m11850

LE ΕΡΕΥΝΑ

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 10 NOEMBΡΙΟΥ 2013 TEYXOΣ 41

diplomatique Η Ένωση Αμερικανών Βιβλιοπωλών εκτιμά πως, εξαιτίας της Amazon, ο κλάδος απώλεσε 42 χιλιάδες θέσεις εργασίας

Η Amazon πίσω από την οθόνη Δεν πρόλαβε να δημοσιευτεί το άρθρο στο πρωτοσέλιδο της «Le Monde diplomatique» του Νοεμβρίου και προκάλεσε ήδη αντιδράσεις. Η Γαλλίδα βουλευτής των Πρασίνων (Europe Ecologie - Les Verts) κατέθεσε επερώτηση προς τον υπουργό Εργασίας, Μισέλ Σαπέν, για τις συνθήκες εργασίας στις αποθήκες της Amazon, όπως αυτές περιγράφονται στο ρεπορτάζ που θα διαβάσετε. Του ειδικού απεσταλμένου της Monde Diplomatique, Jean-Baptiste Malet*

Α

ποσπώντας το βλέμμα της από τις αφίσες του γερμανικού συνδικάτου Ver.di -του ενοποιημένου σωματείου στον τομέα των υπηρεσιών- που είναι αναρτημένες στους τοίχους της αίθουσας συνεδριάσεων, η Ίρμγκαρντ Σουλτς έξαφνα σηκώνεται όρθια και παίρνει τον λόγο: «Στην Ιαπωνία, πριν από λίγο καιρό, η Amazon έβαλε κατσίκες να βόσκουν γύρω από μια αποθήκη. Η επιχείρηση τις μάρκαρε με την ίδια κάρτα που φοράμε κι εμείς στον λαιμό μας! Με ακριβώς τα ίδια στοιχεία: όνομα, φωτογραφία, γραμμωτό κώδικα». Βρισκόμαστε στην εβδομαδιαία συνέλευση των εργαζομένων της Amazon στο

* Ο Jean-Baptiste Malet είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας της έρευνας «En Amazonie. Infiltré dans le «meilleur des mondes»» (Fayard, Παρίσι, 2013), για τις ανάγκες της οποίας εργάστηκε ως εποχικός εργάτης σε μια γαλλική αποθήκη της Amazon, τον Νοέμβριο του 2012.

Μπαντ Χέρσφελντ (στην Έσση της Γερμανίας). Με μια εικόνα, η εργάτρια στον εφοδιασμό των αποθηκών συνόψισε την κοινωνική φιλοσοφία της πολυεθνικής των διαδικτυακών πωλήσεων, που προσφέρει στον καταναλωτή αγορές με μερικά κλικ και μπορεί να του παραδώσει εντός σαράντα οκτώ ωρών μια ηλεκτρική σκούπα, τα άπαντα του Μαρσέλ Προυστ ή μια μηχανή για το γκαζόν.1 Σε όλο τον κόσμο εκατό χιλιάδες άνθρωποι εργάζονται πυρετωδώς μέσα στις ογδόντα εννέα αποθήκες εφοδιασμού, των οποίων αθροιστικά η επιφάνεια φτάνει τα περίπου επτά εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα. Μέσα σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, η Amazon εκτοξεύθηκε στο προσκήνιο της ψηφιακής οικονομίας, πλάι στην Apple, την Google και το Facebook. Αφότου εισήχθη στο Χρηματιστήριο, το 1997, ο κύκλος εργασιών της πολλαπλασιάστηκε επί 420, φτάνοντας το 2012 τα 62 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο ιδρυτής και πρόεδρος - γενικός διευθυντής της, Τζέφρι Πρέστον Μπέζος, εμμονικός και ελευθερόφρων, εμπνέει στους δημοσιογράφους τη σύνταξη κολακευτικών πορτρέτων, ιδιαίτερα από τη στιγμή που επένδυσε, τον προηγούμενο Αύγουστο, 250 εκατομμύρια ευρώ -το 1% της προσωπικής περιουσίας του- για την εξαγορά της έγκριτης αμερικανικής εφημερίδας Ουάσιγκτον Ποστ. Η οικο-

νομική επιτυχία αναμφίβολα επισκιάζει τις συνθήκες εργασίας. Στην Ευρώπη η Amazon επέλεξε τη Γερμανία ως προγεφύρωμα. Εκεί εγκατέστησε οκτώ εργοστάσια εφοδιασμού και κατασκευάζει ένα ένατο. Οδηγώντας το αυτοκίνητό της, η Σόνια Ρούντολφ μπαίνει σε μια λεωφόρο που ονομάζεται Amazon Strasse2 -ο Δήμος επιδότησε την εγκατάσταση της πολυεθνικής με πάνω από 7 εκατομμύρια ευρώ. Και μετά, δείχνει έναν τεράστιο γκρίζο τοίχο φυλακής. Πίσω από μια σειρά αγκαθωτά συρματοπλέγματα, ξεπροβάλλει η αποθήκη. «Στον τρίτο όροφο της FRA-13 δεν υπάρχει ούτε ένα παράθυρο, ούτε και κλιματισμός», καταθέτει τη μαρτυρία της η πρώην υπάλληλος. «Το καλοκαίρι η θερμοκρασία ξεπερνά τους 40 βαθμούς και έτσι είναι πολύ συχνές οι αδιαθεσίες. Μια μέρα -θα το θυμάμαι σε όλη μου τη ζωήενόσω ‘ξεδιάλεγα’ [τοποθετούσε δηλαδή εμπορεύματα σε μεταλλικούς κλωβούς], βρήκα μια κοπέλα να κάνει εμετό πεσμένη στο πάτωμα. Το πρόσωπό της ήταν μελανιασμένο. Πραγματικά πίστεψα πως θα πέθαινε. Καθώς δεν είχαμε φορείο, ο προϊστάμενος μας ζήτησε να ψάξουμε να βρούμε μια ξύλινη παλέτα, πάνω στην οποία την ξαπλώσαμε για να τη μεταφέρουμε ώς το ασθενοφόρο». Παρόμοια συμβάντα έχουν αναφερθεί στον Τύπο των Ηνωμένων Πολιτειών.4 Στη Γαλλία το κρύο ήταν που έπληξε, το 2011, τους εργαζόμενους στην αποθήκη του Μοντελιμάρ, υποχρεώνοντάς τους να δουλεύουν με βαριά μπουφάν, γάντια και σκούφους, ώσπου καμιά δεκαριά ανάμεσά τους ξεκίνησαν απεργία και κατάφεραν να ανοίξει η θέρμανση. Κάτι τέτοιες μέθοδοι έβαλαν και αυτές το χέρι τους, ώστε ο ιδρυτής της Amazon να εκτοξευθεί στη 19η θέση των δισε-

κατομμυριούχων του πλανήτη.5 Η ιδιαιτερότητα της διαδικτυακής υπεραγοράς έγκειται στο γεγονός ότι επιτρέπει στους εμπορευόμενους, μέσω της πλατφόρμας Marketplace της εταιρείας, να προτείνουν τα προϊόντα τους προς πώληση από την ιστοσελίδα της σε άμεσο ανταγωνισμό με τα δικά της εμπορεύματα. Το άθροισμα διογκώνει τον κύκλο εργασιών και αυξάνει την επίδραση της «μακράς παραμονής» (το άθροισμα των παραγγελιών μικρού όγκου για προϊόντα χαμηλής ζήτησης, των οποίων το κόστος αποθήκευσης είναι αμελητέο), μιας παραμέτρου που παίζει ουσιαστικό ρόλο στην επιτυχία της επιχείρησης. Το σύστημα αυτό, αποτελεσματικό για τον καταναλωτή, ωθεί τους βιβλιοπώλες να προωθούν τον γίγαντα που αφαιμάσσει την πελατεία τους και καταστρέφει τη δραστηριότητά τους. Πράγματι, το γαλλικό συνδικάτο των βιβλιοπωλείων υπολόγισε ότι, με τον ίδιο κύκλο εργασιών, ένα συνοικιακό βιβλιοπωλείο δημιουργεί 18 φορές περισσότερες θέσεις εργασίας από τις διαδικτυακές πωλήσεις. Μόνο για το έτος 2012, η Ένωση Αμερικανών Βιβλιοπωλών (American Booksellers Association, ΑΒΑ) εκτιμά πως, εξαιτίας της Amazon, ο κλάδος απώλεσε 42 χιλιάδες θέσεις εργασίας: κάθε 10 εκατομμύρια δολάρια που προστίθενται στον κύκλο εργασιών της πολυεθνικής αντιστοιχούν σε απώλεια 33 θέσεων εργασίας στα βιβλιοπωλεία της γειτονιάς. Επιπλέον τα πάντα είναι διαμετρικά αντίθετα όταν συγκρίνουμε τις χαμένες θέσεις εργασίας με εκείνες που δημιουργούνται στις αποθήκες εφοδιασμού. Από τη μία, χάνεται μια εργασία εξειδικευμένη, σταθερή, με διαφοροποιήσεις στη ροή ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

diplomatique

της, που βρίσκεται στο επίκεντρο της αστικής δραστηριότητας και αναμειγνύει χειρωνακτική δουλειά, κοινωνικότητα, επαφή και παροχή συμβουλών. Από την άλλη, στις άκρες του αστικού ιστού ξεφυτρώνουν «εργοστάσια πωλήσεων», όπου η διαρκής παραγωγή χαρτοδεμάτων επαφίεται σε ένα ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό, το οποίο έχει προσληφθεί με μόνο κριτήριο ότι προς το παρόν κοστίζει φθηνότερα από ρομπότ. Όχι όμως για πολύ ακόμη από το 2012 που εξαγόρασε, έναντι 775 εκατομμυρίων δολαρίων, την εταιρεία ρομποτικής Kiva System, η Amazon προετοιμάζει την εισαγωγή μικρών τροχοφόρων ρομπότ στις αποθήκες της: πρόκειται για πορτοκαλιά εξάεδρα ύψους τριάντα εκατοστών, ικανά, λόγου χάρη, να εισχωρήσουν κάτω από μια ραφιέρα για να μετακινήσουν φορτία με βάρος, σύμφωνα με τα σχέδια, από 150 έως 1.300 κιλά. Όλο αυτό γίνεται προκειμένου να μειωθεί κατά μόλις είκοσι λεπτά η καθυστέρηση μεταξύ της εντολής του αγοραστή και της αποστολής του εμπορεύματος. Ο κ. Μπέζος οραματίζεται έναν στόχο που έχει αποκτήσει διαστάσεις θρύλου: να προτείνει και να πουλάει οποιοδήποτε εμπόρευμα, με παράδοση οπουδήποτε στον κόσμο την ίδια μέρα της παραγγελίας. Από το ξεκίνημά της, η Amazon επενδύει φαραωνικά ποσά για διακομιστές δικτύου (servers) και αυξάνει αδιάκοπα τη δυναμικότητά τους όσον αφορά τον αλγοριθμικό λογισμό, προκειμένου να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα του συστήματος εφοδιασμού της και τις δυνατότητες του εμπορικού ιστοτόπου της. Ο οποίος προτείνει όλο και περισσότερα καινούργια προϊόντα στους ήδη υπάρχοντες πελάτες, χάρη σε μια σύνθετη διασταύρωση των προσωπικών δεδομένων με τις καταναλωτικές συνήθειές τους. Και, για να μην υπάρχουν από πουθενά απώλειες, οι υπολογιστικοί πόροι που πλεονάζουν εκμισθώνονται σε επιχειρήσεις μέσω μιας ειδικής υπηρεσίας, της Amazon Web Services.6 Σε όποια χώρα και αν εγκαθίστανται, οι αποθήκες εφοδιασμού διαθέτουν παρόμοια αρχιτεκτονική και οργάνωση εργασιών. Κοντά σε κόμβους αυτοκινητοδρόμων, σε ζώνες όπου τα ποσοστά ανεργίας ξεπερνούν τον εθνικό μέσο όρο, τίθενται κάτω από την εξονυχιστική εποπτεία των κοινωνιών της ασφάλειας. Αυτά τα λαμαρινένια παραλληλεπίπεδα εκτείνονται σε επιφάνειες συχνά μεγαλύτερες από εκατό στρέμματα, μια έκταση σχεδόν ίση με 14 γήπεδα ποδοσφαίρου. Εκτελούν τις φιγούρες ενός μπαλέτου βαρέων βαρών: κάθε τρία λεπτά, ο όμιλος Amazon γεμίζει με δέματα ένα εμπορευματοκιβώτιο. Μόνο στην επικράτεια των Ηνωμένων Πολιτειών, η επιχείρηση πουλούσε έως και τριακόσια αντικείμενα το δευτερόλεπτο κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων του 2012. Η πληθώρα των προϊόντων που προτείνονται στους 152 εκατομμύρια πελάτες του ιστότοπου παίρνει σάρκα και οστά μέσα στις αποθήκες που στεγάζουν δάση από μεταλλικά ράφια, όπου μοχθούν εργάτες υποχρεωμένοι από τον εσωτερικό κανονισμό να σιωπούν. Όλοι τους, καθώς θεωρούνται ενδεχόμενοι κλέφτες, υπόκεινται σε σχολαστικούς ελέγχους που επιβλέπονται από φρουρούς: περνούν από ανιχνευτές μετάλλου πριν από το σχόλασμα ή το διάλειμμά τους, το οποίο περιορίζεται σημαντικά από αυτή τη φορτική επι-

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

diplomatique

θεώρηση που δημιουργεί μεγάλες ουρές αναμονής. Καθώς η Amazon αρνείται να τοποθετήσει το χτύπημα της κάρτας μετά τα σημεία ελέγχου ασφαλείας, οι εργαζόμενοι στα κέντρα διανομής του Κεντάκι, του Τενεσί και της πολιτείας της Ουάσιγκτον στις ΗΠΑ ήδη προχώρησαν σε τέσσερις νομικές διώξεις εναντίον της εταιρείας, διεκδικώντας την πληρωμή αυτού του μη αμειβόμενου χρόνου αναμονής, τον οποίο υπολογίζουν σε σαράντα λεπτά την εβδομάδα. Η συγκέντρωση και η διαχείριση των αποθεμάτων της Amazon γίνεται μηχανογραφικά, σύμφωνα με τη λογική του chaotic storage («χαοτική αποθήκευση»): τα αντικείμενα τοποθετούνται με τυχαίο τρόπο στα ράφια. Αυτή η «χαοτική διευθέτηση» διαθέτει το πλεονέκτημα της μεγαλύτερης ευελιξίας έναντι του παραδοσιακού τρόπου αποθήκευσης: είναι μάταιο να προβλέπεις πρόσθετους χώρους για κάθε τύπο αντικειμένου σε περιπτώσεις μεταβολών της προσφοράς ή της ζήτησης, από τη στιγμή που όλα στοιβάζονται στην τύχη. Κάθε σειρά ραφιών διαθέτει πολλά επίπεδα και κάθε επίπεδο πολλές θυρίδες: είναι τα bins (κουτιά αποθήκευσης), μέσα στα οποία τα γραπτά του Αντόνιο Γκράμσι στριμώχνονται μαζί με ανδρικά εσώρουχα, λούτρινα αρκουδάκια, σάλτσες για ψητά ή το Μετρόπολις του Φριτς Λανγκ. Στο πλαίσιο της ενοποιημένης «υποδοχής», οι εργάτες eachers («υποδοχείς») αδειάζουν τις ξύλινες παλέτες από τα φορτηγά και καταχωρίζουν τα εμπορεύματα. Οι stowers («τακτοποιητές») με τη σειρά τους τοποθετούν τα αντικείμενα σε όποιο σημείο των αχανών ραφιών μπορούν, δημιουργώντας ένα παζάρι αταξίας με μόνο ευρετήριο έναν Wi-Fi σαρωτή γραμμωτών κωδίκων. Προκειμένου να τιθασευτεί η ιλιγγιώδης χωροταξία των ατελείωτων χιλιομέτρων με τα ράφια, εν μέσω αυτής της απίστευτης επισώρευσης εμπορευμάτων, η πλέον σύγχρονη τεχνολογία καθοδηγεί, ελέγχει και καταμετρά την παραγωγικότητα εργαζομένων που εκτελούν εξουθενωτικές επαναληπτικές εργασίες. Στην επονομαζόμενη μονάδα «παραγωγής», οι pickers («συλλέκτες»), και αυτοί κατευθυνόμενοι από τον σαρωτή τους, διατρέχουν με τη σειρά τους τα ράφια. Για να μαζεύουν ακούραστα τα αντικείμενα των παραγγελιών, περπατούν πάνω από είκοσι χιλιόμετρα σε κάθε βάρδια -επίσημη μέτρηση των γραφείων εύρεσης προσωρινής εργασίας, την οποία οι συνδικαλιστές αμφισβητούν, θεωρώντας ότι υποτιμά τα πραγματικά δεδομένα. Αμέσως μόλις ένα εμπόρευμα βγει από το ράφι, στην οθόνη του σαρωτή ο χρόνος εμφανίζεται να μετράει αντίστροφα, δίνοντας την εντολή στον εργαζόμενο να παραλάβει το επόμενο. Η επιλογή καθορίζεται από υπολογιστή, ώστε να διανυθεί η μικρότερη δυνατή διαδρομή. Όταν το καροτσάκι τους γεμίσει, οι pickers το πηγαίνουν στους packers («συσκευαστές»). Αυτοί εργάζονται στατικά, δουλεύοντας σε αλυσίδα, και συσκευάζουν τα προϊόντα πριν σπρώξουν τα δέματα σε τεράστιους ιμάντες που ελέγχονται από υπολογιστή. Αυτοί ζυγίζουν τις σφραγισμένες με το χαμόγελο της Amazon κούτες, επικολλούν τις διευθύνσεις και στη συνέχεια τις κατανέμουν ανάλογα με την ταχυδρομική υπηρεσία ή τους διεθνείς μεταφορείς. «Το χαμόγελο πάνω στα δέματα δεν είναι δικό μας», πετάει ο Γιενς Μπρούμα, 38 ετών, stower

Ο ιδιοκτήτης της Amazon κ. Μπέζος οραματίζεται έναν στόχο που έχει αποκτήσει διαστάσεις θρύλου: να προτείνει και να πουλάει οποιοδήποτε εμπόρευμα, με παράδοση οπουδήποτε στον κόσμο την ίδια μέρα της παραγγελίας

από το 2003. Εναλλάσσοντας την ανεργία με εποχική απασχόληση στην Amazon επί επτά χρόνια, από το 2010 δεσμεύεται με συμβάσεις μικρής διάρκειας, καθώς η διεύθυνση αρνείται να τον μονιμοποιήσει. Όπως και σε κάθε άλλο εργαζόμενο της εταιρείας στον κόσμο, η σύμβαση εργασίας τού απαγορεύει αυστηρά να εκφράζεται σχετικά με τη δουλειά του στην οικογένειά του, στους φίλους του ή σε δημοσιογράφους. «Η σιωπή που μας επιβάλλουν», διευκρινίζει, «δεν είναι για να προστατεύσουν εταιρικά μυστικά, στα οποία άλλωστε δεν έχουμε πρόσβαση: είναι για να αποσιωπήσουν τις απίστευτα επώδυνες συνθήκες δουλειάς μας». Στο τέλος του χρόνου, κατά την περίοδο αιχμής που ονομάζεται «Q 4» (τέταρτο τρίμηνο), σχηματίζονται νυχτερινές ομάδες εργασίας και κάθε αποθήκη καταφεύγει σε μαζικές προσλήψεις εποχικού εργατικού δυναμικού ώστε να ολοκληρώσει τις αποστολές των εορταστικών παραγγελιών. «Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου», εξηγεί ο Χάινερ Ράιμαν, ένας από τους εξειδικευμένους αντιπροσώπους που αποσπάστηκαν από τη Ver.di το 2010, προκειμένου να βάλουν μπροστά μια συνδικαλιστική πρωτοβουλία στην εταιρεία και να βοηθήσουν στην ανάπτυξή της, «ο

αριθμός των εργαζομένων ανεβαίνει ξαφνικά από τους τρεις χιλιάδες και για τις δύο αποθήκες σε πάνω από οκτώ χιλιάδες. Προσωρινοί εργαζόμενοι από όλη την Ευρώπη καταφθάνουν στο Μπαντ Χέρσφελντ και στεγάζονται κάτω από άθλιες συνθήκες. Εδώ, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις χιλιάδες προσωρινές συμβάσεις, η Amazon προσέλαβε Κινέζες γραμματείς. Πέρυσι εργάζονταν σε μια τεράστια άδεια αίθουσα, χωρίς έπιπλα, και στοίβαζαν τις συμβάσεις ακόμη και στο πάτωμα, τη μία πάνω στην άλλη. Ήταν σουρεαλιστικό». Ισπανοί, Έλληνες, Πολωνοί, Ουκρανοί, Πορτογάλοι άνεργοι καταφθάνουν με πούλμαν από τις τέσσερις άκρες της Ευρώπης, συστημένοι από γραφεία εύρεσης προσωρινής εργασίας. «Οι διευθυντές εκθειάζουν τη διεθνή στρατολόγηση και την επιδεικνύουν ως κίνητρο για υπερηφάνεια» δηλώνει ο κ. Μπρούμα. «Κατά τη διάρκεια μιας οργανωμένης από την εταιρεία γιορτής, μου ζήτησαν να αναρτήσω τις σημαίες όλων των εθνικοτήτων που βρίσκονταν εκεί -και υπήρχαν σαράντα τέσσερις! Περισσότεροι ήταν οι Ισπανοί. Ανάμεσά τους βρίσκονταν άνθρωποι με αξιόλογα πτυχία: ένας ιστορικός, κοινωνιολόγοι, οδοντίατροι, δικηγόροι, γιατροί. Είναι στην ανεργία κι έτσι έρχονται εδώ για μια προσωρινή τοποθέτηση σε δουλειά». Ο Γερμανός Νόρμπερτ Φάλτιν, τέως υπάλληλος πληροφορικής που απολύθηκε αιφνίδια το 2010, χρειάστηκε να δεχθεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη προσωρινός εργάτης picker στο Μπαντ Χέρσφελντ. «Καταμεσής του χειμώνα, στεγάστηκα επί τρεις μήνες μαζί με πέντε ξένους σε ένα εξοχικό σπιτάκι, που κανονικά χρησιμοποιείται από παραθεριστές και έτσι δεν διέθετε θέρμανση. Δεν έχω κρυώσει έτσι ποτέ στη ζωή μου. Ήμασταν όλοι μας ενήλικοι και έτσι αναγκαζόμασταν να κοιμόμαστε εκ περιτροπής στο παιδικό κρεβάτι». Εδώ, η προοπτική της υπογραφής σύμβασης εργασίας αορίστου χρόνου σηματοδοτεί την κατάληξη μιας σειράς από βραχυχρόνιες συμβάσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων δεν είναι διόλου συνετό να συνδικαλιστείς, πολλώ δε μάλλον να απεργήσεις. Και η μαζική καταφυγή σε

Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr

3/31

Η ΑΥΓΗ

ΚΥΡΙΑΚΗ 10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

μεταναστευτικό εποχικό εργατικό δυναμικό πριν από τις γιορτές των Χριστουγέννων αντισταθμίζει τις επιπτώσεις των απεργιών που προκηρύσσει η Ver.di κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης περιόδου, όπου η Amazon, για μια φορά ευάλωτη, πραγματοποιεί το 70% του ετήσιου κύκλου εργασιών της. Προκειμένου να τιμήσει το επίγραμμα «Work Hard, Have Fun, Make History» («Δούλεψε σκληρά, διασκέδασε, γράψε ιστορία»), τοιχοκολλημένο σε όλους τους εργασιακούς χώρους της Amazon ανά τον πλανήτη, ο αμερικανικός γίγαντας δεσμεύει τους εργαζόμενούς του με μια εξαιρετικά αυστηρή τεχνική μάνατζμεντ, τα «5 S», που έλκει την καταγωγή της από τα ιαπωνικά εργοστάσια κατασκευής αυτοκινήτων, και διοργανώνει πατερναλιστικές εκδηλώσεις, τόσο εντός ωρών εργασίας όσο και εκτός. «Κατά τη διάρκεια του ‘Q 4’ οι διευθυντές βάζουν ασταμάτητα μουσική σε υψηλή ένταση για να μας ξεσηκώνουν» αφηγείται η κα Ρούντολφ. «Μια μέρα, κατά τη διάρκεια των εορτών, μας είχαν βάλει χαρντ ροκ στο τέρμα για να μας κάνουν να δουλέψουμε πιο γρήγορα. Ήταν τόσο δυνατά που είχα πονοκέφαλο, μου προκαλούσε ταχυπαλμίες. Όταν ζήτησα από τον προϊστάμενο να χαμηλώσει την ένταση, με περιγέλασε επειδή είμαι πάνω από τα πενήντα, λέγοντάς μου ότι εδώ είναι νεανική επιχείρηση. Εγώ ήμουν μεγαλύτερη και μου ζητούσαν να έχω την ίδια παραγωγικότητα στο ‘picking’ με έναν εικοσιπεντάχρονο νεαρό. Μετά όμως από τον θάνατο του συζύγου μου, δεν είχα άλλη επιλογή, έπρεπε να δεχτώ αυτή τη δουλειά». Οι εργάτες του Μπαντ Χέρσφελντ θυμούνται ότι είχαν δει από κοντά τον κ. Μπέζος κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της πρώτης γερμανικής αποθήκης της εταιρείας, το καλοκαίρι του 2000. Εκείνη την ημέρα το αφεντικό τους, που είχε έρθει από τις ΗΠΑ ειδικά για την περίσταση, προσγείωσε το ελικόπτερό του στο πάρκινγκ των υπαλλήλων, προκειμένου να αφήσει το αποτύπωμα των βουτηγμένων σε μπογιά χεριών του πάνω σε μια αναμνηστική πλάκα. «Στην Amazon, τα πάντα λέγονται και γράφονται στα αγγλικά. Έτσι, οι υπάλληλοι αποκαλούνται ‘hands’, εργατικά χέρια», εξηγεί ο κ. Σουλτς. «Ο Τζεφ Μπέζος μας έδειξε τα χέρια του, λέγοντας από το μικρόφωνο ότι όλοι μας ήμασταν ‘hands’, όπως κι εκείνος, και ότι ήμασταν οι συνεργάτες του, καθότι έχουμε δικαίωμα απόκτησης μετοχών μετά από πολλά χρόνια στην επιχείρηση. Τότε, μας είχε εξηγήσει ότι ήμασταν μια μεγάλη οικογένεια. Στη συνέχεια, τηλεφωνούσε πότε-πότε, με τη φωνή του

Μαρτυρία εργαζομένου: «Η ατμόσφαιρα εργασίας είναι δηλητηριώδης: όλος ο κόσμος παρακολουθείται. Και οι προσωρινοί εργαζόμενοι αντιμετωπίζονται λες και είναι κρέας, κάτι που δεν μπορούσα να υποφέρω»

να ακούγεται από τα μεγάφωνα της αποθήκης, για να μας μιλήσει, να μας κινητοποιήσει. Και αυτό λειτουργούσε. Ήμασταν υπερήφανοι για την Amazon: αποτελούσε για εμάς το αμερικανικό όνειρο. Σύντομα όμως μετατράπηκε σε εφιάλτη. Γι’ αυτό και σήμερα συμμετέχω στις απεργίες». Καθισμένοι σε ένα τραπέζι που πάνω του στοιβάζονται φυλλάδια, κονκάρδες, νομικά έγγραφα γεμάτα υπογραμμίσεις και αποκόμματα του Τύπου που αναφέρονται στην τελευταία απεργία, οι εργαζόμενοι της απογευματινής βάρδιας σηκώνονται βιαστικά από τις καρέκλες τους για να πάνε να χτυπήσουν κάρτα. «Ήταν πολύ δύσκολα όταν είχα πρωτοέρθει. Οι εργαζόμενοι τρομοκρατούνταν στην ιδέα να μας μιλήσουν ή να δεχτούν να πάρουν τα φυλλάδιά μας» εκμυστηρεύεται ο συνδικαλιστής Ράιμαν, περιμένοντας την άφιξη της πρωινής ομάδας εργασίας που θα ζωντανέψει μια δεύτερη συνέλευση. Μετά από πάνω από δέκα χρόνια στην ΙΚΕΑ και με γερή κατάρτιση στο Εργατικό και το Ασφαλιστικό Δίκαιο, ξεκίνησε αυτή την αποστολή για λογαριασμό της Ver.di το 2010. Διαπιστώνοντας την αποπολιτικοποίηση και την απουσία συνδικαλιστικής παιδείας στο μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων της Amazon, προσαρμόζεται και βαθμιαία φτάνει σε αποτελέσματα, χάρη σε δράσεις που οργανώθηκαν από έναν σκληρό πυρήνα. Από το 2011 οι συνδικαλιστές, για παράδειγμα, κολλούν μικρά χρωματιστά αυτοκόλλητα σε όλα τα σημεία των γερμανικών αποθηκών. Σε καθένα από αυτά, μια ανώνυμη ερώτηση επισημαίνει μια καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων, μια αδικία ή μια παρέκκλιση. Τα παραδείγματα πάντοτε επιλέγονται από τους ίδιους τους εργαζόμενους, οι οποίοι βάζουν τους οικείους τους να τα γράφουν, ώστε να μην μπορεί να αναγνωριστεί ο γραφικός χαρακτήρας τους. Αυτά τα αυτοκόλλητα, που τοποθετούνται κατά χιλιάδες στους χώρους εργασίας χωρίς να προκαλούν ζημιές, σκορπίζουν τον πανικό στους προϊσταμένους. Μετά τις συζητήσεις που γίνονται κατά τη διάρκεια των ανοιχτών σε όλους εβδομαδιαίων συνελεύσεων, προέκυψαν άμεσα διεκδικήσεις από το Μπαντ Χέρσφελντ και τη Λειψία. Στη Λειψία, κανείς δεν πληρώνεται με το ημερομίσθιο του κλάδου που διαπραγματεύθηκε η Ver.di για τις διανομές. Ενώ οι συλλογικές συμβάσεις των ανατολικών κρατιδίων προβλέπουν ως ελάχιστο ωρομίσθιο τα 10,66 ευρώ, η Amazon εφαρμόζει τη δική της πολιτική: 9,30 ευρώ την ώρα. Στο Μπαντ Χέρσφελντ, και πάλι απόκλιση μεταξύ του κλαδικού ωρομισθίου (12,18

ευρώ) και της αμοιβής που προσφέρει η αποθήκη: 9,83 ευρώ. Δυόμισι χρόνια μετά τις πρώτες συνελεύσεις της Ver.di, κάπου εξακόσιοι εργαζόμενοι τακτικά κρατούν απεργιακά πανό απαιτώντας την εφαρμογή της συλλογικής σύμβασης (Tarifvertrag) του κλάδου. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι συνδικαλιστές και οι υποστηρικτές τους φορούν πλέον ανοιχτά, ακόμη και στη δουλειά, ένα μικρό κόκκινο βραχιόλι με την επιγραφή «Work Hard, Have Fun, Make Tarifvertrag». Το αποτέλεσμα; Η κα Ρούντολφ το παρατηρεί και η ίδια όταν συναντά παλαιούς συναδέλφους να κάνουν περίπατο στο κέντρο του Μπαντ Χέρσφελντ: «Η εικόνα του συνδικάτου έχει αλλάξει πολύ. Οι άνθρωποι φοβούνται όλο και λιγότερο να συνδικαλιστούν - και το κάνουν σχεδόν ανακλαστικά όταν δέχονται κάποια ταπείνωση. Θέλουν να ανταπαντήσουν για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά τους». Στη Γαλλία, στις 10 Ιουνίου 2013, περίπου εκατό υπάλληλοι της αποθήκης του Σαράν βρίσκονταν επίσης σε απεργία μετά το κάλεσμα της γαλλικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών (CGT). Όλοι τους κλητεύθηκαν ατομικά την επομένη. «Επειδή είμαι συνδικαλιστής, υποβλήθηκα σε αυθαίρετους σωματικούς ελέγχους κατά τη διάρκεια του χρόνου εργασίας μου», καταθέτει τη μαρτυρία του ο κ. Κλεμάν Ζαμέν, μέλος της CGT. «Τους αρνήθηκα τότε μου ζήτησαν να καθίσω σε μια καρέκλα, υποτίθεται για όση ώρα θα έκανε να φτάσει η αστυνομία. Παρέμεινα για έξι ώρες καθισμένος μπροστά σε όλο τον κόσμο, και η αστυνομία δεν ήρθε ποτέ. Προσπάθησαν να μου κάνουν το ίδιο κόλπο την επομένη και τη μεθεπομένη. Η CGT υπέβαλε καταγγελία». Εχθρικοί απέναντι στους συνδικαλιστές, τα στελέχη της Amazon ασχολούνται και αυτά με την ταπείνωσή τους. Πρόσφατα, σε ένα εσωτερικής κυκλοφορίας βίντεο - παρωδία που καταφέραμε να παρακολουθήσουμε, δύο στελέχη του τμήματος ανθρωπίνων πόρων του Σαράν κινηματογραφήθηκαν μεταμφιεσμένοι σε συνδικαλιστές, κυματίζοντας μια σημαία της CGT. «Οι ρυθμοί είναι εξουθενωτικοί», εκμυστηρεύεται με σοβαρό τόνο ο Μοχάμεντ, εργάτης στο Σαράν, που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος. «Και σε αντάλλαγμα τι μας προτείνουν; ‘Have fun’, να ‘διασκεδάζουμε’: να παίζουμε τόμπολα κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων, να μας μοιράζουν σοκολάτες, καραμέλες... Εγώ όμως δεν μπορώ να συνηθίσω την ιδέα να πηγαίνω να ξεφορτώνω καμιόνια ντυμένος κλόουν». Πράγματι, οι υπάλληλοι συχνά καλούνται να χτυπήσουν

«Η σιωπή που μας επιβάλλουν δεν είναι για να προστατεύσουν εταιρικά μυστικά. Είναι για να αποσιωπήσουν τις απίστευτα επώδυνες συνθήκες δουλειάς μας»

κάρτα μεταμφιεσμένοι σε μάγους ή μπασκετμπολίστες, ανάλογα με τη θεματική που έχουν επιλέξει οι διευθυντές. «Στο μεταξύ, η παραγωγικότητά μας βεβαίως καταγράφεται ηλεκτρονικά», συνεχίζει. «Μας ζητούν να είμαστε ‘top performers’, κορυφαίοι δηλαδή στις επιδόσεις μας, να ξεπερνάμε τον εαυτό μας, να σπάμε αδιάκοπα τα ρεκόρ παραγωγικότητάς μας. Μετά τον Ιούνιο του 2013, οι διευθυντές μάς βάζουν μέχρι και να κάνουμε ομαδικά ζέσταμα και διατάσεις πριν πάμε στα πόστα μας». Το ανήκουστο είναι πως ο εσωτερικός κανονισμός επιβάλλει να βρίσκεται σε συνεχή άνοδο η προσωπική παραγωγικότητα. Η καταγραφή των επιδόσεων των εργαζομένων σε πραγματικό χρόνο επιτρέπει στους επιστάτες να τους εντοπίζουν ανά πάσα στιγμή στον χώρο των αποθηκών, να έχουν στη διάθεσή τους τις καμπύλες και το ιστορικό των επιδόσεών τους, αλλά και να τους ωθούν σε ανταγωνισμό. Στη Γερμανία, ο κ. Ράιμαν ανακάλυψε πρόσφατα πως οι μετρήσεις, «οι οποίες αποτελούν προσωπικά δεδομένα, αποστέλλονται ηλεκτρονικά κάθε μέρα από τις γερμανικές αποθήκες στο Σιάτλ, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου και αποθηκεύονται. Είναι ολωσδιόλου παράνομο!». Πρώην στέλεχος της Amazon στη Γαλλία, που έχει παρακολουθήσει τις εσωτερικές εκπαιδεύσεις της εταιρείας στο Λουξεμβούργο, ο κ. Μπεν Σιαμντί, επιβεβαιώνει την ύπαρξη αυτής της πρακτικής που αγνοούν οι εργάτες: «Όλα τα σχετικά με την παραγωγικότητά τους δεδομένα καταγράφονται, συλλέγονται ηλε-

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

diplomatique

Μαρτυρία εργαζομένου: «Ήμασταν περήφανοι για την Amazon: αποτελούσε για εμάς το αμερικανικό όνειρο. Σύντομα όμως μετατράπηκε σε εφιάλτη. Γι’ αυτό και σήμερα συμμετέχω στις απεργίες»

κτρονικά μέσα σε δευτερόλεπτα και στη συνέχεια αποστέλλονται στο Σιάτλ». Οι υπάλληλοι ωθούνται στον ανταγωνισμό, αλλά και η εταιρεία, με την ιδιόλεκτό της, τους προτρέπει να «αναφέρουν παρεκκλίσεις». «Αυτό μπορεί να σημαίνει ένα κιβώτιο που μπλοκάρει μια είσοδο», εξηγεί ο Μοχάμεντ. «Μπορεί όμως να σημαίνει και έναν συνάδελφο που κουβεντιάζει. Και άρα πρέπει να τον καταγγείλεις. Θεωρείται προσόν για να ανελιχθείς και να γίνεις lead, επιστάτης». «Μια μέρα», θυμάται ο κ. Σιαμντί, «σε έναν συνάδελφο που με ρωτούσε για την περιουσία του Τζεφ Μπέζος, απάντησα ότι όλο αυτό μου προκαλούσε τάση προς έμετο. Με κατήγγειλε και με ανακάλεσαν στην τάξη επειδή άσκησα κριτική στο ‘πνεύμα της Amazon’! Η ατμόσφαιρα εργασίας είναι δηλητηριώδης: όλος ο κόσμος παρακολουθείται. Και οι προσωρινοί εργαζόμενοι αντιμετωπίζονται λες και είναι κρέας, κάτι που δεν μπορούσα να υποφέρω. Γνωρίζω καλά τον βιομηχανικό κόσμο, ιδίως εκείνον του αυτοκινήτου. Όμως η εμπειρία μου στην Amazon αποτελεί με μεγάλη διαφορά την πλέον βίαιη

στην καριέρα μου ως μηχανικού». Λιποθυμίες, αδιαθεσίες, δάχτυλα κομμένα στον ιμάντα, σύνδρομα εξουθένωσης: είναι πολλά τα εργατικά ατυχήματα στην Amazon. Ωστόσο, ο Τύπος προτιμά να σχολιάζει εγκωμιαστικά τις χρηματιστηριακές επιδόσεις της πολυεθνικής, τις εκκεντρικότητες του ιδρυτή της ή την κατασκευή νέων εφοδιαστικών αποθηκών -εξάλλου οι πέντε μονάδες που σύντομα θα εγκατασταθούν στην Πολωνία και τη Δημοκρατία της Τσεχίας συνιστούν απειλή μισθολογικού ντάμπινγκ για τους Γερμανούς εργαζομένους. Η εταιρεία καυχιέται για τη δημιουργία επισφαλών και αόρατων θέσεων εργασίας, οι οποίες θα εξαφανίσουν πολλές περισσότερες από τις τοπικές εμπορικές επιχειρήσεις. Υποστηρικτής των απεργιών που διοργανώνονται από τη Ver.di, ο Γερμανός δημοσιογράφος Γκίντερ Βάλραφ παρακολουθεί προσεκτικά την αστραφτερή ανάπτυξη της Amazon. Από την Κολωνία, αφηγείται πώς ο ίδιος επιχείρησε να αναμετρηθεί με τον κολοσσό του διαδικτυακού εμπορίου: «Όταν ανακάλυψα τις συνθήκες εργα-

ΕΙΤΕ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΓΟΡΑΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΣΤΟΤΟΠΟ ΤΗΣ AMAZON ένα βιβλίο στην Ισπανία είτε μια ηλεκτρική σκούπα στη Γαλλία, η παραγγελία θα τιμολογηθεί στο Λουξεμβούργο από την επιχείρηση Amazon EU. Με μόλις 235 υπαλλήλους, η εταιρεία, το 2012, πραγματοποίησε κύκλο εργασιών σχεδόν 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά, χάρη σε ευφυείς λογιστικούς χειρισμούς, παρουσίασε κέρδη μόλις 20,4 εκατομμυρίων δολαρίων. Ελέγχει τις εθνικές αποκλίσεις των εγκατεστημένων στην Ευρώπη εταιρικών δομών που εκτελούν την πραγματική δουλειά της πολυεθνικής: εφοδιασμός, μάρκετινγκ, σχέσεις με τους προμηθευτές κ.λπ. Στην κορυφή αυτής της πυραμίδας από εταιρείες συμμετοχών κυριαρχεί η χρηματοπιστωτική δεξαμενή διαθεσίμων της εταιρείας, η Amazon Europe Holding Technologies SCS, της οποίας τις μετοχές κατέχουν με τη σειρά τους τρία νομικά πρόσωπα με έδρα την πολιτεία του Ντελαγουέαρ, φορολογικό παράδεισο εντός των ΗΠΑ. Στην καρδιά αυτής της φορολογικής σκαλωσιάς, η Amazon Europe Holding Technologies SCS, και αυτή με έδρα

σίας των υπαλλήλων της, κάλεσα αμέσως σε μποϊκοτάζ και ζήτησα από τον εκδότη μου να αποσύρει τα βιβλία μου από τον διαδικτυακό τόπο της. Αυτό του δημιουργούσε πρόβλημα: η Amazon αντιπροσωπεύει το 15% των πωλήσεών του. Αφού πρώτα διαπραγματεύθηκε την εγκατάλειψη της ιδέας, τελικά ο εκδοτικός οίκος ευθυγραμμίστηκε με την αξίωσή μου. Πλέον όμως η Amazon εφοδιάζεται από προμηθευτές χονδρικής προκειμένου να συνεχίσει να πουλά τα βιβλία μου! Και αυτό δυστυχώς δεν μπορώ να το εμποδίσω. Έτσι μου ασκείται κριτική από ανθρώπους που μου λένε: ‘Ωραία αυτά που λες, αλλά τα βιβλία σου εξακολουθούν να πωλούνται από την Amazon...’. Στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε να αγωνιστούμε ατομικά εναντίον αυτής της επιχείρησης. Είναι μια πολυεθνική οργανωμένη σύμφωνα με μια σαφώς καθορισμένη ιδεολογία. Το σύστημά της δεν μας θέτει την απλή, ουδέτερη ερώτηση αν θέλουμε ή όχι να καταναλώσουμε στον διαδικτυακό τόπο της μας θέτει πολιτικές ερωτήσεις: εκείνες που αφορούν το είδος της κοινωνίας που επιλέγουμε».

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ το Λουξεμβούργο, καταπίνει και εκχέει χειμάρρους χρήματος: στο τέλος του 2011 είχε συσσωρεύσει αποθεματικά της τάξης του 1,9 δισεκατομμυρίου ευρώ, χωρίς να απασχολεί ούτε έναν υπάλληλο. Αυτός ο σύνθετος μηχανισμός φοροαποφυγής επιτρέπει στην πολυεθνική να αποφεύγει τη φορολόγηση στις χώρες όπου έχει εγκατασταθεί και από τις οποίες απορροφά κολοσσιαία ποσά. Από τότε που το διευθυντικό στέλεχός της Άντριου Σέσιλ παρουσίασε έναν πίνακα σε Βρετανούς βουλευτές, μέλη της επιτροπής Οικονομικών, έγινε γνωστός και ο γαλλικός κύκλος εργασιών: φθάνει τα 889 εκατομμύρια ευρώ για το 2011. Άρα οι γαλλικές θυγατρικές δηλώνουν στην εφορία αισθητά χαμηλότερα ποσά - σε τέτοιο βαθμό ώστε έχουν γίνει το αντικείμενο μιας φορολογικής

Παρά τα επανειλημμένα αιτήματά μας, η Amazon δεν θέλησε να απαντήσει στις ερωτήσεις μας.

1

2 «Οδός Άμαζον» στη Γερμανία υπάρχει επίσης στο Γκράμπεν, το Φορτσχάιμ και στο Κόμπερν - Γκόντορφ, όπως και στη Γαλλία, στο Σεβρέ και στο Λοβέν - Πλανκ.

Όλες οι εγκαταστάσεις της Amazon φέρουν ονόματα που αποτελούνται από τρία γράμματα και έναν αριθμό. Οι αποθήκες εφοδιασμού ονοματοδοτούνται από το πιο κοντινό διεθνές αεροδρόμιο -στη συγκεκριμένη περίπτωση, της Φραγκφούρτης.

3

Spencer Soper, «Inside Amazon’s warehouse», The Morning Call, Αλεντάουν (Πενσιλβάνια), 18-9-11.

4

5 Ο Τζεφ Μπέζος εξελέγη το 2012 επιχειρηματίας της χρονιάς από το αμερικανικό περιοδικό Fortune.

6 Η Amazon έχει θέσει επίσης σε λειτουργία μια διαδικτυακή αγορά εργασίας, το Amazon Mechanical Turk, το οποίο προτείνει στους χρήστες την ανάληψη μικροεργασιών, προσφέροντάς τους μικρο-αμοιβές. Βλ.

Pierre Lazuly, «Télétravail à prix bradés sur Internet», Le Monde Diplomatique, Αύγουστος 2006.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΟΥΤΣΗΣ

αναπροσαρμογής ύψους 198 εκατομμυρίων ευρώ. Ε, και; Η γαλλική θυγατρική της εφοδιαστικής Amazon, που διαχειρίζεται τις αποθήκες και απασχολεί πάνω από χίλιους υπαλλήλους, ανακοίνωσε για το 2012 κύκλο εργασιών ύψους 75 εκατομμυρίων και κέρδη 3,2 εκατομμυρίων. Με τη δημιουργία της τρίτης γαλλικής αποθήκης στο Σαλόν-σιρΣον, την οποία προώθησε και υπερασπίστηκε ο Γάλλος υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Αρνό Μοντεμπούρ, επωφελήθηκε από τις κρατικές επιχορηγήσεις. Πέρα από τις επιδοτήσεις του κράτους και της περιφέρειας Σον-εΛουάρ, το περιφερειακό συμβούλιο της Βουργουνδίας, με πρόεδρο τον σοσιαλιστή Φρανσουά Πατριά, κατέβαλε 1,125 εκατομμύριο ευρώ στην Amazon για την πρόσληψη διακοσίων πενήντα υπαλλήλων με σύμβαση αορίστου χρόνου. «Το χειρότερο», σχολιάζει ο πρώην διευθυντής στην εταιρεία, κ. Μπεν Σιαμντί, «είναι πως αυτοί οι εκλεγμένοι άρχοντες δεν θέλουν να δουν ότι η Amazon, μέσω πολύ σοβαρών προγραμμάτων, επενδύει μαζικά στη ρομποτική. Αυτές οι θέσεις εργασίας μοιραία θα εξαφανιστούν».

5/33

Η ΑΥΓΗ

ΚΥΡΙΑΚΗ 10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΓΑΛΛΙΑ: ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ

Η έλλειψη φιλοδοξιών της Αριστεράς ή η αδυναμία της να τις πραγματοποιήσει ενθαρρύνουν την Ακροδεξιά να την απογυμνώνει από τις πιο εμβληματικές ιδέες της. Και, φυσικά, να τις διαποτίζει με τη βιαιότητα, τη σκληρότητα, τις εθνικές ή θρησκευτικές εμμονές της. Από το ρεύμα αυτό, που αναμειγνύει διαρκώς «την Αριστερά της εργασίας και τη Δεξιά των αξιών», ο Αλέν Σοράλ έχει αναδειχθεί ως βεντέτα του γαλλικού Διαδικτύου. Της Evelyne Pieiller *

Μ

αζί υποδέχονται τον επισκέπτη. Στο αριστερό μέρος της οθόνης, ο Ούγο Τσάβες, ο Ερνέστο Γκεβάρα, ο Μουαμάρ Καντάφι, ο Πατρίς Λουμούμπα και ο Τομάς Σανκαρά, καθώς και οι Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, Φιντέλ Κάστρο και Βλαντίμιρ Πούτιν. Στο δεξί μέρος, η Ζαν ντ’ Αρκ και ο δημιουργός αυτών των επαφών τρίτου τύπου, ο Αλέν Σοράλ. Σε μαύρο φόντο, όλοι πλαισιώνουν το όνομα της ιστοσελίδας, Ισότητα και Συμφιλίωση (Egalité et Réconciliation E&R), και το εμβληματικό του σύνθημα: «Αριστερά της εργασίας και Δεξιά των αξιών». Η ιστοσελίδα βρίσκεται στη 269η θέση της κατάταξης

* Η Evelyne Pieiller είναι δημοσιογράφος της Le Monde diplomatique.

Το ιδεολογικό κουβάρι της Ακροδεξιάς Alexa (θεωρείται αξιόπιστη), η οποία ιεραρχεί τις γαλλικές ιστοσελίδες με βάση τη διαδικτυακή κίνηση που προκαλούν. Η ιστοσελίδα του επιτυχημένου περιοδικού Télérama καταλαμβάνει τη 260η θέση... Γκεβάρα και Πούτιν; Τσάβες και η «Δεξιά των αξιών»; Τα σημεία αναφοράς είναι πια θολά στη σημερινή πολιτική συγκυρία. Ή, με άλλα λόγια, υπάρχει ιδεολογική σύγχυση. Ποιος είναι τι, αυτό είναι το μεγάλο θέμα. Τι σημαίνει να είσαι δεξιός; Τι σημαίνει να είσαι αριστερός; Η Κίνηση Επιχειρήσεων Γαλλίας (Medef - το αντίστοιχο του ελληνικού ΣΕΒ) χειροκρότησε θερμά τον Γάλλο υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών Πιέρ Μοσκοβισί, ο οποίος πήγε στο θερινό πανεπιστήμιο των εργοδοτών για να δηλώσει: «Πρέπει να είμαστε μαζί στη μάχη». Ο Αλέν ντε Μπενουάστ, συνιδρυτής της Ομάδας Έρευνας και Μελετών για τον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό (Groupement de recherche et d’études pour la civilisation européenne - Greece), κεντρική φιγούρα του ρεύματος που ονομάστηκε «Νέα Δεξιά», δηλώνει υπέρ της εθνικοποίησης των τραπεζών, υπέρ της δημιουργίας ενός κοινωνικοποιημένου πιστωτικού συστήματος, υπέρ της άρνησης πληρωμής του χρέους, και στηρίζει τα επιχειρήματά του στους προοδευτικούς διανοούμενους Εμανουέλ Τοντ και Πέρι Άντερσον ή στους «Προσγειωμένους Οικονομολόγους».1 Το Εθνικό Μέτωπο (FN) υποστηρίζει τον προστατευτισμό, από κοινού με μια μερίδα της ριζοσπαστικής Αριστεράς, και κάνει λόγο, όπως και το Μέτωπο της Αριστεράς (Front de Gauche-FG), για «λαϊκή κυριαρχία». Όταν, λοιπόν, συνδικαλιστικά στελέχη που ήταν κοντά στην Αριστερά, όταν μια κομμουνίστρια, υποψήφια με το Μέτωπο της Αριστεράς στις βουλευτικές εκλογές του 2012 στη Μασσαλία, επιλέγουν να εμφανιστούν κάτω από τη σημαία του Εθνικού Μετώπου, είναι ίσως δείγμα διανοητικής οκνηρίας να θεωρήσει κανείς ότι πρόκειται για αξιοπρόσεκτες, αλλά μεμονωμένες, μετατοπίσεις. Και, στη συνέχεια, να κατατάξει στην ίδια κατηγορία και τη μετακίνηση προς το

Γκεβάρα και Πούτιν; Τσάβες και η «Δεξιά των αξιών»; Τα σημεία αναφοράς είναι πια θολά στη σημερινή πολιτική συγκυρία. Ποιος είναι τι, αυτό είναι το μεγάλο θέμα. Τι σημαίνει να είσαι δεξιός; Τι σημαίνει να είσαι αριστερός;

Εθνικό Μέτωπο ενός καθόλου αμελητέου ποσοστού των ψηφοφόρων του Σοσιαλιστικού Κόμματος στις τοπικές βουλευτικές εκλογές σε δύο γαλλικές περιφέρειες. Πρόκειται μάλλον για σημάδι βαθιάς σύγχυσης. Τότε, λοιπόν, τι σημαίνει όλος αυτός ο κυκεώνας; Πρέπει, μαζί με τον Ζακ Ζιγιάρ, να προσεγγίσει κανείς το φαινόμενο ως υπερσυναισθηματική μετατόπιση, με φόντο «τον σκεπτικισμό απέναντι στους κυρίαρχους κύκλους, τόσο της Δεξιάς όσο και της Αριστεράς»2 ή ως επιλογή υπέρβασης των διαχωριστικών γραμμών, καθώς τα «άκρα» θα μπορούσαν, επιτέλους, να συναντηθούν με σωτήριο τρόπο; Έχοντας οριστεί εκ των προτέρων ως να «διατρέχουν οριζόντια τα πολιτικά ρεύματα» και ως εργαλεία αντίστασης στο «σύστημα», τα μηνιαία βίντεο που δημοσιεύει ο Σοράλ στην ιστοσελίδα του, της οποίας το κοινό σίγουρα δεν παραπέμπει σε μεμονωμένες περιπτώσεις, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων (15 εκατομμύρια επισκέψεις για 382 βίντεο), επιτρέπουν να διευκρινιστεί το τι συμβαίνει. Ο Σοράλ απευθύνεται, χωρίς να δεσμεύει κανέναν άλλον, στους καλοπροαίρετους πολίτες που προσπαθούν να καταλάβουν ορισμένα πράγματα μέσα σε αυτό το «μπουρδέλο» - έκφραση του ίδιου του Σοράλ. Φορώντας μακό μπλουζάκι, καθισμένος σε έναν καναπέ, αυθάδης και προσηλωμένος, ο Σοράλ εξηγεί την κατάσταση: την επικαιρότητα και την κατεύθυνση της Ιστορίας. Το παρελθόν του μαρτυρά άνθρωπο με καλλιτεχνικές ευαισθησίες: αρκετές ταινίες, ένα μυθιστόρημα. Αλλά και με διανοητικό θάρρος, καθώς η πολιτική διαδρομή του ανταποκρίνεται στους πειρασμούς πολλών ανήσυχων πνευμάτων. Από τη (σύντομη, απ’ ό,τι φαίνεται) ένταξή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα, τη δεκαετία του 1990, μέχρι την Αντισιωνιστική Λίστα, που ίδρυσε μαζί με τον κωμικό Ντιεντονέ για τις ευρωεκλογές του 2009, με μια ενδιάμεση στάση δύο χρόνων στο Εθνικό Μέτωπο (2007 έως 2009), ο Σοράλ διένυσε τη διαδρομή αυτή χωρίς τον φόβο της παραδοξότητας και των ρήξεων. Δηλώνει με ηρεμία την «κακεντρέχειά» του, όπως ακριβώς

LE

MONDE

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

diplomatique

το έκανε ο δικηγόρος Ζακ Βερζές, τον οποίο αποχαιρέτισε στην κηδεία του (20 Αυγούστου 2013) πλάι στον πρώην σοσιαλιστή υπουργό Ρολάν Ντιμά, τον πρώην υπουργό της κυβέρνησης Μπαλαντίρ, Μισέλ Ρουσέν και τον Ντιεντονέ... Ο Σοράλ, που, επιπλέον, είναι οπαδός των αθλημάτων μάχης (της πυγμαχίας, γαλλικής και αγγλικής), παρουσιάζεται, διακριτικά αλλά σταθερά, ως σύζευξη του αιώνιου έφηβου -που χαρακτηρίζεται, ως συνήθως, από την ένταση των προβληματισμών του, τον αντικομφορμισμό των δεσμεύσεων (και των αποδεσμεύσεών του)- και ενός σχεδόν μέσου ανθρώπου, ο οποίος ζει την ηρωική αλλά και απαιτητική μοναξιά εκείνου που, χωρίς κόμμα, χωρίς στήριγμα, κόντρα σε όλους, προσπαθεί να δει καθαρά. Είμαστε μακριά από την εικόνα του πανεπιστημιακού στοχαστή ή του πολιτικού στελέχους. Γεγονός που διευκολύνει αρκετά την επιφανειακή ιδεολογική σταχυολόγηση, στην οποία προχωρούν αρκετοί χρήστες του Διαδικτύου, οι οποίοι στερούνται της κατάρτισης που κάποτε προσέφεραν κόμματα ή συνδικάτα και η οποία συγκροτούσε τη σκέψη των μελών τους. Η ρητορική του Σοράλ οργανώνεται γύρω από κάποια συναισθήματα και έννοιες-κλειδιά: το αίσθημα αδυναμίας απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και στην απώλεια της αυτονομίας μιας χώρας που έχει υποταχθεί στους ευρωπαϊκούς κανόνες, την ανησυχία μπροστά στην οικονομική και κοινωνική οπισθοδρόμηση, τη δυσφορία απέναντι στις αξίες μιας νεωτερικότητας που έχει αυτοαναγορευτεί προοδευτική, τη δυσκολία στη διαμόρφωση αφήγησης για ένα διαφορετικό μέλλον. Κάτω από την αιγίδα της τολμηρής συνάντησης μιας αγίας του πολέμου και πολιτικών ηγετών που δεν φημίζονται για τις συναινετικές αρετές τους, ο Σοράλ προσφέρει την ανάλυσή του και τις απαντήσεις του. Πρώτα απ’ όλα, σημασία έχει να αγωνίζεται κανείς κατά της «παγκοσμιότητας», δηλαδή ενός «ιδεολογικού σχεδίου που αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση μιας παγκόσμιας κυβέρνησης και, κατά συνέπεια, στην κατάλυση των εθνών με το πρόσχημα της οικουμενικής ειρήνης», με την όλη διαδικασία να περνά μέσα από την «ολοκληρωτική εμπορευματοποίηση της ανθρωπότητας».3 Η «παγκοσμιότητα» αυτή αποτυπώνεται σε μια «ολιγαρχική κυριαρχία», η οποία καταπατά τη λαϊκή κυριαρχία και συντηρεί τον μύθο της παντοδυναμίας της αγοράς «σαν να μην ήταν η κυριαρχία αυτή πολιτική, σαν να μην ήταν αποτέλεσμα ενός συσχετισμού δυνάμεων, ενός ταξικού συσχετισμού» (βίντεο, Ιανουάριος 2013). Η απόδοση δικαιωμάτων στις «καταπιεσμένες μειονότητες» έρχεται, λοιπόν, να υποκαταστήσει τα συλλογικά κοινωνικά κεκτημένα και οδηγεί σε μια βαλκανοποίηση που απειλεί να πυροδοτήσει εμφύλιο πόλεμο: η πιο χειροπιαστή μαρτυρία της παρέκκλισης αυτής φέρεται να είναι «η φυλετική ανάγνωση των κοινωνικών σχέσεων», «‘ντόπιοι’ εναντίον ‘Αράβων’, στη βάση της κοινωνικής κλίμακας, παρά εργασία εναντίον κεφαλαίου», η οποία και μετατρέπει τους μουσουλμάνους σε «αποδιοπομπαίους τράγους». Με λίγα λόγια, η παγκόσμια Νέα Τάξη, η οποία αποκαλείται και Αυτοκρατορία, επιθυμεί να θριαμβεύσει μια τυπική δημοκρατία, μια απλή «εξουσία των πλουσιότερων» (βίντεο, Μάιος 2013), με έμβλημα μια αφηρημένη ιδέα της ισότητας που θα υποκαθιστά «το ζήτημα της κοινωνικής ανισότητας, της ταξικής εκμετάλλευσης» με «ζητήματα κοινωνικού αποκλεισμού» (βίντεο, Μάιος-Ιούνιος 2013): η επίκληση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί φύλλο συκής. Επομένως, ο Σοράλ προτείνει «να βγούμε από

την Ευρωπαϊκή Ένωση, να βγούμε από το ΝΑΤΟ και να ανακτήσουμε τον έλεγχο του νομίσματός μας» (...) «για να αποδώσουμε ξανά στη Γαλλία την εθνική της κυριαρχία και στη δημοκρατία λίγο από το νόημά της». Να αγωνιστούμε κατά της «ολιγωρίας των κρατών απέναντι στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία». Και να επαναφέρουμε τον προστατευτισμό. Καταλαβαίνει κανείς καλά πως η συγκεκριμένη ανάγνωση της γενικής κατάστασης δεν σοκάρει όσους θέλουν, όπως ο Σοράλ, να τελειώνουν με «την ολιγαρχία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου πάνω στην ανθρώπινη εργασία». Ο Σοράλ, μάλιστα, θα μπορούσε να δώσει την εντύπωση ότι είναι, όχι όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, «μαρξιστής» -θα έπρεπε κανείς να είναι συστηματικά αφηρημένος για να παρασυρθεί-, αλλά σε αναζήτηση μιας «γνήσιας Αριστεράς». Ειδικά εάν προστεθεί ότι καταδικάζει την αποικιοκρατία, «την προδοσία της Αριστεράς από τον γαλλικό οικουμενισμό», καθώς και τη νεοαποικιοκρατία, επιμένει στο γεγονός ότι η «ενορχήστρωση των

«Υπάρχει μια ηθική Δεξιά που, αν το σκεφτούμε καλά, είναι σύμμαχος της οικονομικής και κοινωνικής Αριστεράς. Και, αντίθετα, υπάρχει μια ανήθικη Αριστερά, η οποία έχει αποδειχθεί ιδεολογική προϋπόθεση της οικονομικής Δεξιάς στην πιο πρόσφατη και πιο βάναυση μορφή της»

εθνοτικο-θρησκευτικών εντάσεων» χρησιμεύει στον αποπροσανατολισμό της πάλης των τάξεων και, τέλος, επιθυμεί έναν πολυπολικό κόσμο. Ωστόσο, επικαλείται ελάχιστα τα κοινωνικά κινήματα ή την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, καθώς μοιάζει να εμπνέεται περισσότερο από την καταγγελία της «ιερής συμμαχίας μεταξύ της τραπεζικής Δεξιάς και της φιλελεύθερης Αριστεράς», την οποία νομιμοποιούν οι ελίτ και τα μέσα ενημέρωσης... Αυτό συμβαίνει γιατί η βασική εμμονή του είναι πολύ λιγότερο η κοινωνική δικαιοσύνη και πολύ περισσότερο η σωτηρία της Γαλλίας -»Ναι, λοιπόν, θέλω να σώσω τη Γαλλία» (βίντεο Σεπτεμβρίου 2012, 3ο μέρος)- και ό,τι θεωρεί ότι η Γαλλία εκπροσωπεί. Με άλλα λόγια, αποδίδει μικρότερη σημασία στην πολιτική από ό,τι στην ηθική, μικρότερη σημασία στην επανάσταση και μεγαλύτερη στο έθνος. Στην ηθική, για το νόημα που μπορεί να δώσει στην προσωπική ζωή. Στο έθνος, για το νόημα που μπορεί να δώσει στη συλλογική ζωή. Μολονότι οι ταξικές σχέσεις αποτελούν θεματική που βρίσκει κανείς παντού στη ρητορική του Σοράλ, η μελέτη τους παραμένει αδύναμη. Γιατί ο πυρήνας της ανάλυσής του διέπεται από μια σύλληψη του ανθρώπου, την οποία ο νεοφιλελευθερισμός, που έχει μετατραπεί σε συνώνυμο της νεωτερικότητας, υποτίθεται ότι προσπαθεί να καταστρέψει. Ο βασικός εχθρός είναι όσα παροτρύνουν «στην παρορμητική κατανάλωση και στον ατομικισμό» (χάρτα της E&R), δηλαδή «η ιδεολογία του εμπορευματικού κόσμου». Πολύ περισσότερο από την εκμετάλλευση, αυτό που πρέπει να καταδικαστεί στον νεοφιλελευθερισμό είναι ότι παράγει «μια κοινωνία αφοσιωμένη στις παρορμήσεις της» (βίντεο, Μάιος 2013), προκαλώντας, έτσι, την αποδυνάμωση της έννοιας του συλλογικού και, επομένως, και της πολιτικής συνείδησης, μέσω της συστηματικής καλλιέργειας του εγωισμού, του πνεύματος του ανταγωνισμού, της αναζήτησης της ευχαρίστησης. Όμως, μόνο το έθνος είναι «σε θέση να προστατεύσει τους λαούς από τα κοσμοπολίτικα κέρδη, που δεν έχουν ούτε πατρίδα ούτε ηθική» και διαφθείρουν τις αξίες που υπερβαίνουν την απλή προσωπική ευχαρίστηση. Το λογικό άλμα είναι τεράστιο. Προφανώς, για να «προστατεύσει τους λαούς», το έθνος πρέπει να ενσαρκώνει την άρνηση του εγωισμού και «των κοσμοπολίτικων κερδών». Πράγμα που προϋποθέτει, από τη μία πλευρά, ότι πρόκειται για κάποια μοναδική ουσία, για το πνεύμα που προσιδιάζει σε κάποια ιδιαίτερη κουλτούρα. Και, από την άλλη πλευρά, πρέπει να αποκλείει τον ανήθικο κοσμοπολίτη. Ιερή παρέκκλιση. Από το αίτημα ανάκτησης της κυριαρχίας έναντι, μεταξύ άλλων, των υπερεθνικών κανόνων, φτάνει κανείς να καταφεύγει σε μια σχεδόν μυστικιστική έννοια, η οποία υποτίθεται ότι επιτρέπει, εάν υιοθετηθεί, τη δημιουργία «ενός μετώπου της εργασίας, πατριωτικού και λαϊκού, ενάντια σε όλα τα δίκτυα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και του παγκοσμιοποιημένου ακραίου νεοφιλελευθερισμού». 4 «Αδελφωμένη εθνική κοινότητα, με συνείδηση της Ιστορίας και του πολιτισμού της», όπου συμμετέχουν «όσοι θέλουν να διατηρήσουν ό,τι καλό, μετρημένο και ανθρώπινο υπήρχε στην παράδοση», αυτή την ελληνοχριστιανική παράδοση, η οποία υποτίθεται ότι οδήγησε στην απαίτηση της πραγματικής ισότητας. Για να τελειώσουμε με τον υλισμό, πρέπει, σύμφωνα με τον Σοράλ, να ξαναβρούμε την πνευματική δύναμη που λειτουργούσε κάποτε ως αντίβαρό του και την οποία αντιπροσώπευαν

7/35

Η ΑΥΓΗ

ΚΥΡΙΑΚΗ 10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

τόσο η θρησκεία όσο και ο κομμουνισμός ή ο γαλλικός οικουμενισμός, την έννοια της αδελφοσύνης, τον σεβασμό προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους, τη συνείδηση ότι είμαστε άτομα που συνδέονται σε ένα σύνολο. Κατά συνέπεια, το έθνος θα ήταν μια οντότητα αντικαπιταλιστική από τη φύση της, από την οποία αποκλείονται, κατά τα φαινόμενα, όλοι οι, συνειδητοί ή ασυνείδητοι, φορείς του νεοφιλελευθερισμού: στην Αριστερά όσοι θεωρούν ότι η μάχη περιορίζεται στο ζήτημα της «νομικής ισότητας», στη Δεξιά όσοι «θέλουν να διατηρήσουν τα προνόμιά τους». Αυτό που έχει σημασία είναι η δυνατότητα υιοθέτησης κοινών αξιών, οι οποίες θα υπερβαίνουν τις ατομικές διαθέσεις και τα ατομικά χαρακτηριστικά. Έτσι, λίγη σημασία έχει ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους, ο οποίος έχει γίνει «θρησκεία, η πιο φανατική από όλες», λίγη σημασία έχει η καταγωγή του πολίτη - οι Γάλλοι μουσουλμάνοι που έχουν ενσωματωθεί «αποτελούν ευκαιρία για τη Γαλλία», σε αντίθεση με «αυτή τη νέα γενιά κακομοίρηδων, που έχουν βγει από τα γκέτο όπου τους εκτόπισαν» (...) «και είναι φορείς μιας ιδεολογίας της εγκληματικότητας με αμερικανική νεοφιλελεύθερη προέλευση». Εχθρός της αδελφοσύνης είναι, επίσης, όποιος προτάσσει τη μειονοτική του ένταξη, στο όνομα της ισότητας «των θυμάτων», ο μη παρα-

Θα ήταν επιπόλαιο να θεωρήσει κανείς ότι όσοι παρακολουθούν τον Σοράλ είναι όλοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο φασίστες. Θα ήταν εξίσου επιπόλαιο να μη δοθεί σημασία στα στοιχεία της ρητορικής του που «γεφυρώνουν» τα διφορούμενα, που διευκολύνουν την απόκλιση

γωγικός, ο άπληστος, ο βολεμένος - ο ατομικιστής. Άρα, όλοι οι «προοδευτικοί» και όλοι οι «αντιδραστικοί» δεν αποτελούν δύο ομογενοποιημένες ομάδες. Σημασία έχει να οριστούν οι αυθεντικοί συμμέτοχοι σε μια κοινωνία απελευθερωμένη από την αναπαράσταση του νεοφιλελεύθερου κόσμου: ο πραγματικός λαός, ο φορέας του πνεύματος του έθνους. Μακριά από τους ψεύτικους ανταγωνισμούς, μακριά από τις τετριμμένες διαχωριστικές γραμμές, ο πραγματικός λαός συμπεριλαμβάνει τη μικροαστική τάξη που μπορεί να βρίσκεται κοντά στο προλεταριάτο, τον μικροεπιχειρηματία που δεν υιοθετεί τις ίδιες πρακτικές με τη Medef. Όλοι μαζί, αγρότες, εργάτες, μικροεπιχειρηματίες... θα μπορέσουν να βαδίσουν προς μια «κοινωνία της αμοιβαιότητας των πολιτών-μικροπαραγωγών», καθώς, για τον καθένα, «η οικονομική και κοινωνική -άρα και πολιτική- υπευθυνότητα είναι αποτέλεσμα της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής του». Ο Σοράλ δεν είναι μακριά από τον Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν ούτε από τον Πιέρ Πουζάντ. Είναι, όμως, πολύ μακριά από τον Καρλ Μαρξ. Αυτή η «συμφιλιωμένη», αξιοπρεπής κοινωνία θα μπορούσε να αποτελέσει κοινό στόχο της αντι-νεοφιλελεύθερης Δεξιάς και της ριζοσπαστικής Αριστεράς. «Υπάρχει μια ηθική Δεξιά που, αν το σκεφτούμε καλά, είναι σύμμαχος της οικονομικής και κοινωνικής Αριστεράς. Και, αντίθετα, υπάρχει μια ανήθικη Αριστερά, η οποία έχει αποδειχθεί ιδεολογική προϋπόθεση της οικονομικής Δεξιάς στην πιο πρόσφατη και πιο βάναυση μορφή της». «Αριστερά της εργασίας, Δεξιά των αξιών»: το σύνθημα της E&R αποκτά το πλήρες νόημά του. Στην κοινωνική Αριστερά ενσωματώνεται η έννοια της υπέρβασης που φέρουν οι αξίες του έθνους και η πάλη των τάξεων καταργείται μέσα σε μια πολύμορφη, αλλά ενωμένη κοινωνία. Μένει να εξηγηθεί η νίκη του νεοφιλελευθερισμού, μεταξύ άλλων και η ιδεολογική επικράτησή του σε βάρος της ανήθικης Αριστεράς. Είναι πολύ απλό: οφείλεται στην αμερικανο-σιωνιστική συνωμοσία.

Εάν η δημοκρατία είναι προσχηματική, εάν οι θέσεις υπέρ του νεοφιλελευθερισμού διαδίδονται τόσο συστηματικά, εάν η αντιπολίτευση είναι τόσο συχνά αποδυναμωμένη, αυτό συμβαίνει επειδή σκοτεινά δίκτυα υποτίθεται ότι έχουν διεισδύσει σε όλα τα κέντρα λήψης αποφάσεων της... Αυτοκρατορίας, εξουδετερώνοντας ή διαφθείροντας την πολιτική δράση: από τα δείπνα των ελίτ5 μέχρι τις «νέες μασονικές στοές για την υπερ-τάξη, δηλαδή τα think tanks τύπου Μπίλντερμπεργκ και Τριμερούς», η ολιγαρχία προετοιμάζει και τις μεθοδεύσεις της, και την κοινή γνώμη, ενώ, από συνωμοσία σε συνωμοσία, δημιουργεί την τρομοκρατική απειλή με τους Δίδυμους Πύργους ή με τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Κάτι που δικαιολογεί την υποστήριξη του Σοράλ στο «Ισλάμ της αντίστασης» και τους συμμάχους του, που, μόνοι, αντιστέκονται στην παγκόσμια κυριαρχία της κάστας αυτής... Στην καρδιά των συνωμοσιών βρίσκονται, σε συντονισμό με την αρπακτική Αμερική, οι «Εβραίοι», οι οποίοι, εάν δεν είναι περιπλανώμενοι, τουλάχιστον είναι από τη φύση τους ξένοι προς την έννοια του έθνους και, επιπλέον, ειδικεύονται στη συσσώρευση κεφαλαίου. Οι τράπεζες είναι εβραϊκές, ο Τύπος είναι εβραϊκός, οι καταστροφείς της εθνικής ενότητας είναι οι Εβραίοι... Ο Σοράλ τρέφει απέναντί τους ένα πραγματικά άσβεστο μίσος. Τους βλέπει παντού. Φυσικά, του είναι εύκολο να προτιμά να μιλά για αντισιωνισμό ή για αντίθεση στην πολιτική του Ισραήλ. Αλλά πρόκειται απλούστατα για αντισημιτισμό και όχι για την έκφραση υποστήριξης στον παλαιστινιακό λαό ή για κάποια εμφανή κλίση προς την υποτιθέμενη απελευθερωτική πρόκληση. Εάν επανεκδίδει τα κλασικά αντισημιτικά έργα (Edouard Drumont, La France juive κ.τ.λ.) από τον εκδοτικό οίκο του, τον Kontre Kulture, είναι από φλογερή πεποίθηση. Καμία αμφιβολία. Ωστόσο, αυτά τα μανιακά ξεσπάσματα δεν είναι αρκετά για να τον απαξιώσουν στα μάτια των οπαδών του. Κι αυτό γιατί οι θεωρίες συνωμοσίας των μασόνων, των Εβραίων, των Ιλουμινάτι και άλλων παραπέμπουν στο τόσο διαδεδομένο σήμερα συναίσθημα αδυναμίας, το οποίο δεν μετριάζουν καθόλου οι, συχνές βέβαια, επιθέσεις

κατά των ελίτ και της ολιγαρχίας. Αναμφίβολα, επίσης, γιατί, ορισμένες φορές, υπάρχουν συμφωνίες που κρατιούνται κρυφές (τι άλλο ήταν, για να μη μακρηγορήσει κανείς, οι σχέσεις ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και ορισμένα στοιχεία της χιλιανής εργοδοσίας στην προετοιμασία του πραξικοπήματος που ανέτρεψε τον Σαλβαδόρ Αλιέντε;). Αλλά έχει, έτσι κι αλλιώς, σημασία να αναρωτηθεί κανείς εάν αυτός ο τύπος προβληματισμού, που εμφανίζεται πάνω απ’ όλα ηθικός, πάνω από κόμματα, αντικαπιταλιστικός και εθνικιστικός, δεν οδηγεί αρκετά συχνά σε έναν «φαιοκόκκινο» λαϊκισμό, ελάχιστα αντικαπιταλιστικό, αλλά με έντονα χαρακτηριστικά ξενοφοβίας, αν όχι φασισμού. Εάν πιστέψουμε την ιστορία, η απάντηση είναι ναι. Θα ήταν, πάντως, επιπόλαιο να θεωρήσει κανείς ότι όσοι παρακολουθούν τον Σοράλ είναι όλοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο φασίστες. Θα ήταν εξίσου επιπόλαιο να μη δοθεί σημασία στα στοιχεία της ρητορικής του που «γεφυρώνουν» τα διφορούμενα, που διευκολύνουν την απόκλιση. Η ουσία των αναλύσεών του και των συνεπειών τους περιστρέφεται γύρω από τον παραλληλισμό των κοινωνικών ζητημάτων με τα ζητήματα κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και γύρω από την επιστροφή στο έθνος: μια φαινομενικά συνεκτική οπτική των κοινωνικών και προσωπικών ερειπίων της νεοφιλελεύθερης νεωτερικότητας, η οποία απαλλάσσει τους χρήστες του Διαδικτύου από την ίδια τους την υποψία ότι έχουν γίνει θλιμμένοι αντιδραστικοί, κάνοντάς τους, ταυτόχρονα, να αναθαρρήσουν, νιώθοντας ότι ανήκουν σε μια μειοψηφία που, επιτέλους, είδε το φως. Επομένως, ίσως θα είχε ενδιαφέρον, για μια Αριστερά αποφασισμένη να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις πραγματικής κοινωνικής δικαιοσύνης, να υπενθυμίζει ότι τίποτε στη ρητορική και στους στόχους της δεν πρέπει να συνδέεται με τη ρητορική και τους στόχους της Ακροδεξιάς. Για να πετύχει κάτι τέτοιο, το καλύτερο θα ήταν να κάνει πιο ξεκάθαρη τη δική της ανάλυση για τα ζητήματα αυτά, ακόμη κι όταν θα προκαλεί συγκρούσεις στο εσωτερικό της.

Eléments, τ. 146, Παρίσι, Ιανουάριος-Μάρτιος 2013.

1

2

Marianne, Παρίσι, 29-6-13.

Alain Soral, Comprendre l’Empire. Demain la gouvernance globale ou la révolte des nations?, Blanche, Παρίσι, 2011. Όλες οι αναφορές στο κείμενο, εκτός εάν υπάρχει αντίθετη ένδειξη, παραπέμπουν στο συγκεκριμένο βιβλίο.

3

Χάρτα της E&R. Οι υπόλοιπες αναφορές της παραγράφου έχουν, επίσης, αντληθεί από τη χάρτα αυτή.

4

Βλ. François Denord, Paul Lagneau-Ymonet και Sylvain Thine, «Aux dîners du Siècle, l’élite du pouvoir se restaure», Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2011.

5

LE

MONDE

diplomatique

Η Ακροδεξιά, που βρίσκεται σε ανοδική πορεία χάρη στον «εκσυγχρονισμό» που της χάρισε η Μαρίν Λεπέν, δεν θέριεψε σε μια νύχτα. Στο κείμενο αυτό, του 1998, ο Σερζ Αλιμί προσπαθεί να εντοπίσει τις ρίζες της, αυτό που εμείς προσπαθούμε να κάνουμε διστακτικά σήμερα. «Γιατί (...) είναι κατ’ αρχάς οι κοινωνικές ανισότητες, οι καταστροφές από την παγκοσμιοποίηση, το πνίξιμο της δημοκρατικής συζήτησης, η προσποίηση, η συνενοχή, η συναίνεση, η διαφθορά και οι αργομισθίες που παίζουν το παιχνίδι του Εθνικού Μετώπου» συμπεραίνει.

Του Serge Halimi*

E

δώ και είκοσι χρόνια, το Εθνικό Μέτωπο αποτελούσε μια ασήμαντη εκλογική δύναμη στη Γαλλία. Δέκα χρόνια αργότερα, στις 24 Απριλίου 1988, ο αρχηγός του, ο κ. ΖανΜαρί Λεπέν, υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας, λάμβανε 4.375.000 ψήφους ή το 14,39% του εκλογικού σώματος. Αντί να μελαγχολεί κανείς για τις τελευταίες περιπέτειες στις περιφερειακές εκλογές και για τα «ταμπού», τα οποία φαίνεται ότι έπεσαν σε αυτή την περίπτωση1, είναι προτιμότερο να σκεφθεί την καμπή της δεκαετίας του ‘80. Γιατί, από τότε, οι ίδιες αιτίες προκαλούν τα ίδια αποτελέσματα. Οι ηθικές παραινέσεις και οι μεθοδεύσεις στον τρόπο ψηφοφορίας δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. Σε μια χώρα σαν τη Γαλλία, η Ακροδεξιά διαθέτει μια υπεροχή απέναντι στους λεγόμενους «κυβερνητικούς» σχηματισμούς: γνωρίζει να χρησιμοποιεί την απελπισία και την απώλεια σημείων αναφοράς για να διακηρύξει την πρωτοκαθεδρία της βούλησης. Ενώ τα μεγάλα κόμματα βυθίζονται στην ακινησία και αποδέχονται (πάντοτε στο όνομα των «καταναγκασμών» της αγοράς και της παγκοσμιοποίησης) την επιδείνωση του συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ κυρίαρχων και κυριαρχούμενων, τα στελέ-

* Ο Serge Halimi είναι ο διευθυντής της Le Monde diplomatique

8/36

AΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΑΪΟΣ 1998

Η ΑΥΓΗ

ΚΥΡΙΑΚΗ 10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

Το να απορρίψουμε κάθε κοινωνική κριτική στο όνομα της χρήσης της από ορισμένους αντιπάλους σημαίνει ότι προσφέρουμε σε αυτούς ένα ανέλπιστο πλεονέκτημα, προσποιούμενοι ότι τους πολεμάμε

ΓΑΛΛΙΑ: ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ

Η επιστροφή στην πολιτική χη του Εθνικού Μετώπου εξακολουθούν να αντιπαρατάσσουν την ένταξη, την ιδεολογική σύγκρουση και τη μαχητικότητα στην καταθλιπτική διαπαιδαγώγηση της παραίτησης. Η ρητορική τους, η οποία επικεντρώνεται στο θέμα της κατάπτωσης και της παρακμής -και η οποία ισχυρίζεται ότι αναζητεί τρόπους για να «αντισταθεί» σε αυτές- ανταποκρίνεται περισσότερο στην αντίληψη την οποία έχει ένα τμήμα του εκλογικού σώματος (συχνά το πιο ευάλωτο) για την ίδια του την ύπαρξη, παρά όλες οι ενθουσιώδεις και προκλητικές διακηρύξεις των θιασωτών του ενιαίου νομίσματος και της επανάστασης της πληροφορικής, σε μια χώρα όπου η κοινωνική οδύνη αυξάνεται. Εκατό δίκες του Παπόν να γίνουν, δεν θα καταφέρουν τίποτα: η γαλλική Ακροδεξιά δεν εκτρέφεται πλέον στο Βισί και το Βερολίνο, αλλά στο Χρηματιστήριο του Παρισιού και στις Βρυξέλλες. Ορισμένοι, οι οποίοι δεν διδάσκονται ποτέ τίποτα, σκέπτονται να συγκρατήσουν το κύμα καταργώντας τη θάλασσα. Ονειρευόμενοι πάντα μια πολιτική στερημένη από το πολιτικό στοιχείο, θέλουν να ξαναρχίσουν αυτό το οποίο απέτυχε, να επαναδημιουργήσουν έναν «μεγάλο συνασπισμό» ή ένα «δημοκρατικό μέτωπο» ενάντια στην Άκρα Δεξιά. Όμως, αυτές οι συμμαχίες ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά είτε είναι συγκυριακές, και θα ταυτιστούν με μια υπεράσπιση θέσεων, είτε βασίζονται σε συμφωνίες βάθους και αυτό θα είναι ακόμα χειρότερο. Εάν εξαφανιστεί από το πολιτικό μας πεδίο η αντιπαράθεση γύρω από διαφορετικά προγράμματα, στο όνομα της κατεπείγουσας ανάγκης να συγκρατηθεί η «φαιά πανούκλα», κανείς άλλος

Ορισμένοι, οι οποίοι δεν διδάσκονται ποτέ τίποτα, σκέπτονται να συγκρατήσουν το κύμα καταργώντας τη θάλασσα

εκτός από αυτή την τελευταία δεν θα ωφεληθεί περισσότερο, μιας και η ίδια θα μονοπωλήσει τότε την έκφραση κάθε αγανάκτησης. Για ορισμένους, όλα βαίνουν καλώς: να αποφασίσουμε το τέλος της πολιτικής, εφόσον δεν υπάρχει παρά μόνο μία δυνατή, και το Εθνικό Μέτωπο την αμφισβητεί, να απαγορεύσουμε το έθνος ή να το διαλύσουμε μέσα στην παγκοσμιοποίηση ελπίζοντας έτσι να στερήσουμε την Ακροδεξιά από το εκτροφείο της. Αλλά σε αυτή την περίπτωση όλα θα είναι χειρότερα: μόνο τον Νοέμβριο - Δεκέμβριο του 1995, τη στιγμή που οι απεργίες και οι διαδηλώσεις απέσπασαν εκατομμύρια Γάλλους από την κατήφεια και την απελπισία, ο κ. Ζαν-Μαρί Λεπέν έμεινε επιτέλους άφωνος. Εδώ και δεκαπέντε χρόνια, όσο περισσότερο υποχωρεί η εξουσία των κρατών, τόσο περισσότερο προχωράει το Εθνικό Μέτωπο. Παρά το γεγονός αυτό, κάθε έκφραση αμφισβήτησης προσκρούει, από δω και στο εξής, στην αντίρρηση

ότι «ανοίγει τον δρόμο στον λεπενισμό»: ο φιλόσοφος των μέσων ενημέρωσης και δημιουργός αυτής της διατύπωσης ενοχοποιεί τον «αριστερισμό», ο υπουργός Εσωτερικών μοιάζει, παραδόξως, να συμφωνεί μαζί του, ο υπουργός Παιδείας χρεώνει μάλλον στους εκπαιδευτικούς του Σεν-Σεν Ντενί ότι «ευνοούν το Εθνικό Μέτωπο», ένας συντηρητικός αρθρογράφος δεν διστάζει να καταγγείλει «τον θορυβώδη αντιφιλελευθερισμό ως πηγή τροφοδοσίας σε ψήφους του Εθνικού Μετώπου», ένας άλλος τολμάει ακόμα και να συγκρίνει την αμφισβήτηση του καπιταλισμού με τον αντισημιτισμό...2. Το να απορρίψουμε κάθε κοινωνική κριτική στο όνομα της χρήσης της από ορισμένους αντιπάλους σημαίνει ωστόσο ότι προσφέρουμε σε αυτούς τους τελευταίους ένα ανέλπιστο πλεονέκτημα, προσποιούμενοι ότι τους πολεμάμε. Γιατί εδώ και δεκαπέντε χρόνια, στη Γαλλία, είναι κατ’ αρχάς οι κοινωνικές ανισότητες, οι καταστροφές από την παγκοσμιοποίηση, το πνίξιμο της δημοκρατικής συζήτησης, η προσποίηση, η συνενοχή, η συναίνεση, η διαφθορά και οι αργομισθίες που παίζουν το παιχνίδι του Εθνικού Μετώπου. Και αυτό δεν πρόκειται να υποχωρήσει αν οι εστίες που τροφοδότησαν την εξάπλωσή του συνεχίζουν να απλώνονται.

Από το 1983, τον καιρό των δημοτικών εκλογών, η Δεξιά διεξήγαγε μια εκστρατεία που ήταν συχνά κοντά στα θέματα του Εθνικού Μετώπου, εγκαθιδρύοντας μια σχέση ανάμεσα στην «παράνομη μετανάστευση, τη μικρή και τη μεγάλη εγκληματικότητα» και επικαλούμενη την ανάγκη να «σταματήσει αυτή η επιδρομή». Το 1986, ο κ. Ζακ Μπλαν υπέγραψε μια περιφερειακή συμφωνία με την Ακροδεξιά. Όσον αφορά τους σοσιαλιστές, η εκλογή του 1992 του κ. Ζαν-Πιερ Σουασόν (τότε υπουργού του Φρανσουά Μιτεράν), επικεφαλής της Βουργουνδίας, έγινε με τις ψήφους του Εθνικού Μετώπου. Ακριβώς το ίδιο συνέβη, τον επόμενο χρόνο, με την εκλογή του κ. Ρολάν Ντιμά στην προεδρία της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων.

1

Πρόκειται, αντίστοιχα, για τους κ.κ. ΜπερνάρΑνρί Λεβί, Ζαν-Πιερ Σεβενμάν, Κλοντ Αλέγκρ, Ζαν-Φρανσουά Ρεβέλ και Πασκάλ Μπρικνέρ.

2

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΛΙΑ ΚΑΪΜΑΚΗ