LEVENSLESSEN

Het is bijna zo ver, het laatste concert van Shunske Sato als artistiek leider van de Nederlandse Bachvereniging. Op een grijze maandag meldt hij zich op kantoor voor een interview. En daar ontstaat een bijzonder gesprek over tien jaar Bachvereniging.

Eerst maar eens het repertoire voor het concert op 30 mei: hoe en wat heb je gekozen? “Een afscheid is een mijlpaal, een lijn die je trekt in je leven. Dat vraagt om een boodschap. Bij elk concert dat ik programmeer is er een concept, een kapstok. Nu zijn de Bachvereniging en ik die kapstok. De drie cantates van Bach die ik koos, passen hier heel goed bij. Niet alleen omdat ze supermooi zijn, ze bevatten ook levenslessen.”

Vergankelijkheid

“Bij Bach gaat het vaak over afscheid en dat is dan vaak een afscheid van de wereld. Zoals in cantate BWV 8, Liebster Gott, wenn werd ich sterben. Het gaat er hier om dat je nederig bent, en weet hebt van je eigen vergankelijkheid, dat alles eindigt. En dat je God, of de goden, of waar je ook in gelooft, vraagt of het einde goed mag zijn en of je dat einde met moed mag ontvangen. Zo staat het letterlijk in de tekst: ‘mach einmal mein Ende gut […] mit recht wohlgefaßtem Mut!’ [‘maak ooit mijn einde goed, leer mij de geest te geven met een rust, kalm gemoed!’]. Mijn keus voor deze cantate was eigenlijk vanzelfsprekend.”

“IK WEET DAT IK DERTIG LEVENS

ZOU MOETEN LEVEN OM ALLE MOOIE MUZIEK TE LEREN KENNEN

[...] EN BEGRIJPEN. EN TOCH WIL IK HET BLIJVEN PROBEREN.”

Zeepbellen

“Een beetje dezelfde kleur heeft cantate BWV 26, Ach wie flüchtig, ach wie nichtig. Hier is de levensles dat álles vergankelijk is. Het is een geweldig stuk in veel opzichten. Er zit zoveel virtuositeit in, bijvoorbeeld hier, in de tenoraria ‘So schnell ein rauschend Wasser schießt’, een eindeloze, eindeloze, eindeloze coloratuur [sliert noten]. En dan blijkt uiteindelijk: alles voor niks. Alles spat uit elkaar. Natuurlijk wil dat niet zeggen dat je pessimistisch moet worden, juist niet. Het gaat erom dat je beseft dat zelfs de machtigste, grootste, bekendste persoon, en alles wat hier en nu aantrekkelijk lijkt toch uiteindelijk naar de aarde terugkeert. Kijk hier in het recitatief van de sopraan: ‘und seiner Hoheit Grund zerbricht, wird seiner ganz ‘vergessen’ [‘en de basis voor zijn aanzien verbrokkelt, wordt hij volkomen vergeten’].”

“Dat relativeert. Je kunt dit eigenlijk op alles betrekken. Op de mensheid in het algemeen, of op je eigen leven. Als ik dan weer kijk naar mijn afscheid: op dit moment sta ik in de schijnwerpers. Toch weten publiek en ensemble over honderd jaar net zo weinig over mij als ik nu weet over de eerste artistiek leiders van de Bachvereniging. Alles wat eens zo belangrijk leek, is vergeten.”

Levenskunst

Tussen de twee cantates over afscheid in, plaats je cantate BWV 39, Brich dem Hungrigen dein Brot. “Ja, die gaat minder over afscheid, maar over hoe je leeft, over levenskunst. In het kort is de boodschap: heb je naaste lief. Als je iemand ziet die kleren nodig heeft, kleed hem. Wees genereus, let op elkaar. Dat is een boodschap die altijd zinvol is en zeker ook bij zo’n afscheid. Dit is hoe ik zou willen leven.”

Van levenskunst naar levenskeus. Jouw afscheid is verbonden met de wens om meer ruimte te hebben voor andere dingen. Wat zijn je plannen?

“Het korte antwoord is: ik heb geen concrete plannen. De huidige maatschappij is vaak zo geobsedeerd met doelen en resultaten, dat wordt vergeten dat de weg ernaartoe eigenlijk belangrijker is. Voor mij in elk geval. Als je focust op de weg, is het misschien zwaarder: soms weet je niet waar je naar toe wilt, wie je bent, of wat je aan het doen bent. Maar als er dan licht aan het einde van de tunnel komt - en dat komt er altijd - dan word je daardoor des te blijer. Als je een doel hebt en daar te hard op focust, word je vaker teleurgesteld.”

Vrije ruimte

En toch heb je bewust besloten bij de Bachvereniging weg te gaan? “Ja, zeker. Als iets zo veel plaats in je leven inneemt als bij mij de Bachvereniging, dan weet je niet goed hoe het eruit zou zien zonder. Nu komt er ruimte vrij en pas dan kan ik zien hoe zich dat invult. Ik weet nu al dat het leven veel te kort is om alles te doen wat ik zou willen. Ik las net bij Rachmaninoff: ‘Music is enough for a lifetime, but one life is not enough for music.’ Dus: muziek vervult een leven maar een leven is niet genoeg voor alle muziek die er bestaat.”

“Hier heb ik nog niet mijn rust in gevonden. Ik bedoel: ik weet dat ik dertig levens zou moeten leven om alle mooie muziek te leren kennen, uitvoeren en écht te verteren en begrijpen. En toch wil ik het blijven proberen. Het verlangen naar andere muziek dan bij de Bachvereniging, ander repertoire, speelde altijd aan de rand. Ik kon dat niet echt verder ontwikkelen. Daar komt nu ruimte voor. Er zijn wel concrete plannen natuurlijk, er staan gastdirecties gepland bij orkesten en ensembles binnen en buiten Nederland met divers repertoire. Ik ga me met Concerto Köln verder verdiepen in de historische uitvoeringspraktijk van de negentiende eeuw. En met mijn vrouw pianiste Shuann Chai neem ik eind 2023 alle Vioolsonates van Beethoven op en gaan we daarna op tournee met Beethoven in Japan. Dat soort dingen.”

Kansen

Je had het over levenslessen. Wat heeft tien jaar Bachvereniging jou gebracht? “Ik heb veel kansen gekregen en daar ben ik dankbaar voor. Er was, ook door All of Bach, veel ruimte en er waren middelen om gekke dingen uit te proberen. Wat bijzonder is bij een ensemble als de Nederlandse Bachvereniging is dat je maar weinig kernrepertoire hebt dat elk jaar terugkomt. Elke cantate was nieuw, elk concept was nieuw. Je voelt je telkens een beginner, er is nooit een moment dat je denkt: ‘o dit ken ik al’. En zelfs in Bachs Vioolconcerten of de MatthäusPassion vond ik toch elke keer iets nieuws. Dat past ook bij mij. Ik ben iemand die bijna permanent twijfelt aan zichzelf en ik zal nooit zeggen dat ik een stuk helemaal ken. Wel ben ik veel scherper geworden met mijn gereedschappen. Wat ik hier heb gedaan, concertmeester zijn, soleren, leiden met en zonder viool in instrumentale en vocaalinstrumentale muziek, dat had ik nergens anders allemaal kunnen doen.”

Verbinding

“Ook weet ik door de jaren bij de Bachvereniging veel concreter en duidelijker wat ik met muziek wil bereiken. Dat gaat niet alleen over hoe muziek klinkt, maar ook om wat het kan betekenen voor mensen en voor de wereld. Het gaat wat mij betreft niet alleen om mooie muziek, maar veel meer om de emoties die muziek kan oproepen en hoe het mensen bij elkaar kan brengen en op die manier iets kan betekenen in de maatschappij. We hebben verbinding nodig, met elkaar, met onze eigen ik, met onze emoties. Ik denk dat we die vaak veel te veel onderdrukken.”

Ontmoetingen

“De Bachvereniging was voor mij ook een ontmoetingsplek. Ik ben erg dankbaar voor de mensen die ik heb leren kennen. Mensen die heel nabij stonden - musici, kantoor, solisten - en met wie ik zeker nog zal samenwerken in welke context dan ook. En ook mensen van wat verder weg: publiek, fans van All of Bach uit de hele wereld. Ik heb verrassend vaak bij een concert mensen gesproken die vertelden: we zijn uit Spanje (of Engeland, of waar dan ook) gekomen, speciaal om bij dit concert te zijn.”

Gaat dat publiek je de komende tien jaar nog Bach horen uitvoeren? “Vast. Bach is geweldig. Tegelijkertijd: elke componist heeft iets briljants of fascinerends, als je er maar diep induikt. Ik had de gelukkige gelegenheid om mezelf de afgelopen tien jaar in Bach te verdiepen. Als ik een cantate opensla, weet ik meteen wat ik wil doen met de muziek en dat is omdat ik veel andere werken van Bach ken, en ook de context. Door wie is Bach beïnvloed, hoe ging hij om met liturgie? Ik ken de koraalmelodieën, ik voel me echt thuis in die muziek en dat is een geschenk. Ik hoop deze kennis nog in te kunnen zetten, bij andere gezelschappen én als gast bij de Bachvereniging. Al laat ik ze eerst de tijd en ruimte om een opvolger te zoeken.”

Shunske Sato op All of Bach

Bekijk via deze QR-code onze favoriete All of Bach-opnames met Shunske Sato:

Biografie

Shunske Sato viool en leiding

Ik begon met vioolspelen toen ik twee was (ja echt, een idee van mijn ouders). Of het nu door de viool, radio, platen, het pianospel van mijn moeder of haar intrigerende voorliefde voor Edith Piaf en Russische volksliederen kwam, muziek was nooit afwezig. Mijn vader, econoom, is een muziekliefhebber die bijvoorbeeld de symfonieën van Carl Nielsen kent en vaak precies weet welke Bach-cantate bij welk BWV-nummer hoort. Dingen werden lastig in mijn tienerjaren: ik was vaak niet op school doordat ik concerten speelde en mijn cijfers waren indrukwekkend laag (behalve voor Frans en wiskunde). Ik gaf school steeds meer op en bracht mijn weekdagen vaak door in mijn favoriete boekwinkel waar ik las over geschiedenis, programmeren en taalkunde, en waar ik strijkkwartetten componeerde. Zaterdag was een opluchting: lessen op de Juilliard School in New York, waar ik met mijn ‘echte’ vrienden rondhing. Muziek liet me letterlijk de wereld zien. Japan en de VS, daarna Frankrijk en Duitsland, totdat ik me in Nederland vestigde. Onderweg leerde ik over barokmuziek, koken en hoe je je huis niet laat afbranden (ja, dat is me bijna gebeurd), talen, bier, wijn en schoonheid. Mijn andere obsessies: lekker eten, opnames van vóór 1940, interieurontwerp en musicologische literatuur zo nerdy dat zelfs mijn lieve vrouw (zelf musicus) er niks van wil weten. Mijn dochter is mijn goeroe: ze herinnert me dagelijks aan de belangrijke dingen in het leven.

Bekijk via deze QR-code interviews met Shunske Sato over Bach en muziek: