Ideogramma

Παναγιώτης Μελικίδης Έδεσσα 2014

Ένα δείγμα γραφής

Ι Δ Ε Ο

Γ Ρ Α Μ

ΜΑ

6 8 10 Παιδεία και εκπαίδευση

Ο «άλλος» Ένα κείμενο για τον ρατσισμό

12 14 16 Παράδοση

Εργασία

Τι μας λες; Λόγος περί διαλόγου

18 Μ.Μ.Ε.

Νεολαία

20 22 24 Η ευκαιρία της οικονομικής κρίσης

Διάβασε ρε...

26 28 30 Αθλητισμός

Μοναξιά μέσα στην πολυκοσμία

32 Η ζωή είναι παιχνίδι;

Ενδοσχολική βία

Δημοκρατία

Τα κείμενα που θα διαβάσετε είναι άρθρα προβληματισμού τα οποία θέλουν να δώσουν στα θέματα που πραγματεύονται “αιρετικές” διαστάσεις που υποκινούν τον αναγνώστη να σκεφτεί και να εμπλουτίσει τις οπτικές του.

Πρόλογος

Ιδεόγραμμα

©Παναγιώτης

Μελικίδης

Παναγιώτης Μελικίδης Αύγουστος 2014

Σίγουρα, δεν έχουν σκοπό τα άρθρα αυτά να εξαντλήσουν τα θέματα που αναπτύσσουν, αλλά να προσφέρουν πινελιές και αποχρώσεις. Αποτελούν τον προάγγελο του βιβλίου που θα εκδοθεί σύντομα.

6

Παιδεία και εκπαίδευση

Στην αρχή θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τις έννοιες παιδεία και εκπαίδευση. Αν παραστήσουμε σχηματικά τις δυο αυτές έννοιες, η παιδεία καταλαμβάνει τον μεγάλο κύκλο και τον μικρότερο, που βρίσκεται μέσα στον μεγάλο, η εκπαίδευση.

— Οι πηγές τις παιδείας είναι ποικίλες και παιδεία δεν παρέχει μόνο το σχολείο. Ο άνθρωπος την αντλεί από το οικογενειακό του περιβάλλον, από μια έκθεση ζωγραφικής που θα επισκεφτεί, από μια συναυλία που θα παρακολουθήσει ή από την κουβέντα που μπορεί να κάνει με έναν μεγαλύτερο και σοφότερο. Οι πηγές που προσφέρουν παιδεία είναι πολλές και ποικίλες.

— Στόχος της παιδείας είναι να διαμορφώσει ο άνθρωπος τον χαρακτήρα του. Να μπορέσει να ενταχθεί ως ώριμη προσωπικότητα στο κοινωνικό σύνολο. Να παίρνει από αυτό, αλλά και απλόχερα να προσφέρει. Να ξεχωρίζει το καλό από κακό. Το δίκαιο από το άδικο. Το έντιμο από το ανέντιμο. Να σμιλευτεί η προσωπικότητά του που γίνεται δέκτης προτύπων και αξιών. Κι όλες τις αξίες και τις αρετές να τις βλέπει να ενσαρκώνονται σε πρόσωπα που άφησαν τα ίχνη τους στην ιστορία. Από ανθρώπους της αυτοθυσίας, της αυτοπροσφοράς, των τεχνών και των γραμμάτων.

— Η καλλιέργεια αυτή όμως θα φέρει καρπούς, όταν είναι οργανωμένη και στοχευμένη. Έτσι, μόνο στο πλαίσιο της εκπαίδευσης που κατά συστηματικό τρόπο μεταδίδει γνώσεις και δεξιότητες μπορεί να καρποφορήσουν οι σπόροι της παιδείας. Και όταν λέμε εκπαίδευση, όπως γράψαμε, εννοούμε τη συστηματική μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων. Θα είναι όμως λειψή, αν δεν παρέχει και παιδεία μέσα από μαθήματα με ανθρωπιστικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο.

Ιδεόγραμμα

7

Μόνο με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται ώριμες προσωπικότητες και ενεργοί πολίτες. Με ανεπτυγμένη τη δημιουργική φαντασία, την κριτική ικανότητα τον πλούσιο συναισθηματικό κόσμο. Προσωπικότητες που καλλιεργούν τα ερεθίσματα που τους δόθηκαν, αλλά και ανταποκρίνονται στα νέα που θα τους δοθούν στη διάρκεια της ζωής τους. Συμπληρωματικά και από κοντά, και οι άλλες πηγές της παιδείας, μερικές από τις οποίες ήδη αναφέραμε, θα συντελέσουν στην ωρίμανση της προσωπικότητας.

— Με μόνη την εκπαίδευση και χωρίς την παιδεία, αναπτύσσεται μια αναπηρία και ο άνθρωπος αδυνατεί να γίνει μέτοχος του πολιτισμού. Να τον κατανοήσει, να τον υιοθετήσει και, αν έχει τις ικανότητες, να τον προχωρήσει. Διαφορετικά, αδυνατεί να αυτοπροσδιοριστεί στο χωροχρόνο. Ποιος ο σκοπός της ύπαρξής του και τι τελικά αντιπροσωπεύει; Μήπως ξεφύτρωσε και τι είδους επιρροές να δεχτεί και να υιοθετήσει; Ποιες να απορρίψει και γιατί; Χωρίς την παιδεία όλα αυτά τα ερωτήματά του θα μείνουν μετέωρα. Ίσως τα καλύψει με υποπροϊόντα της σκέψης, με υποπροϊόντα κουλτούρας που θα υποσκάψουν τα αισθήματα αλτρουισμού, την ίδια την κοινωνικότητά του και η ωρίμανση ίσως να μην έρθει ποτέ. Γιατί δυστυχισμένοι είναι όχι αυτοί που δεν κατέχουν υλικά αγαθά αλλά οι ανώριμοι. Οι στερούμενοι παιδείας...

©Παναγιώτης

Μελικίδης

8

Ο «άλλος» Ένα κείμενο για τον ρατσισμό

Ρατσισμός είναι η θεωρία εκείνη που πρεσβεύει ότι οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι, αλλά διακρίνονται σε ανώτερους και κατώτερους ανάλογα με τη φυλή στην οποία ανήκουν, το έθνος, το θρήσκευμα ή τη γλώσσα.

— Αν θελήσουμε να δούμε γιατί υιοθετείται ο ρατσισμός από ανθρώπους, ομάδες και πολιτικούς, μπορούμε να πούμε ότι η κύρια αιτία είναι όχι τόσο η υποτίμηση, αλλά και ο φόβος για το καινούργιο και το διαφορετικό. Ο συνδυασμός αυτών των δύο οδηγεί στον ρατσισμό.

— Η στεγανοποίηση των πολιτισμικών κατακτήσεων και νοοτροπιών και η αδιόρατη αίσθηση ότι απειλείται με εξαφάνιση η ιδιοσυστασία ενός έθνους ενεργοποιούν τα αμυντικά ανακλαστικά και περιφρουρούν τα κεκτημένα στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Η φοβία ότι η συγκατοίκησή μας με ανθρώπους που έχουν διαφορετικό πολιτισμικό και θρησκευτικό υπόβαθρο θέτει σε κίνδυνο την ιδιοσυστασία μας, είναι μια φτηνή προπαγάνδα του ρατσισμού.

— Η στάση αυτή αγνοεί ένα υπαρκτό και ίσως μη αναστρέψιμο δεδομένο ότι η παγκοσμιοποίηση στην πληροφόρηση και την οικονομία έφερε πιο κοντά τους λαούς και ότι τα σύνορα δεν είναι τόσο απαραβίαστα όσο στο παρελθόν. Η γνώση άλλων πολιτισμών και η επαφή με ανθρώπους που έχουν άλλη κουλτούρα, άλλο θρήσκευμα, μιλάνε άλλη γλώσσα, είναι αναπόφευκτη. Πολιτισμός ο οποίος δεν εμπλουτίζεται από άλλους πολιτισμούς, που δεν αφομοιώνει το διαφορετικό στα δικά του δεδομένα, είναι καταδικασμένος να σβήσει μέσα στην απομόνωση και την αυτάρκειά του. Αυτό το γνώριζαν πολύ καλά οι αρχαίοι μας πρόγονοι.

— Όταν λοιπόν αυτή η κατάσταση θεωρείται πρόβλημα ή απειλή, τότε διαμορφώνονται ρατσιστικές θεωρίες. Ο ξένος, επειδή ακριβώς είναι ξένος και μιλάει άλλη γλώσσα ή προσεύχεται σε διαφορετικό θεό, είναι κατώτερος και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Αυτό το θεώρημα δεν είναι τόσο απλό, γιατί ξεκινάει μια αλυσίδα αντιδράσεων ενάντια στον “άλλον” ακόμη και η χρήση βίας. Επιπλέον, ο ξένος ευθύνεται για τα δεινά της ανεργίας επειδή καταλαμβάνει μια θέση εργασίας και όχι η Πολιτεία που οφείλει με τις πρακτικές της να αντιμετωπίζει το θέμα αυτό.

Ιδεόγραμμα

9

Το φαινόμενο του ρατσισμού εξάλλου οφείλεται και σε δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις. Εκεί βασίζεται η αποστροφή και η απομόνωση συνανθρώπων μας οι οποίοι έχουν μια αρρώστια ή ένα σωματικό πρόβλημα. Η μορφή αυτή του ρατσισμού που θυμίζει μεσαίωνα, οφείλεται στην άγνοια και την έλλειψη παιδείας.

— Δεν μπορούμε σ’ αυτό το μικρό άρθρο να αφήσουμε από έξω και ορισμένα είδη του κοινωνικού ρατσισμού, που διαχωρίζουν μορφωμένους και αμόρφωτους ή ξεχωρίζουν τους ανθρώπους ανάλογα με ο επάγγελμα, τις προσωπικές τους επιλογές, τον τρόπο της ζωής τους, ακόμα και την εμφάνισή τους ή και τη μουσική που ακούν. Το άτομο λοιπόν που υιοθετεί τέτοιου είδους “αξίες” και συμπεριφέρεται εντός του κοινωνικού συνόλου με τέτοιου είδους νοοτροπίες φέρεται ρατσιστικά.

— Ο ρατσισμός είναι αντικοινωνικός και επικίνδυνος, γιατί έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα. Αντί να προστατέψει τις κατακτήσεις ενός πολιτισμού, όχι μόνο τις παραποιεί αλλά τις θέτει και σε κίνδυνο. Αν σκεφτούμε νηφάλια, θα δούμε ότι με την παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας κατ’ αρχάς και της επικοινωνίας λόγω της ύπαρξης του διαδικτύου, με τη βελτίωση των συγκοινωνιακών μέσων, με τις απαιτήσεις της αγοράς που επιβάλλουν τη καλή γνώση τουλάχιστον μιας ξένης γλώσσας, η επικοινωνία μας με άλλους πολιτισμούς και άλλους ανθρώπους είναι αναπόφευκτη και ότι η στεγανοποίηση των συνόρων ανήκει πια στο παρελθόν. Αν από όλο αυτό το σκηνικό απειλείται ο πολιτισμός, λύση δεν είναι ο ρατσισμός αλλά η βαθιά γνώση του δικού μας πολιτισμού, η γνώση του πολιτισμού των άλλων και η δημιουργική αφομοίωση του διαφορετικού.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

10

Νεολαία

Η νεολαία είναι το δυναμικό κομμάτι κάθε οργανωμένης κοινωνίας που αποτελεί το μέλλον της. Ένα κομμάτι το οποίο δεν δέχεται άκριτα και χωρίς αντιρρήσεις, στην πλειοψηφία του, τα παραδεδομένα που συναποτελούν το κοινωνικό status είτε πρόκειται για την εκπαίδευση είτε για την πολιτική είτε εν γένει για τη διαμόρφωση του κοινωνικού πλαισίου. Χαρακτηρίζεται από τη θέση «τα αλλάζουμε όλα». Κοινωνίες που η νεολαία τους δεν χαρακτηρίζεται από τη ριζοσπαστικότητα, τη μετοχή στη γνώση και την κουλτούρα, φαντάζουν γερασμένες και καταδικασμένες. Δεν είναι μόνο η υπογεννητικότητα που απειλεί μια κοινωνία, αλλά και η νωθρή νεολαία που απλώς καταναλώνει προϊόντα και πολιτισμό.

— Στη νεολαία ποντάρουν γονείς, πολιτικοί, αθλητικές ομάδες. Είναι το μέλλον που πρέπει να χειραγωγηθεί. Οι γονείς βλέπουν μια συνέχεια και την εκπλήρωση των απραγματοποίητων φιλοδοξιών και ονείρων τους. Πολιτικοί και αθλητικά σωματεία τα μελλοντικά στελέχη και τους φανατικούς οπαδούς που είναι αναγκαίο να στρατολογηθούν.

— Τα συστήματα χειραγώγησης φαίνεται να κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Από τη μια το εκπαιδευτικό σύστημα που δεν αφήνει ελεύθερο χρόνο, που καλλιεργεί βαθμοθήρες παπαγάλους χωρίς κριτική σκέψη. Από την άλλη η προβολή προτύπων βγαλμένων από τα καλάθια της υποκουλτούρας τους κάνουν κοινωνούς όχι της τέχνης αλλά της ατεχνίας και της μαζικότητας. Εκεί που το πρόσωπο χάνεται, συνάμα με την επίκληση αδιόρατων κινδύνων που διατρέχουν οι νέοι αν αμφισβητήσουν το υπάρχον σύστημα. Από τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης, αν δεν μάθεις να λικνίζεσαι σε ρυθμούς άρρυθμους, μέχρι τον φόβο της ανεργίας, αν δεν υποθηκεύσεις τον χρόνο σου στα φροντιστήρια που θα σε οδηγήσουν στη σχολή που υποτίθεται πως θα σου εξασφαλίσει την αποκατάστασή σου. Αποτέλεσμα; Όλη αυτή η χρήσιμη επαναστατικότητα της νεότητας που κάποια στοιχεία της τα έχει ανάγκη η κοινωνία, να πιέζεται στο εσωτερικό των νέων, να μην ξέρει πού να στραφεί, πώς να εκδηλωθεί.

Ιδεόγραμμα

11

Είναι κοινός τόπος να πούμε ότι μια κοινωνία που παρέχει ουσιαστική παιδεία και γνώση, που φέρνει κοντά τον νέο στα επιτεύγματα και τα ιστορικά λάθη, που τον εθίζει και του δημιουργεί ενδιαφέρον για τις τέχνες και τα γράμματα, τις αξίες και τα πρότυπα του πολιτισμού, που γενικά του δίνει προοπτικές για μια ποιότητα ζωής, το πιθανότερο είναι να δει τους καρπούς να αποδίδουν στο μέλλον, όταν αυτοί οι νέοι θα κληθούν να προσφέρουν ως ώριμοι πλέον άνθρωποι. Επιπλέον, η οργανωμένη και ουσιαστική παιδεία προσανατολίζει την αμφισβήτηση και την επαναστατικότητα των νέων που καλείται η Πολιτεία να αφουγκραστεί για το γενικότερο καλό. Να πάρει εκείνα τα στοιχεία που θα τη βοηθήσουν να πάει ένα βήμα μπροστά.

— Η επαναστατικότητα των νέων δίχως την καλλιέργεια και τη γνώση εύκολα μετατρέπεται σε τυφλή βία που εξυπηρετεί συμφέροντα και που εύκολα χειραγωγείται και ηρεμεί, όταν κάποιοι το θελήσουν. Απο ‘κει και πέρα δίχως τη βαθιά γνώση, δίχως την κριτική σκέψη ο νέος συμπεριφέρεται μεγαλίστικα και καταναλωτικά εξυπηρετώντας την αγορά και τις τσέπες των πολυεθνικών.

— Συμπερασματικά, μια κοινωνία κινδυνεύει όχι μόνο από τη γήρανση του πληθυσμού, όπως ήδη σημειώσαμε, αλλά και όταν έχει μια νεολαία - ρομπότ που υπακούει στα προστάγματα του καταναλωτισμού και δεν μπορεί να προσφέρει δημιουργική αμφισβήτηση. Έτσι, χάνεται η ευκαιρία για πρόοδο και για βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

12

Παράδοση

Η γλώσσα με τους ιδιωματισμούς της, η ιστορία, η θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα, οι θρύλοι και οι μύθοι, τα τραγούδια, οι χοροί, ο τρόπος ζωής στην καθημερινότητα, συνθέτουν την παράδοση ενός λαού που περνάει από γενιά σε γενιά. Στην Ελλάδα η παραδοσιακή λεγόμενη κοινωνία εντοπίζεται χρονικά ως το 1950. Ο ηλεκτρισμός και η εκβιομηχάνιση άλλαξαν τα δεδομένα.

— Κομμάτια της παράδοσης, επιβιώματά της, τα πιο δημιουργικά και τα πιο δυνατά, είναι αυτά που επιβιώνουν και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Συνεχίζουν να υπάρχουν είτε αυτούσια είτε προσαρμοζόμενα δημιουργικά στη νέα πραγματικότητα. Η ξερή και επιφανειακή τήρηση των παραδόσεων καταντάει φολκλόρ, ανούσιος τύπος, δείγμα αναχρονισμού και γραφικότητας που δεν προσφέρει απολύτως τίποτα, ενώ αντιθέτως φαντάζει θλιβερό απομεινάρι που κακόγουστα και βαρετά επαναλαμβάνεται.

— Αντίθετα, η εμβάθυνση και η κατανόηση της ουσίας της παράδοσης, η επιλογή των δυναμικών της στοιχείων, η προσαρμογή τους στα σύγχρονα δεδομένα, είναι όχι απλώς ευπρόσδεκτη αλλά θα λέγαμε και επιβεβλημένη. Συμβάλλει στην αυτογνωσία και αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της ιδιοσυστασίας ενός έθνους, αν αυτό θελήσει να υπάρχει και να στέκεται στον χρόνο δίχως να απορροφηθεί από τη χοάνη της παγκοσμιοποίησης, την οποία προσλαμβάνει δημιουργικά χωρίς άγχη και φοβίες.

Ιδεόγραμμα

13

Προσανατολίζει τον άνθρωπο ως πρόσωπο, του υποδεικνύει ότι δεν “ξεφύτρωσε” τυχαία, αλλά αποτελεί μέρος ενός ιστορικού γίγνεσθαι, συνεχιστής ενός πολιτισμού χωρίς να χρειάζεται να ξεκινήσει πάλι από το μηδέν, χωρίς να χρειάζεται να προσανατολιστεί εκ νέου μέσα σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται. Έτσι νοηματοδοτεί τη ζωή, κάνει δημιουργική την καθημερινότητα και είναι η πυξίδα στα χέρια της παιδείας, στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, της καθημερινότητας των σχέσεων και των τριβών.

— Είναι η παράδοση με τα δυναμικά της στοιχεία που διασφαλίζει τη συνέχεια. Η μετάδοσή της δεν είναι μια απλή υπόθεση. Γραφικό θα ήταν να πιστεύουμε ότι μόνο, για παράδειγμα, η γνώση κάποιων χορών ή μουσικών σκοπών τη διασώζει. Η κατανόηση και αποκρυπτογράφηση ώστε να αναδειχθεί η αξία της είναι αυτά που παίζουν σημαντικό ρόλο. Και είναι θέμα βαθιάς παιδείας και ανάπτυξης της κριτικής σκέψης και ματιάς, για να ενσωματωθεί δημιουργικά και για μην πέσει στα χέρια αυτών που επιθυμούν να την καπηλευτούν και να την προσβάλουν με στόχο τον περιορισμό της ελευθερίας και την αποχαύνωση των μαζών. Πρόσφατο παράδειγμα η κακοποίησή της την περίοδο της επταετούς χούντας στην πατρίδα μας.

— Η αποκοπή από τις ρίζες αλλά και η κακοποίηση της παράδοσης αποτελούν επικίνδυνα φαινόμενα για τις κοινωνίες, γιατί ουσιαστικά και τα δύο την εξαφανίζουν είτε αγνοώντας την είτε σκοπίμως παρερμηνεύοντάς την.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

14

Εργασία

Η εργασία δεν αποτελεί υποχρέωση αλλά δικαίωμα που επιβάλλεται να διασφαλίζει μια δημοκρατική πολιτεία. Μέσω της εργασίας καλύπτονται όλες οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου και του εξασφαλίζεται η δυνατότητα να ζήσει δημιουργικά. Υπάρχουν όμως κι άλλες παράμετροι ποιοτικές που η πολιτεία οφείλει να διασφαλίσει, όχι μόνο για το καλό του ατόμου αλλά και για το δικό της, αν θέλει να επιτύχει την παραγωγικότητα και την υψηλή απόδοση.

— Κατ’ αρχάς η εκπαίδευση οφείλει με επιστημονικό τρόπο να προσφέρει επαγγελματικό προσανατολισμό βασισμένο στα δεδομένα και τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας και όχι απλώς ένα περιγραφικό μάθημα που καταντάει βαρετό ή αποτελεί αφορμή για χαβαλέ. Δίχως επαγγελματικό προσανατολισμό και δίχως σύνδεση με την αγορά εργασίας η Πολιτεία μέσω της εκπαίδευσης μάλλον αποπροσανατολίζει και δεν προσανατολίζει.

— Εξάλλου, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζονται από τα προγράμματα σπουδών οι ανθρωπιστικές επιστήμες ή τα καλλιτεχνικά μαθήματα που καλλιεργούν τον έφηβο ώστε να διευρύνει τους ορίζοντές του, να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να μπορέσει να επιλέξει το επάγγελμά του σύμφωνα με τις κλίσεις και τα ταλέντα του. Η σύνδεση της εργασίας με τα ενδιαφέροντα του ατόμου κάνει την εργασία πιο αποδοτική. Όταν όμως η Πολιτεία ωθεί στο να επιλέξει ο αυριανός πολίτης με βάση αποκλειστικά και μόνο τις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς εργασίας, δεν δικαιολογούνται τα παράπονα των αρμοδίων για χαμηλές και μη ποιοτικές αποδόσεις.

Ιδεόγραμμα

15

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η εξασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων για να μην καταντήσει η δουλειά δουλεία. Η αίσθηση ελευθερίας, η ύπαρξη ελεύθερου χρόνου και η αποβολή του άγχους για το τι θα κάνει ο εργαζόμενος μπροστά σε μια προσωπική κακοτυχία ή ασθένεια, διασφαλίζει την αμεριμνησία και το αίσθημα της ασφάλειας, ενώ ο ελεύθερος χρόνος την επανατοφοδότηση, την ξεκούραση, τον εμπλουτισμό των γνώσεων που τελικά θα αναβαθμίσουν την εργασία προς όφελος του ατόμου, του κοινωνικού συνόλου και των δημόσιων ταμείων.

— Όσο η Πολιτεία θεωρεί πολυτέλεια τη σύνδεση του επαγγέλματος με το προσωπικό ταλέντο, όσο θα περιορίζει για το υποτιθέμενο καλό της οικονομίας τα εργασιακά δικαιώματα, είναι σίγουρο πως θα εισπράξει τα επίχειρα της τακτικής της τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

16

Τι μας λες; Λόγος περί διαλόγου

Σας έχει τύχει ποτέ να κουβεντιάζουν έντονα χειρονομώντας δύο άνθρωποι, η κουβέντα να εξελίσσεται σε καυγά και ως πιο ψύχραιμοι να παρατηρήσετε ότι τα δύο μέρη στην ουσία λένε τα ίδια πράγματα με διαφορετικά λόγια; — Εποικοδομητικός διάλογος. Ένα κοινωνικό ζητούμενο που έχει κανόνες. Ο βαθμός της κοινωνικότητάς μας δεν διακρίνεται μόνο από τις γνωριμίες, τις σχέσεις και τις φιλίες και από πόσες καλημέρες λέμε μέχρι να φτάσουμε από το σπίτι στη δουλειά μας. Ένας ακόμη δείκτης της κοινωνικότητάς μας, ίσως ο σημαντικότερος, είναι το πώς ανοιγόμαστε στον άλλον και πώς διαλεγόμαστε μαζί του. Και φυσικά μιλάμε για ουσιαστικό διάλογο και όχι διαλόγους της καθημερινότητας, δηλαδή για το πόσο η μέρα μας ήταν δύσκολη στη δουλειά ή πού βρήκαμε το άλφα προϊόν φθηνότερα.

— Μια βασική προϋπόθεση είναι η άσκηση στο να μάθουμε να ακούμε και όχι να ετοιμάζουμε μέσα μας το αντεπιχείρημα με το οποίο θα εντυπωσιάσουμε μαντεύοντας και προλαμβάνοντας τι θα πει ο άλλος. Στην περίπτωση αυτή όχι μόνο βαλτώνει ο διάλογος, αλλά βρισκόμαστε και εκτεθειμένοι, εάν ο συνομιλητής μας εκφράσει κάτι άλλο από αυτό που περιμέναμε. Το να ακούμε είναι λοιπόν θέμα άσκησης, για να μάθουμε στη συνέχεια να ζητάμε επεξηγήσεις στα σημεία που δεν κατανοήσαμε και να αναθεωρούμε με βάση αυτά που ακούσαμε τις δικές μας απόψεις.

— Ο σωστός διάλογος προϋποθέτει συνετή χρήση του χρόνου. Δεν μπορούμε να μιλάμε ακατάπαυστα χωρίς να δίνουμε ανάλογο χρόνο στον συνομιλητή και βεβαίως περιμένουμε να ολοκληρωθεί η σκέψη του χωρίς τις δικές μας διακοπές. Δεν αποπροσανατολίζουμε ούτε στήνουμε παγίδες. Ο διάλογος δεν είναι παιχνίδι που θα αναδείξει νικητή και ηττημένο, γιατί τότε εκπίπτει σε φτηνό εντυπωσιασμό. Και πολύ περισσότερο δεν είναι διάλογος όταν εξυπηρετεί σκοπιμότητες.

Ιδεόγραμμα

17

Όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν ότι αντιμετωπίζουμε τον άλλον ως ξεχωριστή προσωπικότητα, σεβαστή. Αναγνωρίζουμε τις όποιες γνώσεις και την όποια εμπειρία μπορεί να διαθέτει. Μπορεί να μάθουμε από αυτόν, αλλά κι αυτός από εμάς. Και φυσικά εκφράζουμε ό,τι ακριβώς σκεφτόμαστε, με ειλικρίνεια χωρίς φτιασίδια και ψευτιές.

— Θεωρούμε δεδομένο ότι στόχος της κουβέντας είναι η διαμόρφωση είτε κοινών συμπερασμάτων ώστε να βρεθεί η αλήθεια είτε στο να καταλήξει η κάθε πλευρά στα δικά της συμπεράσματα. Στην ουσία δεν ενδιαφέρουν μόνο οι αλήθειες που θα προκύψουν, αλλά το ίδιο το ταξίδι της σκέψης. ο τρόπος προβληματισμού, οι παράμετροι του θέματος, ακόμη και η κατάληξη ότι δεν μπορούμε να καταλήξουμε πουθενά. Στο κάτω κάτω η παραδοχή μιας αδυναμίας μας κάνει σοφότερους.

— Οι σκέψεις είναι εύκολες, αλλά η πράξη είναι θέμα παιδείας, καλλιέργειας και υπομονής. Αν προβληματιζόμασταν πάνω στους κανόνες διαλόγου και επιχειρούσαμε να τους εφαρμόσουμε, πόσο ευεργετικό θα ήταν για εμάς και τους άλλους. Πόσο θα μπορούσαν να προαχθούν και να αναβαθμιστούν οι φιλίες, οι σχέσεις των ζευγαριών και ο πολιτικός βίος της χώρας μας. Όσο μιλάμε αλλά δεν σεβόμαστε τον συνομιλητή μας ούτε καταλαβαινόμαστε, δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι ελλοχεύουν πολυεπίπεδοι κίνδυνοι και καταβαραθρώνονται οι διαπροσωπικές σχέσεις.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

18

Μ.Μ.Ε.

Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο και τα έντυπα, ο ηλεκτρονικός και ο παραδοσιακός τύπος, είναι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή Επικοινωνίας. Είναι κοινός τόπος να υπογραμμίσουμε ότι αποτελούν, ιδίως το διαδίκτυο, πηγή πληροφοριών, γνώσεων και ψυχαγωγίας που συνεχώς ανανεώνονται και εμπλουτίζονται.

— Πληροφορίες και γνώσεις που αντλούνται από τα Μ.Μ.Ε. επιβάλλεται, όσο είναι δυνατόν, να διασταυρώνονται και να αντιμετωπίζονται με κριτικό βλέμμα γιατί η αξιοπιστία τους δεν είναι δεδομένη. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στην αμέλεια ή στην ημιμάθεια του συντάκτη, στην καλύτερη περίπτωση, αλλά και στη σκοπιμότητα. Για παράδειγμα, όταν διαβάσει ο μέσος αναγνώστης ένα άρθρο γεωπολιτικής που περιγράφει, προσφέρει γνώσεις και φιλοδοξεί να προβλέψει πολιτικές ή στρατιωτικές εξελίξεις, οφείλει να γνωρίζει ότι πιθανώς να μην είναι τόσο αντικειμενικό, αφού οι παράμετροι που αναλύονται αντιμετωπίζονται με βάση τις ιδεολογικές - κομματικές προτιμήσεις του αναλυτή, την κομματική γραμμή της εφημερίδας ή γενικότερα του μέσου, έντυπου ή ηλεκτρονικού. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε και την πιο ακραία περίπτωση χειραγώγησης, την καθ’ υπαγόρευσιν ανάλυση ή ακόμα και την κατασκευασμένη είδηση από κύκλους πολιτικοοικονομικούς που επιδιώκουν τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης κατά τα συμφέροντά τους.

Ιδεόγραμμα

19

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Οι τρεις αυτές λέξεις προσδιορίζουν μια νοοτροπία. Δεν απευθύνονται στα πρόσωπα αλλά στις μάζες. Απευθύνονται στον «μαζάνθρωπο» και όχι στο ξεχωριστό πρόσωπο που έχει τις συγκεκριμένες γνώσεις, τα συγκεκριμένα προβλήματα, τις συγκεκριμένες ανησυχίες και αναζητήσεις. Διαμορφώνουν μαζική κουλτούρα και ενώ θα περιμέναμε μια προσαρμογή τους στα πολιτισμικά δεδομένα και στις ανάλογες απαιτήσεις, αυτά τα ίδια ακολουθούν μια απολύτως λαϊκιστική τακτική και προσαρμόζονται στο επίπεδο της μάζας με στόχο να την ποδηγετήσουν διαμορφώνοντας μόδες και νοοτροπίες αμφίβολης ποιότητας. Ένα κοινό χαμηλού επιπέδου ελέγχεται ευκολότερα σε όλα τα επίπεδα, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά. Είναι σίγουρο ότι υπάρχουν και οι εξαιρέσεις στον χώρο των ΜΜΕ οι οποίες όμως δύσκολα μπορούν να εξωραΐσουν τη γενική εικόνα.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

20

Η ευκαιρία της οικονομικής κρίσης

Ένας δημιουργικός άνθρωπος, όσο υπερβολικό και αν ακούγεται, ακόμα και μέσα από μια δύσκολη κατάσταση που προκαλεί ανέχεια, ανεργία, αστάθεια και ένα κλίμα τόσο ρευστό όπου η σιγουριά είναι πολυτέλεια, διακρίνει μια ευκαιρία.

— Όπως τονίσαμε σε άλλο άρθρο, τα δυναμικά στοιχεία της παράδοσης επιβιώνουν στο διηνεκές και κάθε λαός οφείλει να τα γνωρίζει, να τα εμπλουτίζει και να τα προσαρμόζει. Θα λέγαμε ότι αποτελούν ένα πολύτιμο οπλοστάσιο. Έτσι, η δική μας παράδοση μας δίδαξε την αυτάρκεια. Η αυτάρκεια στα υλικά αγαθά όχι μόνο κρατάει σε μια ισορροπία τον άνθρωπο, αλλά έχει και οικολογικές προεκτάσεις. Σέβεται τη φύση και δεν την παραβιάζει ούτε ασύδοτα την εκμεταλλεύεται. Έτσι, η αυτάρκεια μπορεί να είναι η ασπίδα σε μια οικονομική κρίση, και αφετηρία για νέο ξεκίνημα.

— Η εύκολη λύση σε περιόδους οικονομικής κρίσης είναι η μετανάστευση. Ωστόσο, δίνεται η ευκαιρία στον πολίτη να καινοτομήσει. Να δει τις πραγματικές ανάγκες της τοπικής και διεθνούς αγοράς και να παραγάγει προϊόντα που δεν χαρακτηρίζονται μόνο από τη χρησιμότητά τους, αλλά και από την πρωτοτυπία τους. Ασκεί το μυαλό και την κρίση του και προχωράει ακόμα και σε καινοτόμες εφευρέσεις. Με τον τρόπο αυτό, η οικονομική κρίση μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο ώστε με βάση τη δημιουργικότητα να πνεύσει σιγά σιγά ο άνεμος της προόδου και της ανόδου του βιοτικού επιπέδου.

Ιδεόγραμμα

21

Ακόμη και σε κοινωνικό επίπεδο έχει τονιστεί από πολλούς το πόσο κοντά ήρθαν οι άνθρωποι μεταξύ τους και πόσο ενεργοποιήθηκαν τα κοινωνικά ανακλαστικά για βοήθεια στους μη έχοντες. Αυτό δεν είναι λίγο, γιατί προ οικονομικής κρίσης μιλούσαμε για τον ένοικο της διπλανής πόρτας που ούτε καν τον γνωρίζουμε. Και το άνοιγμα αυτό δεν βοηθάει μόνο σε υλικό επίπεδο. Η επικοινωνία, η ανταλλαγή απόψεων, η αλληλεγγύη, το αίσθημα ενότητας μπροστά σε έναν κίνδυνο, συντελούν στην ψυχική ισορροπία και υγεία, γιατί την επικοινωνία και την έξοδο από το κλουβί του, την αναγνώριση, την έχει ανάγκη ο καθένας.

— Πόσο εύκολα όμως φαίνονται όλα αυτά όταν γράφονται σε μια κόλλα χαρτί. Και πώς όλο αυτό το αισιόδοξο κλίμα που μπορούν να διαμορφώσουν προς στιγμή μερικές σκέψεις εξανεμίζεται όταν βγούμε στους δρόμους και αντικρύσουμε διάχυτη την απόγνωση και την ανέχεια. Γνωρίζουμε βέβαια ότι ο τονισμός της θετικής πλευράς μιας κρίσης, και μάλιστα οικονομικής, είναι απλά φιλοσοφήματα, αν δεν πούμε ότι η δημιουργική αντιμετώπισή της είναι θέμα παιδείας και καλλιέργειας, γνώσης του πολιτισμού και της παράδοσής μας με ταυτόχρονο απεγκλωβισμό από την αυτάρκειά μας, την παντογνωσία μας και τη μοιρολατρία μας.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

22

Διάβασε ρε...

Έστω και χρησιμοθηρικά, προκειμένου να παρουσιάσει επιτυχίες ο μαθητής σε μαθήματα που σχετίζονται με τη γλώσσα και τη γραφή, οι γονείς του τον προτρέπουν “να ανοίξει και κανένα βιβλίο’’ εκτός από τα σχολικά. Τα ζητούμενα είναι πολλά και ποικίλα, με κυρίαρχο πόσο το παιδί έχει μέσα στο σπίτι την εικόνα του γονιού που διαβάζει. Κατά πόσο η βιβλιοθήκη είναι επαρκής και ανταποκρίνεται στις ανάγκες, στην ηλικία του και στα ενδιαφέροντά του. Η σχέση που δημιουργείται με το βιβλίο, ιδιαίτερα σήμερα που ο φαντασμαγορικός κόσμος του διαδικτύου εισέβαλε στη ζωή μας, είναι αργόσυρτη και έχει στάδια ωρίμανσης.

— Είναι απωθητικό να τονίζουμε παντού τις “χρησιμότητες”. Το βιβλίο και η σχέση με αυτό είναι κάτι το προσωπικό. Δεν ξεκινάει από συγκεκριμένα οφέλη. Είναι σχέση απροσδιόριστα ερωτική, σαν τον μουσικό που πιάνει το όργανο για να παίξει ένα μουσικό κομμάτι. Είναι θέμα ευαισθησίας και βαθιάς καλλιέργειας να εμπνεύσει η μυρωδιά του χαρτιού με το μελάνι. Είναι θέμα δημιουργικής φαντασίας να φτιάχνεις κόσμους χωρίς την ανάγκη να σου τους προσφέρουν οι ετοιματζίδικες εικόνες του διαδικτύου.

Ιδεόγραμμα

23

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι χρειαζόμαστε δασκάλους και γονείς που πρώτα αυτοί έχουν αναπτύξει σχέση με το βιβλίο. Που πιάνουν το βιβλίο και το φυλλομετρούν παρέα με το παιδί. Του εξηγούν, του δείχνουν, μέσα σε ένα κλίμα υποβλητικό, μέσα σε μια τελετουργία, χωρίς τίποτε το δασκαλίστικο ή κηρυγματικό. Κατορθώνουν να εμπνεύσουν το ενδιαφέρον, να στρέψουν την προσοχή στο περιεχόμενο, να προσαρμόσουν αυτή τη γνωριμία στις ανάγκες και τα βαθύτερα ενδιαφέροντα.

— Εδώ βέβαια ελλοχεύει ο κίνδυνος της απογοήτευσης, γιατί οι καρποί δεν θα έρθουν το επόμενο λεπτό ή την επόμενη ημέρα. Θα περάσουν στάδια. Το παιδί ως αυτόνομη προσωπικότητα θα ρουφήξει και θα αποκωδικοποιήσει όλη αυτή την προσπάθεια επαφής του με το βιβλίο. Θα σκεφτεί. Μετά θα θελήσει να χαζέψει τους τίτλους των βιβλίων στη βιβλιοθήκη του σπιτιού ή του σχολείου. Θα δοκιμάσει κατά πόσο οι τίτλοι που γράφονται στη ράχη μπορούν να τον εντυπωσιάσουν. Θα ξεφυλλίσει να δει τις ζωγραφιές. Διαδικασίες προσωπικές που περνούν απαρατήρητες από τους μεγάλους ή θεωρούνται ήσσονος σημασίας όμως ίσως τότε ξεκινάει το μεγάλο ταξίδι στον κόσμο του βιβλίου…

©Παναγιώτης

Μελικίδης

24

Δημοκρατία

Είναι γνωστός ο διαχωρισμός σε άμεση δημοκρατία όπως τη συναντούμε στην αρχαία Ελλάδα και σε έμμεση δι’ αντιπροσώπων ή διαφορετικά κοινοβουλευτική δημοκρατία όπως τη βιώνουμε σήμερα.

— Τα δημοκρατικά καθεστώτα που διασφαλίζουν δικαιώματα και ελευθερίες σέβονται περισσότερο τον άνθρωπο ως αυτόνομη προσωπικότητα που καλείται να λειτουργήσει μέσα στο σύνολο. Ταυτόχρονα, μέσω της νομοθετικής εξουσίας ορίζουν και οριοθετούν τις ελευθερίες και τα δικαιώματα για να προλάβουν την ασυδοσία των πονηρών και των ισχυρών. Φυσικά οριοθετούν εκτός από τις ελευθερίες και τις υποχρεώσεις κάθε πολίτη.

— Έτσι, είναι κοινός τόπος να υπενθυμίσουμε βασικές ελευθερίες και δικαιώματα, όπως αυτό του λόγου και της έκφρασης, του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, της απεργίας, του συνδικαλισμού, του δημοψηφίσματος, της δυνατότητας κριτικής προς την εξουσία που καθιστούν έναν πολίτη ενεργό.

— Αν κοιτάξουμε όμως λίγο βαθύτερα, θα δούμε ότι ένα ολοκληρωμένο κατά το δυνατόν δημοκρατικό καθεστώς οφείλει να προχωράει παραπέρα. Οφείλει πρώτα απ’ όλα να παρέχει παιδεία για όλες τις ηλικίες. Μέσω αυτής της παιδείας ο πολίτης γίνεται κοινωνός των πολιτισμικών αγαθών και αναπτύσσει τον στοχασμό του και γίνεται δημιουργικός. Γιατί, μια δημοκρατία χωρίς πολίτες ώριμους με θέληση συμμετοχής, είναι ανάπηρη και παραπέμπει σε ολοκληρωτικά καθεστώτα που ευνοούν για λόγους χειραγώγησης την αμάθεια, την ημιμάθεια και την προβολή μιας υποκουλτούρας.

Ιδεόγραμμα

25

Η γνήσια δημοκρατία μεριμνά όχι μόνο για την καλλιέργεια των πολιτών αλλά και για την προφύλαξη των πιο αδύναμων από αλόγιστα πάθη που υποβιβάζουν την προσωπικότητα. Και αυτή η προφύλαξη δεν γίνεται μόνο με νομοθεσίες και ποινές, αλλά με την προσπάθεια, μέσω της παιδείας, της περιφρούρησης και της ωρίμανσης της προσωπικότητας. Και δεν μιλάμε μόνο για τις εγκληματικές συμπεριφορές, αλλά και για την περιφρούρηση από πρότυπα και υποπροϊόντα άτεχνης τέχνης και λόγου που υποτιμούν τη νοημοσύνη και την ανθρώπινη ύπαρξη.

— Δυστυχώς αυτές οι παράμετροι διαφεύγουν από τους πολλούς, από τη μάζα που θεωρεί τη δημοκρατία ως ένα καθεστώς που αφήνει ελεύθερα τα πάντα. Δεν σκέφτονται όμως ότι η “ελευθερία” μετοχής σε όποιο τρόπο ζωής θέλουμε ή μας ελκύει, οδηγεί στην αποχαύνωση. Και τότε είναι που μιλάμε για έλλειμμα δημοκρατίας. Τότε είναι που κάποιο κατ’ όνομα δημοκρατικό καθεστώς μεταβάλλεται στην πραγματικότητα σε δικτατορικό. Τότε οι μάζες ψάχνουν το τι φταίει, και επειδή ακριβώς δεν υπάρχει παιδεία ή μέτρο σύγκρισης, σαν τους τυφλούς στην προσπάθεια αντίδρασης χτυπάνε τοίχο...

©Παναγιώτης

Μελικίδης

26

Αθλητισμός

Η καλλιέργεια μόνο της προσωπικότητας και του πνεύματος δεν αρκεί για την ολοκλήρωση και ωρίμανση του ανθρώπου. Μια απαραίτητη προϋπόθεση είναι και η γύμναση του σώματος. Στο κείμενο αυτό δεν θα αναφερθούμε στη γυμναστική της καθημερινότητας την οποία όλοι οι άνθρωποι οφείλουν να την εντάσσουν στο πρόγραμμά τους, όπως το παιχνίδι, ο περίπατος, το τζόκινγκ σε απόμερα σημεία της πόλης, η απόφασή μας να μην χρησιμοποιούμε ασανσέρ, αλλά να πηγαίνουμε στο διαμέρισμά μας με τις σκάλες, το να γυρίζουμε από το σπίτι στη δουλειά με τα πόδια και τόσες άλλες ευκαιρίες που γυμνάζουν το σώμα. Εδώ θα διατυπώσουμε λίγες σκέψεις για τον αθλητισμό.

— Ξεκινάμε με κάποιες αναγκαίες κατηγοριοποιήσεις. Πρώτα με τα αθλήματα που διακρίνονται σε ατομικά και ομαδικά και μετά στη διάκριση του ερασιτεχνικού αθλητισμού και του επαγγελματικού. Είναι κοινός τόπος να υπογραμμίσουμε ότι στον ερασιτεχνικό αθλητισμό ο αθλητής μάχεται «για τη φανέλα» και συμμετέχει για δική του ευχαρίστηση. Στον επαγγελματικό αθλητισμό τα πράγματα αλλάζουν, γιατί εδώ μιλάμε για μια βιομηχανία θεάματος. Οι αθλητές εξασφαλίζονται εργασιακά και με το παραπάνω, αλλά μέσα σ’ αυτό το «χρηματιστήριο» οι αποδοχές τους εξαρτώνται από την απόδοση, γι αυτό η σωματική υγεία τους κινδυνεύει λόγω της χρήσης επικίνδυνων ουσιών που στόχο έχουν να ανεβάσουν αποδόσεις.

Ιδεόγραμμα

27

Τα επαγγελματικά σωματεία αποσκοπούν στο κέρδος, όπως και μια αλυσίδα άλλων επιχειρήσεων που πλουτίζει από αυτά: τυχερά παιχνίδια, διαφημίσεις, τηλεοπτικά δικαιώματα, αλυσίδες αθλητικών ειδών, συνθέτουν το όλο σκηνικό. Έτσι, το κέντρο βάρους μετατοπίζεται και για τον φίλαθλο από το θέαμα που καλείται να απολαύσει, στο κέρδος. Πόσες φορές δεν παρατηρήσαμε στο περιβάλλον μας ανθρώπους να παρακολουθούν έναν αγώνα ποδοσφαίρου ή μπάσκετ με το ΠΡΟΠΟ ή το ΣΤΟΙΧΗΜΑ στο χέρι.

— Είναι γεγονός ότι το πνεύμα του αθλητισμού χάνεται εν πολλοίς με τον επαγγελματισμό. Τα κέρδη που επιδιώκονται θέτουν στο στόχαστρο και την αξιοπιστία των συλλόγων με τα στημένα παιχνίδια που αλλοιώνουν θέαμα και αποτελέσματα. Άλλη μια εκδήλωση που καταντάει καταναλωτικό θέαμα. Άλλο ένα σύγχρονο φαινόμενο, ο αθλητισμός, που όλοι, από τον πρόεδρο του σωματείου, τους προπονητές και τους παίκτες, μέχρι τα μαγαζιά, τα κανάλια και τους απλούς φίλαθλους μπαίνουν στον πειρασμό του κέρδους.

— Και πράγματι, όταν όλες οι εκδηλώσεις μας στρέφονται γύρω από το χρήμα, ίσως οφείλουμε να προβληματιστούμε για το σημείο που έφτασε και το πώς έφτασε εκεί μια κοινωνία. Είναι φαινόμενα επικίνδυνα που σταδιακά αλλοτριώνουν χαρακτήρες και συμπεριφορές, δημιουργούν οπαδούς που “τα σπάνε” ή που συγκρούονται βίαια με οπαδούς άλλης ομάδας. Και φαντάζουν υποκριτικές οι συμβουλές αρμοδίων ότι ο αθλητισμός, ειδικά ο ομαδικός και ακόμα πιο ειδικά το ποδόσφαιρο, είναι ένα παιχνίδι που καλούμαστε φίλαθλοι και αθλητές να απολαύσουμε.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

28

Μοναξιά μέσα στην πολυκοσμία

Είναι αυτονόητος ο διαχωρισμός της μοναχικότητας από τη μοναξιά. Η μοναξιά σχετίζεται με την επιλογή του ατόμου για ένα μικρό η μεγάλο διάστημα να απομονωθεί είτε για να κάνει την αυτοκριτική του είτε για να δημιουργήσει, να γράψει ένα μουσικό κομμάτι ή να ζωγραφίσει έναν πίνακα. Η μοναχικότητα προσδιορίζει ένα άτομο «μόνο» εξαιτίας πολλών και ποικίλων παραγόντων. Είναι μορφή αντικοινωνικότητας και χαρακτηρίζει τύπους ανθρώπων που κλείνονται στον εαυτό τους.

— Μια από τις πιο οδυνηρές όψεις τις μοναξιάς όμως τις βιώνουν και αυτοί που ζουν και σχετίζονται με κόσμο. Έχουν παρέες, οικογένεια, ασχολούνται με τα κοινά, συμμετέχουν σε πολιτιστικές δραστηριότητες, όμως το κενό της μοναξιάς είναι υπαρκτό. Πού οφείλεται το φαινόμενο αυτό είναι μια μεγάλη ιστορία, την οποία ίσως καλύτερα θα την προσέγγιζε ένας ειδικός. Εδώ θα τονίσουμε μια όψη μόνο. Τους χαμένους κώδικες επικοινωνίας και κατανόησης του «άλλου». Η απώλεια των κωδίκων αυτών οφείλεται σε έναν ιδιότυπο αυτισμό, σε μια υπέρμετρη προστασία του εαυτού, σε έναν ναρκισσισμό που δεν αφήνει ρωγμές προσέγγισης στο «άλλο», το διαφορετικό. Το άτομο ερμηνεύει στάσεις και λόγια με τα δικά του μέτρα, τις δικές του ανάγκες και τα δικά του μικροσυμφέροντα. Έτσι, δυσκολεύεται να ερμηνεύσει τον απέναντι, ο οποίος στην καλύτερη περίπτωση μεταβάλλεται σε εκείνον που δεν μας κατάλαβε ποτέ ή ακόμη χειρότερα σε έναν εχθρό. Τα άτομα αυτά, τελικά, αισθάνονται και είναι μόνα τους. Μπερδεμένα κριτήρια προσαρμοζόμενα στην αυτού μεγαλειότητα τον εαυτό μας, βάζουν τοίχους. Πώς να το πούμε αυτό πιο περιεκτικά; Μπορούμε να το διατυπώσουμε ως ερώτημα που θέτει ο τίτλος του τραγουδιού: «Γιατί φοράς κλουβί;».

Ιδεόγραμμα

29

Η σωστή συνείδηση του χώρου, του χρόνου, των αναγκών που έχουν οι άλλοι που απαρτίζουν τον μικρόκοσμό μας, η κατανόηση του τρόπου σκέψης και των ιδεών τους είναι μια καλή αρχή για να βγούμε από το κλουβί. Κι αυτό απαιτεί σεβασμό, αυτοπεποίθηση και καλή διάθεση. Και η προσπάθεια αυτή αξίζει πρώτα για εμάς και ύστερα για το κοινωνικό σύνολο. Αν μαζευτούν πολλές μοναξιές, πώς θα συνεννοηθούμε μέσα σε κλίμα καχυποψίας και ναρκισσισμού; Ο ένας θα χτίζει κι ο άλλος θα γκρεμίζει. Ο ένας θα αρχίζει κι ο άλλος θα υποσκάπτει την οποιαδήποτε προσπάθεια.

— Με την έννοια αυτή η μοναξιά είναι αντικοινωνική και αποτελεί νόσο όχι μόνο του ατόμου αλλά και της Πόλης. Έχουμε άραγε ελπίδες να πετάξουμε το κλουβί; Έχουμε, όταν η ευρύτερη παιδεία και η αγωγή που επιβάλλεται κάποτε να αποκτήσουμε, δεν μας διδάσκει μόνο τον αυτοσεβασμό και τη γνώση της ιδιαιτερότητας και των ταλέντων μας, αλλά και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό: ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

30

Ενδοσχολική βία

Αν θελήσουμε να οριοθετήσουμε την ενδοσχολική βία, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε κατ΄αρχήν την ψυχολογική βία που εκδηλώνεται ως λεκτική βία με απειλές, με περιφρονητικές εκφράσεις που θίγουν την αρνητική επίδοση, τη σωματική ή ψυχική ιδιαιτερότητα, τη συμπεριφορά του θύματος εντός και εκτός σχολείου. Στο στόχαστρο βρίσκονται επίσης μαθητές οι οποίοι λόγω του διαβάσματος και της υπέρμετρης προσήλωσης στα σχολικά δεδομένα, δεν αναπτύσσουν την κοινωνικότητά τους και προσελκύουν το ενδιαφέρον και τη συμπάθεια των καθηγητών. Η βία δεν εκδηλώνεται μόνο λεκτικά, αλλά ακόμη και η περιθωριοποίηση - απομόνωση είναι ένα είδος βίας. Και επειδή ακριβώς η βία φέρνει βία, ο συγκεκριμένος μαθητής σε ανύποπτο χρόνο μπορεί να φερθεί ανάλογα, και τότε η συσσωρευμένη οργή να εκδηλωθεί με ακραίο τρόπο.

— Μια άλλη μορφή ενδοσχολικής βίας είναι η σωματική. Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι συνήθως προηγείται η ψυχολογική βία, που εάν εκτραπεί, μεταφράζεται και σε σωματική. Εδώ οι θύτες αναζητούν τις κατάλληλες αφορμές. Αφορμές που ξεκινάνε από υποτιθέμενα αστεία, από τη συνύπαρξή τους με το θύμα σε διάφορες δραστηριότητες του σχολείου (αθλητικές, πολιτιστικές κλπ) στις οποίες αναγκαστικά πρέπει να συνυπάρξουν. Έτσι μεγεθύνονται τα όποια λάθη ή αστοχίες του θύματος με αποτέλεσμα να ασκηθεί βία και, αν δεν υπάρξει έγκαιρη επέμβαση των εκπαιδευτικών να απομονωθεί το θύμα, το οποίο συνήθως αρκείται ή στον ρόλο του θεατή ή παίρνοντας κάποιον δευτερεύοντα ρόλο.

— Αυτές οι επισημάνσεις δεν αρκούν, αν δεν δούμε και την πλευρά του θύτη. Δηλαδή ποιες συνθήκες μπορούν να μεταβάλουν ένα παιδί σε θύτη. Πρώτα από όλα θα τονίσουμε τον ανταγωνισμό που καλλιεργεί το σχολικό περιβάλλον με τη βαθμοθηρία. Εν συνεχεία να σταθούμε στους μαθητές εκείνους που έχουν χαμηλές επιδόσεις και μέσω της βίαιης συμπεριφοράς θέλουν να τραβήξουν τα βλέμματα της σχολικής κοινότητας επάνω τους. Αναζητούν δηλαδή αυτοεπιβεβαίωση με λάθος τρόπο.

Ιδεόγραμμα

31

Παιδιά από προβληματικές οικογένειες που συσσωρεύουν μέσα τους επιθετικότητα και οργή επειδή ακριβώς το οικογενειακό τους περιβάλλον δεν τους παρέχει εκείνο το κλίμα και την αγωγή που χρειάζεται ώστε να νιώσει σίγουρο και ασφαλές, να μάθει τρόπους συμπεριφοράς, να κοινωνικοποιηθεί και να νοηματοδοτήσει τη ζωή του. Έτσι, τα εύκολα θύματα, οι αδύναμοι και ευαίσθητοι χαρακτήρες, οι ψυχοσωματικές ιδιαιτερότητες των συμμαθητών τους γίνονται πεδίο άσκησης βίας.

— Και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αυτό; Ας ξεκινήσουμε από τα απλά. Ότι δηλαδή το θύμα πρέπει να μιλήσει στους γονείς του και οι γονείς με τη σειρά τους στον διευθυντή της σχολικής μονάδας. Επιπλέον, το εκπαιδευτικό προσωπικό επιβάλλεται να γίνει πιο παρατηρητικό σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά των μαθητών μέσα στη σχολική μονάδα. Στα πλαίσια της επιμόρφωσής τους οι παιδαγωγικές γνώσεις θα τους δώσουν κάποια εφόδια ώστε να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις. Κλείνοντας, να σημειώσουμε ότι δεν θα ήταν πολυτέλεια η παρουσία ψυχολόγου ή κοινωνικού λειτουργού στα σχολεία. Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι ούτε μπορούν, σε μια εποχή εξειδίκευσης, να μεταβληθούν σε παντογνώστες και να αντιμετωπίζουν όλα τα προβλήματα που ανακύπτουν καθημερινά σε ένα σχολείο.

©Παναγιώτης

Μελικίδης

32

Η ζωή είναι παιχνίδι;

Το ζήτημά μας εδώ είναι ο ελεύθερος χρόνος. Παιδί και παιχνίδι. Αναγκαίο το παιχνίδι για την ψυχική υγεία και την ωρίμανση του παιδιού. Η διαπίστωση αυτή καταντάει κενό γράμμα, πολυτέλεια, γιατί το παιδί είναι και μαθητής που πρέπει να ανταπεξέλθει στους όρους ανταγωνισμού και βαθμοθηρίας. Να τα βγάλει πέρα με ένα σύστημα που το κέντρο βάρους είναι στις εξετάσεις. Θα πρέπει επίσης να περάσει στη σχολή που θέλει, αν βέβαια επιθυμεί να γίνουν πραγματικότητα τα όνειρά του. Ένας άνθρωπος που ζει για το μέλλον και όχι για το παρόν. Και για να γίνουν όλα αυτά χρειάζεται από νωρίς η προετοιμασία. Ξένες γλώσσες, φροντιστήρια, μουσική, χορός, και μέσα σε όλα αυτά, αν βρεθεί ελεύθερος χρόνος, έχει καλώς.

— Θα μειδιούσαν πολλοί γονείς αν τους λέγαμε ότι χωρίς το παιχνίδι δύσκολα θα προσλάβει το παιδί τα δεδομένα της κοινωνίας ως ενήλικας. Θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί και δημιουργικά να αφομοιώσει και να μεταβάλει στο μέτρο του δυνατού τα δεδομένα για δικό του και ευρύτερο όφελος.

— Κοινός τόπος ότι με το παιχνίδι το παιδί ξεκουράζεται ψυχικά, παίρνει τις αναγκαίες ανάσες από μια καθημερινότητα και μια ρουτίνα που το φορτώνει με υποχρεώσεις. Πέρα από αυτό, ωριμάζει ψυχικά και πνευματικά. Κοινωνικοποιείται, μαθαίνει να συνεργάζεται, υπακούει στους από κοινού κανόνες. Αδικείται και αδικεί. Μαθαίνει πότε να διεκδικεί, πότε να υποχωρεί. Αναγκάζεται να αναγνωρίζει τα λάθη του. Κρίνει και κρίνεται μέσα στον μικρόκοσμό του. Μαθαίνει να φροντίζει και να προστατεύει τον εαυτό του. Εμπλουτίζει με θετικά στοιχεία τον χαρακτήρα του. Παρατηρεί, αποδέχεται, απορρίπτει, συνεχίζει ή διακόπτει. Μαθαίνει να παίρνει αποφάσεις και γνωρίζει τα όριά του. Εμπλουτίζει τις γνώσεις και τα στοιχεία του χαρακτήρα του. Διαμορφώνεται μαθαίνοντας από τις επιτυχίες και τα λάθη. Αρμονικά, σώμα και νους, τείνουν προς ολοκλήρωση.

Ιδεόγραμμα

33

Η παιδική ηλικία φαντάζει μακρινή για τους γονείς. Επιπλέον η παιδική ηλικία κρατάει μνήμες, αλλά ακόμη δεν μπορεί να κατανοήσει το μέγεθος της ωφέλειας από το παιχνίδι. Γι’ αυτό οι ενήλικες κάποιες φορές το υποτιμούν ως χάσιμο χρόνου και κάνουν το λάθος να το θεωρούν ως κάτι δευτερεύον. Και το παιδί που θέλει να ξεσπάσει, θέλει να εκδηλώσει την ενέργειά του, αλλά δεν μπορεί λόγω έλλειψης χρόνου, φορτώνει σχολείο και σπίτι με απρεπείς συμπεριφορές και ενέργειες.

— Παιδί που δεν παίζει κινδυνεύει να γίνει αντικοινωνικός μικρομέγαλος. Κι όταν μεγαλώσει, αδιόρατα θα φαίνεται αυτή η έλλειψη όταν, ενήλικας πια, θα παιδιαρίζει στη δουλειά του, στην οικογένειά του στον κοινωνικό του περίγυρο δίχως ούτε κι ίδιος να το καταλαβαίνει.

©Παναγιώτης

Μελικίδης