FİKRİ VE SINAÎ HAKLARIN KORUNMASINDA GÜMRÜK İDARESİNİN KANUN UYGULAYICI (KOLLUK) ROLÜ Barış DEMİREL
Gümrük Uzmanı
anlamında bakıldığında ise adli kolluk
hem önleyici kolluk hem de adli kolluk görevleri
birimlerinin aynı zamanda idari kolluk görevleri
yaptığını söyleyebiliriz. Şüphesiz ki Gümrük
yaptığı, idari kolluk birimlerinin bir kısmının ise
idaresinin görev alanına giren diğer konularda
sadece önleyici mahiyette görev yapıp, suçun
olduğu gibi, fikri ve sınaî hakların korunması
işlenmesi sonrasında adli bir görevleri olmadığı
noktasında cezai tahkikat gerektiğinde gümrük
görülmektedir. İdari kolluk, özellikle kamu
kolluğuna da bir takım görev ve sorumluluklar
düzenini sağlamada ön plana çıkan ve önleyici
düşmektedir.
görevler üstlenen kolluk, adli kolluk ise suç Gümrüklerde el koyma veya gümrük
görevli kolluk birimi şeklinde tanımlanabilir.
işlemlerinin durdurulması
Fikri ve sınaî hakların korunması, bir yandan
de neden olmaktadır. Bu ise fikri ve sınaî hakların
eser sahiplerinin ve bu eserleri emek ve sermaye
korunmasında ve sahtecilikle mücadelede
koyarak topluma aktaranların haklarını korurken
devletin suçu önleme görevini ve sonrasında
Türk Gümrük İdaresi de kendi idari yapılanması
Gümrüklerde fikri ve sınaî hakların korunması
, diğer yandan da iç ve dış ticaretin çağdaş
kamusal faaliyetlerini ön plana çıkarmaktadır.
içerisinde kolluk örgütüne sahiptir. 3944 sayılı
hususu Gümrük Birliği kapsamındaki
Gümrük Muhafaza ve Muamele Sınıfı Memurları
yükümlülüklerimiz ve Ticaretle Bağlantılı Fikri
Teşkilatı Hakkında Kanun’un 7 inci maddesindeki
Mülkiyet Hakları Anlaşmasının (TRIPS) ulusal
“muhafaza başmüdür ve müdürleriyle mıntıka ve
mevzuata aktarılması ile beraber 1996 yılında
normlara uygun olarak yürütülmesi, teknoloji geliştirme ve transfer etme yoluyla özellikle
Gümrük idaresinin kanun uygulayıcı görevi
imalat sanayinin desteklenmesi ve geliştirilmesi, toplumun kültür ve sanat zenginliğinin
Kolluk (ya da kanun uygulayıcı- law enforcement),
kısım amirleri ve muhafaza memurları ‘gümrük
mevzuatımıza girmiş, zaman içerisinde bir takım
değerlendirilmesi için gerekli koşulları
suç işlenmesinin önlenmesi, işlenmekte olan bir
zabıtası’dır” şeklindeki düzenleme ile gümrük
ekleme ve değişiklikler yapılmıştır. Yürürlükte olan
sağlamaktadır.
suç var ise devamına engel olunması ve işlenmiş
kolluğunun (gümrük muhafaza teşkilatı) özel
Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nde yer
bir suç söz konusu ise adli mercilerin emir ve
bir kolluk olduğunu hüküm altına almıştır. Bu
alan hükümler 3295/94 sayılı Konsey Tüzüğü ile
Fikri ve sınaî mülkiyet hakları; hak sahibine, belirli
talimatları doğrultusunda soruşturma işlemlerinin
anlamda gümrük kolluğu özellikle 5271 sayılı
büyük ölçüde paralellik arz etmekte olup, anılan
bir haktan yararlanma konusunda belirli bir süre
yürütülmesi ile görevli; zor kullanma yetkisini haiz
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun yürürlüğe girdiği
Konsey Tüzüğü, 1383/2003 sayılı Konsey Tüzüğü
için tekel olma yetkisi vermektedir. Böylece,
kamu gücünü ifade eder.
tarih olan 01 Haziran 2005 tarihine kadar idari
ile yürürlükten kaldırılmıştır. Avrupa Birliği’nde fikri
kolluk olarak tanımlanmış, bunun yanında şuçun
ve sınaî hakların korunmasına ilişkin düzenlemeler
fikri ve sınaî mülkiyet hakkı sahipleri, bu hakkın izinsiz kullanımını önleme olanağına sahip
Avrupa ülkelerindeki kolluk teşkilatlanmaları
işlenmesi aşamasından sonra eski ifadeyle
1383/2003 sayılı Konsey Tüzüğü ile 1891/2004
olmaktadır. Bu yolla hak sahibi, piyasada aynı
içinde gümrük otoritesinin konumu her ülkenin
“hazırlık soruşturması” sürecinde adli iş ve
sayılı Komisyon Tüzüğü ile düzenlenmiştir. Anılan
sektördeki diğer kişilerin haksız rekabetine karşı
kendine özgü geleneksel idari yapılanmaları ve
işlemleri de yürütmüştür. Ceza yargılamasında
Konsey ve Komisyon Tüzüğü ile getirilen yenilikler
korunmaktadır.
ihtiyaçlarına göre farklılık arz etmektedir. Bazı
yapılan son değişiklerden sonra adli kolluk
henüz ulusal mevzuatımıza aktarılamamıştır.
ülkelerde (özellikle İskandinav ülkelerinde)
müessesesi ulusal mevzuatımıza girmiş olup,
Sahte ve taklit ürünler; sadece ekonomik anlamda
gümrük idarelerinin kolluk faaliyetinin sadece
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 164 üncü
Fikri ve sınaî mülkiyet haklarına ilişkin sınır
değil, aynı zamanda toplum sağlığı açısından ve
önleyici mahiyette kaldığı, suçun işlenmesi
maddesinde; “Gümrük Müsteşarlığının Teşkilat
önlemleri 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 57 inci
rekabeti bozucu etki yaratması bakımından sosyal
sonrasında bir görev ve sorumluluklarının
ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
maddesi ile buna bağlı Gümrük Yönetmeliği’nin
refahı olumsuz etkiler. Bu sebeple fikri ve sınaî
bulunmadığı, bazı ülkelerde ise (Almanya ve
Kararname”nin 8 inci maddesinde (Gümrükler
105 ila 111 inci maddelerinde düzenlenmiştir.
hakların korunması konusu ön plana çıkmaktadır.
Fransa gibi) önleyici görevlerin yanında adli kolluk
Muhafaza Genel Müdürlüğü’nün görevleri
Anılan maddelerde, sahte eşya veya taklit eşyanın
Ancak korumanın sadece hak sahipleri veya
görevlerine de sahip oldukları görülmektedir.
sayılmıştır) belirtilen soruşturma işlemlerini yapan
hak sahibinin talebi veya gümrük idaresince resen
güvenlik görevlileri, adli kolluk olarak kabul
durdurulabildiği, hak sahibinin başvurusundan
edilmiştir. Bu bağlamda gümrük kolluğunun
veya başvurusunun kabul edilmesinden önce
tüketiciler eliyle gerçekleştirilmesi mümkün
soruşturmasına ilişkin iş ve işlemleri yürütmekle
değildir. Burada hak sahiplerinin çabası kadar
Ülkemizde kolluk teşkilatlanmaları incelendiğinde,
devlet otoritesinin de üzerine önemli görevler
özellikle 5271 sayılı Ceza Muhakemesi
düşmektedir. Zira sahtecilik ve taklitçilik ekonomik
Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra,
anlamda devletin daha az vergi toplamasına ve
işlevsel anlamda idari ve adli olmak üzere iki
hak sahiplerinin artan kayıpları dolayısıyla işsizliğe
tür kolluk yapılanması olduğu, örgütlenme
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
Gümrük idaresinin görev alanına giren diğer konularda olduğu gibi, fikri ve sınaî hakların korunması noktasında cezai tahkikat gerektiğinde gümrük kolluğuna bir takım görev ve sorumluluklar düşmektedir.
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
muhtemel hak ihlalinin hak sahibine bildirildiği
sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında
ithalatı yasaktır denilse de 1995 tarihli ve 556
Kararnamenin 66 ıncı, 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin
tarihten itibaren gümrük idarelerinin 3 iş günü
Kanun Hükmünde Kararnamenin 37 inci
sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun
Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
boyunca eşyanın işlemlerini durdurmaya ve
maddelerinde yer verilmiştir. Anılan maddelerdeki
Hükmünde Kararname’nin 61/A maddesinin
Kararnamenin 37 inci, 556 sayılı Markaların
eşyaya el koymaya yetkili olduğu; hak sahibinin
düzenlemeler büyük ölçüde benzer hükümler
üçüncü fıkrasında taklit edilen markaları taşıyan
Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
başvurusu üzerine eşyanın sahte veya taklit
içermektedir. Buna göre; hak sahibinin yetkilerine
ürünlerin ithalinin, marka hakkının tecavüz
Kararnamenin 79 uncu maddelerinde, gerekse
eşya tanımına uyması halinde eşyanın gümrük
tecavüz oluşturması nedeniyle cezayı gerektiren
suçu olarak tanımlanmış ve bu tür suçların
Gümrük Kanunu’nun 57 inci ve Gümrük
işlemlerini durdurulabildiği veya eşyaya el
taklit mallara, ithalat veya ihracat sırasında
takibinin şikâyete bağlı olduğu hüküm altına
Yönetmeliği’nin 109 uncu ve 110 uncu
koyulabildiği ve bu durumun hak sahibine takip
hak sahibinin talebi üzerine, gümrük idareleri
alınmıştır. Ayrıca, 556 sayılı Markaların Korunması
maddelerinde, gümrük idaresince yapılan
eden ilk iş günü içerisinde bildirildiği; durdurma
tarafından ihtiyati tedbir niteliğinde el konulabilir.
Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin ilgili
durdurmanın hak sahibine tebliğinden itibaren
kararının hak sahibine tebliğinden itibaren 10
Gümrük idarelerindeki tedbir, el koyma kararının
hükümlerine göre ithalatçıların, ithal ettikleri
10 gün içinde dava açılmaz veya mahkemeden
gün içinde dava açılmaması veya dava açılmış
tebliğinden itibaren 10 gün içinde esas hakkında
ürünleri taşıyan markayı Türkiye’de tescilli ise
tedbir niteliğinde karar alınmazsa idarenin
olsa dahi mahkemeden tedbir niteliğinde karar
ihtisas mahkemesinde dava açılmaz veya
marka sahibinden markanın kullanma hakkını
el koyma kararının ortadan kalkacağı ifade
alınmaması yahut yargı kararının eşyanın üzerine
mahkemeden tedbir niteliğinde karar alınmazsa
(lisans) almaları gerekmekte olup, aksi durumda
edilmektedir. Burada belirtilen 10 günlük sürenin
bir tedbir konulmasına gerek bulunmadığı
idarenin el koyma kararı ortadan kalkar.
marka hakkına tecavüz fiili işlenmiş sayılacağı
bir cezai soruşturma talebi veya ceza davası
yönünde olması hallerinde gümrükte işlemlere
anlaşılmaktadır. Uluslararası anlaşma kapsamında
açılması için değil, hak sahibine hakkını koruması
devam edildiği, ifade edilmektedir.
taklit markalı ürünlerin ithali yasaklanmış iken 556
için yetkili ihtisas mahkemesinde hukuk davası
sayılı KHK’da takibi şikâyete bağlı bir suç olarak
açılması için öngörülmüş bir süre olduğu açıktır.
ifade edilmesi, Gümrük Müsteşarlığının çeşitli
Zira ceza davası açılıp açılmaması konusunda
birimlerince eleştiri konusu yapılmış ve sahte
yetki Cumhuriyet Savcısına ait olup, hak
marka taşıyan eşyaların ithalinde Kaçakçılıkla
sahibinin doğrudan mahkemeye başvurarak bir
Mücadele Kanunu’nun yasak eşyanın ithaline
ceza davası açması mümkün değildir. Ayrıca,
ilişkin hükümlerine göre işlem yapılması gerektiği
10 günlük süre içerisinde 5271 sayılı Ceza
üzerinde durulmuştur. Bu tür eleştirilere tarafımca
Muhakemesi Kanunu’nun 158 inci maddesine
Cezai soruşturmaya karar verme yetkisi sadece Cumhuriyet Savcısına ait olup, Gümrük İdarelerinin hak sahibinin ceza davası açma iradesinin mevcut olup olmadığını incelemesi gerektiği düşünülmektedir.
Takibi şikâyete bağlı suç Fikri hakların korunması ve gümrüklerde alınan tedbirler ise 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun
katılım sağlanmamakta olup, kanun uygulayıcının;
göre, hak sahibinin Cumhuriyet Başsavcılığı veya
Kanunu’nun 77 inci maddesinde düzenlenmiş
Hükmünde Kararnamenin 61/A maddesinin
değişen ekonomik şartlar ve ticari serbestlik
gümrük kolluğuna başvurması ve Cumhuriyet
olup, haklara tecavüz oluşturması ihtimali halinde
ikinci fıkrası, 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların
ortamında zaman içerisinde sınaî hakların
Savcılığı tarafından iddianamenin tamamlanarak
yaptırım gerektiren nüshaların ithalat veya ihracatı
Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
ihlalini de takibi şikâyete bağlı suç kapsamında
ceza davası açılması pratik olarak mümkün
sırasında, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 57
Kararnamenin 48/A maddesinin ikinci fıkrası,
değerlendirilmeye başladığı düşünülmektedir.
bulunmamaktadır.
inci maddesi ile (mülga) 4926 sayılı Kaçakçılıkla
555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması
Mücadele Kanununun ilgili hükümlerinin
Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 24/A
Görüleceği üzere, marka hakkının ihlali
Bununla birlikte, gerek sınaî haklar mevzuatında
uygulanacağı belirtilmiştir. Ayrıca, bu nüshalara
maddesinin ikinci fıkrası, 5846 sayılı Fikir ve Sanat
konusundaki eleştirileri hariç tutarsak eğer, fikri
(554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması
gümrük idareleri tarafından el konulmasına
Eserleri Kanunu’nun 75 inci maddesinin birinci
ve sınai hak ihlalleri doğrudan bir kamu davası
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 555
ilişkin işlemlerin Gümrük Yönetmeliği’nin ilgili
fıkrasında fikri ve sınaî hakların ihlaline ilişkin
konusunu oluşturmamaktadır. Hukuk davası veya
sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında
hükümlerine göre yürütüleceği ifade edilmektedir.
suçların takibi şikâyete bağlı suçlar olduğunu
ceza davası açmaya gerek duyulduğu takdirde,
Kanun Hükmünde Kararname, 556 sayılı
ifade edilmektedir.
hak sahipleri veya temsilcileri vasıtasıyla şikayet
Markaların Korunması Hakkında Kanun
yoluna başvurulması gerektiği anlaşılmaktadır.
Hükmünde Kararname) gerekse Gümrük
Gümrük Kanunu’nun 57 inci maddesinde
yer alan hükme benzer düzenlemelere 556
Her ne kadar markaların korunması bakımından
sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun
ülkemizin de taraf olduğu 1883 tarihli Paris
Hükmünde Kararnamenin 79 uncu, 554 sayılı
İttihadı Mukavelenamesi uyarınca yasalara
Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında
aykırı olarak bir fabrika veya ticaret markasını
Gerek 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların
edilmekle beraber, gümrüklerde el koyulan
Kanun Hükmünde Kararnamenin 66 ıncı, 555
veyahut ticaret unvanını taşıyan ürünlerin
Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
veya gümrük işlemleri durdurulan eşya
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
Kanunu’nun 57 inci ve Gümrük Yönetmeliği’nin Soruşturma ve Kovuşturma
109 uncu ve 110 uncu maddelerinde 10 günlük süre içerisinde dava açılması gerektiği ifade
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
için hukuk davası yanında, cezai yargılama
bildirildiği makamda hata olması durumda,
mevzuatı kapsamında ceza davası açılması
örneğin şikâyetin gümrük kolluğu yerine gümrük
da mümkündür. Fikri ve sınaî hakların ihlaline
müdürlüklerine yapılması durumunda ise 3071
ilişkin suçlar takibi şikâyete bağlı suçlar
sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair
olduğundan hak sahibi tarafından 5271 sayılı
Kanun’un 5 inci maddesi gereğince yetkili idari
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 151 inci ve 158
makama, yani gümrük muhafaza müdürlüğüne
inci maddelerine göre yazılı olarak şikâyette
bildirilmesi, ayrıca hak sahibine de bilgi verilmesi
bulunulması gerekmektedir. Şikâyet Ceza
gerekmektedir.
ticareti oluşturmaktadır. Aynı yıl içerisinde Mevcut Uygulama
Avrupa’daki toplam sahte ve taklit eşya yakalama miktarı 10 milyon adet iken, 2006 yılında Avrupa
Muhakemesi Kanunu gereğince hak sahibi veya
Uygulamada, eşyanın gümrük işlemlerine tabi
gümrüklerindeki toplam yakalama miktarı 128
temsilcisi tarafından kolluğa veya Cumhuriyet
Bir şikâyet olmadığı halde kolluk tarafından
tutulmadan taşıt veya kapların gizli bölmelerinde
milyon adete ulaşmıştır. Dolayısıyla 8 yıl içerisinde
Başsavcılığına yapılmak zorundadır. Bir fiilin
resen Cumhuriyet Başsavcılığına başvurulmuş,
saklanarak yurda sokulmak istenilmesi veya
yaklaşık % 1200 oranında bir artış gerçekleşmiştir.
soruşturma konusu yapılıp yapılmayacağına karar
soruşturma açılmış ve kovuşturma aşamasına
sahte belge kullanılarak ithal edilmek istenilmesi
Son beş yıl içerisinde AB gümrüklerinde yapılan
vermede tek yetkili Cumhuriyet Savcısı olup, adli
geçilmiş ise bu durumda artık mağdur açıkça
durumları hariç, Gümrük Kanunu ve Gümrük
yakalamalar analiz edildiğinde, yakalanan lüks
kolluk görevlileri, kendilerine yapılan bir suça
şikâyetten vazgeçtiğini beyan etmedikçe işin
Yönetmeliğinin yukarıda bahsi geçen hükümlerine
eşyada azalış olurken, ilaç, yiyecek malzemesi,
ilişkin ihbar veya şikâyetleri, el koydukları olayları,
şikâyete tabi olduğu ve şikâyet bulunmadığı
göre işlem yapılmakta, yetkili mahkeme kararının
oto yedek parçası gibi insan ve toplum sağlığını
yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri; derhâl
gerekçesi ile dava bitirilemez (CMK 158/6).
eşyanın sahte veya taklit olduğu yönünde olması
tehdit eden sahte eşyada artış olduğu, sahte ve
halinde ise anılan mahkeme kararının yanında
taklit eşyalara ilişkin üretimin ileri teknoloji ve sanayi boyutuna ulaştığı anlaşılmaktadır.
Cumhuriyet savcısına bildirmek ve Cumhuriyet
10
Fikri ve sınaî hak ihlallerinin kriminal boyutunun her geçen gün artması, terörizm, silah ve uyuşturucu kaçakçılığında olduğu gibi organize suçlara özgü karakteristikleri içermesi dolayısıyla gümrük idarelerince etkin bir denetimin yanında istihbarat ve soruşturma kapasitesinin de artırılması gereği ortaya çıkmaktadır.
savcısının emri doğrultusunda işin aydınlatılması
“İhtiyati tedbir” konusu Gümrük Kanunu’nun
Gümrük Kanunu’nun 241 inci maddesine göre
için gerekli soruşturma işlemlerine başlamak
57 inci maddesi ile Gümrük Yönetmeliği’nin
usulsüzlük cezası uygulanmaktadır. Eşyanın
yükümlülüğü altındadırlar. Şikâyet doğrudan
110 uncu maddesinde, 554 sayılı Endüstriyel
gümrük işlemlerine tabi tutulmadan taşıt ve
Sağladığı yüksek menfaatlerden dolayı fikri ve
Cumhuriyet Savcılığına yapılmış ise Cumhuriyet
Tasarımların Korunması Hakkında Kanun
kapların gizli bölmelerinde saklanarak yurda
sınaî mülkiyet haklarına karşı işlenen suçlarının
Savcısı soruşturma ile ilgili emir ve talimatlarını
Hükmünde Kararnamenin 66 ıncı, 555 sayılı
sokulmak veya sahte belge kullanılarak ithal
artık bireysel olarak değil örgütsel olarak işlenme
ilgili gümrük kolluğuna bildirecektir.
Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında
edilmek istenmesi halinde ise eşyanın 5607 sayılı
oranı da artmaktadır. Fikri ve sınai mülkiyet
Kanun Hükmünde Kararnamenin 37 inci,
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun ve mevcutsa
hak ihlallerine ilişkin olayların yaklaşık %70’inin
Ceza davası açılabilmesi için hak sahibinin 556
556 sayılı Markaların Korunması Hakkında
Türk Ceza Kanunu’nun “resmi belgede sahtecilik”
örgütlü suç şebekeleri vasıtasıyla yapıldığı iddia
sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun
Kanun Hükmünde Kararnamenin 79 uncu
ile ilgili hükümlerine göre işlem yapılmaktadır.
edilmektedir.
Hükmünde Kararnamenin 61/A maddesinin
maddelerinde düzenlenmiştir. İhtiyati tedbir,
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’ndaki cezaların
üçüncü fıkrası, 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların
davanın açılmasından önce veya dava sırasında
fikri ve sınaî haklar mevzuatında yer alan
Fikri ve sınaî hak ihlallerinin kriminal boyutunun
Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
talep edilebilir. İhtiyati tedbir konusu hukuk
cezalardan genel itibariyle daha ağır olması,
her geçen gün artması, terörizm, silah ve
Kararnamenin 48/A maddesinin üçüncü
davası açılması aşamasında söz konusu
dolayısıyla Türk Ceza Kanunu’nun 44 üncü
uyuşturucu kaçakçılığında olduğu gibi organize
fıkrası, 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması
olmakla beraber, hak sahibi cezai soruşturma ve
maddesinde ifade edilen bir fiilden dolayı bir
suçlara özgü karakteristikleri içermesi dolayısıyla
Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 24/A
kovuşturma talep etmesi halinde, 5271 sayılı Ceza
defa cezalandırılma yapılması (fikri içtima) kuralı
gümrük idarelerince etkin denetimlerin
maddesinin üçüncü fıkrasına göre fiil ve failden
Muhakemesi Kanunu’nun 127 inci maddeleri
gereğince, sahte ve taklit eşyaya ilişkin ilgili
yapılmasının yanında istihbarat ve soruşturma
haberdar olma tarihinden itibaren 2 yıl içinde,
gereğince, gümrük işlemleri durdurulan
kanunlardaki cezai hükümler uygulanmamaktadır.
kapasitesinin de artırılması gereği ortaya
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda
eşyaya el koyulması talebinde de bulunması
Bu durum ise istatistiksel anlamda sapmalara
çıkmaktadır. Ancak korumanın sadece sınır
75 inci maddesinin birinci fıkrasına göre takibi
mümkündür. Bu durumda el koyma hâkim kararı
neden olmaktadır.
önlemleri ile çözülemeyeceği, ülke içindeki
şikâyete bağlı suçlar açısından 6 ay içinde şikâyet
üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan
etmesi gerekmektedir. Şikâyetin anılan süreler
hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet
içerisinde görev sahası gereği gümrük kolluğuna
savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk
(gümrük muhafaza teşkilatı) veya Cumhuriyet Başsavcılığına yapılması gerekmektedir. Şikâyetin
denetim sisteminin daha etkin hale getirilmesi ve Sonuç ve değerlendirme
güçlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir.
amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri tarafından
OECD rakamlarına göre, 1998 yılında Dünya
Uygulamada hak sahipleri şikâyetlerini daha
gerçekleştirebilir.
ticaretinin % 5 ila %7’sinin sahte ve taklit eşya
çok gümrük müdürlüklerine yapmaktadırlar.
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
11
Deliller toplandıktan sonra, tarafların genellikle
ilgili hükümlerini uygulamak için Gümrük
sulh yoluyla uyuşmazlığı sonuçlandırmayı tercih
Müdürlüklerine yönlendirmemeli, cezai
etmeleri ve şikâyetten itibaren dava açılana kadar
soruşturma açmayı gerektiren bir talep olup
geçen sürenin daha uzun olması, ayrıca aksi
olmadığını incelemelidir.
karar çıkma olasılığının her zaman bulunması nedeniyle, bu tür şikâyetlerin genel olarak
Bununla birlikte, sahte ve taklit eşyaya ilişkin
Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliğinin ilgili
şüphe ve ihbarlarda gümrük muhafaza
hükümlerine dayanılarak yapıldığı görülmektedir.
birimlerinin resen harekete geçmesinin de
Bu tür bir şikâyette bulurken cezai kovuşturma
uygun bir hareket şekli olmayacağı, ilgili gümrük
talep edilmesi istisna olmakla beraber, hak
müdürlüğü ile ortak çalışılarak, daha önce
sahibi tarafından cezai kovuşturma talep edildiği
bir şikâyet başvurusunun olup olmadığının
takdirde, gümrük müdürlüklerinin bu tür talepleri
ve var ise hak sahiplerinin taleplerinin
ivedilikle ilgili gümrük muhafaza müdürlüğüne
detaylarının incelenmesinin daha doğru olacağı
bildirmesi gerektiği düşünülmektedir. Gümrük
değerlendirilmektedir.
muhafaza müdürlükleri ise ihbar veya şikâyet
KAÇAKÇILIKLA MÜCADELE KANUNUNA GÖRE YOLCU BERABERİNDE GETİRİLEN KAÇAK EŞYA Yeliz GÜRLEK
Gümrük Uzmanı
Kaçakçılığın düzenlendiği meri1 ve mülga2
bölgesine gelen yabancı bir ülkede oturan Türkler
mevzuatlarımızda, yolcu beraberinde getirilen “zati
ile yabancılar ve herhangi bir amaç ile gittikleri
ve hediyelik eşya” kapsamı dışındaki kaçak eşyalar
yabancı ülkeden kesin veya geçici olarak dönen
ile ilgili kaçakçılık suçlarına farklı düzenlemelerin
Türkiye’de oturan Türkler veya yabancılar ile
yapıldığı, bu durumda, genel kaçakçılık fillerinden
Türkiye’den aynı amaçlarla ve aynı yollarla yabancı
alındığında ihbarda bulunanları veya hak
İstatistikler özellikle sahte ve taklit eşyaya
ayrılarak daha hafif müeyyidelerin uygulandığı
bir ülkeye giden benzeri Türkleri veya yabancıları
sahiplerini Gümrük Kanunu ve Gümrük
ilişkin ihlallerin boyutları, niteliği, niceliği ve
görülmektedir. Kanun koyucular tarafından bu
ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır. Buradaki
Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine göre işlem
eğilimler konusunda önemli bilgiler vermektedir.
yapılmak üzere gümrük müdürlüklerine
Ancak sahte ve taklit eşyaya ilişkin oluşturulan
yönde bir düzenleme yapılmasında; yolcuların
tanımdan hareketle; vapur ve gemi süvarisi, tayfa
yönlendirmeli ve bunun yanında ceza
istatistikler resmin tamamını göstermemektedir.
taşıdıkları ticari mahiyet ve miktarda olamayan
ve hizmetlileri, şeftren, kondüktör, biletçi, kontrolör,
kovuşturması talebinde bulunulması halinde
Zira “kaçak eşya” olarak işlem gören sahte ve
eşyalar için her ne kadar hukukta “kanunu
makinist, ateşçi, gardfren, restoran şefi, şef brigat,
konuyu inceleyerek vakit geçirmeden Cumhuriyet
taklit eşyalar (sigara, cep telefonu, elektronik
bilmemek mazeret sayılmaz” ilkesi olsa da kanunu
garson gibi demiryolu ve yataklı ve yemekli vagon
Başsavcılıklarına bildirmeli ve Savcılık talimatına
eşya vs) kaçak eşya istatistiklerine dâhil
bilmeyen yolcuları ağır müeyyideleri olan kaçakçılık
hizmetlileri, otomobil, otobüs, kamyon, uçak,
göre hareket etmelidir.
edilmekte, sahte ve taklit eşya kapsamında
suçları ile yargılayıp mağdur etmemenin amaç
diğer kara, deniz ve hava nakil araçlarının sevk
düşünülmemektedir. Gümrük idaresinin gerek
olduğu düşünülmektedir.
ve idaresinde, yolcu ve eşyalara ait hizmetlerde
Ceza yargılama mevzuatı gereğince cezai
merkez gerekse taşra teşkilatı bünyesinde kaçak
soruşturmaya karar verme yetkisi sadece
eşyalara ilişkin tutulan istatistiklerde taklit ve sahte
Cumhuriyet Savcısına ait olup, Gümrük
olduğu tespit edilmiş eşya için ayrıma gidilmesi ve
İdarelerinin hak sahibinin ceza davası açma
bu tür eşyaların sahte eşya istatistiklerine de dâhil
iradesinin mevcut olup olmadığını incelemesi
edilmesi gerektiği düşünülmektedir.
gerektiği düşünülmektedir. Bu tür bir inceleme
yolculuk süresince görevli şahısların yolcu Yolcularla ilgili özel hükümler bulunan mülga 1918
sayılmayacağı3 dolayısıyla bu kişilerin Kaçakçılıkla
sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun ve
Mücadele Kanunundaki yolcularla ilgili özel
4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanun ile meri
hükümlere tabi olmayacağı söylenebilir. Bu kişiler,
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda,
eşyaları arasında bulunan kaçak eşya nedeniyle
yapmadan cezai soruşturma açmaya gerek
KAYNAKÇA
yolcunun tanımının yapılmadığı görülmektedir.
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunun 3 üncü
olmadığı kanaati ile sadece Gümrük Kanunu
DPT Müsteşarlığı (2006), Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
Mevzuatımızda yolcunun tanımı, detaylı bir şekilde
maddesindeki hükümler uyarınca hürriyeti bağlayıcı
Gümrüksüz Satış Mağazaları Yönetmeliğinde
ceza ile karşı karşıya kalabilecekleri gibi yolcularda
yapılmıştır. Söz konusu Yönetmeliğin 3 üncü
olduğu gibi eşya, sahibine iade edilmeyecek,
maddesinde yolcu; “herhangi bir amaçla (ticaret,
müsadereye tabi tutulacaktır.
ve Gümrük Yönetmeliği’nin ilgili hükümlerine
TEKİNALP Ünal, Fikri Mülkiyet Hukuku, Arıkan Yayınevi, 2.Baskı, 2005, İstanbul. TOBB (2005), Kobiler için Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları, 2005, Ankara.
göre işlem yapılmasının mevzuata aykırı olduğu
Union des Fabricants (2004), Counterfeiting & Organised Crime Report, 2. Baskı, Paris.
değerlendirilmektedir. Benzer şekilde Gümrük
in counterfeiting and piracy COM479, Brüksel.
European Commission (2005), Communication on a customs response to latest trends
Muhafaza Müdürlükleri de doğrudan kendilerine
European Commission (2006), Summary of Community Customs Activities on
yapılan şikâyetlerde hak sahibinin ceza davası
International Chamber of Commerce (2004), Current and emerging intellectual property
açılması yönünde bir talebi olup olmadığını incelemeden söz konusu şikâyetleri sadece
Counterfeit and Piracy, Brüksel. issues for business, 5. Baskı, Londra. Intellectual Property Research Institute (2005), Guidebook on Enforcement of Intellectual Property Rights, University of London, Londra.
Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nin
memuriyet, tahsil, ziyaret, tedavi, turizm ve benzeri) kısa veya uzun bir süre kalmak üzere,
Mülga 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunun
yabancı bir ülkeden kara yolu, demir yolu, deniz
yolcular hakkında “Yolcular Tarafından İşlenen
yolu veya hava yolundan biriyle Türkiye gümrük
Suçlar” başlıklı 13 üncü maddesindeki düzenleme,
1. 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 2. 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun ve 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 3. www.gumruk.gov.tr
12
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
Gümrükte Uzman Görüş - Ocak 2008 // Sayı 1
13