληξη όταν στρατιωτική πηγή πιστοποιεί ότι 14 εκατομμύρια Αιγύπτιοι (αριθμός που, σε ορισμένες εκδοχές, έφτανε μέχρι τα 33 εκατομμύρια) κατέβηκαν στους δρόμους στις 30 Ιουνίου 2013 κι όταν, επιπλέον, ο ίδιος ο στρατός δίνει στα μέσα ενημέρωσης πλάνα από στρατιωτικά αεροσκάφη για να επιβεβαιώσει τους ισχυρισμούς του. Είναι φυσικό να αναρωτιέται κανείς όταν αξιωματούχοι του υπουργείου Εσωτερικών χαιρετίζουν τις πιο μεγάλες διαδηλώσεις στην ιστορία της Αιγύπτου. Είναι εξίσου φυσικό να είναι κανείς επιφυλακτικός με τις 15, πόσω μάλλον με τις 22, εκατομμύρια υπογραφές που μάζεψε το κίνημα Ταμαρόντ («Εξέγερση»), ζητώντας την παραίτηση του προέδρου Μόρσι, όπως επίσης φυσικό είναι και να χαμογελά κανείς όταν μια «Αιγύπτια φιλόσοφος» διαβεβαιώνει ότι οι υπογραφές «καταμετρήθηκαν ξανά από το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο». Δεν έχει σημασία. Πέρα από τις υπερβολές αυτές, η χώρα γνώρισε, στις 30 Ιουνίου, τις πιο
* Ο Alain Gresh είναι δημοσιογράφος, μέλος του διευθυντηρίου της «Le Monde diplomatique»
ογκώδεις κινητοποιήσεις μετά από την περίοδο του Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου 2011. Μαζικά, οι Αιγύπτιοι θέλησαν να υπενθυμίσουν τις απαιτήσεις τους για αξιοπρέπεια, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη. Θέλησαν να δηλώσουν ότι απορρίπτουν την πολιτική του Μόρσι και της οργάνωσης που εκπροσωπεί, των Αδελφών Μουσουλμάνων. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, που ιδρύθηκε το 1928, πέρασε έναν πολυτάραχο 20ό αιώνα. Η ιστορία της έχει σημαδευτεί από την καταστολή, τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια. Ωστόσο, κάθε φορά που δινόταν η ευκαιρία, η οργάνωση κατέγραφε σημαντικές εκλογικές επιτυχίες, είτε σε βουλευτικές εκλογές είτε σε αρχαιρεσίες επαγγελματικών κλάδων (μηχανικών, γιατρών, δικηγόρων κ.ά.). Για δεκαετίες, το σύνθημά της «Το Ισλάμ είναι η λύση», το δίκτυο αλληλεγγύης της και η αυταπάρνηση των στελεχών της είχε προσδώσει στην οργάνωση αξιοσημείωτη αύρα. Και της είχε διασφαλίσει την πλειοψηφία στις πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές (τέλη 2011-αρχές 2012), οι οποίες σφραγίστηκαν από την άνευ προηγουμένου συμμετοχή 30 εκατομμυρίων Αιγυπτίων. Πέρα από τον σκληρό πυρήνα των συμπαθούντων, πολλοί ψηφοφόροι θέλησαν να δώσουν μια ευκαιρία στην οργάνωση που ίδρυσε ο Χασάν Αλ-Μπάνα. «Τα έχουμε δοκιμάσει όλα. Δοκιμάσαμε τον
βασιλιά, δεν περπάτησε. Μετά, δοκιμάσαμε τον σοσιαλισμό με τον Νάσερ και, ακόμη και στο φόρτε του σοσιαλισμού, υπήρχαν οι πασάδες του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών. Μετά, δοκιμάσαμε το κέντρο, έπειτα τον καπιταλισμό. (...) Και αυτό δεν περπάτησε. Θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε και τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, τώρα, να δούμε αν θα περπατήσουν. Έτσι κι αλλιώς, δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε». Σε μια χειμαρρώδη αφήγηση των περιπετειών του στα μποτιλιαρίσματα του προεπαναστατικού Καΐρου, ο συγγραφέας Καλέντ Αλ-Καμίσι μετέφερε το παραπάνω σχόλιο ενός ταξιτζή. Την άνοιξη του 2013, ο ίδιος λάτρης των εκμυστηρεύσεων των ταξιτζήδων άκουσε άλλο καμπανάκι: «Ούτε και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι περπατάνε». Ό,τι δεν κατάφερε η καταστολή, το πέτυχαν δυόμισι χρόνια δημόσιας ζωής και ενός δημόσιου διαλόγου πλουραλιστικού, πιο ανοικτού και συχνά μαχητικού: όταν εκτέθηκαν στο φως και τη συζήτηση, η επιρροή των Αδελφών Μουσουλμάνων υποχώρησε με αδυσώπητη ακρίβεια. Εδώ και αρκετούς μήνες, οι κάλπες επιβεβαίωναν την υποχώρηση των Αδελφών Μουσουλμάνων. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, τον Μάιο του 2012, ο Μόρσι δεν έλαβε παρά το 25% των ψήφων. Απέσπασε την πλειοψηφία στον δεύτερο γύρο χάρη σε όσους απέρριπταν τον αντίπαλό του, τον στρατηγό Αχμέντ Σαφίκ, δηλωμένο υποψήφιο του παλαιού καθεστώτος. Μια σχετική περίοδος χάριτος ορισμένων μηνών επέτρεψε στον πρόεδρο να απαλλαγεί βελούδινα, τον Αύγουστο του 2012, από το Ανώτατο Συμβούλιο Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF), το οποίο ήταν υπεύθυνο για την καταστροφική μετάβαση μετά την πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ και για πρακτικές άγριας καταστολής, όπως τον Οκτώβριο του 2011, εναντίον μιας ειρηνικής διαδήλωσης αλληλεγγύης στους Κόπτες χριστια-
νούς. Σε δεύτερη φάση, ο Αιγύπτιος πρόεδρος και η οργάνωσή του είδαν τη δημοτικότητά τους να καταποντίζεται και τα ποσοστά τους να υποχωρούν στις φοιτητικές εκλογές, αλλά και στα συνδικάτα των δημοσιογράφων και των φαρμακοποιών. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για την αποτυχία αυτή και δεν ανάγονται όλοι σε ευθύνες των Αδελφών Μουσουλμάνων. Κατά βάση, η οργάνωση δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στα νέα, πλουραλιστικά πολιτικά δεδομένα, να αποτινάξει την κουλτούρα της παρανομίας, να μετασχηματιστεί σε πολιτικό κόμμα, να δημιουργήσει συμμαχίες. Ίδρυσε, βέβαια, το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, αλλά το κόμμα παρέμεινε πλήρως ελεγχόμενο από την ηγεσία των Αδελφών Μουσουλμάνων. Στέλεχος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, εξιστορώντας την εμπειρία του από τις διαπραγματεύσεις με το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, μας εκμυστηρεύτηκε πώς, κάθε λίγο και λιγάκι, έπρεπε να διακόπτονται οι διαβουλεύσεις για να μπορούν οι συνομιλητές του να συμβουλευτούν την Αδελφότητα. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, έχοντας ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1990 μια διαδικασία εκσυγχρονισμού, η οποία σφραγίστηκε κυρίως από την αποδοχή των εννοιών της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας, βρέθηκαν, μετά την επιτυχία τους στις βουλευτικές εκλογές του 2005, στο στόχαστρο της καταστολής και ξανακλείστηκαν στον εαυτό τους. Στο συνέδριό τους, το 2009, η πιο συντηρητική πτέρυγα, με επικεφαλής τον επιχειρηματία Καϊράτ Αλ-Σάτερ, εδραίωσε τη θέση της και έβαλε στο περιθώριο τα πιο ανοικτά στοιχεία, όπως τον Άμπντελ Μονέιμ Αμπούλ Φουτούχ. Οπωσδήποτε, δεν ήταν ο θρησκευτικός προΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 7
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
AIΓΥΠΤΟΣ
Ποιος θα ελέγχει τα νερά του Νείλου;
Η γεωπολιτική κατάσταση της λεκάνης του Νείλου άλλαξε απότομα μετά την επίσημη ανακοίνωση της Αιθιοπίας ότι ξεκινά τις εργασίες κατασκευής του Φράγματος της Αναγέννησης, στον Γαλάζιο Νείλο. Η απόφαση αυτή ξύπνησε στην Αίγυπτο τον προαιώνιο φόβο της λειψυδρίας, τροφοδοτώντας τις περιφερειακές εντάσεις σχετικά με τον έλεγχο του ποταμού. Του Habib Ayeb* «Ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, σας διαβεβαιώνω ότι όλες οι επιλογές είναι πάνω στο τραπέζι», απειλούσε ο Αιγύπτιος πρόεδρος Μοχάμεντ Μόρσι στις 10 Ιουνίου, λίγες ημέρες πριν από την ανατροπή του. «Η Αίγυπτος είναι δώρο του Νείλου και ο Νείλος είναι δώρο της Αιγύπτου». Η αντίδραση του Καΐρου στην απόφαση της ΑντίςΑμπέμπα να κατασκευάσει το Φράγμα της Αναγέννησης στον Γαλάζιο Νείλο εξηγείται από την πεποίθηση ότι η ζωή της Αιγύπτου κρέμεται από αυτόν τον γαλάζιο διάδρομο. «Η Αιθιοπία δεν φοβάται τον ψυχολογικό πόλεμο της Αιγύπτου και δεν θα καθυστερήσει την κατασκευή του φράγματος ούτε λεπτό», ανταπάντησε την επομένη η Ντίνα Μούφτι, εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Αιθιοπίας. Η χώρα της απορρίπτει την προσέγγιση περί ιστορικών δικαιωμάτων της Αιγύπτου στα νερά του Νείλου, κάνοντας λόγο μάλλον για «παράνομα αποικιοκρατικά δικαιώματα». Αντικείμενο αδιαφορίας, ακόμη και περιφρόνησης, κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, η Αιθιοπία -απ’όπου πηγάζει το 80% των υδάτων του Νείλου- επιδιώκει να επιβάλει μια διαφορετική θεώρηση της λεκάνης του Νείλου κι έναν άλλο διαμοιρασμό των υδάτων του. Η Αίγυπτος, αφού υπήρξε η κυρίαρχη δύναμη στη λεκάνη του ποταμού σχεδόν για δύο αιώνες, υφίσταται τις επιπτώσεις των ανακατατάξεων στη Μέση Ανατολή, της διαρκούς αποδυνάμωσης της οικονομίας της και της αναπτυξιακής της στασιμότητας. Παράγοντες που την υποβιβάζουν στην κατηγορία του απλού παραποτάμιου κράτους του Νείλου, χωρίς καμία δυνατότητα ανάληψης δράσης. Ως τελευταία χώρα που διασχίζει ο Νείλος πριν εκβάλει, εξαρτάται απόλυτα από το εξωτερικό για τις ανάγκες της σε νερό, οι οποίες καλύπτονται
σχεδόν αποκλειστικά από τον μεγάλο ποταμό. Οι πηγές του Νείλου βρίσκονται σε απόσταση αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων από τα νότια σύνορά της: στην Αιθιοπία για τον Γαλάζιο Νείλο, τον Σομπάτ και τον Ατμπαρά, που εξασφαλίζουν περίπου το 80% του συνολικού όγκου υδάτων, και στην Ουγκάντα για τον Λευκό Νείλο, από τον οποίο προέρχεται το υπόλοιπο 20%. Μέχρι σήμερα, ο όγκος των υδάτων του Νείλου που είχε στη διάθεσή της η Αίγυπτος ανταποκρινόταν στο μερίδιο που ορίζεται από τους ειδικούς όρους των συμφωνιών του 1959 με το Σουδάν για τον διαμοιρασμό τους, δηλαδή 55,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως για την Αίγυπτο και 18,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα για το Σουδάν. Με τη μέση ετήσια απορροή του ποταμού να ανέρχεται στα 84 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, τα υπόλοιπα 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αντιστοιχούν στον όγκο των υδάτων που εξατμίζονται στη λίμνη Νάσερ, η οποία δημιουργήθηκε με την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν, το 1964. Έτσι, κανένα μερίδιο δεν είχε προβλεφθεί για την Αιθιοπία και για τις άλλες
χώρες που διασχίζει ο Νείλος πριν σχηματίσει την τεράστια λεκάνη του. Οι δυνατότητες για μακροπρόθεσμη διατήρηση του όγκου των διαθέσιμων υδάτων σε επαρκές επίπεδο είναι μάλλον περιορισμένες. Αφού και οι προοπτικές βραχυπρόθεσμης βελτίωσης στη διαχείριση των υδάτινων πόρων μοιάζουν απαισιόδοξες, η μόνη ρεαλιστική οδός θα ήταν η κατασκευή μιας σειράς μεγάλων υδραυλικών έργων, η οποία εξαρτάται, πρώτα απ’ όλα, από την καλή θέληση των χωρών όπου βρίσκονται οι πηγές του ποταμού. Η Αιθιοπία, όμως, αντιτίθεται σε οποιοδήποτε κοινό υδραυλικό έργο πριν να συμφωνηθεί νέος διαμοιρασμός των υδάτινων πόρων. Ακόμη χειρότερα, το 2010, η Αιθιοπία πέτυχε την υπογραφή συνθήκης, με την οποία αναμορφώνονται οι διαδικασίες διαχείρισης των υδάτων του Νείλου και των σχεδίων κατασκευής υδραυλικών έργων. Πρόκειται για τη συνθήκη New Nile Cooperative Framework Agreement. Το Μπουρούντι, η Κένυα, η Ουγκάντα, η Ρουάντα και η Τανζανία την έχουν ήδη εγκρίνει. Το κείμενο αυ-
τό προβλέπει τη δημιουργία επιτροπής, με τη συμμετοχή όλων των χωρών που διασχίζει ο Νείλος και έχουν υπογράψει τη συνθήκη και με αποστολή να εγκρίνει ή να απορρίπτει τα σχέδια για μεγάλα υδραυλικά έργα, είτε πρόκειται για φράγματα είτε για κανάλια είτε για οποιοδήποτε άλλο έργο που επηρεάζει τη στάθμη, τον όγκο ή την ποιότητα των υδάτων του. Η συμμαχία αυτή μεταξύ των έξι από τα εννέα μέλη της Πρωτοβουλίας της λεκάνης του Νείλου του ήδη υπάρχοντος φόρουμ στο οποίο συμμετέχουν τα κράτη που διασχίζει ο ποταμός και έχει ως αποστολή να βρίσκει πρακτικές λύσεις και να επεξεργάζεται κοινά σχέδια1- ανατρέπει τις ισορροπίες στην περιοχή. Η Αίγυπτος αρνήθηκε να εγκρίνει τη νέα συνθήκη, εάν δεν διευκρινιζόταν ότι τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύονται να μην τροποποιήσουν το ισχύον καθεστώς διαμοιρασμού των υδάτων και ότι αναγνωρίζουν τα «ιστορικά δικαιώματα» του Σουδάν και της Αιγύπτου. Έτσι, η Αίγυπτος θα στερηθεί το δικαίωμα να παρακολουθεί το έργο του Φράγματος της Αναγέννησης - και, για πρώτη φορά στην ιστορία της, το δικαίωμα
Οι πηγές του Νείλου βρίσκονται σε απόσταση αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων από τα νότια σύνορά της: στην Αιθιοπία για τον Γαλάζιο Νείλο, τον Σομπάτ και τον Ατμπαρά, που εξασφαλίζουν περίπου το 80% του συνολικού όγκου υδάτων, και στην Ουγκάντα για τον Λευκό Νείλο, από τον οποίο προέρχεται το υπόλοιπο 20%. Μέχρι σήμερα, ο όγκος των υδάτων του Νείλου που είχε στη διάθεσή της η Αίγυπτος ανταποκρινόταν στο μερίδιο που ορίζεται από τους ειδικούς όρους των συμφωνιών του 1959 με το Σουδάν για τον διαμοιρασμό τους, δηλαδή 55,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως για την Αίγυπτο και 18,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα για το Σουδάν. Με τη μέση ετήσια απορροή του ποταμού να ανέρχεται στα 84 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, τα υπόλοιπα 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αντιστοιχούν στον όγκο των υδάτων που εξατμίζονται στη λίμνη Νάσερ, η οποία δημιουργήθηκε με την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν, το 1964. Έτσι, κανένα μερίδιο δεν είχε προβλεφθεί για την Αιθιοπία και για τις άλλες χώρες που διασχίζει ο Νείλος πριν σχηματίσει την τεράστια λεκάνη του.
* Ο Habib Ayeb είναι συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου L’Eau au Proche-Orient. La guerre n’aura pas lieu, Karthala, Παρίσι, 1998.
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/27
Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο είναι από το φωτορεπορτάζ του Franck Vogel, με τίτλο «Το νερό του Νείλου, πόλεμος ή μοιρασιά;», που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του διεθνούς φεστιβάλ Photoreporter στο Saint-Brieuc, το 2012.
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 11 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013
Η Αίγυπτος, αφού υπήρξε η κυρίαρχη δύναμη στη λεκάνη του ποταμού σχεδόν για δύο αιώνες, υφίσταται τις επιπτώσεις των ανακατατάξεων στη Μέση Ανατολή, της διαρκούς αποδυνάμωσης της οικονομίας της και της αναπτυξιακής της στασιμότητας. Παράγοντες που την υποβιβάζουν στην κατηγορία του απλού παραποτάμιου κράτους του Νείλου, χωρίς καμία δυνατότητα ανάληψης δράσης
του βέτο, το οποίο θεωρούσε δεδομένο. Η επιλογή της Αντίς Αμπέμπα για το όνομα του φράγματος δεν είναι τυχαία. Αυτό που διακυβεύεται είναι η αναγέννηση της Αιθιοπίας ως περιφερειακής δύναμης, με χαρακτηριστικά που μέχρι σήμερα της έλειπαν. Μιας Αιθιοπίας ισχυρής, η οποία θα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό γεωπολιτικό ρόλο στις τρεις ζώνες επιρροής της: την Ερυθρά Θάλασσα, τη λεκάνη του Νείλου και την Ανατολική Αφρική. Τον ρόλο αυτό, η Αιθιοπία έδειξε, σε δύο περιπτώσεις τα τελευταία τριάντα χρόνια, ότι μπορεί να τον αναλάβει. Κατ’ αρχάς, στο ζήτημα του Σουδάν. Η Αντίς Αμπέμπα αντέδρασε στα έργα διάνοιξης του καναλιού του Τζονγκλέι, τα οποία είχαν ήδη ολοκληρωθεί σε μήκος πάνω από 150 χιλιόμετρα από τα συνολικά προβλεπόμενα 360 χιλιόμετρα, συμβάλλοντας, το 1983, στην αναζωπύρωση του πολέμου μεταξύ Βορρά και Νότου (το Νότιο Σουδάν είναι ανεξάρτητο κράτος από το 2011) και προσφέροντας βάσεις και οπλισμό στον Λαϊκό Στρατό Απελευθέρωσης του Σουδάν (APLS), με επικεφαλής τον Τζον Γκάρανγκ. Στη Σομαλία, η Αιθιοπία αναμίχθηκε πολύ ενεργά στον εμφύλιο πόλεμο ενάντια στα λεγόμενα «ισλαμιστικά» ένοπλα κινήματα, με την υποστήριξη των δυτικών δυνάμεων που ήθελαν να
εμποδίσουν τη δημιουργία ενός ισλαμιστικού κράτους στην είσοδο της Ερυθράς Θάλασσας. Εξάλλου, η εμφάνιση της Κίνας στην περιοχή απελευθέρωσε την Αιθιοπία από την ανάγκη σεβασμού των υποχρεώσεων που επιβάλλουν οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί και οι Ηνωμένες Πολιτείες - όπως η υποχρέωση συμφωνίας όλων των χωρών του Νείλου, και ειδικά της Αιγύπτου, πριν από την είσπραξη των χρημάτων που είναι απαραίτητα για μεγάλα υδραυλικά έργα στον ποταμό και τις πηγές του στο αιθιοπικό έδαφος. Τέλος, οι διπλωματικές επιτυχίες της Αιθιοπίας, δηλαδή η συμμαχία με πέντε χώρες που διασχίζει ο Νείλος πριν σχηματίσει τη λεκάνη του (New Nile Cooperative Framework Agreement), της έχουν δώσει τη δυνατότητα να ξεφύγει από την υδροπολιτική της απομόνωση. Μια τέτοια επιτυχία είναι αξιοσημείωτη, πολύ περισσότερο που η Αντίς Αμπέμπα πέτυχε διπλή υποστήριξη μεγάλης στρατηγικής σημασίας: πρώτα από το νεοπαγές κράτος του Νότιου Σουδάν, το οποίο ετοιμάζεται να υπογράψει τη νέα συνθήκη για τα νερά του Νείλου, που προωθεί η Αιθιοπία, και, στη συνέχεια, γεγονός που προκαλεί μεγαλύτερη έκπληξη, από το Χαρτούμ (Σουδάν), παραδοσιακό σύμμαχο του Καΐρου σε ό,τι αφορούσε τη δια-
χείριση των υδάτων του Νείλου. Με την κίνησή του αυτή, το Σουδάν ελπίζει ότι θα επωφεληθεί σε τρία πεδία. Πρώτον, στην ηλεκτρική ενέργεια. Δεύτερον, με την αύξηση των δυνατοτήτων του στην άρδευση και με μεγάλες αγροτικές συνεργασίες με την Αιθιοπία. Μολονότι η δυνατότητα χρησιμοποίησης των υδάτων της νέας τεχνητής λίμνης στην Αιθιοπία παραμένει περιορισμένη εξαιτίας του ανώμαλου ανάγλυφου της περιοχής, το Σουδάν, που βρίσκεται χαμηλότερα από το φράγμα, διαθέτει αχανείς εκτάσεις προς άρδευση. Τέλος, η ρύθμιση της στάθμης του ποταμού θα προστατεύσει τη χώρα -ιδιαίτερα το ανατολικό Σουδάν, την αγροτική περιοχή Αλ-Τζαζίρα και την ευρύτερη περιφέρεια του Χαρτούμ- από τις αλλεπάλληλες πλημμύρες. Με το Φράγμα της Αναγέννησης και το μεγάλο δυναμικό του στην παραγωγή ηλεκτρισμού, της τάξης των 6.000 μεγαβάτ από το 2015-2016, η Αιθιοπία θα πετύχει πολύτιμη ενεργειακή αυτάρκεια και, μάλιστα, θα γίνει και προμηθευτής ηλεκτρικής ενέργειας των άλλων χωρών της λεκάνης του Νείλου, όπως τα δύο Σουδάν - και, ίσως, ακόμη και της Αιγύπτου. Με δεδομένη τη γεωγραφική θέση του, το φράγμα δύσκολα θα μπορέσει να συμβάλει στην ανάπτυξη της άρδευσης και, επομένως, και της αγροτικής παραγωγής στα οροπέδια που βρίσκονται ψηλότερα, καθώς και στο νότιο και ανατολικό τμήμα της χώρας. Αλλά μέρος των υδάτων που θα βρίσκονται στη νέα τεχνητή λίμνη, ο όγκος των οποίων μπορεί να φθάνει τα 63 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία νέων μεγάλων καλλιεργειών περιφερειακά της λίμνης, στη ζώνη χαμηλότερα από το φράγμα -ορισμένες μελέτες κάνουν λόγο για 500.000 εκτάρια2- καθώς και στο έδαφος του Σουδάν, σε συνεργασία μαζί του. Να μετατρέψουν τη χώρα τους σε μεγάλη περιφερειακή δύναμη, χώρα εξαγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και παραγωγής - εξαγωγής αγροτικών προϊόντων και ειδών διατροφής, αυτή είναι η φιλοδοξία των αξιωματούχων της Αιθιοπίας.
Μέλη του είναι, επίσης, η Αίγυπτος, το Σουδάν και η Δημοκρατία του Κονγκό. Η Ερυθραία συμμετέχει ως παρατηρητής, ενώ το Νότιο Σουδάν αναμένεται να γίνει μέλος του φόρουμ φέτος. 2 «Grand Ethiopian Rennaissance dam project, Benishangul-Gumuz, Ethiopia», http://www.watertechnology.net/projects/grand-ethiopianrenaissance-dam-africa. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟ ΙΡΑΚ, ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ
Ιστορική ευκαιρία για τους Κούρδους Πριν από μερικούς μήνες, η αναγγελία των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην Άγκυρα και στο Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (ΡΚΚ) προκάλεσε έκπληξη. Επιβεβαιώνει, όμως, τη νέα θέση που έχει λάβει το «κουρδικό ζήτημα» για όσους εμπλέκονται στα ζητήματα της ευρύτερης περιοχής, η οποία επιβεβαιώθηκε και από την εξέγερση στη Συρία. Καθώς δε το ιρακινό Κουρδιστάν κατόρθωσε, το 1991, να ξεφύγει από τον έλεγχο της Βαγδάτης, ελπίζει ότι θα αποτελέσει τον καταλύτη και ότι θα υλοποιήσει τις εθνικές διεκδικήσεις ενός λαού τον οποίο η ιστορία έχει ξεχάσει. Του ειδικού απεσταλμένου μας Vicken Cheterian*
Σ
το Βόρειο Ιράκ, το Ερμπίλ, η πρωτεύουσα της αυτόνομης περιφέρειας του Κουρδιστάν, είναι μια πόλη που γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Τα χτισμένα με τούβλα σπιτάκια αντικαθίστανται από εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία και πολυκατοικίες. Στην περιφέρειά της ξεφυτρώνουν καινούργιες συνοικίες για να υποδεχθούν τα μεσαία στρώματα που έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Μάλιστα, μερικές από αυτές είναι ακόμα στο στάδιο του εργοταξίου. Συναντάει κανείς πολλά καταστήματα που πουλάνε οικοδομικά υλικά, έπιπλα και ηλεκτρικές συσκευές. Στις φαρδιές λεωφόρους συνωστίζονται τα 4Χ4. Ιρακινοί από ολόκληρη τη χώρα έρχονται στην πόλη για να ψωνίσουν ή να διασκεδάσουν. Εδώ συρρέουν επίσης Λιβανέζοι επιχειρηματίες, Τούρκοι έμποροι και Ινδοί ξενοδοχοϋπάλληλοι, αναζητώντας ευκαιρίες πλουτισμού. Η ασφάλεια που προσφέρει και το χρήμα από το πετρέλαιο μετέτρεψαν αυτήν τη σκονισμένη και πληκτική επαρχία, που υπήρξε στο παρελθόν το Ιρακινό Κουρδιστάν, σε ένα ειρηνικό καταφύγιο, σε μια περιοχή που είναι πολύ της μόδας στην ευρύτερη περιφέρεια. Ωστόσο, παρ’ όλη την ευημερία, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Η εξάρτηση από το πετρέλαιο οδήγησε τις αρχές να παραμελήσουν τη γεωργία: πλέον, το μεγαλύτερο ποσοστό των τροφίμων είναι εισα* Ο Vicken Cheterian είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας του War and Peace in the Caucasus: Ethnic Conflict and The New Geopolitics, Columbia University Press, Νέα Υόρκη, 2012.
γόμενα. Επιπλέον, οι ανισότητες αυξάνονται. Η ιστορία έχει ταλαιπωρήσει πολύ τους Κούρδους. Μετά την πτώση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όταν οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις σχεδίασαν τα νέα σύνορα, κανείς δεν έλαβε υπόψη τους Κούρδους, οι οποίοι έμειναν δίχως κράτος, διασκορπισμένοι σε τέσσερις χώρες: Ιράν, Ιράκ, Συρία και Τουρκία [1]. Ο ιστορικός Τζαμπάρ Καντίρ εξηγεί ότι, «για πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή, η ιστορία δίνει στους Κούρδους μια ευκαιρία. Όλα ξεκίνησαν με την ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ, το 1990, και με την κουρδική ιντιφάντα (εξέγερση) που ακολούθησε. Η απαγόρευση πτήσεων που επέβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην αεροπορία του Σαντάμ Χουσέιν μετέτρεψε την περιοχή σε ασφαλές καταφύγιο, προστατευμένο από τις επιθέσεις της κεντρικής εξουσίας. Όλα αυτά κατέστησαν δυνατή την εκλογή ενός Κοινοβουλίου, όσο κι αν οι συνθήκες εξακολουθούσαν να είναι δύσκολες, δεδομένου ότι το καθεστώς του Σαντάμ Χουσέιν συνέχιζε να βρίσκεται στην εξουσία». Για πρώτη φορά, οι Κούρδοι του Ιράκ είχαν για σύμμαχο μια μακρινή δύναμη, και μάλιστα υπερδύναμη: τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 2003, η εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ και η ανατροπή της δικτατορίας του κόμματος Μπάαθ επέτρεψαν στους πεσμεργκά (Κούρδους μαχητές) να κινηθούν προς τον Νότο και να καταλάβουν ένα μέρος από το οπλοστάσιο του Σαντάμ. Η αναγνώριση, από το Σύνταγμα του 2005, του καθεστώτος του Κουρδιστάν ως αυτόνομης περιοχής ενθάρρυνε τις ελπίδες και τις διεκδικήσεις των Κούρδων και στις υπόλοιπες γειτονικές
χώρες. Η δημιουργία μιας κουρδικής περιοχής στην οποία έχει αναγνωριστεί επίσημα η αυτονομία, το Κοινοβούλιο και η ύπαρξη των πεσμεργκά μετέτρεψε το Ιρακινό Κουρδιστάν σε κομβικό παράγοντα ολόκληρης της κουρδικής πολιτικής και σε σημαντικό παράγοντα στην πολιτική σκηνή της Μέσης Ανατολής. Τη στιγμή που ο αμερικανικός στρατός ανέτρεπε το καθεστώς του Σαντάμ Χουσέιν, οι Κούρδοι του Ιράκ αποτελούσαν τη μοναδική οργανωμένη πολιτικοστρατιωτική δύναμη στη χώρα. Συνεπώς, ήταν σε θέση να προσφέρουν σημαντική υποστήριξη στα στρατεύματα που εισέβαλαν στη χώρα. Έτσι, οι Κούρδοι αποτέλεσαν τον κεντρικό πυρήνα του νέου εθνικού στρατού. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πολλοί σημαντικοί πολιτικοί ηγέτες του Ιράκ είναι κουρδικής καταγωγής: ο πρόεδρος της χώρας, Τζαλάλ Ταλαμπανί, ο υπουργός Εξωτερικών, Χοσιάρ Τζεμπαρί, και ο αρχηγός του γενικού επιτελείου, στρατηγός Μπαμπακέρ Τζεμπαρί. Όμως, η παρουσία τους στη Βαγδάτη δεν μεταφράστηκε σε πραγματική πολιτική επιρροή. Αυτό αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης που ξέσπασε τον Νοέμβριο του 2012 ανάμεσα στον πρωθυπουργό Νούρι Αλ Μαλίκι και στις κουρδικές αρχές. Τον Ιούλιο του 2012, ο Αλ Μαλίκι είχε δημιουργήσει μια νέα στρατιωτική δύναμη με την ονομασία Διεύθυνση Επιχειρήσεων Τζίλα (Djilla). Ο επικεφαλής της, στρατηγός Αμπντελαμίρ Αλ Ζαγντί, έστειλε μονάδες πεζικού και τεθωρακισμένων στις περιοχές νότια του Κιρκούκ και, στη συνέχεια, τον Μάρτιο του 2013, στην επαρχία του Σιντζάρ, της οποίας ο πληθυ-
ΡΩΣΙΑ
ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΣΑ
ΓΕΩΡΓΙΑ
Άγκυρα
Υψίπεδα του Καραμπάχ Νακιτσεβάν (Αζερμπαϊτζάν) Βαν Ταμπρίζ
Μπινγκέλ
Ντιγιαρμπακίρ Γιουμουρταλίκ Χαλέπι
Σιίρτ
Μαρντίν
Ερμπίλ
Σιντζάρ Μοσούλη
ΣΥΡΙΑ
ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ
Κιρκούκ
ΙΣΡΑΗΛ
ΤΟΥΡΚΜΕΝΙΣΤΑΝ ΚΑΣΠΙΑ
Μαχαμπάντ
Χαλάμπζα
Σαναντάζ
Τεχεράνη
Βαγδάτη
ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ
0
200
Μασχάτ
Παλαβανί Ντιμιλί (ή ζαζακί)
ΙΡΑΝ
ΙΟΡΔΑΝΙΑ
Κουρδικές γλώσσες Κουρμάντσι Βόρρας Νότος (ή σορανί)
Κερμαντσά
ΙΡΑΚ
Ασγκαμπάτ
ΘΑΛΑΣΣΑ
Σουλεϊμανίγια
ΛΙΒΑΝΟΣ Δαμασκός ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ
Μπακού
Άγκρι
Μαλάτια
ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ
Τμπιλίσι
Ερτζουρούμ Ερεβάν
ΤΟΥΡΚΙΑ
ΚΥΠΡΟΣ
ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ
ΑΡΜΕΝΙΑ ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ
Καρς
Σίβας
Ούρφα
σμός αποτελείται κατά κύριο λόγο από Κούρδους και Γεζιδί [2]. Η κουρδική ηγεσία ανησύχησε κι έστειλε στην περιοχή χιλιάδες πεσμεργκά. Υπάρχει ακόμα ο φόβος ότι αυτές οι εξελίξεις μπορούν να πυροδοτήσουν μια νέα σύγκρουση, καθώς οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές δεν έχουν οδηγήσει σε καμία λύση. Η διαμάχη για το Κιρκούκ αποτελεί κληρονομιά της μπααθικής περιόδου, όταν η Βαγδάτη προωθούσε την πολιτική του εξαραβισμού της περιοχής, η οποία, όχι μόνο έχει στρατηγικό χαρακτήρα, αλλά και κρύβει στο υπέδαφός της το 10% των αποθεμάτων υδρογονανθράκων της χώρας. 300.000 Κούρδοι, καθώς επίσης και Χαλδαίοι και Γεζιδί, διώχθηκαν από τη γη τους και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν αραβικές φυλές. Ορισμένοι από τους έποικους κατάγονταν από την περιοχή του Ανμπάρ, ενώ άλλοι ήταν Σιίτες από τις νότιες περιοχές της χώρας. Μετά την αμερικανική εισβολή, οι πεσμεργκά πήραν τον έλεγχο αυτών των περιοχών. Το άρθρο 140 του νέου Συντάγματος της χώρας συνιστά τη «διόρθωση» των αδικιών του παρελθόντος και θεσπίζει κίνητρα και οικονομικά βοηθήματα για να ενθαρρύνει τους Άραβες εποίκους να επιστρέψουν στην περιοχή απ’ όπου κατάγονται. Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας, θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί απογραφή, η οποία και θα αποτελούσε το πρελούδιο για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με το οποίο θα αποφασιστεί κατά πόσον αυτή η περιοχή θα ενσωματωθεί στο Κουρδιστάν. Αν και η διεξαγωγή του είχε προβλεφθεί για το 2007, αναβλήθηκε επ’ αόριστον. Η κατάσταση που επικρατεί στο Κιρκούκ απο-
Γκορανί (επίσης λακί και χιουραμί) Μικτές περιοχές
400 km
Πηγές: Κουρδικό Ινστιτούτο Παρισίου, Mehrad R. Izady, Πανεπιτήμιο Columbia, Νέα Υόρκη.
Chiraz
5/29
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 11 AYΓΟΥΣΤΟΥ 2013
τελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της αντιπαράθεσης που υπάρχει ανάμεσα σε Κούρδους και Άραβες, ανάμεσα στη Βαγδάτη και στο Ερμπίλ. Η πόλη αποτελεί μέρος των διαφιλονικούμενων εδαφών που εκτείνονται προς τον Νότο, μέχρι τις επαρχίες του Σαλαχεντίν και της Ντιγιάλα. Η αστυνομία έχει περάσει στα χέρια των Κούρδων και η περιοχή ελέγχεται πολιτικά από την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (UPK), της οποίας ηγείται ο Ταλαμπανί. Παράλληλα, εκεί εξακολουθούν να σταθμεύουν μονάδες του στρατού της κεντρικής κυβέρνησης. Η παραμικρή κίνηση των στρατευμάτων δημιουργεί ανησυχίες στο Ερμπίλ, το οποίο ανησυχεί επίσης και για τα πανάκριβα οπλικά συστήματα που διαπραγματεύεται να αγοράσει η Βαγδάτη από τη Μόσχα. Από την άλλη πλευρά, η κουρδική περιοχή βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τη Βαγδάτη για το καθεστώς των πεσμεργκά. Κατά τη γνώμη της, οι μαχητές αποτελούν μέρος του εθνικού αμυντικού δυναμικού. Συνεπώς, θα έπρεπε να χρηματοδοτούνται και να εφοδιάζονται με βαρύ οπλισμό από το ιρακινό κράτος, ενώ παράλληλα θα διατηρούν την αυτονομία τους. Η Βαγδάτη απορρίπτει την τελευταία άποψη και επιθυμεί να τους θέσει υπό τις διαταγές της κεντρικής διοίκησης των ενόπλων δυνάμεων. Τέλος, υπάρχει διαμάχη και για τα έσοδα που αποφέρουν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Το Κουρδιστάν θα έπρεπε να λαμβάνει το 17% του προϋπολογισμού του κράτους, ο οποίος τροφοδοτείται κατά κύριο λόγο από το πετρέλαιο, το οποίο αποτελεί την πηγή της ευημερίας των Κούρδων, αλλά και τον μοναδικό ομφάλιο λώρο που ενώνει τις κουρδικές περιοχές με το υπόλοιπο Ιράκ. Η Βαγδάτη κατηγορεί την ηγεσία του Ερμπίλ ότι δεν σέβεται τους κανόνες των συμφωνιών και ότι από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων προς την Τουρκία επωφελείται μονάχα το ίδιο, καθώς δεν εισφέρει αυτά τα έσοδα στον κεντρικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, οι πόροι είναι περιορισμένοι, δεδομένου ότι η παραγωγή του Κουρδιστάν δεν ξεπερνάει τις 300.000 βαρέλια ημερησίως. Το γεγονός ότι δεν έχει δοθεί κάποια λύση σε αυτές τις συγκρούσεις οφείλεται εν μέρει στην ολοένα μεγαλύτερη εχθρότητα που υπάρχει ανάμεσα στον Ιρακινό πρωθυπουργό, Αλ Μαλίκι, και στον πρόεδρο της κουρδικής περιφέρειας, Μασούντ Μπαρζανί. Ο τελευταίος διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στην απόπειρα της αντιπολίτευσης στο Κοινοβούλιο να ανατρέψει τον Αλ Μαλίκι, τον Ιούνιο του 2012. Ο ελιγμός απέτυχε, αλλά προκάλεσε εντάσεις ανάμεσα στους δύο άνδρες. Το Ερμπίλ ασκεί σφοδρότατη κριτική στον Ιρακινό πρωθυπουργό. Δεν θα πρέπει να υποτιμούμε τους φόβους που αφυπνίζει στο εσωτερικό της κουρδικής κοινότητας η στρατιωτική πίεση της κεντρικής κυβέρνησης. Και τώρα έχουν και νέους λόγους να φοβούνται: οποιαδήποτε ένοπλη σύγκρουση στην περιοχή του Κιρκούκ θα έβλαπτε την οικονομία του Κουρδιστάν, θα σήμαινε τον τερματισμό των επενδύσεων και θα έδιωχνε τις πολυεθνικές εταιρείες. Τουλάχιστον, οι πιέσεις που ασκεί η κεντρική κυβέρνηση συνέβαλαν στο να υπάρξει ενωτικό κλίμα ανάμεσα στους κουρδικούς πολιτικούς σχηματισμούς, των οποίων οι διαιρέσεις είναι θρυλικές. Ακόμα κι ο πρόεδρος Ταλαμπανί, ο οποίος ωστόσο είναι πάντα πρόθυμος να διαπραγματευθεί με τα αραβικά κόμματα, αναγκάστηκε να ασκήσει σφοδρή κριτική στην κυβέρνηση της Βαγδάτης, απαιτώντας την απόσυρση των στρατευμάτων της και τη διάλυση της Διοίκησης Επιχειρήσεων Τζίλα. Και η κοινωνία συσπειρώ-
Μαύρη Θάλασσα
ΑΜΠΧΑΖΙΑ
ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ
ΡΩΣΙΑ ΝΟΤΙΑ ΟΣΕΤΙΑ
ΓΕΩΡΓΙΑ Τμπιλίσι Άγκυρα
ΑΡΜΕΝΙΑ
Καρς Σίβας
Ερεβάν
ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ
Ερζουρούμ Μαλάτια
Γιουμουρταλίκ ΧΑΤΑΪ
Μπινγκέλ
Βαν Ντιγιαρμπακίρ Σιίρτ Ούρφα Μαρντίν Ντερίκ/ Άιν Αλ-Αράμπ Αμούντα Αλ-Μαλικιγιάν Ρας Αλ-Άιν Καμεχλιγιέ
ΤΟΥΡΚΙΑ Αφρίν
Χαλέπι ΚΥΠΡΟΣ
ΣΥΡΙΑ
Μεσόγειος
Ντεΐρ Εζ-Ζορ
Κασπία Θάλασσα
Ταμπρίζ
ΟΡΗ
ΚΑΝΤΙΛ ΣΙΝΤΖΑΡΜοσούλη Σιντζάρ Ερμπίλ
ΙΡΑΚ
BEKAA
ΛΙΒΑΝΟΣ
ΤΟΥΡΚΜΕΝΙΣΤΑΝ
Μπακού
Άγκρι
Κιρκούκ Ντομίζ
Μαχαμπάντ Σουλεϊμανίγια Σαναντάζ Χαλάμπτζα
Τεχεράνη
ΣΑΛΑΧΕΝΤΙΝ
Δαμασκός
ΝΤΙΓΙΑΛΑ ΑΝΜΠΑΡ
Κερμαντσά
Βαγδάτη
ΙΡΑΝ
ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΙΣΡΑΗΛ
Κουτ
ΙΟΡΔΑΝΙΑ ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ
Νασιρίγια 0
200 km
Βασόρα Όρια προτεινόμενα από την κουρδική αντιπροσωπεία στη συνδιάσκεψη ειρήνης στο Παρίσι το 1919 Όρια της Συνθήκης των Σεβρών το 1920 Όρια προτεινόμενα από την κουρδική αντιπροσωπεία στην πρώτη συνοδο των Ηνωμένων Εθνών στο Σαν Φρανσίσκο το 1945
θηκε και πάλι, ακριβώς τη στιγμή που είχε αρχίσει να βαθαίνει το χάσμα ανάμεσα στην ιθύνουσα τάξη, που πλούτισε απότομα εκμεταλλευόμενη τα έσοδα του πετρελαίου, και στον υπόλοιπο πληθυσμό: τον Μάρτιο του 2011, τη στιγμή που ο αραβικός κόσμος ξεσηκωνόταν, οργανώθηκαν διαδηλώσεις που είχαν στόχο κρατικά κτήρια στη Σουλεϊμανίγια και στο Κουτ. Οι εντάσεις με τη Βαγδάτη είχαν ως αποτέλεσμα την απρόσμενη προσέγγιση του Κουρδιστάν με την Τουρκία. Το 2003, η Τουρκία είχε αντιταχθεί στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, καθώς φοβόταν ότι η ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσέιν θα οδηγούσε στη δημιουργία κουρδικού κράτους, γεγονός που θα αναπτέρωνε τις ελπίδες του μεγάλου κουρδικού πληθυσμού της Τουρκίας, ο οποίος προβάλλει σημαντική αντίσταση στις τουρκικές αρχές από το 1984, οπότε και ξέσπασε η εξέγερση του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (ΡΚΚ). Το διεθνές εμπόριο του Κουρδιστάν διεξάγεται μέσω Τουρκίας και οι τουρκικές επιχειρήσεις επενδύουν μαζικά στο Κουρδιστάν, καθώς επιθυμούν να επωφεληθούν από το πετρέλαιο της περιοχής του Κιρκούκ, η οποία, παρά την παρουσία μονάδων του εθνικού ιρακινού στρατού, βρίσκεται ντε φάκτο κάτω από τον έλεγχο των κουρδικών αρχών. Ενώ αρχικά η Τουρκία ήταν ιδιαίτερα εχθρική απέναντι στους κουρδικές αρχές, συνειδητοποίησε και αποδέχθηκε τη νέα κατάσταση και βρήκε στο πρόσωπο του Μπαρζανί έναν αξιόπιστο συνομιλητή. Αν και παραδοσιακά εμφανιζόταν ως ο υπερασπιστής της τουρκμε-
Πειράματισμοί αυτονομίας Ζώνες κουρδικού πληθυσμού Ιρακινό Κουρδιστάν Κουρδική Δημοκρατία του Μαχαμπάντ (1946-1947) Πηγές: Κουρδικό Ινστιτούτο Παρισίων , «Κόκκινο Κουρδιστάν» (Αζερμπαϊτζάν 1923-1929)
νικής κοινότητας του Ιράκ, πλέον εμφανίζεται και ως ο κυριότερος υποστηρικτής της αυτονομίας των Κούρδων που ζουν σε αυτήν τη χώρα. Ενώ τα διεθνή μέσα ενημέρωσης εστιάζουν την προσοχή τους στην επιρροή που αποκτά το Ιράν στο Ιράκ, η Βαγδάτη ανησυχεί κυρίως για την αυξανόμενη επιρροή της Άγκυρας σε ορισμένες πολιτικές προσωπικότητες της χώρας, κυρίως σε σουνίτες πολιτικούς: ο πρώην αντιπρόεδρος, Ταρέκ Αλ Χασεμί, ο οποίος κατηγορήθηκε για διασυνδέσεις με την τρομοκρατία, κατέφυγε στην Τουρκία. Οι εντάσεις μεταξύ Βαγδάτης και Ερμπίλ θέτουν τον Ταλαμπανί και το κόμμα του σε δυσχερή θέση. Πράγματι, το UPK, το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα μετά το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PDK), διατηρούσε ανέκαθεν καλές σχέσεις με το Ιράν. Βρέθηκε λοιπόν να συμμετέχει ενεργά στον άξονα Τεχεράνης - Βαγδάτης, ενώ το PDK κλίνει ολοένα περισσότερο υπέρ της προσέγγισης με την Τουρκία. Όμως, η κακή κατάσταση της υγείας του Ταλαμπανί δεν του επιτρέπει πλέον να διαδραματίζει τον ρόλο του ειρηνοποιού στην πολιτική σκηνή. Ωστόσο, το μέλλον των Κούρδων του Ιράκ θα εξαρτηθεί επίσης και από τη μάχη στη Συρία. Οι Κούρδοι της Συρίας δείχνουν έτοιμοι να δρέψουν τους καρπούς της επανάστασής τους. Κι αυτοί επίσης έχουν υποστεί την κακομεταχείριση του μπααθικού καθεστώτος, το οποίο, διακατεχόμενο από τον αραβικό εθνικισμό, αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ταυτότητά τους. Περιθωριοποιήθηκαν πολιτικά και οικονομικά. Από περίπου εκατό
Mehrad R. Izady, πανεπιστήμιο Columbia, Νέα Υόρκη, 1998.
χιλιάδες Κούρδες αφαιρέθηκε η συριακή ιθαγένεια και το καθεστώς μετέφερε αραβικές φυλές και τις εγκατέστησε στις περιοχές όπου ζούσαν. Κι όταν, το 2004, ξέσπασε η εξέγερση του Ντεΐρ Εζ Ζορ, σε μια συμπλοκή φιλάθλων ποδοσφαιρικών ομάδων, η καταστολή υπήρξε αγριότατη. Επίσης, απαγορευόταν στους Κούρδους της Συρίας να διδάσκουν τη γλώσσα τους, τη στιγμή που ορισμένες άλλες μειονότητες που ήταν εγκατεστημένες στην ευρύτερη περιοχή (για παράδειγμα, οι Αρμένιοι και οι Χαλδαίοι) είχαν το δικαίωμα να λειτουργούν τα δικά τους σχολεία. Απαγορευόταν επίσης ο δημόσιος εορτασμός του Νεβρόζ, της κουρδικής Πρωτοχρονιάς. Τα ονόματα των πόλεων και των χωριών εξαραβίστηκαν, ενώ από τα σχολικά εγχειρίδια εξαλείφθηκε κάθε αναφορά στην κουρδική ταυτότητα. Ωστόσο, παράλληλα, η Συρία δεν δίστασε να δεχθεί στο έδαφός της Κούρδους μαχητές από γειτονικές χώρες, έτσι ώστε να είναι σε θέση να ασκεί πιέσεις στη Βαγδάτη και στην Άγκυρα. Άλλωστε, ο Ταλαμπανί ίδρυσε, το 1975, την οργάνωσή του στη Δαμασκό, στην οποία και διέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όμως, στους Κούρδους της Συρίας, τη μεγαλύτερη απήχηση και διείσδυση έχει ένα άλλο κόμμα, το οποίο ήρθε από τον Βορρά: το ΡΚΚ. Οι κουρδικές περιοχές της Συρίας δεν υπήρξαν η εστία της σημερινής εξέγερσης που συγκλονίζει τη χώρα. Αν και πραγματοποιήθηκαν ορισμένες μεγάλες διαδηλώσεις στο Καμεχλιγιέ -τη σημαντικότερη κουρδική πόλη της Συρίας- οι Κούρδοι δεν συμμετείχαν στην ένοπλη φάση της επανά-
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
στασης. Τον Αύγουστο του 2011, την εποχή που η αντιπολίτευση προχωρούσε στον σχηματισμό του Εθνικού Συριακού Συμβουλίου (CNS), οι Κούρδοι ζήτησαν την πανηγυρική αναγνώριση όλων των δεινών που υπέστησαν στο παρελθόν, καθώς και δεσμεύσεις για την αναγνώριση της πολιτιστικής τους ταυτότητας και της πολιτικής τους αυτονομίας. Το CNS θεώρησε τα αιτήματα ενδείξεις σοβινισμού και κάλεσε τους Κούρδους να ενταχθούν στο επαναστατικό κίνημα. Όσο για την επίλυση των προβλημάτων που τους απασχολούν, θα την αναλάβει η μελλοντική δημοκρατική Συρία. Καθώς η αναγγελία της ίδρυσης του CNS πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και η βάση του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (ASL) βρίσκεται στην τουρκική επαρχία Χατάι, οι Κούρδοι της Συρίας -οι οποίοι πρόσκεινται στο ΡΚΚ- υποπτεύονται ότι η αντιπολίτευση χειραγωγείται από την Άγκυρα. Όσο για την κυβέρνηση της Δαμασκού, φρόντισε να αποφύγει το άνοιγμα νέου μετώπου στα βορειοανατολικά της χώρας. Το 2011, αναγνώρισε την ιθαγένεια 300.000 Κούρδων και τους χορήγησε τα ανάλογα έγγραφα, ενώ απελευθέρωσε και αρκετούς πολιτικούς κρατούμενους. Βέβαια, αυτό δεν σήμανε και τον τερματισμό της καταστολής που υφίστανται οι Κούρδοι ακτιβιστές, όπως αποδεικνύεται και από την υπόθεση Μαχάαλ Τάμο, ο οποίος δολοφονήθηκε τον Οκτώβριο του 2011 μέσα στο σπίτι του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους, οι Κούρδοι της Συρίας δεν διεκδίκησαν ποτέ την αυτονομία τους από τη Δαμασκό, επειδή οι κοινότητές τους είναι αρκετά διασκορπισμένες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επηρεάζονται από τα δύο ισχυρότερα κουρδικά κινήματα της περιοχής, του Βορρά (Τουρκία) και της Ανατολής (Ιράκ). Το πρώτο συριακό κόμμα που πρόβαλε την κουρδική του ταυτότητα υπήρξε το Δημοκρατικό Κόμμα της Ένωσης (PYD), προσκείμενο στο ΡΚΚ, το οποίο επωφελήθηκε από την ισχυρή παρουσία του τελευταίου στη χώρα. Το ΡΚΚ ιδρύθηκε το 1978 στην Άγκυρα, από Κούρδους φοιτητές. Μερικά χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980, άρχισε τον ένοπλο αγώνα ενάντια στο τουρκικό κράτος. Υποστηρίχθηκε από τη Δαμασκό, όπου και κατέφυγε ο ιστορικός ηγέτης της οργάνωσης, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, και δημιούργησε στρατόπεδα εκπαίδευσης στην κοιλάδα της Μπεκάα στον Λίβανο, σε μια περιοχή η οποία εκείνη την εποχή βρισκόταν υπό συριακό έλεγχο. Το ΡΚΚ είχε τη δυνατότητα να στρατολογεί ελεύθερα μαχητές ανάμεσα στον κουρδικό πληθυσμό της Συρίας: οι νέοι που εντάσσονταν στις ένοπλες ομάδες του ΡΚΚ απαλλάσσονταν από την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία. Αν και οι εκτιμήσεις ποικίλλουν, υπολογίζεται ότι 7.000-10.000 Κούρδοι βρήκαν τον θάνατο πολεμώντας κάτω από τη σημαία του ΡΚΚ, ενώ, ακόμα και σήμερα, το ένα τρίτο των μαχητών της οργάνωσης που στρατοπεδεύουν στα όρη του Βόρειου Ιράκ είναι συριακής καταγωγής. Το 1998, όταν η Συρία απειλήθηκε με πόλεμο από την Τουρκία, έκλεισε τις βάσεις του ΡΚΚ και απέλασε τον ηγέτη του, ο οποίος τελικά συνελήφθη από Τούρκους πράκτορες στην Κένυα. Στη συνέχεια, η κατάσταση άλλαξε εντυπωσιακά. Η Δαμασκός προχώρησε στη σύσφιγξη των σχέσεών της με την Άγκυρα και φυλάκισε εκατοντάδες μέλη του ΡΚΚ. Το ΡΚΚ ήταν ιδιαίτερα εξασθενημένο μετά τη σύλληψη του ηγέτη του και οι μαχητές του αποσύρθηκαν στα όρη Καντίλ, στο Βορειοανατολικό Ιράκ. Όλα τα κράτη της περιοχής εξαπέλυσαν ανθρωποκυνηγητό εναντίον των μελών του ΡΚΚ. Όμως, όπως λέει και μια παλιά κουρδι-
Ποικιλία και διαιρέσεις Οι Κούρδοι είναι διασκορπισμένοι σε τέσσερις χώρες της Μέσης Ανατολής: το Ιράν, την Τουρκία, το Ιράκ και τη Συρία. Ο αριθμός τους κυμαίνεται από 25 έως 37 εκατομμύρια, σύμφωνα με εκτιμήσεις. ΤΟΥΡΚΙΑ: Περίπου 20 εκατ. άτομα ζουν κυρίως στα ανατολικά εδάφη της χώρας, παρ’ όλο που πολλοί έχουν μεταναστεύσει στις μεγάλες πόλεις της Δύσης. Η κοινοβουλευτική τους εκπροσώπηση εξασφαλίζεται από το Κόμμα για την Ειρήνη και τη Δημοκρατία (BDP), το οποίο διαθέτει είκοσι βουλευτές και πρόσκειται στο PKK. Ο ηγέτης του, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ξεκίνησε διαπραγματεύσεις από τη φυλακή με την κυβέρνηση, για να τερματίσει τον ένοπλο αγώνα. ΙΡΑΚ: Το ιρακινό Κουρδιστάν, το οποίο μετρά περίπου 5 εκατ. άτομα, είναι μια ομοσπονδιακή πολιτική οντότητα, αναγνωρισμένη από το Σύνταγμα, το οποίο εγγυάται την αυτονομία της. Τα δύο μεγάλα κόμματα που κυριαρχούν είναι το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PDK), του οποίου ηγέτης είναι ο πρόεδρος της περιοχής, Μασούντ Μπαρζανί, και η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (UPK), της οποίας ηγείται ο πρόεδρος του Ιράκ, Τζαλάλ Ταλαμπανί. ΣΥΡΙΑ: Η κουρδική κοινότητα αγγίζει τα 2 εκατ. άτομα, τα οποία ζουν διασπαρμένα, κυρίως στα βορειοανατολικά εδάφη της χώρας. Το Δημοκρατικό Κόμμα της Ένωσης (PYD), που πρόσκειται στο PKK, είναι το κόμμα με τη μεγαλύτερη επιρροή. Υπάρχει επίσης το Εθνικό Συμβούλιο Κούρδων, το οποίο πρόσκειται στον Μπαρζανί και το οποίο συγκεντρώνει 16 κόμματα. Το Συμβούλιο μαζί με το PYD αποτελούν την Ύπατη Επιτροπή του Κουρδιστάν. ΙΡΑΝ: Τα περίπου 8 εκατ. Κούρδοι της χώρας συμμετείχαν στην επανάσταση του 1979, αλλά αργότερα αντιστάθηκαν στο καθεστώς. Η οργάνωσή τους, το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν του Ιράν (PDKI), η οποία ιδρύθηκε το 1945, αγωνίζεται για την περιφερειακή ανεξαρτησία και το λαϊκό κράτος. Είναι όμως αποδυναμωμένη πλέον από την καταστολή. Από το 2004, μια οργάνωση που πρόσκειται στο PKK, το Κόμμα για μια Ελεύθερη Ζωή στο Κουρδιστάν (PJAK), ηγείται των ένοπλων επιχειρήσεων. Οι βάσεις της οπισθοφυλακής της βρίσκονται στο Ιρακινό Κουρδιστάν.
κή παροιμία, «το βουνό είναι ο μόνος φίλος του Κούρδου». Ωστόσο, οι αραβικές επαναστάσεις άλλαξαν σε εντυπωσιακό βαθμό την κατάσταση. Στα τέλη του 2011, εκατοντάδες μαχητές του PKK-PYD κατέβηκαν από τα βουνά και κατέλαβαν θέσεις στη Βόρεια Συρία, την οποία και αποκαλούν «Δυτικό Κουρδιστάν». Όταν το καλοκαίρι του 2012 ξέσπασαν οι μάχες της Δαμασκού και του Χαλεπίου, το καθεστώς δεν μπορούσε πλέον να ελέγξει το σύνολο της επικράτειας και οι κυβερνητικές δυνάμεις αποσύρθηκαν από ορισμένες κουρδικές πόλεις. Τον Ιούνιο του 2012, οι μαχητές του PYD ελέγχουν την Ντερίκ Αλ Μαλικιγιάν, την Αϊν Αλ Αράμπ, την Αμούντα και την Αφρίν. Όπως μας εξηγεί ο Χουσέιν Κοζέρ, εκπρόσωπος του PYD, «το καθεστώς είναι τελειωμένο, η παρουσία του εξασθενεί μέρα με τη μέρα. Συνεπώς, δεν μπορούμε να συνάψουμε καμία συμμαχία μαζί του». Κατά τη γνώμη του, όλοι όσοι κατηγορούν το PYD για συνενοχή με τη Δαμασκό, «παίζουν το παιχνίδι της Άγκυρας. Εκατοντάδες Κούρδοι μάρτυρες πέθαναν από βασανιστήρια στις φυλακές του μπααθικού καθεστώτος». Η επίδειξη δύναμης του PYD ανησύχησε τα υπόλοιπα συριακά κόμματα και αναζωπύρωσε τις ανησυχίες της Άγκυρας. Με τη βοήθεια των ιρακινών κουρδικών αρχών, τα δεκαέξι κουρδικά κόμματα της Συρίας που έχουν συμπτυχθεί στο Εθνικό Κουρδικό Συμβούλιο (KNC) συγκρότησαν τις δικές τους ένοπλες δυνάμεις, στρατολο-
γώντας μαχητές ανάμεσα στους χιλιάδες νεαρούς Κούρδους που είχαν λιποτακτήσει από τον συριακό στρατό και είχαν καταφύγει στο στρατόπεδο Ντομίζ, στο Βόρειο Ιράκ. Έτσι, οι αξιωματικοί των πεσμεργκά κατόρθωσαν να στρατολογήσουν περίπου 1.600 άνδρες και τους εκπαιδεύουν με σκοπό -όπως έχει δηλώσει ο Μπαρζανί- «να διαδραματίσουν ρόλο στη Συρία όταν το καθεστώς θα έχει καταρρεύσει, αφήνοντας πίσω του κενό εξουσίας». Λόγω των φόβων που προκαλεί το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης ανάμεσα στο PYD και στους Κούρδους αντιπάλους του, ο πρόεδρος του Κουρδιστάν ανέλαβε ρόλο μεσολαβητή στις δύο συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο Ερμπίλ, τον Νοέμβριο του 2012. Οι προσπάθειες κατέληξαν στη δημιουργία της Ανώτατης Επιτροπής του Κουρδιστάν, οργάνου που θα αναλάβει τον συντονισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δραστηριοτήτων του PYD και του KNC. Αν και οι σχέσεις ανάμεσά τους εξακολουθούν να είναι τεταμένες, για την ώρα δεν έχει σημειωθεί κανένα επεισόδιο μεταξύ τους. Ο δεύτερος κίνδυνος συνίσταται στο ενδεχόμενο πολέμου ανάμεσα στους Κούρδους μαχητές και στους Σύριους εξεγερμένους. Ήδη, έχουν σημειωθεί αρκετά επεισόδια στο Αφρίν και στο Χαλέπι, στη συνοικία Ασραφιγιέχ. Το σοβαρότερο έλαβε χώρα στο Ρας Αλ Αΐν, τον Νοέμβριο του 2012. Επί τρεις ημέρες, οι Κούρδοι μαχητές συγκρούονταν με τις ταξιαρχίες των ισλαμιστών της
Γκουράμπα Αλ Χαμ και του Μετώπου Αλ Νούσρα. Ακολούθησε ανακωχή, η οποία δεν τηρήθηκε, και τον Ιανουάριο του 2013 ξέσπασαν και πάλι βίαιες συγκρούσεις. Ακολούθησε δεύτερη κατάπαυση του πυρός, μετά από παρέμβαση διαφόρων προσωπικοτήτων και κυρίως του αντιφρονούντος Μισέλ Κίλο. Εάν το PKK-PYD κατορθώσει να ελέγξει τις κουρδικές περιοχές της Συρίας, υπάρχει ο κίνδυνος να βρεθούν περικυκλωμένες από δύο ανταγωνιστικές δυνάμεις: την Τουρκία στον Βορρά και τους Σύρους εξεγερμένους στον Νότο. Όμως, αυτές οι περιοχές αποτελούν μια μακρόστενη λωρίδα, η οποία δεν ενδείκνυται για ανταρτοπόλεμο. Συνεπώς, οι Κούρδοι της Συρίας βρίσκονται μπροστά σε ένα δίλημμα. Η απάντηση σε αυτό το δίλημμα μπορεί να γίνει γι’ αυτούς ευκολότερη από τις διαπραγματεύσεις που διεξάγονται ανάμεσα στο ΡΚΚ και στην Άγκυρα. Την 1η Ιανουαρίου του 2013, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης αποκάλυψαν την ύπαρξη διαπραγματεύσεων ανάμεσα στον Οτσαλάν και στις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες. Απ’ ό,τι φαίνεται, οι διαπραγματεύσεις έχουν προχωρήσει σημαντικά, ενώ προσκλήθηκαν οι Κούρδοι βουλευτές του τουρκικού Κοινοβουλίου να επισκεφθούν τον Οτσαλάν στη φυλακή όπου κρατείται, γεγονός που αποτελεί επιβεβαίωση της πρόθεσης της Τουρκίας να διαπραγματευθεί. Στις 9 Ιανουαρίου του 2013, τρεις γυναίκες μέλη του ΡΚΚ -μεταξύ των οποίων και η Σακίν Κανσίζ, συνιδρύτρια του κόμματος- δολοφονήθηκαν στο Παρίσι. Κουρδικές πηγές θεωρούν ότι οι φόνοι πραγματοποιήθηκαν από πληρωμένους δολοφόνους, των οποίων οι εντολείς αποσκοπούσαν στο ναυάγιο των διαπραγματεύσεων. Η κηδεία των τριών γυναικών έλαβε χώρα στο Ντιγιαρμπακίρ, τη μεγάλη κουρδική πόλη της Νοτιοανατολικής Τουρκίας, παρουσία μεγάλου πλήθους. Τα πανό που κρατούσαν οι διαδηλωτές δεν καλούσαν σε εκδίκηση, αλλά ζητούσαν ειρήνη. Παρά τις προαναφερθείσες δολοφονίες, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Άγκυρας και ΡΚΚ συνεχίστηκαν. Στις 21 Μαρτίου, την ημέρα της κουρδικής Πρωτοχρονιάς, διαβάστηκε μπροστά σε μεγάλο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στο Ντιγιαρμπακίρ η επιστολή του Οτσαλάν με την οποία ανακοίνωνε «τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα». Ο φυλακισμένος ηγέτης ζήτησε επίσης από τους αντάρτες του ΡΚΚ να καταθέσουν τα όπλα. Οι αρχηγοί των ανταρτικών ομάδων στα όρη Καντίλ ανήγγειλαν αμέσως ότι οι μαχητές τους -των οποίων ο αριθμός υπολογίζεται στους 3.500- θα άρχιζαν την αναδίπλωσή τους. Τα γεγονότα φαίνονται πολύ περισσότερο περίεργα, εάν σκεφθεί κανείς ότι το 2012 υπήρξε το έτος όπου κλιμακώθηκε η δράση του ΡΚΚ. Κατά τη γνώμη ορισμένων, οι διαπραγματεύσεις συνδέονται με τις εκλογικές φιλοδοξίες του Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος επιθυμεί να εμφανιστεί ως ισχυρός πρόεδρος που εμπνέει τον σεβασμό. Ωστόσο, είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς εάν οι δύο συνομιλητές θα κατορθώσουν να υπερπηδήσουν το πλήθος των εμποδίων και την αμοιβαία καχυποψία. Όπως και να έχει το πράγμα, αυτές οι εξελίξεις θα έχουν επίσης συνέπειες και για το μέλλον της Συρίας, στην οποία εντείνονται οι μάχες. [1] Στην Τουρκία ζουν 20 εκατομμύρια Κούρδοι, στο Ιράκ 5, στη Συρία περίπου 2 εκατομμύρια και στο Ιράν σχεδόν 8 εκατομμύρια. [2] Οι Γεζιδί είναι οπαδοί μιας μονοθεϊστικής θρησκείας και μιλάνε μια κουρδική διάλεκτο.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ
7/31
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 11 AYΓΟΥΣΤΟΥ 2013
ΑΙΓΥΠΤΟΣ: ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ, ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ
Η επανάσταση στη σκιά των στρατιωτικών ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
σηλυτισμός ούτε η βούλησή τους να εφαρμόσουν τη σαρία που ενόχλησαν τους Αιγύπτιους. Ο απολογισμός τους στον τομέα αυτόν είναι μάλλον πενιχρός, κάτι που τους προσάπτει, άλλωστε, το ισχυρό σαλαφιστικό κόμμα Αλ-Νουρ. Στην πραγματικότητα, αυτό που εξέπληξε πολλούς ήταν η ανεπάρκεια και η ανικανότητά τους να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, μια συντηρητική οργάνωση, σεβάστηκαν την καθεστηκυία τάξη και δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν τις συμμαχίες που θα επέτρεπαν τον μετασχηματισμό του κρατικού μηχανισμού -του στρατού, της αστυνομίας ή της δικαστικής εξουσίας- ο οποίος παρέμεινε πιστός στο παλαιό καθεστώς. Απέναντι στο κοινωνικό κίνημα και τα συνδικάτα, η στάση των Αδελφών Μουσουλμάνων θύμισε τα χρόνια του Μουμπάρακ. «Στο Κοινοβούλιο οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι καταψήφισαν νομοσχέδιο για εργασιακά θέματα που θα επέτρεπε το δικαίωμα ίδρυσης ανεξάρτητων σωματείων μέσα από ελεύθερες εκλογές. Πρότειναν να ‘ρυθμίζονται’ οι απεργίες και τάχθηκαν στο πλευρό των εργοδοτών κατά τη διάρκεια των άγριων απεργιών που συνεχίστηκαν μετά την εκδίωξη
του Μουμπάρακ. Στις αρχές του καλοκαιριού, η Αίγυπτος μπήκε ξανά στη μαύρη λίστα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για μη συμμόρφωση προς τις συμβάσεις που έχει υπογράψει. (...) Η κυβέρνηση Μόρσι αγνόησε τις δικαστικές αποφάσεις για επανέλεγχο αρκετών περιπτώσεων ιδιωτικοποίησης δημόσιων επιχειρήσεων έναντι πολύ χαμηλού τιμήματος», σημειώνει το αμερικανικό περιοδικό Merip. Απομονωμένος, ο πρόεδρος Μόρσι παγιδεύτηκε, τον Νοέμβριο του 2012, όταν προχώρησε σε συνταγματική διακήρυξη, με την οποία συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες. Μην μπορώντας να την εφαρμόσει, κινητοποίησε τις πολιτοφυλακές του και προσπάθησε να τοποθετήσει δικούς του ανθρώπους, δίνοντας λαβή να τον κατηγορήσουν για «κομματικοποίηση» του κράτους - κατηγορία που, ωστόσο, δεν ευσταθούσε, καθώς οι κρατικοί θεσμοί δεν βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του. Θα ήταν, όμως, αφελές να θεωρήσει κανείς ότι η εξέγερση υπήρξε αποτέλεσμα μόνο της απόρριψης αυτής. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια εκστρατεία αποσταθεροποίησης ενορχηστρωμένη από το παλαιό καθεστώς: διάλυση του εκλεγμένου Κοινοβουλίου, άρνηση της αστυνομίας να επιβάλει τη δημόσια τάξη και να προστατεύσει τα γραφεία τους, αθώωση των
Η ανατροπή του Μόρσι δεν διεύρυνε την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης στην Αίγυπτο. Το αντίθετο: έξι κανάλια απαγορεύτηκαν, δημοσιογράφοι συνελήφθησαν, τα ξένα μέσα ενημέρωσης καταγγέλθηκαν στους ίδιους τόνους που τα κατήγγειλε ο επίσημος Τύπος επί Μουμπάρακ
αξιωματούχων της εποχής Μουμπάρακ από τη Δικαιοσύνη. Τον Μάιο του 2013, η οργάνωση «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα» κατέτασσε την αιγυπτιακή κυβέρνηση στη λίστα των «διωκτών» της ελευθερίας του Τύπου (χαρακτηρισμό που δεν είχε ποτέ χρησιμοποιήσει για το καθεστώς Μουμπάρακ). Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με την ιστοσελίδα The Arabist (30 Ιουνίου), είχε τεθεί σε λειτουργία ένας «αδυσώπητος μηχανισμός δαιμονοποίησης στα μέσα ενημέρωσης και απονομιμοποίησης της κυβέρνησης Μόρσι, που έφτανε πολύ πέρα από τα λάθη για τα οποία ο ίδιος ο πρόεδρος έχει την ευθύνη. Όποιος παρακολου-
θήσει CBC, ONTV, Al-Qahira, Wal-Nas και άλλα δορυφορικά κανάλια ή διαβάσει υστερικές εφημερίδες, όπως η Al-Destour, η Al-Watan ή η AlTahrir (και, τώρα τελευταία, και η Al-Masri AlYoum), βομβαρδίζεται από μια διαρκή προπαγάνδα κατά του Μόρσι». Η αντιπολίτευση, ενωμένη στους κόλπους του Μετώπου Εθνικής Σωτηρίας, συμμετείχε στην εκστρατεία αυτή και δεν δίστασε να συμμαχήσει με το παλαιό καθεστώς. Όπως διαπίστωνε ο αρθρογράφος Εσάμ Αλ-Αμίν την προηγουμένη της 30ής Ιουνίου, «στην ιδεολογική μάχη μεταξύ παλαιών συμμάχων επαναστατών, οι ‘fouloul’ (οι ‘πριν’, υπέρμαχοι του παλαιού καθεστώτος) κατάφεραν να ανασυγκροτηθούν και να γίνουν σημαντικοί παράγοντες δίπλα στις κοσμικές οργανώσεις που αντιτίθενται στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τους ισλαμιστές. Πρόσφατα, ο Μοχάμεντ ΕλΜπάραντεϊ δήλωσε έτοιμος να δεχτεί στο κόμμα του όλα τα στελέχη του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος του Μουμπάρακ, ενώ ο Χαμντίν Σαμπάχι (που είχε έρθει τρίτος στις προεδρικές εκλογές και αναφέρεται στον νασερισμό) διαβεβαίωνε ότι η μάχη κατά των ‘fouloul’ έμπαινε τώρα σε δεύτερο πλάνο, καθώς ο κύριος αντίπαλος ήταν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και οι ισλαμιστές σύμμαχοί τους». Ο θαυμασμός του Σαμπάχι για τον στρατό φαίνεται να τον οδήγησε σε αλλαγή πορείας, η οποία μοιάζει ακόμα πιο παράξενη εάν ληφθεί υπόψη ότι, στις βουλευτικές εκλογές, το κόμμα του είχε συμμαχήσει με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Πίσω από την ειδυλλιακή εικόνα ανοργάνωτων νέων ανθρώπων που ανατρέπουν έναν «ισλαμιστή δικτάτορα» διαγράφεται ένας πολύ λιγότερο φωτεινός πίνακας. Ο Μαχμούντ Μπα-
LE
MONDE
8/32
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ντρ, ένας από τους ιδρυτές του κινήματος Ταμαρόντ, μπορεί να υπερηφανεύεται -αφέλεια ή βλακεία;- ότι, στην πρώτη τους συνάντηση, ο επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων υποχώρησε μπροστά στην επίπληξή του: «Σας το λέω, είστε ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων, αλλά ο αιγυπτιακός λαός είναι ο επικεφαλής σας και σας διατάζει να ταχθείτε αμέσως στο πλευρό του και ζητά πρόωρες εκλογές». Επιδεικνύοντας μεγαλύτερο ρεαλισμό, μία γυναίκα που συμμετείχε στο κίνημα εξηγεί ότι αποσύρθηκε όταν είδε γύρω της πρόσωπα που γνώριζε «ότι ήταν ‘fouloul’» ή που «δικαιολογούσαν τις ενέργειες της Κρατικής Ασφάλειας». Χίλια και ένα στοιχεία αποδεικνύουν ότι το κίνημα προετοιμαζόταν εδώ και καιρό από τον στρατό, με εγγυήσεις από τη Σαουδική Αραβία, την κρατική ασφάλεια και τους «fouloul». Ο δισεκατομμυριούχος Ναγκίμπ Σαουίρις, συνδεδεμένος με το παλαιό καθεστώς, αναγνώρισε ότι χρηματοδότησε τα στελέχη του κινήματος Ταμαρόντ, «χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν», ενώ η Ταχάνι Ελ-Τζεμπάλι, πρώην αντιπρόεδρος του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου, εξηγούσε πώς τα βοήθησε να καταστρώσουν μια στρατηγική που θα υποχρέωνε τον στρατό να επέμβει. Η ίδια η Ελ-Τζεμπάλι, στήριγμα του καθεστώτος Μουμπάρακ, δήλωνε ότι θα έπρεπε οι κάτοχοι πτυχίων να διαθέτουν περισσότερες ψήφους στις εκλογές. Και, ως εκ θαύματος, μετά την πτώση του Μόρσι, οι ελλείψεις σε διάφορα είδη, κυρίως στη βενζίνη, σταμάτησαν, ενώ οι αστυνομικοί βγήκαν ξανά στους δρόμους. Αμφιβάλλει κανείς βάσιμα, ωστόσο, ότι οι αστυνομικοί θα προστατεύσουν τις γυναίκες: στις 3 Ιουλίου, ημέρα που ανατράπηκε ο Μόρσι, γύρω στις εκατό σεξουαλικές επιθέσεις και βιασμοί έγιναν στην πλατεία Ταχρίρ. Άλλωστε, δεν ήταν ο στρατηγός Αμπντέλ Φάταχ Αλ-Σίσι, ο νέος ισχυρός άνδρας του καθεστώτος, που εξυμνούσε τα «τεστ παρθενίας» που πραγματοποιούσε ο στρατός σε διαδηλώτριες, τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2011; Η ανατροπή του Μόρσι δεν διεύρυνε την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης στην Αίγυπτο. Το αντίθετο: έξι κανάλια απαγορεύτηκαν, δημοσιογράφοι συνελήφθησαν, τα ξένα μέσα ενημέρωσης καταγγέλθηκαν στους ίδιους τόνους που τα κατήγγειλε ο επίσημος Τύπος επί Μουμπάρακ. Η διατήρηση του υπουργείου Ενημέρωσης δεν προμηνύει τίποτε καλό. Ενώ τα κρατικά μέσα ενημέρωσης αρνούνται να καλύψουν τις διαδηλώσεις που οργανώνουν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι -στις οποίες συμμετέχουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι-, η συντριπτική πλειονότητα των δημοσιογράφων υποτάσσεται στον, εθνικιστικών τόνων, επίσημο λόγο. Πρέπει, ωστόσο, να διαβάσει κανείς την εξαιρετική και θαρραλέα τοποθέτηση του διάσημου κωμικού Μπασέμ Γιουσέφ, ο οποίος, αν και δηλωμένος εχθρός των Αδελφών Μουσουλμάνων, καταγγέλλει την απανθρωπιά που εξαπλώνεται σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Χαρακτηριστική περίπτωση: η κάλυψη της καταστολής της συγκέντρωσης που οργάνωσαν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, στις 8 Ιουλίου, μπροστά στην έδρα της δημοκρατικής φρουράς, όπου τουλάχιστον 50 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Όταν ρωτήθηκε για την υπερβολική χρήση βίας, ο εκπρόσωπος του στρατού απάντησε, χωρίς να γελάσει (ή να κλάψει): «Ποια ‘υπερβολική χρήση βίας’; Θα ήταν υπερβολική εάν είχαμε σκοτώσει τριακόσια άτομα». Η αγγλόφωνη ιστοσελίδα Mada Masr, μία από τις ελάχιστες που δεν έχουν γλιστρήσει στην προπαγάνδα, δημοσίευσε μαρτυρίες - κόλαφο για τον στρατό, ιδιαίτερα τα πλά-
να σκηνοθέτη που εργαζόταν για κανάλι της αντιπολίτευσης, τα οποία έδειχναν στρατιώτες να πυροβολούν χωρίς κανέναν λόγο. Το βίντεο αυτό γρήγορα αποσύρθηκε από την ιστοσελίδα, «αναμένοντας την επίσημη θέση του στρατού». Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα AlChourouk και περιείχε μαρτυρίες αρκετών κατοίκων της συνοικίας, οι οποίοι επιβεβαίωναν ότι ο στρατός πρώτος άνοιξε πυρ, εξαφανίστηκε και αυτό. Όλες οι εξουσίες βρίσκονται πλέον στα χέρια του Άντλι Μανσούρ, μέλους του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου και προέδρου του για... σαρανταοκτώ ώρες. Ο άνθρωπος αυτός, του οποίου η σταδιοδρομία είναι συνδεδεμένη με το παλαιό καθεστώς και τη Σαουδική Αραβία, όπου εργάστηκε για πάνω από δέκα χρόνια, θέ-
Η νέα κυβέρνηση επιβεβαίωσε τον ρόλο - κλειδί του στρατηγού Αλ-Σίσι, ο οποίος διορίστηκε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, αλλά παραμένει και υπουργός Άμυνας. Στην κυβέρνηση κυριαρχούν, στον οικονομικό τομέα, υπέρμαχοι του φιλελευθερισμού και αρκετά πρόσωπα του παλαιού καθεστώτος
ΚΥΡΙΑΚΗ 11 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013
σπισε έναν «οδικό χάρτη», μια συνταγματική διακήρυξη που του δίνει όλες τις εκτελεστικές και νομοθετικές αρμοδιότητες και προβλέπει εκλογές σε έξι μήνες. Ορισμένα επίμαχα άρθρα του προηγούμενου Συντάγματος καταργήθηκαν: ο συμβουλευτικός ρόλος του ισλαμικού Πανεπιστημίου Al-Azhar στην επεξεργασία των νομοσχεδίων, ο περιορισμός του συνδικαλιστικού πλουραλισμού κ.τλ. Ο στρατός, όμως, μένει εκτός κάθε πολιτικού ελέγχου. Κατά παράδοξο τρόπο, στον θρησκευτικό τομέα, η νέα διατύπωση που υιοθετήθηκε αποτελεί οπισθοχώρηση, καθώς «οι αρχές της σαρία» παραμένουν «κύρια πηγή της νομοθεσίας», αλλά, αυτή τη φορά, προσδιορίζεται ότι πρέπει να είναι σύμφωνες με τη σουνιτική παράδοση. Η παράγραφος αυτή έφερε σε πολύ δύσκολη θέση το Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας, το οποίο την καταδίκασε, πριν, τελικά, υπαναχωρήσει. Το κίνημα Ταμαρόντ, από την πλευρά του, έχει ξεκινήσει εκστρατεία για να τεθούν εκτός νόμου οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και τα σαλαφιστικά κόμματα - τα οποία αντιπροσωπεύουν, με τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς, το ένα τρίτο του πληθυσμού ! Η νέα κυβέρνηση επιβεβαίωσε τον ρόλο κλειδί του στρατηγού Αλ-Σίσι, ο οποίος διορίστηκε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, αλλά παραμένει και υπουργός Άμυνας. Στην κυβέρνηση κυριαρχούν, στον οικονομικό τομέα, υπέρμαχοι του φιλελευθερισμού και αρκετά πρόσωπα του παλαιού καθεστώτος. Η τοποθέτηση ενός επικεφαλής ανεξάρτητου συνδικάτου στη θέση του υπουργού Εργασίας αποτελεί το μοναδικό καλό νέο. Για πολύ καιρό, η κοινή γνώμη αναρωτιόταν εάν μια κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων θα ήταν «δρόμος χωρίς επιστροφή». Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι εάν, μετά την ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου, η Αίγυπτος θα ξανακάνει ελεύθερες εκλογές. Μολονότι ορισμένοι αξιωματούχοι, όπως ο Ελ-Μπαρα-
ντέι, δηλώνουν ότι είναι απαραίτητο να συμμετέχουν και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στην πολιτική διαδικασία, παραμένουν βουβοί μπροστά στην καταστολή και τις διώξεις από την κρατική ασφάλεια και τον στρατό, εκτός κάθε νομιμότητας, εναντίον των μελών της Αδελφότητας, τα οποία χαρακτηρίζονται «τρομοκράτες» από τα μέσα ενημέρωσης. Πώς να εξηγηθεί αλλιώς η έναρξη έρευνας για την απόδραση του Μόρσι και αρκετών ηγετικών στελεχών των Αδελφών Μουσουλμάνων από τις φυλακές Ouadi Al-Natroun, κατά τη διάρκεια του ξεσηκωμού του Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου 2011; Εδώ και μήνες, στον Τύπο, που τροφοδοτείτο με διαρροές από τις moukhabarat (υπηρεσίες πληροφοριών), πολλαπλασιάζονταν οι «αποκαλύψεις» για το συγκεκριμένο συμβάν, με ισχυρισμούς, μάλιστα, ότι τους Αδελφούς Μουσουλμάνους είχαν βοηθήσει η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και η Αλ-Κάιντα - γεγονός που πυροδοτεί μια άγρια αντιπαλαιστινιακή και εθνικιστική εκστρατεία. Μήπως είναι ζήτημα χρόνου και η ενοχοποίηση μελών των Αδελφών Μουσουλμάνων επειδή απαίτησαν την παραίτηση του Μουμπάρακ; Πρόκειται, άραγε, για προσπάθεια να εξωθηθούν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στη βία -ακόμη και να την προκαλέσουν- για να δικαιολογηθεί η επαναφορά της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στο όνομα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας»; Η αστάθεια στη Χερσόνησο του Σινά, η οποία δεν ξεκίνησε επί προεδρίας Μόρσι, θα χρησιμεύσει ως πρόσχημα; Ό,τι κι αν γίνει, δεν θα υπάρξει πολιτική ομαλότητα χωρίς τη συμμετοχή όλων των δυνάμεων, δηλαδή και των ισλαμιστών και των Αδελφών Μουσουλμάνων, οι οποίοι θα πρέπει να αντλήσουν τα διδάγματα της αποτυχίας τους και να γυρίσουν τη σελίδα της παρανομίας. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ