Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 11 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2013 TEYXOΣ 27
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΑΙΓΥΠΤΟΣ: ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ, ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ
Η επανάσταση στη σκιά των στρατιωτικών Πραξικόπημα; Λαϊκός ξεσηκωμός; Νέα φάση της επανάστασης; Πώς να χαρακτηρίσει κανείς το μαζικό κίνημα κατά του Μοχάμεντ Μόρσι και, στη συνέχεια, την αποπομπή του πρώτου μη στρατιωτικού και δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της Αιγύπτου; Μολονότι οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι φέρουν βαριά ευθύνη για την αποτυχία τους, η σκιά των στρατιωτικών και του παλαιού καθεστώτος διαγράφεται πίσω από τους διαδηλωτές. Του Alain Gresh*
Ε
ίναι φυσικό να νιώθει κανείς έκπληξη όταν στρατιωτική πηγή πιστοποιεί ότι 14 εκατομμύρια Αιγύπτιοι (αριθμός που, σε ορισμένες εκδοχές, έφτανε μέχρι τα 33 εκατομμύρια) κατέβηκαν στους δρόμους στις 30 Ιουνίου 2013 κι όταν, επιπλέον, ο ίδιος ο στρατός δίνει στα μέσα ενημέρωσης πλάνα από στρατιωτικά αεροσκάφη για να επιβεβαιώσει τους ισχυρισμούς του. Είναι φυσικό να αναρωτιέται κανείς όταν αξιωματούχοι του υπουργείου Εσωτερικών χαιρετίζουν τις πιο μεγάλες διαδηλώσεις στην ιστορία της Αιγύπτου. Είναι εξίσου φυσικό να είναι κανείς επιφυλακτικός με τις 15, πόσω μάλλον με τις 22, εκατομμύρια υπογραφές που μάζεψε το κίνημα Ταμαρόντ («Εξέγερση»), ζητώντας την παραίτηση του προέδρου Μόρσι, όπως επίσης φυσικό είναι και να χαμογελά κανείς όταν μια «Αιγύπτια φιλόσοφος» διαβεβαιώνει ότι οι υπογραφές «καταμετρήθηκαν ξανά από το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο». Δεν έχει σημασία. Πέρα από τις υπερβολές αυτές, η χώρα γνώρισε, στις 30 Ιουνίου, τις πιο
* Ο Alain Gresh είναι δημοσιογράφος, μέλος του διευθυντηρίου της «Le Monde diplomatique»
ογκώδεις κινητοποιήσεις μετά από την περίοδο του Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου 2011. Μαζικά, οι Αιγύπτιοι θέλησαν να υπενθυμίσουν τις απαιτήσεις τους για αξιοπρέπεια, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη. Θέλησαν να δηλώσουν ότι απορρίπτουν την πολιτική του Μόρσι και της οργάνωσης που εκπροσωπεί, των Αδελφών Μουσουλμάνων. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, που ιδρύθηκε το 1928, πέρασε έναν πολυτάραχο 20ό αιώνα. Η ιστορία της έχει σημαδευτεί από την καταστολή, τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια. Ωστόσο, κάθε φορά που δινόταν η ευκαιρία, η οργάνωση κατέγραφε σημαντικές εκλογικές επιτυχίες, είτε σε βουλευτικές εκλογές είτε σε αρχαιρεσίες επαγγελματικών κλάδων (μηχανικών, γιατρών, δικηγόρων κ.ά.). Για δεκαετίες, το σύνθημά της «Το Ισλάμ είναι η λύση», το δίκτυο αλληλεγγύης της και η αυταπάρνηση των στελεχών της είχε προσδώσει στην οργάνωση αξιοσημείωτη αύρα. Και της είχε διασφαλίσει την πλειοψηφία στις πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές (τέλη 2011-αρχές 2012), οι οποίες σφραγίστηκαν από την άνευ προηγουμένου συμμετοχή 30 εκατομμυρίων Αιγυπτίων. Πέρα από τον σκληρό πυρήνα των συμπαθούντων, πολλοί ψηφοφόροι θέλησαν να δώσουν μια ευκαιρία στην οργάνωση που ίδρυσε ο Χασάν Αλ-Μπάνα. «Τα έχουμε δοκιμάσει όλα. Δοκιμάσαμε τον
βασιλιά, δεν περπάτησε. Μετά, δοκιμάσαμε τον σοσιαλισμό με τον Νάσερ και, ακόμη και στο φόρτε του σοσιαλισμού, υπήρχαν οι πασάδες του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών. Μετά, δοκιμάσαμε το κέντρο, έπειτα τον καπιταλισμό. (...) Και αυτό δεν περπάτησε. Θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε και τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, τώρα, να δούμε αν θα περπατήσουν. Έτσι κι αλλιώς, δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε». Σε μια χειμαρρώδη αφήγηση των περιπετειών του στα μποτιλιαρίσματα του προεπαναστατικού Καΐρου, ο συγγραφέας Καλέντ Αλ-Καμίσι μετέφερε το παραπάνω σχόλιο ενός ταξιτζή. Την άνοιξη του 2013, ο ίδιος λάτρης των εκμυστηρεύσεων των ταξιτζήδων άκουσε άλλο καμπανάκι: «Ούτε και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι περπατάνε». Ό,τι δεν κατάφερε η καταστολή, το πέτυχαν δυόμισι χρόνια δημόσιας ζωής και ενός δημόσιου διαλόγου πλουραλιστικού, πιο ανοικτού και συχνά μαχητικού: όταν εκτέθηκαν στο φως και τη συζήτηση, η επιρροή των Αδελφών Μουσουλμάνων υποχώρησε με αδυσώπητη ακρίβεια. Εδώ και αρκετούς μήνες, οι κάλπες επιβεβαίωναν την υποχώρηση των Αδελφών Μουσουλμάνων. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, τον Μάιο του 2012, ο Μόρσι δεν έλαβε παρά το 25% των ψήφων. Απέσπασε την πλειοψηφία στον δεύτερο γύρο χάρη σε όσους απέρριπταν τον αντίπαλό του, τον στρατηγό Αχμέντ Σαφίκ, δηλωμένο υποψήφιο του παλαιού καθεστώτος. Μια σχετική περίοδος χάριτος ορισμένων μηνών επέτρεψε στον πρόεδρο να απαλλαγεί βελούδινα, τον Αύγουστο του 2012, από το Ανώτατο Συμβούλιο Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF), το οποίο ήταν υπεύθυνο για την καταστροφική μετάβαση μετά την πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ και για πρακτικές άγριας καταστολής, όπως τον Οκτώβριο του 2011, εναντίον μιας ειρηνικής διαδήλωσης αλληλεγγύης στους Κόπτες χριστια-
νούς. Σε δεύτερη φάση, ο Αιγύπτιος πρόεδρος και η οργάνωσή του είδαν τη δημοτικότητά τους να καταποντίζεται και τα ποσοστά τους να υποχωρούν στις φοιτητικές εκλογές, αλλά και στα συνδικάτα των δημοσιογράφων και των φαρμακοποιών. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για την αποτυχία αυτή και δεν ανάγονται όλοι σε ευθύνες των Αδελφών Μουσουλμάνων. Κατά βάση, η οργάνωση δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στα νέα, πλουραλιστικά πολιτικά δεδομένα, να αποτινάξει την κουλτούρα της παρανομίας, να μετασχηματιστεί σε πολιτικό κόμμα, να δημιουργήσει συμμαχίες. Ίδρυσε, βέβαια, το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, αλλά το κόμμα παρέμεινε πλήρως ελεγχόμενο από την ηγεσία των Αδελφών Μουσουλμάνων. Στέλεχος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, εξιστορώντας την εμπειρία του από τις διαπραγματεύσεις με το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, μας εκμυστηρεύτηκε πώς, κάθε λίγο και λιγάκι, έπρεπε να διακόπτονται οι διαβουλεύσεις για να μπορούν οι συνομιλητές του να συμβουλευτούν την Αδελφότητα. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, έχοντας ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1990 μια διαδικασία εκσυγχρονισμού, η οποία σφραγίστηκε κυρίως από την αποδοχή των εννοιών της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας, βρέθηκαν, μετά την επιτυχία τους στις βουλευτικές εκλογές του 2005, στο στόχαστρο της καταστολής και ξανακλείστηκαν στον εαυτό τους. Στο συνέδριό τους, το 2009, η πιο συντηρητική πτέρυγα, με επικεφαλής τον επιχειρηματία Καϊράτ Αλ-Σάτερ, εδραίωσε τη θέση της και έβαλε στο περιθώριο τα πιο ανοικτά στοιχεία, όπως τον Άμπντελ Μονέιμ Αμπούλ Φουτούχ. Οπωσδήποτε, δεν ήταν ο θρησκευτικός προΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 7