LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΓΑΛΛΙΑ
Οι αυτοδιοικητικές εκλογές στη Γαλλία κατέληξαν σε σημαντικές απώλειες για το Σοσιαλιστικό Κόμμα υπέρ του δεξιού UPM. Ωστόσο και το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν σημείωσε άνοδο, όπως ήταν αναμενόμενο. Το Εθνικό Μέτωπο, το οποίο αυτοπροβάλλεται ως κόμμα «εκτός του συστήματος», παραπονιέται ότι οι δημοσιογράφοι το σνομπάρουν. Ωστόσο οι εκπρόσωποί του, ακολουθώντας τα χνάρια των άλλων πολιτικών, χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ προετοιμάζοντας επιμελώς τα τσιτάτα τα οποία θα αναπαραχθούν παντού. Οι απανωτές και συχνά αμφιβόλου εγκυρότητας δημοσκοπήσεις παρέχουν στο κόμμα τη δυνατότητα να γίνεται συχνά πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες, ενώ το εθνικιστικό του όραμα για την κοινωνία περνά σε δεύτερο πλάνο. Του Eric Dupin*
Π
όσο μακρινή μοιάζει η εποχή που οι δημοσιογράφοι δίσταζαν να δώσουν τον λόγο στο Εθνικό Μέτωπο (Front national/FN)! Σήμερα η πρόεδρός του, Μαρίν Λεπέν, πολλαπλασιάζει τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτι-
* Ο Eric Dupin είναι δημοσιογράφος. Κυριότερα συγγραφικά έργα του, «Voyage en France», Seuil, Παρίσι, 2011 και «La Victoire empoisonnée. Et maintenant?», Seuil, 2012
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014 TEYXOΣ 64
diplomatique
Το Εθνικό Μέτωπο στο τηλεοπτικό πλατό
κές της εμφανίσεις. Ο υπ’ αριθμόν δύο του κόμματος, ο Φλοριάν Φιλιπό, είναι τακτικός προσκεκλημένος των πρωινών συνεντεύξεων, σε σημείο μάλιστα να δεχτεί με θάρρος την πρόσκληση του Europe 1 την περασμένη Πρωτοχρονιά. Έκανε δε τέσσερις παρεμβάσεις σε πρωινές εκπομπές τον Δεκέμβρη του 2013. Οι συνάδελφοί του τον κοροϊδεύουν για την τάση του να περνά χωρίς διακοπή από το ένα τηλεοπτικό στούντιο στο άλλο. «Η τηλεόραση τρελαίνει όσους δεν διαβαίνουν το κατώφλι της» τους απαντά αυτός1. Ο Φιλιπό, υπεύθυνος στρατηγικής και επικοινωνίας, χαίρεται με την αυξανόμενη παρουσία του κόμματός του στον χώρο των μέσων ενημέρωσης, παρόλο που τη βρίσκει ακόμα ανεπαρκή σε σχέση με το βάρος του στο εκλογικό σώμα. «Σύμφωνα με τις στατιστικές του CSA (εθνικό ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο), μετά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές μάς αντιστοιχεί περίπου το 5% του ραδιοτηλεοπτικού χρόνου» λέει με παράπονο. Μια μελέτη αυτών των περίπλοκων στατιστικών δεν φαίνεται να τον αδικεί2. Στο ραδιόφωνο το Ε.Μ. βρίσκεται ελάχιστα πιο κάτω από το κόμμα Ευρώπη Οικολογία - Οι Πράσινοι (Europe Ecologie - Les Verts/EELV). Ο χρόνος παρέμβασής του είναι πολύ καλύτερος στα
Η ενισχυμένη παρουσία του Εθνικού Μετώπου στη μιντιακή σκηνή, και μάλιστα με εξελιγμένο δημόσιο λόγο, θέτει ένα πρόβλημα στρατηγικής για τους δημοσιογράφους
κανάλια συνεχούς ενημέρωσης. Η παρουσία του, ωστόσο, είναι μειωμένη στις εφημερίδες και τα τηλεπεριοδικά. Από ποσοτικής πλευράς το κόμμα της Άκρας Δεξιάς εξακολουθεί να έχει τη μεταχείριση ενός «μικρού κόμματος», πολύ πίσω δηλαδή από την Ένωση για ένα Λαϊκό Κίνημα (UMP) και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS). Υπάρχει άλλο ένα μέτρο που επιβεβαιώνει αυτή την εκτίμηση. Το Lab d’Europe 1 δημοσιεύει κάθε μήνα μια λίστα με τους δημοφιλέστερους πολιτικούς προσκεκλημένους των
πρωινών εκπομπών στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση3. Τον Δεκέμβριο του 2013 οι προσωπικότητες του Ε.Μ. αριθμούσαν συνολικά οκτώ συμμετοχές, όσες δηλαδή και το EELV, απείρως περισσότερες από το Μέτωπο της Αριστεράς (Front de Gauche/FDG), αλλά πολύ λιγότερες από το PS (66) ή το UMP (37). Το Εθνικό Μέτωπο υπερηφανεύεται για το γεγονός ότι έχει καταφέρει να «επιβάλει διάφορα πρόσωπα»: όχι μόνο τους Μαρίν Λεπέν και Φιλιπό, αλλά και τη βουλευτή Μαριόν Μαρεσάλ - Λε πέν ή ακόμα και τον αντιπρόεδρο Λουί Αλιό. Η ενισχυμένη παρουσία του Εθνικού Μετώπου στη μιντιακή σκηνή, και μάλιστα με εξελιγμένο δημόσιο λόγο, θέτει ένα πρόβλημα στρατηγικής για τους δημοσιογράφους. Θεωρείται πια αρμόζον να απευθύνεις ερωτήσεις σε ένα ηγετικό στέλεχος της Άκρας Δεξιάς όπως στον οποιονδήποτε πολιτικό ιθύνοντα; Στην πράξη η παλιά αυτή διαμάχη βαίνει προς την οδό της ομαλοποίησης. «Δεν έχω παράπονο από το ύφος των συνεντεύξεων» δηλώνει ο Φιλιπό, ο οποίος κατέχει στην εντέλεια το παιχνίδι των μέσων ενημέρωσης. «Ξέρω πριν από το τέλος της εκπομπής τι τίτλο θα βάλει το AFP (το γαλλικό ειδησεογραφικό ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
πρακτορείο)» λέει με καμάρι. Ο Ζαν - Μισέλ Αφατί, ο υπεύθυνος των πολιτικών συνεντεύξεων στο RTL, δεν αντικρούει τα λεγόμενά του. «Ξέρει να απαντά στην εντέλεια στις ερωτήσεις μας, έτσι ώστε να εξασφαλίζει και τη συνέχεια». «Οι συνεντεύξεις των στελεχών του Ε.Μ. δεν είναι πια τόσο μαχητικές. Έχουν γίνει περισσότερο δημοσιογραφικές» εκτιμά ο Αφατί, ο οποίος τοποθετεί αυτή την εξέλιξη στο πλαίσιο μιας προσπάθειας για αλλαγή θεματολογίας. Εστιάζοντας λιγότερο στα καυτά ζητήματα της μετανάστευσης και της εγκληματικότητας και έχοντας εγκαταλείψει τα παλιά αιτήματα της Άκρας Δεξιάς, όπως ο αγώνας κατά των αμβλώσεων -τουλάχιστον ευθέως-4, το κόμμα μοιάζει να έχει κερδίσει το εισιτήριο εισόδου σε έναν πιο ήπιο δημόσιο διάλογο. Γιατί, άραγε, ο Τύπος δεν επικεντρώνει περισσότερο την προσοχή του στο δίπτυχο μετανάστευση - εγκληματικότητα, στο οποίο το Εθνικό Μέτωπο δεν έχει μεταβάλει το πρόγραμμά του, πέρα από τις εννοιολογικές παραλλαγές που το έκαναν να αλλάξει την «εθνική προτίμηση «με την «εθνική προτεραιότητα»; Η απουσία κριτικής έχει σίγουρα σχέση με το γεγονός ότι ο κόσμος έχει εξοικειωθεί με τις θέσεις του, κυρίως χάρη στη διάδοσή τους σε μεγάλα τμήματα της Δεξιάς, μεταξύ των βουλευτών του Νότου ως επί το πλείστον. Η αδεξιότητα με την οποία προσεγγίζουν οι δημοσιογράφοι τα συγκεκριμένα θέματα ευνοεί και αυτή το Ε.Μ. «Γιατί η εθνικότητα σας φαίνεται τόσο σημαντικό θέμα;», ρωτούσε ο Πατρίκ Κοέν, 29 χρόνων, στις 29 Οκτωβρίου του 2013, στο France Inter, τη Μαρίν Λεπέν, η οποία τότε του εξήγησε ότι ήθελε να διατηρήσει ορισμένα προνόμια για τους κατόχους της γαλλικής υπηκοότητας, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Τώρα πια το Ε.Μ. δέχεται πιο συχνά ερωτήσεις για την κοινωνική και οικονομική πτυχή του προγράμματός του. Αλλά, ακόμα κι εκεί, το ερωτηματολόγιο αποδεικνύεται άτολμο. Υπάρχει η τεχνική της κατά μέτωπο επίθεσης, την οποία χρησιμοποίησε ο Ζαν - Ζακ Μπουρντέν απέναντι στη Μαρεσάλ - Λεπέν, στις 6 Δεκεμβρίου του 2013, στο μικρόφωνο του RMC: «Διαβάζοντας το πρόγραμμα του Ε.Μ., είχα την εντύπωση ότι διάβαζα το κοινό πρόγραμμα της Αριστεράς, το πρόγραμμα του Τσάβες!»5. Το μόνο που πέτυχε αυτή η πρωτότυπη παραλλαγή «δαιμονοποίησης «ήταν να κάνει την εγγονή του Ζαν-Μαρί Λεπέν να χαμογελάσει. Ο Αφατί διερωτάται φωναχτά: «Μας ζητούν να κάνουμε φύλλο και φτερό το πρόγραμμα του Ε.Μ. Αυτός, ωστόσο, είναι κι ένας τρόπος για να του προσδώσεις αξιοπιστία, γιατί δεν είναι δυνατόν να επιτεθείς στις προτάσεις του τη στιγμή που οι πάντες αντιλαμβάνονται τις αποτυχίες των άλλων κομμάτων...». Εάν ακόμα και αυτός ο δηλωμένος φιλελεύθερος σχολιαστής αμφιβάλλει για την αποτελεσματικότητα της κριτικής των θέσεων του Ε.Μ. για την οικονομία, τότε τα πράγματα είναι σοβαρά. Ο Φιλιπό διασκεδάζει με όλα αυτά. «Απέ-
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ναντί μας έχουμε ανθρώπους χωρίς στρατηγική, οι οποίοι δεν μπορούν να αποφασίσουν αν θα ασκήσουν μία σε βάθος κριτική στις θέσεις μας ή αν θα εστιάσουν σε μια καταδίκη καθαρά ηθικού χαρακτήρα» παρατηρεί, αναφερόμενος τόσο στους πολιτικούς του αντιπάλους όσο και στους δημοσιογράφους. Το Ε.Μ. επωφελείται από την πανθομολογούμενη ανικανότητα του δημόσιου διαλόγου να προσεγγίσει όπως θα του άξιζε ένα ζήτημα το οποίο κατέχει κεντρικό ρόλο στον λόγο και στην επιτυχία του κόμματος: το ζήτημα του ευρώ. Στις σπάνιες συζητήσεις που γίνονται για το θέμα, είναι φανερή όσο και επωφελής η απομόνωση του Εθνικού Μετώπου, της μόνης πολιτικής δύναμης μαζί με τον Νικολά ΝτιπόνΕνιάν6 που τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ της εξόδου από το ευρώ. «Σε ένα “Mots Croisés”,7 ήμουν μόνος εναντίον όλων», θυμάται ο Φιλιπό. «Ωστόσο, ο Ιβ Καλβί έπαιξε το παιχνίδι και μου επέτρεψε να απαντήσω στους επικριτές μου». Η έξοδος από το ευρώ «αποτελεί μια αδιέξοδη συζήτηση» υποστηρίζει αντίθετα ο Αφατί, ο οποίος αμύνεται απέναντι στη φανερή του προτίμηση για αυτό που o ίδιος ονομάζει «κύκλο της συνειδητής λογικής»... Απέναντι σε ένα κόμμα που παλιά ήταν αποκλεισμένο από τον δημοκρατικό διάλογο, οι δημοσιογράφοι περιορίζονται στο να επιχειρούν να στήνουν μερικές παγίδες οι οποίες στέφονται με ολοένα μικρότερη επιτυχία, στον βαθμό που ο δημόσιος λόγος των ηγετικών στελεχών του Ε.Μ. γίνεται όλο και λιγότερο αιχμηρός. Συμβαίνει, μάλιστα, η αντίφαση των ηθικολόγων να μην βρίσκει πάντα τον στόχο της. «Δεν μπορούμε να αφήσουμε να λέγονται τα πάντα» φωνάζει ο Ζαν-Πιερ Ελκαμπάς στο πλατό του Europe 1, στις 9 Δεκεμβρίου 2013, επειδή η κυρία Λεπέν τόλμησε να επιτεθεί... στο άρθρο 20 του νόμου περί στρατιωτικού προγραμματισμού, το οποίο μεγάλη μερίδα των σχολιαστών θεωρεί ότι παραβιάζει τις ελευθερίες, καθώς επιτρέπει στις υπηρεσίες πληροφοριών να αποκτήσουν πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα στο διαδίκτυο. Και στο στούντιο και στα πλατό οι στιγμές της έντασης είναι πλέον σπάνιες. Και αν καμιά φορά ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια, αυτό συνήθως στρέφεται υπέρ του Ε.Μ. Στις 6 Ιουνίου του 2013, μια μέρα μετά τη δολοφονία του νεαρού αντιφασίστα ακτιβιστή Κλεμάν
«Μας ζητούν να κάνουμε φύλλο και φτερό το πρόγραμμα του Ε.Μ., δεν είναι όμως δυνατόν να επιτεθείς στις προτάσεις του τη στιγμή που οι πάντες αντιλαμβάνονται τις αποτυχίες των άλλων κομμάτων...»
Το κόμμα της Λεπέν προσπάθησε να επωφεληθεί από την αμηχανία των δημοσιογράφων, είτε καταγγέλλοντας τον εξοστρακισμό είτε επωφελούμενο πλήρως του βήματος που του προσέφεραν
Μερί από ακροδεξιούς, ο Αφατί φέρνει τη Λεπέν αντιμέτωπη με μια μαρτυρία, σύμφωνα με την οποία ένας από τους δράστες φορούσε μπλούζα με το σήμα του Εθνικού Μετώπου. «Δεν καταλαβαίνω γιατί με κατηγορείτε τη στιγμή που δεν έχετε την παραμικρή απόδειξη για το οτιδήποτε» εξανίσταται η καλεσμένη του. Πράγματι το Europe 1 είχε απλώς συλλέξει το προηγούμενο βράδυ μια μη διασταυρωμένη μαρτυρία και στις 11 Ιουνίου ο Αφατί αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη. Η τελευταία, μέχρι στιγμής, τριβή ανάμεσα στο Ε.Μ. και τα μέσα ενημέρωσης είχε επιπτώσεις σε σχέση με την πολιτική του ταμπέλα. Η Λεπέν θεώρησε σκόπιμο να απαγορεύσει στους δημοσιογράφους να τοποθετούν το κόμμα της στην «Άκρα Δεξιά «. Η εντολή, η οποία συνοδεύτηκε από δικαστικές απειλές, άναψε φωτιές. Οι περισσότεροι δημοσιογράφοι θεώρησαν ζήτημα τιμής το να εμμείνουν σε αυτό τον χαρακτηρισμό, όσο και αν η ανάλυση του Μετώπου σήμερα δανείζεται στοιχεία τόσο από την ιστορική του ταυτότητα όσο και από την εξέλιξη των επονομαζόμενων «εθνικιστικολαϊκίστικων» ρευμάτων. Τίποτα, ωστόσο, δεν εγγυάται ότι η έκκληση για επαναφορά στην εννοιολογική τάξη αφαίρεσε από το Ε.Μ. την όποια γοητεία ασκεί σε εκείνο το τμήμα του πληθυσμού το οποίο αντι-
μετωπίζει με ιδιαίτερα περιπαικτική διάθεση τα επίθετα που χρησιμοποιούνται στον πολιτικό και μιντιακό μικρόκοσμο. «Έχουν πάθει εμμονή μαζί μας» λέει με χαμόγελο ο Φιλιπό. Αναμφισβήτητα ο Τύπος ασχολείται υπερβολικά με το θέμα. Μεταξύ 14 Σεπτεμβρίου 2013 και 7 Ιανουαρίου 2014, δηλαδή μέσα σε διάστημα μικρότερο των τεσσάρων μηνών, η Le Monde αφιέρωσε οκτώ στήλες στο Εθνικό Μέτωπο, χωρίς το κόμμα να γνωρίζει καμιά ιδιαίτερη κρίση ούτε να κάνει συνέδριο τη συγκεκριμένη περίοδο. Κανένας άλλος πολιτικός σχηματισμός δεν έτυχε παρόμοιας προσοχής. Ορισμένα από τα πρωτοσέλιδα, μάλιστα, είχαν έναν παραδόξως επαινετικό τόνο: «Το Εθνικό Μέτωπο ξεκινά για την κατάκτηση της εξουσίας «(14 Σεπτεμβρίου) ή «Δημοτικές, ευρωεκλογές: το Εθνικό Μέτωπο στο επίκεντρο του παιχνιδιού» (11 Οκτωβρίου). Κάτι τέτοιες υπερβολές δεν εξηγούνται εύκολα, καθώς σε αυτές μπερδεύονται δημοσιογραφικές φαντασιώσεις, ιδεολογικά κίνητρα και εμπορικές βλέψεις. Ο Αλεξάντρ Ντεζέ, λέκτορας πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Μονπελιέ 1, σε ερώτηση του εβδομαδιαίου περιοδικού Politis, εκτιμά ότι το Ε.Μ. έχει το πλεονέκτημα να κάνει τις εφημερίδες να πουλάνε φύλλα8. Ο δημοσιογράφος Ντανιέλ Σναϊντερμάν θυμάται ότι την εποχή (1996 - 2004) που ο Εντί Πλενέλ ήταν διευθυντής στη Le Monde, η υπερπροβολή του Ε.Μ. απέρρεε από πολιτική αντιπαράθεση. Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδισε τη Liberation να πραγματοποιήσει τις καλύτερες πωλήσεις της (με εξαίρεση τις νεκρολογίες) χάρη στις στήλες που αφιέρωσε στη Λεπέν. Στις 12 Οκτωβρίου 2013 η συγκεκριμένη εφημερίδα κυκλοφορούσε με μια χαμογελαστή φωτογραφία της στο πρωτοσέλιδό της, με τον πηχυαίο τίτλο «100% ακροδεξιά» -μια εκδοχή εικονογράφησης που ενόχλησε τον δημιουργό του ενσταντανέ, ο οποίος βρήκε το στήσιμο υπερβολικά θετικό. Από την εκλογική επάνοδο του Εθνικού Μετώπου στις αρχές του 1980, τα ΜΜΕ
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
3/33
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014
έχουν τηρήσει κατά καιρούς πολύ αντιφατική στάση. Την άρνηση να δίνεται ο λόγος στα στελέχη της Άκρας Δεξιάς διαδέχθηκε μια μιντιακή χιονοστιβάδα. Και στις δύο περιπτώσεις, το κόμμα προσπάθησε να επωφεληθεί από την αμηχανία των δημοσιογράφων, είτε καταγγέλλοντας τον εξοστρακισμό του οποίου είχε πέσει θύμα, είτε επωφελούμενο πλήρως του βήματος που του προσέφεραν. Τα τελευταία χρόνια τα ΜΜΕ κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου προαναγγέλλοντας ένα λαμπρό μέλλον για τον ακροδεξιό σχηματισμό. Πόσοι σχολιαστές δεν προανήγγειλαν, με βάση κάποιες ασήμαντες δημοσκοπήσεις, ότι η Λεπέν θα περνούσε στον δεύτερο γύρο των προεδρικών το 2012; Ο Νοuvel Obervateur μάλιστα (10 Οκτωβρίου 2013) διακρίθηκε σε αυτές τις μάταιες ασκήσεις πολιτικής φαντασίας, προβάλλοντας ένα τεράστιο «24% «στο πρόσωπο της προέδρου του Ε.Μ., με σκοπό να κάνει τους παλιούς αναγνώστες του να ανατριχιάσουν με τη «δημοσκόπηση που τρομάζει» εν όψει των ευρωεκλογών. Μια περισσότερο αυστηρή, ωστόσο, ανάλυση των σφυγμομετρήσεων δεν επιτρέπει να παρουσιάζεται με τόση άνεση η θέση περί ακαταμάχητης ανόδου της δύναμης του Ε.Μ. Στις 13 Οκτωβρίου του 2013, με αφορμή τις τοπικές εκλογές στο Μπρινιόλ9 ζήσαμε το απόγειο μιας μιντιακής υστερίας, την οποία αναλύει με ακρίβεια η ένωση Action Critique Μédias (Acrimed)10. Συνέβη, μάλιστα, και κάτι πολύ σπάνιο, καθώς ο διευθυντής ειδήσεων του BFM-TV έφτασε στο σημείο να ζητήσει συγγνώμη για την «υπερκάλυψη» αυτής της μικρής επαρχιακής εκλογικής διαδικασίας11. Οι υπερβολές αυτές παραπέμπουν αναμφίβολα στον μονίμως παράδοξο τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει την ψήφο προς το Ε.Μ. μια μιντιακή τάξη εντελώς απομακρυσμένη από το εκλογικό σώμα. «Πήγαμε να τους συναντήσουμε για να ακούσουμε τα βάσανά τους» προαναγγέλλει με ευλάβεια το δελτίο των 8 στο TF1, στις 14 του Οκτωβρίου. Μια κοινωνιολογική απόσταση τέτοιου είδους επιτρέπει όλα τα στερεότυπα και τις άστοχες απλουστεύσεις για την κατανόηση ενός σύνθετου εκλογικού φαινομένου. Κάτι ακόμα πιο σοβαρό: «Το Εθνικό Μέ-
τωπο ασκεί μια έλξη στον δημοσιογραφικό κόσμο, καθώς εμφανίζεται μόνο εναντίον όλων, απέναντι σε ένα πολιτικό σύστημα που εξαντλεί τις δυνατότητές του» αναλύει ο Αφατί. «Το Μέτωπο αλλάζει πολύ, η Δεξιά αλλάζει. Kαι ποιος μπορεί να βεβαιώσει ότι δεν θα φτάσει κάποτε να κυβερνήσει; Κανένας!». Αυτή, ακριβώς, η αφετηρία είναι που ερμηνεύει και που, για ορισμένους, δικαιολογεί την υπερβολή. Ορισμένοι, μάλιστα, θα κάνουν λόγο για αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Εν αναμονή τυχόν μελλοντικής συμμετοχής του Ε.Μ. στην κυβέρνηση, πολλοί δημοσιογράφοι εμφανίζονται περισσότερο συγκαταβατικοί απέναντί του. Τα ηγετικά στελέχη του κόμματος δεν κρύβουν το γεγονός ότι αυτή η αναζήτηση αξιοπιστίας αποτελεί κεντρικό άξονα της στρατηγικής τους. Tα μέσα ενημέρωσης, όσο παραμορφωτικά και αποθαρρυντικά και αν είναι, δεν γράφουν τα ίδια την Ιστορία. Ο Αρνό Μερσιέ, καθηγητής Πολιτικής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Λορέν, μας θυμίζει ότι ο Ζαν Μαρί Λεπέν πέρασε στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, στις 21 Απριλίου του 2002, ενώ το προηγούμενο διάστημα είχε τη χαμηλότερη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, είχαμε παρακολουθήσει έναν καταιγισμό θεμάτων γύρω από την «εγκληματικότητα «. Σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι του μιντιακού συστήματος υποχωρεί μπροστά σε μια αγχωτική και στρεβλή σκηνοθεσία -από τον διωγμό των Ρομά μέχρι την εμμονική καταγγελία της φορολογίας- η οποία «παίζει το παιχνίδι του Εθνικού Μετώπου». 1 Οι δηλώσεις που δεν συνοδεύονται από παραπομπή προέρχονται από προσωπικές συνεντεύξεις του συγγραφέα. 2 «Le pluralisme hors période électorale «, http://www.csa.fr/Radio/Le-suivi-desprogrammes/Le-pluralisme-politique-et-lescampagnes-electorales/Le-pluralisme-horsperiode-electorale.
H στατιστική αυτή λαμβάνει υπόψη μόνο τα πρόσωπα που πραγματοποίησαν τουλάχιστον δύο εμφανίσεις μέσα στον μήνα. http://lelab.Europe1.fr.
3
O Zαν Μαρί Λεπέν εξέφρασε την ικανοποίησή του για την επαναφορά των περιορισμών στην άμβλωση στην Ισπανία, ενώ η κόρη του, Μαρίν, δήλωσε ότι αυτή δεν πρέπει να καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία που αντιμετωπίζουν ελλείμματα.
4
5 Ο Μπουρντέν επαναλάμβανε το θέμα ενός χρονικού του Edouard Tétreau,, «Le Front National ou la fusion de tous les extrême «, Les Echos, Παρίσι, 11 Δεκεμβρίου 2013. 6 (ΣτΜ) Ανεξάρτητος βουλευτής, πρώην στέλεχος του κεντροδεξιού UMP και ιδρυτής του πολιτικού σχηματισμού Debout la République.
Πολιτικό μαγκαζίνο στο κανάλι France 2, το οποίο μεταδίδεται Δευτέρα βράδυ με παρουσιαστή τον Ιβ Καλβί. 7
8
Politis, Παρίσι, 31 Οκτωβρίου 2013.
(Σ.τ.Μ.) Κοινότητα στο διαμέρισμα του Βαρ, στην Προβηγκία
9
Βλ. Blaise Magnin, «Progression du Ε.Μ.? Des salves de sondages en guise d’enquetes «, 24 Oκτωβρίου 2013, www.acrimed.org.
10
11 Βλ. Gilles Klein, «Béroud (BFM) regrette d’avoir surmédiatisé Brignoles», Arrêt sur images, 8 Δεκεμβρίου 2013, www.arretsurimages.net.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΜΕΞΙΚΟ
Ρουά ματ
στην Αριστερά μέσω της ενέργειας Από το 1938, η πετρελαϊκή βιομηχανία του Μεξικού αποτελούσε ένα συμβολικό εθνικό προπύργιο, το οποίο οι ισχυρότατες, στην περιοχή, νεοφιλελεύθερες θύελλες δεν είχαν καταφέρει να παρασύρουν. Όχι πια: ενώ η χώρα «γιορτάζει» τα εικοστά γενέθλια της συνθήκης ελεύθερου εμπορίου που υπέγραψε με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά, ο πρόεδρος Ενρίκε Πένια Νιέτο αποφάσισε να παραδώσει τον κλάδο της ενέργειας στους επενδυτές. Του Jean-Francois Boyer*
O
διεθνής Τύπος είναι στα πόδια του. Από τηFigaro μέχρι τηWall Street Journal και τουςNew York Times, όλοι εγκωμιάζουν τον νέο πρόεδρο του Μεξικού. Ο Ενρίκε Πένια Νιέτο, «νέος», «γοητευτικός», «σύγχρονος», ολοκλήρωσε το 2013 μέσα σε αποθέωση. Στα τέλη Δεκεμβρίου, κατάφερε να περάσει συνταγματική αναθεώρηση που ανοίγει τον κλάδο της ενέργειας (ηλεκτρισμός, ορυκτά καύσιμα και παράγωγα
* Ο Jean-Francois Boyer είναι δημοσιογράφος.
προϊόντα) στις ιδιωτικές επενδύσεις, εγχώριες και ξένες. Ακόμα περισσότερο: για να το επιτύχει, κατάφερε να διαιρέσει την Αριστερά. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Tον Ιούλιο του 2012, τις ημέρες που ακολούθησαν τις εκλογές και την ήττα στο νήμα του Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ, του υποψηφίου ενός μεγάλου προοδευτικού συνασπισμού, το Κόμμα της Δημοκρατικής Επανάστασης (PRD) -το μεγαλύτερο κόμμα της Αριστεράς- και οι σύμμαχοί του διαδηλώνουν την οργή τους. Το Μεξικό βοά από κατηγορίες για νοθεία και εξαγορά ψήφων. Ο πρόεδρος του PRD, Χεσούς Σαμπράνο, απαιτεί την ακύρωση των εκλογών. Ο πόλεμος μοιάΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
LE
MONDE
4/34
Η ΑΥΓΗ
diplomatique
ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 3
ζει να έχει κηρυχθεί μεταξύ του νέου προέδρου και των πολιτικών του αντιπάλων. Πέντε μήνες αργότερα, έρχεται το απροσδόκητο. Την επομένη της ανάληψης των καθηκόντων του Πένια Νιέτο, ο ίδιος o Σαμπράνο εμφανίζεται δίπλα στον πρόεδρο, τα ηγετικά στελέχη του κυβερνώντος κόμματος [του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος (PRI)] και τους εκπροσώπους του Κόμματος Εθνικής Δράσης (PAN, Καθολική Δεξιά), για να ανακοινώσει την υπογραφή του «συμφώνου για το Μεξικό», ενός είδους συμφωνίας συγκατοίκησης που υποτίθεται ότι θα επιτρέψει τη συναινετική υιοθέτηση των «διαρθρωτικών αλλαγών» που η χώρα έχει ανάγκη. Η απόφαση να υπογραφεί το σύμφωνο δεν λήφθηκε από το PRD στο σύνολό του. Πρόκειται για προσωπική πρωτοβουλία του προέδρου του και της σοσιαλδημοκρατικής τάσης που το ελέγχει. Ο Λόπες Ομπραδόρ, ηγέτης μιας λαϊκής, αντιφιλελεύθερης και εθνικιστικής κίνησης που ονομάζεται Morena (Κίνημα Εθνικής Αναμόρφωσης) διαφωνεί, όπως και οι άλλες, μικρότερες τάσεις του PRD. Νιώθοντας την «προδοσία» να έρχεται, ο Ομπραδόρ έχει παραιτηθεί από το PRD από την επομένη των προεδρικών εκλογών και έχει ανακοινώσει την πρόθεσή του να μετασχηματίσει την κίνησή του σε πολιτικό κόμμα. Προσπαθώντας να μην απομονωθεί από το αριστερό ακροατήριο, ο Σαμπράνο ανταπαντά ότι το σύμφωνο δεν περιλαμβάνει συνταγματική αναθεώρηση στο ζήτημα της ενέργειας ούτε και την ιδιωτικοποίηση της Pemex -της εταιρείας που εκμεταλλεύεται τα ορυκτά καύσιμα και τα παράγωγά τους από την εθνικοποίηση του πετρελαίου, το 1938- ούτε την επιβολή Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) στα φάρμακα και τα τρόφιμα, μέτρο εξαιρετικά αντιδημοφιλές. Πραγματικά, το κείμενο δεν αναφέρει τίποτε το συγκεκριμένο για τα θέματα αυτά. Κανείς, όμως, δεν αμφιβάλλει ότι πρόκειται για προτεραιότητες του νέου προέδρου και της Δεξιάς. Και όλοι καταλαβαίνουν, επίσης, ότι το PRD εγκαταλείπει πια την άσκηση σθεναρής αντιπολίτευσης. Η υποστήριξή του θα διευκολύνει τη γρήγορη ψήφιση των πρώτων μεταρρυθμίσεων, μερικές από τις οποίες δέχονται τις επικρίσεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Θα επιτρέψει, επίσης, στον πρόεδρο να τηρήσει την υπόσχεση που έδωσε στους διεθνείς επενδυτές κατά την προεκλογική εκστρατεία του: μεταρρυθμίσεις στον ενεργειακό κλάδο μέχρι το τέλος του 2013. Ο Μαρτί Μπάτρες, εκτελεστικός πρόεδρος του Morena, μας εξηγεί συνοπτικά τη μεθόδευση: «Εάν ο Πένια Νιέτο είχε αποφασίσει να περάσει τις πρώτες μεταρρυθμίσεις του μόνο με την υποστήριξη της Δεξιάς, θα είχε έμμεσα ενισχύσει την Αριστερά, η οποία θα κατόρθωνε να αξιοποιήσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και να κατέβει σε μαζικές διαδηλώσεις. Έπρεπε, λοιπόν, να προσεταιριστεί ένα τμήμα της για να τη διαιρέσει και να κάνει τους ψηφοφόρους της Αριστεράς να πιστέψουν ότι η κυβέρνηση κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση». Η παρουσία του Σαμπράνο και των φίλων του στην ηγεσία του PRD επιτρέπει, λοιπόν, στον Πένια Νιέτο να ξεδιπλώσει το ταλέντο του στους τακτικούς ελιγμούς. Μέσα στο 2013, διαπραγματεύεται με τον Σαμπράνο νομοσχέδια και μεταρρυθμίσεις που δεν κάνουν πάντα τη μετριοπαθή Αριστερά να κοκκινίζει από ντροπή και δεν ικανοποιούν απόλυτα ούτε τη Δεξιά ούτε τη ριζοσπαστική Αριστερά. Ψηφί-
Το 2015 μια διαιρεμένη Αριστερά θα μπορούσε να υποστεί σοβαρή ήττα και το PRD να χάσει τη θέση του ως αξιωματική αντιπολίτευση
ζονται -με την υποστήριξη των βουλευτών και των γερουσιαστών που είναι πιστοί στον Σαμπράνο, καθώς και ενός κυμαινόμενου αριθμού βουλευτών του PAN- μια μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, ένας αντιμονοπωλιακός νόμος και μια φορολογική μεταρρύθμιση. Ο πρόεδρος μπορεί, έτσι, να εμφανίζεται ως υπέρμαχος της εθνικής ενότητας, μοιράζοντας χαρτιά τόσο στα αριστερά όσο και στα δεξιά, όταν διακυβεύεται το υπέρτατο εθνικό συμφέρον. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση προκαλεί την οργή πολλών δασκάλων και καθηγητών, οι οποίοι υπόκεινται πλέον σε ένα καθεστώς αξιολόγησης που τιμωρεί τους διδάσκοντες των πιο υπανάπτυκτων περιοχών της χώρας.1 Ο αντιμονοπωλιακός νόμος, που προωθεί τον ανταγωνισμό σε τομείς-κλειδιά, προκαλεί ενόχληση στον Κάρλος Σλιμ, τον πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου, ο οποίος κυριαρχεί χωρίς αντίπαλο στις μεξικανικές τηλεπικοινωνίες.2 Προκαλεί, επίσης, ανησυχία στην Televisa και την Televisi n Azteca (ορκισμένους εχθρούς της Αριστεράς), οι οποίες, εδώ και είκοσι χρόνια, μοιράζονται την αγορά των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Η φορολογική μεταρρύθμιση θεσπίζει την εξαίρεση τροφίμων και φαρμάκων από τον ΦΠΑ και περιορίζει τις «νησίδες» που επιτρέπουν τη φοροαποφυγή των μεγάλων επιχειρήσεων. Ο Σαμπράνο βρίσκεται σε ευφορία: «Το σχέδιο της φορολογικής μεταρρύθμισης στηρίζεται στις ιδέες της Αριστεράς, ιδιαίτερα τις ιδέες του PRD. Πρόκειται για προτάσεις που εμείς εισαγάγαμε στο ‘σύμφωνο για το Μεξικό’»,3 δηλώνει τον Οκτώβριο του 2013. Τρεις μήνες πριν από την ψήφιση της μεταρρύθμισης στην ενέργεια, ο μήνας του μέλιτος μεταξύ της εξουσίας και ενός τμήματος της κοινοβουλευτικής Αριστεράς αποπροσανατολίζει τους πολίτες, που τα έχουν κάπως χαμένα. Τον Νοέμβριο του 2013 εκτυλίσσεται νέα περιπέτεια. Το PRD, που μόλις έχει επαναβεβαιώσει, σε έκτακτο συνέδριό του, τη βούλησή
του να συνεχίσει με το «σύμφωνο για το Μεξικό», ανακοινώνει, σχεδόν μία εβδομάδα μετά, δηλαδή λίγες ημέρες πριν από τη συζήτηση της μεταρρύθμισης στην ενέργεια, ότι αποχωρεί. Ομολογεί ότι σχεδιάζεται η ιδιωτικοποίηση της εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων, χωρίς την παραμικρή υποχώρηση της κυβέρνησης και ότι η μεταρρύθμιση θα ψηφιστεί με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, η παραμονή εντός του συμφώνου για το Μεξικό θα ήταν αυτοκτονία. Ο Σαμπράνο καλεί, επιτέλους, σε μαζικές διαδηλώσεις. Το ίδιο και το Morena. Πολύ αργά: οι δρόμοι και οι πλατείες απαντούν δειλά. Η εξήγηση μιας τέτοιας απάθειας; Η κρίση που οφείλεται στην πρόσφατη επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας, αλλά και η αύξηση του πληθωρισμού στο Μεξικό, καθιστούν ελκυστική την υπόσχεση ότι η ιδιωτικοποίηση θα φέρει χαμηλότερες τιμές στη βενζίνη, στο φυσικό αέριο και το ηλεκτρικό ρεύμα. Σημαντικό τμήμα της κοινωνίας, που βομβαρδίζεται από τα ατομικιστικά και καταναλωτικά μηνύματα των εθνικών τηλεοπτικών δικτύων και της αμερικανικής καλωδιακής τηλεόρασης, είναι ευαίσθητο απέναντι στο συγκεκριμένο επιχείρημα. Η κυβέρνηση το καταλαβαίνει και εξαπολύει τεράστια διαφημιστική εκστρατεία σε όλα τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης. Υπάρχει, όμως, και κάτι πιο σοβαρό, μας εξηγεί ο Σέρχιο Αγουάγιο, καθηγητής στο ινστιτούτο Colegio de México: «Σε αντίθεση με το ΡΤ [το βραζιλιάνικο Κόμμα των Εργατών], έναν ενωμένο και συμπαγή σχηματισμό που κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά τα οφέλη από τις επιδόσεις του στη διαχείριση των πόλεων που έλεγχε, τα μεξικανικά αριστερά κόμματα, διαιρεμένα, γραφειοκρατικά, πελατειακά και συχνά διεφθαρμένα, δεν κατόρθωσαν να ενισχύσουν τη νομιμοποίησή τους. Δεν κατάφεραν ούτε καν να αξιοποιήσουν προς όφελός τους χαρισματικούς ηγέτες, όπως ο Λόπες Ομπραδόρ και ο Κουαουτέμοκ Κάρδενας». Το μέλλον μοιάζει σκοτεινό για την Αριστερά. Εάν δεν τα καταφέρει, σε μια τελευταία απόπειρα ενότητας, να δυναμιτίσει τη μεταρρύθμιση αυτή μέσω ενός λαϊκού δημοψηφίσματος ή της προσφυγής στο Ανώτατο Δικαστήριο -προοπτικές ελάχιστα πιθανές-, το Μεξικό δεν θα είναι ποτέ πια το ίδιο. Σε κάθε περίπτωση, η Αριστερά δεν θα πάει ενωμένη στη μάχη. Στις αρχές του Ιανουαρίου του 2014, το διαζύγιο μεταξύ του Morena και της πτέρυγας «των συνεργατών», που ελέγχει το PRD, επισημοποιήθηκε. Ο Λόπες Ομπραδόρ καταγγέλλει ότι οι ηγέτες του εξαγοράστη-
καν από την εξουσία και αρνείται να συμπαραταχθεί μαζί τους για να δώσουν αβέβαιες δικαστικές μάχες. Όλα δείχνουν ότι το Morena θα συνεχίσει πια μόνο του. Στις 5 Φεβρουαρίου παρουσίασε στην εισαγγελία αίτημα ποινικής δίωξης κατά του Πένια Νιέτο για «προδοσία απέναντι στην πατρίδα». Εξειδικευμένη ομάδα νομικών θα εξετάσει και άλλες πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να αποδυναμώσουν την κυβέρνηση: αποπομπή του προέδρου από το Κογκρέσο και πολλαπλασιασμός των προσφυγών στη Δικαιοσύνη από πολίτες για να αναχαιτιστεί η εφαρμογή νέων μέτρων. Πέρα, όμως, από αυτόν τον νομικό ανταρτοπόλεμο, το κίνημα έχει επεξεργαστεί μακροπρόθεσμη στρατηγική. Μέλος της γραμματείας του, που προτιμά την ανωνυμία, το επιβεβαιώνει: «Για να καταργηθούν οι μεταρρυθμίσεις, η λύση είναι μία: η πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και η άνοδος στην κυβέρνηση. Είναι ξεκάθαρο για μας». Το εργαλείο αυτής της υποτιθέμενης κατάληψης της εξουσίας θα είναι ένα νέο κόμμα που θα στηρίζεται σε ένα ευρύ κοινωνικό κίνημα. Και ελπίζοντας ότι το κατεστημένο δεν θα καταφύγει ξανά στη νοθεία, όπως το 2006... Κατά τη διάρκεια του 2013, το Morena έδωσε μάχη για να αποκτήσει το καθεστώς του πολιτικού κόμματος. Και δεν ήταν εύκολο. Οι προϋποθέσεις που έχει θέσει το Ομοσπονδιακό Εκλογικό Ινστιτούτο είναι αυστηρές. Τις εκπλήρωσε, και μάλιστα με το παραπάνω, στα τέλη Ιανουαρίου του 2014. Στο παρασκήνιο, όμως, τα στελέχη του εξομολογούνται ότι χρειάστηκε να συγκαλέσουν ορισμένες συντακτικές συνελεύσεις αρκετές φορές, μέχρι να εξασφαλιστεί η απαρτία που απαιτείται από τον νόμο. Βραχυπρόθεσμα, η ανάκτηση του εδάφους μοιάζει απίθανη. Στις βουλευτικές εκλογές του 2015, το Morena δεν θα μπορεί να παρουσιάσει κοινούς υποψηφίους με το PRD: η εκλογική νομοθεσία αποκλείει αυτή τη δυνατότητα για κάθε νέο κόμμα που παίρνει μέρος για πρώτη φορά σε εκλογές. Το 2015, μια διαιρεμένη Αριστερά θα μπορούσε να υποστεί σοβαρή ήττα και το PRD να χάσει τη θέση του ως αξιωματική αντιπολίτευση, καθώς μέρος των στελεχών και των ψηφοφόρων του φαίνονται διατεθειμένα να συνταχθούν με τον Λόπες Ομπραδόρ. Η ήττα θα έχει, τουλάχιστον, και τη θετική πλευρά της: θα ξεκαθαρίσει την κατάσταση και θα πυροδοτήσει την ανασύνθεση του συγκεχυμένου και κατακερματισμένου πολιτικού τοπίου στο Μεξικό. Χρειάστηκε η διάσπαση της Αριστεράς, που είχε προαναγγελθεί από καιρό για να δοθεί η δυνατότητα να αναδυθεί μια πραγματική εναλλακτική δύναμη, ένας πόλος αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό, στη χώρα της Λατινικής Αμερικής που έχει υποφέρει περισσότερο από τις πολιτικές του. 1 Βλ. Anne Vigna, «Dans les télécollèges mexicaines», Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2012. 2 Βλ. Renaud Lambert, «Το μεξικάνικο όνειρο έχει και μεξικάνο Μίδα», Le Monde diplomatique, Απρίλιος 2008, http://www.mondediplomatique.gr/spip.php?article132. 3 «Propuesta de reforma hacendaria federal, retorna banderas del Prd. Zambrano», Tu Voz, 9 Σεπτεμβρίου 2013, http://tuvozenelpactoxmexico.prd.org.mx.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ