in de tuin ecologisch & plezierig Johan Deblaere & Geert Gommers
KIPPEN IN DE TUIN // ECOLOGISCH EN PLEZIERIG Johan Deblaere - Geert Gommers
Colofon Kippen in de tuin: ecologisch & plezierig een uitgave van Velt vzw - de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren Auteurs: Johan Deblaere en Geert Gommers
Leespanel: Arseen Audenaert, Mieke Franquet, Frans Smets, Geert Spitaels, Lies Rottiers, Rony Vandecastele en Karel Vangeel Vormgeving en illustraties: Marieke Smets
Foto’s: Guy Augustijns, Johan Deblaere, Dierenbeeldbank (www.dierenbeeldbank.nl - p. 13, 19, 22, 39, 40-49, 53, 56, 67, 76, 84, 87, 89, 90-91, 94-95, 104, 106, 108, 119, 138, 141, 145, 147, 164, 168, 175), Dierengezondheidszorg Vlaanderen vzw, Evelyne Fiers, Geert Gommers, Genootschap Herve / Mergelland Hoen (Herve Hoen), Stefan Huysentruyt, Stefan Jacobs, Paul Janssen, Thierry Lecomte (Gele van Méhaigne), Johan Opsomer, Jenke Pyfferoen, Pierre Rondia / Centre wallon de Recherches agronomiques de Gembloux (Gele van Haspengouw), Petersime, Prof. Paul Simoens (Faculteit Diergeneeskunde UGent), Stichting Levend Erfgoed, Stichting Zeldzame Huisdierrassen, Inge Van Der Elst, Ludo Zanders. Tweede, volledig herziene druk, maart 2014 ISBN 9789081612876 D/2014/3489/1 NUR 431 © 2014 Velt vzw.
In dit Velt-boek leggen we uit hoe enkele kleine, voor de hand liggende ingrepen een ecologische meerwaarde geven aan de veilige, besloten thuis voor onze beste tuinvrienden. Wie weet raak je als trotse eigenaar van een gezellig klokkende kippentoom wel zo in de ban van je nieuwe hobby dat je je geroepen voelt om een bedreigd streekeigen kippenras voor uitsterven te behoeden. In dit boek vind je alle informatie om met succes te slagen in het scharrelwereldje. Heel wat weetjes zijn ervaringen van Velt-leden die al twintig jaar of langer op een ecologische wijze met kippen omgaan. Aangezien een groot deel van onze leden kippen houdt, vind je altijd wel een ervaringsdeskundige in jouw buurt die je met raad en daad kan bijstaan. Intussen wensen we je flink wat leesplezier en veel succes met je toom!
Johan Deblaere Geert Gommers
[ ]
Vanaf het moment dat je beslist om kippen te houden, rijzen er vragen: Waar zet je de kippenren en het hok het best in de tuin? Hoe groot moet de uitloop zijn voor het aantal kippen? Mag of moet er misschien een haan bij? Wat geef je de kippen naast de keukenrestjes te eten? Waar koop je het voeder? De antwoorden op deze vragen zijn niet zo moeilijk en ze vereisen evenmin dure investeringen. Ze zijn wel van belang voor het welzijn van de kippen én voor je zorgeloze plezier als eigenaar.
5
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
Als kippenhouder zie je je dieren graag. Tijdens de dagelijkse voederbeurt bekijk je je kroost aandachtig. Je strooit speciaal nog wat eten op een andere plek wanneer niet alle kippen ongestoord van het lekkers kunnen meepikken. Even later loop je tevreden de keuken in met een verse ‘oogst’ van enkele lauwwarme, kakelverse eieren. Het lege bakje voor het keukenafval zet je weer mooi naast de compostemmer.
woord vooraf
WOORD VOORAF
INHOUD Waarom kippen houden? De voorbereiding Historiek
p. 12 p. 13 p. 14
1 // HET LICHAAM VAN DE KIP Het ademhalingsstelsel Over poten, benen, tenen en sporen Het skelet Het verenkleed Kopversierselen en kamvormen De kleur van de huid De zintuigen van de kip Het spijsverteringskanaal Hoe ontstaat een ei?
p. p. p. p. p. p. p. p. p.
19 19 20 20 21 22 22 23 24
[ ]
inhoud
2 // KIPPENKEUZE
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
6
Het ras
p. 28
Vleesras, legras of dubbeldoelras Streekeigen rassen Belgische rassen Hoenders Krielen Nederlandse rassen Hoenders Krielen Andere bijzondere rassen Hybride rassen
p. 28 p. 30 p. 31 p. 31 p. 37 p. 40 p. 40 p. 46 p. 47 p. 51
p. 52 p. 53 p. 53
De leeftijd van de kip
Eendagskuikens Jonge kuikens Legklare hennen
Een haan erbij? Biologisch opgekweekte kippen
p. 52
p. 53 p. 55
3 // HUISVESTING De kippenren
p. 58
Oppervlakte Omheining Bodembegroeiing Aanplantingen in de kippenren Stof- en zonnebaden Omweiden Fitness of verzuipen
Het kippenhok
p. 58 p. 59 p. 63 p. 64 p. 67 p. 68 p. 70
Oppervlakte Soorten en modellen Materiaalkeuze en constructie Ventilatie en lichtinval Kippendeur Legnesten Zitstokken Voederbak Drinkbak
Regels omtrent de bouw van een kippenhok
p. 72 p. 73 p. 73 p. 75 p. 76 p. 76 p. 79 p. 80 p. 82
p. 83 p. 83
4 // KIPPENGEDRAG Sociaal gedrag
p.86
Voortplantingsdrang
p. 86 p. 89 p. 91
Verleidingstechnieken en haremgedrag Het aanzoek van de haan Kippenseks Broedsheid
p. 92 p. 92 p. 92 p. 96
p. 98 p. 98
Kippen onder elkaar Kippen samen met andere dieren De kip en de mens
De leg
Legproblemen Gekke eieren
p.92
p.97
inhoud
[ ]
p. 83
7
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
Regels in Vlaanderen Regels in Nederland
p. 71
De rui
p. 100
Ongewenst gedrag en slechte gewoonten
p. 101
Verenpikken en agressief pikken Kannibalisme Eierpikken Eieren verstoppen
p. 101 p. 103 p. 104 p. 105
[ ]
inhoud
5 // VOEDING
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
8
Water Voedsel
p. 108 p. 109
Granen en peulvrucHten Groenvoer Groenten en fruit Kruiden Grasmaaisel en tuinafval Keukenresten Grit Kiezelsteentjes Zeewier Voedersamenstelling
p. 110 p. 111 p. 111 p. 112 p. 112 p. 112 p. 114 p. 114 p. 114
Hoeveel voeder geef je en wanneer?
p. 115 p. 115 p. 116 p. 116
Hoeveelheid Tijdstip
Voeders in de handel
p. 116 p. 116
p. 117 p. 118 p. 120 p. 121
Voor jonge kuikens van een dag tot zes weken oud Voor kippen vanaf zes weken Voor legkippen Voor vethaantjes
Biovoeder: wat betekent het? Etikettering van biologische kippenvoeders Nuttige informatie op het etiket Waar vind je biovoeders?
p. 114
p. 116
p. 117
6 // VOORTPLANTING Broedeieren
p. 124
Het paren De keuze van het broedei Broedeieren transporteren en bewaren
Het uitbroeden van de eieren
p. 124 p. 124 p. 126
De kloek Een broedmachine
p. 127 p. 129
De ontwikkeling van het embryo De kuikens grootbrengen Moeder kloek Kunstmatig grootbrengen Jonge hennen en hanen Fokken
p. 127
p. 129 p. 132 p. 133 p. 135 p. 136 p. 137
Een gezonde of een zieke kip?
p. 140 p. 142
Kippen vangen en oppakken Gezondheidskenmerken Wat met een zieke kip?
p. 144 p. 145
Veel drinken en gezond eten Een kippenziekenhuis Huismiddeltjes Ziekten en hun behandeling
p. 146 p. 147 p. 147
Gebreksziekten Uitwendige parasieten Rode vogelmijt Schurftmijt Luizen Vlooien Inwendige parasieten Wormen Coccidiose
p. 149 p. 149 p. 150 p. 151 p. 152 p. 152 p. 153 p. 154 p. 155
Natuurlijke weerstand opbouwen Goede hygiĂŤnische maatregelen
p. 144
p. 146
p. 148
[ ]
p. 140
9
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
Preventieve gezondheidszorg
inhoud
7 // GEZONDHEID
Rovers
p. 156 p. 156 p. 156 p. 157 p. 158 p. 158 p. 159 p. 161 p. 162 p. 163 p. 163 p. 163 p. 163 p. 164 p. 164 p. 164
Zoogdieren Vogels
p. 166 p. 167
Het ei
p. 171
Samenstelling Voedingswaarde Cholesterol en het ei Kenmerken van het kippenei Eieren uit de winkel Zijn eieren risicoproducten? Over salmonella en dioxines
p. 171 p. 171 p. 173 p. 173 p. 176 p. 178
Kippenvlees is lekker vlees De slacht
p. 181 p. 182
Bijlage 1: Waar vind je streekeigen kippenrassen? Bijlage 2: Tentoonstellingen en musea Bijlage 3: Biologisch opgekweekte kippen Bijlage 4: Waar vind je biologische kippenvoeders? Bijlage 5: Afschermen of ophokken: hoe doe je dat?
p. 188 p. 188 p. 189 p. 190 p. 191
BacteriĂŤle infecties Snot Salmonella-infecties Virale infecties Infectieuze bronchitis Vogelpest Pseudovogelpest Ziekte van Marek Andere aandoeningen Verwondingen Gebroken beenderen Kropziekte Vergiftigingsverschijnselen Zoolzweren Bevroren kam en kinlellen Vaccinatie
p. 166
[ ]
inhoud
8 // PRODUCTEN
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
10
Het vlees
BIJLAGEN
BIBLIOGRAFIE
p. 181
p. 187
p. 192
kippen in de tuin ecologisch en plezierig
[ ] 11
inhoud
INLEIDING
Waarom kippen houden? Kippen houden is een leuke hobby. Er zijn allerlei redenen om het te doen: voor de eieren, voor het vlees, of gewoon omdat je graag dieren ziet. Dieren zijn vaak goede bondgenoten. In een boomgaard verorberen kippen met plezier een hoop schadelijke insecten bijvoorbeeld. Tegelijkertijd houden ze het gras kort. Ze zetten bovendien etensresten en een deel van het groenafval om in vlees, eieren en mest en houden zo de afvalberg in toom. Als de kippen hun eieren hebben uitgebroed, zie je van dichtbij jonge kuikens opgroeien. Zeker voor kinderen is dat leuk. Ze kunnen observeren hoe de kloek omgaat met haar kuikens, ze leren verantwoordelijkheid te dragen voor dieren en door ze te observeren krijgen kinderen inzicht in hun gedrag. Sommige liefhebbers houden kippen om (lokale) rassen in stand te houden.
[ ]
inleiding
Door de omgang met je dieren beleef je veel plezier aan je hobby. Soms krijgen de kippen een naam en groeit er echt een band. Vele mensen vinden naar kippen kijken bovendien ontspannend. Ze genieten ervan om het gedrag van hun tweevoeters gade te slaan. Als amateur houd je vooral van gezonde kippen in een groene omgeving, zonder dat je er te veel naar moet omkijken. Met de ecologische tips in dit boek zal dat zeker lukken.
kippen in de tuin
12
Herve Hoen
De voorbereiding
De voorbereiding
Maak niet de klassieke fout: enthousiast thuiskomen met enkele kippen zonder dat je een kippenhok of ren hebt voorzien. Je laat de kippen maar beter niet in een doos verblijven.
Geef je kippen voldoende vrijheid en ruimte; huisvest ze in een fris hok en zorg voor een goede hygiëne. Een gezonde, evenwichtige voeding is noodzakelijk: geen kaaskorstjes met plastic randjes en geen beschimmelde of aangebrande resten dus. Veel meer hierover lees je in het hoofdstuk ‘Voeding’ (p. 108). Kip + voedsel = ei + vlees + mest.
[ ]
inleiding
Voordat je kippen koopt, breng je zowel de ren als het hok in gereedheid. Dan voelen je dieren zich meteen veilig en geborgen, en wennen ze snel aan hun nieuwe omgeving. Je houdt ze het best enkele uren tot een volledige dag in het hok zonder ze buiten te laten. Vertroetel ze met vers water en lekker eten. Ze komen daarna vanzelf terug in het hok om te schuilen, te slapen en rond te neuzen. Al gauw beschouwen ze deze plek als hun thuis.
kippen in de tuin
13
Welsumer kloek met kuikens
Historiek De geschiedenis van hoenders leidt terug tot ongeveer 3200 voor Christus. Er zijn aanwijzingen dat Aziatische volkeren in die periode al hoenders domesticeerden. Daar vind je ook de voorouder van onze huidige hoenders: het Rode Kamhoen. Deze wilde kip komt nu nog voor in Zuidoost-Azië, van India tot de Indonesische eilanden. Je kunt deze kip beschouwen als de ‘oerkip’.
naren bestond er zelfs een tijdelijk verbod om ze te eten of kweken. Men eerde de hen er als vruchtbaarheidssymbool en de Joden droegen een hen en een haan voor het bruidspaar uit, eveneens als symbool van vruchtbaarheid. De haan doet ook van oudsher dienst als wekker. Op zijn gekraai stemde men de dagindeling af.
Het blijft discutabel of men de hen eerst als nutsdier, als statussymbool of als vechthoen, dan wel voor de sier domesticeerde. Soms had de hen nog andere functies. De Romeinen gebruikten de dieren bij hun orakels en in diverse culturen offerde men hanen. Bij de Egypte-
Op boerderijen in Europa hield men kippen eeuwenlang loslopend. Ze moesten zelf hun kostje bijeenscharrelen; in het beste geval werden ze wat bijgevoederd. Men raapte de eieren en in een goed broedjaar kwam er veel vers vlees op tafel.
[ ]
inleiding
De oude Egyptenaren kenden al broedtechnieken waarbij zowat duizend eieren tegelijkertijd werden uitgebroed. Honderd jaar voor Toetanchamon (1480-1447 voor Christus) maken de geschriften melding van vogels die elke dag een ei legden. De Grieken en Romeinen beschreven dan weer hanengevechten. In Europa voerde men de eerste hoenders wellicht rond 700 voor Christus in.
kippen in de tuin
14
Een donzig Chabo-kuiken
De doorbraak van de kippenhouderij kwam in Europa na de grote ontdekkingstochten. Marco Polo schreef in zijn reisverslagen over zwarthuidige hoenders die in Azië als huisof nutsdieren werden gehouden. In de 16de eeuw kwamen in Europa al kwekers voor die bijzondere rassen vermeerderden, bijvoorbeeld rassen met een uitzonderlijke sierwaarde. Dat gold voornamelijk voor de adel, maar ook in kloosters fokte men hoenders voor de eieren en het vlees.
De kweek van specifieke kippen, die van de zogenaamde poules de Bruxelles en poules de lait, genoot internationale reputatie en zorgde voor luxe op tafel bij de adel en de rijke burgerij. Het modale gezin at in die tijd nog geen kip wegens te duur.
Het rasgericht fokken en de eierproductie ontwikkelden zich verder in de loop van de 20ste eeuw. Men hield de dieren in hokken met een paar honderd tegelijk, overdag kregen ze de vrije uitloop op een weiland. De exclusieve scharrelkip werd stap voor stap een industrieel product, tot in de jaren 1970 de grootschalige en intensieve kippenteelt was ingeburgerd.
Recent is er een verschuiving merkbaar van de intensieve productie in België en Europa naar de landen vanwaar men het veevoeder in-voert, Brazilië bijvoorbeeld. Van daaruit keren de panklare kippenborsten – veel goedkoper geproduceerd – terug naar hier. Het is een strijd die de Belgische intensieve kippenkwekers uiteindelijk dreigen te verliezen.
In deze context ontstond in de jaren 1970 in België de biologische teelt van kippen. Belangrijke aspecten hiervan zijn onder andere respect voor het soorteigen gedrag van de kip, voeder zonder allerlei toevoegingen zoals antibiotica, ruimte in de stal en een vrije uitloop voor de kip.
inleiding
Wetenschappelijke belangstelling en technische ontwikkelingen waren in die tijd beperkt. Selectie, voeding, huisvesting en ziektebestrijding stonden nog in de kinderschoenen. Eind 19de-begin 20ste eeuw werd de basis gelegd voor de latere groei van de eierproductie. Kippen dienden in die tijd niet alleen voor de eieren of het vlees, ze speelden ook een rol in het gemengde boerenbedrijf. In de Kempen maakte kippenmest de zanderige grond voldoende vruchtbaar voor de teelt van asperges en andere groenten.
[ ]
De Belgische kippenrassen zijn befaamd. Je ziet ze vaak op schilderijen uit de 17de en 18de eeuw. In de loop van de 19de eeuw hield men op de boerderijen een aantal legkippen, meestal voor eigen gebruik. Ze scharrelden op het erf en haalden wormen uit de grond. De kippenteelt was toen veelal een nevenactiviteit.
In 1990 werd een braadkuiken tweemaal zo dik in minder dan half zoveel tijd en met minder dan half zoveel voedsel dan een braadkuiken in 1930. De kippensector werd het schoolvoorbeeld van agro-industrie, met doorgedreven specialisatie en enorme productiviteitsstijgingen. Alles is nu gericht op massaconsumptie. Kippenvoeder koopt men tegen een zo laag mogelijke prijs op de wereldmarkt aan, het wordt bij ons omgezet in kippenborsten en dan deels weer uitgevoerd naar landen over de hele wereld.
15
kippen in de tuin
Kippenkweek in België
Chabo-haan
kippen in de tuin
[ ]
het lichaam van de kip
1 // HET LICHAAM VAN DE KIP
17
1 // HET LICHAAM VAN DE KIP De kip behoort tot de orde van de vogels (Aves). Toch verplaatst ze zich voornamelijk al lopend. Dat veel rassen niet of nauwelijks meer kunnen vliegen heeft te maken met de selectie op een rustig en tam karakter en met het feit dat veel kippen in de loop van het domesticatieproces te groot en te zwaar zijn geworden voor het draagvermogen van de vleugels. De meeste kippen vliegen alleen als het echt nodig is. In dit hoofdstuk komt kort de lichaamsbouw aan bod: het skelet, het ademhalingssysteem, de poten, de benen en de sporen.
Vervolgens behandelen we het verenkleed, de kopversierselen en de belangrijkste zintuigen. Ten slotte komen het spijsverteringssysteem en het ontstaan van een ei bij de hen aan bod.
1 6 2 3 4
8
5
9
7
12 15
10
het lichaam van de kip
13
[ ]
11
19
kippen in de tuin
18
16 14 17 18
20 21 23
Uiterlijke kenmerken van de kip
22
1. kam, 2. oog, 3. bovensnavel, 4. ondersnavel, 5. nek, 6. oor, 7. kinlellen, 8. sikkel, 9. staartstuurveren, 10. hals, 11. halsbehang, 12. bijsikkels, 13. rug, 14. vleugelband, 15. zadel, 16. borst, 17. vleugel met grote en kleine slagpennen, 18. buik, 19. dij, 20. hak, 21. loopbenen, 22. sporen, 23. tenen.
luchtzak
kleine longpijpen (bronchieli)
luchtpijp grote longpijpen (bronchiën)
keel
OVER POTEN, BENEN, TENEN EN SPOREN
Als je naar de poten van een kip kijkt, zie je een gewricht op de overgang van het bevederde dijbeen naar het onbevederde loopbeen. Dat gewricht, te vergelijken met de enkel bij de mens, noemt men de ‘hak’. De eigenlijke knie bevindt zich hoger, aan de boven kant van het dijbeen, en is volledig bedekt met veren. Aan de onderzijde van het loopbeen zitten de tenen. De meeste kippen hebben er vier: drie naar voren gericht in gespreide orde, en een naar achteren gericht. Zo ontstaat er een goed steunvlak om op te staan. Bij sommige rassen, zoals de Faverolles en de zijdehoenders, hebben de kippen nog een vijfde teen. Functioneel is die teen niet, omdat hij aan de binnenzijde van het loopbeen staat en schuin naar boven wijst. De dieren hebben er evenwel geen hinder van.
Aan de binnenzijde van het loopbeen zie je bij hanen een puntige kegel die is opgebouwd uit hoorn: het spoor. Zo’n spoor is een mannelijk kenmerk, hoewel hennen af en toe ook sporen vertonen. Hanen gebruiken sporen om hun rangorde te bepalen. Meestal is hun spoor eerder bot, zodat er tijdens gevechten geen diepe vleeswonden kunnen ontstaan. In vroegere hanengevechten werden de sporen gescherpt of bevestigde men er zelfs scherpe metalen sporen of mesjes op. De sporen blijven groeien; je kunt ze enigszins vergelijken met nagels bij de mens.
Poot van een zijdehoen met vijf tenen
het lichaam van de kip
Via de keel komt de lucht in de luchtpijp, een dikke buis die dankzij kraakbeenringen stevig is. De luchtpijp vertakt zich in longpijpen (bronchiën), waarvan een gedeelte uitmondt in de longen en een ander gedeelte rechtstreeks in luchtzakken. Op de plaats waar de luchtpijp zich in longpijpen vertakt, heb je de syrinx, het orgaan waarmee de kippen geluid produceren. Bij zoogdieren – ook bij de mens – wordt het geluid gevormd in de stembanden, die zich vlak bij de keel bevinden. De longen, twee sponsachtige lobben, liggen in de rugzijde aan weerszijden van de ruggenstreng. Kippen hebben een tiental luchtzakken, die in wisselwerking staan met de longen. Het zijn lege zakken die gevuld kunnen worden met lucht. Je kunt ze beschouwen als ‘extra longen’ met verschillende functies: • Ze zorgen er mee voor dat de lichaamstemperatuur constant blijft: de koude buitenlucht wordt in de luchtzakken met de al aanwezige warmere lucht gemengd voor hij de longen ingaat. • Ze spelen een belangrijke rol als de kip op een geforceerde wijze ademhaalt, door de inspanning die ze maakt bij het opstijgen voor een korte vlucht bijvoorbeeld.
• De lucht in de luchtzakken verlaagt het soortelijk gewicht van de kip, zodat ze gemakkelijker kan opvliegen.
[ ]
Het ademhalingsstelsel bestaat uit neusgaten, keel, luchtpijp, longen en luchtzakken. De kip ademt langs twee neusgaten in haar snavel.
19
kippen in de tuin
HET ADEMHALINGSSTELSEL
HET SKELET Zoals de meeste vogels hebben kippen een licht geraamte dat uit holle beenderen bestaat. Gelukkig komen botbreuken bij kippen zelden voor, door de holle structuur genezen ze immers moeilijk. Een kip heeft 14 kleine, zeer flexibele halswervels, waardoor ze haar kop 180° kan draaien en haar nek van verticaal naar horizontaal kan bewegen.
HET VERENKLEED Het verenkleed is voor de kip heel belangrijk. Het bestaat ruwweg uit twee soorten veren: donsveren en dekveren. De donsveren zijn zacht en liggen onder de dekveren. De lucht tussen de donsveren biedt isolatie tegen de koude. De dekveren zorgen voor beschutting tegen koude en vocht en beschermen de huid tegen zonnestralen en verwonding. Ze dekken elkaar af als dakpannen, waardoor het dons eronder droog blijft. De kip kan vliegen doordat
de dekveren het vleugeloppervlak vergroten. De veren verslijten echter snel en verliezen daardoor ook hun eigenschappen. Om dit te verhelpen, vernieuwt de kip geheel of gedeeltelijk haar verenkleed. Dit verschijnsel noemt men de rui (zie p. 100). De uitdrukking ‘de kleren maken de man’ geldt ook voor kippen. Het verenkleed bepaalt de kleur en gedeeltelijk ook de vorm van het dier. Rassen met veren op de poten zien er anders uit dan rassen met kale benen. Kleurslagen zoals rood, wit, bruin, zwart, blauw, zilver, goud, zalm en geel zijn voor de leek herkenbare begrippen. Wat minder evident wordt het als men het over bont, parel, tarwekleurig, kwartelkleurig, wildkleurig en buff (rosachtig) als kleur heeft, al heeft de verbeelding hier nog enigszins vat op.
Echt moeilijk zijn vaktermen zoals koekoek, gestreept, columbia, porselein, gepareld, gezoomd, geloverd en getoept. In de vakliteratuur kom je weleens namen tegen als parelgrijskoekoek, koperkleurigzwart of blauwporselein. De leek verliest de trappers pas helemaal als hij benamingen tegenkomt als roodgeschouderdwit, dubbelgezoomd, driekleurigbont, zwartwitgepareld, gezoomdzilverpatrijs, duizendkleurig of zilverpel, citroenpel en goudpel. We hebben het dan nog niet eens over gekrulde veren, langstaarthoenders of bolstaarten (kippen zonder staartveren).
Om de kleurenterminologie beter te begrijpen is het nuttig om te weten dat het verenkleed van een kip bestaat uit verschillende soorten veren die in rijen groeien. Deze begrensde verenvelden zijn door spieren met elkaar verbonden en ingedeeld in diverse gebieden. Je krijgt dan officiële benamingen als halsgevederte, borstgevederte, schouderdek, kussenpartij, onderbuik en achterdeel. Bij wedstrijden komen er nog heel wat onderverdelingen bij en deelt men bijvoorbeeld de vleugel nog op in slag- en stuurpennen en boven- en onderveren. Verenkleed en kopversierselen geven deze Krulveerchabo een verrassend uiterlijk.
kop zitten de oortoefjes, die de gehooringang beschermen. Ze zijn rood, blauwachtig of wit. Boven op de kop staat de kam. De grootte en de vorm van de kam spelen een belangrijke rol bij het herkennen van kippenrassen.
2
3
4
5
6
[ ]
1
het lichaam van de kip
KOPVERSIERSELEN EN KAMVORMEN Kippen hebben verschillende uitwassen aan de kop, ook wel ‘kopversierselen’ genoemd. Onder de snavel zitten de kinlellen, die afhankelijk van het ras kort of lang zijn. Aan de zijkant van de
7
Verschillende kamvormen:
8
9
1. en 2. enkele staande of omvallende kam, 3. keelwam bij de Kalkoenkop, 4. erwtenkam, 5. walnoot- of knobbelkam, 6. kroon- of bekerkam, 7. rozenkam, 8. tweehoornige kam, 9. rudimentaire kamontwikkeling
kippen in de tuin
21