ΔΙΠΛΟ ΤΕΥΧΟΣ
Aφιέρωμα ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
«Οι αγώνες των πολυεθνικών», τους κατηγορούσαμε κάποτε. Εξαιτίας των διαφημίσεων που πλημμύριζαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, υποσκελίζοντας το Ολυμπιακό ιδεώδες της ευγενούς αθλητικής άμιλλας. Σήμερα η κατάσταση είναι πολύ πιο πολύπλοκη, οι διαφημιστές δεν σπονσοράρουν απλώς τους αγώνες αλλά τον κάθε αθλητή χωριστά και αυτός είναι υπόλογος περισσότερο σε αυτούς παρά στη χώρα του. Κι ακόμα πιο σύνθετα προβλήματα έρχονται να προστεθούν: γεωπολιτική, ντόπινγκ, real estate… Οι χειμερινοί Ολυμπιακοί του Σότσι αποτελούν αντικείμενο προς μελέτη: ένα θέρετρο πάνω στο οποίο ξοδεύτηκαν δεκάδες εκατομμύρια για να δείξει μια χώρα το νέο της πρόσωπο. Που επιλέχθηκε για τη γεωγραφική του σημειολογία, αλλά όπου οι «μαύρες χήρες» απειλούν να χαλάσουν τη γιορτή. Αγώνες που έγιναν αφορμή όχι για την ειρήνη, αλλά για το μίσος, εξαιτίας των ρατσιστικών δηλώσεων του προέδρου της χώρας για τους ομοφυλόφιλους. Όλα τα δυτικά μέσα κατακρίνουν τα παραπάνω, με λίγη περισσότερο χαρά απ’ όση θα επιτρεπόταν, ακριβώς γιατί η διοργανώτρια χώρα είναι η Ρωσία. Το εξαιρετικό ρεπορτάζ του Γκιγιόμ Πιτρόν, που δημοσιεύουμε σήμερα, φωτίζει όλες τις παραπάνω πλευρές. Θυμόμαστε τον αθλητισμό, από τον καναπέ μας, κάθε φορά που διοργανώνονται μεγάλα γεγονότα: Ολυμπιακοί, Μουντιάλ, παγκόσμια πρωταθλήματα... Γεγονότα που έχουν καταλήξει όχι μόνο να αποτελούν την πιο σκοτεινή πλευρά του, αλλά και να γίνονται οχήματα της πιο αντιδραστικής ιδεολογίας, όπως μας θυμίζουν σ’ ένα παλιότερο άρθρο τους, με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, οι πανεπιστημιακοί Ζαν-Μαρί Μπρομ, Μαρκ Περελμάν και Πατρίκ Βασόρ. Ιδεολογίας που είναι πλήρως ταυτισμένη με την παγκοσμιοποίηση: τηλεοπτική, οικονομική, αθλητική. Το Ολυμπιακό ιδεώδες έχει πλήρως αντικατασταθεί από τη λατρεία της κερδοσκοπίας και των μεγάλων επιδόσεων. Β.Κ.
LE
MONDE
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014 TEYXOΣ 56
diplomatique Σότσι: λευκός χρυσός στη Μαύρη Θάλασσα EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
«Πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά»: Το σύνθημα της Ολυμπιάδας αρμόζει τόσο στις επιδόσεις των σκιέρ όσο και στον προϋπολογισμό των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων που διοργανώνονται στο Σότσι. Στόχος του Πούτιν είναι να δοξάσει την εθνική ταυτότητα και ταυτόχρονα να επανεδραιώσει την κυριαρχία του κράτους στον Βόρειο Καύκασο και να δηλώσει την επιστροφή της Ρωσίας στο μεγάλο γεωπολιτικό παιχνίδι. Του ειδικού απεσταλμένου μας Guillaume Pitron*
Π
αντού φοινικόδεντρα. Ψεύτικα στην αρχή, σαν τα φώτα από πράσινο φωσφοριζέ νέον σε σχήμα κοκοφοίνικα που κρέμονται πάνω από τον αυτοκινητόδρομο, ο οποίος συνδέει το αεροδρόμιο με το κέντρο της πόλης του Σότσι. Τα περισσότερα όμως είναι αληθινά: έτσι όπως στεφανώνουν την πρόσοψη της παράκτιας πόλης, σχηματίζουν μια λεπτή κουρτίνα πρασινάδας που χωρίζει τη Μαύρη Θάλασσα από τους πρόποδες του Καυκάσου. «Καλώς ορίσατε στον παράδεισο!», λέει με ενθουσιασμό ο Ιγκόρ Σίζοφ, κάτοικος της πόλης. «Το κλίμα σε αυτά τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη είναι από τα πιο ευχάριστα στον κόσμο, παρόμοιο με εκείνο της γαλλικής Κυανής Ακτής»! Ημέρες ηλιοφάνειας ανά έτος: τριακόσιες. Μέση ετήσια θερμοκρασία: 14,5 βαθμοί. Ρεκόρ υψηλότερης θερμοκρασίας: 39,4 βαθμοί τον Ιούλιο του 2000... Τον Νοέμβριο, το θερμόμετρο δείχνει ακόμα 20 βαθμούς. Οι διαβάτες σουλατσάρουν στο λιμάνι τρώγοντας παγωτά ή κάνουν ηλιοθεραπεία στις παραλίες με τα γκρίζα χαλίκια. Σε απόσταση βολής από τα σύνορα με την Αμπχαζία, το Σότσι ξεχωρίζει για τις εικόνες της
* Ο Guillaume Pitron είναι δημοσιογράφος
Από τις 7 ώς τις 23 Φεβρουαρίου του 2014 «η θερινή πρωτεύουσα της Ρωσίας» θα παίξει ξανά τον ρόλο της βιτρίνας της χώρας φιλοξενώντας την 22η Χειμερινή Ολυμπιάδα
υποαρκτικής τάιγκα, τις αυτοδιαχειριζόμενες αγροτοβιομηχανικές μονάδες των Ουραλίων και τα χαρακτηριστικά ρώσικα εξοχικά της ναπολεόντειας περιόδου. Σε βαθμό μάλιστα που, επί Σοβιετικής Ένωσης, αυτή η λουτρόπολη, η τόσο αγαπητή στη μεσαία τάξη, στην κομμουνιστική νομενκλατούρα και στον ίδιο τον Ιωσήφ Στάλιν, έγινε η πρέσβειρα της επιτυχίας του σοσιαλισμού. «Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Δυτικοί είχαν την άδεια να ταξιδεύουν μόνο σε τρία αστικά κέντρα της ΕΣΣΔ : στη Μόσχα, στην Αγία Πετρούπολη και στο Σότσι», μας υπενθυμίζει ο Σίζοφ. Και μπορεί το κομμουνιστικό μπλοκ να
κατέρρευσε πριν από 23 χρόνια, τα σύμβολα ωστόσο παραμένουν. Από τις 7 ώς τις 23 Φεβρουαρίου του 2014, λοιπόν, «η θερινή πρωτεύουσα της Ρωσίας» θα παίξει ξανά τον ρόλο της βιτρίνας της χώρας επί τη ευκαιρία μιας εκδήλωσης για την οποία δεν φαινόταν αυτή η πόλη να προορίζεται, εξαιτίας του υποτροπικού της κλίματος: της 22ης Χειμερινής Ολυμπιάδας. «Τα δύο τρίτα του ρωσικού εδάφους είναι μονίμως παγωμένα. Γιατί να οργανώσει κάποιος τους Αγώνες στους τροπικούς;» διερωτάται με μια δόση σύγχυσης ο Ιβάν Νεσεπουρένκο, δημοσιογράφος των Moscow Times. Στην πραγματικότητα, πέρα από την πρώτη εντύπωση, η πόλη αυτή, μακριά από τις ερήμους που χαρακτηρίζουν τα Ουράλια και τα Αλτάια όρη, αποτελεί την καλύτερη δυνατή επιλογή. Το Σότσι εξυπηρετείται άνετα από το συγκοινωνιακό δίκτυο της επαρχίας του Κρασνόνταρ, ενώ τα χιονοδρομικά κέντρα της Κράσναγια Παλιάνα («κόκκινο ξέφωτο» στα ρώσικα) στα βουνά του Καυκάσου, σε απόσταση μόλις 50 χιλιομέτρων, έχουν την ιδανική ποσότητα χιονιού. Πρόκειται επίσης για προσωπική επιλογή του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος έχει ιδιαίτερους δεΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
σμούς με την πόλη, τόσο ώστε να έχει επενδύσει σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο για να υποστηρίξει τη ρωσική υποψηφιότητα ενώπιον της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής μεταξύ 2005 και 2007.
Υπό την προσωπική επίβλεψη του προέδρου Κυρίως, όμως, ο άθλος που αποτελεί από τεχνική άποψη η διοργάνωση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της μετασοβιετικής εποχής σε ένα ιδιαίτερο γεωγραφικό πλαίσιο, ανάμεσα σε θάλασσα και βουνό, δηλώνει, σύμφωνα με τον Νεσεπουρένκο, διακαή επιθυμία να ξεπεραστούν τα όρια του δυνατού, καθώς και την αναζήτηση του θαυμαστού, έτσι όπως αρμόζει στις φιλοδοξίες που τρέφει σήμερα η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο. Η υπερηφάνεια αυτή μεταφράζεται στην επάνοδο πολλαπλών γεωγραφικών προκλήσεων: το 2009, οι ρωσικές οβίδες έπεφταν στη Γεωργία, στην οποία ανήκε άλλοτε το Σότσι. Oι τζιχαντιστές του Καυκάσου έχουν ορκιστεί να σαμποτάρουν τη γιορτή. Η υπερηφάνεια μεταφράζεται επίσης σε ένα πρωτόγνωρο εργοτάξιο: σε αντίθεση με τη Χειμερινή Ολυμπιάδα του Βανκούβερ, το 2010, η οποία είχε ως σύνθημα την αέναη ανάπτυξη και την ελαχιστοποίηση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο και η οποία κόστισε «μόλις» 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ, αυτή του Σότσι προδιαγράφεται ως η ακριβότερη που διοργανώθηκε ποτέ. «Το κόστος ανέρχεται ήδη στα 51 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 37 δισ. ευρώ)», σημειώνει η πολιτική αναλύτρια Μαρία Λίπμαν. «Και αν είχαμε στη διάθεσή μας μια ανεξάρτητη μελέτη, δεν αποκλείεται το κόστος να αποδεικνυόταν ακόμα υψηλότερο». Στο τέλος ενός δρόμου με πολλές στροφές, όπου κυκλοφορούν βαρέα οχήματα, στρατιωτικά κονβόι και μερικές περιπλανώμενες αγελάδες, ξεπροβάλλει το ολυμπιακό χωριό της Κράσναγια Παλιάνα, στα 600 μέτρα υψόμετρο, μέσα σε ένα σύννεφο από σκόνη. Δύσκολο να πιστέψει κανείς, αντικρίζοντας τους γερανούς και τα φορτηγά που δουλεύουν πυρετωδώς μπροστά από τις σκαλωσιές, ότι η κατασκευή 19.000 δωματίων θα έχει ολοκληρωθεί μέσα σε λιγότερες από εκατό ημέρες. Αντίθετα, το Ρόζα Χουτόρ, ένα από τα τέσσερα χιονοδρομικά κέντρα που εξυπηρετείται από το χωριό της Κράσναγια Παλιάνα, είναι έτοιμο. To ορεινό αυτό κέντρο, το οποίο παραδόθηκε με το κλειδί στο χέρι από την κατασκευάστρια εταιρεία Interros, ιδιοκτησία του μεγιστάνα του νικελίου Βλαντίμιρ Ποτάνιν, θα υποδεχτεί κατά κύριο λόγο τους αγώνες του Super-G και του Βόρειου Συνθέτου. Ο διευθυντής της, ο Αλεξάντερ Μπιελοκομπούλσκι, κλεισμένος σε ένα από τα γραφεία της πόλης-φάντασμα (ακόμα), είναι «υπερήφανος που δείχνει στον κόσμο το ωραιότερο πρόσωπο της Ρωσίας», το πρόσωπο ενός έθνους που είναι ικανό να οικοδομήσει στον Καύκασο, μαζεμένες μέσα σε πέντε χρόνια, όσες υποδομές κατασκευάστηκαν μέσα σε πενήντα στις Γαλλικές Άλπεις. Όσο για τα αγωνίσματα του πατινάζ, του
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Ένα κλίμα αναρχίας και ατιμωρησίας κυρίευσε την καρδιά του Σότσι, «το οποίο μεταμορφώθηκε σε ελάχιστο χρόνο σε ζούγκλα από μπετόν»
χόκεϊ ή του κέρλινγκ, θα γίνουν στο παραθαλάσσιο ολυμπιακό πάρκο, τουλάχιστον 50 χιλιόμετρα μακριά. «Τα πάντα είναι έτοιμα, περνάμε τα τελευταία φινιρίσματα», μας διαβεβαιώνει η συνοδός της εταιρείας Olympstroy, υπεύθυνη για τις εργασίες στο εργοτάξιο, δίνοντας παράλληλα λεπτομέρειες για τα χαρακτηριστικά των έξι κλιματιζόμενων σταδίων συνολικής χωρητικότητας 70.000 ατόμων, διατεταγμένων κυκλικά γύρω από έναν κεντρικό δακτύλιο. Κι έχει κι άλλα: καταλύματα, δρόμους, σιδηροδρόμους, δίκτυο ηλεκτροδότησης, αποχέτευση... Αφότου η ΔΟΕ ανέθεσε την Ολυμπιάδα στο Σότσι, το 2007, πραγματοποιήθηκαν 400 έργα από περισσότερες από 300 εταιρείες, οι οποίες απασχόλησαν στο απόγειο της δραστηριότητάς τους έως και 75.000 εργάτες από όλες τις περιοχές της χώρας, καθώς και από τους πρώην δορυφόρους της. Οι εργασίες έχουν καθυστερήσει, αλλά δεν πειράζει ιδιαίτερα: οι αρχές ανακοίνωσαν την πρόσληψη άλλων 7.000 εργατών, οι οποίοι ήρθαν από το Νταγκεστάν και την Τσετσενία, έτσι ώστε να τηρηθούν οι δεσμεύσεις της Ρωσίας μέσα στα προκαθορισμένα χρονικά όρια.
Επικεφαλής του σχεδίου είναι ο ίδιος ο Πούτιν. Η μακρά παραμονή του στην κυβέρνηση1 του δίνει τη δυνατότητα να καμαρώνει για το γεγονός ότι πρωτοστάτησε στην προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων και ταυτόχρονα αποκόμισε τα σχετικά πολιτικά οφέλη. Ο ίδιος, προσωπικά, επιβλέπει την εξέλιξη των εργασιών. Αμέτρητες είναι πια οι επισκέψεις του προέδρου στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις, σε σημείο τους τελευταίους μήνες να έχει περάσει περισσότερο χρόνο στην επίσημη κατοικία των Ρώσων ηγετών στο Μποσάροφ Ρούσεϊ, στα περίχωρα του Σότσι, παρά στο Κρεμλίνο... Η μέθοδός του: η ανασύσταση, σε τοπικό επίπεδο, της «ραχοκοκαλιάς της εξουσίας», δηλαδή η επανεδραίωση της κεντρικής εξουσίας του κράτους, η οποία κατέρρευσε μετά την πτώση του κομμουνισμού. Στα εργοτάξια είναι παντού εμφανή τα χαρακτηριστικά ενός κράτους ισχυρού - αν όχι αυταρχικού. Τα ποσά που ξοδεύτηκαν προέρχονται κυρίως από τον κορβανά του πετρελαίου, καρπό της επανεθνικοποίησης της εταιρείας Γιούκος, το 2004, και της απομάκρυνσης των ολιγαρχών - αρχής γενομένης από τον ιδιοκτήτη της, Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο οποίος φυλακίστηκε το 2004 και πήρε χάρη τον περασμένο Δεκέμβριο. Ο Ποτάνιν και ο Όλεγκ Ντεριπάσκα, υποταγμένοι πλέον στην πολιτική εξουσία, υποχρεώθηκαν να επενδύσουν με απώλειες στην κατασκευή των σταθμών της Ρόζα Χουτόρ και της Κράσναγια Παλιάνα.
Το θέρετρο που μεταμορφώθηκε σε ζούγκλα από μπετόν Οι τοπικοί άρχοντες που δεν συμμορφώθηκαν με τις οδηγίες έπεσαν σε δυσμένεια, όπως ο Αχμέτ Μπιλάλοφ, πρώην αντιπρόεδρος της Ρωσικής Ολυμπιακής Επιτροπής, ο οποίος ξηλώθηκε τον Φεβρουάριο του 2013 λόγω της καθυστέρησης στην κατασκευή της πί-
στας του σλάλομ, και σήμερα έχει καταφύγει στη Γερμανία... Τα δε μέσα ενημέρωσης βρίσκονται υπό αυστηρή επίβλεψη: «Ακόμα και ο σεισμός μεγέθους 5,6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που σημειώθηκε πρόσφατα σε απόσταση 150 χιλιομέτρων από το Σότσι, αποσιωπήθηκε εντελώς από τον Τύπο!», λέει με θυμό ο Αλεξάντερ Βαλόφ, ιδρυτής του Blog Sotchi, μιας από τις σπάνιες ανεξάρτητες πηγές ενημέρωσης. «Η κριτική στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτελεί ταμπού». «Οι Ολυμπιακοί είναι το κατ’ εξοχήν σύμβολο της κληρονομιάς του Πούτιν», επιβεβαιώνει ο Νεσεπουρένκο: ένας γάμος ανάμεσα στην αποφασιστικότητα και τον συγκεντρωτισμό, ο οποίος διασφαλίζει πάντα στον πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας σταθερή δημοτικότητα στους κόλπους του εκλογικού του σώματος. Η πυγμή αυτή είναι ανάλογη με το χάος που έχει επιφέρει ο, διά της βίας, εκσυγχρονισμός του Σότσι. Είναι βέβαιο ότι το παραθαλάσσιο θέρετρο έπασχε από τρομακτική έλλειψη υποδομών: «Τα έργα μάς έκαναν πολύ καλό», δηλώνει με χαρά ο Σίζοφ, ο οποίος θυμάται «τις επαναλαμβανόμενες διακοπές ρεύματος, τα υποτυπώδη μέσα μαζικής μεταφοράς και το αεροδρόμιο που είχε χτιστεί από σανίδες κόντρα πλακέ». Όμως, η βιαστική μετατροπή ενός ήσυχου χωριού σε παραθαλάσσιο κόμβο φέρνει μαζί της και πολλές παράπλευρες απώλειες... Η αυξανόμενη φήμη του Σότσι είχε ως αποτέλεσμα να συρρεύσει μια κουστωδία κατασκευαστών, ενώ οι δεκάδες ουρανοξύστες που ξεφύτρωσαν πρόσφατα δεν προορίζονται τόσο για να στεγάσουν τους θεατές που αναμένονται για την Ολυμπιάδα όσο για να μεταπωληθούν σε καλύτερη τιμή μετά το τέλος της γιορτής. Κατά συνέπεια, η προκυμαία έχει αλλάξει εντελώς μορφή: «Το μοναδικό παραθαλάσσιο θέρετρο της Ρωσίας οδεύει προς την αυτοκτονία», λέει με αγανάκτηση η κομμουνίστρια δημοτική σύμβουλος Λουντμίλα Σέστακ. Και με το δίκιο της: το νέο σχέδιο πόλης, το οποίο εγκρίθηκε το 2009 και επικυρώθηκε από τη ΔΟΕ, απαγόρευε κατά κύριο λόγο τη δόμηση κτηρίων με περισσότερους από τρεις ορόφους. Έκτοτε, έχει καταστεί νεκρό γράμμα, προτού καν προλάβει να πάρει σάρκα και οστά. «Οι δημοτικοί σύμβουλοι», οι οποίοι, όπως λέγεται, έχουν διαπλεκόμενα συμφέροντα με τους κατασκευαστές, «χορηγούσαν συστηματικά άδειες για ουρανοξύστες με είκοσι ορόφους ή και ακόμα περισσότερους. Σε βαθμό που η εξαίρεση να αποτελεί σήμερα τον κανόνα», δηλώνει με θλίψη η αρχιτέκτων Όλγα Κοζίνσκαγια, η οποία, αντιμέτωπη με αυτό το χάος, παραιτήθηκε, το 2011, από την αρμόδια δημοτική επιτροπή για την εφαρμογή του σχεδίου πόλης. Εκατοντάδες κατασκευές δίχως άδεια, ενδημική διαφθορά, η οποία ενδεχομένως να αναλογεί, σύμφωνα με τον αντικαθεστωτικό Μπόρις Νεμτσόφ, έως και σε 22 δισ. ευρώ για το σύνολο των εργοταξίων: ένα κλίμα αναρχίας και ατιμωρησίας κυρίευσε την καρδιά του Σότσι, «το οποίο μεταμορφώθηκε σε ελάχιστο χρόνο σε μια ζούγκλα από μπετόν», διαπιστώνει ο Βαλόφ. «Η Ρωσία εξακολουθεί
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/35
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ «ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ» ΣΤΟΝ ΚΑΥΚΑΣΟ
Βόρειος Καύκασος (Ρωσία) Νότιος Καύκασος (Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν)
«Τα δύο εκατομμύρια τουρίστες
Κλειστά σύνορα Σύνορα ανοιχτά μόνο για τους πολίτες της χώρας
δεν αρκούν για να γίνουν
Εθνικές εντάσεις Κράι Σταυρούπολης
Κροπότκιν Προς Νοβορωσίσκ
Σταυρούπολη
ΡΩΣΙΑ
Ομαλοποίηση με όρους
Αρμαβίρ
Γραμμή παύσης πυρός ή «ελέγχου»
Νεβινομίσκ
Μαϊκόπ Αντίγκε
Μπουντιόνοφσκ Μινεράλνιε Βόντι
Καρατσάι και Τσερκέσιοι
Κράσναγια Παλιάνα
Σότσι
«Παγωμένες» διενέξεις, εδάφη εκτός ελέγχου από την κεντρική εξουσία
«Νταγκεστανοποίηση» των ρωσικών περιφερειών
Σημαντικές επιθέσεις (1991-2013)
Παράκαμψη της Τσετσενίας
Ρωσική στρατιωτική παρουσία
Κλειστός αγωγός πετρελαίου
Αμπχαζία Σουκούμι
ΓΕΩΡΓΙΑ Μαύρη Θάλασσα
Κουλέβι Πότι Σούπσα Μπατούμι
Πετρελαιαγωγός Ινγκουσετία Βλαντικαφκάζ Βόρεια Οσετία
Μαχατσκαλά Κασπίσκ Πεδεμόντιο Piémont Piémont daghestanais του Νταγκεστάν daghestanais Νταγκεστάν
Τσκινβάλι Αζέρικη μειονότητα Τιφλίδα
Αζαρία
Traceca : διεθνής άξονας ποικίλων μεταφορών ρωσικής κατασκευής Σημαντικό λιμάνι Πρώην σοβιετική βιομηχανική και εξορυκτική τοποθεσία
Ντέρμπεντ
Τελαβί Μειονότητα λεσγίνων
Ρουσταβί
Αρμένικη μειονότητα
Κασπία Θάλασα
Σέκι
ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ
Ντιλιτζάν Καρς Προς Ερζερούμ
Προς Σεϊχάν
Γκιουμρί
ΑΡΜΕΝΙΑ
Γκιάνια
Μπακού Σανγκατσάλι Αλί Μπαϊραμλί
Stepanakert Στεπανακέρτ/ panakert k / Χανκεντί
ΤΟΥΡΚΙΑ
Μπερτζόρ/ Λατσίν
Ναχιτσεβάν (Αζερμπαϊτζάν)
Καπάνan an
ΙΡΑΝ
Αγκαράκ 0
100 km
Σουμγκάιτ
Άνω Καραμπάχ
Ερεβάν
Από Ιράν
Από Ιράν
Πηγές : Memorial (www.memo.ru) ; Unocha, 2010 ; Jean Radvanyi, βάση δεδομένων του Observatoire des Etats postsoviétiques (Inalco, Paris) ; Ieva Rucevska et Philippe Rekacewicz, επιτόπια έρευνα, αποστολές OSCE 2004 και 2007 ; Programme des Nations unies pour l'environnement (PNUE) ; Environment and Security Initiative (www.envsec.org).
PHILIPPE REKACEWICZ
να υφίσταται τους κλυδωνισμούς από το χάος της δεκαετίας του 1990 και η καταστροφή του Σότσι αποτελεί το πιο τρανό παράδειγμα», εκτιμά η κυρία Κοζίνσκαγια. Η αρχιτέκτων υποστηρίζει ότι οι Ολυμπιακοί δεν θα έπρεπε να είχαν πραγματοποιηθεί τόσο νωρίς στην ιστορία της μετακομμουνιστικής Ρωσίας: «Όπως βλέπετε, το κράτος μας δεν είχε τον κατάλληλο χρόνο για να ανασυνταχθεί».
Η ελπίδα για την προσέγγιση ξένων παραθεριστών Την ίδια άποψη έχει και ο Σεμέν Σιμόνοφ, υπεύθυνος στο τοπικό παράρτημα της μη κυβερνητικής οργάνωσης Memorial. Κατά τη γνώμη του, οι εργασιακές συνθήκες για τους ξένους εργάτες που δεν έχουν τη ρωσική υπηκοότητα -το ένα τρίτο, δηλαδή, του προσωπικού- καταδεικνύουν τη σύγχυση που επικρατεί στα εργοτάξια. «Είμαι έτοιμος να παραδώσω στον εισαγγελέα μια λίστα με 704 εργάτες, οι οποίοι είναι απλήρωτοι από τον Μάρτιο του 2013», δηλώνει μέσα από τους τέσσερις τοίχους του μικρού, γυμνού γραφείου του. Στο
Μπογκντάνοφ, διευθυντής ξενοδοχειακού συγκροτήματος και σημαντικός επιχειρηματίας στο Σότσι
Αγωγός φ. αερίου
Κλειστή δίοδος
Grozny Γκρόζνι
Νότια Οσετία
Ζουγκντίντι Κουτάισι
προφητεύει ήδη ο Ντιμίτρι
Τοποθεσία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2014
Tchétchénie Τσετσενία
Νάλτσικ (
Άντλερ
κερδοφόρες οι υποδομές»
Αμερικανική στρατιωτική παρουσία
Κομσομόλσκ
Καμπαρντίνο - Μπαλκάρια
που αναμένονται κάθε χρόνο
στόχαστρό του βρίσκονται διάφορες κατασκευαστικές και εταιρείες δημοσίων έργων, ρωσικές και τουρκικές, που ακολουθούν αμφίβολες μεθόδους: «Προσλαμβάνουν ξένους εποχιακούς εργάτες χωρίς να τους χορηγούν άδεια εργασίας κι ύστερα τους απειλούν πως θα τους καταδώσουν στις αρχές». Θύματα αυτού του εκβιασμού, οι εποχιακοί εργάτες από το Ουζμπεκιστάν, οι οποίοι αποτελούν την πλειονότητα των 16.000 αλλοδαπών εργατών, υποχρεώνονται να δεχτούν μισθούς πείνας, οι οποίοι πλησιάζουν το ένα δολάριο την ώρα. Όσο για τους συναδέλφους τους που διεκδικούν ακόμα τα δεδουλευμένα τους, ο λαβύρινθος των εταιρειών υπεργολαβίας εμποδίζει σχεδόν πάντα τις διεκδικήσεις τους να καταλήξουν κάπου. «Απ’ ό,τι φαίνεται, η Olympstroy δεν θέλει να ξέρει τίποτα από όσα συμβαίνουν στα κατώτερα κλιμάκια», ξεσπά ο Σιμόνοφ, για τον οποίο «αυτό το οργανωμένο χάος» ανταποκρίνεται σε μια εντελώς σαθρή λογική: «Να δουλέψει όσο το δυνατό περισσότερος κόσμος, όσο το δυνατό φτηνότερα και μέσα στις συντομότερες δυνατές προθεσμίες».
Στο παράρτημα του Human Right Watch στη Μόσχα, παρατηρείται μια ενόχληση. «Όσο απεχθείς κι αν είναι τέτοιες μέθοδοι, δεν συγκρίνονται με τις παραβιάσεις που καταδικάσαμε στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου, το 2008», λέει η Γιούλια Γκορμπουνόβα, μέλος της ΜΚΟ. Με τον ίδιο τρόπο, συγκριτικά με τα εκατομμύρια των ανθρώπων που εκτοπίστηκαν από την κινεζική πρωτεύουσα, οι δύο χιλιάδες οικογένειες Ρώσων που μετεγκαταστάθηκαν κάτω από συνθήκες τις οποίες η κυρία Γκορμπουνόβα κρίνει ικανοποιητικές στο σύνολό τους αντανακλούν μια διάθεση διαλόγου εκ μέρους των αρχών. Κατά τα άλλα, όμως, το μοναδικό δικαίωμα που είχαν οι κάτοικοι του Σότσι ήταν να σωπάσουν, υποβιβασμένοι σε απλούς κομπάρσους αυτής της μεγάλης κυβερνητικής κωμωδίας. «Ειπώθηκαν πολλά ψέματα και πολλά πράγματα πέρασαν διά της βίας», διαπιστώνει με θλίψη ο Βλαντίμιρ Κιμάγιερ, μέλος της οργάνωσης Environmental Watch on North Caucasus (Περιβαλλοντικό Παρατηρητήριο για το Βόρειο Καύκασο), απαριθμώντας τις συστηματικές παραβιάσεις περιβαλλοντικών
κανονισμών που καταγράφτηκαν από την έναρξη των έργων. Μετά την τελετή λήξης, τα οικονομικά κριτήρια θα επιβληθούν με ακόμα μεγαλύτερη ισχύ. «Η κυβέρνηση θέλει να εκμεταλλευτεί τις αθλητικές εγκαταστάσεις για να μετατρέψει το Σότσι σε ζώνη αναψυχής στη νότια πλευρά της Ρωσίας», διαβεβαιώνει ο Αντρέι Μουχίν, γενικός διευθυντής του Κέντρου Πολιτικής Ενημέρωσης. Με τις χιονοδρομικές της πίστες διεθνούς κλάσης, το γήπεδο της Φόρμουλα 1, που είναι έτοιμο να φιλοξενήσει το πρώτο του Γκραν Πρι, τον Οκτώβριο του 2014, και τα θεματικά της πάρκα όπως το Σότσι Παρκ, αντίγραφο της Ντίσνεϊλαντ, μόλις δυο βήματα από τα Ολυμπιακά στάδια, η θερινή πρωτεύουσα ονειρεύεται να γίνει πόλος έλξης για παραθεριστές από τη Ρωσία, την Ασία και την Ευρώπη. Εξάλλου, ο νέος υπουργός Ανοικοδόμησης και Δημοσίων Υπηρεσιών, Μιχαήλ Μεν, τον οποίο διόρισε πρόσφατα ο Πούτιν, ανέλαβε το έργο να προσδώσει οικονομική βιωσιμότητα στην περιοχή. Διαπιστώνεται ότι, μέχρι σήμερα, δεν έχει καταστρωθεί καμία πραγματικά μακροπρόθεσμη οικονομική στρατηγική. «Τα δύο εκατομμύρια τουρίστες που αναμένονται κάθε χρόνο δεν αρκούν για να γίνουν κερδοφόρες οι υποδομές», προφητεύει ήδη ο Ντιμίτρι Μπογκντάνοφ, διευθυντής ενός ξενοδοχειακού συγκροτήματος και σημαντικός επιχειρηματίας στο Σότσι. Εδώ θα πρέπει να προστεθούν και οι απογοητευτικές οικονομικές προοπτικές της χώρας, οι οποίες κάθε άλλο παρά προβλέπουν αύξηση της αγοραστικής δύναμης της μεσαίας τάξης. Το Σότσι, με την πίεση, αφ’ ενός, μιας εγχώριας ζήτησης, οικονομικά όχι τόσο ανθηρής ώστε να αντέξει διακοπές στη Μαύρη Θάλασσα, και, αφ’ ετέρου, ξένων παραθεριστών, αρκετά πλούσιων για να το προτιμήσουν σε σχέση με τις ακτές της Τουρκίας ή της Γαλλίας, όσο και αν συμβολίζει τη ρωσική ισχύ, δεν αποκλείεται να αποδειχτεί ένα οικονομικό βάραθρο.
1 Ο Πούτιν διετέλεσε πρωθυπουργός της Ρωσίας τη διετία 1999-2000, κατόπιν πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας από το 2000 έως το 2008, ξανά πρωθυπουργός το διάστημα 2008-2012, υπό την προεδρία του Ντιμίτρι Μεντβέντεφ. Από το Μάιο του 2012 είναι και πάλι πρόεδρος.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: KOΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Η γεωπολιτική του σλάλομ Του Guillaume Pitron
Ο
ταν ρωτάμε κάποιον από τους υπεύθυνους του εργοταξίου στις Ολυμπιακές εγκαταστάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, μας κοιτάζει με βλέμμα δυσπιστίας - τόσο τρελό του φαίνεται το ζήτημα. Αν έπρεπε να αρχίσουμε να ξηλώνουμε τη συστημική διαφθορά και να ζητάμε τη γνώμη του κόσμου για κάθε διοικητικό θέμα, μας απαντά με λίγα λόγια, ακόμα δεν θα είχαν στεγνώσει τα θεμέλια του σταδίου του πατινάζ. «Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή παρέλυσε κάθε δημοκρατική πρωτοβουλία, με το να εγγυηθεί την υλοποίηση κολοσσιαίων έργων σε χρόνο ρεκόρ!», δηλώνει ο Φιοντόρ Κουκιανόρφ, αρχισυντάκτης της ρωσικής διπλωματικής επιθεώρησης Global Affairs. «Από τότε, ό,τι συμβαίνει στο Σότσι επ’ ουδενί θα μπορούσε να αποτελέσει τεστ για το κράτος δικαίου στη χώρα μας». Αλλά ποιος νοιάζεται για τις κριτικές; Η τήρηση των δεσμεύσεων της χώρας έδωσε τη δυνατότητα στον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να κερδίσει μια πρώτη συμβολική νίκη. Η Ρωσία εδραιώνει το στάτους της ως εύπορο και οργανωμένο κράτος, σε ένα σκηνικό που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ταπείνωση που ακολούθησε τη διάλυσή της, δύο δεκαετίες νωρίτερα. Η αποσάθρωση των θεσμών και των δημοσίων υπηρεσιών που πραγματοποιήθηκε βιαστικά υπό την επιτήρηση της Δύσης, η αρπακτική μανία των ολιγαρχών κατά τη διάρκεια των ιδιωτικοποιήσεων, η κατάρρευση της παραγωγής -μειώθηκε κατά 40% μέσα στο διάστημα 1991-1998-, όλα αυτά είχαν προκαλέσει ένα γενικευμένο αίσθημα κοινωνικής έκπτωσης, το οποίο εκφραζόταν κυρίως μέσω της πεποίθησης ότι το έθνος δεν θα είχε πια τη δυνατότητα να φιλοξενήσει μια διεθνή διοργάνωση. Τον μήνα Φεβρουάριο του 2014, λοιπόν, η υπερηφάνεια μπροστά στο θέαμα της Ολυμπιακής φλόγας που θα εισέρχεται στον κλειστό χώρο του σταδίου Φιστ στο Σότσι θα είναι διπλή. «Με την γκλάσνοστ (διαφάνεια) και το πέρασμα από το μοντέλο της κολεκτίβας στην οικονομία της αγοράς, το ρωσικό κράτος, αρχικά υπό την ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και κατόπιν του Μπόρις Γέλτσιν, έζησε επαναστατικές περιόδους, τις οποίες πρέπει να διαδεχθεί μια περίοδος σταθεροποίησης», εξηγεί ο πολιτικός αναλυτής Κονσταντίν Φον Έγκερτ. «Αυτήν ακριβώς τη σταθερότητα εκπροσωπούν ο Πούτιν και οι Ολυμπιακοί του Σότσι». Το σύμβολο που προβάλλουν επίσης οι Ολυμπιακοί είναι εκείνο ενός κράτους που επανεδραιώνει την εθνική του κυριαρχία. Ο θάνατος του σοβιετικού συστήματος επέφερε και την απώλεια της επιρροής της Ρωσίας στους πρώην δορυφόρους της. Το τραύμα επιδεινώθηκε με την προσπάθεια απόσχισης της Τσετσενίας, κατόπιν με τις «έγχρωμες επαναστάσεις» που άγγιξαν τη Γεωργία το 2003, την Ουκρανία το 2004, το Κιργιστάν το 2005... Η νικηφόρα στρατιωτική επέμβαση κατά της Γεωργίας, τον Αύγουστο του 2008,
την οποία ο κόσμος βίωσε ως έμμεση σύγκρουση με τις ΗΠΑ, επέτρεψε στη σημαία να υψωθεί ξανά. Το 2014, η επανεδραίωση της ρωσικής κυριαρχίας σε αυτή την ανυπότακτη περιοχή προσβλέπει σε μια γεωπολιτική διάσταση που να ανταποκρίνεται στη διαδρομή της Ολυμπιακής φλόγας: θα πρέπει να εκτεθεί στον Βόρειο Πόλο, στο Διάστημα και μέχρι τη νήσο Σαχαλίνη, θέατρο εδαφικής διαμάχης με την Ιαπωνία: «Αυτή η παράτα εθνικής κυριαρχίας αποδεικνύει ότι ο Πούτιν θεωρεί τον εαυτό του ως μεγάλο ενοποιητή του ρωσικού έθνους, στα χνάρια του Ιβάν του Τρομερού», αναλύει ο Σεργκέι Μεντβέντεφ, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στη Σχολή Ανώτατων Οικονομικών Σπουδών της Μόσχας (HSE). Το γεγονός ότι η φλόγα ολοκληρώνει τον περίπλου της στο Σότσι έχει συγκεκριμένη πολιτική στόχευση: να αποδώσει τον έλεγχο σε μια περιοχή εκτεθειμένη στους κραδασμούς των ένοπλων συγκρούσεων στον Καύκασο. Κι ενώ οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο μετρό της Μόσχας, τον Μάρτιο του 2010 (39 νεκροί) και στο αεροδρόμιο Ντομοντέτοβο, τον Ιανουάριο του 2011 (36 νεκροί), την ευθύνη για τις οποίες ανέλαβε ο αρχηγός των Τσετσένων ανταρτών και ιδρυτής του Εμιράτου του Καυκάσου, Ντόκου Ουμαρόφ, έχουν αφήσει βαθιές πληγές, η διεξαγωγή των Ολυμπιακών πιστοποιεί την εικόνα μιας χώρας ασφαλούς και ικανής να εγγυηθεί το απαραβίαστο του εδάφους της. Ένα στοίχημα μάλλον παρακινδυνευμένο, καθώς ο Ουμαρόφ απηύθηνε κάλεσμα, τον Ιούλιο του 2013, «να εμποδιστεί με κάθε μέσο» η διεξαγωγή των αγώνων, ενώ, στα τέλη Δεκεμβρίου, δύο επιθέσεις αυτοκτονίας στην πόλη Βόλγκογκραντ,1 στον Βόρειο Καύκασο, άφησαν πίσω τους 33 νεκρούς... «Δεν είναι Ολυμπιάδα αυτό που γίνεται στο Σότσι, είναι ψυχοθεραπεία», ορκίζεται ο Αλεξέι Μουχίν πίσω από το τιμόνι του 4Χ4 που τρέχει με φουλ ταχύτητα στις μεγάλες αρτηρίες της πρωτεύουσας. Για τον γενικό διευθυντή του Κέντρου Πολιτικής Ενημέρωσης, το πέρασμα της Ρωσίας στη σφαίρα επιρροής της Δύσης εξουδετέρωσε τις ιδιαιτερότητες του ρωσικού κράτους, «σε σημείο σήμερα να
Αλλά ποιος νοιάζεται για τις κριτικές; Η τήρηση των δεσμεύσεων της χώρας έδωσε τη δυνατότητα στον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να κερδίσει μια πρώτη συμβολική νίκη. Η Ρωσία εδραιώνει το στάτους της ως εύπορο και οργανωμένο κράτος, σε ένα σκηνικό που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ταπείνωση που ακολούθησε τη διάλυσή της, δύο δεκαετίες νωρίτερα
μην ξέρουμε πια ποιοι είμαστε». Oι Ολυμπιακοί Αγώνες έρχονται όντως σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία η Ρωσία βρίσκεται σε πλήρη φάση αναζήτησης της ταυτότητάς της. «Είμαστε μια νέα σε ηλικία χώρα, στην οποία, από το 1991 και μετά, τα πάντα είναι καινούργια: η εθνολογική σύσταση, η πολιτική οργάνωση, οι βάσεις της οικονομίας, το Σύνταγμα... Για τους Ρώσους, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ορίσουν το πλαίσιο μιας νέας εθνικής ταυτότητας, μη κομμουνιστικής - κι αυτό είναι δύσκολο», εξηγεί ο Φον Έγκερτ. Εδώ πρέπει να προσθέσουμε και μια λανθάνουσα νοσταλγία για την αυτοκρατορία και μια πολύ έντονη αίσθηση ιδιαιτερότητας. Όλα αυτά τα στοιχεία δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την ανάδυση ενός εθνικισμού, αγγελιοφόρος του οποίου γίνεται ο πρόεδρος Πούτιν, μετά την επανεκλογή του στην κεφαλή της χώρας, τον Μάρτιο του 2012. «Ο Πούτιν έγινε αρχικά ο μεγάλος θεράπων των πληγών του έθνους και ο άνθρωπος που κατόρθωσε να ανασυντάξει το κράτος.
Κατόπιν, θέλησε να γίνει ο μεγάλος εκσυγχρονιστής του. Η πορεία αυτή σημαδεύτηκε από μια αποτυχία, διότι η προεδρία του Ντιμίτρι Μεντβέντεφ από το 2008 ώς το 2012 δεν επέφερε το δημοκρατικό άνοιγμα που όλοι περίμεναν. Πλέον, ο Πούτιν ξεπροβάλλει ως εθνάρχης με ευρεία υποστήριξη από την κοινή γνώμη», παρατηρεί ο Αντρέι Μελβίλ, καθηγητής στο HSE. Στρατηγική που αποδεικνύει την ισχυροποίηση ενός δημόσιου λόγου που εξαίρει τη μοναδικότητα του μοντέλου και της ταυτότητας της Ρωσίας. «Πρόκειται για πραγματικό πολιτικό φαινόμενο», παρατηρεί ο Μελβίλ. «Και οι Ολυμπιακοί του Σότσι είναι κομμάτι αυτής της τάσης». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η 22η Χειμερινή Ολυμπιάδα θα αποτελέσει πράγματι την ιδανική ευκαιρία για να μεταφέρει ένα μήνυμα: την επιστροφή της «Μεγάλης Ρωσίας», ενός έθνους καθ’ όλα αξιοπρεπούς (εξ ου και η χάρη που απονεμήθηκε τον Δεκέμβριο στον πρώην ολιγάρχη του πετρελαίου Μιχαήλ Χοντορκόφσκι και η αμνηστία στις δύο Pussy Riot, Ναντιέζντα Τολοκονικόβα και Μαρία Αλέχινα), εύπορου και ισχυρού, μέσα σε ένα κόσμο, τον οποίο ο πρόεδρος Πούτιν, στην ομιλία του στο Μόναχο, το 2007, αποκάλεσε «πολυπολικό». Σε αντίθεση με την Κίνα, η οποία μετά την Ολυμπιάδα το 2008 φρόντισε
Αν οι αγώνες διεξαχθούν χωρίς επεισόδια και αν οι Ρώσοι αθλητές ξεχωρίσουν για τις καλές τους επιδόσεις, θα επιτρέψουν στον Πούτιν να εκτινάξει το κύρος του στην εγχώρια πολιτική σκηνή
5/37
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
να κρατηθεί μακριά από τα παγκόσμια πράγματα, η Ρωσία σκοπεύει να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στο κονσέρτο των εθνών, προσφέροντας μια πειστική εναλλακτική απέναντι στην αμερικανική και, εν γένει, τη δυτική ηγεμονία. Αυτή τη διάθεση αντιπαλότητας, η ρωσική διπλωματία την έχει εκδηλώσει με διάφορες ευκαιρίες από το 2008: με τον πόλεμο - αστραπή κατά της Γεωργίας τον ίδιο χρόνο, με την πρόοδο που σημειώνει το σχέδιο για τον ρωσοϊταλικό αγωγό φυσικού αερίου South Stream (ο οποίος παρακάμπτει την Ουκρανία) εις βάρος του ανταγωνιστικού Nabucco, τον οποίο υποστηρίζουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ, με την επιτυχία της επανάληψης των διαπραγματεύσεων για τα πυρηνικά του Ιράν, τον Νοέμβριο του 2013 -καρπό έντονης παρασκηνιακής δραστηριότητας του προέδρου Πούτιν με στόχο να προωθήσει το διάλογο έναντι της χρήσης βίας- με την απόφαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για την καταστροφή του χημικού οπλοστασίου της Συρίας2 και, ακόμα πιο πρόσφατα, με την υπογραφή οικονομικών συμφωνιών μεταξύ Ουκρανίας και Μόσχας αντί για τη συμφωνία σύνδεσης με τις Βρυξέλλες.3 Ο αθλητισμός, πρωταρχικό στοιχείο της μήτρας του έθνους, εξυπηρετεί κι αυτός τον ίδιο σκοπό: «Οι Ολυμπιακοί διαιωνίζουν αυτή την ιδέα περί μεγαλείου που παραπέμπει στις δυο αυτοκρατορίες -τη δυναστεία των Ρομανόφ και τη σοβιετική-, η οποία έχει σμιλεύσει την ταυτότητα της χώρας», αναλύει ο Φον Έγκερτ. Ο αθλητισμός, χαρακτηριστικό το οποίο ενώνει ένα μεγαλειώδες παρελθόν κι ένα λαμπρό μέλλον, όπως ελπίζουν πολλοί, προεκτείνει, με τη βοήθεια υπέρογκων εξόδων, τη γραφή της εθνικής αφήγησης. Αν οι αγώνες διεξαχθούν χωρίς επεισόδια και αν οι Ρώσοι αθλητές ξεχωρίσουν για τις καλές τους επιδόσεις, θα επιτρέψουν στον Πούτιν να ανορθώσει το κύρος του στην εγχώρια πολιτική σκηνή. «Θα αποτελέσει μια εκθαμβωτική προσωπική νίκη γι’ αυτόν, που
Το γεγονός ότι η φλόγα ολοκληρώνει τον περίπλου της στο Σότσι έχει συγκεκριμένη πολιτική στόχευση: να αποδώσει τον έλεγχο σε μια περιοχή εκτεθειμένη στους κραδασμούς των ένοπλων συγκρούσεων στον Καύκασο
σκοπεύει να αφήσει στην ιστορία τα χνάρια του ως ένας αρχηγός κράτους ικανός να οδηγήσει ομαλά τη μετάβαση της μετακομμουνιστικής Ρωσίας στον εκσυγχρονισμό», σημειώνει ο Αρνό Ντιμπιέν, διευθυντής του Γαλλορωσικού Παρατηρητηρίου στη Μόσχα. Σύντομη ανάπαυλα προβλέπουν, πάντως, πολλοί παρατηρητές, καθώς οι προκλήσεις στον ορίζοντα πολλαπλασιάζονται: δημοτικότητα σε πτώση («μόνο» 60% θετικές γνώμες συγκριτικά με το 80% το 2008), η ανάγκη να ανοίξει η χώρα τις πύλες της σε εξειδικευμένους μετανάστες παρά τη διστακτική κοινή γνώμη, η ειρήνευση στο Νταγκεστάν, έρμαιο της ισλαμικής τρομοκρατίας και συνάμα βάρβαρης καταστολής, και, κυρίως, ένας απογοητευτικός ρυθμός ετήσιας ανάπτυξης, τον οποίο το υπουργείο Οικονομικών υπολογίζει μόνο στο 1,4% για το 2013 και περίπου στο 2,5% ώς το 2030. Οι προβλέψεις αυτές εξηγούνται από την πτώση των ξένων επενδύσεων και από την κάμψη του εξωτερικού εμπορίου, γεγονότα που εντείνονται από την ξεκάθαρη δημογραφική μείωση: ενώ ο πληθυσμός της ήταν 148,7 εκατομμύρια το 1991, η Ρωσία σήμερα αριθμεί μόνο 142,5 εκατομμύρια κατοίκους. Ένας αριθμός που ενδέχεται να κατεβεί ακόμα και στα 128 εκατομμύρια ώς το 2030.4 Oι προβλέψεις αυτές δεν πτοούν στο ελάχιστο την επιθυμία του Πούτιν να ακολουθήσει πολιτική ανανέωσης των υποδομών της χώρας, οι οποίες είναι διαβόητες για την ημιπρωτόγονη κατάστασή τους, πολλαπλασιάζοντας έτσι τις διεθνείς δεσμεύσεις. «Από τον εορτασμό των 300 χρόνων της Αγίας Πετρούπολης, το 2003 και μετά, όλα τα γεγονότα μείζονος σημασίας αποτελούν πρόφαση για την ανάπτυξη της Ρωσίας», παρατηρεί ο Λουκιανόφ. Ο διαγωνισμός της Γιουροβίζιον στη Μόσχα, το 2009, το 24ο Φόρουμ Οικονομικής Συνεργασίας για την Ανατολική Ασία στο Βλαδιβοστόκ, το 2012, η διάσκεψη κορυφής των G20 στην Αγία Πετρούπολη, το 2013, το παγκόσμιο πρωτάθλημα κολύμβησης στο Καζάν, το 2015 και, βέβαια, το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, το 2018, οι αγώνες του οποίου θα φιλοξενηθούν σε καμιά δεκαριά πόλεις - ανάμεσά τους το Σότσι, το Καλίνινγκραντ, η Μόσχα και το Βόλγκοκραντ: πολλές οι αφορμές για την ανάπτυξη ενός αχανούς εδάφους. Kαι φυσικά, «αυτό γίνεται με τη ρωσική μέθοδο: στο Σότσι, όπως κι αλλού, οι εργασίες πρέπει να γίνουν πάση θυσία, όποιο κι αν εί-
ναι το κόστος», λέει με λύπη ο Νικολάι Πετρόφ, ερευνητής στο κέντρο Carnegie της Μόσχας. Αυτή η μονίμως επείγουσα κατάσταση που περιστρέφεται γύρω από κάποιους στρατηγικούς άξονες -πράγμα που εκ των πραγμάτων αποκλείει κάθε δυνατότητα δημοκρατικής διακυβέρνησης- «γεννά μεγαλεπήβολα σχέδια, τα οποία δεν χρειάζεται κανείς», λέει αγανακτισμένη η Λίλια Σέτσοβα, πολιτειολόγος στο κέντρο Carnegie. «Είναι τόσα τα θωρηκτά Ποτέμκιν που επιδεινώνουν τους κινδύνους για κατάρρευση της χώρας». Γιατί οι αδυναμίες παραμένουν ολοφάνερες: οικονομία που εξαρτάται ευρέως από τους υδρογονάνθρακες, βιομηχανική εξειδίκευση κληροδοτημένη από το σοβιετικό πολεμικοβιομηχανικό σύμπλεγμα (εξοπλισμοί, μεταλλουργία, αεροναυπηγική), τραπεζικός τομέας περιορισμένων διαστάσεων... Πίσω από την ενίσχυση των υποδομών κρύβεται μια συγκεκριμένη στρατηγική: η διατήρηση μιας παρουσίας στις παρυφές της πρώην αυτοκρατορίας, στην ασιατική πλευρά (Βλαδιβοστόκ) απέναντι στους Ιάπωνες ανταγωνιστές και στους Κινέζους αντιπάλους, στη δυτική πλευρά (Καλίνινγκραντ) ως απάντηση στην επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις πύλες του Καυκάσου (Σότσι) για την υποκατάσταση των αποσχιστικών τάσεων με την οικονομική ανάπτυξη. Εν ολίγοις, όπως υποστηρίζει η Νατάλια Ζουμπάριεβιτς, αναλύτρια στο ανεξάρτητο Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής, «τα πάντα είναι ζήτημα εθνικής ασφάλειας, προτεραιότητα με την οποία οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών είναι άρρηκτα συνδεδεμένες όσο ποτέ πριν». Αν όλα κυλήσουν ομαλά, η ερμηνεία που θα δοθεί στην επιτυχία της Ολυμπιάδας είναι αρκετά προβλέψιμη. Τα ερείσματα του προέδρου Πούτιν -οι μεσαίες τάξεις που εργάζονται στον τομέα της κατευθυνόμενης οικονομίας, οι γραφειοκράτες και οι τοπικές ελίτ- θα δουν σε αυτή μια καλοδεχούμενη εδραίωση του κράτους, από την οποία εξαρτώνται οι πηγές των εισοδημάτων τους. Οι επικριτές του καθεστώτος -οι ανώτερες τάξεις που συγκεντρώνονται στις μεγάλες πόλεις και τα δυτικά μέσα ενημέρωσης που στηρίζουν σε μεγάλο βαθμό τα αιτήματά τους-, οι οποίοι καταδικάζουν την αυταρχική στροφή και την ανικανότητα του κράτους να δημιουργήσει μια περισσότερο πλουραλιστική οικονομία, θα έλθουν αντιμέτωποι με την ίδια την οπτική τους για έναν κολοσσό με πήλινα πόδια. Για τους κατοίκους του Σότσι, τέλος, θα έχουν αλλάξει τα πάντα... και συγχρόνως τίποτα: το μποτιλιάρισμα που δημιουργείται συχνά από την κίνηση του προεδρικού κονβόι στην παραθαλάσσια πόλη, το μεσογειακό κλίμα και, βέβαια, το θρόισμα του ανέμου που χαϊδεύει ακούραστα στην προκυμαία τα μεταξένια φύλλα της φοινικιάς.
1
(ΣτΜ): πρώην Στάλινγκραντ
Βλ. Jacques Levesque, «Επιστροφή στην παγκόσμια σκηνή με τολμηρή διπλωματία», http://www.mondediplomatique.gr/spip.php?article488. 2
3 Βλ. «Αποσύνδεση από την ευρωπαϊκή τροχιά», http://www.mondediplomatique.gr/spip.php?article494.
Βλ. Philippe Descamps, «La Russie en voie de dépeuplement», Le Monde Diplomatique, Ιούνιος 2011. 4
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: KOΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης Η παγκοσμιοποίηση του αθλητισμού, η οποία στην πραγματικότητα άρχισε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον ατελείωτο πολλαπλασιασμό των αγώνων, συνοδεύθηκε από την «αθλητικοποίηση» του κόσμου, η οποία συνιστά ένα πολιτικό-ιδεολογικό μέσο, κοινό για το σύνολο των χρηματοοικονομικών δυνάμεων που επιβάλλουν με τη βία τη θέλησή τους στον πλανήτη. Από τότε που ο βαρόνος Πιερ ντε Κουμπερτέν προώθησε το απαράμιλλο κίνημα αθλητικής προπαγάνδας, αναβιώνοντας τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα, το 1896, το αθλητικό φαινόμενο χαρακτηρίστηκε από τον συνδυασμό πολλών παραγόντων: τη χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη των περισσότερων αθλημάτων σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, τη διεθνή ομογενοποίησή τους με την κωδικοποίηση ενιαίων κανόνων, τη σταδιακή εξαφάνιση των σωματικών τεχνικών ή των τοπικών αγώνων. Των Jean-Marie Brohm, Marc Perelman και Patrick Vassort*
Α
υτό το ενιαίο σύνολο αναδιαμόρφωσε τον χρόνο (καθιέρωση όλο και πιο ασφυκτικών αγωνιστικών προγραμμάτων, τα οποία χρησιμεύουν ως καθολικά αποδεκτό σημείο αναφοράς) και ταυτόχρονα τον γεωπολιτικό χώρο (πολλαπλασιασμός των αθλητικών
χώρων: στο ισόγειο των πολυκατοικιών, στα στάδια, στο σπίτι μπροστά στην τηλεοπτική οθόνη, στην ύπαιθρο), κι αυτό μέσα από ένα θέαμα σε παγκόσμια τηλεοπτική μετάδοση. Μάλιστα, η πρωτόγνωρη σύνδεση του χρόνου με τον χώρο μοιάζει να διαμορφώνει μια νέα ιστορία, που αποτελείται από τα κατορθώματα, τα ρεκόρ, τις επιδόσεις, δημιουργώντας έτσι ακόμη και μύθους ή «φανταστικούς θρύλους», των οποίων θεοί είναι οι πρωταθλητές, στο κέντρο ενός ωκεανού από εικόνες. Στην πραγματικότητα, αυτή η αθλητική πανδημία -η εξάπλωση της σφαίρας επιρροής του αθλητισμού στην καθημερινή ζωή- εντοπίζεται στην παγκοσμιοποίηση του αθλητισμού ως ανελέητου κόσμου «νικητών», οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι και τόσο «ειρηνικοί». Ο δημόσιος χώρος, που έχει περιοριστεί σε μια οθόνη τηλεοπτικού ονείρου, είναι σε τέτοιο βαθμό κορεσμένος από τον αθλητισμό, που η πολιτική, για παράδειγμα, αντιμετωπίζεται και αυτή ως αθλητικό φαινόμενο. Ο αθλητικός τύφος (που προέρχεται από τη λέξη tifosi) μολύνει τις συνειδήσεις με απίστευτη ταχύτητα, μετατρέποντας το κάθε άτομο σε εν δυνάμει οπαδό. Σε σημείο που ο αθλητισμός εγγράφεται πλέον στο ίδιο πλαίσιο με τις βασικές ανάγκες - νερό, φαγητό, ύπνος. Επίσης, έχει γίνει ο σχεδόν αποκλειστικός χωροχρόνος αυτού του μοναχικού πλήθους που έχει αποβλακωθεί από το πάθος για το επουσιώδες: ένα σουτ, ένα σπριντ ή ένα σέρβις. Ο αθλητισμός συγκροτεί την καθημερινή ζωή και, για πολλά άτομα, δεν υπάρχει πια τίποτα έξω από αυτόν, παρά μόνο το αβυσσαλέο κενό μιας μη αυθεντικής τηλεοπτικής «γλώσσας». Αν τα στάδια επιτρέπουν την αντικειμενική διεξαγωγή του αγώνα, η πραγματική γοητεία του θεάματος που κυριεύει τα μαγεμένα πλήθη οφείλεται ακριβώς στην αγοραία και ταυτόχρονα υπνωτική δύναμη της γενικευμένης αναμετάδοσης των αγώνων (από ένα μοναδικό σημείο του κόσμου, το στάδιο, σε όλα τα πιθανά σημεία, σε κάθε σπίτι), η οποία γίνεται με χαρακτηριστικούς τρόπους: την απευθείας σύνδεση, το στιγμιότυπο, την αργή κίνηση και τις επαναλήψεις από όλες τις γωνίες, τη μετάδοση μέσω κυκλώματος.
Φανατικοί τηλεθεατές * Ο Jean-Marie Brohm είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Μονπελιέ-ΙΙΙ, ο Marc Perelman είναι καθηγητής Επιστημών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Παρίσι-Χ-Ναντέρ και ο Patrick Vassort είναι επίκουρος καθηγητής Επιστημών και Τεχνικών της Σωματικής και Αθλητικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Καν.
Ο αθλητισμός, ακόμη και με τον τρόπο οργάνωσής του, έχει γίνει ένας από τους φορείς της τρέχουσας παγκοσμιοποίησης, δηλαδή μια πλανητική χωροποίηση που υπόκειται σ’ έναν στατικό, κυριολεκτικά παγωμένο, ενιαίο χρόνο, ο οποίος διαμορφώνεται από την οικουμενική δύναμη της τηλεοπτικής μετάδοσης. Ο χρόνος που άλλοτε οριζόταν από την ιστορικότητα, ένας περίπλοκος χρόνος, με
Ο αθλητής υψηλού επιπέδου έχει γίνει το διαφημιστικό πρότυπο που πρέπει να ακολουθήσουμε, το πρότυπο με το οποίο η νεολαία πρέπει να ταυτιστεί
μια ορισμένη διαλεκτική ροή,1 έχει λοιπόν αντικατασταθεί από τον χρόνο του αθλητισμού, ο οποίος διαμορφώνει την Ιστορία με βάση τον ρυθμό των αγώνων, των επιδόσεων, των τηλεοπτικών μεταδόσεων. Ο «πραγματικά υπαρκτός» αθλητισμός δεν είναι παρά μια φρενίτιδα αγώνων, η πλανητική οργάνωση της διαρκούς ανακύκλωσής τους στη βάση ενός παγκόσμιου προγράμματος. Στο εξής, ο αθλητισμός δεν είναι πια παρά μία από τις συνιστώσες ενός χρόνου και ενός χώρου που έχουν αυτονομηθεί -μέσα και- από το κεφάλαιο. Είναι η οικειοποίηση του χρόνου και του χώρου με βάση την εικόνα του και ως εικόνα. Ως νέοι αστέρες της παγκοσμιοποίησης, οι πρωταθλητές έχουν αντικαταστήσει τις βεντέτες του κινηματογράφου και του σόου μπίζνες. Ο αθλητής υψηλού επιπέδου έχει γίνει το διαφημιστικό πρότυπο που πρέπει να ακολουθήσουμε, το πρότυπο με το οποίο η νεολαία πρέπει να ταυτιστεί. Δεν είναι μόνο ότι οι σπόνσορες κατασκευάζουν την εικόνα των αθλητών ως παγκοσμιοποιημένων τυποποιη-
μένων προϊόντων, αλλά και το γεγονός ότι η παγκοσμιοποίηση προβάλλει τις πλανητικές μορφές αθλητών που έχουν εξομοιωθεί με την εικόνα των παπουτσιών τους: κοινή γλώσσα τους είναι το αγγλο-αθλητικό ιδίωμα, ο τρόπος ζωής τους είναι ομογενοποιημένος τα ίδια «τονωτικά ροφήματα», τα ίδια πολυτελή ξενοδοχεία, το ίδιο πάθος για τα αυτοκίνητα μεγάλου κυβισμού, οι ίδιες εξαντλητικές προπονήσεις, τα ίδια ντοπαρίσματα, το ίδιο ενδιαφέρον για τους τραπεζικούς λογαριασμούς. Ενταγμένοι σε teams, συλλόγους, ομάδες που ελέγχονται από ισχυρά χρηματοοικονομικά συμφέροντα, αυτοί οι happy few (ολίγοι ευτυχισμένοι) αφιερώνουν τον χρόνο τους σε συναντήσεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη, προσφέροντας θέαμα σ’ ένα τεράστιο κοινό απόκληρων και καταπιεσμένων, που περιορίζονται στον ρόλο των φανατικών τηλεθεατών ή των μηχανικών χειροκροτητών, όπως συμβαίνει στα ριάλιτι σόου. Η πραγματική δύναμη της ιδεολογίας του αθλητισμού απορρέει από τον ατελείωτο πολλαπλασιασμό των εικόνων του αγώνα, μεταξύ των οποίων δεν παρεμβάλλονται παρά μόνο σχόλια που ξεχειλίζουν από μια θλιβερή κοινοτοπία. Η διαρκής τηλεοπτική παγκοσμιοποίηση μετατρέπει έτσι το αθλητικό πάθος σε πάθος για την εικόνα, σε «εικονομανία», για να επαναλάβουμε τη διατύπωση του Γκίντερ Αντερς.2 Η καθολική μόλυνση των συνειδήσεων προέρχεται λοιπόν από αυτόν τον αδιάκοπο αθλητικό-τηλεοπτικό βομβαρδισμό. Με τη βοήθεια της ανεξάντλητης εικονογραφίας που επιβάλλεται από τις ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες μαγνητίζουν το κάθε άτομο μπροστά στην οθόνη του (διαδίκτυο, κινητό
ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ
ΙΟΥΝΙΟΣ 2004 τηλέφωνο, home cinema, τηλεόραση κ.λπ.), ο βομβαρδισμός δοξάζει τα νέα εικονίσματα του αθλητισμού, μεταδίδοντας ταυτόχρονα στις μάζες το παγκόσμιο αθλητικό όραμα. «Η ιδεολογία είναι μια διαδικασία την οποία ο υποτιθέμενος στοχαστής πραγματώνει αναμφίβολα συνειδητά, αλλά με βάση μια ψευδή συνείδηση. Οι πραγματικές κινητήριες δυνάμεις που τον κινητοποιούν τού είναι άγνωστες, αλλιώς δεν θα επρόκειτο για ιδεολογική διαδικασία. Επίσης, φαντάζεται ψευδείς ή φαινομενικές κινητήριες δυνάμεις»3 γράφει ο Ένγκελς. Έτσι, η αθλητική ιδεολογία δραματοποιεί τη φανταστική δράση φανταστικών υποστάσεων (την ολυμπιακή ιδέα, την ολυμπιακή ειρήνη, το ευ αγωνίζεσθαι, το αθλητικό πνεύμα κ.λπ.), παραγνωρίζοντας, μεταμφιέζοντας ή απωθώντας τις πραγματικές κινητήριες δυνάμεις του αθλητισμού: τη συσσώρευση του αθλητικού κεφαλαίου, το ξέφρενο κυνήγι της απόδοσης, τις βλαβερές συνέπειες του αγώνα. Η πρώτη μορφή ψευδούς συνείδησης που καθιστά αυτήν την «Ντίσνεϊλαντ» έναν ιδιαίτερο ιδεολογικό μηχανισμό είναι η απόρριψη κάθε ιδεολογικού χαρακτήρα, η πολιτική απώθηση κάθε πολιτικού χαρακτήρα του αθλητισμού. Άλλοτε με αφελή τρόπο, από τους αθλητές και τους αθλητικούς παράγοντες που είναι βυθισμένοι σ’ αυτόν τον ναρκισσιστικό και ταυτόχρονα μεγαλομανή ονειρικό ωκεανό, άλλοτε με πιο διεστραμμένο τρόπο, από ορισμένους διανοούμενους, ο αθλητισμός παρουσιάζεται ως μια λατρεία της επίδοσης, μια αντικοινωνία της ανταγωνιστικής προσπάθειας, ένας μαγικός και μαγευτικός κόσμος πρακτικών υπέρβασης του εαυτού μας, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με τις ιδεολογικές αντιθέσεις, τις πολιτικές κατευθύνσεις, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ο αθλητισμός εμφανίζεται να είναι ριζικά ουδέτερος, απολιτικός, έξω από την πάλη των τάξεων, ούτε αριστερός ούτε δεξιός αλλά ούτε και κεντρώος, πάνω από τις κομματικές διαμάχες και τις κοινωνικές συγκρούσεις. Η ιδεολογία της «αξιολογικής ουδετερότητας» αρνείται πεισματικά τον ρόλο του αθλητισμού ως προσπάθειας αποβλάκωσης, κατήχησης και αποχαύνωσης των μαζών - τόσο στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις όσο και στον Τρίτο Κόσμο. Αυτή η ιδεολογία εκδηλώνεται με δύο βασικές μορφές, τις οποίες δεν θα δυσκολευτούμε καθόλου να αναγνωρίσουμε στους προσεχείς αγώνες, στην Αθήνα. Η πρώτη μορφή, που υποστηρίζεται με ένταση από όλες τις τάσεις της Αριστεράς, συνίσταται στην άποψη ότι ο αθλητισμός μπορεί να περιβληθεί με όλα τα χρώματα, από το έντονο κόκκινο μέχρι το απαλό ροζ. Ο αθλητισμός, αν οργανωθεί με «προοδευτικό» τρόπο, μπορεί να συμβάλει στη χειραφέτηση των γυναικών, να καταπολεμήσει τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, να συντελέσει στη δημοκρατική ολοκλήρωση, να αναθερμάνει την κοινωνική πρόοδο και, σε τελική ανάλυση, να προωθήσει τον «πολιτισμό». Έτσι, μπορεί να υπάρξει ένας πραγματικός αθλητισμός, ένας εκπαιδευτικός αθλητισμός, ένας εξαγνισμένος αθλητισμός, ένας αθλητισμός με ανθρώπινο πρόσωπο, με λίγα λόγια μια πλατωνική Ουσία ή Ιδέα του αθλητισμού, η οποία θα διαψεύσει τις θλιβερές υπερβολές, καταχρήσεις, αλλοιώσεις και εκτροπές του πραγματικά υπαρκτού αθλητισμού. Η άθλια πραγματικότητα της κερδοσκοπίας, του ντόπινγκ,
Το ντόπινγκ είναι η τερατολογική αποκάλυψη της πραγματικής φύσης του αθλητισμού και όχι μια περιστασιακή παραβίασή του
των προσχεδιασμένων αποτελεσμάτων και της διαφθοράς αναλαμβάνει προφανώς να ανακαλεί κατά καιρούς στην τάξη αυτούς τους εμπόρους της ψευδαίσθησης. Η δεύτερη έκφραση της ιδεολογίας της αξιολογικής ουδετερότητας, η οποία είναι ακόμη πιο διαδεδομένη, αναγεννιέται κατά περιόδους μέσα από τις ομόφωνες ζητωκραυγές της «αθλητικής συναίνεσης». Η αγελαιοποίηση, η μαζικοποίηση, η καθολική, αν όχι ολοκληρωτική, κινητοποίηση του πλήθους, το οποίο «συγκλονίζεται από ευτυχία» με τα μυθικά κατορθώματα των θεών του σταδίου υποτίθεται ότι αποδεικνύουν την οικουμενικότητα του «αθλητικού ιδεώδους» ή της «ολυμπιακής ιδέας». Βλέπουμε λοιπόν με θλίψη διανοούμενους, οι οποίοι συνήθως διακρίνονται για το κριτικό πνεύμα τους, να ενώνονται με την αγέλη των μανιακών των μυών, ανίκανοι να αποκαλύψουν τον αντιδραστικό πολιτικό ρόλο αυτής της «αθλητικοποίησης» του πνεύματος, αυτού του ψεύτικου συναισθηματικού βομβαρδισμού με τους πρωταθλητές «μας». Έτσι, στην εθνική έκσταση -ορισμένοι μίλησαν ακόμη και για οργασμό- που πλημμυρίζει τον δημόσιο χώρο σε περίπτωση νίκης οι φίλοι του αθλητισμού αρέσκονται να αναγνωρίζουν την έκφραση μιας ιερής αναγεννητικής ενότητας. Οι πρωταθλητές φέρονται να είναι λοιπόν η πρωτοπορία μιας κοινωνίας που έχει συμφιλιωθεί με τον εαυτό της. Η νίκη της «μαύρης - λευκής - μελαμψής» ομάδας της Γαλλίας στο Παγκόσμιο Κύπελλο το 1998 ήταν έτσι η ευκαιρία για να ξεσπάσει ένα κύμα λαϊκιστικού κρετινισμού. Ο Ντιντιέ Ντεσάν, αρχηγός των «Μπλε»,
διαβεβαίωνε με κάθε σοβαρότητα ότι «το ποδόσφαιρο είναι ένα μέσο που επιτρέπει να εξαλείφονται οι φυλετικές, κοινωνικές ή πολιτικές διαφορές».4 Ο προπονητής Εμέ Ζακέ ήταν ακόμη πιο λυρικός: «Η Γαλλία επιβεβαιώθηκε μέσα από αυτήν την πολυεθνική ομάδα. Είναι πολύ θετικό για τη χώρα το γεγονός ότι αυτοί οι νέοι άνθρωποι, που έχουν γεννηθεί στη Γαλλία και είναι γεμάτοι από τη χαρά της ζωής και τη φιλοδοξία, έκαναν τόσο πολύν κόσμο ευτυχισμένο. Πιστεύω ότι αυτό μπορεί να δώσει μεγάλη ώθηση στην εθνική ενότητα».5 Ο κύριος αρθρογράφος της εφημερίδας L’ Humanité ξετύλιξε τη μεταφορά του «μύθου του αιώνα»: «Τα μπλε είδωλα έχουν μπει στη λαμπρή αιωνιότητα του ποδοσφαίρου».6 Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Ζινεντίν Ζιντάν ψηφίστηκε ως ο «αγαπημένος Γάλλος των Γάλλων» και ότι οι πιο εθισμένοι στο αθλητικό όπιο πρότειναν ακόμη και τον «Ζιντάν πρόεδρο»! Ωστόσο, αυτή η ομόφωνη δημαγωγία δεν αντιστάθηκε για πολύ στην αρχή της πραγματικότητας: ούτε το «ποδόσφαιρο των εργατουπόλεων», ούτε το «ποδόσφαιρο του δρόμου», ούτε ο «λαϊκός αθλητισμός», ούτε ο «αθλητισμός για όλους» -στην επιθυμητική σκέψη ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός- εμπόδισαν τη διεύρυνση του «κοινωνικού ρήγματος» και την επιδείνωση της αποσύνθεσης του συλλογικού ιστού στις «δύσκολες συνοικίες». Αντί να συμβάλουν στην ομόνοια των πολιτών, οι αθλητικές συναντήσεις χαρακτηρίζονται όλο και περισσότερο από σοβαρά επεισόδια και βιαιότητες γεμάτες μίσος, που δεν είναι απλές «υπερβάσεις» ή «μικρές ειδήσεις», αλλά η συνέπεια της νίκης με κάθε τίμημα, η οποία προέχει σε όλα τα επίπεδα του θεσμού. Εξάλλου, η αθλητική ζούγκλα δεν κάνει τίποτα άλλο από το να αναπαράγει εδώ το alter ego της: τη ζούγκλα της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η δεύτερη ιδεολογική διαδικασία είναι η έκφραση της σχεδόν σχιζοφρενικής διάστασης που υπάρχει ανάμεσα στους επίσημους λόγους -οι οποίοι ενισχύουν με τον τρόπο τους τους δημιουργούς της σωστής αθλητικής συνείδησης-7 και τη θλιβερή πραγματικότητα του «χώρου»: αύξηση και όξυνση των βιαιο-
7/39
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
τήτων μέσα και έξω από τα στάδια, επαναλαμβανόμενα σκάνδαλα της μαφιόζικης ή ημιμαφιόζικης διαφθοράς, γενικευμένη «χρηματιστηριοποίηση» των αθλητικών «αξιών», απάτες και μηχανορραφίες κάθε είδους και, κυρίως, μαζικό ντοπάρισμα σε όλα τα επίπεδα.
Χιονοστιβάδα υποθέσεων ντόπινγκ Σύμφωνα με την παλιά καλή λογική του σχιζοειδούς διαχωρισμού, παρατηρούμε λοιπόν μια διπλή διάσταση: ο αθλητικός θεσμός υποτίθεται κατ’ αρχήν ότι είναι ανεξάρτητος από την παγκόσμια καπιταλιστική κοινωνία και μπορεί να αναπτύξει μια αυτόνομη λογική. Έτσι, σε μια κοινωνία που έχει διαβρωθεί από το κυνήγι του κέρδους, ο αθλητισμός μπορεί να παραμένει μια «καθαρή» νησίδα, η οποία προστατεύεται από τις «αξίες» της. Σύμφωνα με τη διττή λογική, ο αθλητικός θεσμός υποτίθεται στη συνέχεια ότι χωρίζεται στον «καλό αθλητισμό» και στις «κακές χρήσεις» του, τις «εκτροπές» και τις «διαστρεβλώσεις» του. Από αυτήν την άποψη, το ντόπινγκ δεν είναι παρά ένα ατυχές επιφαινόμενο, το οποίο «αλλοιώνει» βέβαια την ηθική του αθλητισμού, αλλά δεν αποτελεί παρά μια πρακτική που περιορίζεται σε μερικούς σπάνιους απατεώνες, σε μερικά μεμονωμένα αθλήματα. Όμως, τα γεγονότα των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων δείχνουν με σαφήνεια ότι το ντόπινγκ είναι η τερατολογική αποκάλυψη της πραγματικής φύσης του αθλητισμού και όχι μια περιστασιακή παραβίαση: ένας μη αναστρέψιμος ανταγωνισμός με βιοχημικά πειράματα, μια «ανθρωπομαξιμολογία», όπως έλεγαν κάποτε οι σοβιετικοί θεωρητικοί, ένα ολοκληρωτικό πρόγραμμα, που έχει στόχο να υποβάλει τον άνθρωπο στην κατασκευή ενός κυβερνοανθρώπου ή ενός βιονικού όντος νέου τύπου. Οι έρευνες, οι δίκες, οι ομολογίες, οι αποκαλύψεις έχουν οδηγήσει λοιπόν στην αποκάλυψη του αληθινού προσώπου των αγώνων. Η χιονοστιβάδα των υποθέσεων ντόπινγκ στην ποδηλασία και τον στίβο, αλλά και στο ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 8
LE
MONDE
8/40
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ποδόσφαιρο ή την κολύμβηση, η οποία εκδηλώθηκε μετά τις ήδη παλαιές υποθέσεις της άρσης βαρών, του σκι αντοχής και της κωπηλασίας, είχε ως αποτέλεσμα να τεθούν υπό επιτήρηση όλα τα αγωνίσματα, τα οποία το ένα μετά το άλλο συνδέονταν με υποθέσεις ντόπινγκ (ακόμη και το ράγκμπι, η ξιφασκία, το τζούντο, η πάλη και το τένις...) Οι υποθέσεις ντόπινγκ επανέφεραν κυρίως το αιχμηρό θέμα των πραγματικών ιατρικών συνθηκών κάτω από τις οποίες σημειώνονται σήμερα οι επιδόσεις. Ο πολλαπλασιασμός των προπονήσεων και των αγώνων, η αύξηση των επαγγελματικών υποχρεώσεων, η οποία συνδέεται με τη διαρκή άνοδο των απαιτήσεων υψηλού επιπέδου, η όξυνση των χρηματοοικονομικών διακυβευμάτων και η πίεση των μέσων ενημέρωσης έχουν μετατρέψει οριστικά το ερασιτεχνικό ντόπινγκ σε πολυεθνική βιομηχανία, με τους προμηθευτές, τις θυγατρικές και τους μεσάζοντές της.8 Ενώ ο κατάλογος των ελεγμένων αθλητών που έχουν βρεθεί θετικοί μεγαλώνει, κι αυτό συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα των αγώνων, οι υπεύθυνοι προσποιούνται ότι τώρα ανακαλύπτουν το μέγεθος της μάστιγας. Μετά από κάθε Γύρο της Γαλλίας ή της Ιταλίας, οι παράγοντες της ποδηλασίας υπόσχονται ότι το άθλημα θα ξαναγίνει «καθαρό», μέχρι να αμαυρωθεί ξανά από μια νέα υπόθεση ντόπινγκ. Στα άλλα αθλήματα, φαίνεται ότι μόνο μερικοί μεμονωμένοι αποδιοπομπαίοι τράγοι έχουν καταφύγει στις παράνομες ουσίες, και μάλιστα περιστασιακά! Αποκορύφωμα της ψευδούς συνείδησης, οι πιο ευφυείς, ή πιο κυνικοί, συναινούν στον εξωραϊσμό του ντόπινγκ με ευφημισμούς: τα βιταμινούχα συμπληρώματα, η εμπλουτισμένη διατροφή, η ορμονική εξισορρόπηση, η επανοξυγόνωση, τα φάρμακα κατά του άσθματος, τα μυϊκά τονωτικά, η κρεατίνη και άλλα διεγερτικά της προσπάθειας χρησιμεύουν για να περιγράφουν διακριτικά τις ακατονόμαστες ενέσεις και τις αμφεταμίνες, τη χορήγηση διαφόρων αναβολικών και κορτικοειδών, τις μεταγγίσεις αίματος σε μεγάλες δόσεις, τις τακτικές θεραπείες με ερυθροποιητίνη (ΕΡΟ) και πρόσφατα με τετραϋδρογεστρινόνη (THG). Όταν διάσημοι κορυφαίοι αθλητές αποκαλύπτεται ότι είναι ντοπαρισμένοι, όπως ο Κουβανός Σοτομαγιόρ (άλμα εις ύψος), οι Βρετανοί Κρίστι και Τσέιμπερς (δρόμος ταχύτητας) ή ο Αυστριακός Σένφελντερ (σκι), θεωρούμε υποκριτικά ότι είναι απλές «μεμονωμένες περιπτώσεις». Όμως, δεν είναι παρά η εμφανής κορυφή ενός τεράστιου παγόβουνου. Οι υπόλοιποι αθλητές δεν έχουν πλέον άλλη επιλογή: ή δέχονται, λίγο έως πολύ αυτοβούλως, να καταφύγουν στα «ενισχυτικά στοιχεία» των επιδόσεων ή πολύ απλά αρνούνται να παίξουν στο γήπεδο των μεγάλων. Αν δεν επρόκειτο για πρόβλημα δημόσιας υγείας, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ειρωνικά για το «αθλητικό ρήγμα» που υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτούς που ήδη εντάσσονται στη μεγάλη σέκτα του εθισμού και αυτούς που περιμένουν να γίνουν τμήμα της. Αφού πράγματι σκοτώνουμε τα άλογα όταν γεράσουν, λίγη σημασία έχει αν σήμερα πολλοί αθλητές χάνονται στο άνθος της ηλικίας τους, από «φυσικό θάνατο», όπως λένε οι συγκεχυμένες ανακοινώσεις,9 ή γίνονται τοξικομανείς, όπως ο Παντάνι, ο Μαραντόνα και πολλοί άλλοι, οι οποίοι για μεγάλο διάστημα προβάλλονταν ως «πρότυπα για τη νε-
ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014
Επιμένουμε να εξυμνούμε κάτι που δεν υπάρχει, για να αποσιωπήσουμε καλύτερα αυτό που υπάρχει
ολαία». Και, ενώ η Παγκόσμια Υπηρεσία κατά του Ντόπινγκ (ΑΜΑ) εντείνει τις προσπάθειές της, οι νόμοι κατά του ντόπινγκ που θεσπίζονται άτολμα σε ορισμένες χώρες (μεταξύ των οποίων η Γαλλία) αποκαλύπτουν τη δραματική αδυναμία τους και οι αθλητικοί οργανισμοί αναγνωρίζουν την αμέλειά τους για να μην ομολογήσουν την ένοχη συγκατάβασή τους γι’ αυτήν την προγραμματισμένη εκατόμβη. Ωστόσο, επιμένουμε να εξυμνούμε κάτι που δεν υπάρχει, για να αποσιωπήσουμε καλύτερα αυτό που υπάρχει. Με τον ίδιο τρόπο που το «κομμουνιστικό ιδεώδες» εμπόδιζε για πολύν καιρό τα μέλη του κόμματος να αναγνωρίσουν την κραυγαλέα αλήθεια των εγκλημάτων του πραγματικά υπαρκτού σοσιαλισμού, τυφλώνοντάς τα διπλά, «το αθλητικό ιδεώδες» ή «η Ολυμπιακή ιδέα» -σύμφωνα με την τελετουργική φρασεολογία που υπάρχει στον κόσμο της αθλητικής διαφήμισης των μέσων ενημέρωσης- συμβάλλουν μαζικά στην απόκρυψη των πραγματικών συνθηκών της αθλητικής πρακτικής των αγώνων. Όπως δεν έπρεπε, κάποτε, να «απογοητεύσουμε» το εργατικό οχυρό Μπιγιανκούρ,10 έτσι δεν πρέπει, σήμερα, να αποθαρρύνουμε τις ορδές των αφελών που κινδυνεύουν να ντοπαριστούν. The show must go on... Η τρίτη ιδεολογική διαδικασία αφορά το αθλητικό όραμα του κόσμου, το οποίο παρουσιάζεται ως ένα σύνολο επιχειρημάτων υπέρ των επιδόσεων.11 Πράγματι, ο βασικός ρόλος της αθλητικής πίστης είναι να διατηρήσει την καθαρότητα του αθλητικού δόγματος, τον αμόλυντο χαρακτήρα του Ολυμπιακού μύθου. Στο όνομα αυτής της απατηλής «αθλητικής ιδέας», πολλοί ιδεολόγοι προτείνουν
να αποκατασταθούν οι αξίες τις οποίες ο χώρος υποτίθεται ότι πρέπει να εξυμνήσει. Όμως, εκτός από το γεγονός ότι η ανιδιοτέλεια δεν είναι παρά ένας ιδεαλιστικός μύθος, ακριβώς στο όνομα αυτής της υποτιθέμενης ανιδιοτέλειας οι αθλητικοί αγώνες υπηρέτησαν πάντοτε οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά συμφέροντα, τα οποία, από την πλευρά τους, είναι εντελώς πραγματικά. Αυτή η ιδεολογία, επικαλούμενη με σχεδόν μυστικιστικό τρόπο τις «αιώνιες αξίες του αθλητισμού», προσπαθεί να επιβεβαιωθεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μειώνοντας το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στην κοσμική πραγματικότητα της αντικειμενικής πρακτικής του καπιταλιστικού αθλητισμού-θεάματος και στην ουράνια σφαίρα της «αθλητικής Ιδέας». Όπως μια κατηγορηματική απαίτηση, προσπαθεί να προσαρμόσει τα κάθε άλλο παρά λαμπρά ήθη σ’ ένα «θεϊκό» ιδεώδες, του οποίου ο Κουμπερτέν ήταν ο αρχιερέας. Οι εντολές του αθλητικού δόγματος -το ευ αγωνίζεσθαι, ο σεβασμός του αντιπάλου, η Ολυμπιακή εκεχειρία, η φιλία των λαών, η γιορτή της νεότητας κ.λπ.- που υμνούνται σε όλους τους τόνους συνδέονται εδώ και πολύν καιρό με πλαστές σχέσεις: ο αθλητισμός και ο πολιτισμός, ο αθλητισμός και η ειρήνη, ο αθλητισμός και η δημοκρατία, ο αθλητισμός και η χειραφέτηση των λαών, των απόκληρων και των γυναικών, ο αθλητισμός και ο σεβασμός του περιβάλλοντος κ.λπ. Μέσα από μια σειρά στρεβλών εξισώσεων, η αθλητική ιδεολογία τολμάει ακόμη και να ταυτίσει το ιδεώδες με την πλήρη αναίρεσή του. Έτσι, στην Αργεντινή, η «ελευθερία του παιχνιδιού», που δοξάστηκε το 1978 από όλους τους εραστές της στρογγυλής μπάλας, ήταν κυρίως μια προπαγανδιστική πράξη της φασιστικής χούντας του Χόρχε Ραφαέλ Βιντέλα, η οποία επικυρώθηκε από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (FIFA) και όλους τους υποστηρικτές του τετελεσμένου γεγονότος. Επιπλέον, στο όνομα της «Ολυμπιακής ιδέας» διεξήχθησαν οι Αγώνες του αγκυλωτού σταυρού στο Βερολίνο το 1936, οι σταλινικοί Αγώνες στη Μόσχα το 1980, οι αστυνομικοί Αγώνες στη Σεούλ το 1988. Και, η Αθήνα, τον Αύγουστο του 2004, θα αφιερώσει στην «Ολυμπιακή αδελφοσύνη» την «ειρηνική»
συνεύρεση ενός αμέτρητου πλήθους από «κράτη-παρίες», δημοκρατίες της μπανάνας και αστυνομικά καθεστώτα που θα προσπαθήσουν να συγκεντρώσουν μετάλλια, τιμές και διακρίσεις κάτω από τη στενή παρακολούθηση χιλιάδων στρατιωτικών και πρακτόρων μυστικών υπηρεσιών οι οποίοι θα κινητοποιηθούν για να αποτρέψουν τρομοκρατικές επιθέσεις. Η Αθήνα -που ήταν το λίκνο της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας στην αρχαιότηταθα παραδώσει στη συνέχεια την ολυμπιακή φλόγα στο Πεκίνο, θλιβερό σύμβολο του ανατολικού δεσποτισμού. Οι εγκωμιαστές του αθλητισμού θα κλείσουν τότε διακριτικά τα μάτια μπροστά στις μαζικές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Κίνα, με μοναδικό σκοπό να εξασφαλίσουν την «επιτυχία» της Ολυμπιακής γιορτής το 2008. Τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, τα ψέματα του κράτους, η κατοχή του Θιβέτ, η αιματηρή καταστολή στην πλατεία Τιεν Αν Μεν, οι δημόσιες εκτελέσεις των θανατοποινιτών, οι βιαιοπραγίες της πολιτικής αστυνομίας, οι απειλές κατά της Ταϊβάν, η κυριαρχία επί του Χονγκ Κονγκ θα παραδοθούν στη λήθη. Ακόμη μία φορά, ένα ολοκληρωτικό καθεστώς θα χρησιμοποιήσει τους Ολυμπιακούς πανηγυρισμούς ως πρόσχημα για να ασκήσει την προπαγάνδα του. Και η κινεζική γραφειοκρατία θα χρησιμοποιήσει την αθλητική φρασεολογία, με τον ευτελή ανθρωπισμό της, για να δικαιολογήσει μια πράξη πολιτικού μάρκετινγκ. Ως συνήθως, η «τελεολογία δίχως τέλος» του αθλητισμού θα νομιμοποιήσει το μονοπώλιο της παράνομης βίας μιας τυραννίας.
Walter Benjamin, «Sur le concept d’histoire», στο «Oeuvres», Gallimard, 2000, τ. ΙΙΙ.
1
Gunther Anders, «L’Obsolescence de l’ homme», Ivrea/L’ Encyclopedie des nuisances, 2002. 2
3 Friedrich Engels, «Lettre à Franz Mehring, 14 juillet 1893», στο Karl Marx, Friedrich Engels, « uvres choisies», Editions du Progres, Μόσχα, 1955, τ. ΙΙ. 4
Le Monde, 14 Ιουλίου 1998.
5
Le Monde, 18 Ιουλίου 1998.
Claude Cabanes, «L’ Humanité», 13 Ιουλίου 1998. 6
7 Για την κριτική των «ανθρωπιστών του αθλητισμού», βλέπε Jean-Marie Brohm και Marc Perelman, «Le Football, une peste émotionnelle», Marc Perelman, «Les Intellectuels et le football», Patrick Vassort, «Football et politique», βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2002 από τις εκδόσεις Editions de la Passion (Παρίσι).
«L’ industrie florissante du dopage», «Capital», αρ. 118, Ιούλιος 2001.
8
«Πολλοί αθλητές υψηλού επιπέδου πέθαναν αιφνίδια τους τελευταίους μήνες. Οι νεκροψίες που διενεργήθηκαν κατέληξαν στο συμπέρασμα του ‘φυσικού θανάτου’, εξήγηση που θεωρήθηκε ‘απαράδεκτη’ από τον καθηγητή Ζαν-Πολ Εσκάντ, πρώην πρόεδρο της Εθνικής επιτροπής του αγώνα κατά του ντόπινγκ», Le Monde, 2 Μαρτίου 2004. 9
10 (ΣτΜ): Το εργοστάσιο Ρενό-Μπιγιανκούρ υπήρξε αιχμή της «εθνικής» αυτοκινητοβιομηχανίας και σύμβολο του εργατικού κινήματος της Γαλλίας
John Langshaw Austin, «Quand dire, c’est faire», Παρίσι, Seuil, 1970, John R. Searle, «Les Actes de langage». Essai de philosophie du langage, Παρίσι, Hermann, 1972.
11
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ