LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΟΛΙΒΙΑ
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 TEYXOΣ 31
diplomatique
«Εγώ, ο πρόεδρος της Βολιβίας, όμηρος στην Ευρώπη» Οι αποκαλύψεις του Έντουαρντ Σνόουντεν σχετικά με τις διαστάσεις που έχει λάβει η αμερικανική κατασκοπεία συνάντησαν μάλλον χλιαρές αντιδράσεις από τους Ευρωπαίους ηγέτες. Οι ίδιοι, ωστόσο, δεν δίστασαν να ακινητοποιήσουν το αεροπλάνο του προέδρου της Βολιβίας Έβο Μοράλες, επειδή υποψιάζονταν ότι μετέφερε κρυφά τον Αμερικανό. Του Evo Morales Ayma*
Σ
τις 2 του περασμένου Ιουλίου έλαβε χώρα ένα από τα πλέον ανήκουστα περιστατικά στην ιστορία του διεθνούς δικαίου: αρχικά η απαγόρευση στο αεροπλάνο του προέδρου του πολυεθνικού κράτους της Βολιβίας να πετάξει πάνω από τον εναέριο χώρο της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας, κατόπιν η ομηρεία μου στο αεροδρόμιο της Βιέννης για 14 ώρες. Αρκετές εβδομάδες αργότερα η απόπειρα αυτή κατά της ζωής των μελών μιας επίσημης αντιπροσωπείας, την οποία διέπραξαν κράτη που φημίζονται ως δημοκρατικά και με σεβασμό απέναντι στους νόμους, εξακολουθεί να προκαλεί αγανάκτηση, καθώς πληθαίνουν οι καταγγελίες από πολίτες, κοινωνικές οργανώσεις, διεθνείς οργανισμούς και κυβερνήσεις ανά τον κόσμο. Τι είχε συμβεί; Βρισκόμουν στη Μόσχα, λίγα λεπτά προτού ξεκινήσει μια σύσκεψη με τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, όταν ένας από τους βοηθούς μου με ειδοποίησε για κάποιες τεχνικές δυσκολίες: ήταν αδύνατο να πάμε στην Πορτογαλία, όπως προβλεπόταν αρχικά. Ωστόσο, μόλις τελείωσε η συνομιλία μου με τον Ρώσο πρόεδρο, έγινε φανερό ότι το πρόβλημα μόνο τεχνικής φύσε-
* Ο Evo Morales Ayma είναι πρόεδρος του πολυεθνικού κράτους της Βολιβίας
ως δεν ήταν... Από τη Λα Πας ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας μας, Δαβίδ Τσοκεγουάνκα, κατορθώνει να οργανώσει έναν ενδιάμεσο σταθμό στο Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια, στην Ισπανία, και να επικυρώσει ένα νέο σχέδιο πτήσης. Όλα φαίνονται εντάξει... Όμως, ενώ ήμασταν στον αέρα, έρχεται να με δει ο συνταγματάρχης της αεροπορίας Σελιάρ Αρίσπε, διοικητής της αεροπορικού πληρώματος του προέδρου, ο οποίος εκείνη την ημέρα βρισκόταν στη θέση του πιλότου: «Το Παρίσι μας αφαιρεί την άδεια πτήσης. Δεν μπορούμε να μπούμε στον γαλλικό εναέριο χώρο». Η έκπληξή του ήταν μεγάλη όσο και η ανησυχία του: ήμασταν σχεδόν έτοιμοι να περά-
Η ομηρεία του προεδρικού αεροπλάνου και του πληρώματός του -την οποία είχαμε κάθε λόγο να θεωρούμε αδιανόητη την αυγή του 21ου αιώνααναδεικνύει μια μορφή ρατσισμού που διαιωνίζεται στους κόλπους ορισμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων
σουμε πάνω από τη Γαλλία. Μπορούσαμε βέβαια να επιχειρήσουμε να επιστρέψουμε στη Ρωσία, αλλά διατρέχαμε τον κίνδυνο να ξεμείνουμε από κηροζίνη. Οπότε ο σμήναρχος Αρίσπε ήρθε σε επαφή με τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου της Βιέννης για να ζητήσει την άδεια να πραγματοποιήσει επείγουσα προσγείωση. Σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσουμε τις αρχές της Αυστρίας που μας έδωσαν το πράσινο φως. Εγκαταστάθηκα σε ένα μικρό γραφείο που μου παραχώρησαν στο αεροδρόμιο και ήμουν σε ανοιχτή γραμμή με τον αντιπρόεδρο Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα και με τον υπουργό Εξωτερικών Τσοκεγουάνκα προκειμένου να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε στη συνέχεια και κυρίως να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους λόγους της γαλλικής απόφασης, όταν ο πιλότος με ενημέρωσε ότι και η Ιταλία μας απαγόρευε την είσοδο στον εναέριο χώρο της. Εκείνη τη στιγμή δέχτηκα την επίσκεψη του Ισπανού πρέσβη στην Αυστρία, Αλμπέρτο Καρνέρο, ο οποίος μου ανακοίνωσε ότι μόλις είχε εγκριθεί ένα νέο σχέδιο για να κατευθυνθώ στην Ισπανία. Μόνο που, όπως μου εξήγησε, θα πρέπει απαραιτήτως να γίνει έλεγχος στο προεδρικό αεροπλάνο. Επρόκειτο μάλιστα για έναν αδιαπραγμάτευτο όρο προκειμένου να αναχωρήσουμε για το Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια. Μόλις τον ρώτησα για τους λόγους αυτής της απαίτησης, ο Καρνέρο ανέφερε το όνομα του Έντουαρντ Σνόουντεν, του υπαλλήλου εκείνης της αμερικανικής εταιρείας στην οποία είχε αναθέσει η Ουάσιγκτον το έργο της κατασκοπείας. Του απάντησα ότι τον γνώριζα μόνο από τα δημοσιεύματα του Τύπου. Υπενθύμισα μάλιστα στον Ισπανό διπλωμάτη ότι η χώρα μου σέβεται τις διεθνείς συμβάσεις: σε καμία περίπτωση δεν θα επιχειρούσα να περάσω κρυφά οποιονδήποτε στη Βολιβία. Ο Καρνέρο βρισκόταν σε διαρκή επαφή με τον αναπληρωτή γραμματέα Εξωτερικών Υποθέσεων και Συνεργασίας Ραφαέλ Μεντίβιλ Πέιδρο, ο ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Μαθήματα καπιταλισμού για τους λιπο Αποτελεί υποχρεωτικό σταθμό για τους Βορειοκορεάτες, οι οποίοι με κίνδυνο της ζωής τους κατορθώνουν να φτάσουν στον Νότο: διαμονή τριών μηνών στο κέντρο υποδοχής του Χαναγουόν, που αποστολή του είναι να τους διδάξει τους κανόνες που διέπουν το νέο τους σύμπαν. Πριν το μεγάλο άλμα στον αληθινό κόσμο... Της ειδικής απεσταλμένης μας Martine Bulard*
«Δ
εν μπορούμε να σας δώσουμε τη διεύθυνση. Είναι μυστική. Αλλά, στο τέρμα του λεωφορείου στο Ανσεόνγκ θα σας πάρει το ταξί. Αν έρθετε με αυτοκίνητο, που είναι προτιμότερο, θα σας καθοδηγήσουν». Η διαδρομή από το κέντρο της Σεούλ, το πολύ να πάρει κάτι παραπάνω από μια ώρα, διευκρινίζει ο συνομιλητής μας. Φεύγουμε λοιπόν με αυτοκίνητο για το Χαναγουόν, το κέντρο υποδοχής των προσφύγων από τη Βόρεια Κορέα. Αλλά η σακαράκα μας δεν αντέχει στον αυτοκινητόδρομο. Ξάφνου σταματά, αναδίδοντας μια μυρωδιά καμένου λάστιχου. Ύστερα από πολλές άκαρπες προσπάθειες να βρούμε ταξί, η διοίκηση του κέντρου προτείνει να έρθει προς αναζήτησή μας. Αφήνουμε επιτέλους τα μέρη που τα καίει το λιοπύρι για να εγκατασταθούμε σε ένα κλιματιζόμενο 4x4. Με μια δόση συμπόνιας, η δεσποινίς Σιν Σουν-Χίι, μια κομψότατη νεαρή γυναίκα, μας φέρνει ένα μπουκάλι νερό. Δράττει την ευκαιρία για να μας θυμίσει ορισμένες συμβουλές: ναι, μπορούμε να θέσουμε ερωτήσεις μετά την παρουσίαση στα αγγλικά. Όχι, δεν μπορούμε να μιλήσουμε με τους πρόσφυγες... «Εξάλλου, σας το είχα τονίσει από πριν»! Με μια ιδέα επιθετικότητας: ξέρει από δημοσιογράφους! Και τέλος, κυρίως όχι φωτογραφίες, ούτε ανθρώπων ούτε τόπων. «Μπορείτε να δείτε τα παιδιά, αλλά όχι να τους μιλήσετε». Ώσπου να τελειώσουμε με τις συστάσεις, φτάσαμε στον προορισμό μας, αφού διασχίσαμε χωριά, δάση και ορυζώνες. Περνάμε τη διπλή μπάρα, αφήνουμε τα διαβατήρια στην είσοδο και μπαίνουμε σε αυτό το αλλόκοτο σχολείο όπου οι * Η Martine Bulard είναι συντάκτης της Le Monde diplomatique
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΚΟΡΕΑ πρόσφυγες από τη Βόρεια Κορέα θα ανακαλύψουν την ελεύθερη αγορά και τον ανταγωνισμό νοτιοκορεατικού τύπου. Κτήρια από τούβλο στεγάζουν ένα σχολείο για ενήλικες κι άλλο ένα για τα παιδιά, καθώς και κοιτώνες. Παρά το βουκολικό περιβάλλον με το γκαζόν και τα λουλουδάκια, έχεις την εντύπωση ότι βρίσκεσαι σε ένα τεράστιο οικοτροφείο: καθαρό και τακτοποιημένο, βέβαια, αλλά εντελώς μαντρωμένο. Η αίσθηση αυτή ενισχύεται από τη σκούρα μπλε φόρμα με την κίτρινη φωσφοριζέ στάμπα την οποία φορούν άντρες και γυναίκες -μόνο τα παιδιά έχουν γλιτώσει από τη στολή- και από τον φράχτη με τα κάγκελα και το αγκαθωτό σύρμα στο πάνω μέρος. «Είναι για την προστασία από τους δουλέμπορους», σχολιάζει η δεσποινίς Σιν βλέποντας το βλέμμα μας να εστιάζεται εκεί. Αυτοί που βοήθησαν τον κόσμο να περάσει παράνομα τα σύνορα όντως απαιτούν τα χρωστούμενα, ενίοτε και με τη βία. Ο διευθυντής του κέντρου, ο Σέουνγκ Χουν-Γιουνγκ, μας υποδέχεται πολύ εγκάρδια με τη δεσποινίδα Σιν στο πλάι του, τα τακούνια της οποίας χτυπούν με θόρυβο στο δάπεδο. Ξεκινά η παρουσίαση του PowerPoint. Δεν θα μας δώσουν κανένα έγγραφο, καθώς το πρόγραμμα, όπως και το μέρος, είναι άκρως απόρρητα. Μπορούμε να κρατήσουμε σημειώσεις, αλλά τίποτα παραπάνω. Εδώ, τους μετανάστες από τον Βορρά τους ονομάζουν «λιποτάκτες» - μια ονομασία που αναδίδει ένα άρωμα ψυχρού πολέμου. Πριν γίνουν πολίτες του Νότου, πρέπει να μείνουν για τρεις μήνες σε αυτό το μέρος, χωρίς να δέχονται επισκέψεις, ακόμα κι αν έχουν ήδη συγγενείς στη χώρα. Δεν έχουν ούτε το δικαίωμα να βγαίνουν έξω, παρά μόνο σε ομάδες (υπό επίβλεψη). Τα μόνα που επιτρέπονται είναι τηλεφωνήματα από θαλάμους. Και φυσικά, δεν υπάρχουν κινητά. Περίπου δύο με τρεις χιλιάδες άτομα περνούν κάθε χρόνο από αυτό τον υποχρεωτικό σταθμό. Το 2012 υπήρχαν επίσημα γύρω στους 25.000 Βορειοκορεάτες στη χώρα. Προτού καθίσουν στα θρανία αυτού του πολύ ειδικού σχολείου, υφίστανται ανάκριση τριών εβδομάδων από τους πράκτορες της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (National Intelligence Service, NIS) προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν υπάρχουν κατάσκοποι ανάμεσά τους και ότι όλοι προέρχονται από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας. Πράγματι, ορισμένοι Σινοκορεάτες προσπαθούν να επωφεληθούν από την ευκαιρία για να εγκαταλείψουν το κινεζικό έδαφος, μας εξηγεί ο Σέουνγκ. Αυτοί επαναπατρίζονται αμέσως. Αφού διαπιστωθεί ότι πρόκειται για γνήσιους «λιποτάκτες», οι πρόσφυγες μπορούν να γίνουν δεκτοί στο Χαναγουόν. Οι εφτά στους δέκα είναι γυναίκες, ενίοτε συνοδευόμενες από παιδιά, γιατί είναι αναμφίβολα «πολύ πιο εύκολο για αυτές να ξεγελάσουν τον έλεγχο. Οι άντρες συχνά συ-
γκεντρώνονται στο γραφείο ή στο εργοστάσιο και οι μετακινήσεις τους δέχονται μεγαλύτερη επιτήρηση», εξηγεί ο διευθυντής. Εν πάση περιπτώσει, οι γυναίκες κάνουν το βήμα, με τη βοήθεια παράνομων θρησκευτικών δομών, μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) ή δουλέμπορων οι οποίοι αμείβονται ανάλογα. Δεν τίθεται θέμα να διασχίσεις τα σύνορα ανάμεσα στις δύο χώρες: η λωρίδα φάρδους τεσσάρων χιλιομέτρων, που κόβει τη χερσόνησο στα δύο και που κακώς ονομάζεται αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, έχει ένα ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό στρατιωτών, Βορειοκορεατών και Νοτιοκορεατών, καθώς και Αμερικανών. Το πιο απλό είναι να διασχίσεις τον ποταμό Τουμάν, το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Βόρεια Κορέα και την Κίνα. Ορισμένοι μένουν στα παραμεθόρια χωριά1. Άλλοι διασχίζουν τη χώρα για να περάσουν στο Λάος ή στην Ταϊλάνδη, ώσπου να μπορέσουν να φτάσουν στη Νότια Κορέα. Όπως και να έχει, αυτός ο περίπλους είναι αβέβαιος και επικίνδυνος. Εδώ και δύο χρόνια, ο αριθμός των προσφύγων έχει μειωθεί περίπου κατά το ήμισυ λόγω του μεγαλύτερου ελέγχου στα σύνορα από τις κινεζικές αρχές και, δευτερευόντως, λόγω μιας κάποιας βελτίωσης στις συνθήκες ζωής των κατοίκων της Πιονγιάνγκ. Για τους νεοφερμένους, η πρώτη φάση είναι αφιερωμένη σε ψυχολογικά τεστ και στην επαναφορά τους σε «σωματική και ψυχολογική φόρμα». Οι πρόσφυγες συχνά έχουν περάσει πρώτα από την Κίνα, όπου «έζησαν κάτω από τρομακτικές συνθήκες», λέει ο Σέουνγκ. Κάποιες γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού, αν κι ελάχιστες μιλούν
γι’ αυτό. Όσο για τις ανακρίσεις στις οποίες υποβάλλονται από τις μυστικές υπηρεσίες, δεν έχουν τίποτα το ευχάριστο. Ακόμα και ο διευθυντής του σχολείου για τα παιδιά, ευθυτενής μέσα στις μπότες του και σταθερός στις αρχές του, τις προσθέτει στη λίστα των τραυματικών εμπειριών που υφίστανται οι μικροί του μαθητές. Οδοντίατροι, γιατροί και ψυχίατροι καλούνται στους μοντέρνους χώρους υποδοχής. Η μιζέρια της εξορίας γιατρεύεται εδώ... τουλάχιστον εν μέρει. Εν συνεχεία, περνάμε στα σοβαρά: στην εκμάθηση των αξιών της Δημοκρατίας της Κορέας σε 120 ώρες. Τα πνεύματα πρέπει να «αναμορφωθούν». Στο πρόγραμμα ο καπιταλισμός, η επιχειρηματικότητα, η έννοια του πολίτη... Η αρχή γίνεται με τις αρετές της οικονομίας της αγοράς, που διδάσκεται καμιά δεκαριά ώρες. «Καταπιανόμαστε ταυτόχρονα με ζητήματα ουσίας και με τις πρακτικές πλευρές τους», λέει ο διευθυντής. Όταν επιμένουμε να μάθουμε τα σημεία που διδάσκονται πραγματικά, μας συνοψίζει, ελαφρώς εκνευρισμένος: «Πρέπει να μεταδώσουμε την κουλτούρα της επιχειρηματικότητας, να τους δώσουμε να αντιληφθούν τον ρόλο της ιδιωτικής επιχείρησης, τη σημασία των χρηματοπιστωτικών θεμάτων. Τέτοια πράγματα...». Η επένδυση, το κέρδος, η τοποθέτηση χρημάτων, η ανεργία, ο ρόλος των chaebols2. Ο κ. Σέουνγκ αποφεύγει να απαντήσει επί του συγκεκριμένου, διαβεβαιώνοντάς μας ότι, εν πάση περιπτώσει, «δεν είναι βέβαιο ότι (οι μαθητές) καταλαβαίνουν πραγματικά τα θεωρητικά μαθήματα». Όσο για την πρακτική εκμάθηση, «για όσους
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/33
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013
οτάκτες του Βορρά έρχονται από την Κίνα και παρέμειναν εκεί για κάποιους μήνες, ίσως και χρόνια, η ιδιωτική οικονομία και ο ανταγωνισμός δεν είναι κάτι το καινούργιο». Και πολλοί ανάμεσα σε αυτούς που έρχονται απευθείας από την πλευρά των συνόρων είδαν τη μαύρη οικονομία να ανθεί και στα δικά τους μέρη: «Ξέρουν ήδη ότι το κράτος δεν διασφαλίζει πλέον τα πάντα και ότι πρέπει να παίρνουμε πρωτοβουλίες». Εν ολίγοις, δεν είναι τίποτα αναλφάβητοι που ήρθαν από τα χωριά τους. Πάντως, η εκπαίδευση δεν φαίνεται να έχει μεταβληθεί από το 1999, τη χρονιά που άνοιξε το πρώτο σχολείο. Οι καθηγητές πηγαίνουν τους οικότροφους στην αγορά για να μάθουν να κάνουν ψώνια, να χρησιμοποιούν πιστωτική κάρτα, να διαχειρίζονται τον προϋπολογισμό τους. Θα πρέπει επίσης, επιμένει ο διευθυντής, να τους εμφυσήσουμε «τους κανόνες τρόπου συμπεριφοράς σε μια επιχείρηση», να τους μεταδώσουμε τις έννοιες της οργάνωσης εργασίας αλλά και το πώς να πλασάρουν τον εαυτό τους: «Δεν ξέρουν πώς να ψάξουν την πιο καλοπληρωμένη δουλειά». Ορισμένοι Βορειοκορεάτες που πέρασαν από εκεί ισχυρίζονται ότι τους συνιστούν να αποφεύγουν τη συμμετοχή σε διαδηλώσεις. Ο κύριος Σέουνγκ, όμως, βεβαιώνει ότι «διδάσκεται το δικαίωμα στην εργασία, όπως και ο ρόλος των συνδικάτων». Και βέβαια, συνοψίζει στο τέλος της κουβέντας μας, «τους διδάσκουμε τον καπιταλισμό». Το είχαμε καταλάβει. Η εκπαίδευση άπτεται επίσης της «πραγματικής ιστορίας της κορεατικής χερσονήσου», η οποία δεν έχει πολλά να ζηλέψει από την «πραγματική ιστορία της κορεατικής χερσονήσου» διά χειρός του μακαρίτη Κιμ Ιλ-Σουνγκ. Οι κακοί από τη μια μεριά, οι καλοί από την άλλη. «Τους δείχνουμε τι σημαίνει δημοκρατία. Τους λέμε: ‘Τώρα είστε στη Νότια Κορέα, οφείλετε να αναγνωρίσετε τη νομιμότητα του νοτιοκορεατικού κράτους’. Γιατί έχουν ζήσει ώς τώρα με την ιδέα ότι δεν είμαστε το γνήσιο κορεατικό έθνος». Αφού διασφαλιστεί η πνευματική αναμόρφωση, περνάμε στα πρακτικά ζητήματα και στην προετοιμασία για δουλειά: εντατική εκπαίδευση στη χρήση ηλεκτρικών μηχανών και τεχνικών οξυγονοκόλλησης για τους άντρες. Οι γυναίκες μαθαίνουν δουλειές γραφείου, ραπτική, μαγειρική... Η διανομή εργασιών θεωρείται δεδομένη. Εντούτοις, όπως εξηγεί η Μικιόνγκ, μια καθαρίστρια από τη Βόρεια Κορέα την οποία συναντήσαμε σε μεγάλο ξενοδοχείο στη Σεούλ, «εμείς οι Βορειοκορεάτες κάνουμε μόνο τις δουλειές που δεν θέλουν οι ντόπιοι». Οι δουλειές «3D», όπως τις ονομάζουν εδώ: «dirty, difficult, dangerous» («βρόμικες, δύσκολες, επικίνδυνες»). Παρ’ όλα αυτά, η Μικιόνγκ νιώθει προνομιούχος: «Η δουλειά κρατάει πολλές ώρες την ημέρα, αλλά δεν είναι επικίνδυνη». Η ξαδέρφη της δουλεύει σε εργοστάσιο χημικών κάτω από ανυπόφορες συνθήκες, αν κρίνουμε από όσα μας περιγράφει. Δεν έχει άσχημες αναμνήσεις από το Χαναγουόν, γιατί όταν έφτασε, πριν από πέντε χρόνια, ήταν «αδύνατη κι εξαντλημένη». Αλλά, ακόμα και σήμερα, «το εγερτήριο στις 6.30 το πρωί και το κάλεσμα όπως στον στρατό» της τρυπούν τα αφτιά. Είναι η πρώτη ανάμνηση που έχει, πριν την εκμάθηση της γλώσσας ή της πληροφορικής. Μόλις ο προϊστάμενός της τελειώνει την παρουσίασή του, η δεσποινίς Σιν μας ξεναγεί στα δωμάτια που αυτή την ώρα είναι άδεια: η αίθουσα των υπολογιστών, οι τάξεις και η αίθουσα
προσευχής για τους Προτεστάντες, όπου η λειτουργία γίνεται κάθε Σάββατο. Αν και είναι Μάης, το χριστουγεννιάτικο έλατο βρίσκεται πάντα στη θέση του, διακοσμημένο με απλά σχέδια με θρησκευτικές ευχές. Οι μισοί οικότροφοι παίρνουν μέρος στη λειτουργία και «πολλοί ανακαλύπτουν τη θρησκεία», μας εξηγεί με υπερηφάνεια η δεσποινίς Σιν. Τη σκυτάλη παίρνουν συχνά οι χριστιανικές ΜΚΟ, αφότου οι πρόσφυγες φεύγουν από το Χαναγουόν. Οι εκκλησίες, οι οποίες είναι ισχυρές στη Νότια Κορέα, τους υποδέχονται σε οικοτροφεία, όπου προέχει η θρησκευτική κατήχηση. Στην άλλη πλευρά του διαδρόμου, είναι η αίθουσα με τον βουδιστικό βωμό: «Για λόγους ισότητας, αν και δεν έρχονται πολλοί εδώ», σχολιάζει η ξεναγός μας. Ωστόσο, η χρησιμότητα του σχολείου δεν είναι μόνο να εξαγνίζει τα πνεύματα και να γεμίζει το μυαλό. Προσφέρει και πρακτική βοήθεια. Μπορείς εκεί να βγάλεις δίπλωμα οδήγησης. Ύστερα από τρεις μήνες σε αυτή την κατάσταση, οι πρόσφυγες λαμβάνουν χρήματα για να πληρώσουν την εγγύηση ενός διαμερίσματος (πολύ μικρού, αν λάβουμε υπόψη το χορηγούμενο ποσό) και 7 εκατομμύρια γουόν (κάτι λιγότερο από 5.000 ευρώ), εκ των οποίων τα τέσσερα καταβάλλονται αμέσως και τα υπόλοιπα τρεις μήνες αργότερα. Σύμφωνα με τη δεσποινίδα Σιν, συμβαίνει συχνά οι δουλέμποροι που τους βοήθησαν να δραπετεύσουν να τους παίρνουν τα λεφτά με το που βγαίνουν. Στον έξω κόσμο, θα μάθουν σύντομα τον αληθινό καπιταλισμό - όχι αυτόν που τους παρουσιάζει ο διευθυντής του Χαναγουόν. Στους υπεργολάβους των υπεργολάβων, είναι αυτοί που κάνουν τη βρόμικη δουλειά. Δουλεύουν στην οικοδομή, στη χημεία, στη συντήρηση, στη βιομηχανία των ημιαγωγών ή στην αυτοκινητοβιομηχανία. Όπως ο Ανγκ Γιονγκ-Σέουνγκ, τον οποίο συναντήσαμε στο σπίτι του Κιμ Γιουνγκ-Τσουν. Ο ένας δουλεύει για έναν υπεργολάβο της Kia που κατασκευάζει καθίσματα αυτοκινήτων. Ο άλλος είναι στέλεχος σε μια εταιρεία λογισμικού της οποίας δεν αποκαλύπτει το όνομα. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θα είχαν συναντηθεί ποτέ... αν δεν ήταν στη μέση το Χαναγουόν. Δώδεκα χρόνια τώρα που ζουν στη Σεούλ, συναντώνται δύο με τρεις φορές τον χρόνο. Το πρόσωπο του Ανγκ είναι ση-
μαδεμένο από την κούραση, ενώ ο Κιμ έχει υιοθετήσει την αμφίεση του τέλειου στελέχους της Νότιας Κορέας : σκούρο μπλε εφαρμοστό κοστούμι, λευκό πουκάμισο, γραβάτα. «Ο ΓιονγκΣέουνγκ με βοήθησε όταν ήρθαμε εδώ», λέει με χαμόγελο. «Είχα απογοητευθεί. Στο σχολείο μάς αντιμετώπιζαν σαν καθυστερημένους. Το μόνο που μας μάθαιναν ήταν ιδεολογία». Ύστερα, πρέπει να τα βγάλεις πέρα μόνος σου. «Θα ήταν καλύτερα αν αξιολογούσαν τις δυνατότητές μας και μας βοηθούσαν να βρούμε τον δρόμο μας». Ο Ανγκ δεν συμμερίζεται αυτή την άποψη: στο Χαναγουόν έβγαλε δίπλωμα οδήγησης. Αν και δεν έχει αυτοκίνητο («δεν βγάζω αρκετά»), θεωρεί
«Τους δείχνουμε τι σημαίνει δημοκρατία. Τους λέμε: ‘Τώρα είστε στη Νότια Κορέα, οφείλετε να αναγνωρίσετε τη νομιμότητα του νοτιοκορεατικού κράτους’. Γιατί έχουν ζήσει ώς τώρα με την ιδέα ότι δεν είμαστε το γνήσιο κορεατικό έθνος»
ότι ήταν κάτι καλό. Πράγματι, κανένας δεν θέλει να κάνει αναδρομή στο παρελθόν, ούτε στη ζωή τους στη Λαϊκή Δημοκρατία της Βόρειας Κορέας, όπου και οι δύο έχουν αφήσει τις οικογένειές τους. Ούτε τα πρώτα τους βήματα στη Δημοκρατία της Κορέας που ήταν επώδυνα. Ο Κιμ, που δεν του έχουν αναγνωρίσει το δίπλωμα του μηχανικού, αναγκάστηκε να σπουδάσει από την αρχή, να δουλεύει και ξανά να δουλεύει. Και οι δύο συμφωνούν στο ότι η ζωή εδώ είναι πολύ σκληρή, πολύ πιο σκληρή από όσο είχαν φανταστεί. Η αλληλεγγύη που υπήρχε, πέρα από τον 38ο παράλληλο απουσιάζει παντελώς. Και τα «αδέρφια οι Νοτιοκορεάτες» τούς φέρονται με περιφρόνηση, αν όχι καχυποψία, ιδίως όταν ξεσπούν επεισόδια με την Πιονγιάνγκ. Ενίοτε συμβαίνει κάποιοι να ακολουθούν την αντίστροφη πορεία. Όπως εκείνος ο ψαράς που έφυγε για τον Βορρά με τη βάρκα του αφεντικού του και η ιστορία του συζητήθηκε ευρέως. Αν και σπάνιο, το φαινόμενο αυτό ήταν αδιανόητο μια δεκαετία νωρίτερα. Σε σημείο μάλιστα η Σεούλ να αρχίσει να ανησυχεί. «Η πολιτική απέναντι στους λιποτάκτες πρέπει να λάβει περισσότερο υπόψη της τις ανάγκες των Βορειοκορεατών», γράφουν οι Korean Times3. Η ανάλυση αυτή κατάφερε να κάνει έξαλλο τον εκπρόσωπο Τύπου του υπουργείου ενοποίησης Κιμ Χίουνγκ-Σουκ, ο οποίος μας δέχτηκε την ίδια μέρα της δημοσίευσης του άρθρου. «Δεν θα με κάνουν να πιστέψω ότι ζουν καλύτερα εκεί πέρα»! Το «εκεί πέρα» στο μυαλό του αντιστοιχεί στην «αυτοκρατορία του Κακού», με την οποία μπορεί βέβαια να κάνει κανείς διάλογο, αλλά, υπό όρους. Αν και κανένας δεν ισχυρίζεται ότι η ζωή είναι πιο γλυκιά στον Βορρά, πολλοί δηλώνουν ότι είναι στα σίγουρα αφύσικα δύσκολη στον Νότο για τους πρόσφυγες. Ο Ανγκ και ο Κιμ δεν μετανιώνουν που έφυγαν. Και οι δύο όμως δηλώνουν απογοητευμένοι από την εγκατάστασή τους εδώ: «Θα είμαστε πάντα λιποτάκτες». Δείτε την ταινία του Κινέζου Ζανγκ Λου «Ο ποταμός Τουμάν». 2 Τα chaebols της Νότιας Κορέας είναι γιγαντιαία επιχειρηματικά συγκροτήματα, μοναδικά σε ολόκληρο τον κόσμο, με σημαντικότερο τη Samsung. Βλ. «Samsung ou l’empire de la peur», Le Monde Diplomatique, Ιούλιος 2013. 3 Jun Jie-hye, «NK defector policy needs fix», The Korean Times, Σεούλ, 20 Μαΐου 2013. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
LE
MONDE
4/34
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 31
οποίος, όπως ήταν ολοφάνερο, του ζητούσε να επιμείνει. «Δεν θα κάνετε έλεγχο σε αυτό το αεροπλάνο» χρειάστηκε να του τονίσω επανειλημμένα. «Αν δεν πιστεύετε αυτό που σας λέω, σημαίνει ότι θεωρείτε ψεύτη τον πρόεδρο του κυρίαρχου κράτους της Βολιβίας». Ο διπλωμάτης βγήκε πάλι για να πάρει γραμμή από τον προϊστάμενό του και ξαναήρθε. Μου ζήτησε τότε να «πιει ένα καφεδάκι» μέσα στο αεροπλάνο. «Μα, με περνάτε για εγκληματία;» τον ρώτησα. «Αν επιμένετε να μπείτε στο αεροπλάνο, θα πρέπει να το κάνετε διά της βίας. Κι εγώ δεν θα μπορέσω να προβάλω αντίσταση σε μια στρατιωτική ή αστυνομική επιχείρηση. Δεν διαθέτω τα μέσα για κάτι τέτοιο». Ο πρέσβης, φανερά θορυβημένος, απέκλεισε το ενδεχόμενο προσφυγής στη βία, χωρίς να παραλείψει ωστόσο να μου διευκρινίσει ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν θα μπορέσει να μας εγκρίνει το σχέδιο πτήσης: «Στις 9 η ώρα το πρωί θα σας πούμε αν μπορείτε να αναχωρήσετε ή όχι. Μέχρι τότε, θα συζητήσουμε με τους φίλους μας» μου εξήγησε. «Φίλους; Μα ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι ‘φίλοι’ της Ισπανίας στους οποίους αναφέρεστε; Η Γαλλία και η Ιταλία, σωστά»; Αρνήθηκε να μου απαντήσει και αποχώρησε. Εκείνη τη στιγμή βρήκα την ευκαιρία να συνομιλήσω με την πρόεδρο της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες, η οποία είναι δικηγόρος και με καθοδηγεί σε νομικά ζητήματα, καθώς και με τους προέδρους της Βενεζουέλας και του Εκουαδόρ Νικολάς Μαδούρο και Ραφαέλ Κορέα, που και οι δυο ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την υπόθεσή μας. Ο πρόεδρος Κορέα μάλιστα μου τηλεφώνησε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας για να μάθει νέα μου. Η αλληλεγγύη αυτή μου έδινε δύναμη: «Έβο, δεν έχουν κανένα δικαίωμα να ψάξουν το αεροπλάνο σου!» μου επαναλάμβαναν. Δεν αγνοούσα το γεγονός ότι ένα προεδρικό αεροπλάνο απολαμβάνει το ίδιο καθεστώς με μια πρεσβεία. Ωστόσο, οι συμβουλές καθώς και η άφιξη των πρεσβευτών της Μπολιβαριανής Συμμαχίας των Λαών της Αμερικής μας (Alba)1 ενισχύουν την απόφασή μου να μείνω αμετακίνητος. Όχι, δεν θα προσφέρουμε στην Ισπανία ούτε σε καμία άλλη χώρα -πόσο μάλλον, στις ΗΠΑ- την ικανοποίηση να ψάξουν το αεροπλάνο μας. Θα υπερασπιστούμε την αξιοπρέπειά μας, την εθνική μας κυριαρχία και την τιμή της πατρίδας μας, της μεγάλης πατρίδας μας. Δεν θα δεχτούμε ποτέ αυτό τον εκβιασμό. Ο Ισπανός πρέσβης εμφανίζεται ξανά. Προβληματισμένος, ανήσυχος και νευρικός, μου υποδεικνύει ότι έχω επιτέλους όλο το ελεύθερο κι ότι μπορώ να φύγω. Επιτέλους, απογειωνόμαστε. Η απαγόρευση πτήσης πάνω από τον εναέριο χώρο, την οποία εξέδωσαν με εντολή της CIA ταυτόχρονα και συντονισμένα τέσσερις χώρες εναντίον μιας κυρίαρχης χώρας με μόνη πρόφαση ότι ίσως μεταφέραμε τον Σνόουντεν, αναδεικνύει το πολιτικό βάρος της μεγαλύτερης ιμπεριαλιστικής υπερδύναμης, των ΗΠΑ. Ώς τις 2 Ιουλίου (την ημέρα της απαγωγής μου), όλοι γνώριζαν ότι τα κράτη διαθέτουν υπηρεσίες ασφαλείας για να προστατεύσουν το έδαφός τους και τον πληθυσμό τους. Όμως, η Ουάσιγκτον ξεπέρασε κάθε όριο. Παραβιάζοντας κάθε αρχή καλής πίστης καθώς και τις διεθνείς συμβάσεις, μετέτρεψε ένα τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου σε αποικία. Προσβολή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που αποτελούν μια από τις κατακτήσεις της Γαλλικής Επανάστασης.
Το αποικιοκρατικό πνεύμα, που οδήγησε κατ’ αυτόν τον τρόπο στην υποταγή διάφορες χώρες, αποδεικνύει για μια ακόμα φορά ότι για την αμερικανική αυτοκρατορία δεν υπάρχουν όρια, ούτε νομικά, ούτε ηθικά, ούτε εδαφικά, όταν πρόκειται για την επιβολή των σχεδίων της. Τώρα πια είναι φανερό στα μάτια ολόκληρου του κόσμου ότι για μια τέτοια δύναμη ο κάθε νόμος μπορεί να παραβιαστεί, κάθε εθνική κυριαρχία να καταπατηθεί, κάθε ανθρώπινο δικαίωμα να αγνοηθεί. Οι ΗΠΑ οφείλουν βέβαια τη δύναμή τους στις ένοπλες δυνάμεις τους, οι οποίες εμπλέκονται σε διάφορους επεκτατικούς πολέμους και υποστηρίζονται από ένα ασυνήθιστο βιομηχανικοστρατιωτικό σύμπλεγμα. Τα στάδια των επεμβάσεών τους είναι ευρέως γνωστά: μετά τις στρατιωτικές κατακτήσεις, επιβάλλεται το ελεύθερο εμπόριο, μια ιδιόμορφη αντίληψη περί δημοκρατίας και, τέλος, η υποταγή των λαών στην αδηφαγία των πολυεθνικών. Τα ανεξίτηλα σημάδια του ιμπεριαλισμού -είτε στρατιωτικού είτε οικονομικούπαραμορφώνουν το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη, τη Συρία. Χώρες από τις οποίες ορισμένες δέχτηκαν εισβολή επειδή υπήρχαν υποψίες ότι έκρυβαν όπλα μαζικής καταστροφής ή φιλοξενούσαν τρομοκρατικές οργανώσεις. Χώρες όπου σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι χωρίς το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να ξεκινήσει την παραμικρή δίκη. Αλλά η δύναμη των ΗΠΑ έγκειται επίσης σε υπόγειους μηχανισμούς που σκοπός τους είναι να διασπείρουν τον φόβο, τον εκβιασμό και τον εκφοβισμό. Πλήθος οι συνταγές που πρόθυμα χρησιμοποιεί η Ουάσιγκτον για να διατηρήσει το στάτους της, όπως η «παραδειγματική τιμωρία» στην πιο ωμή αποικιοκρατική της μορφή που οδήγησε στη σκληρή καταπίεση των Ιθαγενών της Άμπια Γιάλα2. Η ίδια τιμωρία περιμένει τους λαούς που αποφασίζουν να απελευθερωθούν και τους πολιτικούς ηγέτες που επέλεξαν να κυβερνούν με το μέρος των ταπεινών. Η ανάμνηση αυτής της πολιτικής της παραδειγματικής τιμωρίας είναι ακόμα νωπή στη Λατινική Αμερική: Αρκεί να αναλογιστούμε τα πραξικοπήματα κατά του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα το 2002, του Μανουέλ Σελάγια στην Ονδούρα το 2009, του Κορέα το 2010, του Φερνάντο Λούγο στην Παραγουάη το 2012 και, φυσικά, κατά της δικής μας κυβέρνησης το 2008, υπό την
καθοδήγηση του Αμερικανού πρεσβευτή στη Βολιβία Φίλιπ Γκόλντμπεργκ3. «Το παράδειγμα», έτσι ώστε οι ιθαγενείς, οι εργάτες, οι αγρότες, τα κοινωνικά κινήματα να μην τολμήσουν να σηκώσουν κεφάλι ενάντια στις κυρίαρχες τάξεις. Το «παράδειγμα» για να λυγίσουν όσοι αντιστέκονται και να τρομάξουν οι υπόλοιποι. Ένα «παράδειγμα», ωστόσο, που τώρα πια παρακινεί τους ταπεινούς της ηπείρου και του κόσμου ολόκληρου να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους για να ενωθούν και να ενισχύσουν τους αγώνες τους. Η απόπειρα της οποίας πέσαμε θύματα αποκαλύπτει τα δυο πρόσωπα της ίδιας καταπίεσης ενάντια στην οποία αποφάσισαν να επαναστατήσουν οι λαοί: τον ιμπεριαλισμό και το πολιτικό και ιδεολογικό δίδυμό του, την αποικιοκρατία. Η ομηρεία του προεδρικού αεροπλάνου και του πληρώματός του -την οποία είχαμε κάθε λόγο να θεωρούμε αδιανόητη την αυγή του 21ου αιώνααναδεικνύει μια μορφή ρατσισμού που διαιωνίζεται στους κόλπους ορισμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Γι’ αυτούς οι Ινδιάνοι και οι δημοκρατικές ή επαναστατικές διαδικασίες για τις οποίες αγωνίζονται αποτελούν εμπόδια στην πορεία προς τον πολιτισμό. Αυτός ο ρατσισμός καταφεύγει πλέον στην αλαζονεία και στις πιο γελοίες εξηγήσεις «τεχνικής φύσεως» για να καλύψει μια πολιτική απόφαση που πάρθηκε σε ένα γραφείο της Ουάσιγκτον. Να λοιπόν που κάποιες κυβερνήσεις έχουν χάσει ακόμα και την ικανότητα να αναγνωρίζουν ότι τελούν υπό αποικιοκρατικό καθεστώς και προσπαθούν να διαφυλάξουν την υπόληψη του αφέντη τους. Όταν μιλάμε για αυτοκρατορίες, μιλάμε και για αποικίες. Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες επέλεξαν να υπακούσουν στις εντολές που τους δίνουν επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο το καθεστώς της υποτέλειας. Η αποικιοκρατική φύση της σχέσης μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρώπης ενισχύθηκε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2011 και αποκαλύφθηκε στους πάντες το 2004, μόλις μάθαμε την ύπαρξη παράνομων πτήσεων αμερικανικών στρατιωτικών αεροπλάνων τα οποία μετέφεραν υποτιθέμενους αιχμαλώτους πολέμου στο Γκουαντάναμο ή σε ευρωπαϊκές φυλακές. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτοί οι υποτιθέμενοι «τρομοκράτες» υποβάλλονταν σε βασανιστήρια. Μια πραγματικότητα την οποία αποσιωπούν πολύ συχνά ακό-
μα και οι οργανώσεις που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι ολοφάνερο ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας έχει υποβιβάσει την Ευρώπη σε επίπεδο αποικίας. Μια πράξη μη φιλική, αν όχι εχθρική, την οποία μπορούμε να αναλύσουμε ως μια μορφή κρατικής τρομοκρατίας, στον βαθμό που παραδίδει την ιδιωτική ζωή εκατομμυρίων πολιτών στα καπρίτσια της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, αυτή η κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου που αποτέλεσε η ομηρεία μας ίσως να σηματοδοτήσει μια ρήξη. Η Ευρώπη γέννησε τις πιο ευγενείς ιδέες: ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη. Είναι τεράστια η συμβολή της στην επιστημονική πρόοδο και στην ανάδυση της δημοκρατίας. Όμως, δεν είναι πια παρά μια θολή σκιά του εαυτού της: μια νέα μορφή σκοταδισμού απειλεί τους λαούς μιας ηπείρου η οποία πριν από μερικούς αιώνες φώτιζε τον κόσμο με τις ιδέες της και γεννούσε την ελπίδα. Η ομηρεία του αεροπλάνου μας θα μπορούσε να προσφέρει στους λαούς και στις κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής, της Καραϊβικής, της Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής και της Βόρειας Αμερικής τη μοναδική ευκαιρία να συντάξουν ένα μπλοκ αλληλεγγύης καταδικάζοντας την άθλια στάση των κρατών που εμπλέκονται σε αυτή την παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Είναι επίσης μια ιδανική ευκαιρία για την ενίσχυση των κινητοποιήσεων των κοινωνικών κινημάτων που έχουν στόχο να οικοδομήσουν έναν καινούργιο κόσμο αδελφοσύνης, όπου ο ένας θα συμπληρώνει τον άλλο. Είναι στο χέρι των λαών να τον χτίσουν. Είμαστε σίγουροι ότι οι λαοί του κόσμου, κυρίως της Ευρώπης, νιώθουν την επίθεση της οποίας γίναμε θύματα ως κάτι που πλήττει εξίσου και τους ίδιους, αυτούς και τους δικούς τους. Και εμείς ερμηνεύουμε την αγανάκτησή τους ως έναν έμμεσο τρόπο για να μας ζητήσουν τη συγγνώμη που εξακολουθούν να μας αρνούνται ορισμένες από τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις4.
Μέλη της είναι η Αντίγκουα - Μπαρμπούντα, η Βολιβία, η Κούβα, η Δομινικανή Δημοκρατία, το Εκουαδόρ, η Νικαράγουα, ο Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνη και η Βενεζουέλα. (Όλες οι σημειώσεις είναι της συντακτικής ομάδας). 2 Ονομασία που είχαν δώσει στην αμερικανική ήπειρο οι εθνότητες Κούνας του Παναμά και της Κολομβίας πριν από την άφιξη του Χριστόφορου Κολόμβου. Το 1992 τα αγανακτισμένα έθνη της Αμερικής επέλεξαν αυτό το όνομα για να αναφέρονται στην ήπειρο. 3 Για τα διάφορα γεγονότα στα οποία αναφέρεται το κείμενο συμβουλευτείτε τον φάκελο «Honduras» στην ιστοσελίδα μας. Διαβάστε Maurice Lemoine, «Etat d’exception en Equateur», La valise diplomatique, 1 Οκτωβρίου 2010, http://www.mondediplomatique.fr/carnet/2010-10-01-Equateur και Gustavo Zaracho, «Le Paraguay repris en main par l’oligarchie», La valise diplomatique, 19 Ιουλίου 2012, http://www.mondediplomatique.fr/carnet/2012-07-19-ParaguayOligarchie καθώς και Hernando Calvo Ospina, «Petit précis de déstabilisation en Bolivie», Le Monde diplomatique, Ιούνιος 2010. 4 Έκτοτε η Λισσαβώνα, η Μαδρίτη, το Παρίσι και η Ρώμη ζήτησαν επίσημα συγγνώμη από τη Λα Πας. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ