The Insider #Oct 2014

СЭДЭВ

Баян Монголын рахиттай санхүү

ЗОЧИН

Г.Амартүвшин: Хүмүүсийн орлого хадгаламж бүрдүүлэхэд хүрэлцэхгүй байна

FINANCIAL TIMES

Хөрөнгө оруулалтын банк VS дижитал хувьсгал

6 000

THE WALL STREET JOURNAL

Бондын зах зээлд юу хамгийн чухал вэ

OCTOBER | 2014

САНХҮҮГ САНААШРУ УЛСАН НАМАР

· SOCIAL CLUB · · COMMUNITY ORGANIZATION · 303, 3rd Floor TG Building, 1st Khoroo, Sukhbaatar District Ulaanbaatar, Mongolia +976 7011-4349 narankhuu@freemarket.mn

AГУУЛГА 29 | Хүн төрөлхтөн хөгширч байна 41 | Ши Жинпиний айлчлал ба

төмөр замын асуудал

06 | ЭРХЛЭГЧИЙН ЗУРВАС 08 | ЭДИЙН ЗАСАГ | ДЭЛХИЙН ТОЙМ 09 | ЭДИЙН ЗАСАГ | MОНГОЛЫН ТОЙМ

9

10 | ИНФОГРАФИК |

-Р ДУГААРТ

Та банктай холбогдож чадсан уу 12 | THE WALL STREET JOURNAL

Бондын зах зээлд юу хамгийн чухал вэ 18 | INSIDER | ЗОЧИН

ЗҮҮН БА ЗҮҮН ӨМНӨД АЗИЙН ЭДИЙН ЗАСАГ

Г.Амартүвшин: Хүмүүсийн орлого хадгаламж бүрдүүлэхэд хүрэлцэхгүй байна 24 | INSIDER | СЭДЭВ

Баян Монголын рахиттай санхүү 30 | CHINA ECONOMIC REVIEW

Бээжин BRICS-ээр Вашингтоныг хүлнэ

24

32 | НЭГ СЭДВЭЭР | Байр суурь 36 | FINANCIAL TIMES

Хятадын хямдхан банкууд 38 | FINANCIAL TIMES

Хөрөнгө оруулалтын банк VS дижитал хувьсгал 42 | FINANCIAL TIMES

Морган Стэнли иргэдийн банк руу дөхөв 44 | BLOOMBERG VIEW

Bitcoin-Либерал улсын бодит аюул 48 | CHINA ECONOMIC REVIEW

Хятадын бирж дэх “тэнэг мөрийцөөн” арилсангүй 52 | ТЕХНОЛОГИ

Зөгнөлийг дэргэд амилуулсан технологиуд 54 | CЭТГЭГЧИД |

Австрийн дэг сургуулийг үндэслэгч 55 | ЭДИЙН ЗАСАГ | БОЛОВСРОЛ

“Зах зээл ба төр”

58 | INSIDER | СОНГОЛТ

БАЯН МОНГОЛЫН РАХИТТАЙ САНХҮҮ

CONNECT Contact the editorial team: info@insider.mn 7011-4349 Marketing, Sales 99090214

4 | O C TO B E R 2014

COVER ILLUSTRATION Incomible | Shutterstock

ДЭЛХИЙ ДАХИНД

OCTOMBER | 2014 ISSUE | 8

ЭРХ ЛЭГ ЧИЙН ЗУ РВ АС

САНХҮҮГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ Сайн байна уу. Insider сэтгүүлийн эрхэм уншигч таны амрыг эрэн мэндчилье.

Ерөнхий эрхлэгч М.Халиунбат

Сэтгүүлийн маань найм дахь дугаар

Редактор П.Түвшин

таны гар дээр очиж байна. Бид танд цаг

үеэ олсон, ач холбогдлын хувьд үнэ цэнээ

Тоймч Г.Байгалмаа

алдаагүй гэж үзсэн сэдвүүдийг сонгож сэтгүүлээ бэлдэж байгаа билээ. Энэ

Орчуулагч, редактор Н.Энхнаран

удаагийн дугаарт дэлхийн санхүүгийн

Сэтгүүлч Н.Хасар

зах зээлтэй холбоотой мэдээллүүдийг багтаалаа.

Нийтлэлч T.Наранхүү

Монгол орны хувьд санхүүгийн зах

зээлийн бараг 95 хувийг банкны салбар

Нийтлэлч Орги

эзэлдэг. Банкны салбар нь цөөн хэдэн

Эдийн засгийн зөвлөх Майк Рейра

томоохон тоглогч бүхий олигополь зах зээл. Мөн гадаадын томоохон банкууд Монголд орж ирэх талаар сүүлийн үед яриа их өрнөсөн. Энэ салбарт байгаа

Маркетинг, Борлуулалт М.Цэвэлмаа

протекцинист бодлого салбарыг хойш чирэх хүчин зүйл болж байна уу гэмээр.

Гэхдээ салбарын амжилтыг чамлаж болохгүй. Арав гаруй жилийн өмнөх нөхцөл

Дизайнер Ж.Оюунжаргалан

байдалтай өнөөдрийг харьцуулшгүй. Санхүүгийн зах зээлийн бусад төрлүүд

болох хөрөнгийн зах зээл, үнэт цаасны зах зээл, хувьцаа болон бондын зах зээл хөгжөөгүй байгаа нь Монголд бизнес эрхлэхэд нэг сул тал бий болгож байгааг

The Insider сэтгүүлийн хэвлэмэл

байнга ярьдаг. Энэ салбар хөгжиж байж бүс нутгийн хэмжээний, түүнээс том

хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг

хэмжээний бизнесүүд төрнө. Тиймээс бид ухаан бодлоо уралдуулж, амжилттай

ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол Улсад зөвхөн The Insider

яваа нэгний туршлага, бенчмаркийг яаралтай өөриймшүүлж энэ салбараа

сэтгүүл эзэмших эрхтэй. Дээр дурдсан

хөгжүүлэх юмсан.

материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр

Манай сэтгүүлийн энэ дугаараас та Хасбанкны Ерөнхий захирал

дахин нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг

Г.Амартүвшинтэй хийсэн сонирхолтой ярилцлага, Financial times-ийн Хятадын

хуулийн дагуу хориглоно. Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны

банкны талаарх нийтлэл, Биткойн төлбөрийн нэн шинэ хэлбэрийн талаар гээд

агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага

сонирхолтой нийтлэлүүд, байр суурийг унших болно.

хүлээхгүй болно.

Ингээд та бүхэн манай сэтгүүлийг таалан болгооно уу. Сэтгүүлтэй холбоотой

Сэтгүүлийн үүсгэн байгуулагч

Торгоны зам сан

санал хүсэлтэй илгээхийг хүсвэл манай редакцтай холбогдоорой. Бид таны санал хүсэлтийг таатай хүлээн авах болно.

CONNECT Contact the editorial team: info@insider.mn 7011-4349 Marketing, Sales 99090214

6 | O C TO B E R 2014

Хүндэтгэсэн, Торгоны зам сангийн Гүйцэтгэх захирал, Ерөнхий эрхлэгч М.Халиунбат

ЧӨЛӨӨТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ҮЗЭЛ САНААГ НИЙГЭМД ТӨЛӨВШҮҮЛЭХЭД ӨӨРСДИЙН ХУВЬ НЭМРИЙГ ОРУУЛАХ

ЧӨЛӨӨТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭДИЙН ЗАСАГ

ХУВЬ ХҮНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨ

ЦОМХОН, ХУУЛЬ ХЭРЭГЖҮҮЛДЭГ ТӨР

WWW.SILKROADFOUNDATION.MN УТАС: 7011 4349

ЭДИЙН З АС А Г |

ДЭЛХИЙН ТОЙМ

Хятадын худалдаа өсөлттэй байна Албаны хүмүүсийн хэлснээр Хятадын экспорт,

импортын хэмжээ төсөөлж байснаас хол давсан байна. Өнгөрсөн сарынхаас экспортын хэмжээ 15.3 хувь,

импорт долоон хувиар өсөн, энэ сарын худалдааны өсөлт 31 тэрбум долларт хүрлээ. Мэргэжилтнүүд

экспортын хэмжээг 12 хувийн өсөлттэй, импортыг гурван хувийн бууралттай гарах байх хэмээн

таамаглаж байсан юм. Хятадын эдийн засаг өсөлтийн хурдаа хадгалахад хэд хэдэн бэрхшээл байсан бөгөөд

гадаад худалдааны ахлах шинжээч Том Левинсон хэлсэн. Оросын гаалийн албанынхны мэдээллээс үзэхэд Хятад улс Оросын худалдааны хамгийн

том хөрш. Өнгөрсөн жилийн байдлаар хоёр улсын худалдааны эргэлт 89 тэрбум долларт хүрсэн

байна. Медведевийн хэлснээр энэхүү эргэлт дараа жил гэхэд 100 тэрбумд хүрэх бөгөөд 2020 оны байдлаар 200 тэрбум болох аж.

тухайлбал үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа суларч,

орон сууцны дотоодын эрэлт суларсан зэрэг олон

Эдийн засгийн Нобелийн шагналтан тодров

Орос, Хятад валютын своп хэлцлээ нэмэгдүүллээ

иргэн Тулузын

асуудал байсаар байна.

ОХУ болон БНХАУ-ын Төвбанкууд юань, рублийн

Францын

Их сургуулийн

профессор Жан

своп хэлцлийг нэмэгдүүлэх гэрээ байгуулснаар хоёр

Тироле Засгийн газрууд банкны салбараас

Хятадын Төрийн зөвлөлийн Ерөнхий сайд Ли

эдийн засгийн шинжлэх ухааны Нобелийн

орны худалдааг хоёр дахин нэмэгдүүлэх боломжтой боллоо. Оросын Ерөнхий сайд Дмитрий Медведев, Кэчиан нараас бүрдсэн төлөөлөгчдийн Москва

дахь уулзалтаар санхүү, технологи, эрчим хүч зэрэг салбарын 38 гэрээ хэлэлцээр үзэглэснээр гурван

жилийн хугацаанд хэрэгжих своп хэлцэл 150 тэрбум юанийн хэмжээнд хүрэх ажээ. Оросын хувьд эрчим

хүч, санхүүгийн салбар нь өрнөдийн орнуудын хориг арга хэмжээнд хамрагдсан учраас доллар ноёрхсон зах зээлээс аль болох холдож хөрөнгийн шинэ эх

үүсвэр хайх шаардлагатай байгаа юм. Оны эцсээр

юань Орост еврог бүрэн орлох хэмжээнд хүрнэ хэмээн HSBC мэдээлж байна. Евро олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр долларын дараа ордог валют юм.

Хэмжээний хувьд Оростой байгуулсан энэхүү хэлцэл нь Хятадын Төвбанк Шведийн Үндэсний банктай байгуулсан хэлцэлтэй эн зэрэгцэж байгаа бөгөөд

зөвхөн Бразилтай байгуулсан 190 тэрбум юанийн хэлцлийн л дараа орж байна хэмээн Сбербанкны 8 | O C TO B E R 2014

эхлэн харилцаа холбооны салбар хүртэлх аж

үйлдвэрийн газруудыг зохицуулах судалгаагаараа шагналыг хүртлээ. Шведийн Эзэн хааны шинжлэх ухааны академийн албаныхны хэлснээр түүний судалгааны дагуу засгийн газрууд томоохон аж ахуйн байгууллагуудын үйл ажиллагааг

дэмжсэнээр илүү их бүтээмжид хүрч, хор хөнөөл

бүхий өрсөлдөгчид, үйлчлүүлэгчдээс сэрэмжилж чадна хэмээн үзэж байгаа аж. Стокгольмийн Их сургуулийн эдийн засгийн профессор,

Нобелийн шагналыг олгох коммисын шүүгч

Торе Эллингсоны хэлсэнээр бидний амьдралд томоохон фирмүүд ихээхэн үүрэгтэй. Иймээс

ямар зохицуулалтуудыг хэрхэн хэрэгжүүлснээр

томоохон фирмүүд нь нийгмийн ашиг сонирхолд

хамгийн тохиромжтой байдлаар ажиллаж болохыг

тодорхойлох аж. Тироле нь 1988 оноос хойш Эдийн засгийн нобелийн шагналыг хүртэж байгаа анхны Франц хүн юм.

iPHONE 6-ГИЙН ТҮГЭЭЛТ РЕКОРД ТОГТООНО 2014 оны аравдугаар сарын сүүл гэхэд Apple компани i Phone 6 болон i Phone 6 plus гар утсаа Хятад, Өмнөд Африк зэрэг орныг оролцуулаад 36 шинэ зах зээлд нэвтрүүлэх аж. Сарын сүүлээр нийт 69 оронд бүтээгдэхүүнээ худалдаалах бөгөөд Apple компанийн мэдэгдсэнээр энэ бол тэдний бүтээгдэхүүний хамгийн хурдан түгээлт болж байгаа. Энэ сарын эхээр Хятад, Энэтхэг, Монако зэрэгт i Phone нэвтэрсэн. Харин ирэх долоо хоногт Польш, Чех зэрэг Европын орнуудад худалдаалж эхлэх юм байна.

| ЭДИЙН З АС А Г

МОНГОЛЫН ТОЙМ

Улаан буудайн үнэ тэнгэрт хадав Тариалан эрхлэгчид салбарын сайддаа гомдол гаргаж, жагсаж цугласны үр дүнд Тариалан

эрхлэлтийг дэмжих сан нэг тонн улаан буудайн үнийг 550 мянгаар худалдаж авахаар боллоо.

Өнгөрсөн жилийн байдлаар бол нэг тонн улаан буудайн үнэ 460 мянган төгрөг байсан бөгөөд

дэлхийн зах зээл дээрх улаан буудайны үнэ ойрын хэдэн жилд 280 доллараас хэтрэхгүй байгаа юм. Манай улсын хувьд төр тариалан эрхлэгчдийг

дэмжих нэрээр улаан буудайг шууд худалдан аваад гурилын үйлдвэр эрхлэгчдэд арай бага үнээр

борлуулж зөрүүг нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр

төлөх болоод нэлээд хэдэн жилийн нүүрийг үзэж байна.

Хэдийгээр зөрүүг төлж байгаа боловч зах

зээлийн хуулиараа зохицуулагдах ёстой үнийг

төр зохицуулснаар гурил үйлдвэрлэгчид үнийн

дарамтад цохигдож байна хэмээх шүүмжлэлийг

араасаа дагуулдаг. Тухайлбал энэ жил “Милл Хаус” гурилын үйлдвэр 40 мянган тонн улаан буудай

худалдаж авахаар төлөвлөсөн бол 18 мянгыг л авч чадах нөхцөл үүссэн гэнэ. Эцэст нь гурилын үнэ

хэдэн төгрөгт хүрэх вэ гэсэн асуудал үүсэж байна. Мэдээж нэмэгдэнэ. Иймээс жилээс жилд өргөн хэрэглээний барааны үнэ өсдөг Монгол оронд

гурилын үнэ дахин огцом нэмэгдэх нь тодорхой боллоо.

Оюутолгойн асуудал ярвигтай байна

Далд уурхайн бүтээн байгуулалтад шаардлагатай байгаа зургаан тэрбум долларын 60 гаруй хувь

буюу дөрвөн тэрбумыг хөрөнгө оруулалтын банкны зээлээр шийдэх, мөн банкны зээлийн хариуцлагыг Оюутолгой ХХК -д үүрүүлнэ хэмээн Рио Тинто

зүтгэх болсон байна. Уг нь анхнаасаа байгуулсан гэрээнд төсөлд ил далд уурхайн олборлолтод шаардлагатай санхүүжилтийг аль алиныг нь

хөрөнгө оруулагч тал хариуцна хэмээн заасан. Гэтэл эдийн засгийн нөхцөл байдлын улмаас

Оюутолгой төсөл Рио-Тинто компанид төдийлөн ач холбогдолтой байхаа больсон байж магадгүй

дүр зураг өнөөгийн байдлаар харагдаад байгаа юм. Оюутолгой ХХК-ийн 34 хувийг Монголын Засгийн газар эзэмшдэг. Хэрэв Оюутолгой төсөлд эрсдэл

гарах аваас Рио-Тинто , Turqoise Hill нар эзэмшлийн хувьцаагаа аль нэг улс орны компаниудад

зарчихаад яваад өгч магадгүй гэх болгоомжлол

байна. Тиймээс Монголын Засгийн газарт өрөнд

орох эрсдэл үүсчих гээд байгаа учраас Оюутолгойн сэдэв халуун сэдвийн хүрээнд байна.

ОХУ-д мах экспортлохоор боллоо.

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Монгол Улсад айлчилсан албан ёсны яриа хэлэлцээрүүдийн үр дүнд

Монгол Улсаас Оросын Холбооны Улсад 20 жилийн хугацаанд гаалийн татварыг тэглэж, хэмжээ

харгалзахгүйгээр хөдөө аж ахуйн гаралтай зарим бараа бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхийг дэмжиж

хамтран ажиллах тухай мэдэгдсэн. Саяхан Хөдөө аж ахуйн сайд Ш.Түвдэндорж тэргүүтэй төлөөлөгчид Москва хотод албаны уулзалтад оролцохдоо мах болон махан бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх, эрүүл

мэнд ариун цэврийн шаардлагыг хөнгөвчлүүлэх, мөн квот авах зэрэг хэд хэдэн асуудлаар

тохиролцоонд хүрсэн байна. Иймд яваандаа

Монгол Улсаас ОХУ-д мах гаргах нь тодорхой

боллоо. Хэдийгээр энэ үйл явдал эдийн засгийн

амьдралд нэг талын ашигтай боловч нөгөө талдаа дотооддоо иргэддээ махыг хямд үнээр нийлүүлж

чаддагүй өнөөгийн нөхцөл байдалд Монгол улсад хэр зэрэг ашигтай үйл явдал болох вэ гэдэг дээр

хүмүүс маргаантай байна. Магадгүй цаашдаа махыг их хэмжээгээр гадаадад гаргаад эхлэх юм бол зах

зээл дээр хомсдол үүсэж, махны үнэ өсч иргэдийн амьдралд хүндээр тусаж болох юм.

Нийтэлсэн | Н.Хасар

O C TO B E R 2014 | 9

ИНФ ОГ РАФИК

ТА БАНКТАЙ ХОЛБОГДОЖ ЧАДСАН УУ Технологи нь санхүүгийн үйлчилгээний фирмүүдийн үйл ажиллагааны

Ийм нөхцөл байдалд интеграцид холбогдож хэрэглэгчдийн

бүтээмж болон эрсдлийн менежментийг үргэлж шинэчлэн сайжруулж

хэзээ дуртай цагтаа юу хүсч байгаа зэрэг нь нийцүүлсэн

шинэ бололцоо боломжийг олгосоор ирсэн. Гэсэн хэдий ч аж

шинэ шинэ үйлчилгээг нэвтрүүлэх нь урьд өмнөх цаг

үйлдвэрийн салбар дахь хатуу чанга дэг журам,

үеүүдээс илүүтэй чухал болсон. Технологийн дэвшлүүд

өрсөлдөөн зэргээс үүдэлтэй хүчин зүйлсүүд

банкуудад хэрхэн үр өгөөжөө өгч байгааг та доорх

фирмүүдэд хүчтэйгээр нөлөөлж байна.

мэдээллээс харж болно.

БАНКНЫ УЛАМЖЛАЛТ ТОГТОЛЦОО ЭРСДЭЛИЙГ ИХЭСГЭЖ, ИННОВАЦИЙГ БООМИЛЖ БАЙНА. ДЭМЖИХ ЧИГЛЭЛИЙН АЛБА

2013 ОНЫ FINEXTRA –ГИЙН ДЭЛХИЙН БАНКНЫ АРИЛЖААНЫ СУДАЛГААНААС

УЛАМЖЛАЛД СУУРИЛСАН ХЭВЭЭРЭЭ.

84%

69%

55%

хэрэгслийн үйл ажиллагааны

байдал нь орлогын өсөлтөд

үр бүтээмжийг дээшлүүлэхэд

бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд.

саад тотгор болж байна.

хөрөнгө оруулалт хийж байна.

ТЕХНОЛОГИД ЗОРИУЛСАН ТӨСВИЙН ДИЙЛЭНХ ХЭСЭГ НЬ УЛАМЖЛАЛЫГ ХЭВЭЭР ХАДГАЛАХ МЕНЕЖМЕНТЭД ЗАРЦУУЛАГДАЖ БАЙНА.

90%

Төлбөр тооцооны арга

Үйл ажиллагааны үр бүтээмжгүй

Дэлхийн санхүүгийн салбарын

FINEXTRA СУДАЛГААНААС ГАРГАСАН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ БИЗНЕС СТРАТЕГИЙН ТОП 3 ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

81% Төлбөр тооцооны гар

73% 64%

ажиллагааг багагсгах

тооцооны шилжүүлгийн

Банк хоорондын төлбөр ил тод байдал

10 | O C TO B E R 2014

Оршиж буй тогтолцоон дахь Хөрөнгө оруулалтын өгөөж болон үйл ажиллагааны олон талт чадавхийг боломжит хэмжээнд өсгөх

ИНФ ОГ РАФИК

ХОЛБОГДСОН БАНКУУД МОБАЙЛ БАНК , ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ ОНЦЛОГ НЬ ШИНЭ СМАРТ ХЭРЭГСЛҮҮДИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮР НӨЛӨӨГ ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖҮҮЛЖ БАЙНА ДЭМЖИХ ЧИГЛЭЛИЙН АЛБА УЛАМЖЛАЛД СУУРИЛСАН ХЭВЭЭРЭЭ.

2010-2014 ОНД ХИЙГДСЭН МОБАЙЛ ХИЙГДСЭН ТӨЛБӨР ТООЦООГ

ТЕХНОЛОГИД ЗОРИУЛСАН ТӨСВИЙН ДИЙЛЭНХ ХЭСЭГ НЬ УЛАМЖЛАЛЫГ

ТООЦООЛСОН БАЙДАЛ

ХЭВЭЭР ХАДГАЛАХ МЕНЕЖМЕНТЭД ЗАРЦУУЛАГДАЖ БАЙНА

77%

одоогийн байдлаар Мобайл

92.3%

банкны үйлчилгээг нийт үйлчлүүлэгчиддээ санал

55%

болгож байна.

Банкны бус нийлүүлэгчдээс

Банкны нийлүүлэгчдээс

Дараа жил гэхэд Мобайл үйлчилгээний боломжуудыг нэвтрүүлнэ.

2012

2014

ХОЛБОГДСОН БАНКУУД ХЭРЭГЛЭГЧДЭД ХАНДСАН ҮЙЛЧИЛГЭЭНД ХАМГИЙН СҮҮЛ ҮЕИЙН ТЕХНОЛОГИУДЫГ НЭВТРҮҮЛЭХ

ХОЛБОГДСОН БАНКУУД ХЭРЭГЛЭГЧ ТӨВТЭЙ АППЛИКЕЙШНД ХОЛБОГДОХ НЬ

НИЙГМИЙН СҮЛЖЭЭ БОЛОН ТЕХНОЛОГИЙН ДЭВШИЛ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ

САНХҮҮГИЙН АППЛИКЕЙШНҮҮД НЬ АППЛИКЕЙШНИЙ ТӨРӨЛ АНГИЛАЛ

ХӨГЖИЛД ХУВЬСГАЛ ХИЙЖ БАЙНА

ДОТОР ХАМГИЙН ХУРДАЦТАЙ АСӨЖ БАЙГАА САЛБАР АЖ

2009 2013

42

13% 77%

Credit Aqricole банкны мобайл аппликейшнүүд

ЭХ

А

харилцагчийн хэрэглээнд ХҮҮ

ГИЙ

70 66

ЗУРАГЖУУЛАЛТЫН

35 43 43

ЗА

МЕ

СС Е

Ж

СУ Р

ТА Л

ЗАР ЧИЛ ГА А

НЫ

Pay Pal Stripe Amazon Authorize.ne t

ЭЛЕКТРОН ТӨЛБӨР ТОООЦООНЫ СИСТЕМИЙН ИННОВАЦИЙГ ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЭН ХӨГЖҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛЭЭР ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛЖ БУЙ БАНКНЫ БУС ӨРСӨЛДӨГЧИД

6.7 САЯ BBVA Банкны картын төлбөр тооцооны мэдээллийн

ТӨ ТО Л Б ОЦ ӨР ОО

Н ИЙ СГ ЫН ЗР ГА

52

ДЭМЖИХ ЧИГЛЭЛИЙН АЛБАНЫ

31

38

зүйрлэшгүй өсгөж байна. НЫ

28

35

нэвтрүүлэх эрх чөлөөг АА

Х АМГИЙН А ЛДАРТАЙ

тулгуурласан үйлчилгээ

Н

ЛД

Н

Л

А

Ы

хэрэглэгчиддээ

ДА

лабарториудын байршил.

И

Ж

УХ

Н

СА Н

ХУ

150

Дойче банкин дахь Банкинд суурилсан аппликейшнүүд болон Autobahn App market

тоо 3 Капиталын хэмжээ.Санхүүгийн инновацийн

санхүүгийн фирмүүдийг

АППЛИКЕЙШНҮҮДИЙН ТООЦООЛОЛ

Ш

Аппликейшнүүд нь

6 САРЫН ХУГАЦААН ДАХЬ

Инновацид хөрөнгө оруулсан банкуудын хувь хэмжээ

сангийн аппликейшин дахь хандалт “Иннова Челленж”судалгааны 2 сарын дотор 6.7 саяд хүрэв.

ШИНЭ Doge Telecash Motley Bunch Veritrans

MuleSoft ©

O C TO B E R 2014 | 11

THE WALL S TREE T JOURN AL

12 | O C TO B E R 2014

БОНДЫН ЗАХ ЗЭЭЛД ЮУ ХАМГИЙН ЧУХАЛ ВЭ БИЛЛ ГРОСС PIMCO-ГООС ГАРСАН НЬ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДАД ЦАГ ҮЕИЙН ТАВАН АСУУДЛЫГ ТАВЬЖ БАЙНА

Билл Гроссын PIMCO-гоос огцом гарсан явдал

хөрөнгө оруулагчдад таван чухал асуудлыг бий

болгожээ. Дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий бондын

менежер ноён Гросс есдүгээр сарын 26-нд Номхон далайн Хөрөнгө оруулалтын менежментээс гэнэт гарсан. Энэ нь тогтмол орлоготой зах зээлийг

бужигнуулж, наймдугаар сарын эцэст 222 тэрбум ам.долларын хөрөнгөтэйгээр тэргүүлж байсан Songquan Deng | Shutterstock

PIMCO Total Return санд 23 тэрбум ам.долларын “хөл үймээн” дэгдээжээ. Тэрбээр сангаас гармагцаа 2014 оны тавдугаар сард үйл ажиллагаагаа дөнгөж 13

сая ам.долларын хөрөнгөтэй эхлүүлсэн Janus Global Unconstrained Bond Fund-д ажиллах болсон юи. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд энэ нь бондын

стратегийг дахин үнэлэх таатай боломж

олгож байна. Гэвч юуны түрүүнд яаран хөдлөх шаардлагагүй.

O C TO B E R 2014 | 13

THE WALL S TREE T JOURN AL

ТАТВАР ТАНЫ СЭТГЭЛИЙГ ЗОВООГООГҮЙ, БАС ГРОССЫН УДИРДДАГ JANUS САНД ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ХИЙХЭЭР БОДОЖ БАЙГАА БОЛ ЮУ РУУ ОРЖ БАЙГААГАА МЭДНЭ ГЭДЭГТ ИТГЭЛТЭЙ БАЙНА.

Хэрвээ та хүүгийн түвшний өсөлтөд санаа зовж,

Гроссын удирдсан аварга сан практик биш

өөрт чинь хэрэгтэйд итгэлгүй байгаа бол энд таны

олсон тохиолдолд хоёр зуун сая доллар болгохын

PIMCO Total Return-ы хөрөнгө оруулж, бондын

зорилго одоо яахыг сонирхож, бондын ямар сан

цаашид юу хийх тухай тодорхойлоход туслах таван асуултын хариу байна.

ТА ҮЛДЭХ ҮҮ ЭСВЭЛ ЯВАХ ЁСТОЙ ЮУ

Энэ асуултын хариуд Мэрилэнд мужийн санхүүгийн зөвлөх компани ALEPH Investments-ийн Дэвид Меркель “Энэ нь зарим талаар таны татварын төлбөрт хэрхэн нөлөөлөхөөс хамаарна” гэжээ.

“Хэрвээ надад урт хугацааны ашиг байсан бол татвар төлөхийг (хөрөнгийн ашиг) хүсэхгүй, PIMCO-гийн

үйл ажиллагаанд итгэсэн хэвээр үлдэх байсан” гэж 10 сая ам.долларын компани удирддаг Меркель хэлсэн юм. Урт хугацааны капиталын татварын

ашиг дундаж түвшний олон хөрөнгө оруулагчдын хувьд 15 хувь, чинээлэгт нь бараг 24 хувь байна.

Ноён Гросс ухаалаг байж болох ч PIMCO-гийн тухайд тийм байсангүй. Компанийн олон сангийн зээлийн түүх бүхий хоёр их наяд ам.долларын хөрөнгөнд

PIMCO-гийн хамтран үндэслэн байгуулагч, хөрөнгө оруулалтын экс захирал ноён Гросс гар хүрсэнгүй.

Mutual Fund Observer сайтын редактор Дэвид

Сноубол ноён Гроссын гарсан явдал компанийг

олон сарын турш тавгүйтүүлсэн хурцадмал байдлыг хөнгөвчилж, үлдсэн багцын менежерүүдэд ажлаа хөнгөхөн хийх боломж олголоо гэжээ.

Түүний зэрэгцээ ноён Гроссын хамт олон сангийн

урт хугацааны тогтвортой үлдэгдлээс зээл олгох

аж. PIMCO-гийн хөрөнгө оруулалтын шинэ захирал Даниел Иваскины удирддаг Pimco Income сан 2007

төлөө зүтгэдэг байсан. Хамтын хэлэлцээ хийх бонд ийм их хэмжээгээр байх нь ховор байдаг аж.

Харин Janus сан нь эсрэгээрээ маш жижиг

тул Гросс хамгийн сайн наймаа олоход төвлөрч илүү чөлөөтэй байдлаар ажиллах болно. Өөр

нэг хүчин зүйл болох зардлыг авч үзье. Гроссын шинэ сан Pimco Total Return-ы 0.46-1.6 хувьтай

харьцуулахад ямар ангиллын хувьцаанд хөрөнгө

оруулснаас хамаарч 0.82-1.84 хувь буюу 10 мянган

ам.долларын хөрөнгө оруулалтад 82-184 ам.доллар болон өснө. Хөрөнгийн өсөлт тутамд Janus

сангийн зардал буурах ёстой боловч та санхүүгийн зөвлөхөөр дамжуулан хувьцаа худалдан авах бол 4.75 хувь орчим хувийн урьдчилсан худалдааны хураамж төлөх шаардлагатай.

Иймээс та эрсдэл гаргах дургүй зэрэгцээ Pimco

Total Return-д татвар ноогдох данс эзэмшдэг бол

магадгүй үлдэж болно. Харин өндөр ашгийн төлөө томоохон эрсдэлтэй хөөцөлдөхөөс буцахгүй бол Гроссын Janus сангийн тухай бодож үзэж болох

юм. Бусад дундаж хугацааны бондын сан болох

Dodge&Cox Income, Metropolitan West Total Return Bond, Fidelity Total Bond, Loomis Sayles Investment

Grade Bond зэрэг дунд Morningstar хамгийн өндөр үнэлгээтэй байна.

ИДЭВХГҮЙ ИНДЕКСИЙН САНГИЙН ҮЕД ИДЭВХТЭЙ МЕНЕЖЕРҮҮДИЙГ ТӨНХӨХ ЦАГ БОЛООГҮЙ ГЭЖ ҮҮ

PIMCO-той үлдэх эсвэл Гроссын Janus санг дагах нь

менежерүүд болох Скотт Матер, Марк Кисель, Mihir

урьдчилан таамаглаж ашиг олох магадлал арай

гарсан. Pimco Total Return-ыг тус компанийн ахлах Worah нар авч явж иржээ.

Хэрвээ татвар таны сэтгэлийг зовоогоогүй, бас

Гроссын удирддаг Janus санд хөрөнгө оруулалт

14 | O C TO B E R 2014

сангийн аравны нэг буюу нэг хувийн хямдхан бонд

оны гуравдугаар сараас хойш жил бүр дунджаар

3.6 нэгж хувиар өсч, Pimco Total Return-ийг даван

Нийтэлсэн | Жейсон Цвейг, Лиз Мойер

эрсдэлийн хувьд чөлөөтэй. PIMCO Total Return-д тэр

хийхээр бодож байгаа бол юу руу орж байгаагаа

мэднэ гэдэгт итгэлтэй байна. Шинэ сан Pimco Total Return-ээс маш их ялгаатайг харж болох юм.

ганц сонголт биш. Зөвхөн өргөн хүрээний индекс

гардаг хөрөнгийн сан шиг бондын индексийн сан илүү байдаг. Total Return-д Гросс 27 жилийн турш бүх зардлын дотор жил бүр дундаж нэг хувиас илүү нэгжээр бондын зах зээлийг гайхуулсан амжилттай байжээ. Энэ нь идэвхтэй бонд

цуглуулагч ажилд авах нь зүйтэй гэсэн маргааны хамгийн сайн нотолгоо юм.

Харин S&P Dow Jones Indices-ийн сүүлийн үеийн

2011 оны наймдугаар сард сангийн мэргэжилтнүүд

85 хувийн өндөр ашиг хүлээснээс хамаагүй дор юм.

сар үүнийгээ өөрчилж “2014 оны сүүл үе хүртэл”

дүн шинжилгээгээр McGraw Hill Financial-ын нэгж

хувь таван жилийн хугацаанд -0.42 хувь байгаа нь

Энэ нь идэвхтэй удирдлага маш чухал хэрэгтэй зах зээлийн нэг хэсэг юм.

Хөгжиж буй зах зээлийн өрийн санд бонд

сонгох чадвар нэн тэргүүнд байх ёстой. Тодруулбал сангийн индексээс дор байдаг 64 хувь юм. Бондын өргөн зах зээлийг хянахад зарцуулсан хөрөнгө

сүүлийн таван жилийн хугацаанд индексийг давсан хөрөнгө оруулалт зэрэг санхүүжилтийн 51 хувьтай холилдсон гэж S&P Dow Jones Indices-ийн удирдах захирал Aye Soe хэлжээ.

Энэ хооронд та зах зээлийг давах гэж оролдолгүй

АНУ-ын Засгийн газар болон компанийн бондыг

өргөн хүрээтэй арилждаг Schwab U.S. Aggregate Bondийн -0.08 хувь юм уу, Vanguard Total Bond Market-ийг -0.06 хувиар худалдан авч болох юм. Худалдааны бүлэг Investment Company Institute компаниас

гаргасан мэдээллийн дагуу сангийн жилийн зардал 0.6-0.8 хувь байгаа нь PIMCO ба Janus сангаас тус

бүр бага буюу бондын сангийн хураамж, идэвхтэй

удирдлагын бараг аравны нэг хувь байна. Бондын

хүлээгдэж буй өгөөжийг дээшлүүлэх хамгийн хялбар найдвартай аргын нэг бол тэднийг тогтоож зардлаа бууруулах явдал юм.

ТА ХҮҮГИЙН ӨСӨЛТӨД НАЙДСААР БАЙНА УУ

Хөрөнгө оруулалтын компаниудаас үйлчлүүлэгчдээ байнга анхааруулдаг “байр суурь” бол Холбооны

нөөцийн сангийн зайлшгүй нэмэгдэж буй хүүний

түвшин юм. Ер нь мэргэжилтэн гэж үздэг хүмүүсийн ирээдүйн хүүний хувийн таамаг олон жилийн турш буруу байсаар ирснийг санаж, бондын багцаа нэг бүрчлэн шалгаж үзэх хэрэгтэй.

2010 оноос эхлэн үндэсний тэргүүлэгч 50 эдийн

засагчийн гаргасан урьдчилан таамагт хүүгийн

хувийг таамгаас хурдтай өснө гэжээ. Гэвч эцэст нь

2013 онд үүнээс татгалзан таамаглалаа буулгасан. Гэтэл хүүгийн хэмжээ даруй өсчээ.

Холбооны нөөцийн сан ч гэсэн хүү өсч байхад

урьдчилан таамгаа шинэчлэх хэрэгтэй болсон.

хүүгийн түвшин 2013 оны дунд үе хүртэл “онцгой доогуур” байна гэжээ. Гэтэл 2012 оны нэгдүгээр болгожээ. Гэвч энэ жил Холбооны нөөцийн сан үүнийгээ хүүг “хэсэг хугацаанд” дор түвшинд

барихыг хичээж байгаа тул хамгийн багадаа 2015

оны зун хүртэл өсөхгүй гэсэн утгаар тайлбарлажээ. Зээлийн хүү өсөхөд итгэлтэй байгаа бол

зүдрэхгүй байж болно. Бондын үнэ хүүгийн

түвшний өөрчлөлтөд хэр мэдрэмжтэй байгааг

харуулдаг “хугацаа”-н дээр тулгуурлан өсөлтийг

нэг хувь нэгж өсөхөөр таамаглавал АНУ-ын тогтмол орлогыг хэмжих хамгийн нийтлэг жишиг зах зээл

болох Barclays Aggregate Bond Index-ийн үнэ 5.6 хувь хүртэл буурах болно. Харин хүүг хоёр хувь өсгөвөл индекс 11 хувь хүртэл унана.

Гэвч одоо байгаа үнэт цаасны үнэ унахад шинээр

худалдаж авсан бондын хүүний орлого нэмэгдэх юм. Хүүгийн хэмжээ хоёр жилийн хугацаанд 2.5

АЛЯСКАД ХАЙГУУЛ АЖИЛ НЭМЭГДЭЖ, 2014 ОНЫ ЭХНИЙ ТАВАН САРЫН БАЙДЛААР ГАЗРЫН ТОС, БАЙГАЛИЙН ХИЙН САЛБАРЫН 360 ШИНЭ АЖИЛ ЭХЭЛСЭН. ГЭСЭН ХЭДИЙ Ч ОДОО ӨРӨМДӨЖ БАЙГАА ХУДГУУД ГАЗРЫН ТОСНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ РҮҮ ШИЛЖИН МУЖИЙН ОРЛОГО БОЛОХ ХҮРТЭЛ ОЛОН ЖИЛИЙН ХУГАЦАА ОРНО .

нэгж хувиар өсвөл бондын өргөн зах зээлийг дагаж багцыг барих дундаж хөрөнгө оруулалт жил бүр

бараг таван хувь алдана гэж тооцоолжээ. Энэ нь муу хэдий ч сүйрэл биш юм.

Ззах зээлийн сүүлийн жаран жилийн үзүүлэлтэд

дээр үндэслэн бондын хөрөнгө оруулагчид Barclays индексийн одоогийн 2.3 хувийн ноогдол ашиг ирэх

гурван жилд 1.5-2 хувь хүртэл бууна гэдгийг ойлгох ёстой гэж үзжээ. Энэхүү тогтмол хүүгийн түвшний бондын гүйцэтгэл хэрхэн сайн суурьтай тавигдах таамаглал юм. Гол нь цаашид хувь хэмжээ өсөх

болно гэдгийг харгалзан үнийн түвшин өсөхөд улам их алдагдал амсах учир ухаалаг хөрөнгө оруулагчид урт хугацааны 10 жилийн бондыг төлөвшүүлэх

юм уу, үүнээс зайлсхийх хэрэгтэй. Үүний зэрэгцээ инфляцийн гэнэтийн үсрэлтээс ашиг хүртэх бол Төрийн сангийн инфляциас хамгаалагдсан үнэт

цаасны тодорхой хэмжээний хувийг барих ёстой ажээ.

ТАНЫ БОНД ЭЗЭМШИХ ШАЛТГААН ЗӨВ ҮҮ

Хөрөнгө оруулагчдын ихэнх нь орлогын бонд

эзэмшиж байна. Харамсалтай нь тэднийг одоо ихээр O C TO B E R 2014 | 15

Д Э Л Х ИЙ Д А Х ИНД

хангаж чадахгүй байгаа юм. Өөрийг чинь галзуу

магадлалтай. Бондын хөрөнгө оруулалт хийх нь

аюулгүй байдалд хүрэх цаг хугацаа юм”

ТА “САЙН ДУРЫН” БОНДЫН САНД ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАХ ЁСТОЙ ЮУ

зүйл хийлгэх боломжийг тэдэнд бүү олго. “Энэ бол

орлогод хүрэхийг оролдох цаг хугацаа биш. Энэ бол Хэрвээ та сүүлийн жилүүдэд бондын 5-6 хувийн

өгөөжид дассан бол тэдгээр өдрүүд өнгөрсөн

Халуухан хөрөнгө оруулалтын дунд сайн дурын

үнэт цаасны багцдаа хэрсүү ухаантайгаар хандвал

орлого олох хөрөнгө) сонгож болно. Өнгөрсөн 12

гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Энд бага хүүгийн орчны тухай хялбар хариулт байхгүй. Харин та

хөрөнгө оруулалтыг нэмж болох юм. Зөвхөн MLP нь бондын үнээс илүү хэлбэлздэгийг санах хэрэгтэй. Ер нь толгойн өвчин үүсгэж мэдэх MLP-гээс

зайлсхийх нь зүйтэй. Шаардлагатай хөрөнгийн түншлэлийн оронд удаан хугацааны тогтмол

орлогод хүргэж болох түүхүүдийг нягтал. Нью

Жерсигийн Westfield дэх SL Advisors-ийн удирдах

түнш Симон Лак Enterprise Products Partners -0.25%,

MarkWest Energy Partners +1.00%, Plains All American Pipeline -0.05% байгаа нь өнөөдрийн үнэлгээнд “сэтгэл татам” байна гэжээ.

Бусад нийтлэг “шийдлүүд” бага өгөөж, өндөр

эрсдэл авчирдаг. Банкны зээл, хөвөгч хүүтэй

хөрөнгө нь гурван хувь хүртэл өгөөжийг санал

болгож байна. Гэвч эдгээр хөрөнгө оруулалтын сан дунджаас дээгүүр эрсдэлтэй компаниудын богино хугацааны зээлийн өрийг 2008 онд дунджаар 30 хувь алджээ.

Хөгжиж буй зах зээлийн бондын сангууд Бразил,

Хятад зэрэг орны өрөнд хөрөнгө оруулдаг. Тэд наад зах нь АНУ-ын бондын сан адил хувийн өсөлтөд

эмзэг, ам.долларын үнийн эрсдэл, хэлбэлзэлд илүү өртдөг байна. Хэрэв та хувьцааны зах зээлд үнэ

бууруулан зарвал энэ нь нэг багцад төрөлжүүлэх элементийн адил бондын тухай бодож үзэх нь

чухал юм. 2008 оны дөрөвдүгээр улиралд АНУ-ын хөрөнгийн зах зээл 21.9 хувь буурсан ч Barclays индекс 4.6 хувь өсчээ. Үүнд бондын нөхцөлд

хувьцаа, купоны төлбөрийн тохиолдолд ногдол

ашгийн үнийн өөрчлөлт, орлого орно. 2009 оны эхний улирлын байдлаар хөрөнгийн зах зээл 11 хувь буурч, бондын индекс 0.1 хувь өсчээ.

Хувьцааны зах зээлийн сүйрэл нь хүүгийн огцом үсрэлт шиг гэнэтхэн ирдэг тул илүү сүйрүүлэх 16 | O C TO B E R 2014

өөрийгөө үүнээс хамгаалах хамгийн сайн арга юм.

бондын сан байдаг. Ийм сангийн менежерүүд нь ашиг сайн өгөх ямар ч төрлийн бондыг (эсвэл

сарын хугацаанд албан татвар ногдуулах бондын хөрөнгөөр цугласан шинэ мөнгө 70 тэрбум

ам.доллар буюу 71 хувь нь өөр болон уламжлалт бус стратеги руу явсан гэж хөрөнгө оруулалт, судалгааны компани Липпер тооцжээ.

Ноён Гросс сайн дурын сан Janus-д орсны дараа

энэ тоо одоо гарцаагүй өссөн нь лавтай. Гэвч сан

зөвхөн их ашиг авахын тулд өндөр эрсдэлийн араас хөөцөлддөг тул аюултай. Хэрвээ зээлдүүлэгчид

алдагдлын аюул үүсэх доогуур чанарын бонд юм уу хүүгийн түвшнийг өсгөх эрсдэлийн аюулын урт хугацааны үнэт цаас байгаа тохиолдолд

сайн дурын сангийн менежер худалдан авах

боломжтой. Эсвэл менежер ийм үед шинээр сан

үүсгэн бусад жижиг компаниуд, тогтмол орлоготой хөрөнгө оруулагчдын ихэнхэд үл танил аюул бий болгох эхлэлийн хөрөнгө, бизнесийн хөгжлийн компаниудын хувьцаа зэрэг бүх бонд бус үнэт цаасыг худалдан авах боломжтой юм.

Цаашид ийм стратеги нь эрсдэлгүй зах зээлийн

аюулгүй бондоос хавьгүй илүү байж болох ч

бондын (эсвэл хувьцаа) гэнэтийн уналтад өртөж

болно. Тэдний ашиг нь бондоос бага, үнэт цаасны зах зээлтэй илүү адил байдаг болохоор эдгээр

сан нь хөрөнгийн зах зээлийн дараагийн уналтад уламжлалт бондын хөрөнгийн төрөлжилтийг хангах магадлал бага.

Хаашаа ч явах чадвар нь сайн дурын

менежерүүдэд жолоодлогогүй эрсдэл хүлээх хөшүүрэг өгдөг гэж CFA Institute Research

Foundation-ийн ноён Сигель өгүүлжээ. “Бондын менежерүүд хүссэн зүйлээ худалдаж авах нь

галзуурлын төрлийн зүйл биш. Тэдний ихэнх нь аль болох олон эрсдэлийг авах болно”

INSIDER | ЗОЧИН

Г.Амартүвшин:

Хүмүүсийн орлого хадгаламжийн эх үүсвэр бүрдүүлэхэд хүрэлцэхгүй байна Хас банкны Ерөнхий

Монголд бэлэн мөнгөтэй хүн байхгүй боллоо

захирал Г.Амартүвшинтэй

гэж байна. Энэ байдал банкуудад яаж нөлөөлж

Монголын банк, санхүүгийн

байна. Банкны системээс ихээхэн хамааралтай

талаар ярилцлаа.

Монголын санхүү үүнээс болж доройтох вий гэх айдас бий болчихлоо. Нөхцөл байдал одоо ямар шуу байгаа бол? Эдийн засгийн амин судас бол мөнгө. Тэгэхээр

үүнийг хөдөлгөгч гол хүч нь банк болж таарна.

Манайд хөрөнгийн зах зээл олигтой хөгжөөгүй,

компаниуд бонд гаргаад санхүүжилт босгох тогтолцоо бүрэлдээгүй байна. Томоохон компаниуд, ялангуяа уул уурхайн салбарынхан гаднаас шууд зээл авдаг байсан. Гэтэл одоо эрсдэлийн ерөнхий дүгнэлт буурангуут

ийм санхүүжилт ч байхгүй болчихлоо. Эцэстээ банкууд л үлдэж байна. Хувь хүмүүсийн тухайд банкуудаасаа зээл авч мөнгөтэй болохоос өөр аргагүй болсон.

Санхүүгийн өөр эх үүсвэр байхгүй гэсэн үг үү? Эдийн засаг 17 хувь хүртэл өсч байснаа одоо бүр

зургаа руу буурсан байна. Гэхдээ маш хурдтай өсч байсан эдийн засаг гэнэт ингэж удаашрахаар бүр

зогссон юм шиг санагдаж байгаа байх. Нөгөөтэйгүүр, төвлөрсөн эдийн засаг угаасаа хэцүү. Уул уурхай, үл

хөдлөх, барилга гэсэн хэдхэн салбарт л ихэнх мөнгө эргэлдэж байгаа. Ярилцсан | Oрги, П.Түвшин

18 | O C TO B E R 2014

Хөдөө аж ахуйн салбарын тухайд энэ онд

харьцангуй боломжийн өсөлттэй байхаар нөхцөлтэй

байна. Харилцагчдаа хараад байхад ургац сайн байсан

Г.Амартүвшин Харвардын Их сургуулийг дүүргэж, ажлын гараагаа ABN AMRO банкнаас эхэлсэн ба Лондон, Амстердам, Чикагод ажиллаж байв. Тус банкны бүтцийн зээлийн хэлтэст ажиллаж байхдаа газрын тос, шатдаг хий, эрчим хүч, харилцаа холбоо зэрэг салбаруудыг хариуцан ажиллаж байжээ. Мөн Казахстан улсын арилжааны томоохон банк болох Казкоммерц банкны эрсдэлийн удирдлагын газрын дарга, ерөнхий захирлын алба хашиж байгаад эх орондоо ирж 2011 оноос эхлэн Тэнгэр Санхүүгийн Нэгдэл ХХКийн Ерөнхий захирлаар гурван жилийн хугацаанд амжилттай ажилласан.

ЗОЧИН | INSIDER

O C TO B E R 2014 | 19

INSIDER | ЗОЧИН

итгэсний үндсэн дээр аль нэг банкийг сонгож

мөнгөө хадгалуулж, зээл авдаг. Ганц манайд ч биш дэлхий даяар ийм тогтолцоотой. Гэтэл ямар нэг нөхцөл байдлаар тэр итгэлцлийн суурь хагарч,

ганхаад эхэлбэл эргэлзээ үүсээд эхэлнэ. Яахав манайд банкуудын зээлийн сангийн муудаж байгаа ч өөрийн хөрөнгийн хэмжээнүүдийг нь харахад нэлээд өндөр байгаа. Манай банк л гэхэд 20 хувьтай байна. Бусад банк ч тогтоосон доод хэмжээнээс илүү байгаа нь харагдсан. Энэ бол сайн үзүүлэлт.

Ер нь банкууд засаглалд их анхаардаг болж. Өөрөөр

хэлбэл, менежмент нь бусдын нөлөөнд авталгүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Ашиг сонирхлын

зөрчилгүй, хамгаалалт сайтай шийдвэр гаргах нь

чухал байдаг гэдгийг ойлгодог болж байна. Банкууд ч тэр, томоохон харилцагчид ч тэр үүнийг маш сайн ойлгодог болсон. учраас тун боломжийн байхаар ажиглагдсан. Харин

уул уурхайнхан ямаршуу байгааг бүгд мэдэж байгаа.

Үл хөдлөх, барилгын салбар хүнд болсон. Орон сууцны үнэ унах төлөвтэй болж байна. Хүмүүсийн орон сууц

авах сонирхол, чадвар ч тааруу болсон. Хүмүүс барьж

дуусаагүй орон сууцыг худалдан авахаас эмээж байгаа. Эдийн засаг хэдхэн салбарт төвлөрөх хэрээр банкуудад ч төвлөрөл бий болох уу? Тэгнэ. Эдийн засаг яаж төвлөрнө банкуудын

багц ч тийм байна. Өөрөөр хэлбэл, банкны томоохон харилцагчид ямар нэгэн байдлаар уул уурхай,

барилгын салбартай холбоотой байдаг. Эдгээр салбарт өгсөн зээлийн хэмжээ ч зонхилох хувьтай байгаа.

Тэгэхээр салбарын бууралт банкны зээлийн чанарт аажим аажмаар нөлөөлж эхэлж байгаа юм.

Ийм нөхцөлд манай банкууд хангалттай дархлаатай байж чадах болов уу? Банк бол итгэлцлийн бизнес. Монголбанкнаас

тогтоосон хэмжээгээр банкуудын өөрийн хөрөнгө нийт активын 14 хувьтай байх ёстой. Бусад нь

хадгаламж, гаднаас авсан зээл зэргээс бүрддэг.

Тэгэхээр хувь хүмүүс, компани, аж ахуйн нэгжүүд 20 | O C TO B E R 2014

ҮЛ ХӨДЛӨХ, БАРИЛГЫН САЛБАР ХҮНД БОЛСОН.. ОРОН СУУЦНЫ ҮНЭ УНАХ ТӨЛӨВТЭЙ БОЛЖ БАЙНА. ХҮМҮҮСИЙН ОРОН СУУЦ АВАХ СОНИРХОЛ, ЧАДВАР Ч ТААРУУ БОЛСОН. ХҮМҮҮС БАРЬЖ ДУУСААГҮЙ ОРОН СУУЦЫГ ХУДАЛДАН АВАХААС ЭМЭЭЖ БАЙГАА.

Өмнө нь том зээл гарч л байвал сайн гэдэг байсан

бол одоо арай өөр болж байна. Энэ бол манай эдийн

засаг, банк санхүүгийн салбарын хөгжлийн үе шат юм. Одоо барууны стандартын дагуу өөрчлөгдөж байгаа. Үүнийг явах ёстой процесс гэж болно.

Гадны банкууд орж ирэх хэр эрсдэлтэй вэ. Хятадын банк л гэхэд бөөн асуудал үүсгэсэн. Улстөрчдийн тоглоомын сэдэв ч болж байх шиг? Ер нь яаж ч бодсон орж ирэх хэрэгтэй гэж харагдаж

байна. Эдийн засгуудыг харж байхад, Хятад, Япон,

Солонгос, Хонгконг, Европ, АНУ-д ч гадны банкууд

бий. Гэтэл бид хэдий болтол эрсдэлээс айж өөрсдөдөө хамгаалалт босгож суух вэ. Гадны банк орж ирсний давуу талууд бий.

Наад зах нь, цус сэлбэх гэдэг шиг цоо шинэ, бидний

мэдэхгүй, чадахгүй зүйлүүдийг тэд оруулж ирдэг.

Тэднээс бид суралцаж, өөрсдийгөө хянаж, өрсөлдөх

чадвараа дээшлүүлж, харилцагчид маань ч илүү шинэ үйлчилгээ авах боломжтой болно. Гэхдээ эрсдэл ч

бий. Ямар банк орж байгаагаас шалтгаалж аюулгүй

байдал, Үндэсний аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлөх

магадлал өндөрсөнө. Барьцаа хөрөнгө гадныхны гарт орно ч гэх юм уу.

Мөнгө хүүлэх ч юм уу, ямар нэг байдлаар

ЗОЧИН | INSIDER

санхүүгийн гэмт хэргийн золиос болох вий гэж л болгоомжлоод байгаа юм? Тийм айдас ч бий. Ер нь гадны том банкууд ороод

ирвэл бид сандрах л байх. Манай банкуудын гаднаас татах эх үүсвэр Монголын эдийн засгийн ерөнхий

өнгөөс л шалтгаална. Засгийн газрын бонд олон улсад арилжаалагдаж байгаа. Чингис бондын өгөөж таван хувьтай байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Монголын төрийн эрсдэл таван хувийн үнэлгээтэй байгаа гэсэн үг.

Банкууд төрөөс хямд үнээр мөнгө татах ямар

ч боломж байхгүй. Тэгэхээр хамгийн багадаа тав,

дээрээс нь тухайн банкны эрсдэлийн үнэлгээнээс хамаараад 1-2 хувь нэмэгдэнэ. Ингээд бодоход

гадаадаас бидний татах боломжтой мөнгө долоон хувийн өртөгтэй орж ирдэг. Тэр мөнгийг бид зээл болгож гаргана гэхээр өртгийн долоон хувь дээр үйл ажиллагааны зардал нэмэгдэнэ. Гэх мэтээр

хүү нь нэмэгдсээр 10-11 хувьтай болж байгаа юм.

Түүнээс доош буулгахад маш хэцүү. Төгрөгийн тухайд Монголбанк л ганц эх үүсвэр. Эсвэл хадгаламж.

Гэтэл хүмүүсийн орлого багасаад байгаа биз дээ? Тийм. Хувь хүмүүсийн орлого хадгаламжийн эх

үүсвэр бүрдүүлэхэд хангалтгүй болж байна. Томоохон

компани, аж ахуйн нэгжүүд л хадгаламжийн ихэнхийг бүрдүүлдэг. Гэтэл гадны банкууд өөрийн зах зээлээс

1-2 хувиар эх үүсвэр татаад түүнийг Монголд оруулж ирвэл юу болох нь ойлгомжтой.

Банкуудын ашиг гэж байгаа ч нөгөө талаараа зээлдэгчдэд таатай боломж бий болох магадлалтай байх нь ээ? Яахав, ирээдүйн эдийн засгийг бодоод үзвэл

гадаадын хямд эх үүсвэртэй зээл Монголд орж ирвэл

МОНГОЛЫН ХЭД ХЭДЭН БИЗНЕС ЭРХЛЭГЧИД БОЛОМЖ БОЛОЛЦООГ АШИГЛАЖ БАЙГААГ ХАРЖ БАЙНА. ТЭД ХЭЛЭХДЭЭ МОНГОЛЧУУД ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЯЛГААГ ТАНЬЖ ЧАНАРЫГ ҮНЭЛДЭГ, ҮҮНДЭЭ Ч ИЛҮҮГ ТӨЛӨХӨД БЭЛЭН БАЙГАА УЧИР АНУ-ЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙГ ЧАНАРЫН ӨНДӨР ТҮВШИНГ ХАНГАСАН ГЭЖ ҮЗЭН ҮНЭЛДЭГ ГЭЖ БАЙСАН.

Засгийн газрын бодлогыг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй байна уу, үгүй юү гэдэг нь ч асуудалтай.

Манай хөрөнгийн зах зээл яагаад ахиц гаргаж чадахгүй байгаа юм бол. Хуулиа өөрчилж, шинэ системүүд нэвтрүүлж, гадныхантай хамтраад ч олигтой урагшлахгүй юм? Аж ахуйн нэгж, компаниудад хөрөнгийн зах

зээлээс мөнгө татах сонирхол байгаа. Гэтэл хөрөнгө

нь байхгүйд гол учир байгаа юм. Барууныхан яагаад банкнаас өөр салбараас хөрөнгө босгож чадаад

байна гэхээр эх үүсвэр нь хангалттай бий. Наад зах нь тэтгэврийн сангууд байгаа. Америк, Канадын

хамгийн том хөрөнгө оруулагч нь тэтгэврийн сангууд байх жишээний. Эдгээр сан маш их хэмжээний мөнгө татчихсан. Түүгээрээ өгөөжтэй хөрөнгө оруулалт

хийхийн тулд бонд, хувьцаа худалдан авч, эсвэл шууд

санхүүжилт хийдэг. Дээрээс нь даатгалын компаниуд маш том үүрэгтэй. Тэд даатгалын хураамжаас ашиг

олдоггүй. Харин хөрөнгө оруулалтаас ашгаа олчихдог. Гэтэл манайд шимтгэл, хураамжаараа л амьдардаг. Гэхдээ хуульзүйн орчин их чухал. Манайд зээл

авсан этгээд цагтаа зээлээ төлөхгүй бол банкуудад барьцаа хөрөнгө байгаа ч яг хөөцөлдөөд хохирлоо

барагдуулна гэвэл бараг жил тойрно. Их зардалтай, сунжирсан асуудал болдог. Үүнээс болоод зээлийн

чанарын үнэлгээ буурдаг. Харин АНУ, Англид зээлдэгч зээлээ төлөхгүй бол шүүх дор нь шийдвэрийг гаргаж, ямар ч гацах зогсох асуудалгүйгээр шийдчихдэг.

Төрөөс банкуудын үйл ажиллагаанд хэр оролцож байна. Манай банкуудыг төрөөс хараат бус гэхэд тун хэцүү санагдаад байдаг юм? Төрийн оролцоо хоёр маягаар л явах юм уу даа.

сайн л даа. Компаниудын өртөг багасч, өрсөлдөх

Нэгдүгээрт, бүх банк Монголбанкны зохицуулалтын

Гэхдээ болохгүй зүйл нь ч олон. Тийм болохоор энэ

асуудлууд бий. Гаднаас хөрөнгийн эх үүсвэр орж ирвэл

чадвартай болж, урт хугацааны хөрөнгө оруулалт

татах боломж нь нэмэгдэнэ гээд сайн талууд байгаа. асуудлыг шууд хар, цагаан талаар нь тэнцүүлээд шийдчихэж болохгүй байх.

Тухайлбал, гадаадын төрийн өмчит банк цэвэр

арилжааны, ашгийн төлөөх банкийг бодвол илүү бодлого хэрэгжүүлдгээрээ ялгаатай. Гадаадын

дор байдаг. Сар болгон банкууд тайлангаа өгч, мөн жил бүр аудитаар хянана. Өөр бодлогын чанартай

Монголбанктай своп хэлцэл хийх, үнэт цаас худалдан авах зэрэг харилцаа байна. Харин Засгийн газрын

хувьд сүүлийн үед төслийн санхүүжилт их орж ирлээ. Арьс шир, 888, экспортыг дэмжих гэх мэт төсөл орж ирлээ. Тэдгээрийг банкуудад байршуулж, банкууд

O C TO B E R 2014 | 2 1

INSIDER | ЗОЧИН

зээлдэгчдийг тодруулж зээл болгож гаргаж байна.

Үүнтэй холбоотой төрийн хяналт шалгалт их байдаг.

Төвбанк Засгийн газраас хараат бус байхаа больсон гэдэг. Мөнгөний бодлогын тал дээр ч асуудал их гэдгийг шүүмжлэх хүн олон. Ялангуяа төгрөг ихээр хэвлэдэг гэх мэт. Санал нийлэх үү? Арай ч тэгж хэлэхгүй ээ. Ямар ч гэсэн хяналт

зохицуулалтын үйл ажиллагаа хараат бус гэдэгт найддаг. Мөнгөний бодлогын тухайд хараат бус,

эсэхийг хэлж мэдэхгүй. Эдийн засгийн онолоор харвал, аль нэг валютын өгөөж их байх тусам мөнгөний

урсгал тийш чиглэдэг. Гадаадын хөрөнгө оруулагч

хонгконг доллар, төгрөг хоёрын алинд мөнгөө оруулах вэ. Төгрөгийн өгөөж хэд байгаа билээ. Бодлогын хүү

12 хувь. Тэгэхэд хонгконг долларых 2.5 хувь. Хонгконг, Монголын эдийн засгийн эрсдэлийн ялгаа юу билээ. Энэ тохиолдолд Хонгконг руу хөрөнгө оруулалт чиглэж, монгол төгрөгийн ханш суларна.

Тэгэхээр Монголбанкны баримталж буй бодлого

бол төгрөгөөр илэрхийлэгдсэн активуудын өгөөжийг өсгөж хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрийг татахад

чиглэж байгаа. Ингэхээр хүү өснө. Үүнийг дагаад аж

ахуйн нэгжүүдэд очих зээлийн хүү өснө. Ингээд зээл авах сонирхол буурч, эдийн засгийн өсөлт ч дагаад доошилно гэсэн үг.

Үүнээс харахад мөнгөний бодлогыг чангаруулах

нь сайн, муу аль ч нөлөөг үзүүлдэг. Монголын

эдийн засгаар яривал зөвхөн мөнгөний бодлогоор зохицуулагдах асуудал биш. Манай эдийн засаг гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаас ихээхэн

шалтгаалдаг. Томоохон хөрөнгө оруулалт орж ирэхээр манай эдийн засаг сэргэж дээшилдэг.

2011 оныхтой адил хөрөнгө оруулалтыг одоо татаж чадах болов уу. Хөрөнгө оруулалтын тухай шинэ хууль хэр болсон гэж үзэж байна? Зөвхөн хууль өөрчилсөн төдийд байдал дээрдэхгүй.

Мэдээж хуулиа сайжруулсан нь анхны зөв алхам

болж байгаа юм. Одоо бид үл ойлголцол, улстөрийн тогтворгүй байдлыг өөрчлөх хэрэгтэй. Дараагийн

алхам руугаа орох хэрэгтэй гэсэн үг. Оюутолгой байна. Энэ асуудлыг хурдан шийдмээр байна.

22 | O C TO B E R 2014

ЗӨВХӨН ХУУЛЬ ӨӨРЧИЛСӨН ТӨДИЙД БАЙДАЛ ДЭЭРДЭХГҮЙ. МЭДЭЭЖ ХУУЛИА САЙЖРУУЛСАН НЬ АНХНЫ ЗӨВ АЛХАМ БОЛЖ БАЙГАА ЮМ. ОДОО БИД ҮЛ ОЙЛГОЛЦОЛ, УЛСТӨРИЙН ТОГТВОРГҮЙ БАЙДЛЫГ ӨӨРЧЛӨХ ХЭРЭГТЭЙ. ДАРААГИЙН АЛХАМ РУУГАА ОРОХ ХЭРЭГТЭЙ ГЭСЭН ҮГ. ОЮУТОЛГОЙ БАЙНА. ЭНЭ АСУУДЛЫГ ХУРДАН ШИЙДМЭЭР БАЙНА.

Гадаад хѳрѳнгѳ орүүлагчид юу ярьж байна гэхээр, Монгол тун сонирхолтой, ирээдүйтэй улс. Гэхдээ одоо Оюутолгойг хэрхэн шийдэхийг харъя гэж

байна. Өөрөөр хэлбэл, Оюутолгой хэмээх энэ асуудал биднийг илтгэх гол жишээ, benchmark болчихоод

байгаа юм. Хөрөнгө оруулагчид Монгол руу мөнгө

хийж, түүгээрээ хэрхэн ашиг олох вэ гэдгийн модель болчихсон. Одоо бол өгөөж багатай, асуудал ихтэй хөрөнгө оруулалт шиг л харагдаж байгаа.

Та Казахстаны Казкоммерц банкинд ажиллаж байсан. Энэ улсын хувьд бидэнтэй адилхан нэг замаас гараанд гарсан ч хөгжлийн хувьд хол түрүүлж байгаа. Үүний учир юу юм бол? Бас л байгалийн баялаг ихтэй улс. Энд бодлогын

л ялгаа байгаа. Манай улс бүрэн утгаар ардчилсан нийгмийн зарчмаар урагшлах гэж хичээж байгаа

бол Казахстан тийм биш. Төрийн эрхийг атгаж буй

хүн шийдэмгий учраас алив асуудлыг шууд нэг мөр болгоод явсан.

Гол нь Казахстан улс хөрөнгө оруулагчдын тун зөв

аргаар татаж чадсан.Хөрөнгө оруулагчдыг оруулж

ирээд, зохих салбарт мөнгийг нь хийлгээд дараа нь аажим аажмаар өөртөө авахыг авч чадсан юм.

Ямар нэг төслийн эрсдэл дандаа эхэндээ байдаг.

Бүтэх, бүтэхгүй нь 50:50 хувьтай. Үүнийг цаашид зөв авч явбал ашигтай байх магадлал өсөөд явчихдаг.

Казахстан яг ийм бодлого баримталсан. Эрсдэлийг тэд

дааг, харин техник, технологи, know how гээд суралцах зүйл их гэдгийг ойлгосон.

Эрсдэлийг тэд даана гэдэг нь яг ямар зарчим бэ? Гадныханд төслийн хувь эзэмших эрхийг түлхүү

өгнө. Үүнийг дагаад хөрөнгө оруулалтын дийлэнхийг гадныхан хийж, эрсдэлийг ч даана гэсэн үг.

Казахстаны төрийн өмчит компани, төр нь эхэндээ

бага хувийг эзэмшиж байгаад төслийн үйл ажиллагаа жигдрэхийн хэрээр хувиа өсгөж, ашиг хүртдэг.

Гадныхны хувьд эхэндээ дийлэнх хөрөнгийг оруулсан ч тодорхой хугацааны дараа түүнийгөө нөхнө. Ингээд

аажмаар өөрийн хувийг багасгаад явчихдаг жишээтэй. Ярилцсанд баярлалаа.

BE BOLD.

WE ASK THE TOUGH QUESTIONS and go deeper into stories to present all angles.

Li Yuan, Editor in Chief, WSJ China Edition

BE A READER. BE IN THE LEAD. WSJ.COM/BE

INSIDER | С ЭД ЭВ

БАЯН МОНГОЛЫН РАХИТТАЙ САНХҮҮ

Нийтэлсэн | Н.Хасар

24 | O C TO B E R 2014

С ЭД ЭВ | INSIDER

МОНГОЛЫН БАНК, САНХҮҮГИЙН САЛБАР ЧӨЛӨӨТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ЗАРЧМААРАА ХӨГЖИЖ ЧАДАЖ БАЙНА УУ. ТӨРИЙН ОРОЛЦОО, ХАМААРАЛ ЗЭРЭГТ ХЭТ УЯГДСАН БАЙГААГААС НЬ ХАРАХАД ДЭЭРХ АСУУЛТАД ХАРИУЛАХАД БЭРХ. ОЛОН УЛСЫН СТАНДАРТАД НИЙЦСЭН БАЙДЛААР ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГАА ЯВУУЛДАГГҮЙ УЧРААС САЛБАРЫН ДОТООД АСУУДАЛ ХУРЦАДСАН ЗЭРЭГ БЭРХШЭЭЛҮҮД БИЙ. ӨНӨӨГИЙН МОНГОЛЫН САНХҮҮГИЙН СИСТЕМИЙГ ТУС ТУСАД НЬ ТОЙМЛОН ХӨГЖЛИЙН ДҮР ЗУРГИЙГ БУУЛГАЯ ГЭВЭЛ ДАРААХ ЗҮЙЛС ХАРАГДАЖ БАЙНА.

БАНКНЫ СЕКТОР

Манай улсад банкны тогтолцоо бий болоод

20 гаруй жил өнгөрч байгаа. Гэсэн хэдий ч энэ

хугацаанд байгуулагдсан арилжааны банкуудын

50-иас илүү хувь нь дампуурсан. Судлаачид үүнийг эдийн засгийн мөчлөгтэй холбоотой гэж үзсэн.

Тодруулбал, эдийн засгийн уналтын үед банкны

хямрал болж байсан аж. Хамгийн сүүлийн жишээ

гэхэд 2007 оноос дэлхий нийтийг хамарсан хямрал 2008 оны дунд үеээс санхүүгийн системд нөлөөлж, үр нөлөө нь 2009 оны эдийн засгийн болон

санхүүгийн гүйцэтгэлд нөлөөлсөн. Энэ хугацаанд арилжааны хоёр банк дампуурч, бусад нь их Vectomart | Shutterstock

1990-2014 ОНЫ БАЙДЛААР МАНАЙ УЛСАД НИЙТ 31 БАНК БАЙГУУЛАГДСАНААС 15 ДАМПУУРЧ, ХОЁР БАНК НЭГДЭЖ, ОДООГИЙН БАЙДЛААР НИЙТ 17 БАНК ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГАА ЯВУУЛЖ БАЙНА.

хэмжээний алдагдалтай ажилласан.

Банкны хоёр шатлалт тогтолцоо бий болсноор

арилжааны банкууд иргэд, байгууллагаас харилцах, хадгаламж хэлбэрээр эх үүсвэр татдаг болсон.

Улмаар энэ эх үүсвэрээр зээл олгох, тэдний төлбөр

тооцоог гүйцэтгэх, гадаад валютын арилжаа эрхлэх зэрэг олон төрлийн санхүүгийн үйлчилгээг үзүүлж байгаа.

O C TO B E R 2014 | 25

INSIDER | С ЭД ЭВ

Арилжааны банкны гол эх үүсвэр нь хадгаламж байдаг учир банкны үйл ажиллагаа харилцагч хадгаламж эзэмшигчдийн итгэл дээр тогтдог

онцлогтой. Тиймээс банкны байгууллага нь бусад бизнесээс илүү их хэмжээний эрсдэлтэй үйл

ажиллагаа явуулдаг. Банкны үйлчилгээ өргөжин тэлэхийн хэрээр банкны үйл ажиллагаанд учрах

эрсдлийн хэмжээ, төрөл ч нэмэгддэг. Манай улсын анхны арилжааны банкууд ихэвчлэн хадгаламж,

зээл, төлбөр тооцоо гэх мэт нийтлэг үйл ажиллагаа явуулж байсан учир зээл, хөрвөх чадварын эрсдэлд их өртөж байсан.

Тухайлбал Монголын ууган арилжааны

банкны нэг болох Монгол хоршоо банк 1993 онд

их хэмжээний зээлийн эрсдэлд өртөж, төлбөрийн

чадваргүй болсон. Энэ нь нэг талаас тухайн үеийн эдийн засгийн нөхцөл байдалтай холбоотой байж

болох ч нөгөө талаас банкны үйл ажиллагаа явуулж

байсан мэдлэг, туршлага хомс, эрсдлийг үнэлэх арга аргачлал сул байсантай холбоотой байж болох юм. Энд удирдлагуудын алдаатай бодлого, хяналт

шалгалтын дутмаг байдал ч их хэмжээгээр

нөлөөлсөн гэж эдийн засагчид үздэг. Учир нь тухайн үед зээл олголтын талаар судалгаа, шинжилгээ

дутмаг байсны зэрэгцээ, удирдлагуудын тушаалаар зээл олгогдож байсан жишээ, баримтууд олон

байдаг. Энэ мэтчилэнгээр 1990-2014 оны байдлаар манай улсад нийт 31 банк байгуулагдсанаас 15

дампуурч, хоёр банк нэгдэж, одоогийн байдлаар нийт 17 банк үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Монголын банкны салбарын хямралыг дараах гурван үе шатад хуваан авч үзэж байна. Үүнд,

1. 1993-1996 ОН

Арилжааны зургаан банк дампуурсан. Банкны

сектор төдийгүй улс орны хувьд шилжилтийн үедээ байсан. ДНБ буурч, чанаргүй зээлийн хэмжээ өссөн

нь системийг хямралын үеэ байсан гэсэн дүгнэлтэд хүргэж байна.

2. 1999- 2000 ОН

Баянбогд, ММ Инвест, Монгол бизнес, Сэргээн 26 | O C TO B E R 2014

ТУХАЙЛБАЛ МОНГОЛЫН УУГАН АРИЛЖААНЫ БАНКНЫ НЭГ БОЛОХ МОНГОЛ ХОРШОО БАНК 1993 ОНД ИХ ХЭМЖЭЭНИЙ ЗЭЭЛИЙН ЭРСДЭЛД ӨРТӨЖ, ТӨЛБӨРИЙН ЧАДВАРГҮЙ БОЛСОН. ЭНЭ НЬ НЭГ ТАЛААС ТУХАЙН ҮЕИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛТАЙ ХОЛБООТОЙ БАЙЖ БОЛОХ Ч НӨГӨӨ ТАЛААС БАНКНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛЖ БАЙСАН МЭДЛЭГ, ТУРШЛАГА ХОМС, ЭРСДЛИЙГ ҮНЭЛЭХ АРГА АРГАЧЛАЛ СУЛ БАЙСАНТАЙ ХОЛБООТОЙ БАЙЖ БОЛОХ ЮМ.

босголт, Хотш, Эдийн тэнгэр, Экспорт импортын

банкууд төлбөрийн чадваргүй болж, дампуурсан

ба ДНБ өмнөх оноос 66 хувиар буурч, арилжааны банкуудын чанаргүй зээлийн хэмжээ 54.3

хувьд хүрсэн. Тухайн үед Засгийн газраас 100 тэрбум төгрөгийн төсвөөс гарган хадгаламж эзэмшигчдийг хохиролгүй болгож байсан.

3. 2008-2009 ОН

Зоос, Анод банкууд төлбөрийн чадваргүй болж, эдгээр банкуудын хадгаламж эзэмшигчдэд

“Банкны мөнгөн хадгаламж баталгаа гаргах тухай” хууль батлагдсантай холбогдуулан одоогийн

байдлаар 225 тэрбум төгрөгийн зардал гарган хохирлыг барагдуулсан. ДНБ өмнөх оноос 1.6

хувиар буурч, арилжааны банкуудын чанаргүй

зээлийн нийт зээлд эзлэх хэмжээ 17.4 хувьд хүрсэн. Банкны хямрал болж байсан хугацааг эдийн

засгийн мөчлөгийн хугацаатай харьцуулан авч

үзвэл эхний эдийн засгийн мөчлөгийн уналтын дараа буюу 1993-1996 онд нийт зургаан банк,

хоёр дахь уналтын үед буюу 1999-2000 онд долоо, сүүлийн уналтын үед буюу 2009-2010 онд хоёр банкны үйл ажиллагаа төлбөрийн чадварын эрсдэлд орсон байна.

Эндээс харахад, Монголын арилжааны

банкуудад эрсдэлийн дархлаа тогтоогүй, туйлын эмзэг. Эдийн засгийн таагүй үе тохиоход иргэд, байгууллагын хадгаламжийн чанар буурахтай

зэрэгцэн банкуудын байдал ч нэлээд хүндэрдэг аж. Монголчуудын хувьд банкны дампуурлын

горыг сайн мэдэрсэн ард түмэн. Тийм болохоор

санхүүгийн системийн нийт жинг бараг бүхэлд нь эзэлдэг энэ салбарын уналтаас айдаг. Дээрээс нь

манайд банкны хүү ер нь өндөр. Уг нь Монголын зах зээл бизнесээр эзлэгдээгүй. Тийм болохоор

бизнесийн шийдэл олон ч хөрөнгө оруулалт зөвхөн банкаар хязгаарлагдаж байгаа учраас өнөөдрийг хүртэл үйлдвэрлэл хөгжөөгүй гэсэн үг.

Нөгөөтэйгүүр хадгаламжийн хүүгийн нөхцөл ч

энэ байдалд нэрмээс болдог. Хадгаламжийн хүүний орлогын албан татвар авах хууль бүр 1996 онд

батлагдсан ч одоог хүртэл тэр хууль хэрэгжихгүй

С ЭД ЭВ | INSIDER

хойшлогдсоор байна. Гэтэл банкны хадгаламжийн 90 гаруй хувь нь нийт хадгаламж эзэмшигчдийн 3-5 хувьд харьяалагддаг нь нууц биш болсон.

Эдгээр хүний сонирхол хүүгийн татварын эсрэг байх магадлалтай ба лобби хийх боломж нь ч өндөр юм.

ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ

Банктай зэрэгцэн гараанаас гарсан салбар. Илүү дуулиан шуугиантай ч байж мэднэ. Коммун монголчуудыг өмчтэй болгох цэнхэр, ягаан

тасалбар гээд юмгүй хүмүүсийг юмтай болгох гол салбар нь болж байсан юм. Даанч эрх баригчид

өмчийн тухай тайлбарлаагүй, олон нийт ч үл итгэж байсан учраас цөөн хэдэн сийрэг толгой л тэдгээр тасалбарыг мөнгө болгож чаджээ.

Яг үнэндээ өнгөрсөн 24 жилийн хугацаанд

монголчууд хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүүлж

чадаагүй. Хөгжүүлье гэж ч бодоогүй. Хэн ч үүнийг хайхраагүй. Брокер, диллерийн хэдэн компани арай л амь тасарчихаагүй, бор зүрхээрээ өдий хүрсэн гэхэд болно.

2010 онд Засгийн газар хөрөнгийн зах зээлийг

хөгжлийн түлхүүр болгохоор шийдэж, 2011 онд Лондоны Хөрөнгийн биржтэй хамтарч ажиллах

гэрээ байгуулсан. Тухайн үед их ордуудыг эргэлтэд оруулах бужигнаан ид эхэлж, эдгээрээс Монголын ард түмэнд яг тэнцүү хуваарилах зарчмаар хувь

хүртээхээр болж билээ. Ингээд бүгд л цэнхэр, ягаан тасалбараа эргэн санаж, Хөрөнгийн бирж хэмээх дүнсгэр байшин амь орж, олны хөлд дарагдах болсон юм.

Хүмүүс данс нээлгэх гэж хэдэн цагаар ч

хамаагүй дугаарлаж, брокер диллерийн пүүсүүд гадаадын кинонд гардаг шиг л ажиллах шахсан. Иргэд өнөө, маргаашгүй дансанд нь орох

ХҮМҮҮС ДАНС НЭЭЛГЭХ ГЭЖ ХЭДЭН ЦАГААР Ч ХАМААГҮЙ ДУГААРЛАЖ, БРОКЕР ДИЛЛЕРИЙН ПҮҮСҮҮД ГАДААДЫН КИНОНД ГАРДАГ ШИГ Л АЖИЛЛАХ ШАХСАН. ИРГЭД ӨНӨӨ, МАРГААШГҮЙ ДАНСАНД НЬ ОРОХ ХУВЬЦААГАА ЯАЖ ҮНЭД ХҮРГЭХ ТАЛААР СОНИРХОЖ, БҮГД УЛСТӨРЧ БАЙСНАА БОЛИОД ДИЛЛЕР БОЛЧИХСОН БАЙЛАА.

мөнгө зүгээр л урсаж орж ирээд байсан учраас

улстөрийн бөөрөнхий хэрүүлийг ч юман чинээ тоолгүй хувьцаа гэх үлгэрт итгэчихсэн.

Хөрөнгийн биржийн тайлангаас харахад 2014

оны эхний хагаст Монголын Хөрөнгийн бирж

ердөө 14 тэрбум гаруй төгрөгийн арилжаа хийсэн байх юм. Гэтэл хувьцааны үлгэр ид хүчээ авч

байсан 2011 онд 320 орчим тэрбум төгрөг, 2012 онд 280 орчим тэрбум төгрөг эргэлдэж байсан

аж. Хөрөнгийн зах зээл 2011 оноос хойш 20 дахин

хумигджээ. Шалтгааныг нь олон янзаар тайлбарлаж болно. Компаниуд эдийн засгийн бууралтаас болж мөнгөгүй болсон. Эдийн засаг өөрөө тун тааруу

байгаа гэх мэтчилэн. Эдгээр нь үнэн шалтгаан хэдий ч компаниуд хөрөнгийн зах зээлд оролцохоос эмээж, идэвхгүй болсон гэдэг нь л хамгийн үнэн. Гадаад

бүү хэл дотоодын хөрөнгө оруулагчдад ч халгаатай

хуулийн орчин ийм байдал үүссэнд түмэн буруутай. Уг нь шилдэг менежментийг хөрөнгийн биржид

нэвтрүүлж “буй” Millennium IT систем гээчээс болж хөрөнгийн зах зээлд оролцож байгаа компаниуд илүү шимтгэл, хураамж төлж байгаа. Гэхдээ

байдал доордсон болохоос дээрдээгүй. Дэлхийн өндөр төвшний программ хангамж, техник,

технологи нэвтрүүлснээр Хөрөнгийн бирж бүрэн

шинэчлэгдэхгүй л дээ. Үүний цаана хөрөнгийн зах

зээл дээр тэр шаардлагыг хангах бараа, бүтээгдэхүүн байх ёстой. “Millennium IT” системийг нэвтрүүлснээс хойш Монголын компаниуд Хөрөнгийн бирж

дээр шинэ IPO хийсэнгүй. Өөрөөр хэлбэл, лангуу хоосон байна. Гэтэл энэхүү лангууг дүүргэхийн

тулд шаардлагатай менежментийг хийж, хөрөнгө оруулагчдыг татах ёстой Хөрөнгийн биржийн удирдлагууд дэндүү унтаа байх шиг.

ДААТГАЛЫН САЛБАР

хувьцаагаа яаж үнэд хүргэх талаар сонирхож, бүгд

Монголчууд тохиолдож болзошгүй эрсдэлээс

хийсэн ч сураг дуулдсан. Гэхдээ монголчууд тэр

даатгалын салбар Монголд жилээс жилд, өдрөөс

улстөрч байснаа болиод диллер болчихсон байлаа. Зарим нь ирээдүйн хувьцаагаараа наймаа

сайхан мөрөөдөл нь зүгээр замхрах төдий зүйл байсныг мэдээгүй. Мэдэхийг ч хүсээгүй. Эдийн

засаг дээрдээд, Монгол Улс дэлхийд тэргүүлээд,

даатгалын компаниудад очиж даатгуулахаасаа илүү

лам, бөөд очиж даатгуулдаг нь үнэн. Гэвч арилжааны өдөрт маш хурдацтай өсч хөгжиж байгаа билээ. Арилжааны даатгалын чиглэлээр нилээд олон

компаниуд зах зээлийг хуваарилан өөр хоорондоо O C TO B E R 2014 | 2 7