LE
MONDE
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014 TEYXOΣ 67
diplomatique Οι καλοί, ο κακός ΡΩΣΙΑ ΟΥΚΡΑΝΙΑ κι η Κριμαία EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης κάλυψαν το ουκρανικό ζήτημα επιβεβαίωσε την άποψη ότι, για ένα τμήμα της δυτικής διπλωματίας, οι κρίσεις παρουσιάζονται ως οι έσχατες αντιπαραθέσεις του Κακού και του Καλού, στις οποίες διακυβεύεται το νόημα της Ιστορίας. Του Olivier Zajec*
K
ι η Ρωσία ενδείκνυται απόλυτα για την απλουστευτική αυτή σκηνοθεσία. Για πολλούς σχολιαστές, το βάρβαρο αυτό κράτος, που κυβερνιέται από Κοζάκους, μοιάζει να αποτελεί έναν μακρινό ημιμογγολικό τόπο, όπου κυριαρχούν οι επίγονοι της KGB, οι οποίοι εξυφαίνουν σκοτεινές συνωμοσίες στην υπηρεσία νευρωτικών τσάρων. Οι αυταρχικοί δεσπότες, βυθισμένοι στην απομόνωση κι αποκομμένοι από την εποχή τους, αντί να διαβάζουν τον Economist, μετακινούν αργά τα πιόνια τους πάνω σε μεγάλες σκακιέρες από ελεφαντόδοντο. Κάθε τόσο, βουλιάζουν κι ένα πυρηνικό υποβρύχιο -μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση που τους προκαλεί η ρύπανση της Θάλασσας του Μπάρεντς1 ή οργανώνουν παράνομο δημοψήφισμα στις χώρες του «εγγύς εξωτερικού», αποβλέποντας στην ανασύσταση της ΕΣΣΔ. Εάν συγκεντρώσουμε όλες τις κοινοτοπίες που έχουν δημοσιευθεί στον δυτικό Τύπο -όχι μονάχα κατά τη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης, αλλά ολόκληρη την τελευταία δεκαπενταετία-, τότε η φολκλορική αυτή φανταχτερή εικόνα συνοψίζει όλα όσα θα έχει μάθει ο μέσος αναγνώστης για την πολιτική της σημερινής Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η αρνητική εικόνα που εκφυλίζεται σε καρικατούρα εντάσσεται σε μια γερά εδραιωμένη παράδοση. Κάποτε στηρίζεται σε αναλύσεις οι οποίες υπογραμμίζουν άλλοτε την ψυχαναγκαστική αυταρχική φύση της ρωσικής κουλτούρας,
* Ο Olivier Zajec είναι υπεύθυνος ερευνών στο Ινστιτούτο Συγκριτικής Στρατηγικής (ISC) του Παρισιού.
«στην οποία κυριαρχεί το ψεύδος», κι άλλοτε την υποτιθέμενη συνέχεια ανάμεσα στον Ιωσήφ Στάλιν και στον Βλαντίμιρ Πούτιν. Είναι, μάλιστα, το αγαπημένο θέμα ορισμένων Γάλλων αρθρογράφων και νεοσυντηρητικών αμερικανικών «δεξαμενών σκέψης». Τα γεγονότα του Μαϊντάν, στο Κίεβο, προσφέρουν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αναλυτικών μειονεκτημάτων που συνεπάγεται παρόμοια δαιμονοποίηση. Ο μόνος τρόπος που διαθέτει η Ουκρανία -η οποία είναι γλωσσικά και πολιτισμικά διαιρεμένη ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή- για να διατηρήσει τα σημερινά της σύνορα είναι να διατηρεί διαρκή ισορροπία ανάμεσα στο Λβιβ και στο Ντονέτσκ, στα δύο σύμβολα που αντιστοιχούν στον ευρωπαϊκό και στον ρωσικό πόλο της. Η Ουκρανία είναι μια αιώνια γεωπολιτική αρραβωνιαστικιά που την πολιορκούν δύο υποψήφιοι γαμπροί. Εάν επιλέξει να παντρευτεί τον έναν ή τον άλλον, αυτό θα σημαίνει ότι θα απαρνηθεί την ουσία της, τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται, καθώς και ότι θα νομιμοποιήσει αναπόφευκτα έναν μηχανισμό διχοτόμησης, παρόμοιο με εκείνον που παρατηρήθηκε στην Τσεχοσλοβακία.2 Η Ουκρανία δεν μπορεί να «διαλέξει». Γι’ αυτόν τον λόγο, αρκείται στο να αφήνεται να της προσφέρουν πανάκριβα μονόπετρα: τον Δεκέμβριο του 2013, η Ρωσία της υποσχέθηκε 15 δισεκατομμύρια δολάρια, τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση έδινε 3 δισ. ευρώ
Ο μόνος τρόπος που διαθέτει η Ουκρανία για να διατηρήσει τα σημερινά της σύνορα είναι να διατηρεί διαρκή ισορροπία ανάμεσα στα δύο σύμβολα που αντιστοιχούν στον ευρωπαϊκό και στον ρωσικό πόλο της
για την υποστήριξη της Συμφωνίας Σύνδεσης, η οποία τελικά οδηγήθηκε σε αποτυχία. Σε κάθε υποψήφιο γαμπρό που την πολιορκεί, δίνει και μερικές υποσχέσεις αγάπης, που ωστόσο μπορεί να ανακληθούν: συμφωνίες του Χαρκίβ, το 2010, οι οποίες παρέτειναν την ενοικίαση της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης μέχρι το 2042, αλλά και ενοικίαση μεγάλων εκτάσεων εύφορης γης στους μεγιστάνες της ευρωπαϊκής γεωργίας. Βλέποντας σε αυτό το γεωπολιτισμικό ερωτικό τρίγωνο έναν γάμο με το στανιό με τη Μόσχα, οι εμπειρογνώμονες που υποκύπτουν σε αυτό που θα πρέπει να θεωρήσουμε ως αντιρωσική έμμονη ιδέα αποδεικνύουν ότι στερούνται επαρκών αναλυτικών εργαλείων. Ενώ κατηγορούν τον Πούτιν ότι εγκλωβίζεται στα στενά περιθώρια της πολιτικής επίδειξης ισχύος, επι-
δεικνύουν εξίσου καταδικαστέα παράλυση της σκέψης όταν περιορίζουν τον αφηγηματικό τους ορίζοντα στην απορρόφηση της Ουκρανίας μέσα στην ευρωατλαντική κοινότητα, η οποία υποτίθεται ότι θα φέρει την ελευθερία στη χώρα. Αντίθετα απ’ ό,τι έχει γραφεί μέχρι τώρα, η ρήξη των εσωτερικών ισορροπιών στους κόλπους του εύθραυστου αυτού έθνους δεν πραγματοποιήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου του 2014, όταν ένοπλοι απέκτησαν τον έλεγχο του Κοινοβουλίου και της κυβέρνησης της Κριμαίας, πράξη η οποία θεωρήθηκε ως απάντηση του Πούτιν στη φυγή του Ουκρανού προέδρου Γιανουκόβιτς, στις 22 Φεβρουαρίου. Στην πραγματικότητα, η ρήξη πυροδοτήθηκε από ένα γεγονός που συνέβη ανάμεσα στα δύο προαναφερθέντα, στις 23 Φεβρουαρίου, όταν η νέα ουκρανική ηγεσία αποφάσισε να πάψει να αναγνωρίζει τη ρωσική γλώσσα ως δεύτερη επίσημη γλώσσα στις ανατολικές περιοχές της χώρας (όσο κι αν ο προσωρινός πρόεδρος αρνείται μέχρι αυτή τη στιγμή να υπογράψει το νομοθετικό κείμενο). Σπάνια βλέπει κανείς έναν καταδικασμένο να καεί στην πυρά να ρίχνει ο ίδιος λάδι στη φωτιά στην οποία μέλλει να καεί.... Ο Πούτιν δεν μπορούσε να φανταστεί καλύτερη αφορμή από αυτήν τη βλακεία για να προχωρήσει στην κατάληψη της Κριμαίας. Συνεπώς, η εξέγερση που οδήγησε στην πτώση του Γιανουκόβιτς (ο οποίος είχε εκλεγεί το 2010) και στη συνέχεια η αποχώρηση της Κριμαίας από τους κόλπους της Ουκρανίας δεν είναι τίποτε άλλο από την τελευταία εκδήλωση μιας πολιτισμικής τραγωδίας που είναι αξεδιάλυτα συνυφασμένη με τις ιδιομορφίες της Ουκρανίας. Στο Ντονέτσκ, όσο και στη Συμφερούπολη, οι ρωσόφωνοι Ουκρανοί είναι συνήθως λιγότερο ευαίσθητοι απ’ όσο πιστεύεται στην προπαγάνδα του «Ρώσου μεγάλου αδελφού». Τους έχει γίνει πραγματική δεύτερη φύση να την ερμηνεύουν με μια μοιρολατρική ειρωνεία. Όσο για τις προσδοκίες τους για ένα πραγματικό κράτος δικαίου στο οποίο δεν θα υπάρχει πλέον διαφθορά, είναι οι ίδιες ακριβώς με εκείνες των συμπολιτών τους στη Γαλικία. Ο Πούτιν τα γνωρίζει όλα αυτά. Γνωρίζει όμως, επίσης, ότι οι πληθυσμοί αυτοί δεν είναι διόλου διατεθειμένοι να απαρνηθούν τη γλώσσα τους. Το 2011, το 38% των ΟυκραΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 4
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Κάτοικοι (σε χιλιάδες)
diplomatique
Από τη μια
O
ι ισχυρότερες και πλουσιότερες από τις φατρίες των ολιγαρχών της χώρας δημιουργήθηκαν στην περιοχή του ποταμού Ντον, στην οποία βρίσκεται συγκεντρωμένο πλήθος βιομηχανιών και ορυχείων. Η περιοχή αντιστοιχεί στα oblasts (διοικητικές περιφέρειες) του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ, που άλλοτε αποτελούσαν ένα από τα σημαντικότερα βιομηχανικά και εξορυκτικά κέντρα της Σοβιετικής Ένωσης. Το Ντονμπάς εξακολουθεί να εξασφαλίζει το ένα τέταρτο του συναλλάγματος που εισέρχεται στη χώρα, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούν να λειτουργούν μονάχα 95 από τα 230 ορυχεία που υπήρχαν πριν από είκοσι χρόνια. Αυτήν την περίοδο, η χώρα έχασε επτά εκατομμύρια κατοίκους. Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, στα τέλη του 1991, αντιμέτωποι με το οικονομικό χάος και το κλείσιμο των πρώτων κρατικών ορυχείων, οι άντρες για να επιβιώσουν άρχισαν να σκάβουν το έδαφος. «Εδώ, αρκεί να σκάψει κανείς ένα μέτρο για να βρει κάρβουνο», μας λέει ένας ηλικιωμένος ανθρακωρύχος από το Τορέζ, τη γειτονική βιομηχανική πόλη, η οποία εξακολουθεί να φέρει το όνομα του γενικού γραμματέα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1930 ώς το 1964. Άρχισαν να σκάβουν προχειροφτιαγμένες γαλαρίες, με υποτυπώδη υποστηρίγματα από κορμούς δέ-
* Οι Jean-Arnault Dérens και Laurent Geslin είναι δημοσιογράφοι.
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
750 300 100
Τσερνίχιβ Λούτσκ
ΠΟΛΩΝΙΑ
Λβιβ Γαλικία
ΣΛΟΒΑΚΙΑ Ουτζόροντ
ντρων, ελπίζοντας να κερδίσουν 200-300 ευρώ τον μήνα. Αν και τα ατυχήματα είναι πολυάριθμα, οι ανθρακωρύχοι αποδέχονται το ρίσκο να χαθούν στα έγκατα της γης. Με την άνοδο του Γιανουκόβιτς στην εξουσία, το 2010, το δίκτυο των kopanki, των παράνομων ορυχείων, οργανώνεται κι αποκτά δομές. Όπως μας εξηγεί ο Ανατόλι Ακιμοχίν, αντιπρόεδρος του ανεξάρτητου συνδικάτου ανθρακωρύχων της Ουκρανίας, «το κάρβουνο που εξορύσσεται από τα kopanki πωλείται σε χαμηλή τιμή στα δημόσια ορυχεία, τα οποία με τη σειρά τους το μεταπωλούν στην τρέχουσα τιμή της αγοράς». Στα κέρδη που αποκομίζουν προστίθενται και οι επιδοτήσεις που χορηγεί η κυβέρνηση για να διατηρείται, με τεχνητό τρόπο, η βιωσιμότητα των δημόσιων ορυχείων. Σύμφωνα με τον Ακιμοχίν, «ένα μεγάλο μέρος των ποσών κατευθυνόταν στις τσέπες των ανθρώπων του καθεστώτος». Ντόπιοι εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι το 10% του κάρβουνου που παραγόταν τα τελευταία χρόνια στη χώρα προερχόταν από τις παράνομες εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις. Πίσω από αυτό το δίκτυο κρύβεται ο Αλεξάντρ Γιανουκόβιτς, ο μεγαλύτερος γιος του πρώην προέδρου, ο οποίος είχε με αυτόν τον τρόπο αναλάβει το ρίσκο να έρθει σε σύγκρουση με τους ιδιοκτήτες των ιδιωτικοποιημένων ορυχείων και κυρίως με τον Αχμέτοφ, τον σημαντικότερο από αυτούς. «Εξέγερση; Όχι, πρόκειται για απλό ξαναμοίρασμα της τράπουλας». Ο κοινωνιολόγος Βολοντιμίρ Ισχσένκο, διευθυντής του Κέντρου Μελετών της Κοινωνίας, με έδρα το Κίεβο, δεν κρύβει την πικρία του όταν ερωτάται για την κατάσταση που επικρατεί μερικές εβδομάδες μετά τη φυγή του Γιανουκόβιτς και την εγκαθίδρυση νέου καθεστώτος. «Η κυβέρνη-
Ρίβνε
Τσερνόμπιλ Τζιτόμιρ
Χμελνίτσκι
ΟΥΚΡΑΝΙΑ
Π
Τσερκάσι
Βινίτσια
Κιρόβοραντ
Τσερνίβτσι
ΟΥΓΓΑΡΙΑ
Σούμι
Κίεβο
Τερνόπιλ
IβανοΦρανκίβσκ
Ντνιπ
Ενέργεια Αγ. Αερίου
ΜΟΛΔΑΒΙΑ Αγωγοί Πετρελαίου
Πυρηνικοί αντιδραστήρες
Πολύ κοντά στην πλατεία Λένιν του Ντονέτσκ, το Donbass Palace είναι το πολυτελέστερο ξενοδοχείο της Ανατολικής Ουκρανίας. Σε αυτήν τη βιτρίνα της αυτοκρατορίας του Ρινάτ Αχμέτοφ η διανυκτέρευση κοστίζει 350 ευρώ, πολύ περισσότερο από τον μέσο μηνιαίο μισθό στη χώρα. Ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ουκρανίας ανήκε στον φιλικό κύκλο του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, του έκπτωτου προέδρου, ενώ σήμερα υποστηρίζει προσεκτικά τη νέα εξουσία που προέκυψε από την εξέγερση στο Κίεβο. Εκτός από αυτό το ξενοδοχείο και πλήθος ακινήτων, ο δισεκατομμυριούχος είναι επίσης ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας της πόλης, της Chakhtar Donetsk, καθώς επίσης και ορυχείων, χαλυβουργείων και διάφορων άλλων εργοστασίων. Των ειδικών απεσταλμένων μας Jean-Arnault Dérens και Laurent Geslin*
ΡΩ
1 500
ολιγαρχία στην άλλη
ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ
3 000
ΟΥΚΡΑΝΙΑ
LE
σε λειτουργία Φυσικοί Πόροι Σίδηρος Μεγάλο βιομηχανικό κέντρο
κλειστοί Μαγγάνιο
Υπερδνειστερία
ΡΟΥΜΑΝΙΑ
Γιουζνούκραϊνσκ Μικολάι Οδησσός
Κρίβι Ριν
Ζα
Χέρσον
Ουράνιο
Κοιτάσματα λιθάνθρακα
Κριμαία
Εδάφη που πωλήθηκαν ή ενοικιάστηκαν σε ξένους επενδυτές (1,6 εκατ. εκτάρια τον Μάρτιο του 2014) Ρωσική στρατιωτική βάση
«Οι ολιγάρχες μας γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Ουκρανία μπορεί να βρει τη σωτηρία της μονάχα παίζοντας πλήρως τον ρόλο της ως γέφυρα ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Ρωσία»
ση στηρίζεται στις ίδιες ιδέες με την προηγούμενη: οικονομικός φιλελευθερισμός και προσωπικός πλουτισμός. Όλες οι εξεγέρσεις δεν είναι επαναστάσεις. Είναι μάλλον απίθανο να επιτρέψει το κίνημα του Μαϊντάν να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές και να διεκδικήσει με αυτόν τον τρόπο τον τίτλο της επανάστασης. Ο σοβαρότερος υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές της 25ης Μαΐου δεν είναι άλλος από τον Πέτρο Ποροσένκο, τον ‘βασιλιά της σοκολάτας’, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της χώρας...». Ενώ οι διαδηλωτές έπεφταν νεκροί από τις σφαίρες στη Μαϊντάν -την Πλατεία Ανεξαρτησίας, στην οποία είχε συγκεντρωθεί η λαϊκή οργή από τις 22 Νοεμβρίου-, είχε ήδη αρχίσει μια παράξενη παρασκηνιακή μεταβατική φάση διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους ισχυρούς επιχειρηματίες που είχαν πάρει τον έλεγχο της Ουκρανίας. Την τελευταία εικοσαετία, η Ουκρανική Δημοκρατία γνώρισε μια ιδιαίτερη μορφή ανά-
Συμφερούπο Μαύρη Θάλασσα Σεβαστούπολη 0
200
400 km
πτυξης, η οποία συχνά χαρακτηρίζεται ως «ολιγαρχικός πλουραλισμός». Πολλοί επιχειρηματίες οι οποίοι έφτιαξαν τεράστιες περιουσίες αγοράζοντας για ένα κομμάτι ψωμί τα ορυχεία και τα εργοστάσια που ιδιωτικοποιήθηκαν μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, στράφηκαν στη συνέχεια στην πολιτική. Έτσι, μεγαλοεπιχειρηματίες από τον τομέα του φυσικού αερίου και του πετρελαίου κατόρθωσαν να γίνουν υπουργοί ή να αναλάβουν τη διοίκηση μεγάλων δημόσιων οργανισμών. Η πρώην πρωθυπουργός, Γιούλια Τιμοσένκο, μία από τις σημαντικότερες μορφές τής «πορτοκαλί επανάστασης» του 2004, την οποία οι Δυτικοί ανήγαγαν σε «μάρτυρα της δημοκρατίας» μετά τη φυλάκισή της, τον Αύγουστο του 2011, απέκτησε τεράστια περιουσία χάρη στις δραστηριότητές της στον κλάδο του φυσικού αερίου. Δημιουργούνται καριέρες με το πέρασμα από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στα κρατικά αξιώματα. Ορισμένοι άλλοι επιχειρηματίες αρκούνται σε μια πιο διακριτική στάση, χρηματοδοτώντας τις προεκλογικές εκστρατείες πολιτικών, οι οποίοι αναλαμβάνουν να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους και καταλήγουν να εξαρτώνται από αυτούς. Αυτό το σύστημα, το οποίο εδραιώθηκε κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Λέονιντ Κούτσμα (19942005), προϋποθέτει τη διαρκή ανασύνθεση του πολιτικού τοπίου ανάλογα με τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των ισχυρών ανδρών, τις συμμαχίες και τις ρήξεις τους. Δυο βήματα από το Donbass Palace, στη στέγη του πολυτελούς κτηρίου των γραφείων της Metinvest και της DTEK (εταιρειών οι οποίες ανήκουν στον Αχμέτοφ), υπήρχε η φωτεινή επιγραφή της Mako, εταιρείας συμμετοχών με έδρα την Ελβετία, για να μπορεί ο υιός Γιανου-
Υπεύθυνη έκδοσης: Βάλια Καϊμάκη Συντακτική ομάδα: Κορίνα Βασιλοπούλου, Θανάσης Κούτσης, Χάρης Λογοθέτης, Βασίλης Παπακριβόπουλος Επικοινωνία: info@monde-diplomatique.gr Αρχείο κειμένων: www.monde-diplomatique.gr Facebook: www.facebook.com/monde.diplomatique.gr
ΩΣΙΑ
Γλώσσα της πλειονότητας Ουκρανικά Ρωσικά
ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΜΦΙΤΑΛΑΝΤΕΥΣΗΣ
Μειονότητες Ουκρανοί Βούλγαροι
Φεβρουάριος 1954 Ο Νικίτα Χρουστσόφ παραχωρεί την Κριμαία στην Ουκρανία.
Ρώσοι Ούγγροι Ρουμάνοι
Τάταροι Πολωνοί
Ιούνιος 1993 Αναγνώριση ειδικού καθεστώτος αυτονομίας στην Κριμαία. 21 Νοεμβρίου 2004 Ξέσπασμα της «πορτοκαλί επανάστασης», η οποία έφερε στην εξουσία τον Βίκτορ Γιουτσένκο.
Χαρκίβ
Φεβρουάριος 2010 Ο Γιανουκόβιτς εκλέγεται πρόεδρος, υπερισχύοντας της αντιπάλου του, Γιούλια Τιμοσένκο.
όλταβα
ροπετρόβσκ Ντονέτσκ
21 Νοεμβρίου 2013 Άρνηση υπογραφής της συμφωνίας για τη σύνδεση της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ξεκινούν διαδηλώσεις στο Κίεβο.
Λουχάνσκ Ντονμπάς Μακίβκα ΡΩΣΙΑ
απόριγια
ολη
Αύγουστος 1991 Ανεξαρτησία της Ουκρανίας.
Μαριούπολη
Θάλασσα του Αζόφ (Μαιώτιδα λίμνη) Κέρτς
20 Φεβρουαρίου 2014 Αιματοχυσία στο Κίεβο. 21 Φεβρουαρίου Υπογραφή συμφωνίας ανάμεσα στον Γιανουκόβιτς, τους εκπροσώπους της εξεγερμένης αντιπολίτευσης και τους Ευρωπαίους υπουργούς.
Μετά το δημοψήφισμα της 16ης Μαρτίου 2014 η Κριμαία προσαρτήθηκε στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Πηγές: Philippe Rekacewicz , Land Matrix, State Statistics Service of Ukraine.
AGNÈS STIENNE κόβιτς να εξάγει το ουκρανικό κάρβουνο. Μερικές ημέρες μετά την πτώση του πατέρα του, η επιγραφή εξαφανίστηκε με διακριτικό τρόπο, σημάδι πως η συμμαχία που συνέδεε τον άρχοντα του Ντονμπάς και τους ανθρώπους του προέδρου είχε λήξει. Ήδη από το 2010, ο Γιανουκόβιτς, ο οποίος από τη δεκαετία του 1990 θεωρούνταν ο πολιτικός εκπρόσωπος των συμφερόντων του Ντονέτσκ, είχε αποφασίσει να αποκτήσει μια κάποια αυτονομία απέναντι στον ισχυρό προστάτη του. Είχε τοποθετήσει σε θέσεις - κλειδιά της κρατικής μηχανής ανθρώπους της απολύτου εμπιστοσύνης του, τα μέλη της «Οικογένειας», όπως πολύ σύντομα αποκλήθηκαν από τους Ουκρανούς. Ανάμεσά τους ο Σέρχιι Αρμπούζοφ, ο οποίος θεωρείται προσωπικός του τραπεζίτης, διοικητής της κεντρικής τράπεζας της χώρας από το 2010. Όταν κορυφώθηκε η κρίση, ορίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα πρωθυπουργός, στις 28 Ιανουαρίου, μετά την αποχώρηση του Μίκολα Αζάροφ. Ο πρόεδρος στηριζόταν επίσης στον Βιτάλι Ζακχαρτσένκο, μέλος του στενού κύκλου του γιου του, τον οποίο, τον Δεκέμβριο του 2010, διόρισε επικεφαλής των φορολογικών αρχών. Ακολούθησε η εντυπωσιακή προαγωγή του σε υπουργό Εξωτερικών, τον Νοέμβριο του 2011. Τέλος, από την πρώτη στιγμή της ανόδου του στην εξουσία, ο πρόεδρος επέλεξε να ευνοήσει τις επιχειρηματικές δραστηριότητες ενός άλλου ισχυρού άνδρα, του Ντμίρτο Φιρτάχ, ο οποίος, για ένα χρονικό διάστημα, είχε το μονοπώλιο της εισαγωγής του ρωσικού φυσικού αερίου, ενώ στη συνέχεια διαφοροποίησε τις δραστηριότητές του επεκτεινόμενος και στον τραπεζικό τομέα και στη χημική βιομηχανία. Ο Ζακχαρτσένκο κατέφυγε στη Ρωσία, ενώ ο Φιρτάχ συνελήφθη στη Βιέννη, στις 13 Μαρτίου. Η «Οικογένεια» ευνόησε επίσης την εμφάνιση της ομάδας των «νεαρών ολιγαρχών» και ανάμεσά τους ξεχώρισε ο Σέρχιι Κουρτσένκο. Ο νεαρότατος επιχειρηματίας (γεννήθηκε το
22 Φεβρουαρίου Φυγή του Γιανουκόβιτς, ο οποίος καταγγέλλει «πραξικόπημα». 23 Φεβρουαρίου Το Κοινοβούλιο καταργεί τον νόμο για τις γλώσσες της χώρας. 27 Φεβρουαρίου Πολιτοφύλακες, υποβοηθούμενοι από Ρώσους στρατιώτες χωρίς διακριτικά, παίρνουν τον έλεγχο της Κριμαίας. 16 Μαρτίου Δημοψήφισμα στην Κριμαία: το 96,7% των ψηφοφόρων τάσσονται υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία.
1985 στο Χαρκίβ), τον οποίο ο Τύπος αποκάλεσε «αποκάλυψη» του επιχειρηματικού κόσμου για το 2012, είναι ιδιοκτήτης της εταιρείας Gaz Ukraine, η οποία ήλεγχε το 18% της αγοράς υγροποιημένου αερίου, με συνολικό κύκλο εργασιών 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 2012, ο Κουρτσένκο απέκτησε το διυλιστήριο της Οδησσού, καθώς και την ποδοσφαιρική ομάδα της γενέθλιας πόλης του, τη Metalist Kharkiv. Η ιλιγγιώδης άνοδος στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στις στενές σχέσεις που διατηρούσε ο επιχειρηματίας με τον γιο τού πρώην γενικού εισαγγελέα Βικτόρ Πχόνκα, ο οποίος ήταν ένα από τα εξέχοντα μέλη της «Οικογένειας». Η απόκτηση του διυλιστηρίου της Οδησσού από τον νεαρό ιδιοκτήτη της Gaz Ukraine πυροδότησε την ανοιχτή σύγκρουση με τον Ιγκόρ Κολομοΐσκι, τον επιχειρηματία με την τρίτη μεγαλύτερη περιουσία στη χώρα, ο οποίος δραστηριοποιείται κυρίως στον κλάδο του πετρελαίου. Όπως εξηγεί η δημοσιογράφος Άννα Μπάμπινετς, «δεδομένου ότι ο Κουρτσένκο είχε την υποστήριξη του καθεστώτος, καταστρατηγούνταν οι κανόνες του ανταγωνισμού». Μετά την πτώση της «Οικογένειας», ο Κουρτσένκο και οι Πχόνκα, πατήρ και υιός, κατέφυ-
Μερικές εβδομάδες αποδείχτηκαν αρκετές για να χειραγωγηθούν οι φόβοι και το αίσθημα της ταυτότητας και για να οδηγηθεί η χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου
3/33
Η ΑΥΓΗ
ΚΥΡΙΑΚΗ 27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014
γαν στη Ρωσία. Στις 2 Μαρτίου του 2014, ο αντίπαλός του, ο Κολομοΐσκι, διορίστηκε από τις νέες αρχές κυβερνήτης του oblast του Ντνιπροπετρόφσκ. Την ίδια ημέρα, ο Σέρχιι Ταρούτα, σημαντικός επιχειρηματίας του κλάδου της σιδηρουργίας και ιδιοκτήτης της IDS (Βιομηχανική Ένωση του Ντονμπάς), διορίστηκε κυβερνήτης του oblast του Ντονέτσκ. Αν και υπήρξε ένας από τους χρηματοδότες της «πορτοκαλί επανάστασης», είχε φροντίσει να μην προβάλει ιδιαίτερα την πολιτική του στράτευση. Όπως εξηγεί ο πολιτικός επιστήμονας Βαλεντίν Κοκόρσκι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ντονέτσκ, «ο Αχμέτοφ και ο Ταρούτα δεν υπήρξαν ποτέ φίλοι. Ωστόσο, μετά από πολλές συγκρούσεις μεταξύ τους, κατέληξαν σε συμφωνία για τον έλεγχο της περιοχής μας. Είναι αδιανόητο να υποθέσει κανείς ότι ο Αχμέτοφ δεν έδωσε τη συγκατάθεσή του στον διορισμό του αντιπάλου του ως κυβερνήτη». Και να σκεφτεί κανείς, ότι στο παρελθόν η σύγκρουση ανάμεσα στους δύο επιχειρηματίες είχε λάβει λυσσαλέες διαστάσεις, με τον Αχμέτοφ να αυξάνει τις τιμές του για να αναγκάσει τον Ταρούτα να του παραδώσει τον έλεγχο της εταιρείας του. Υποτίθεται ότι ένα από τα ελάχιστα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει το ολιγαρχικό σύστημα είναι ότι εμποδίζει τα ρωσικά κεφάλαια να αποκτήσουν επιρροή στη χώρα.1 Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο Κοκόρσκι, «θα ήταν μεγάλη αυταπάτη να φανταστεί κανείς ότι η ουκρανική οικονομία μπορεί να κάνει δίχως τη Ρωσία, πόσο μάλλον η περιοχή του Ντονμπάς. Όλες οι μεταποιητικές βιομηχανίες είναι στραμμένες προς τη ρωσική αγορά, ενώ πολύ συχνά δεν ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ολιγάρχες μας γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Ουκρανία μπορεί να βρει τη σωτηρία της μονάχα παίζοντας πλήρως τον ρόλο της ως γέφυρα ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Ρωσία». Για παράδειγμα, αν και η περιουσία του Αχμέτοφ έχει τις ρίζες της στη γη του Ντονμπάς, απλώνεται επίσης και στη Ρωσία αλλά και σε χώρες της Ε.Ε. (Βουλγαρία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Ο ολιγάρχης διαθέτει εκεί εργοστάσια, καθώς επίσης κι ένα πλήθος εταιρειών - γραμματοκιβωτίων και διασταυρούμενων συμμετοχών σε διάφορες επιχειρήσεις. Από την πλευρά του, ο Ταρούτα κατάγεται από την ελληνική μειονότητα που ζει στα παράλια της Αζοφικής. Η γενέθλια πόλη του, η Μαριούπολη, είναι ένα από τα προπύργια του ομίλου επιχειρήσεων του Αχμέτοφ, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης των μεταλλουργικών συγκροτημάτων Azovstal και Illitch, καθώς επίσης και του εργοστασίου παραγωγής βαγονιών και ατμομηχανών Azovmach, το οποίο εξάγει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής του στη Ρωσία. Μερικές ημέρες μετά τον διορισμό του, ο Ταρούτα επισκέφθηκε τη Μαριούπολη για να συναντήσει εκπροσώπους του επιχειρηματικού κόσμου. Σύμφωνα με τον Νικολάι Τοκάρσκι, διευθυντή της Priazovsky rabochy, τοπικής εφημερίδας με μεγάλη επιρροή, ο οποίος συμμετείχε στη συνάντηση, «η συζήτηση υπήρξε εποικοδομητική. Κανέναν δεν συμφέρει η διάσπαση της Ουκρανίας». Η εφημερίδα ανήκει στην εταιρεία επιχειρηματικών συμμετοχών SKM του Αχμέτοφ. Επιπλέον, ο Τοκάρσκι είναι βουλευτής στο Κοινοβούλιο του oblast του Ντονέτσκ όπου, με την ταμπέλα του «ανεξάρτητου» εκπροσωπεί άμεσα τα συμφέροντα των ολιγαρχών. Κινδυνεύοντας να δυσαρεστήσει το αναγνωστικό κοινό της, το οποίο ενδίδει πολύ εύκολα στις ρωσικές σειρήνες, η Priazovsky rabochy έχει τα-
χθεί υπέρ της «εδαφικής ακεραιότητας» της Ουκρανίας. Από όλα αυτά αποδεικνύεται ότι ο Αχμέτοφ είναι στο εξής στο πλευρό της νέας κυβέρνησης του Κιέβου. Η κυβέρνηση στηρίζεται στους ολιγάρχες για να προσπαθήσει να αποσοβήσει τη χρεοκοπία και τη σχεδόν πλήρη κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού. Προσπαθεί κυρίως να τους εμπλέξει στην άμυνα ενάντια στη «ρωσική απειλή», δεδομένου ότι μια παρατεταμένη σύγκρουση θα ήταν καταστροφική για τα συμφέροντά τους. Ο Αχμέτοφ και ο Ταρούτα φαίνεται ότι συνειδητοποιούν πολύ καλά τον κίνδυνο. Γι’ αυτό έχουν πολλαπλασιάσει τις εκκλήσεις τους για ηρεμία. Μετά τα βίαια επεισόδια που κόστισαν τη ζωή σε έναν διαδηλωτή στο κέντρο του Ντονέτσκ, ο Αχμέτοφ αναγκάστηκε τελικά να δώσει στη δημοσιότητα ανακοίνωση, στην οποία αναφέρει ότι «το Ντονμπάς είναι περιοχή στην οποία επικρατεί η υπευθυνότητα», όπου «κατοικεί ένας θαρραλέος κι εργατικός λαός», για τον οποίο δεν τίθεται θέμα να ενδώσει στους δαίμονες της βίας. Στις κεντρικές υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης, στις οποίες διορίστηκαν νέες ηγεσίες, παρατηρείται έλλειψη λειτουργικότητας. Όπως εξηγεί η Μπάμπινετς, «όσον αφορά τα ζητήματα της διαφθοράς, η Εισαγγελία στηρίζεται στους δημοσιογράφους για να εξασφαλίσει στοιχεία για τις ενέργειές της, καθώς τα αρχεία έχουν εξαφανιστεί». Κι ενώ, σύμφωνα με τον προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Ολεξάντρ Τουρτσίνοφ, ο ουκρανικός στρατός διαθέτει «μονάχα έξι χιλιάδες αξιόμαχους άνδρες», το Κοινοβούλιο ψήφισε, στις 13 Μαρτίου, τη συγκρότηση εθνοφρουράς. Τα στρατεύματα, στα οποία ενδέχεται να ενσωματωθούν οι ριζοσπαστικότεροι εθνικιστές και κυρίως τα μέλη του ακροδεξιού Δεξιού Τομέα (Praviy Sektor),2 είναι μάλλον απίθανο να αντεπεξέλθουν στις αμυντικές προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η χώρα. Ενδέχεται, ωστόσο, η συγκρότηση της εθνοφρουράς να επιδεινώσει τη δυσπιστία του πληθυσμού που ζει στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Στις 14 Μαρτίου, στην πόλη του Χαρκίβ ξέσπασε φονική αντιπαράθεση ανάμεσα σε μέλη του Praviy Sektor και σε φιλορώσους διαδηλωτές. Στην πραγματικότητα, καθώς το κράτος δίνει την εντύπωση ότι διαλύεται, ίσως η «ουκρανική επανάσταση» να αποτελεί ήδη μια χαμένη ευκαιρία. Χωρίς αμφιβολία, οι πληθυσμοί που ζουν στο ανατολικό τμήμα της θα μπορούσαν να είχαν ενωθεί με εκείνους του δυτικού, σε έναν κοινό αγώνα ενάντια στην ολιγαρχία και στη διαφθορά. Ωστόσο, η έξαψη του ουκρανικού εθνικισμού λειτούργησε απωθητικά για τους ρωσόφωνους του ανατολικού τμήματος, ενώ οι οπαδοί του πρώην προέδρου Γιανουκόβιτς προέβαλλαν διαρκώς το σκιάχτρο της «φασιστικής απειλής». Μερικές εβδομάδες αποδείχτηκαν αρκετές για να χειραγωγηθούν οι φόβοι και το αίσθημα της ταυτότητας και για να οδηγηθεί η χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου.
1 Slawomir Matuszak, «The oligarchic democracy: The influence of business groups on Ukrainian politics», Center for Eastern Studies, Βαρσοβία, Σεπτέμβριος 2012. 2 Βλέπε Emmanuel Dreyfus, «Oι ακραίοι του εθνικισμού», http://monde-diplomatique.gr/ spip.php?article531.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ
LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1
νών μιλούσαν ρωσικά μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Όμως, η τυχοδιωκτική και ρεβανσιστική απόφαση της 23ης Φεβρουαρίου κατέστησε ξαφνικά αληθοφανείς τους ισχυρισμούς της Μόσχας. Για τους πληθυσμούς της Ανατολικής Ουκρανίας, το πρόβλημα δεν είναι ότι η νέα κυβέρνηση της χώρας ανέβηκε στην εξουσία ανατρέποντας τον εκλεγμένο πρόεδρο, αλλά το γεγονός ότι η πρώτη απόφαση που έλαβε ήταν να ταπεινώσει τους μισούς από τους πολίτες της χώρας. Εκείνη ακριβώς την ημέρα, η πλατεία του Μαϊντάν έχασε την Κριμαία. Μάλιστα, κανένας δεν ξεχνάει ότι η χερσόνησος «προσφέρθηκε ως δώρο» στην Ουκρανία το 1954 από τον Νικήτα Χρουστσόφ. Το γεγονός οδήγησε τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να προβεί στην εξής παρατήρηση στις 17 Μαρτίου, αμέσως μετά από το δημοψήφισμα με το οποίο ο πληθυσμός της Κριμαίας επιδοκίμασε την ένωση της περιοχής με τη Ρωσία: «Εάν εκείνη την εποχή η Κριμαία εντάχθηκε στην Ουκρανία σύμφωνα με τους σοβιετικούς νόμους (...), χωρίς να ζητηθεί η γνώμη του λαού της, σήμερα αυτός ακριβώς ο λαός αποφάσισε τη διόρθωση του λάθους. Αντί να εξαγγέλλονται κυρώσεις, το γεγονός θα έπρεπε να χαιρετίζεται».3 Τα λόγια του προκάλεσαν πραγματική ψυχρολουσία στις Βρυξέλες, οι οποίες -σε συνεργασία με την Ουάσιγκτονετοίμαζαν μια σειρά αντιποίνων εναντίον της Μόσχας (περιορισμοί στο δικαίωμα στα ταξίδια και πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων Ουκρανών και Ρώσων υπεύθυνων). Παρά το γεγονός ότι αυτό που επιθυμεί η Ρωσία δεν είναι δυνατόν να δικαιολογηθεί, θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε τα κίνητρά της. Πόσω μάλλον που η Ουκρανία θα μπορούσε να χάσει πολύ περισσότερα από την Κριμαία, εάν οι πολλές συναναστροφές με την τόσο ευγενική Βικτόρια Νούλαντ4 την ωθούσαν να προσχωρήσει στο ΝΑΤΟ. Μάλιστα, ορισμένοι από τους ισχυρούς άνδρες της νέας κυβέρνησης, στην οποία συμμετέχουν τέσσερις υπουργοί που ανήκουν στο υπερεθνικιστικό κόμμα Svoboda, είναι πεπεισμένοι για την ορθότητα αυτής της ιδέας. Ίσως έχει φθάσει η στιγμή να απαλλαγεί η αρθρογραφία που αναφέρεται στη Ρωσία από τη φράση «Ψυχρός Πόλεμος». Αυτή η απλούστευση, η οποία δεν παρουσιάζει καμία ιστορική αντιστοιχία με την πραγματικότητα, χρησιμοποιείται κυρίως για να δικαιολογήσει την εκδήλωση μπαγιάτικων -παβλοφικού τύπου- φαντασιώσεων για ανασύσταση του διπλολισμού. Ο Τζον Μακέιν, ο Αμερικανός Ρεπουμπλικανός πρώην υποψήφιος για τον Λευκό Οίκο, μας έδωσε ένα αξιομνημόνευτο παράδειγμα, κατακεραυνώνοντας τον Πούτιν και χαρακτηρίζοντάς τον «Ρώσο ιμπεριαλιστή και απαράτσνικ της KGB», ο οποίος υποτίθεται ότι έχει πάρει θάρρος από την αδυναμία του Μπάρακ Ομπάμα. Προφανώς, ο Αμερικανός πρόεδρος είναι τόσο απασχολημένος με τα ασφαλιστικά προγράμματα υγείας των συμπατριωτών του, ώστε δεν συνειδητοποιεί ότι «η επίθεση στην Κριμαία (...) γεμίζει θράσος κι άλλους επιτιθέμενους, από τους Κινέζους εθνικιστές ώς τους τρομοκράτες της Αλ Κάιντα ή το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν».5 Απ’ ό,τι φαίνεται, στην Ουάσιγκτον και στις Βρυξέλες υιοθετούν τους ίδιους τόνους και συνεννοούνται για να ρίξουν λάδι στη φωτιά της ουκρανικής κρίσης και όχι για να την κα-
Απ’ ό,τι φαίνεται, στην Ουάσιγκτον και στις Βρυξέλες υιοθετούν τους ίδιους τόνους και συνεννοούνται για να ρίξουν λάδι στη φωτιά της ουκρανικής κρίσης και όχι για να την κατευνάσουν
τευνάσουν. Όσο για την Άνγκελα Μέρκελ, μένει μακριά από όλες αυτές τις υπερβολές και μιλάει στο τηλέφωνο (στα ρωσικά) με τον Πούτιν. Αυτοί οι δύο, όχι μόνον συνεννοούνται, αλλά και καταλαβαίνονται. Τι κι αν οι θέσεις τους είναι διαμετρικά αντίθετες; Θεωρούν ότι αυτό δεν είναι λόγος ανταλλαγής ύβρεων, αλλά διαλόγου και σκληρής διαπραγμάτευσης. Σε αυτό το σημείο, η Μέρκελ διαφέρει από τον Γιανουκόβιτς, ο οποίος δεν κατάλαβε το παραμικρό από την ψυχολογία του «προστάτη» του: «Η Ρωσία οφείλει να δράσει», βροντοφωνάζει ο εξόριστος της 28ης Φεβρουαρίου του 2014. «Γνωρίζοντας τον χαρακτήρα του Βλαντίμιρ Πούτιν, αναρωτιέμαι γιατί είναι τόσο επιφυλακτικός και γιατί σωπαίνει». Αυτή ακριβώς είναι η ουσία του προβλήματος: ο έκπτωτος Ουκρανός πρόεδρος μιλάει και φέρεται χωρίς να ενδιαφέρεται για τις υπάρχουσες πληροφορίες, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες προοπτικές και χωρίς να νοιάζεται για το τι σκέφτονται οι πολίτες της χώρας του. Συνεπώς, αδυνατεί να καταλάβει τον Πούτιν, δεδομένου ότι, πίσω από τους απότομους τρόπους του Ρώσου ηγέτη, κρύβεται η επιθυμία του να μην παρατραβήξει το σκοινί, να αποσπάσει όσο το δυνατόν περισσότερα, χωρίς όμως και να υπερβεί τα όρια, αντίθετα από τον Γιανουκόβιτς, αλλά και από τους οπαδούς της συνεχούς επέκτασης του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Ο Ρώσος πρόεδρος έπαιξε το στρατιωτικό χαρτί του με έμμεσο τρόπο, με τη διείσδυση στην Κριμαία Ρώσων στρατιωτών δίχως στολές και διακριτικά, που είχαν ως αποστολή να λειτουργήσουν αποτρεπτικά, σε συνδυασμό με
στρατιωτικά γυμνάσια στα σύνορα της Ουκρανίας, κι όλα αυτά για να μεταφέρει με ακόμα αποτελεσματικότερο τρόπο την αντεπίθεσή του στο πεδίο της νομικής διαμάχης. Με το δημοψήφισμα της 16ης Μαΐου, το ζήτημα της απόσχισης της χερσονήσου της Κριμαίας έχει στο εξής μετατραπεί σε πρόβλημα του διεθνούς δικαίου, για το οποίο υπάρχει η νομολογία που δημιούργησε η περίπτωση του Κοσσόβου, του προπατορικού αμαρτήματος των Δυτικών, το οποίο τους θέτει ενώπιον των δικών τους αντιφάσεων. Είναι επείγον να συνειδητοποιηθούν οι μακροπρόθεσμες γεωπολιτικές ισορροπίες, έτσι ώστε να ελεγχθούν οι «συνέπειες της αλλαγής». Με άλλα λόγια, το ζητούμενο είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι οφείλουμε να σκεφθούμε την έννοια της αλληλεπίδρασης (Wechselwirkung), την οποία ο Καρλ φον Κλαούζεβιτς, ο διάσημος αναλυτής στρατηγικής, είχε αναγάγει σε εργαλείο για την κατανόηση όλων των έλλογων αναμετρήσεων, οι οποίες επιλύονται με τη βία ή με την απειλή προσφυγής σε αυτήν. Υπάρχει μέσα στη δυτική λογομαχία μια πανικόβλητη άρνηση των «ασταθών μεταβλητών», από την οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η διπλωματία της περιορίζεται σε σπασμωδικά αντανακλαστικά. Η Ρωσία θεωρεί ότι υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά στις διεθνείς σχέσεις. Η Κίνα έχει καταλήξει σε παραπλήσια ανάλυση της κατάστασης και απείχε από την ψηφοφορία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ της 16ης Μαρτίου για την έκδοση ψηφίσματος που θα καταδίκαζε τη ρωσική πολιτική στην Κριμαία. Πράγματι, υποτίθεται ότι στην περίπτωση του Αφγανιστάν, το 2001, του Ιράκ, το 2003, και της Λιβύης, το 2011, κινητοποιήθηκαν οραματίστριες μεγάλες δυνάμεις, στις οποίες το μόνο που θα μπορούσε να προσάψει κανείς είναι ο αδέξιος απελευθερωτικός ζήλος τους. Αντίθετα, υποτίθεται ότι ο μόνος τρόπος που έχουν βρει οι υπόλοιποι παράγοντες της διεθνούς ζωής για να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους, είναι οι καταδικαστέες επιθέσεις εναντίον άλλων κρατών. Για τον Φρανσουά Ολάντ, το δημοψήφισμα της 16ης Μαρτίου είναι ένα «ψευδοδημοψήφισμα, γιατί δεν είναι σύμφωνο ούτε με το εσωτερικό ουκρανικό δίκαιο ούτε με το διεθνές δίκαιο» (δήλωση της 17ης Μαρτίου). Στις 17 Φεβρουαρίου του 2008, εννιά χρόνια μετά
από μια στρατιωτική επέμβαση η οποία είχε αποφασιστεί χωρίς την έγκριση του ΟΗΕ, το αλβανικό κοσσοβάρικο Κοινοβούλιο ψήφιζε την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της σερβικής αυτόνομης επαρχίας του Κοσσόβου, με την υποστήριξη της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ρωσία, αλλά και η Ισπανία, αρνήθηκαν -κι εξακολουθούν να αρνούνταινα αναγνωρίσουν την παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Το ίδιο είχε πράξει και η... Ουκρανία. Οι Ουκρανοί πρέπει να εργαστούν σκληρά σε τρία εξαιρετικά σημαντικά ζητήματα: την επίτευξη γεωπολιτικής ισορροπίας με την Ευρώπη και τη Ρωσία, την πολιτισμική και γλωσσική ισότητα των πολιτών που ζουν στο ανατολικό και στο δυτικό τμήμα της χώρας, την εξάλειψη της διαφθοράς των ελίτ. Είτε οι ελίτ είναι «δημοκρατικές» είτε «φιλορωσικές», άδειασαν εξίσου τα ταμεία της χώρας και χρησιμοποίησαν τους ίδιους συμβούλους επικοινωνίας.6 Μονάχα με αυτό το τίμημα θα γίνει πραγματικά απαραβίαστη η εδαφική ακεραιότητα της χώρας, η οποία -παρ’ όλες τις δηλώσεις των διπλωματών με την εξαιρετικά ασθενική μνήμη- είναι τόσο εξασφαλισμένη, όσο κι εκείνη της Τσεχοσλοβακίας, το 1992, της Σερβίας, το 1999, ή του Σουδάν, το 2011. Η ουκρανική πρόκληση δεν είναι εξωτερική, αλλά εσωτερική. Όπως παρατηρούσε ο κοινωνιολόγος Γκέοργκ Σίμελ, «τα σύνορα δεν αποτελούν χωροταξικό δεδομένο με κοινωνιολογικές επιπτώσεις, αλλά κοινωνιολογικό δεδομένο που εκφράζεται με χωροταξική μορφή». Όσο για το ερώτημα που πρέπει να μας απασχολεί, δεν είναι το εάν ο Πούτιν είναι η μετενσάρκωση του Ιβάν του Τρομερού, αλλά το εάν οι ουκρανικές «ελίτ» θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και εάν θα κατορθώσουν να εξελιχθούν σε κοινωνικούς αρχιτέκτονες, οι οποίοι θα αποκαταστήσουν την ενότητα μιας χώρας με πολλαπλά πρόσωπα. Εκείνη την ημέρα, την οποία ελπίζουμε ότι θα δούμε κάποτε, η Ουκρανία θα αξίζει επιτέλους τα σύνορά της. 1 (Σ.τ.Μ.) Αναφορά στο ναυάγιο του πυρηνικού υποβρυχίου Κουρσκ, για το οποίο ο Πούτιν κατηγορήθηκε ότι αρνήθηκε -για λόγους γοήτρου και διαφύλαξης του στρατιωτικού απορρήτου- τη βοήθεια των Δυτικών, αφήνοντας το πλήρωμα να πεθάνει αβοήθητο στα βάθη της θάλασσας και δημιουργώντας μια δυνητική γιγάντια βόμβα ρύπανσης.
Η «βελούδινη επανάσταση» του 1989 οδήγησε, το 1992, στη διαίρεση του κράτους σε δύο οντότητες, με εθνοτικά και γλωσσικά κριτήρια.
2
Δήλωση στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Interfax, 17 Μαρτίου 2014.
3
Κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνομιλίας με τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Ουκρανία, η οποία διέρρευσε τον Φεβρουάριο, η Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών, αρμόδια για τα ευρωπαϊκά ζητήματα, είχε αναφωνήσει: «Να πάει να γαμ... η Ευρώπη!». 4
John McCain, «Obama has made America look weak», The New York Times, 14 Μαρτίου 2014.
5
Ο Αμερικανός Πολ Μάναφορτ συμβούλευε τον Γιανουκόβιτς από το 2004 ώς το 2013. Προηγουμένως, είχε υπηρετήσει τον Ρόναλντ Ρίγκαν, τον Τζορτζ Μπους και τον Μακέιν. Βλέπε Alexander Burns και Maggie Haberman, «Mystery man: Ukraine’s US political fixer», Politico, 5 Μαρτίου 2014, www.politico.com 6
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ