REISKLINIEK AZ GROENINGE VERLEGT GRENZEN

Ontstaan

Op 23 april 2019 werd vanuit de FOD Volksgezondheid onder de bevoegdheid van Minister Maggie De Block de officiële erkenning verleend aan az groeninge voor de vaccinatie tegen gele koorts. Deze licentie was noodzakelijk om een volwaardige reiskliniek te kunnen opstarten. Het gele-koortsvaccin is immers één van de weinige vaccins waarvoor er een verplichting kan bestaan om een land binnen te mogen (naast polio en meningokokken onder specifieke omstandigheden) en enkel erkende centra kunnen hiervoor een certificaat opmaken. De weg naar de erkenning was lang en vereiste onder andere deelname aan het examen van de International Society of Travel Medicine in Atlanta (VS).

Na het treffen van de nodige voorbereidingsmaatregelen werd er op 14-06-2019 defi nitief gestart met de reisraadplegingen in az groeninge. Het team van de reiskliniek bestond aanvankelijk uit 2 artsen en 2 verpleegkundigen. Dankzij de inspanningen van onze dienst pers en communicatie die zorgde voor de nodige media-aandacht zagen we algauw een toevloed van reizigers, zodat onze consultaties zelfs werden overspoeld en er extra raadplegingsmomenten werden ingelast. Intussen is het team van de reiskliniek uitgegroeid tot 9 personen.

Doel – werking

Het doel van de reiskliniek is in eerste instantie het goed informeren van reizigers omtrent de verschillende gezondheidsrisico’s op hun bestemming(en). Deze risico’s hangen niet alleen af van de bestemming zelf, maar ook van het soort reis (b.v. avontuurlijk vs. zaken), de geplande activiteiten (b.v. trekking, hooggebergte, duiken), de duur van de reis en de eventuele comorbiditeiten (b.v. hartfalen, COPD, immuunsuppressie). Wat veel mensen niet weten is dat infecties maar een kleine minderheid uitmaken van de ernstige gezondheidsrisico’s op reis. Zo zijn ongevallen (verkeer, verdrinking) en cardiovasculaire pathologie veel belangrijker als doodsoorzaak op reis. Onveiliger verkeer, losser gedrag en alcoholgebruik spelen hierin een rol. Personen die niet in familieverband reizen dienen we ook attent te maken op het risico op SOA’s. Tot 30% heeft immers ongeplande seks met een nieuwe partner op reis!

De kernactiviteit van de reiskliniek is natuurlijk het voorzien van de nodige vaccins. De beslissing tot vaccinatie is het resultaat van een tweerichtingsverkeer: het is een afweging tussen wat de arts voorstelt en wat de reiziger al dan niet wenst. Voor sommige vaccins is de indicatiestelling duidelijk (b.v. wanneer het gele-koortsvaccin verplicht is om een land binnen te mogen), voor andere dan weer minder.

Wanneer het risico voor een potentieel fatale en onbehandelbare aandoening reëel is en er een doeltreffend vaccin voor bestaat dan is het duidelijk dat we hiervoor moeten vaccineren. Is het risico op een aandoening slechts beperkt (maar wat is “beperkt” natuurlijk?) en gaat het om een ziekte waarvoor er ook een behandeling bestaat (b.v. buiktyfus) dan kun je discussiëren over het nut van de vaccinatie. Dan komen we bij het fenomeen van de “risicotolerantie”: sommige reizigers willen zich beschermen tegen alle mogelijke risico’s, hoe klein ook, terwijl anderen enkel de strikt noodzakelijke of zelfs enkel de verplichte vaccins wensen. In beide gevallen moeten we tijdens de reisraadpleging soms wat ‘tegengas’ geven. Gewoon om aan te tonen dat reisgeneeskunde geen ‘one size fits all’-benadering is.

Na het selecteren van de vaccinaties is het dan tijd voor hetgeen waar velen schrik voor hebben: de spuitjes, die vakkundig worden geplaatst door onze verpleegkundigen. Het is bijna ongelooflijk hoe fobisch sommigen zijn ten aanzien van iets dat je zelfs nauwelijks voelt. Regelmatig valt er iemand flauw, hoewel we daar proberen op te anticiperen door ‘risicopersonen’ al neerliggend te vaccineren. Het vaccineren van jonge kinderen resulteert soms in een waar gevecht, waarbij tot 3 volwassenen nodig zijn om de prikjes toch gezet te krijgen, met het risico op gescheurde trommelvliezen. Sinds kort hebben we een virtualreality-bril tot onze beschikking, met de bedoeling om de kinderen af te leiden, maar helaas blijkt dit geen succes.

Een misschien nog belangrijker luik is het bespreken van malariapreventie, zeker voor Sub-Saharaans Afrika. Zoals onder aangegeven zien we jaarlijks mensen die doodziek terugkeren uit malariagebied omdat ze geen preventieve maatregelen namen (het gaat dan om mensen die natuurlijk voordien niet via de reiskliniek passeerden). Voor de meeste tropische bestemmingen gelden muggenbeschermingsmaatregelen. In hoogrisicogebieden zijn ook preventieve malariapillen aangewezen. Een hardnekkig misverstand is dat al deze medicaties ernstige nevenwerkingen zouden hebben. De medicatie die we nu het meest voorschrijven is veilig en heeft weinig of geen nevenwerkingen.

Daarnaast wordt er tijdens de consultatie ook uitleg gegeven over misschien wel een van de meest frequente euvels op reis in de tropen: reizigersdiarree. Ondanks het nemen van voorzorgen weten we dat dit ongeveer bij 1 op 3 reizigers optreedt, uiteraard afhankelijk van bestemming, soort en duur van het verblijf. Gelukkig is reizigersdiarree meestal enkel vervelend maar niet zo gevaarlijk, tenzij bij jonge kinderen. We leggen reizigers uit hoe ze zichzelf kunnen behandelen. Wanneer men reist naar hooggelegen gebieden (vooral Peru, Ecuador, Bolivië en Nepal) wordt er ook gesproken over preventie en behandeling van hoogteziekte.

Er wordt ook gekeken of bescherming tegen rabiës (hondsdolheid) aangewezen is. Dit doen we vooral bij mensen die al wandelend of fietsend gaan rondtrekken in risicogebieden (vnl. Azië).

Naast reizigers met concrete vakantieplannen vaccineren we ook personen die een immuunsuppressieve behandeling dienen te starten en die in de toekomst nog willen reizen naar Sub-Saharaans Afrika en/of Zuid-Amerika (b.v. bij inflammatoire darmziekten of vooraleer op de wachtlijst te komen voor een orgaantransplantatie). Het gele-koortsvaccin is immers een levend afgezwakt virus, dat niet meer mag gegeven worden eens iemand medicatie neemt welke het immuunsysteem gedeeltelijk onderdrukt, omdat het dan levensgevaarlijke gevolgen kan hebben. Tenslotte zien we ook af en toe (toekomstig) vliegtuigpersoneel (stewards, piloten) op onze reiskliniek.

Team

De reisraadplegingen worden gedaan door dr. Pieter Samaey, dr. Olivier Schockaert en sinds vorig jaar ook dr. Lyssa Van De Ginste. De reisconsultaties zijn een vorm van preventieve geneeskunde en een welkome afwisseling met de chronische, soms uitzichtloze pathologie waarmee we dagelijks als geriater en nefrologen worden geconfronteerd.

De artsen worden bijgestaan door een team van ervaren verpleegkundigen die de vaccinaties verzorgen en ook extra uitleg geven tijdens de consultatie. Onze enthousiaste secretariaatsmedewerksters zorgen voor het inplannen van de consultaties, ontvangen van de reizigers en het helpen bij het invullen van de vragenlijsten voor de raadpleging.

De reisconsultaties gaan momenteel door op 2 halve dagen per week: op dinsdagvoormiddag (dr. Samaey) en vrijdagnamiddag (dr. Schockaert of dr. Van De Ginste). Op dagelijkse basis worden ook adviezen gegeven via e-mail. Reizigers kunnen een afspraak maken via telefoon, e-mail of online.

Enkele cijfers

⊲ Reisraadplegingen

In 2022 werden er 1.350 reisconsultaties geteld. In de maanden juni en december zien we meestal een piek, voor de vakantieperiodes. We raden wel aan om minstens 2 en zelfs liefst 4 weken voor gepland vertrek langs te komen, om alle vaccins tijdig te kunnen plaatsen.

⊲ Landen/bestemmingen

In totaal werden er in 2022 maar liefst 80 verschillende landen als reisbestemming opgegeven in onze reiskliniek. De meest courant beoogde bestemmingen in Afrika zijn Tanzania, Kenia, Senegal, Gambia en Uganda. In Zuid-Amerika zijn dit vooral Peru, Colombia en Brazilië. Azië is ‘ondervertegenwoordigd’ omdat men hiervoor geen gelekoortsvaccin nodig heeft en deze reizigers dus niet noodzakelijk via de reiskliniek moeten passeren.

⊲ Vaccins

De meest toegediende vaccinatie is deze tegen gele koorts, hetgeen logisch is aangezien dit meestal de reden is waarom de mensen naar de reiskliniek komen. Alle andere vaccins kunnen in principe via de huisarts gebeuren.

Hieronder een overzicht van de top 10 bestemmingen in 2022 :

Top 10 bestemmingen 2022

Bij personen afkomstig uit het Indisch subcontinent zien we dan weer vaker buiktyfus. Schistosomiase (vroeger ook ‘bilharziose’ genoemd), veroorzaakt door een parasiet die de huid doorboort bij het baden in zoet water (meren, rivieren) in bepaalde streken in de tropen, zagen we de laatste jaren ook meermaals.

Mensen die op reis gebeten werden door een hond of kat worden bij ons gevaccineerd ter preventie van rabiës. In sommige gevallen kan het nodig zijn om ook het antiserum (human anti-rabiës immunoglobulines) toe te dienen, waarvoor de reiziger zich dan wel naar het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen dient te begeven.

Extra muros activiteiten

Hieronder een overzicht van het aantal toegediende en meegegeven vaccins in 2022 :

Los van de reiskliniek houdt dr. Schockaert zich ook bezig met ontwikkelingsprojecten in het Westafrikaanse Togo. Hij is sinds 2011 lid van de Belgische ngo SSD (Solidarité, Santé et Développement). Deze multidisciplinaire ngo focust zich op specifieke ziekenhuizen in Togo, waarbij zowel missies voor opleiding en chirurgie worden georganiseerd als audits (neen, niet zoals JCI!) en renovaties van ziekenhuisafdelingen (pediatrie, materniteit, spoedgevallen). Momenteel zijn we bezig met de renovatie van de spoedgevallendienst in het regionaal ziekenhuis van Sokodé, de 3de grootste stad van Togo. De verschillen met onze westerse standaarden kunnen bijna niet groter zijn. Het stemt wel tot nadenken: de enorm beperkte middelen waarmee artsen en verpleegkundigen het ginder moeten stellen, en de overconsumptie hier aan de andere kant… Met een relatief beperkt budget proberen we toch een verschil te maken.

Wat tijdens of na de reis?

Het gebeurt dat reizigers tijdens hun reis telefonisch contact nemen of per mail, bijvoorbeeld naar aanleiding van koorts of een hondenbeet. We proberen hen zo goed mogelijk advies te geven, ook al is dat niet altijd makkelijk vanop afstand.

Jaarlijks zien we ook reizigers die zich na hun reis presenteren via de dienst spoedgevallen met koorts. Meestal gaat het dan om malaria, zeker wanneer ze terugkomen uit Afrika en geen malariachemoprofylaxe genomen hebben. Malaria is gelukkig (nog) goed te behandelen, op voorwaarde dat er op tijd aan gedacht wordt. Gezien de soms langere incubatieperiode (soms langer dan 1 maand) gebeurt het dat mensen de link tussen het optreden van koorts en malaise met hun reis niet meer leggen.

Door klimaatopwarming (meer muggen) en toenemende urbanisatie (meer ‘mensenreservoir’) zien we een toename van Dengue. Dit virus wordt overgedragen door muggen die overdag steken. Sinds kort is er ook een vaccin beschikbaar, dat echter enkel voor specifieke reizigers bedoeld is.