ΚΟΙΝΩΝΙΑ
LE
MONDE
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 16 MAΡΤΙΟΥ 2014 TEYXOΣ 61
diplomatique Προς το τέλος του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Του Francois Polet*
O
πόλεμος κατά των ναρκωτικών είναι μια αποτυχία».1 Η έκθεση που δημοσιεύτηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2013 στην ιστοσελίδα της British Medical Journal δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αμφιβολίες: οι απαγορευτικές πολιτικές -που έχουν συνδεθεί με το όνομα του Αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον, ο οποίος, στις 17 Ιουλίου 1971, είχε χαρακτηρίσει τα ναρκωτικά ως «υπ’ αριθμόν ένα δημόσιο κίνδυνο»- δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Μάλιστα, μεταξύ 1990 και 2010, η μέση τιμή των οπιούχων (ηρωίνη και όπιο), καθώς και της κοκαΐνης, μειώθηκε κατά 74% και 51%, αντίστοιχα, λαμβάνοντας υπόψη τον πληθωρισμό και τη μεγαλύτερη καθαρότητα των προϊόντων. Μήπως είναι καιρός να δοκιμαστεί μια άλλη μέθοδος για την αντιμετώπιση της μάστιγας των ναρκωτικών, όπως γίνεται ήδη σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ ή στην Ουρουγουάη; Μια καταφατική απάντηση δεν σημαίνει την υποβάθμιση του φαινομένου. Με σχεδόν 200 εκατομμύρια καταναλωτές η αγορά των ναρκωτικών κάνει τζίρο που υπολογίζεται σε 300 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο, δηλαδή σχεδόν όσο το ΑΕΠ της Δανίας. Η διαιώνιση του προβλήματος, όμως, δεν πρέπει να συσκοτίζει κάποιες βαθιές αλλαγές που έχουν συντελεστεί. Όπως και παλαιότερα, τρεις χώρες των Άνδεων, η Βολιβία, η Κολομβία και το Περού, εξασφαλίζουν σχεδόν το σύνολο της παγκόσμιας προσφοράς κοκαΐνης. Το Αφγανιστάν παράγει σταθερά πάνω από το 80% των οπιούχων που πωλούνται παγκοσμίως. Άλλα ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων αυτών με προορισμό την Ευρώπη περνά πλέον από την αφρικανική ήπειρο, προκαλώντας σοβαρά φαινόμενα αστάθειας στις τοπικές οικονομίες και τους τοπικούς θεσμούς. Όπως και σε άλλους οικονομικούς κλάδους, η παγκόσμια ζήτηση έχει τονωθεί από τις ανάγκες των αναδυόμενων οικονομιών. Ενώ η ζήτηση στις Ηνωμένες Πολιτείες διαρκώς υπο-
«
Τα οικονομικά θύματα της παγκοσμιοποίησης, στην πόλη Η στην ύπαιθρο, αποτελούν έναν ανεξάντλητο «εφεδρικό στρατό» για την παραγωγή και τη διακίνηση των ναρκωτικών
* Ο Francois Polet είναι κοινωνιολόγος, υπεύθυνος μελετών στο Centre tricontinental (Cetri). Είναι, επίσης, συντονιστής της έκδοσης «Narcotrafic. ‘La guerre aux drogues’ en question», Syllepse-Cetri, Παρίσι - Βρυξέλλες, 2013.
Για τους στρατηγικούς εγκεφάλους του Πενταγώνου, η τρομοκρατία και τα κυκλώματα εμπορίας ναρκωτικών αλληλοτροφοδοτούνται, κάποτε μάλιστα συγχωνεύονται
χωρεί μετά το 2006, η κατανάλωση των Βραζιλιάνων έχει εκτοξεύσει τη χώρα τους στη θέση της δεύτερης αγοράς κοκαΐνης στον κόσμο. Άλλες ήπειροι, άλλα προϊόντα, ίδιες αλλαγές: η αύξηση της ζήτησης ηρωίνης στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία αντισταθμίζει τη μείωσή της στη Δυτική Ευρώπη. Επομένως, παρόλο που οι κύριες αγορές παραμένουν στον Βορρά (μεταξύ τους και η Ρωσία), παρατηρείται μια σταδιακή μετατόπιση του κέντρου βάρους, που, σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, μπορεί να καταστήσει κυρίαρχες τις ροές στο εσωτερικό του Νότου. Λίγοι οικονομικοί κλάδοι, όσο τα διεθνή κυκλώματα εμπορίας ναρκωτικών, έθεσαν τόσο συστηματικά σε εφαρμογή τις κατευθύνσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, η οποία παρότρυνε να αξιοποιηθούν οι τεράστιες ευκαιρίες που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Τα κυκλώματα αυτά, αξιοποιώντας την έκρηξη των θαλάσσιων και αεροπορικών διηπειρωτικών μεταφορών, καθώς και την επικράτηση της «πολιτικής ανοικτών θυρών» που περιορίζει τους τελωνειακούς ελέγχους, θεωρείται πλέον ότι είναι σε θέση, σύμφωνα με τον διεθνή Οργανισμό Ελέγχου των Ναρκωτικών, να «αγοράζουν τις υπηρεσίες ειδικών στην πληροφορική για να ξεφεύγουν από την αστυνομία, να συντονίζουν τις αποστολές φορτίων και να ‘ξεπλένουν’ τα έσοδα».2 Άλλωστε η απορρύθμιση και η εμφάνιση περισσότερο ή λιγότερο νόμιμων χρηματοοικονομικών λεωφόρων που περνούν από τους φορολογικούς παραδείσους έχουν προσφέρει στα κυκλώματα αυτά άπειρες δυνατότητες ανακύκλωσης των κερδών τους. Τα μαφιόζικα δίκτυα έχουν επωφεληθεί από τη μαζική ολίσθηση στη φτώχεια των χαμένων της παγκοσμιοποίησης. Τα οικονομικά θύματα της παγκοσμιοποίησης, στην πόλη ή στην ύπαιθρο, αποτελούν έναν ανεξάντλητο «εφεδρικό
στρατό» για την παραγωγή και τη διακίνηση των ναρκωτικών. Ωστόσο, η πολιτική οικονομία της αγοράς αυτής μιμείται καταπληκτικά τις ανισότητες των διεθνών αλυσίδων αξίας, είτε πρόκειται για τον αγροτοδιατροφικό τομέα είτε για την κλωστοϋφαντουργία: το 2008, μόνο το 1,5% των κερδών από την πώληση της κοκαΐνης στις Ηνωμένες Πολιτείες έφτανε στους μικρούς παραγωγούς κόκας, ενώ τα δίκτυα που οργανώνουν τη διακίνηση στο αμερικανικό έδαφος καρπώνονταν το 70%,3 πριν το επενδύσουν στη βιομηχανία πολυτελών ειδών ή στους διάφορους κλάδους που επιτρέπουν το «ξέπλυμα» βρόμικου χρήματος (ακίνητα, καζίνο, τουρισμός). Η διεθνής συνεργασία στο ζήτημα της καταπολέμησης των ναρκωτικών ξεκινά το 1909. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που μόλις έχουν «αγοράσει» τις Φιλιππίνες από τους Ισπανούς, καλούν έναν μικρό αριθμό κρατών στην πόλη της Σαγκάης για να τα πείσουν ότι πρέπει να ξεριζωθεί η μάστιγα του οπίου στην Άπω Ανατολή. Ηθικό καθήκον; Το εγχείρημα παρέχει, πρωτίστως, τη δυνατότητα να σπάσει το βρετανικό μονοπώλιο στο εμπόριο του οπίου, με ταυτόχρονο προσεταιρισμό των κινεζικών αρχών. Ήδη διαφαίνονται τα κύρια χαρακτηριστικά του διεθνούς καθεστώτος που θα επιβληθεί κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα: απαγορευτικός προσανατολισμός, προτεραιότητα στην καταπολέμηση της προσφοράς, καθοριστική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών... Τρεις δομές του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όλες με έδρα τη Βιέννη, αποτελούν τη θεσμική αρχιτεκτονική που εγγυάται τη λειτουργία του συστήματος. Η Επιτροπή για τα Ναρκωτικά, όπου συμμετέχουν 53 χώρες με τετραετή θητεία, είναι το αποφασιστικό όργανο, στο εσωτερικό του οποίου έχουν διαμορφωθεί οι τρεις κύριες συμβάσεις κατά των ναρκωτικών.4 Ο INCB, που θεωρεί εαυτόν «ημι-δικαστικό όργανο «, εξετάζει τις εθνικές πολιτικές των περισσότερων από 180 κρατών που έχουν υπογράψει τα κείμενα. Οι δύο αυτοί οργανισμοί υποστηρίζονται διοικητικά από το Γραφείο κατά των Ναρκωτικών και του Εγκλήματος των Ηνωμένων Εθνών (UNODC). Μάλιστα το UNODC παρέχει τεχνική υποστήριξη στα κράτη για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου, ιδιαίτερα μέσω του προγράμματος ελέγχου εμπορευματοκιβωτίων, που εφαρμόζεται σε δώδεκα χώρες. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
Γιατί η Ουρουγουάη νομιμοποιεί την Στις 23 Δεκεμβρίου 2013 ο πρόεδρος της Ουρουγουάης Χοσέ Μουχίκα υπέγραψε νομοσχέδιο που προβλέπει τη δημιουργία μιας ρυθμισμένης αγοράς κάνναβης. Γίνεται, έτσι, ο πρώτος αρχηγός κράτους που επιτρέπει την παραγωγή και την πώληση -σε δίκτυο φαρμακείων- μιας ουσίας που είναι απαγορευμένη αλλού.
«Απορρίπτοντας τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας, δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να παραδίδουμε τα οφέλη της αγοράς αυτής στα χέρια των εγκληματιών»
Του Johann Hari*
Σ
το Μεξικό οι φωτογραφίες των εξαφανισμένων σκεπάζουν τους τοίχους σαν μια κολοσσιαία διαφημιστική εκστρατεία εμπορίας ανθρώπων. Σύμφωνα με την οργάνωση Human Rights Watch, περισσότεροι από 60.000 Μεξικανοί έχουν χάσει τη ζωή τους στον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» που ξεκίνησε ο πρώην πρόεδρος Φελίπε Καλδερόν το 2006. Tο λουτρό αίματος τροφοδοτείται από δύο αλληλένδετες πηγές: από τη μία πλευρά οι Ηνωμένες Πολιτείες διοχετεύουν χρήματα και όπλα στην άλλη πλευρά του Ρίο Γκράντε, προκειμένου να καταπολεμηθεί το εμπόριο ναρκωτικών. Από την άλλη πλευρά τα διάφορα καρτέλ ανταγωνίζονται για τον έλεγχο των κυκλωμάτων διακίνησης.1 Όπως λέει ο συγγραφέας Τσαρλς Μπάουντεν, ο πόλεμος ενάντια στα ναρκωτικά συναντά τον πόλεμο για τα ναρκωτικά. Και οι δύο είναι εξίσου φονικοί. Μέχρι πρόσφατα κυριαρχούσε ένα είδος μοιρολατρίας, που προέκυπτε από τη διαπίστωση ότι η αιματοχυσία δεν μπορούσε να σταματήσει, παρά μόνο να μεταφερθεί λίγο πιο πέρα. Εδώ και δύο χρόνια, όμως, ορισμένοι ηγέτες της Λατινικής Αμερικής, μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος της Κολομβίας Χουάν Μανουέλ Σάντος, δηλώνουν δημόσια ότι εξετάζουν το ενδεχόμενο ρήξης με το δόγμα καταστολής στο ζήτημα των ναρκωτικών και εφαρμογής μιας διαφορετικής πολιτικής -της μόνης, όπως διαβεβαιώνουν, που μπορεί να ξεριζώσει την αγορά των ναρκωτικών. Είναι ο δρόμος που ετοιμάζεται να πάρει η Ουρουγουάη. Ο πρόεδρός της, ο Χοσέ Μουχίκα, είναι ένας ασυνήθιστος ηγέτης. Ως μέλος του αντάρτικου των Τουπαμάρος, κατά τη δεκαετία
* O Johann Hari είναι δημοσιογράφος.
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
του 1970, έμεινε φυλακισμένος στον πάτο ενός πηγαδιού για δυόμισι χρόνια. Μετά την εκλογή του στην προεδρία, τον Νοέμβριο του 2009, περιφρόνησε τις πολυτέλειες του προεδρικού μεγάρου για να συνεχίσει να μένει στο μικρό σπίτι του με τη λαμαρινένια σκεπή σε λαϊκή συνοικία του Μοντεβιδέο. Δίνει το 87% του προεδρικού μισθού του σε οργανώσεις αλληλέγγυας κατοικίας και χρησιμοποιεί το λεωφορείο για να μεταβαίνει στις συναντήσεις του. Τον Ιούλιο του 2013, οι βουλευτές της συμμαχίας του ψήφισαν νόμο που επιτρέπει την καλλιέργεια κάνναβης στην Ουρουγουάη και την πώλησή της στους ενήλικους. Οι εραστές της κάνναβης μπορούν πλέον να προμηθευτούν το χόρτο της προτίμησής τους στο φαρμακείο, με όριο τα 40 γραμμάρια τον μήνα, ή να το καλλιεργούν οι ίδιοι, με όριο τα 6 φυτά για κάθε νοικοκυριό. Είναι η πρώτη φορά που μια χώρα παραβιάζει ανοιχτά τις συνθήκες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) που απαγορεύουν τη χρήση της κάνναβης. Eδώ και πάνω από εκατό χρόνια ακολουθούμε, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, πολιτικές καταστολής στο ζήτημα των ναρκωτικών, μας εξηγεί ο Μουχίκα. Και, εκατό χρόνια μετά, έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο απολογισμός είναι μια αδιαμφισβήτητη αποτυχία. Ο υπουργός Άμυνας Ελεουτέριο Χουιντόμπρο άλλος ένας πρώην Τουπαμάρο, που πέρασε και αυτός αρκετά χρόνια φυλακισμένος στον πάτο κάποιου πηγαδιού- μας συνοψίζει τη συνειδητοποίηση που ώθησε τη χώρα του να τολμήσει αυτό το ιστορικό βήμα: «Εάν δεν το κάνουμε τώρα, αυτό που συνέβη στο Μεξικό στο τέλος θα γίνει και εδώ. Και θα βρεθούμε σε δεινή θέση». Πράγματι, από την Ουρουγουάη περνά ένας από τους κύριους δρόμους των ναρκωτικών στην αμερικανική ήπειρο, μέσω
του οποίου διακινείται η κοκαΐνη της Βολιβίας και η κάνναβη της Παραγουάης πριν διοχετευτούν προς την Ευρώπη. Σύμφωνα με τον βουλευτή Σεμπαστιάν Σαμπίνι, μία στις τρεις ανθρωποκτονίες στη χώρα συνδέεται με το εμπόριο ναρκωτικών. Ο Χουιντόμπρο επιμένει ότι η πολιτική της απαγόρευσης έχει δημιουργήσει το παράνομο εμπόριο των ναρκωτικών και ευθύνεται για τη συνακόλουθη βία: «Απορρίπτοντας τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας, δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να παραδίδουμε τα οφέλη της αγοράς αυτής στα χέρια των εγκληματιών και να μετατρέπουμε τους εμπόρους ναρκωτικών σε πανίσχυρο θεσμό». Σε μια παράνομη αγορά, οι διαφορές δεν λύνονται στα δικαστήρια, αλλά με την τρομοκρατία. Όπως η ποτοαπαγόρευση δημιούργησε τον Αλ Καπόνε και προκάλεσε τη σφαγή του Αγίου Βαλεντίνου,2 η συμμορία των Zetas και η ατελείωτη σφαγή που έχει βυθίσει στο πένθος το βόρειο Μεξικό είναι οι φυσικοί καρποί της απαγόρευσης των ναρκωτικών. «Ο πόλεμος των Ηνωμένων Πολιτειών κατά των ναρκωτικών προκαλεί περισσότερη ζημιά από την ίδια τη μαριχουάνα», εκτιμά ο Χουιντόμπρο. «Προκαλεί απείρως περισσότερα θύματα, φέρνει πολύ μεγαλύτερη αστάθεια. Δημιουργεί στον πλανήτη ένα πρόβλημα πολύ σοβαρότερο από οποιοδήποτε ναρκωτικό. Το φάρμακο είναι χειρότερο από την ασθένεια». Η κυβέρνηση Μουχίκα θεωρεί την εξάλειψη του εμπορίου ναρκωτικών ευσεβή πόθο. Το σύνθημα του ΟΗΕ -»Ένας κόσμος χωρίς ναρκωτικά. Μπορούμε να το καταφέρουμε»της μοιάζει παράλογο και αποπροσανατολιστικό. Ο γενικός γραμματέας της προεδρίας Ντιέγο Κάνεπα επισημαίνει ότι η προσωρινή αλλοίωση της συνείδησης με χημικά μέσα ανταποκρίνεται σε μια έμφυτη επιθυμία του αν-
θρώπινου είδους που έχει εκδηλωθεί σε όλες τις γνωστές κοινωνίες. Η αποστολή στρατευμάτων έχει ως μοναδικό αποτέλεσμα τη μετατόπιση του εμπορίου ναρκωτικών κατά μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα. Οι ειδικοί αποκαλούν ήδη τη σχετική διαδικασία «φαινόμενο του μπαλονιού»: όταν πιέζετε με το δάκτυλό σας έναν σάκο γεμάτο αέρα, η περιφέρειά του γίνεται μεγαλύτερη λόγω της πίεσης. Οι τόποι παραγωγής που δέχτηκαν επίθεση στην Κολομβία επανεμφανίστηκαν στη Βολιβία, τα δίκτυα που εξαρθρώθηκαν στην Καραϊβική συγκροτήθηκαν ξανά στο Μεξικό κ.ο.κ. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί κανείς να μεταφέρει το πρόβλημα, όχι να το εξαλείψει. Με αφετηρία τη συγκεκριμένη διαπίστωση, ο Μουχίκα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «αφού η αγορά υπάρχει ήδη, πρέπει να τη ρυθμίσουμε, να τη βγάλουμε από το σκοτάδι, να την αποσπάσουμε από τα χέρια των εμπόρων ναρκωτικών». Στις Ηνωμένες Πολιτείες η νομιμοποίηση του αλκοόλ, το 1933, είχε βάλει τέλος στο εμπόριο των νοθευμένων ποτών και στις δολοφονίες μεταξύ ανταγωνιστών. Ο ζυθοποιός Budweiser μπορεί να μην είναι φιλάνθρωπος, τουλάχιστον, όμως, δεν υπερασπίζεται το μερίδιο αγοράς του σκοτώνοντας υπαλλήλους της ζυθοποιίας Guiness. Με τον ίδιο τρόπο, η νομιμοποίηση της κάνναβης -και η εμπορική διάθεσή της σε καταστήματα με τη σχετική άδεια- παίρνει την μπουκιά από το στόμα του οργανωμένου εγκλήματος. Εξάλλου οι φόροι που θα εισπράττονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση κέντρων φροντίδας των τοξικομανών και προγραμμάτων πρόληψης κατά της κατανάλωσης ναρκωτικών ουσιών. Οι υποστηρικτές της νομιμοποίησης στη Νότια Αμερική δεν επιδιώκουν, σε καμία περίπτωση, να προβάλουν τα ευεργετικά αποτελέσματα της κάνναβης ούτε να ενθαρρύνουν την κατανάλωσή της -ο πρόεδρος Μουχίκα δεν δίστασε να χαρακτηρίσει τους χρήστες μαλακών ναρκωτικών nabos, όρος προσβλητικός που, στην κυριολεξία, σημαίνει «σκουπίδια». Απλώς εκτίμησαν ότι ένα τσιγαριλίκι δεν είναι πιο βλαβερό από ένα ποτήρι αλκοόλ και ότι, συνεπώς, θα πρέπει κανείς να συμβιβαστεί με την ιδέα. Οι Ουρουγουανοί μεταρρυθμιστές δεν αγνοούσαν ότι θα προσέκρουαν στην αγανάκτηση των οπαδών της απαγόρευσης. Εδώ και δεκαετίες οι υποστηρικτές της επισείουν το φόβητρο μιας νομιμοποίησης συνώνυμης του χάους και της ακολασίας, που θα παρότρυνε τα παιδιά να κάνουν ουρές έξω από τα περίπτερα με τα γλειφιτζούρια για να γεμίσουν την τσάντα τους με ψυχοτρόπα. Στο επιχείρημα αυτό οι Ουρουγουανοί αντιτείνουν ότι το χάος η Λατινική Αμερική το ζει τώρα. Η μεταρρύθμισή τους στοχεύει στο ακριβώς αντίθετο: στην ανά-
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
ΑΠΟΣΤΟΛΗ
κάνναβη κτηση του ελέγχου της αγοράς προκειμένου να μπορέσει να ρυθμιστεί. Σύμφωνα με τους θιασώτες της νομιμοποίησης, οι έφηβοι θα είναι οι πρώτοι που θα ωφεληθούν. Η τακτική χρήση κάνναβης από ανηλίκους μπορεί να αλλοιώσει τις διανοητικές τους ικανότητες: είναι, λοιπόν, ζωτικής σημασίας να αποτραπεί κάτι τέτοιο. Οι νέοι Αμερικανοί, όμως, προτιμούν να προμηθεύονται κάνναβη και όχι αλκοόλ,3 αφού ένας έμπορος ναρκωτικών σπάνια ζητά ταυτότητα από τον πελάτη του. Ο φαρμακοποιός, αντίθετα, είναι πολύ πιθανότερο να τηρήσει τον νόμο, καθώς, σε αντίθετη περίπτωση, κινδυνεύει να χάσει την άδειά του. Σε όλον τον πλανήτη αρκετοί βουλευτές και αστυνομικοί αναγνωρίζουν, στις ιδιωτικές τους συζητήσεις, τα πλεονεκτήματα της νομιμοποίησης. Στην Ουρουγουάη το κάνουν ανοιχτά και πράττουν ανάλογα. Γιατί αυτοί, γιατί εκεί; Για ποιους λόγους τα ανυπέρβλητα εμπόδια που παρουσιάζονται αλλού -αδράνεια, φόβος για την αντίδραση της κοινής γνώμης ή για τη δυσαρέσκεια των Ηνωμένων Πολιτειών- είναι ευκολότερο να ξεπεραστούν στην Ουρουγουάη; Αρκετοί παράγοντες έχουν συμβάλει. Ο πρώτος αφορά την ισχύ του αντιαπαγορευτικού κινήματος, η οποία έχει εδραιωθεί από μια σειρά καταφανών αδικιών. Τον Απρίλιο του 2011, για παράδειγμα, μια καθηγήτρια της Στρατιωτικής Ακαδημίας, η 66χρονη Αλίσια Γκαρσία, συλλαμβάνεται γιατί καλλιεργεί στο σπίτι της μερικά δενδρύλλια κάνναβης. Κινδυνεύει να καταδικαστεί σε είκοσι μήνες φυλάκιση για παράνομη παραγωγή με σκοπό την εμπορία. Δημιουργείται, τότε, ένα τεράστιο δίκτυο υποστήριξης, στο οποίο συμμετέχουν και οι νέοι βουλευτές του Κινήματος Λαϊκής Συμμετοχής (ΜΡΡ), του κόμματος του Μουχίκα, με αίτημα τη νομιμοποίηση. Την ίδια στιγμή, η αυθεντία των ΗΠΑ στο συγκεκριμένο ζήτημα αρχίζει να κλονίζεται. Το 2013 οι πολιτείες του Κολοράντο και της Ουάσιγκτον υιοθετούν νόμο που επικυρώθηκε με δημοψήφισμα και νομιμοποιεί τη χρήση, την παραγωγή και την πώληση μαριχουάνας. Οι αμερικανικές αρχές δεν βρίσκονται πλέον σε τόσο κατάλληλη θέση για να επιπλήττουν ή να τιμωρούν τις χώρες που δοκιμάζουν να κάνουν κάτι ανάλογο. Τέλος, η δημοτικότητα και η αποφασιστικό-
τητα του Ουρουγουανού προέδρου έχουν παίξει πολύ σημαντικό ρόλο. Όταν κανείς έχει επιβιώσει στον πάτο ενός πηγαδιού για χρόνια, αναμφίβολα είναι πιο έτοιμος να αντισταθεί στις εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις. Μέχρι σήμερα, πάντως, ο Μουχίκα και οι σύμμαχοί του δεν έχουν καταφέρει να πείσουν την πλειονότητα των συμπατριωτών τους για το συγκεκριμένο ζήτημα. Ακόμη κι αν, όσο περνά ο χρόνος, η νομιμοποίηση εξασφαλίζει μεγαλύτερη υποστήριξη, δεν αντιμετωπίζεται θετικά από το 60% όσων απαντούν στις δημοσκοπήσεις. Οι πολέμιοι του μέτρου προβάλλουν τρεις αντιρρήσεις. Κατ’ αρχήν το «θεώρημα της χιονοστιβάδας»: «Μόλις νομιμοποιείται ένα ναρκωτικό, ο κόσμος το καταναλώνει περισσότερο» μας βεβαιώνει η βουλευτίνα Βερόνικα Αλόνσο. Το επιχείρημα μοιάζει πολύ λογικό, αλλά διαψεύδεται από τα γεγονότα. Στην Ολλανδία, όπου η πώληση της κάνναβης στα coffee shops επιτρέπεται από το 1976 (οι αρχές απέφυγαν την πλήρη νομιμοποίηση για να μην παραβιάσουν ανοιχτά τις σχετικές συνθήκες του ΟΗΕ), οι καταναλωτές δεν αντιστοιχούν παρά στο 5% του πληθυσμού, έναντι 6,3% στις Ηνωμένες Πολιτείες και 7% στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.4 Συνεπώς, το φάσμα των ουρών έξω από τα φαρμακεία μοιάζει να αποτελεί φαντασίωση. Ο δεύτερος φόβος είναι ότι η νομιμοποίηση της κάνναβης μπορεί να παροτρύνει τους χρήστες να περάσουν στα σκληρά ναρκωτικά, ιδιαίτερα στην pasta base, ένα παράγωγο της κο-
Οι υποστηρικτές της νομιμοποίησης δεν επιδιώκουν, σε καμία περίπτωση, να προβάλουν τα ευεργετικά αποτελέσματα της κάνναβης ούτε να ενθαρρύνουν την κατανάλωσή της
καΐνης παρόμοιο με το κρακ, που κάνει θραύση στα περιθωριακά κοινωνικά στρώματα της Ουρουγουάης. Πρόκειται για τη λεγόμενη «θεωρία της ανοιχτής πόρτας»: ένα μικρό πάθος οδηγεί απαραίτητα σε ένα μεγαλύτερο. Η ιατρός Ρακέλ Πεϊράουμπε, ειδική στη θεραπεία των τοξικομανών, δεν το πιστεύει καθόλου. Θεωρεί, αντίθετα, ότι η απαγόρευση, με το μονοπώλιο που προσφέρει στους εμπόρους ναρκωτικών, προσανατολίζει τους καταναλωτές κάνναβης σε πιο επικίνδυνα προϊόντα. «Στο σούπερ μάρκετ αγοράζετε πράγματα που δεν έχετε ανάγκη γιατί σας πιέζουν ή γιατί τα κάνουν να φαίνονται ελκυστικά» εξηγεί. «Με τον ίδιο τρόπο οι έμποροι ναρκωτικών θα προσπαθήσουν να ‘πασάρουν’ στους πελάτες τους κοκαΐνη ή άλλες ουσίες. Η απαγόρευση στρώνει τον δρόμο στα σκληρά ναρκωτικά». Ανάλυση που επιβεβαιώνεται από πρόσφατη μελέτη του Open Society Foundations, του δικτύου οργανώσεων που έχει ιδρύσει ο δισεκατομμυριούχος Τζορτζ Σόρος: η μελέτη τεκμηριώνει ότι η Ολλανδία έχει το χαμηλότερο ποσοστό τοξικομανών στην Ευρώπη, ακριβώς επειδή έχει αποσπάσει την κάνναβη από την ταύτιση με τα σκληρά ναρκωτικά.5 Η δρ. Πεϊράουμπε απορρίπτει, επίσης, την άποψη σύμφωνα με την οποία η νομιμοποίηση θα προκαλούσε αύξηση των κρουσμάτων σχιζοφρένειας. Εάν υπήρχε αιτιώδης σχέση μεταξύ της μαριχουάνας και της εμφάνισης της συγκεκριμένης ασθένειας, μας λέει, το ποσοστό των σχιζοφρενών θα είχε παρουσιάσει εκρηκτική αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς
3/33
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 16 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014
κανείς δεν αμφισβητεί ότι η κατανάλωση κάνναβης σημειώνει διαρκή άνοδο σε πάρα πολλές χώρες. Το ποσοστό των σχιζοφρενών, όμως, παρέμεινε σταθερό. Αντίθετα, σύμφωνα με την Πεϊράουμπε, είναι πιθανόν οι σχιζοφρενείς να καταναλώνουν κάνναβη συχνότερα από τον μέσο όρο, λόγω της χαλαρωτικής δράσης της, πράγμα που θα δικαιολογούσε τη συσχέτιση. Στις επικρίσεις αυτές προστίθεται ακόμη μία, σοβαρότερη, η οποία δεν αφήνει ασυγκίνητη την κυβέρνηση της Ουρουγουάης. Η νομιμοποίηση της κάνναβης θα περιορίσει, βέβαια, την αγορά των παράνομων ναρκωτικών, αλλά αφήνει άθικτο το εμπόριο των πιο επικερδών προϊόντων. Για να κλονιστεί πραγματικά η εξουσία των καρτέλ, η συνέπεια θα επέβαλλε να προχωρήσει κανείς πιο μακριά και να ρυθμίσει το κύκλωμα όλων των ναρκωτικών που παρουσιάζουν ισχυρή ζήτηση. Για ορισμένα, όπως το ecstasy ή η κοκαΐνη, κάτι τέτοιο θα σήμαινε τη ρύθμιση της πώλησης. Για άλλα, όπως η ηρωίνη, η χορήγηση με ιατρική συνταγή θα ήταν αναμφίβολα πιο κατάλληλη, όπως υποδεικνύουν οι πιλοτικές εμπειρίες της Ελβετίας. «Κάτι τέτοιο θα πάρει χρόνο», αναγνωρίζει ο Σαμπίνι, ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της μεταρρύθμισης στο εσωτερικό του ΜΡΡ. «Αλλά όταν έρθει η σειρά των υπόλοιπων ναρκωτικών, είμαστε έτοιμοι να παρουσιάσουμε τις προτάσεις μας ενώπιον της κοινής γνώμης». Αυτός που θεωρείται από τους πολιτικούς παρατηρητές ως ο μελλοντικός διάδοχος του σημερινού προέδρου έχει ήδη εκφραστεί υπέρ της νομιμοποίησης της κοκαΐνης. Υπάρχει άλλος δρόμος; Τι ωφελεί να ριχτεί κανείς με πάθος σε αυτό που ο Χουιντόμπρο αποκαλεί πόλεμο που «έχει ήδη χαθεί»; Περιμένοντας πότε οι πολιτικοί της χώρας της θα θελήσουν να απαντήσουν, η Μεξικάνα Έμα Βελέτα κλαίει την εξαφάνιση οκτώ μελών της οικογένειάς της, τα οποία απήγαγαν έμποροι ναρκωτικών, πιθανότατα με τη συνεργασία των τοπικών αρχών.6 Όπως παρατήρησε ο Ντέιβιντ Σάιμον, δημιουργός της τηλεοπτικής σειράς The Wire, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να δοκιμάσουν να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών «μέχρι τον τελευταίο Μεξικάνο».7 1 Βλ. Jean-François Boyer, «Mexico recule devant les cartels», Le Monde diplomatique, Ιούλιος 2012. 2 Στις 14 Φεβρουαρίου 1929, στο Σικάγο, η μαφία της South Side, με επικεφαλής τον Αλ Καπόνε, στήνει παγίδα στη μαφία της North Side, με αρχηγό τον Μπαγκς Μόραν, και δολοφονεί επτά μέλη της. 3 Tom Fieling, The Candy Machine: How Cocaine Took Over the World, Penguin, Λονδίνο, 2009. 4 «Dutch fear threat to liberalism in «soft drugs» curbs», Reuters, 10 Οκτωβρίου 2011. 5 «Coffee shops and compromise: Separated illicit drug markets in the Netherlands», Open Society Foundations, Νέα Υόρκη, Ιούλιος 2013, http://www.opensocietyfoundations. org/ reports/coffee-shops-and-compromise-separatedillicit-drug-markets-netherlands 6 «La pesadilla de perder a toda su familla en Chihuahua», 28 Μαΐου 2012, http://www.animalpolitico.com/2012/05/lapesadilla-de-perder-a-toda-su-familia-enchihuahua 7 David Simon, «A fight to the last Mexican», 10 Ιουλίου 2012, A fight to the last Mexican
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ
LE
MONDE
4/34
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 16 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
Ο χειρισμός του ζητήματος των ναρκωτικών χαρακτηρίζεται από μια ανισορροπία Βορρά Νότου. Η αγορά αυτή, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για την αγορά όπλων -εγκωμιασμός της παραγωγής (δημιουργία θέσεων εργασίας στον Βορρά) και καταδίκη της αγοράς από τις χώρες του Νότου- χαρακτηρίζεται γενικά από την ενοχοποίηση των χωρών παραγωγής (ή κατανάλωσης «φτωχών» προϊόντων, όπως το όπιο, η κάνναβη ή η κόκα). Στις χώρες αυτές πέφτει πολύ συχνά και το βάρος των ελέγχων. Το συγκεκριμένο καθεστώς, ωστόσο, απολαμβάνει ένα επίπεδο πολιτικής συναίνεσης που υπάρχει σε ελάχιστα άλλα διεθνή συστήματα. Η διπλωματική μαχητικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών εδώ και έναν αιώνα έχει παίξει σημαντικό ρόλο, ιδιαίτερα μέσω μιας μονομερούς διαδικασίας «πιστοποίησης» που έχει στόχο την ετήσια κατάταξη των κρατών ανάλογα με τον σεβασμό που δείχνουν απέναντι στις «υποχρεώσεις τους, οι οποίες απορρέουν από τις διεθνείς συμφωνίες κατά των ναρκωτικών». Ορισμένες φορές, βέβαια, η αμερικανική αδιαλλαξία προσαρμόζεται ή και ανατρέπεται λόγω των γεωπολιτικών ανησυχιών του Λευκού Οίκου. Από τη Βιρμανία και τη Σικελία μέχρι τη Νικαράγουα, οι επιταγές του Ψυχρού Πολέμου οδήγησαν πολύ συχνά τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες να συμμετάσχουν στη δημιουργία δικτύων διακίνησης ναρκωτικών, για να χρηματοδοτηθεί ο πόλεμος κατά της κομμουνιστικής «απειλής». Όμως, η ανατροπή του προέδρου του Παναμά Μανουέλ Νοριέγα, πρώην συμμάχου των ΗΠΑ και διαβόητου εμπόρου ναρκωτικών, από τους Αμερικανούς πεζοναύτες, τον Δεκέμβριο του 1989, εγκαινιάζει μια περίοδο κατά την οποία, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο «πόλεμος κατά των ναρκωτικών» γνωρίζει μια γεωστρατηγική αναβάθμιση. Πρόκειται για εκδίκηση της Drug Enforcement Administration (DEA) έναντι της CIA: ο πόλεμος κατά του εμπορίου ναρκωτικών δεν θυσιάζεται πια στον βωμό των γεωπολιτικών συμφερόντων, αλλά, αντίθετα, γίνεται ο βασικός μοχλός προώθησής τους. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών εντάσσεται στον ευρύτερο πόλεμο «κατά της τρομοκρατίας». Για τους στρατηγικούς εγκεφάλους του Πενταγώνου, η κατάσταση στο Αφγανιστάν δείχνει ότι η τρομοκρατία και τα κυκλώματα εμπορίας ναρκωτικών αλληλοτροφοδοτούνται, κάποτε μάλιστα συγχωνεύονται, στις ζώνες μη δικαίου που αφήνουν τα κράτη - παρίες. Πάντως, οι βαρόνοι των ναρκωτικών, που συνδέονται περισσότερο ή λιγότερο με τις τοπικές σύμμαχες κυβερνήσεις, σπάνια ενοχλούνται. Παρ’ ότι είναι πρωτοποριακή, η κίνηση της Ουρουγουάης, της πρώτης χώρας που νομιμοποιεί τη χρήση της κάνναβης για μη ιατρικούς σκοπούς, δεν έρχεται ως κεραυνός εν αιθρία. Αρκετά μέτωπα εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια, στη βάση μιας κοινής διαπίστωσης: όχι μόνο το ισχύον σύστημα δεν είναι αποτελεσματικό, καθώς ο αριθμός των καταναλωτών δεν μειώνεται, αλλά προκαλεί και μια σειρά παρενέργειες που δεν μπορούν πια να γίνουν αποδεκτές. Ένα πρώτο μέτωπο, που άνοιξε πάνω από δέκα χρόνια πριν, προβάλλει την αρχή του «περιορισμού των κινδύνων», η οποία ιεραρχεί
τα ζητήματα δημόσιας υγείας πάνω από τον στόχο του περιορισμού της κατανάλωσης ναρκωτικών. Η αρχή αυτή μεταφράζεται σε προγράμματα που χορηγούν σύριγγες, στο άνοιγμα χώρων διάθεσης ουσιών και στις δοκιμές ποιότητας των προϊόντων, μέτρα που εφαρμόζονται σήμερα σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, η επίμαχη διατύπωση παραμένει εκτός των αποφάσεων της Επιτροπής για τα Ναρκωτικά, εξαιτίας της λυσσαλέας αντίδρασης των κρατών που υποστηρίζουν την απαγόρευση, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία. Η αδιαλλαξία αυτή προκαλεί, σύμφωνα με τον ερευνητή Ντέιβιντ Μπιούλι - Τέιλορ, μια διαδικασία «ήπιας αποσκίρτησης», όπου αρκετά κράτη (μεταξύ τους η Γερμανία, η Ολλανδία, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Πορτογαλία και η Βραζιλία) «παρακάμπτουν το δόγμα της απαγόρευσης, αξιοποιώντας τις εύπλαστες διατυπώσεις των συνθηκών, ενώ, ταυτόχρονα, παραμένουν τεχνικά εντός των νομικών περιορισμών τους».5 Επιπλέον αναδύονται όλο και μεγαλύτερες προστριβές μεταξύ του INCB και της υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση του AIDS. Η αποποινικοποίηση της κατοχής μικρών ποσοτήτων κάνναβης παρέχει τη δυνατότητα σεβασμού στο γράμμα των διεθνών κειμένων -τα οποία απαγορεύουν τη νομιμοποίηση- με ταυτόχρονη παράκαμψη του πνεύματός τους. Πολλά κράτη της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής που επέλεξαν τον συγκεκριμένο συμβιβασμό ωθούνται από διαφορετικές εκδοχές ενός κοινού κράματος πρακτικών ανησυχιών (περιορισμός των μέσων που διατίθενται στην καταστολή των καταναλωτών) και φιλοσοφικών διλημμάτων: η κατανάλωση μαλακών ναρκωτικών ανήκει στη σφαίρα της ελεύθερης αυτοδιάθεσης του ατόμου. Σήμερα, τον ρόλο της πρωτοπορίας, τον οποίο διαδραμάτιζε για πολλά χρόνια η Ολλανδία, με το σύστημα των coffee shops, που βασιζόταν στην αποποινικοποίηση της πώλησης, αναλαμβάνει η Ουρουγουάη, καθώς και οι αμερικανικές πολιτείες του Κολοράντο και της Ουάσιγκτον. Και αυτό προς μεγάλη απογοήτευση του διευθυντή του INCB. Ο Ρεϊμόν Γιανς δεν παρέλειψε να προειδοποιήσει το Μοντεβιδέο για τις επιπτώσεις ενός εγχειρήματος, που απειλεί «το οικοδόμημα των συνθηκών», και δεν δίστασε να απαιτήσει από τον Αμερικανό πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα να στηριχτεί στον ομοσπονδιακό νόμο -που απα-
Αν και η αποδυνάμωση των απαγορευτικών αντιλήψεων μοιάζει χωρίς επιστροφή, το μέλλον του διεθνούς καθεστώτος ελέγχου παραμένει μεσοπρόθεσμα δύσκολο να προβλεφθεί
να κερδηθεί και που αυξάνει την εγκληματικότητα και τη διαφθορά, ενώ, ταυτόχρονα, ασκεί τεράστια πίεση στα δικαστικά συστήματα. Με αδιανόητο για άλλη εποχή θάρρος, οι πρόεδροι των κρατών της Κεντρικής Αμερικής, που συναντήθηκαν τον Μάρτιο του 2012 στην Τεγουσιγάλπα (Ονδούρα), ενέκριναν (παρουσία του Αμερικανού αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν!) την πρόταση της Γουατεμάλας για αναζήτηση εναλλακτικών μηχανισμών καταπολέμησης του εμπορίου ναρκωτικών, όπως η αποποινικοποίηση της διακίνησης της κοκαΐνης με προορισμό τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η πρωτοβουλία αυτή φέρνει σε αμηχανία την Ουάσιγκτον, πόσω μάλλον αφού λαμβάνει χώρα στην άμεση σφαίρα επιρροής της και προωθείται από συντηρητικές πολιτικές προσωπικότητες. Αν και η αποδυνάμωση των απαγορευτικών αντιλήψεων μοιάζει χωρίς επιστροφή, ιδιαίτερα για την αμερικανική κοινή γνώμη, το μέλλον του διεθνούς καθεστώτος ελέγχου παραμένει μεσοπρόθεσμα δύσκολο να προβλεφθεί. Ελαστικοποίηση των συνθηκών; Επέκταση των «ήπιων αποσκιρτήσεων»; Πολλαπλασιασμός των ξεκάθαρων ρήξεων τύπου Ουρουγουάης, για τις οποίες δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί πώς θα επιβάλουν κυρώσεις τα Ηνωμένα Έθνη; Οι συσχετισμοί δυνάμεων στο εσωτερικό της διπλωματίας των ναρκωτικών θα κρίνουν. «International «war» on illegal drugs is failing to curb supply», BMJ Open, 30 Σεπτεμβρίου 2013, http://blogs.bmj.com/bmjopen/ 2013/09/30/international-war-on-illegaldrugs-is-failing-to-curb-supply/
1
2
«Rapport 2008», OICS (INCB), Βιέννη, 2009.
«Rapport mondial sur les drogues 2010», Office des Nations unies contre la drogue et le crime, Βιέννη, 2010. 3
γορεύει τη νομιμοποίηση- για να ακυρώσει τα αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων που οδήγησαν στη νομιμοποίηση της κάνναβης στις δύο αμερικανικές πολιτείες. Ένας τρίτος άξονας αντίστασης συγκροτείται, από το 2012, στην ίδια την καρδιά της περιφέρειας όπου ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών διεξήχθη με τον μεγαλύτερο βολονταρισμό και με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Με επικεφαλής τους προέδρους Χουάν Μανουέλ Σάντος (Κολομβία) και Ότο Πέρες Μολίνα (Γουατεμάλα) και με την αξιοσημείωτη υποστήριξη του Μεξικανού προέδρου Ενρίκε Πένια Νιέτο, η κίνηση αυτή επιδιώκει την απεμπλοκή από έναν «πόλεμο» που είναι αδύνατον
4 Η Ενιαία Σύμβαση για τα Ναρκωτικά (1961), η Σύμβαση για τις Ψυχοτρόπες Ουσίες (1971) και η Σύμβαση για την Καταπολέμηση του Παράνομου Εμπορίου Ναρκωτικών και Ψυχοτρόπων Ουσιών (1988). 5 David Bewley-Taylor, «The contemporary international drug control system: A history of the UNGASS decade», IDEAS Reports, London School of Economics, Οκτώβριος 2012, http://www.lse.ac.uk/IDEAS/publications/rep orts/pdf/SR014/Bewley-Taylor.pdf
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ