LE
MONDE
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014 TEYXOΣ 67
diplomatique Οι καλοί, ο κακός ΡΩΣΙΑ ΟΥΚΡΑΝΙΑ κι η Κριμαία EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης κάλυψαν το ουκρανικό ζήτημα επιβεβαίωσε την άποψη ότι, για ένα τμήμα της δυτικής διπλωματίας, οι κρίσεις παρουσιάζονται ως οι έσχατες αντιπαραθέσεις του Κακού και του Καλού, στις οποίες διακυβεύεται το νόημα της Ιστορίας. Του Olivier Zajec*
K
ι η Ρωσία ενδείκνυται απόλυτα για την απλουστευτική αυτή σκηνοθεσία. Για πολλούς σχολιαστές, το βάρβαρο αυτό κράτος, που κυβερνιέται από Κοζάκους, μοιάζει να αποτελεί έναν μακρινό ημιμογγολικό τόπο, όπου κυριαρχούν οι επίγονοι της KGB, οι οποίοι εξυφαίνουν σκοτεινές συνωμοσίες στην υπηρεσία νευρωτικών τσάρων. Οι αυταρχικοί δεσπότες, βυθισμένοι στην απομόνωση κι αποκομμένοι από την εποχή τους, αντί να διαβάζουν τον Economist, μετακινούν αργά τα πιόνια τους πάνω σε μεγάλες σκακιέρες από ελεφαντόδοντο. Κάθε τόσο, βουλιάζουν κι ένα πυρηνικό υποβρύχιο -μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση που τους προκαλεί η ρύπανση της Θάλασσας του Μπάρεντς1 ή οργανώνουν παράνομο δημοψήφισμα στις χώρες του «εγγύς εξωτερικού», αποβλέποντας στην ανασύσταση της ΕΣΣΔ. Εάν συγκεντρώσουμε όλες τις κοινοτοπίες που έχουν δημοσιευθεί στον δυτικό Τύπο -όχι μονάχα κατά τη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης, αλλά ολόκληρη την τελευταία δεκαπενταετία-, τότε η φολκλορική αυτή φανταχτερή εικόνα συνοψίζει όλα όσα θα έχει μάθει ο μέσος αναγνώστης για την πολιτική της σημερινής Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η αρνητική εικόνα που εκφυλίζεται σε καρικατούρα εντάσσεται σε μια γερά εδραιωμένη παράδοση. Κάποτε στηρίζεται σε αναλύσεις οι οποίες υπογραμμίζουν άλλοτε την ψυχαναγκαστική αυταρχική φύση της ρωσικής κουλτούρας,
* Ο Olivier Zajec είναι υπεύθυνος ερευνών στο Ινστιτούτο Συγκριτικής Στρατηγικής (ISC) του Παρισιού.
«στην οποία κυριαρχεί το ψεύδος», κι άλλοτε την υποτιθέμενη συνέχεια ανάμεσα στον Ιωσήφ Στάλιν και στον Βλαντίμιρ Πούτιν. Είναι, μάλιστα, το αγαπημένο θέμα ορισμένων Γάλλων αρθρογράφων και νεοσυντηρητικών αμερικανικών «δεξαμενών σκέψης». Τα γεγονότα του Μαϊντάν, στο Κίεβο, προσφέρουν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αναλυτικών μειονεκτημάτων που συνεπάγεται παρόμοια δαιμονοποίηση. Ο μόνος τρόπος που διαθέτει η Ουκρανία -η οποία είναι γλωσσικά και πολιτισμικά διαιρεμένη ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή- για να διατηρήσει τα σημερινά της σύνορα είναι να διατηρεί διαρκή ισορροπία ανάμεσα στο Λβιβ και στο Ντονέτσκ, στα δύο σύμβολα που αντιστοιχούν στον ευρωπαϊκό και στον ρωσικό πόλο της. Η Ουκρανία είναι μια αιώνια γεωπολιτική αρραβωνιαστικιά που την πολιορκούν δύο υποψήφιοι γαμπροί. Εάν επιλέξει να παντρευτεί τον έναν ή τον άλλον, αυτό θα σημαίνει ότι θα απαρνηθεί την ουσία της, τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται, καθώς και ότι θα νομιμοποιήσει αναπόφευκτα έναν μηχανισμό διχοτόμησης, παρόμοιο με εκείνον που παρατηρήθηκε στην Τσεχοσλοβακία.2 Η Ουκρανία δεν μπορεί να «διαλέξει». Γι’ αυτόν τον λόγο, αρκείται στο να αφήνεται να της προσφέρουν πανάκριβα μονόπετρα: τον Δεκέμβριο του 2013, η Ρωσία της υποσχέθηκε 15 δισεκατομμύρια δολάρια, τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση έδινε 3 δισ. ευρώ
Ο μόνος τρόπος που διαθέτει η Ουκρανία για να διατηρήσει τα σημερινά της σύνορα είναι να διατηρεί διαρκή ισορροπία ανάμεσα στα δύο σύμβολα που αντιστοιχούν στον ευρωπαϊκό και στον ρωσικό πόλο της
για την υποστήριξη της Συμφωνίας Σύνδεσης, η οποία τελικά οδηγήθηκε σε αποτυχία. Σε κάθε υποψήφιο γαμπρό που την πολιορκεί, δίνει και μερικές υποσχέσεις αγάπης, που ωστόσο μπορεί να ανακληθούν: συμφωνίες του Χαρκίβ, το 2010, οι οποίες παρέτειναν την ενοικίαση της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης μέχρι το 2042, αλλά και ενοικίαση μεγάλων εκτάσεων εύφορης γης στους μεγιστάνες της ευρωπαϊκής γεωργίας. Βλέποντας σε αυτό το γεωπολιτισμικό ερωτικό τρίγωνο έναν γάμο με το στανιό με τη Μόσχα, οι εμπειρογνώμονες που υποκύπτουν σε αυτό που θα πρέπει να θεωρήσουμε ως αντιρωσική έμμονη ιδέα αποδεικνύουν ότι στερούνται επαρκών αναλυτικών εργαλείων. Ενώ κατηγορούν τον Πούτιν ότι εγκλωβίζεται στα στενά περιθώρια της πολιτικής επίδειξης ισχύος, επι-
δεικνύουν εξίσου καταδικαστέα παράλυση της σκέψης όταν περιορίζουν τον αφηγηματικό τους ορίζοντα στην απορρόφηση της Ουκρανίας μέσα στην ευρωατλαντική κοινότητα, η οποία υποτίθεται ότι θα φέρει την ελευθερία στη χώρα. Αντίθετα απ’ ό,τι έχει γραφεί μέχρι τώρα, η ρήξη των εσωτερικών ισορροπιών στους κόλπους του εύθραυστου αυτού έθνους δεν πραγματοποιήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου του 2014, όταν ένοπλοι απέκτησαν τον έλεγχο του Κοινοβουλίου και της κυβέρνησης της Κριμαίας, πράξη η οποία θεωρήθηκε ως απάντηση του Πούτιν στη φυγή του Ουκρανού προέδρου Γιανουκόβιτς, στις 22 Φεβρουαρίου. Στην πραγματικότητα, η ρήξη πυροδοτήθηκε από ένα γεγονός που συνέβη ανάμεσα στα δύο προαναφερθέντα, στις 23 Φεβρουαρίου, όταν η νέα ουκρανική ηγεσία αποφάσισε να πάψει να αναγνωρίζει τη ρωσική γλώσσα ως δεύτερη επίσημη γλώσσα στις ανατολικές περιοχές της χώρας (όσο κι αν ο προσωρινός πρόεδρος αρνείται μέχρι αυτή τη στιγμή να υπογράψει το νομοθετικό κείμενο). Σπάνια βλέπει κανείς έναν καταδικασμένο να καεί στην πυρά να ρίχνει ο ίδιος λάδι στη φωτιά στην οποία μέλλει να καεί.... Ο Πούτιν δεν μπορούσε να φανταστεί καλύτερη αφορμή από αυτήν τη βλακεία για να προχωρήσει στην κατάληψη της Κριμαίας. Συνεπώς, η εξέγερση που οδήγησε στην πτώση του Γιανουκόβιτς (ο οποίος είχε εκλεγεί το 2010) και στη συνέχεια η αποχώρηση της Κριμαίας από τους κόλπους της Ουκρανίας δεν είναι τίποτε άλλο από την τελευταία εκδήλωση μιας πολιτισμικής τραγωδίας που είναι αξεδιάλυτα συνυφασμένη με τις ιδιομορφίες της Ουκρανίας. Στο Ντονέτσκ, όσο και στη Συμφερούπολη, οι ρωσόφωνοι Ουκρανοί είναι συνήθως λιγότερο ευαίσθητοι απ’ όσο πιστεύεται στην προπαγάνδα του «Ρώσου μεγάλου αδελφού». Τους έχει γίνει πραγματική δεύτερη φύση να την ερμηνεύουν με μια μοιρολατρική ειρωνεία. Όσο για τις προσδοκίες τους για ένα πραγματικό κράτος δικαίου στο οποίο δεν θα υπάρχει πλέον διαφθορά, είναι οι ίδιες ακριβώς με εκείνες των συμπολιτών τους στη Γαλικία. Ο Πούτιν τα γνωρίζει όλα αυτά. Γνωρίζει όμως, επίσης, ότι οι πληθυσμοί αυτοί δεν είναι διόλου διατεθειμένοι να απαρνηθούν τη γλώσσα τους. Το 2011, το 38% των ΟυκραΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4