LE
MONDE
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 TEYXOΣ 39
diplomatique Τα ηθικά επιχειρήματα της λιτότητας EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ Της Mona Chollet*
Λ
ιτότητα, δημοσιονομική αυστηρότητα, σκληρές προσπάθειες, πειθαρχία, άκαμπτοι κανόνες, επώδυνα μέτρα… Πολιορκώντας αδιάκοπα τα αυτιά μας με αυτές τις έντονα ηθικοπλαστικές συνδηλώσεις, το λεξιλόγιο της κρίσης καταλήγει να κινεί το ενδιαφέρον μας. Τον Ιανουάριο του 2012, την παραμονή της έναρξης του Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, ο πρόεδρός του, Κλάους Σβαμπ, μιλούσε ευθέως για «αμαρτία»: «Πληρώνουμε τις αμαρτίες των τελευταίων δέκα ετών», ήταν η διάγνωσή του, πριν αναρωτηθεί «αν οι χώρες που αμάρτησαν, ιδιαιτέρως εκείνες του Νότου, διαθέτουν την πολιτική βούληση για να βάλουν μπροστά τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις».1 Στο περιοδικό Le Point, με την πένα του Φραντς-Ολιβιέ Γκισμπέρ, η αποτίμηση των αχαλίνωτων οργίων μας είναι ακόμη πιο διευρυμένη: ο αρθρογράφος οικτίρει «τριάντα χρόνια ανοησίας, αφροσύνης και απρονοησίας, που τα ζήσαμε πάνω από τις δυνατότητές μας».2 Ηγέτες και σχολιαστές αναμασούν την ίδια φαντασιωσική αφήγηση : όντες τεμπέληδες, χωρίς να σκοτίζονται για τίποτε και δαπανώντας ασυλλόγιστα, οι ευρωπαϊκοί λαοί προσέλκυσαν επ’ αυτών, ως δίκαιη τιμωρία, τη μάστιγα της κρίσης. Και τώρα πρέπει να εξιλεωθούν. Πρέπει να «σφίξουν το ζωνάρι», να τιμήσουν εκ νέου τις παλιές καλές αρετές της εγκράτειας και της λιτότητας. Η Le Monde αναφέρει ως παράδειγμα τη Δανία, χώρα υποδειγματική, στην οποία μια «κούρα με σκέτες πατάτες» τής επέτρεψε να ξανανιώσει την ευμένεια των οίκων αξιολόγησης. Και, στην ομιλία του με την ευκαιρία της ανάληψης των καθηκόντων του τον Δεκέμβριο του 2011, ο πρόεδρος της ισπανικής κυβέρνησης, Μαριάνο Ραχόι, απευθυνόταν με στόμφο στους συμπατριώτες του: «Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άχαρο έργο, ανάλογο με εκείνο των γονιών που πρέπει να καταφέρουν να ταΐσουν τέσσερα άτομα με χρήματα που επαρκούν για δύο». Πολυάριθμες φωνές υψώνονται προκειμένου να υπογραμμίσουν την εξαπάτηση που κρύβει πίσω του ο συλλογισμός ότι η συμπεριφορά ενός κράτους είναι βγαλμένη από το ίδιο «καλούπι» με τη συμπεριφορά μιας οικογένειας. Παρακάμπτει το ερώτημα για την υπαιτιότητα της κρίσης,
* Η Mona Chollet είναι δημοσιογράφος της «Le Monde diplomatique»
όπως και το αφόρητο βάρος που η κρίση ρίχνει στους ώμους των ανθρώπων, των οποίων το μόνο λάθος ήταν ότι θέλησαν να φροντίσουν τους εαυτούς τους ή να πληρώσουν τους καθηγητές των παιδιών τους. Για κάποιον μεμονωμένο άνθρωπο, η αυστηρότητα στην τήρηση του οικογενειακού προϋπολογισμού μπορεί να γίνει πηγή υπερηφάνειας και ικανοποίησης για ένα κράτος, σημαίνει την καταστροφή εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, όταν δεν καταλήγει, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, σε ξεκάθαρη κοινωνιοκτονία. Στη Δανία, διευκρίνιζε η Le Monde, η «κούρα με σκέτες πατάτες» μεταφράστηκε σε έκρηξη της ανεργίας και σε δραστική μείωση των κοινωνικών προγραμμάτων: «Εξήντα χιλιάδες νοικοκυριά έχασαν το κατάλυμά τους». Έτσι, αυτή η δήθεν φρόνηση όχι μόνο απαλείφει με μαγικό τρόπο τις κοινωνικές ανισότητες και συσκοτίζει τον όλεθρο της δημοσιονομικής αυστηρότητας, αλλά και συστήνει απέναντι στην κρίση μια οικονομική πολιτική που δεν καταλήγει παρά στην επιδείνωσή της, αποτρέποντας κάθε δυνατότητα ανάκαμψης μέσω της κατανάλωσης. «Η αποταμίευση και η επένδυση αποτελούν αρετές για μια οικογένεια είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να φανταστούν ότι, σε εθνική κλίμακα, η υπερβολική εγκράτεια μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα», σημειώνει ο αρθρογράφος τού «Bloomberg Businessweek» Πήτερ Κόι (26 Δεκεμβρίου 2011). Ανορθολογικές, κυριολεκτικά παραληρηματικές, οι εκκλήσεις για μετάνοια δεν διατηρούν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Πώς λοιπόν να εξηγήσουμε ότι εξακολουθούν να αντηχούν από τη μια άκρη του ευρωπαϊκού χώρου στην άλλη; Επειδή εξυπηρετούν τα κυρίαρχα συμφέροντα, θα απαντούσαμε. Και όντως, προσφέρουν την ευκαιρία να ολοκληρωθεί, υπό το πρόσχημα του χρέους, η καταστροφή των μεταπολεμικών κοινωνικών κατακτήσεων που ξεκίνησε πριν από καμιά τριανταριά χρόνια. Πριν από αυτήν, είχαν ήδη επιτρέψει, στη Γαλλία του Βισύ,3 να ενταφιαστεί η επίφοβη μνήμη του Λαϊκού Μετώπου.4 Η δίκη της Ριόμ, που έλαβε χώρα το 1942 στην ομώνυμη κωμόπολη του Πι-ντε-Ντομ, σκοπό είχε να καταδείξει ότι οι «επαναστάτες» ηγέτες, όπως ο Λεόν Μπλουμ και ο Εντουάρ Νταλαντιέ, ήταν υπεύθυνοι για την ήττα του Ιουνίου 1940 από τον γερμανικό στρατό. Το μοιραίο πλήγμα για τα γαλλικά στρατεύματα ήρθε από την υιοθέτηση του οκταώρου στα εργοστάσια όπλων και όχι από τις αποφάσεις των επιτελείων... Ενόψει της «εθνικής ανάκαμψης», ο στρατάρχης Φιλίπ Πετέν είχε -ήδη- την πρόθεση να υποκαταστήσει το «πνεύμα της απόλαυσης» με το «πνεύμα της
θυσίας». Κατά την έναρξη της δίκης, η εφημερίδα Le Matin χαρακτήριζε τον Μπλουμ ως «τον άνθρωπο που μόλυνε με τον ιό της τεμπελιάς το αίμα ενός ολόκληρου λαού».5 Οι Γάλλοι «τα άκουσαν» εβδομήντα χρόνια πριν από τους Έλληνες... και τους Πορτογάλους, τους οποίους ο πρωθυπουργός τους, Πέδρο Πάσος Κοέλιο, νουθετεί σήμερα με αυτά τα λόγια: «Θυμάστε, βεβαίως, εκείνο το τραγελαφικό επει-
Για κάποιον μεμονωμένο άνθρωπο, η αυστηρότητα στην τήρηση του οικογενειακού προϋπολογισμού μπορεί να γίνει πηγή υπερηφάνειας και ικανοποίησης· για ένα κράτος, σημαίνει την καταστροφή εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, όταν δεν καταλήγει, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, σε ξεκάθαρη κοινωνιοκτονία
σόδιο τότε που, ενόσω η τρόικα μοχθούσε στη Λισσαβώνα προκειμένου να επεξεργαστεί το πρόγραμμα βοήθειας στην Πορτογαλία [το 2011], τα πάντα ήταν κλειστά στη χώρα, επειδή όλος ο κόσμος επωφελούνταν από μερικές ημέρες αργίας για να την κοπανήσει. Η τρόικα, που δάνειζε χρήματα στην Πορτογαλία, εργαζόταν και η χώρα έκανε κοπάνα. Ευτυχώς, όσα συνέβησαν έκτοτε αντέστρεψαν αυτή την πολύ άσχημη πρώτη εικόνα».6 Όμως, δεν αποτελούν οι προσκλήσεις για μόχθο, ταπείνωση και αυταπάρνηση απλώς ένα τέχνασμα ώστε η λεηλασία που υποκρύπτεται πίσω τους να γίνει αποδεκτή από όσο το δυνατόν περισσότερους; Οι ειλικρινείς, παθιασμένοι τόνοι τους δίνουν την εντύπωση ότι δεν εκπορεύονται αποκλειστικά από τη σφαίρα του κυνισμού και ότι βασίζονται σε ένα συμπαγές πολιτισμικό θεμέλιο. «H διάθεση ‘θυσίας’, τόσο ηθικολογική όσο και λογική, προκαλεί σε πολλούς σχολιαστές ένα είδος νοσηρής αγαλλίασης, λες και τα βάσανα του λαού διαθέτουν ταυτόχρονα και κάποια ‘εξαγνιστική’ διάσταση», διαπιστώνει ο κοινωνιολόγος Φρεντερίκ Λεμπαρόν με αφορμή την τρέχουσα κατάσταση.7 Ο Πετέν ήθελε να θυμίσει στους Γάλλους ότι, «από τον καιρό του Αδάμ, η τιμωρία αποτελεί μια επίκληση για αποκατάσταση, μια υπόσχεση για αναγέννηση».8 Πιο κοντά στις μέρες μας, ο κ. Ραχόι προφητεύει: «Η προΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
MONDE
LE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ Μετά το πραξικόπημα της 24ης Μαρτίου, η Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής βυθίζεται στο χάος: 230.000 εσωτερικοί μετανάστες, 62.000 πρόσφυγες στις γειτονικές χώρες... Οι εκκλήσεις των Ηνωμένων Εθνών, που έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου μέσα στο καλοκαίρι, φαίνεται ότι ξυπνούν, επιτέλους, τη «διεθνή κοινότητα» από τον λήθαργο. Του Vincent Munié*
Σ
τα μέσα Σεπτεμβρίου, οι υποστηρικτές του προέδρου Φρανσουά Μποζιζέ, ο οποίος ανατράπηκε από πραξικόπημα στις 24 Μαρτίου, εξαπολύουν στρατιωτική επίθεση στην Μποσανγκόα, στο βορειοδυτικό τμήμα της ΔΚΑ. Δηλώνουν ότι θέλουν να ανακτήσουν τον έλεγχο της χώρας, που έχει πέσει στα χέρια της Σελέκα, μιας συμμαχίας αντάρτικων κινημάτων από τον Βορρά.1 Εκατό άνθρωποι φέρεται να έχασαν τη ζωή τους κατά την επίθεση. Από τον Μάρτιο και μετά, οι μάχες έχουν αφήσει πίσω τους εκατοντάδες θύματα και έχουν προκαλέσει τεραστίων διαστάσεων ανθρωπιστική κρίση, η οποία πλήττει περισσότερους από ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Η ΔΚΑ, μια φτωχή χώρα -το 2013, βρίσκεται στην 180ή θέση της κατάταξης του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη-, δεν διαθέτει στρατηγικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Τώρα πια, όμως, διαγράφεται η κατάρρευση ολόκληρου του κράτους, η οποία θα οδηγήσει άμεσα στην εμφάνιση μιας τεράστιας έκτασης αστάθειας και ανομίας στο κέντρο της ηπείρου, στα σύνορα μεγάλων και εκρηκτικών γειτόνων, της Δημοκρατίας του Κονγκό, του Τσαντ, της Ουγκάντας και του Σουδάν, στο σταυροδρόμι του Ισλάμ και του χριστιανισμού. Σιγή ασυρμάτου. Τον Μάρτιο του 2013, οι απεγνωσμένες εκκλήσεις του Μποζιζέ για βοήθεια δεν λαμβάνουν -για πρώτη φορά- καμία απάντηση. Η Σελέκα, που συνεκρατείτο στα περίχωρα του Μπάνγκι από τον Νοέμβριο του 2011, μόλις έχει επιτεθεί στην πρωτεύουσα. Καλύτερα εξοπλισμένη, περισσότερο οργανωμένη, με περίπου 4.000 μαχητές, διαθέτει μεγαλύτερη στρατιωτική ισχύ από τη δύναμη του τακτικού στρατού (FACA), ο οποίος πολεμά χωρίς εκπαίδευση, χωρίς επιμελητεία, ακόμη και χωρίς... όπλα. * Ο Vincent Munié είναι δημοσιογράφος
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Η σιωπηλή αγωνία μιας Στους 5.000 στρατιώτες των ενόπλων δυνάμεων, μόνο οι 3.000 φαίνεται ότι διέθεταν όπλο, με τους υπόλοιπους να περιορίζονται στον ρόλο των σκαπανέων - πυροσβεστών. Μόνο οι 800 άνδρες της προεδρικής φρουράς μοιάζουν σε θέση να αποκρούσουν την επίθεση των ανταρτών. Οι στρατιώτες αυτοί, όμως, που ενέπνεαν τον φόβο, καθώς, το 2003, είχαν ανατρέψει τον πρόεδρο Ανζ-Φελίξ Πατασέ προς όφελος του Μποζιζέ, κάμπτονται γρήγορα, μετά από σύντομη μάχη στα βόρεια της πρωτεύουσας. Ο αρχηγός του κράτους μόλις που βρίσκει χρόνο να διαφύγει: διασχίζει τον ποταμό Ουμπάνγκι για να βρει καταφύγιο στη Δημοκρατία του Κονγκό. Από την πλευρά τους, οι Αφρικανοί στρατιώτες της Πολυεθνικής Δύναμης της Κεντρικής Αφρικής (Fomac), η οποία είχε αποσταλεί ως δύναμη διαμεσολάβησης από την Οικονομική Κοινότητα των Κρατών της Κεντρικής Αφρικής (Ceeac), το 2008, όπως και οι 600 Γάλλοι του αποσπάσματος «Boali», το οποίο είχε αναπτυχθεί για να προστατεύσει τους Γάλλους υπηκόους κατά το πραξικόπημα του 2003, παραμένουν με το όπλο παρά πόδα. Ενώ τον Μάρτιο του 2007, επιχείρηση Γάλλων αλεξιπτωτιστών, με την υποστήριξη στρατιωτών του Τσαντ, είχε καταδιώξει τους αντάρτες από το Μπιράο, κοντά στα σύνορα με το Σουδάν,2 αυτή τη φορά Γαλλία και Τσαντ φαίνεται ότι εγκατέλειψαν τον σύμμαχό τους.
Μωσαϊκό πολιτικών φατριών Μόλις πέφτει στα χέρια της Σελέκα, το Μπάνγκι γίνεται θέατρο λεηλασιών και βιαιοπραγιών, οι οποίες συχνά στοχεύουν κάθε πολίτη που είναι ύποπτος ότι υποστήριζε τον έκπτωτο πρόεδρο. Τα γραφεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), ιδιαίτερα το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (OCHA), λεηλατούνται. Κατά παράδοξο τρόπο, η πρεσβεία της Γαλλίας περιορίζεται σε ελάχιστα μέτρα προστασίας των 1.200 πολιτών της, παρ’ όλο που η απειλή είναι άμεση. Οι Γάλλοι αλεξιπτωτιστές και πεζοναύτες, που βρίσκονται στη χώρα από τότε που έγινε ανεξάρτητη, λόγω διμερούς αμυντικής συμφωνίας, παραμένουν στο στρατόπεδό τους, στο Μποκό. Είναι αλήθεια ότι οι κίνδυνοι μιας επέμβασης είναι πάρα πολλοί: η Σελέκα αποδεικνύεται μωσαϊκό πολιτικών φατριών διαφόρων προελεύσεων. Έτσι, αναγνωρίζει κανείς στις τάξεις της αντάρτες του συνταγματάρχη Αμπούντ Μούσα Μακαγιέ από το Τσαντ, Σουδανούς janjawids που έχουν γλυτώσει από τη σύγκρουση στο Νταρφούρ, στρατιωτικές ομάδες που έχουν έρθει από τον Βορρά, μεταξύ των οποίων το Δημοκρατικό Μέτωπο του Λαού της Κεντρικής Αφρικής (FDPC) και η Ένωση των Δημοκρατικών Δυνάμεων για τη Συμπαράταξη (UFDR) -συμμαχία που διαμορφώθηκε, το 2006, στο βόρειο τμήμα της χώρας, από οπαδούς του Πατασέ, πρώην υποστηρικτές του Μποζιζέ και στρατιωτικούς σε δυσμένεια. Ο Μισέλ Τζοτοντιά, μουσουλμάνος από τον Βορρά, που πρόσκειται πολιτιστικά στο Σουδάν
και είναι ηγέτης της UFDR, ορίζεται αρχηγός του κράτους διά βοής και τοποθετείται επικεφαλής ενός ειδικού Εθνικού Συμβουλίου Μετάβασης. Χωρίς ιδιαίτερη λαϊκή νομιμοποίηση στο Μπάνγκι, η Σελέκα κάνει ανοίγματα, εντάσσοντας στους κόλπους του Συμβουλίου στελέχη της αντιπολίτευσης και της προηγούμενης κυβέρνησης και διατηρώντας τον Νικολά Τιανγκαϊγιέ στη θέση του πρωθυπουργού. Ο Τιανγκαϊγιέ -μορφή της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- είχε οριστεί πρωθυπουργός μετά από τις συμφωνίες της Λιμπρεβίλ (Γκαμπόν) του Ιανουαρίου 2013 μεταξύ της Σελέκα και της κυβέρνησης του Μποζιζέ. Ωστόσο, παρά τα καθησυχαστικά αυτά σημάδια, μια άλλη πραγματικότητα επιβάλλεται σε ολόκληρη την επικράτεια: οι στρατιώτες της Σελέκα σπέρνουν τον τρόμο με διάφορα προσχήματα, μεταξύ των οποίων και ο αφοπλισμός του πληθυσμού. Έχουν καταγραφεί περιστατικά θρησκευτικού μίσους. Οι πρώην αντάρτες φέρνουν μαζί τους από τον Βορρά το Ισλάμ, σε έναν Νότο
Έξω από την πρωτεύουσα, το κράτος δεν υπάρχει πια. Όπως και στις διάφορες επαρχίες, η κατάρρευση δεν συνέβη χθες. Το 2013, η χώρα αυτή, μεγαλύτερη σε έκταση από τη Γαλλία, στερείται οποιασδήποτε υποδομής στα εδάφη της
όπου η πλειοψηφία των κατοίκων είναι χριστιανοί καθολικοί. Έτσι, με την ορκωμοσία του, στις 18 Αυγούστου, ο Τζοτοντιά έγινε ο πρώτος μουσουλμάνος πρόεδρος της χώρας. Στα τέλη του καλοκαιριού, όμως, τα περιστατικά βιαιοπραγιών και φόνων πολλαπλασιάστηκαν στην πρωτεύουσα. Στις 7 Σεπτεμβρίου, η κατάληψη της Μποσανγκόα, στα βορειοδυτικά, από τους υποστηρικτές του Μποζιζέ, οι οποίοι στράφηκαν ενάντια στους μουσουλμάνους-στηρίγματα της εξουσίας, προκάλεσε σφοδρή μάχη και δολοφονικούς διωγμούς κατά των χριστιανών από την πλευρά της Σελέκα. Τον Σεπτέμβριο του 2013, η ΔΚΑ βρίσκεται στο σημείο μηδέν. Η ασταθής μηχανική των μικροανταλλαγών διατροφικών προϊόντων, που εξασφάλιζαν ημέρα με την ημέρα την επιβίωση των περισσότερων από τους 4,5 εκατομμύρια πολίτες της ΔΚΑ, έχει διακοπεί εξαιτίας της ανασφάλειας που επικρατεί. Ο ΟΗΕ, από την πλευρά του, τραυματισμένος από τα γεγονότα της άνοιξης, δεν έχει θέσει ξανά σε λειτουργία παρά μέρος του μηχανισμού του. Στις 14 Σεπτεμβρίου, μάλιστα, ο Τζοτοντιά ανακοινώνει τη διάλυση της Σελέκα, χωρίς να διευκρινίσει ποιος θα έχει τον έλεγχο των 15.000 ανδρών της. Οι «οπλαρχηγοί», ενισχυμένοι από την κατάταξη κάθε είδους οπλισμένων μαχητών,3 δεν υπολογίζουν την κεντρική εξουσία-φάντασμα. Εξάλλου, για ποιον λόγο; Έξω από την πρωτεύουσα, το κράτος δεν υπάρχει πια. Όπως και στις διάφορες επαρχίες, η κατάρρευση δεν συνέβη χθες. Το 2013, η χώρα αυτή, μεγαλύτερη σε έκταση από τη Γαλλία, στερείται οποιασδήποτε υποδομής στα εδάφη της. Με εξαίρεση τους κατοίκους του Μπάνγκι και των περιχώρων του, οι υπόλοιπες κοινότητες έχουν αναδιπλωθεί στον εαυτό τους, μεταξύ άλλων και για να προστατευθούν από κάθε είδους ένοπλους, όπως οι ληστές των δρόμων (zaraguinas) από το Καμερούν... Πάνω απ’ όλα, το κράτος μοιάζει εικονικό. Ελάχιστα σχολεία, σχεδόν καθόλου δρόμοι, υπηρεσίες
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/33
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 27 OKTΩΒΡΙΟΥ 2013
χώρας υγείας σε εμβρυακό στάδιο, καθόλου ενέργεια, δημόσιοι υπάλληλοι συχνά απλήρωτοι μέσα σε μια ατμόσφαιρα γενικευμένης διαφθοράς. Έτσι, στα χίλια πεντακόσια χιλιόμετρα απόσταση, στα σύνορα με το Τσαντ και το Σουδάν, οι κάτοικοι του Μπιράο, απομονωμένοι λόγω της έλλειψης δρόμων, δεν έχουν απολύτως καμία επαφή με την πρωτεύουσα της χώρας. Αυτή η περιοχή της Βακάγκα, στα σύνορα με το Τσαντ και το Σουδάν, υπήρξε πάντοτε βάση των εθνικών αντάρτικων κινημάτων. Αλλά και η υπόλοιπη επικράτεια δεν είναι καλύτερα εξοπλισμένη, με αποτέλεσμα οι ορδές της Σελέκα να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για την αρπακτική δράση τους. Τα Ηνωμένα Έθνη κάνουν λόγο για 230.000 εσωτερικούς μετανάστες, 62.000 πρόσφυγες στη Δημοκρατία του Κονγκό και στο Καμερούν και 500.000 ανθρώπους σε κατάσταση διατροφικής ένδειας. Οι χρηματοδότες δεν βιάζονται: οι «εκκλήσεις για χρηματοδότηση» της OCHA καλύπτονται μόνο κατά 30%. Η εγκατάλειψη της χώρας είναι έκδηλη, τραγικό σύμπτωμα της έλλειψης ενδιαφέροντος, ακόμη και στον ανθρωπιστικό τομέα. Και αυτό, γιατί η ΔΚΑ παραμένει περίπτωση «χαμηλής έντασης»: δεν υπάρχουν μεγάλης κλίμακας σφαγές, δεν υπάρχει ολοκληρωτική κατάρρευση, δεν υπάρχει γενικευμένος λιμός. Η δυστυχία της χώρας παραμένει ανάλογη με την οικονομική βαρύτητά της: αμελητέα. Όσον αφορά τη Γαλλία, η αδιαφορία αυτή είναι καινοφανής. Από την εποχή του κράτους του Ουμπάνγκι-Σάρι, η διακριτικότητα της Γαλλίας είχε συμβάλει στη συγκαλυμμένη προώθηση των γαλλικών -διπλωματικών, στρατηγικών και βιομηχανικών- συμφερόντων στην περιοχή. Αλλά το διετές πάγωμα στην εκμετάλλευση του ορυχείου ουρανίου της Μπακούμα, που ανακοίνωσε η γαλλική εταιρεία Areva τον Νοέμβριο του 2011,4 απελευθέρωσε προσωρινά τη Γαλλία από τα άμεσα συμφέροντά της στην περιοχή. Οι τοπικοί άρχοντες μπορεί να αλλάξουν, αλλά θα είναι πάντοτε ικανοποιημένοι από τα έσοδα της εκμετάλλευσης του ουρανίου όταν έρθει η ώρα. Παρ’ όλο που οι προοπτικές εκμετάλλευσης των δασών στο νότιο τμήμα της χώρας είναι γνωστές, το βιομηχανικό επίδικο της περιόδου είναι το πετρέλαιο του Γκορντίλ, στα σύνορα με το Τσαντ. Το κοίτασμα, όμως, παραχωρήθηκε, το 2012, στους Κινέζους της China National Petroleum Corporation (CNPC). Οι υπόλοιπες οικονομικές συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών είναι αμελητέες. Τουλάχιστον σε επίσημο επίπεδο, καθώς η ΔΚΑ είναι η χώρα όπου ανθεί κάθε είδους λαθρεμπόριο. Η συνεχιζόμενη διαφθορά ευνόησε την εξόρυξη πολύτιμων λίθων και μεταλλευμάτων και την εξαγωγή ελεφαντοστού χωρίς κανέναν έλεγχο. Το ίδιο ισχύει για τις αγορές ξυλείας και εβέας (τροπικό δέντρο που παράγει ένα είδος καουτσούκ) που έχουν παραχωρηθεί, με ταμειακή λογική, σε διάφορα άτομα, συνήθως Γάλλους, που αναζητούν περιπέτειες στους τροπικούς. Όσο για τη στρατηγική διάσταση της ΔΚΑ, τα νέα μέσα εκτόξευσης και ο επαναπροσδιορισμός της γαλλικής πολιτικής στην περιοχή έγειραν αποφασιστικά την πλάστιγγα προς την Γκαμπόν. Οι δύο ιστορικές βάσεις του Μπουάρ και του Μπάνγκι, έδρες όλων των περιφερειακών αποστολών μετά την ανεξαρτησία των γύρω κρατών (Ρουάντα, Δημοκρατία του Κονγκό, Τσαντ, Κονγκό), εγκαταλεί-
Τα Ηνωμένα Έθνη κάνουν λόγο για 230.000 εσωτερικούς μετανάστες, 62.000 πρόσφυγες στη Δημοκρατία του Κονγκό και στο Καμερούν και 500.000 ανθρώπους σε κατάσταση διατροφικής ένδειας
φθηκαν το 1998. Στο διπλωματικό πεδίο, η κατάσταση διαγράφεται εξίσου σκοτεινή. Κανένας από τους φίλους του Μποζιζέ (Γαλλία, Τσαντ, Νότια Αφρική, Ουγκάντα) δεν προσέτρεξε σε βοήθεια, ενώ η «διεθνής κοινότητα» έλαμψε διά της σιωπής της. Είναι αλήθεια ότι η Γαλλία, από τον Ιανουάριο του 2013, έχει εμπλακεί σε άλλη περιοχή της Αφρικής, το Μαλί. Ωστόσο, ο γαλλικός στρατός πάντοτε καθόριζε την πολιτική ζωή της ΔΚΑ, προωθώντας τους προστατευόμενούς του, ορισμένες φορές για να τους ανατρέψει στη συνέχεια. Η «εγκατάλειψη» του Μποζιζέ δεν συνοδεύεται από το παραμικρό ενδιαφέρον για το μέλλον της χώρας. Στο Μαλί, το Παρίσι έκανε τα πάντα για να διαμορφωθεί ένα νομικό πλαίσιο για την πολιτική μετάβαση, επιτυγχάνοντας, με τη μεσολάβηση
Μια βίαιη ιστορία 1η Δεκεμβρίου 1958. Ο Μπαρτελεμί Μπογκάντα, πρόεδρος του Μεγάλου Συμβουλίου της γαλλικής Ισημερινής Αφρικής, προτείνει τη δημιουργία μιας Δημοκρατίας της Κεντρικής Αφρικής που να αποτελείται από την περιοχή Ουμπάνγκι-Σάρι, το Τσαντ και την Γκαμπόν. 29 Μαρτίου 1959. Ο Μπογκάντα σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. 13 Αυγούστου 1960. Ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της περιοχής Ουμπάνγκι-Σάρι με το όνομα Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής (ΔΚΑ). Ο πρόεδρος Νταβίντ Ντακό εγκαθιδρύει μονοκομματικό καθεστώς. 1η Ιανουαρίου 1966. Πραξικόπημα του συνταγματάρχη Ζαν-Μπεντέλ Μποκάσα. 4 Δεκεμβρίου 1977. Ο Μποκάσα, που υποστηρίζεται από το Παρίσι, στέφεται αυτοκράτορας. 21 Σεπτεμβρίου 1979. Ο Μποκάσα ανατρέπεται προς όφελος του Ντακό, με τη βοήθεια του γαλλικού στρατού (επιχείρηση «Μπαρακούντα»). 1η Σεπτεμβρίου 1981. Πραξικόπημα του στρατηγού Αντρέ Κολινγκμπά, ο οποίος εγκαθιδρύει στρατιωτικό καθεστώς. Σεπτέμβριος 1993. Ο Ανζ-Φελίξ Πατασέ εκλέγεται πρόεδρος. Επανεκλέγεται το 1999. 16 Μαρτίου 2003. Πραξικόπημα του στρατηγού Φρανσουά Μποζιζέ, ο οποίος κερδίζει τις προεδρικές και τις βουλευτικές εκλογές της άνοιξης του 2005. 2006. Ξέσπασμα της εξέγερσης στον Βορρά. 24 Μαρτίου 2013. Η Σελέκα παίρνει την εξουσία. 14 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακοινώνεται η διάλυση της Σελέκα.
της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (Cedeao), τον ορισμό του Ντιονκούντα Τραορέ ως προσωρινού προέδρου, πριν επιβάλει τις εκλογές του Ιουλίου 2013. Τίποτε από όλα αυτά δεν έγινε για τη Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, παρά μόνον μια εν λευκώ εξουσιοδότηση της Ceeac να μεσολαβήσει, με πρωταγωνιστές τους προέδρους Ιντρίς Ντεμπί (Τσαντ) και Ντενί Σασού Νγκουεσό (Δημοκρατία του Κονγκό), παρακάμπτοντας την Αφρικανική Ένωση. Επικεφαλής αυταρχικών καθεστώτων, οι δύο αρχηγοί κρατών είναι ιστορικοί σύμμαχοι της Γαλλίας.
Ενίσχυση της επιρροής του Τσαντ Ο πρόεδρος του Τσαντ υπήρξε ένας από τους υποκινητές της κατάληψης της εξουσίας από τον Μποζιζέ, το 2003, και για δέκα χρόνια το βασικό περιφερειακό στήριγμά του, καθώς ενίσχυε με τα στρατεύματά του τις ειρηνευτικές δυνάμεις στην περιοχή, όπως τη Fomac. Ωστόσο, η αναγνώριση της νομιμότητας της Σελέκα, τη στιγμή, μάλιστα, που αντάρτες από το Τσαντ αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος στην επίθεση στο Μπάνγκι, αποτυπώνει την ενίσχυση της επιρροής του Ντεμπί. Εξάλλου, ο ηγέτης του Τσαντ, συμμετέχοντας στον πόλεμο του Μαλί δίπλα στους Γάλλους και επιβάλλοντας τον εαυτό του ως βασικό συνομιλητή στο ζήτημα της ΔΚΑ, αναδύεται ως ο μεγάλος ηγέτης της περιοχής. Έτσι χρυσώνει το χάπι για τη βροχή επικρίσεων που του απευθύνουν οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εννοείται ότι ο Μποζιζέ, που κατέφυγε στο Παρίσι, υπενθύμισε εκ του ασφαλούς ότι έχει εκλεγεί «δημοκρατικά» και ότι θα επιστρέψει στην εξουσία... Φαίνεται, όμως, ότι η σελίδα έχει γυρίσει. Η Ceeac, αναγνωρίζοντας το Εθνικό Συμβούλιο Μετάβασης στη ΔΚΑ από τον Ιούνιο και, στη συνέχεια, διαμορφώνοντας χρονοδιάγραμμα επιστροφής στη δημοκρατία με τη διεξαγωγή εκλογών μέσα σε 18 μήνες, νομιμοποιεί το πραξικόπημα. Στο μεταξύ, στα μέσα Ιουλίου, οι εκθέσεις της κοινής αποστολής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ, με επικεφαλής την Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, Ευρωπαία επίτροπο Συνεργασίας και Ανθρωπιστικών Υποθέσεων, και τη Βάλερι Έιμος, αναπληρώτρια γενική γραμματέα του ΟΗΕ, με αρμοδιότητα τα ανθρωπιστικά ζητήματα, καθώς και οι δηλώσεις του ειδικού αντιπροσώπου του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, του Σενεγαλέζου στρατηγού Μπαμπακάρ Γκαγιέ, αρχίζουν να αφυπνίζουν τις κυβερνήσεις. Η Αφρικανική Ένωση ανακοινώνει ότι, μέχρι το τέλος του χρόνου, η Fomac θα αντικατασταθεί από τη Διεθνή Αποστολή Στήριξης της Δημοκρατίας της Κεντρικής Αφρικής (Misca), η οποία θα διαθέτει, αυτή τη φορά, 3.600 άνδρες.5 Από την πλευρά
της, η Φατού Μπενσουντά, εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, δηλώνει, στις 7 Αυγούστου, την «ανησυχία της για τα εγκλήματα που διαπράττονται στη ΔΚΑ». Στις 23 Αυγούστου, κι ενώ η διεθνής ένταση κλιμακώνεται γύρω από ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, το Παρίσι δείχνει να αφυπνίζεται. Αφού δέχτηκε τους αντιπροσώπους οργανώσεων που κινητοποιούνται στο Μπάνγκι, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ επιμένει στην «απόλυτη αναγκαιότητα αποκατάστασης της ασφάλειας για να φτάσει η ανθρωπιστική βοήθεια στους κατοίκους» και ανακοινώνει την απόφασή του να φέρει το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, στα τέλη Σεπτεμβρίου. Έτσι, παίρνει θέση απέναντι στην εξελισσόμενη ανθρωπιστική καταστροφή, η οποία εμπεριέχει τον κίνδυνο «σομαλοποίησης» της χώρας. Έχοντας καταρρεύσει, η ΔΚΑ είναι ήδη μια τεράστια έκταση εκτός κάθε ελέγχου. Θα πρέπει, άραγε, να είναι κανείς ικανοποιημένος βλέποντας να διαμορφώνεται στο κέντρο της Αφρικής μια ακόμη no man’s land, παραδομένη σε κάθε είδους εξτρεμιστικές ομάδες -είτε πρόκειται για θρησκευτικές σέκτες είτε για δημιουργήματα ξένων δυνάμεων, που θα βρίσκουν εκεί καταφύγιο; Από την Μπόκο Χαράμ και τον Στρατό Αντίστασης του Κυρίου6 μέχρι την Αλ Κάιντα (AQMI), οι υποψήφιοι είναι πολλοί...
1 Η Ένωση των Δημοκρατικών Δυνάμεων για τη Συμπαράταξη (UFDR) του Μισέλ Τζοτοντιά, το Δημοκρατικό Μέτωπο του Λαού της Κεντρικής Αφρικής (FDPC) του Αμπντουλαγιέ Μισκίν, η Σύμβαση των Πατριωτών για τη Δικαιοσύνη και την Ειρήνη (CPJP) του Αμπντουλαγιέ Ισέν και η Πατριωτική Σύμβαση Σωτηρίας του Κοντρό (CPSK) του Μοχαμέντ Μούσα Νταφάν. 2 Βλ. «En Centrafrique, stratégie française et enjeux régionaux», Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2008.
Μεταξύ των οποίων και 3.500 παιδιά-στρατιώτες, σύμφωνα με εκτιμήσεις της OCHA, 6 Σεπτεμβρίου 2013. 3
4 Μετά από την πτώση των τιμών που προκάλεσε η καταστροφή της Φουκουσίμα.
Εδώ και δεκαπέντε χρόνια, η ΔΚΑ φιλοξενεί ειρηνευτικές δυνάμεις με λαβυρινθώδη ακρωνύμια, με διάφορες πολυεθνικές συνθέσεις, αλλά, συνήθως, χωρίς προβλήματα: Minurca, Fomuc, Fomac, Eufor, Micopax και Misca.
5
6 Lord’s Resistance Army (LRA) του Τζόζεφ Κόνι. Η οργάνωση προέρχεται από την Ουγκάντα, αλλά έχει εγκατασταθεί εδώ και πολύ καιρό στο ανατολικό τμήμα της χώρας.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ
LE
MONDE
4/34
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
σπάθεια δεν θα είναι μάταιη. Τα βαριά σύννεφα θα εξαφανιστούν, θα ορθώσουμε ξανά το κεφάλι και θα φτάσει η μέρα που θα μιλάμε με καλά λόγια για την Ισπανία η μέρα που θα κοιτάζουμε προς τα πίσω και δεν θα θυμόμαστε πλέον τις θυσίες». Η εκ μέρους του λαού διεκδίκηση αξιοπρεπών συνθηκών ζωής, το μόνο που κάνει είναι να τρομάζει εκείνους στων οποίων τα συμφέροντα αντιτάσσεται: τους εμπνέει ένα είδος δεισιδαιμονικού φόβου, σαν να αντιπροσωπεύει κάποιο αδιανόητο αμάρτημα. Μετά την ήττα του 1940, αναφέρει ο ιστορικός και αντιστασιακός Μαρκ Μπλοκ, τα ανώτερα στρατιωτικά στελέχη, προερχόμενα από την υψηλή κοινωνία, «είχαν αποδεχθεί την καταστροφή επειδή εύρισκαν μέσα της αυτή την αποτρόπαιη παρηγοριά: ότι συνέτριψε, κάτω από τα ερείπια της Γαλλίας, ένα αισχρό καθεστώς έκλιναν το γόνυ απέναντι στην τιμωρία που το πεπρωμένο απέστειλε σε ένα ένοχο έθνος».9 Ακόμα και εκείνοι που, εξαιτίας της θέσης τους στην κοινωνία, δεν έχουν κανένα αντικειμενικό συμφέρον να υποστηρίξουν μια τέτοια ανάγνωση των γεγονότων, είναι πιθανό να την αποδεχθούν. Τα κινήματα των «Αγανακτισμένων» κατά της λιτότητας μπορούν να θεωρηθούν ως μια αρκετά άτολμη απάντηση, που αφήνει να διαφανεί ότι η ρητορική της εξιλέωσης βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Τον Μάιο του 2011, για παράδειγμα, μια Ελληνίδα δημόσια υπάλληλος, που είχε ήδη δει τον μισθό της να μειώνεται από τα 1.200 στα 1.050 ευρώ και το εβδομαδιαίο ωράριό της να περνά από τις 37,5 ώρες στις 40, διαβεβαίωνε ότι ήταν «έτοιμη να καταβάλει επιπλέον προσπάθειες».10 Κάποιοι δεν παρέλειψαν να επισημάνουν ότι ένα πολιτισμικό υπόστρωμα, και μάλιστα θρησκευτικό, καθορίζει τις συμπεριφορές των πρωταγωνιστών της κρίσης του ευρώ. «Οι ειδικοί και οι προτεινόμενες πολιτικές δεν αξιολογούν επαρκώς έναν παράγοντα: τον Θεό. Εντέλει δηλαδή τη θρησκεία και, σε αυτή την περίπτωση, τον λουθηρανικό προτεσταντισμό. Κόρη πάστορα, η Άνγκελα Μέρκελ φέρει έντονη την αίσθηση του αμαρτήματος, όπως και πολλοί συμπατριώτες της. Υπάρχει ένας γερμανικός τρόπος να μιλάς για το ευρώ, ο οποίος αναδίδει έντονη μυρωδιά από προτεσταντικό ναό. Ο τρόπος αυτός προφανώς επηρεάζει τις λύσεις που προωθούνται για τη διάσωση της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης», γράφει ο Αλέν Φρασόν στη Le Monde. Δικαίως αμφιβάλλουμε για το αν η επίδραση του προτεσταντισμού περιορίζεται στον γεωγραφικό χώρο όπου γνώρισε τη μεγάλη του διάδοση κατά τον 16ο αιώνα. Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ κατέδειξε, στο διάσημο δοκίμιο του 1905, τον τρόπο με τον οποίο η προτεσταντική ηθική συνέβαλε καθοριστικά στην επικράτηση του καπιταλισμού, έχοντας διαμορφώσει ένα ευνοϊκό προς αυτόν «πνεύμα».11 Στη συνέχεια, και μέχρι τις μέρες μας, το πνεύμα αυτό αναπτύχθηκε και ευδοκίμησε με αυτόνομο τρόπο, έξω από κάθε θρησκευτικό πλαίσιο. Κατέληξε να γίνει αόρατο και πανταχού παρόν, σαν τον αέρα που αναπνέουμε. Η ιστορικός Ζανίν Γκάρισον αναφέρει το παράδειγμα του Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος ειρωνευόταν την προτεσταντική πίστη του παππού του (από τη μητέρα του), ενώ ο ίδιος ήταν «πολύ πιο κοντά σε εκείνον -εξαιτίας του πουριτανισμού και της όρεξής του για γνώση- απ’ όσο ήθελε να παραδεχθεί. Δεν είναι άραγε ο ίδιος Σαρτρ που διακήρυττε δυνατά και ξεκάθαρα ότι ένας διανοούμενος που δεν εργάζεται τουλάχιστον έξι ώρες την ημέρα δεν μπο-
Η εκ μέρους του λαού διεκδίκηση αξιοπρεπών συνθηκών ζωής, το μόνο που κάνει είναι να τρομάζει εκείνους στων οποίων τα συμφέροντα αντιτάσσεται: τους εμπνέει ένα είδος δεισιδαιμονικού φόβου, σαν να αντιπροσωπεύει κάποιο αδιανόητο αμάρτημα
ρεί να διεκδικήσει αυτόν τον επίζηλο τίτλο;»12 Πράγματι, η θέση του Βέμπερ είναι ότι ο προτεσταντισμός «ώθησε τον ασκητισμό να βγει έξω από τα μοναστήρια», όπου τον είχε περιορίσει ο καθολικισμός. Το καλβινικό δόγμα του απόλυτου προορισμού, σύμφωνα με το οποίο κάθε ανθρώπινο ον είναι εκ των προτέρων και εις τους αιώνας των αιώνων είτε εκλεκτό είτε καταραμένο από τον Θεό, χωρίς καμία από τις πράξεις του να στέκεται ικανή να αλλάξει αυτό που είναι, θα μπορούσε να έχει οδηγήσει σε κάποια μορφή μοιρολατρίας. Προκάλεσε όμως το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα: υποβάλλοντας κάθε πτυχή της ζωής τους σε αυστηρή πειθαρχία, οι πιστοί επένδυαν όλη τους την ενέργεια στην εργασία, αναζητώντας στην οικονομική επιτυχία ένα σημάδι για τη σωτηρία τους. Έτσι, η περιουσία έπαψε να είναι καταδικαστέα - το αντίθετο μάλιστα. Μόνο το να τη χαίρεσαι ήταν αξιόμεμπτο. Ο Βέμπερ αναφέρει την περίπτωση ενός πλούσιου εργοστασιάρχη, στον οποίο ο γιατρός είχε συστήσει να τρώει κάθε μέρα, για λόγους υγείας, μερικά στρείδια, αλλά εκείνος δεν μπορούσε να πειστεί να ενδώσει σε μια τέτοια πολυτέλεια όχι από φιλαργυρία, αλλά εξαιτίας των ηθικών ενδοιασμών του.
ΚΥΡΙΑΚΗ 27 OKTΩΒΡΙΟΥ 2013
«Η ιδέα του επαγγελματικού καθήκοντος», γράφει ο κοινωνιολόγος, «πλανιέται στη ζωή μας σαν φάντασμα των θρησκευτικών πεποιθήσεων άλλων εποχών». Καθότι και το εργατικό δυναμικό όφειλε να μάθει να «εκπληρώνει την εργασία του σαν να ήταν ένας απόλυτος αυτοσκοπός - μια ‘κλήση’». Αυτή η νοοτροπία, στις μέρες μας κυρίαρχη, δεν θα επιβαλλόταν παρά με αντίτιμο μια «σφοδρή μάχη εναντίον ενός κόσμου γεμάτου εχθρικές δυνάμεις» και κυρίως με τη βοήθεια μιας πολιτικής χαμηλών μισθών: ο Ιωάννης Καλβίνος εκτιμούσε πως η μάζα των εργατών και των τεχνιτών «έπρεπε να διατηρείται σε κατάσταση φτώχειας ώστε να παραμένει υπάκουη στον Θεό». Ο προτεσταντισμός άνοιξε, μεταξύ εκλεκτών και καταραμένων, «μια τάφρο εξ ορισμού πιο απροσπέλαστη και πιο ανησυχητική από εκείνη που χώριζε τον καλόγερο του Μεσαίωνα από τον κόσμο - μια τάφρο που άφησε βαθύ το αποτύπωμά της σε όλα τα κοινωνικά συναισθήματα». Παρομοίως, ο αγγλικός πουριτανισμός επέβαλε «μια νομοθεσία περί φτώχειας, της οποίας η σκληρότητα βρισκόταν σε βαθιά ρήξη με τις προγενέστερες διατάξεις». Στο εξής κανείς, είτε πλούσιος είτε φτωχός, δεν μπορούσε να χαλαρώνει, να απολαμβάνει τη ζωή, «να χασομεράει», χωρίς να έχει τύψεις. Αναλογιζόμαστε τι οφείλει ο σημερινός κόσμος σε αυτή την αντίληψη, όταν διαβάζουμε ότι ο λουθηρανός πάστορας Φίλιπ Γιάκομπ Σπένερ, ιδρυτής του Ευσεβισμού (Πιετισμού), αποκήρυσσε ως ηθικά καταδικαστέο «τον πειρασμό να συνταξιοδοτείσαι πρόωρα»... Με λίγα λόγια, όπως το διέκρινε ήδη από τον 16ο αιώνα ο Γερμανός ανθρωπιστής Σεμπάστιαν Φρανκ -και παρατίθεται από τον Βέμπερ-, η προτεσταντική Μεταρρύθμιση «επέβαλε σε κάθε άνθρωπο να γίνει καλόγερος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του». Με αυτόν τον τρόπο, αναβαθμίστηκαν σφόδρα οι τρόποι επιβολής του χριστιανισμού και η εκ μέρους του απόρριψη της γήινης ύπαρξης. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτή η πνευματική και πολιτιστική κληρονομιά αναχαιτίζει έως έναν βαθμό τις διαφορετικές απαντήσεις που μπορούν να δοθούν στις επιθέσεις
τις οποίες δέχονται οι κοινωνίες. Μετά την εκκοσμίκευση των κρατών, τι θα γίνει με την εκκοσμίκευση των πνευμάτων;
Συνέντευξη στο L’Hebdo, Λωζάννη, 18 Ιανουαρίου 2012. 2 Le Point, Παρίσι, 23 Νοεμβρίου 2011. Βλ. ακόμη: Mathias Reymond, «Les éditocrates sonnent le clairon de la rigueur», Acrimed.org, 12 Δεκεμβρίου 2011. 3 ΣτΜ: Το καθεστώς του Βισύ (1940-1944), υπό τον στρατάρχη Φιλίπ Πετέν, συνεργάστηκε με τους Γερμανούς κατακτητές της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. 4 ΣτΜ: Ο συνασπισμός των δυνάμεων της Αριστεράς που κυβέρνησε τη Γαλλία από τον Ιούνιο του 1936 έως τον Ιούνιο του 1937. Κατά το σύντομο αυτό διάστημα ψηφίστηκαν οι νόμοι που κατοχύρωσαν τη 40ωρη εβδομαδιαία εργασία, το δικαίωμα στην απεργία, τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και την ετήσια άδεια μετ’ αποδοχών. 5 Αναφέρεται από τον Frédéric Pottecher, «Le Procès de la défaite. Riom, février-avril 1942», Fayard, Παρίσι, 1989. 6 Expresso.pt, 6 Φεβρουαρίου 2012. 7 Frédéric Lebaron, «Un parfum d’ années trente...», «Savoir /Agir», n°18, Bellecombe-en-Bauges, Δεκέμβριος 2011. 8 Αναφέρεται από τον Gérard Miller, «Les Pousse-aujouir du maréchal Pétain», Seuil, συλλογή «Points Essais», Παρίσι, 2004. 9 Marc Bloch, «L’Etrange Défaite», Gallimard, συλλογή «Folio Histoire», Παρίσι, 1990. 10 «Comment les Grecs se sont mis au régime sec», La Croix, Παρίσι, 8 Μαΐου 2011. 11 Max Weber, «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού». Στα ελληνικά σε δύο εκδόσεις: α) σε μετάφραση Μιχ. Γ. Κυπραίου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 1989 και β) σε μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ, ειδική έκδοση για την εφημερίδα «Το Βήμα», Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα, 2010. 12 Janine Garrisson, «L’Homme protestant», Complexe, Βρυξέλλες, 2000. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΟΥΤΣΗΣ