Paper Ontwerpmethodiek: Cohousing

HoGent School of Arts Landschaps- en Tuinarchitectuur Campus Bijloke Jozef Kluyskensstraat 2 9000 Gent

Ontwerpen - Ontwerpmethodiek

Docenten: Bruno Debaenst Academiejaar 2013 – 2014 1e semester

Harlind Libbrecht, Luc Deschepper, Ruben Joye, Stefanie Delarue

COHOUSING Van communautaire traditie naar nieuw duurzaam woonconcept

Wat is cohousing? (1) Cohousing is een vorm van groepswonen waarbij elk individu of gezin over een eigen woning op maat beschikt waar de bewoner of het gezin de nodige privacy terugvindt. Bovendien zijn een aantal gemeenschappelijke ruimtes aanwezig om samen maaltijden te nemen, te ontspannen, te tuinieren, de was te doen‌.

Duurzaam wonen en leven en sociale betrokkenheid met de natuur als rustgevend element staan in cohousing centraal. De bewoners vertonen een mix van alle leeftijden, overtuigingen en gezinsvormen. Bijgevolg verwacht men respect en tolerantie voor de culturele, politieke en filosofische overtuigingen van elkeen.

Een boerderij, een appartementencomplex, een oude fabriek, een voormalige school of een klooster kunnen opnieuw ingericht worden om huisvesting te bieden aan een gezelschap cohousers.

Inleiding Wat men vandaag als alternatieve woonvorm beschouwt, het samenhuizen gaat eigenlijk naar de oertijd terug, naar een maatschappij van natuurlijke gemeenschappen, gebaseerd op veiligheid, water en voedsel.

Sindsdien treft men in elk tijdperk van de geschiedenis gemeenschappen aan die zich een bepaald ideaal tot doel stellen, hetzij in het kader van een overtuiging of godsdienst, dan wel met voor ogen het tot stand brengen van een ideale maatschappij. Maar nooit eerder in de loop der tijden zijn de woongemeenschappen zo in trek geweest als vandaag.

Mensen in onze Westerse wereld worden zich geleidelijk bewust van de noodzaak bij te dragen

tot

de

bescherming

van

het

leefmilieu.

Daarenboven

doet

de

sterk

geĂŻndividualiseerde inslag van onze maatschappij en de aanzienlijke differentiatie van het sociale leven bij velen een gevoel van vervreemding groeien. Ze gaan dus op zoek naar een omgeving waar ze betrokkenheid ondervinden zonder hun persoonlijke vrijheid te verliezen.

En tenslotte spoort de economische recessie jong en oud aan om op zoek te gaan naar nieuwe instrumenten om betaalbaar te wonen.

Cohousing is een antwoord op deze behoeftes en kent nu ook in Vlaanderen een aanzienlijke groei.

(1) Powerpoint Stramien, projectweek KASK 1e sem. 2013-2014

1. Historisch kader Saskia Poldervaart

(2)

stelt dat in de loop van de geschiedenis van de laatste twintig eeuwen

een soort golfbeweging is te ontdekken in het opkomen en weer wegebben van communautaire bewegingen. De eerste christengemeenschappen in begin van onze jaartelling, in de 12de en 13de eeuw kloostergemeenschappen, in de 16de en 17de eeuw, bepaalde sektes zoals bijvoorbeeld de Quakers, de utopisch-socialistische periode halverwege de 19de eeuw, in het begin van de 20ste eeuw, de Kibboetsbeweging in Israël.

Tijdens al deze periodes hebben er verspreid over Europa en/of Amerika honderden woonen werkgemeenschappen bestaan.

In de 20ste eeuw ontstonden in de jaren zestig in West-Europa en in de Verenigde Staten ‘communes’, als alternatief voor huwelijk en gezin als primaire samlenlevingsvorm. Hun eisenpakket omvatte: afschaffing van privé-bezit van roerende goederen, opheffing van de exclusiviteit

van

seksuele

relaties,

en

anti-autoritaire

opvoeding

in

gedeelde

verantwoordelijkheid door alle samenwonende volwassenen. In het openbare leven: afschaffing van privé-bezit van productiemiddelen en radicale democratisering.

Dit gedachtegoed beïnvloedde sterk de notie ‘cohousing’ die in Denemarken in dezelfde periode tot stand kwam. Gedreven door de zoektocht naar een meer ondersteunende leefomgeving wilden een aantal vrienden een nieuwe gemeenschap opbouwen. Aanvankelijk werd het ontwerp heel slecht onthaald door de buurtbewoners. Toch kwamen eerste cohousing realisaties tot stand eind jaren ’70, namelijk in Saettedammen

Cohousing in Saettedammen, Denemarken(3)

(2) Poldervaart, S. Geciteerd in Kumms, R. in http://www.samenhuizen.be/cohousingdk/deel1/I2vooraf.htm (3) bron: folder Saettedammen http://dammen.dk/Folder.pdf

Later werden de projecten toegankelijker door stimulerende maatregelen van de Deense overheid die subsidies verleende en een makkelijke manier voorzag om te lenen. Er is nu nog weinig scepticisme, nieuwe gemeenschappen worden nog steeds opgestart en ondervinden geen moeite om bewoners te vinden. Vóór de bouwwerken starten hebben 80 tot 90% van de wooneenheden al een toekomstige eigenaar.Vandaag is cohousing in Denemarken algemeen aanvaard. Vanuit Denemarken waaide het concept over naar Amerika, Engeland. In Nederland ontstonden ook verschillende projecten van centraal wonen.

Inmiddels heeft cohousing ook de weg naar België en naar Vlaanderen gevonden en heeft de nieuwe woonvorm tientallen lopende en al afgeronde projecten.

2. Het samenleven en de tijdsgeest: korte beschrijving Ook al keert het principe van samenhuizen tot heel ver in de tijd terug en vinden we in elk tijdperk enkele gelijklopende elementen, zoals het leven onder één dak en het al dan niet occasioneel samen tafelen, toch vertoont het fenomeen voor elk tijdvak eigen accenten. Zo bood het samenwonen in de oertijd aan de

mens

de

enige

overlevingskans. In de Griekse en de

Romeinse

vrouwen

cultuur

en

hadden

mannen

hun

vertrekken in de villa, wat wijst op een

zekere

individualisering, samenwonen.

De

graad

van

binnen

het

Islamcultuur

De eerste kibboets in 1910, Degania Alef, de

hechtte een buitengewoon belang

moeder der Kibboetsen(4)

aan de familiebanden en het

samenwonen van de leden van eenzelfde gezin was geen uitzondering, ook wanneer de kinderen gehuwd waren.

In de middeleeuwse kloosters daarentegen huisden religieuzen samen in het kader van een samen beleefde godsdienst.

We maken een sprong in tijd en ruimte en belanden in New York, begin 19°eeuw waar reeds ‘multiple-unit tenements’ aanwezig waren, zonder privé-toiletten; een variante op samenwonen

en

samenleven.(5)

(4) bron: http://www.degania.org.il/ViewPage.asp?pagesCatID=4164&siteName=deganiae (5) Dolkart, A. (2003). The Architecture and development of New York City. / When was the first apartment building constructed in NYC .http://ci.culumbia.edu/0240s/index/html

Een eeuw later en in een heel andere contekst ontsonden de Kibboets in Israël, de collectieve landbouwnederzettingen waar de socialistische principes extreem verregaand werden toegepast. Hier was de politieke overtuiging het cement dat de bewoners bijeenhield.

Alles was er gezamenlijk bezit en hevige discussies werden gevoerd over bijvoorbeeld de voorbeeldfunctie van de Sovjet-Unie, dat ook het collectivisme bevorderde.

Inmiddels is de mate van collectivisme in de kibboetsen drastisch verminderd en veel kibboetsen zijn nu ‘gewone dorpen’ geworden.(6) In de jaren ’60-’70 zag men de opkomst van ‘communes’, gesticht door jongeren die de burgermaatschappij van hun ouders wilden ontvluchten en die complete vrijheid, op elk vlak nastreefden. Ze waren geïnspireerd door de flower-power beweging en door de hippies die verlangden naar een andere samenleving met de nadruk op het natuurlijk leven en het delen van eigendom, bezit, inkomsten.

Al die gemeenschappelijke woonvormen kunnen we de voorlopers van de huidige cohousing noemen. Ze zijn alle ontstaan uit een behoefte aan meer betrokkenheid.

(6) Ashkenazi, E. (2010) in http://www.haaretz.com/print-edition/news/after-100-years-the-kibbutz-

movement-has-completely-changed-1.260940

3. Mijn project De opdracht wil ik graag kaderen in mijn persoonlijke leefomgeving. Mijn cohousingproject zal

ik

namelijk

toepassen

op

het

woonerf

waar

ik

momenteel

leef.

Het betreft een beluik dat dateert uit de 19°eeuw, uit de periode van de groeiende industrialisering, toen beluiken werden opgetrokken door fabriekseigenaars om er hun arbeiders (in vaak ellendige omstandigheden) te huisvesten.

Graag wil ik bij het plannen van het retrofit-cohousing project de authenticiteit van het straatje zoveel mogelijk behouden.

Het huidig bouwconcept, namelijk de U-vorm en de compacte aaneenbouw van de woningen maakt de kleine cité bijzonder geschikt voor een revalorisatie. Ook de bereikbaarheid van het station Dampoort en winkelstraten zijn interessante gegevens. Het relatief beperkt aantal woningen houdt het project op mensenmaat en de rustige ligging nodigt als het ware uit om het woonerf van groen en beplanting te voorzien.

3.1.

Huidige toestand

De buurt: Het beluik is gelegen in de Visserij tussen de Visserijvaart en de Leie in Gent. Er zijn 16 kleine

woningen

waarvan

er

14

bewoond zijn. In het totaal telt het steegje 18 bewoners met een gemiddelde leeftijd van 28 jaar. Er zijn enkele studenten, en het

overige

deel

zijn

werkenden.

Sfeerbeeld van de eerste zon in de cité (7)

Het merendeel van de huurders heeft een creatieve vrijetijdsinvulling (muziek maken, schilderen, tekenen, ...)

Er heerst een open communicatie onder de bewoners en af en toe zijn er gezamelijke activiteiten, zoals: muziek maken, uitgaan, eten, natuurwandelingen, expo’s bezoeken, ...

Omwille van de optimale verstandhouding valt cohousing af en toe als onderwerp in de groepsgesprekken

(7) Bron: persoonlijk archief - Lente 2013 Bruno Debaenst

Probleem: Tot nog toe zijn er nog geen stappen gezet voor de opknapping van het straatje. Het uitvoeren van de revalorisatiewerken dreigt een stijging van de nu al relatief hoge huurprijs te betekenen.

Mogelijke oplossing: Mogelijke oplossing zou zijn dat de stad Gent de huizen in het cultureel erfgoed opneemt, waardoor het privékarakter van het beluik wegvalt. Door deze procedure komt het beluik in aanmerking voor een subsidiëring om de buurt op te waarderen. Op die manier kunnen de huidige bewoners blijven wonen waar ze hun hart hebben verloren, zonder te moeten vrezen voor een onbetaalbare huur.

In het Vlaams Parlement werd op 11 maart 2012 trouwens een voorstel van decreet ingediend

ter

ondersteuning

van

projecten

van

gemeenschappelijk

wonen.(8)

De opgelegde taak is als het ware de eerste stap in het verwezenlijken van een ecologische droom namelijk: een duurzame omkadering van een sociaal sterk verbonden buurt.

(8) Voorstel van decreet (M. Vogels & E. Meuleman) houdende wijziging van decreet van 15 juli 1997 houdende de Vlaamse Wooncode, wat het ondersteunen van projecten van gemeenschappelijk wonen betreft, Parl.St.Vl.Parl.2011-2012, nr. 121 (2009) – N°2

(zie plan van huidige toestand op vol pagina)

Leie

onbewoond

VISSERIJ

Visserijvaart

3.2.

Ontwerp

Om de huidige sfeer in de straat te behouden werken we met gelijkaardig materiaal. De pergola en de greenwall creĂŤren een groene oase waar het aangenaam vertoeven is. Het meubilair bevordert het buitenleven en het opklapbaar podium nodigt de bewoners uit bij mooi weer het beste van zichzelf te geven.



Verharding o

Trottoir: (grijs) de betonstraattegels worden vervangen.

o Wegdek: (groen) hier opteren we voor

een

betonstraatsteen

(9)

waterdoorlatende met

verbrede

voegen. Het grote oppervlaktedeel dat waterdoorlatend is, voorziet de beplanting rond de pergola goed van water. Het overtollige water wordt

afgeleid

naar

een

waterbekken, dat ervoor zorgt dat de groenten en kruiden in de etagebouw van de gemeenschappelijke woning voldoende water krijgen.

(9) http://www.zangra.com/images/products/grasline001_l-grasdals-dalle-gazon-beton-grastegelsgrasbetontegels-grass-concrete-paving-pavers.jpg



Accommodaties o

Fietsen: worden opgeborgen onder een afsluitbare, overdekte standplaats met groendak.

o

Afval: we voorzien 3 grote containers om het gesorteerde afval in te deponeren. (GFT, PMD, Restafval)

(10)

(11)

(10) Bron: http://www.cyclehoop.com/wp-content/uploads/2012/11/Green-Roof1.png (11) Bron: http://www.cyclehoop.com/wp-content/uploads/2012/11/Timber-Green-Roof-Shelter.jpg



Constructies o

Pergola: een geïmpregneerde houten pergola overspant het straatgedeelte.

De constructie heeft een hoogte van 4m en de tussenafstand van de langsliggers bedraagt 1,85m om voldoende lichtinval te behouden in de woningen. Boven het verstelbaar podium hebben de langsliggers een afstand van 0,50 m.

o

BBQ: heeft een houtvoorraad onderaan. De BBQ doet tevens dienst als vuurschaal.

o

Podium: is verstelbaar in hoogte en opklapbaar. Er is ruimte voorzien in de fietsenbergplaats om de aparte elementen stockeren.

o



Tafels: 2 lange tafels bevorderen het buitenleven (eten, communicatie, ...).

Beplanting

o

Pergola: er zijn 19 plantvakken voor de pergola. We kiezen voor een afwisseling van bloei en fruit, rekening houdend met de seizoenen. We voorzien:

o



1 x Kiwiplant (Actinidia deliciosa) zonnige standplaats



3 x Druivelaar (Vitis Vinifera) zonnige standplaats



2 x Bruidsluier (Fallopia baldschuanica) halfschaduw



2 x Tuinkamperfoelie (Lonicera caprifolium) halfschaduw



2 x Clematis (Clematis alpina) halfschaduw



2 x Winterjasmijn (Jasminum nudiflorum) zonnige standplaats



2 x Bonte wingerd (Ampelopsis glandulosa) halfschaduw



3 x Kleinbloemige klimroosn wit (Guirlande d’Amour)



2 x Kleinbloemige klimroos rood & wit (Rambling Rosie)

Plantvakken: alle overige plantvakken worden uniform opgevuld met Buxus (Buxus sempervirens) gezien de greenwall (zie verder) en de grote variëteit aan klimplanten.

Zonnige standplaats  Klimrozen Halfschaduw 



(12)

Aspect duurzaamheid: o

Greenwall:

Een

‘Green

Wall’ bekleedt de muren om

de

luchtkwaliteit

verbeteren en tevens

te om

als extra isolatie van de woningen te fungeren. Het concept heb ik gevonden bij

Patrick

Blanc(12),

die

wereldwijd gebouwen bekleedt met groen. Een glazen wand vervangt de muur van de gemeenschappelijke woning. Hierdoor krijgt de woning een maximale hoeveelheid zonlicht, wat voordeel biedt voor het telen van groenten o

en

kruiden

in

het

Zonnepanelen: geïntegreerde zonnepanelen

pand.

(13)

bedekken de daken om het gemeenschappelijk huis zo passief mogelijk te houden. Enkel het dak van de gemeenschappelijke woning is niet voorzien van een zonnedak. Daar plannen we immers o

een

glazen

overkapping.

Wateropslag: een waterbekken vangt het overtollige hemelwater in de cité op en voorziet de teelt binnenhuis van water via een bevloeiingssysteem.

(12) Bron: http://www.verticalgardenpatrickblanc.com/realisations/paris/quai-branly-museum (13) Bron: http://www.smartroof.be/images/Renosolpan.jpg



Gemeenschappelijk gebouw

In het beluik worden de 2 onbewoonde huizen verenigd tot gemeenschappelijk gebouw.

De oorspronkelijke 3 bouwlagen (3m per verdieping) worden uitgebreid naar 4 (2,25m per verdieping). Op die manier vergroot de teeloppervlakte op de verdiepingen. (zie verder) o

Gelijkvloers: Hier bevinden zich een keuken, een douche, een toilet, en de leefruimte

(eetruimte

en

zithoek).

De

controlekast

(waterbekken

en

zonnepanelen) staat opgesteld onder de trap. o

1e,

2e

en

3e

etage:

(14)

Deze ruimtes zijn volledig voorbehouden

voor

de

groententeelt, voor kruiden en eventueel fruit. Ze bieden de

mogelijkheid

om

zelf

groenten te kweken en door de etagebouw komt er een oplossing voor het plaatsgebrek . De bewerkbare ruimte beslaat een oppervlakte van ± 111m2. Om de bruikbare oppervlakte per verdieping te maximaliseren plannen we in etagebouw, waardoor er ± 222m2 vrij komt.

(14) Bron: http://media.medias.rs/upload/photos/eouknzzi.jpg

4. Besluit Het historisch overzicht heeft duidelijk gemaakt dat bij de mens van oudsher de tendens

aanwezig is om in groep te

leven. Hij maakte daarbij gebruik van de middelen die in elk stadium ter beschikking stonden.

Omwille van de sterk individualistische insl ag van de huidige maatschappij poogt een groep andersgezinden de oorspronkelijke levensstijl verder te zetten met gebruik van de nieuwe technologiĂŤen. Ze leggen hierbij de nadruk op sociale verbondenheid, duurzaamheid en ecologie.

Mijn project belicht die dimensies en kan een bescheiden bijdrage zijn tot een nog groener, duurzamer en ecologischer Gent.

5. Bronnen: Volgnummer

Alfabitische lijst van brongegevens

in tekst

6

1

Ashkenazi, E. (2010) in http://www.haaretz.com/print-edition/news/after-100-yearsthe-kibbutz-movement-has-completely-changed-1.260940

Meirlaen Ann & De Bleser Senne, (2013) Projectweek KASK. Presentatie Stramien Cohousing, p.9-74. Geraadpleegd op 25 november, 2013 Dolkart, A. (2003)The Architecture and development of New YorkCity.When was the

5

first apartment building constructed in NYC? Geraadpleegd op 29 november 2013 via

http://ci.columbia.edu/0240s/index.html

Vogels M. & Meulemans E. Voorstel van decreet (M. Vogels & E. Meuleman) houdende wijziging van decreet van 15 juli 1997 houdende de Vlaamse Wooncode, 8

wat het ondersteunen van projecten van gemeenschappelijk wonen betreft.

Geraadpleegd op 5 december, 2013 van Parl.St.Vl.Parl.2011-2012, nr. 121 (2009) – N°2.

WEGGEMANS, Tony; POLDERVAART, Saskia & JANSEN Harrie, Woongroepen.

Individualiteit in groepsverband. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1985, geciteerd in

2

Kumms, R. (1999-2011). Tussen individualiteit en collectiviteit. Leven in woongroep of centraal wonen-project. Geraadpleegd op 23 november, 2013 via http://www.samenhuizen.be/cohousingdk/deel1/I2vooraf.htm