OP STAP NAAR KATAKOKOMBE IN CONGO MET ARTSEN ZONDER VAKANTIE

DR. GEERT LUYCKX (GYNAECOLOGIE) - SINT-JOZEFSKLINIEK IZEGEM

Als gynaecoloog werd ik in 2012 aangesproken door Herman Devriendt (chirurg) en Yves Kluyskens (cardioloog) om deel te nemen aan een missie van Artsen Zonder Vakantie (AZV) naar Katako-Kombe (KK), in het hart van Congo. Ikzelf ben werkzaam in Izegem, Herman en Yves vroeger in Maria Middelares in Gent.

Sinds 2004 bestaat er een ondersteunende samenwerking tussen Maria Middelares en het ziekenhuis van Katako-Kombe, een stadje in de provincie Sankuru in de Democratische Republiek Congo.

Het bevolkingsaantal wordt er geschat op 130.000 inwoners. De gezondheidszone beslaat een gebied met een oppervlakte van meer dan ¼ van België, evenwel met een sterk gedecentraliseerd gelegen ziekenhuis. Over de gezondheidszone zijn 17 gezondheidscentra (centres de santé) verspreid waar men voor basisgezondheidszorg terechtkan. Meer ingewikkelde gevallen worden naar het ziekenhuis verwezen, maar de afstand kan meer dan 200 km bedragen.

De Congolezen verplaatsen zich te voet en in het zeldzame beste geval met de motor. Zwangere vrouwen gaan vaak in meerdere dagen 100 km te voet om de materniteit te bereiken. Alleen ngo’s en politici kunnen een zware en dure terreinwagen betalen om over deze zeer slechte wegen te reizen.

Van 28 oktober tot 10 november 2019 verbleef ik voor de derde keer met Artsen Zonder Vakantie in Katako-Kombe samen met Herman Devriendt en Pierre Lavry (anesthesist). We hadden allen eerder aan AZV-missies in KK deelgenomen. Daarnaast waren er twee Congolese medewerkers, een klinische biologe en een biomedisch ingenieur uit Kinshasa, meegereisd.

Na een nachtvlucht met Brussel Airlines vanuit Brussel landen we ‘s morgens vroeg in Kinshasa. Daar worden we opgehaald door medewerkers van de Procure Saint-Anne in Kinshasa. De Procure is een ommuurde site waar ngo-medewerkers een veilig onderkomen vinden in deze chaotische en drukke stad. De volgende dag nemen we een binnenvlucht naar Lodja, meer centraal in Congo. De binnenvlucht vertrekt zodra de piloten zeker zijn dat ze kunnen landen op de zandpiste in Lodja. Bij regenweer kan het wel een tijd duren voor het vliegtuig vertrekt. Eenmaal in Lodja aangekomen gaat het verder met een terreinwagen naar Katako, een rit die 12 uur kan duren. Tijdens de rit moet er een rivier overgestoken worden met een soort overzetboot. De terreinwagens zijn volgestouwd met allerlei materiaal en er rijden een paar stevige jonge mannen mee die af en toe met schoppen flink aan de bak moeten om de wagens vrij te krijgen uit het slijk. Het medisch materiaal en de diesel voor de generator van het ziekenhuis zijn al weken voorop onderweg.

We zijn de derde dag onderweg als we in Katako aankomen. Het onthaal is uitbundig. Al weken wordt in de kerken en de dorpen aangekondigd dat er missie van AZV naar het plaatselijk ziekenhuis komt. Vele patiënten hebben hier lang op gewacht en begeven zich al naar de site. Ze wonen in de vele hutten rond het ziekenhuis om gezien te kunnen worden door de equipe van AZV.

De zeldzame, verderaf gelegen ziekenhuizen sturen hun artsen naar deze missies om bijgeschoold te worden. Want dit is de missie van AZV: de lokale mensen verder bekwamen in goede zorg . Deze lokale artsen zijn eigenlijk basisartsen die zich ter plaatse verder bekwaamd hebben en ingrepen zoals een appendectomie, obstructie verhelpen, hysterectomie, prostatectomie, schildklieroperatie of keizersnede kunnen uitvoeren.

Ik werd voor deze missie aangesproken omwille van de talrijke patiënten met vaginale fistels na bevallingen. Deze vreselijke pathologie was mij als verloskundige vóór mijn missie in Katako totaal onbekend. Tijdens obstructie in de arbeid raakt de baby geklemd in het klein bekken. Dit komt vooral voor bij heel jonge vrouwen die door ondervoeding dikwijls een vernauwd bekken hebben.

Vaak worden deze jonge vrouwen vooraf doorgestuurd door de vroedvrouwen vanuit de afgelegen centre de santé‘s maar soms reizen ze niet naar Katako door gebrek aan middelen. Indien de bevalling fout loopt, sterft de baby en helaas vaak ook de patiënte door uitputting of ruptuur van de uterus. De fistulapatiënten zijn de overlevers, met door de zware shock meestal ook een langdurige of definitieve amenorroe of een gedeeltelijke uitval van de hypofyse: Sheehan syndroom. De fistula zorgt voor continu urineverlies waardoor deze vrouwen verlaten worden door hun echtgenoten en meestal een afgezonderd leven moeten leiden buiten de lokale gemeenschap.

Vaginale fistelchirurgie vraagt een gedegen ervaring in vaginale heelkunde en inzicht in dit bijzonder probleem. Er is een uitstekend handboekje van Brian Handcock (Practical Obstetric Fistula Surgery) uitgegeven bij The Royal Society of Medicine.

De kern van de ingreep is het verwijderen van alle littekenweefsel, het losmaken van de blaas van de vaginale wand en meestal ook retrosymfysair, via de fistel opzoeken van de ureters en stenting om zeker te zijn dat bij de fistelsluiting de ureters vrij liggen, tot slot spanningsvrij hechten van de fistelrand in één laag. Er is vaak niet genoeg vaginaal weefsel om dit defect te dekken, maar dit epithelialiseert vlot secundair.

Patiënten krijgen 10 dagen een blaassonde die niet in een zak afloopt, maar in een open container. Dit is om te vermijden dat de verpleging ‘s nachts vergeet een overvolle urinezak tijdig te legen en de fistel opnieuw scheurt.

In de brousse leven betekent nauwelijks of geen telefoonverbinding. Er is geen internet, soms even op zondagnamiddag. Er is geen elektriciteit en dicht bij de evenaar wordt het snel donker. ‘s Avonds is er na de maaltijd tijd voor een pintje bij kaarslicht. Onze voeding wordt klaargemaakt door een aparte equipe die het water uit de rivier tweemaal kookt en filtert. Er is zelfgebakken brood, rijst en kip. Soms is er ook geit en antiloop.

Dieren worden ‘s morgens geslacht en dezelfde dag geconsumeerd. Je kan ‘s avonds nog wat lezen met een zaklampje, maar vóór 21u slaap je meestal. Want de dag begint vroeg met de tamtam en het luide gezang van de mis die elke dag start om 6u en druk bijgewoond wordt. Het is het voornaamste sociale gebeuren in deze gemeenschap.

Naar Congo reizen en werken is een shock, en dat besef je vooral eens je terug in België start met werken. De veeleisendheid van onze patiënten met geringe pathologie valt dan toch zwaar.

Ik kan ten sterkste aanraden aan alle collega-artsen om dit ooit eens te doen. Het is een ongelooflijke ervaring. Het verdiept en verruimt je medische kennis en expertise en je leert flink relativeren.

Wie meer wil lezen, kan eens kijken op Katako-Kombe.be en op de site van Artsen Zonder Vakantie. Ook het dagboek ‘Ils vont là ou même les moustiques sont encore sauvages’ van Rik Neiyrynck is interessante lectuur.

dr. Geert Luyckx