oma Rom Stad der klassieken
LindaHendriksen BasdeJong 7 mei 2007
Rome – Stad der Klassieken
1
Voorwoord
In deze katern valt de geschiedenis van het oude (en nieuwe) Rome te lezen. In de eerste hoofdstukken worden de belangrijkste gebouwen besproken, die gebouwd zijn in de klassieke oudheid. Vervolgens worden enkele modernere gebouwen behandeld. Ten slotte word er een route uitgewerkt, waarlangs bezienswaardige gebouwen te bezichtigen zijn. Dit alles in het kader van de voorbereidingen voor de Romereis 2007 van de 4e en 5e klas Gymnasium RSG Stad & Esch Zuideinde te Meppel, onder leiding van de heer Van Raalte.
Inleiding
Het idee van dit werkstuk is om Rome in kaart te brengen. Door het bespreken van de belangrijkste gebouwen en plaatsen, krijg je een indruk van de stad. Daarna belichten we een route door de oude stad, waaraan allerlei bezienswaardigheden liggen. Vervolgens ‘zoomen’ we in op een specifiek gebouw, en geven daar nog meer informatie over. Linda en Bas hebben besloten om voor route een op het bijgevoegde kaartje te kiezen. Deze gaan wij kort bespreken, en vervolgens geven we een uitgebreide beschrijving van het Colosseum, wellicht een van de meest bekende bouwwerken in Rome (echter niet zo bekend dat Word 2003 het herkent als een bestaand woord) Linda Hendriksen Bas de Jong Mei 2007
Rome – Stad der Klassieken
2
Inhoudsopgave Hieronder staat de inhoudsopgave van deze reisgids. Titelblad Inleiding Voorwoord Inhoudsopgave Algemene oriĂŤntatie Wandeling Colosseum Geografische ligging Bronvermelding
Rome – Stad der Klassieken
1 2 2 3 4 6 10 12 13
3
Oriëntatie op enkele bouwwerken in Rome Pantheon Het Pantheon is gebouwd tussen 118 en 125 na Chr. Het gebouw bestond al eerder (27 v. Chr.) Dit gebouw werd geteisterd door een grote brand. In 125 na Chr. liet keizer Hadrianus het gebouw herbouwen. Het is een rond gebouw met een koepel met daarin een opening (oculus). De zuilengang bestaat uit drie rijen Korinthische zuilen. Om de koepel niet te zwaar te maken hebben de Romeinen cassettes in de koepel gemaakt. Dit zijn een soort blokjes die ze er uit hebben gehaald. Waardoor de koepel minder dik is een daardoor ook minder zwaar. Sint Pieter In 324 na Chr. werd door keizer Constantijn de eerste Sint Pieter gebouwd. Deze waas na lange tijd in een slechte staat. Paus Nicolaas V wilde het gebouw opknappen. Dit werd na een aantal pogingen gestaakt. Hierna werd de basilica gesloopt en kwam er een nieuwe kerk. Ontworpen door Bramante. Gebaseerd op het Griekse kruis. Wanneer hij dood gaat word het gebouw opnieuw gesloopt. Nu komt er een Latijns kruis. Waarna ook deze ontwerpers zijn overleden begint men met een absis en de bogen om de enorme koepel te ondersteunen. In 1615 is het gebouw nog wat aangepast.(het schip is groter gemaakt) Trevi-fonteinen De fontein is gebouwd in opdracht van Paus Clemens XII tussen 1730 en 1740. De fontein is ongeveer 26 meter hoog en 22 meter breed. De Trevifontein is in de stijl van de barok gebouwd. Rond de Trevi-fonteinen zijn veel verkopers van allerlei prullaria en vooral ’s avonds heerst er een gezellig sfeer.
Rome – Stad der Klassieken
4
Ara Pacis Het Ara pacis is vertaald het altaar van de vrede. Het is gemaakt in opdracht van de senaat voor de veilige terugkeer van de principes naar Rome. Het staat nu in een museum aan de oever van de Tiber. Het gebouw is zo bijzonder en staat in een museum, doordat de beeldhouwwerken uitzonderlijk gedetailleerd zijn. De beeldhouwwerken zijn ook niet stijf, maar er is geprobeerd een levende indruk te wekken. Het bouwwerk is ook een propagandastuk, aangezien Augustus het idee wil wekken dat de vrede door hem is geschapen. Spaanse Trappen De Spaanse Trappen liggen aan het begin van misschien wel de meest luxueuze winkelstraat van Rome. De trappen horen bij een kerk, de Trinita dei Monti, gebouwd in opdracht van Lodewijk de XII. Het Piazza di Spagna (Plein van Spagna) hoort ook bij de trappen. De trappen worden door sommigen gekenmerkt als een van de mooiste voorbeelden van Rococo. Stazione Termini Het ‘terminaal station’ is zoals wel meer stations in Italië een doodlopend station (bijvoorbeeld Florence, die een zelfde soort opzet heeft voor het station). Het bijzondere aan dit station is, is dat het enorm kolossaal overkomt (dat is het ook), door de fascistische bouwstijl. Het is ontworpen vlak voor de Tweede Wereldoorlog en in 1942 afgemaakt. Als je voor het station staat is links ook nog een restant van een muur te zien, toegeschreven aan koning Servius Tullius.
Rome – Stad der Klassieken
5
De Wandeling over de Fora Laten we eens beginnen met het kijken naar enkele belangrijke gebouwen en plaza’s (piazza’s) in Rome, te beginnen met het Forum Romanum, het politieke centrum van Rome. ►In het hoofdstuk Geografische Ligging is een plattegrond van de Fora opgenomen. We gaan nu een route lopen waarlangs een paar moderne bouwwerken te zien zijn en vele bouwwerken uit de Romeinse tijd. Het eerste gebouw waar we langs gaan op onze wandeling van de Via Corso naar het Colosseum, is het Piazza Venetia en het bijbehorende monument van Victor Em anuel II. Het staat ook bekend als ‘Het altaar van de Natie’ (Altare della Patria). Een minder charmerende naam is ‘de Suikertaart/Bruidstaart/Typemachine’. Het is gebouwd aan het begin van de 20ste eeuw, ter ere van koning Victor Emanuel II, de eerste koning van verenigd Italië. Het gebouw bestaat uit puur wit marmer, met in het midden het standbeeld van Victor, het duurde 20 jaar om dat standbeeld te maken. De fontijnen links en rechts van het gebouw stellen de Adriatische zee en de Tyrrheense zee voor.
Via dei Fori Imperali
Als we voor het monument staan en we links om het monument langs wandelen, lopen we over de Via dei Fori Imperali, gebouwd door Benito Mussolini. Hij was nogal lomp en legde de weg dwars over de keizerfora aan. De weg heette eerst Via Dell’Impero, als verwijzing naar het rijk van de Romeinen dat net zo groot moest worden als Mussolini’s rijk, maar later is de weg hernoemt, omdat deze te veel doet denken aan het leed van de tweede wereldoorlog.
Forum van Trajanus
Voordat we die weg inslaan staat het eerste bouwwerk alweer op ons te wachten, namelijk de zuil van Trajanus en bijbehorend forum. Bovenop de zuil stond eerst een beeld van Trajanus, maar dat is later vervangen door het beeld van Petrus Sixtus, een paus. De zuil moest dienen als een graftombe voor Trajanus. Er is een 200 meter lang spiraalvormig fries te zien op de zuil, waarop twee scènes van de strijd met de Daciërs op staat.
Trajanus heeft ook nog een forum, dat ligt aan je linkerhand en in het verlengde van de zuil. Volgens keizer Constantijn II was het het meest imposante bouwwerk dat heeft bestaan in de tot dan toe bekende bouwkunst. Hiernaast staat een computersimulatie van de fora van Trajanus en daarnaast de situatie zoals die nu is (weliswaar van de rechterkant genomen)
Links een computeranimatie van het forum van Trajanus, rechts de overblijfselen die heden ten dage te zien zijn.
Forum van Caesar
Als we verder lopen over de Via dei Fori Imperali, komen we aan onze rechterhand de forum van Caesar tegen. Dit is op het Forum Romanum na, de oudste van de fora. Om dit forum te realiseren moest er eerst een stuk van de Capitolijn afgegraven worden en moesten er huizen gesloopt worden van de wijk Subura. Dit was niet zo’n welvarende wijk, er stonden veel flats en er waren vaak branden. De curia, het senaatsgebouw, moest ook verplaatst worden voor dit forum. Caesar heeft dit allemaal betaald uit de buit van de Gallische oorlog en heeft hij, omdat zijn gens (familie) van Venus zou afstammen, een tempel ter ere van Venus gebouwd op zijn forum als blikvanger. De bouw werd in 54 v. Christus gestart, maar Caesar heeft het zelf nooit voltooid gezien, zijn opvolger
Rome – Stad der Klassieken
6
Augustus heeft het afgemaakt.
Forum Romanum
Gaan we een paar meter verder over de Via dei Fori Imperali, dan komen we bij het Forum Romanum, het meest bekend van alle fora. Tegenwoordig is het niet meer dan een paar zuilen, een gebouw dat op een huisje moet lijken en voor de rest wat veldjes gras, maar vroeger was het Forum hét politieke centrum van Rome. Rome werd bestuurd door de senaat en het volk (Senatus populusque Romanus, afgekort SPQR).
Tempels Curia In feite is dit niet de realiteit, want alle beslissingen werden genomen in de oude Curia, waar de senaat zat, zoals te zien valt op afbeelding 1. De plaats voor de Curia heette het Comitium, en hier spraken vertegenwoordigers het nieuwsgierige volk toe. De curia was opgeleverd aan Julius Caesar. Zoals wellicht te begrijpen is, was deze vroeger mooier en zag deze er beter verzorgd uit. Saturnus Curia Op het forum staan ook nog 6 zuilen rechtop die behoren tot de restanten van de tempen van Saturnus. Dit is de op-een-na-oudste tempel in Rome, gewijd aan de god Saturnus, god van de landbouw. Naar hem is de planeet Saturnus genoemd en de 6e dag van de week de zaterdag (Italiaans: sabato). De tempel is al eens afgebrand, maar in 42 voor Christus opnieuw gebouwd met de oorlogsbuit van Syrië. Caesar Op datzelfde Forum Romanum heeft Divus Julius Caesar ook een eigen tempel, maar daar is weinig meer van over dan de halve cirkel waar het altaar stond waarop zijn lijk werd verbrand. Naast het religieuze karakter van divus Caesar (de vergoddelijkte Caesar), heeft deze tempel ook een historische achtergrond, omdat het een moment is van politieke historie, aangezien is Cicero en Caesar hier zijn geëxecuteerd. Lapis Niger Vlak onder het podium op Figuur 1, bevind zich onder een ijzeren afdakje de Lapis Niger, een geheimzinnige heilige plek, waar vroeger zwart marmer lag (vandaar de naam Niger). Erin staan waarschijnlijk enkele zaken over de koning en het was in ieder geval een cultusplaats voor Romulus, een van de legendarische stichters van de stad. De Lapis Niger is de allereerste inscriptie waarin Latijn is te herkennen, al weten we zoals uit het bovenstaande stukje blijkt, niet exact waar het over ging doordat er woorden missen. Regia In het midden van het forum bevinden zich resten van een aantal gebouwen die hoorden bij koning Numa Pompilius (7e eeuw voor Christus). Hij was van mening dat er een rangorde in de orde van priesters moest komen. De ‘hoofdpriester’ zat in de Regia op het Forum Romanum, alwaar hij jaarschriften opstelde, zogenaamde annalen. Deze zijn bewaard in de Regia en vormen de basis voor de Romeinse geschiedschrijving. Vestaalse Maagden Het is niet meer dan logisch dat hij dan ook ervoor heeft gezorgd dat het ronde tempeltje werd gebouwd, waar de Vestaalse Maagden zich huisvesten. Deze maagden droegen grote
Zicht van op de Palatijn op het Atrium Vestae en bijhorende tuin met beelden.
Restanten van de tempel van Vesta.
Rome – Stad der Klassieken
7
verantwoordelijkheid, ze moesten belangrijke religieuze taken doen. Indien zij die niet vervulden, werden ze vervolgt. Castor en Pollux Er zijn op het forum Romanum ook tempels die gebouwd zijn ter ere van vergoddelijkte mensen, vaak keizers. De tempels van Castor en Pollux zijn daar voorbeelden van. De tempel van Castor en Pollux is wellicht het meest bekend van de 3 zuilen die nu nog over zijn van dit bouwwerk. Aan de zuilen is nog duidelijk te zien dat de tempel gebouwd is volgende de Korinthische stijl. Romulus Ook Romulus heeft een tempel op het forum Romanum, meest in het oog springend zijn de deuren van deze tempel. Die zijn van massief brons. In de loop van de tijd zijn er wat stukken bij aan gebouwd en gesloopt, maar alleen dit is nog blijven staan. Het gebouw is gemaakt uit baksteen.
Tempel van Venus en Rome
Venus en Rome Dit was de grootste tempel in Rome, maar er is Tempel van Romulus nu niet veel meer van over dan een van de zijbeuken. De tempel bestond uit twee tegen elkaargeplakte Cella. Het gebouw was 110 bij 53 meter, dat is groter dan een wedstrijdvoetbalveld! Ook deze tempel is in de 4e eeuw verwoest door een brand maar daarna weer opgebouwd. Waar nu een grote nis te zien is, stond vroeger nog het beeld van Venus.
Triomfbogen Op het Forum Romanum zijn ook triomfbogen te zien. We bespreken hieronder de twee belangrijkste, omdat er op onze route nog meer bijzonders te zien is. Septimius Severus Deze boog is in 204 gebouwd in opdracht van de Senaat. Het was een geschenk aan de keizer en zijn zonen. De boog is 23 meter hoog, 25 meter breed en 12 meter diep/dik. Er zijn 3 doorgangen versierd met overwinningen die Severus heeft behaald in het oosten. Op oude munten is te zien dat er op de triomfboog ook nog wat heeft moeten staan, namelijk een beeld van de strijdwagen met vierspan. Titus De boog van Titus staat aan de andere kant van het Forum, vlakbij het Colosseum. Hij is gebouwd op het hoogste punt van de Via Sacra, de weg waar men langsliep na een overwinning. Ook op deze triomfboog, die maar één doorgang heeft, stond vroeger waarschijnlijk een beeld. Deze boog is bewaard gebleven, doordat Italiaanse families bogen gebruikten als toegangspoort tot hun beschermde fort. In Rome was namelijk ruzie tussen verschillende families en iedere familie worp een fort op uit Romeinse monumenten, aangezien dit makkelijker was dan een heel nieuw gebouw neer te zetten.
Colosseum Dit gebouw bekijken we nader in het laatste deel van onze reisgids naar Het Colosseum was het amfitheater, waarin gladiatorengevechten gehouden werden samen met andere spelen. Het gebouw kan 55.000 man huisvesten en is een van de meest kenmerkende gebouwen van Rome.
Palatijn
Als we voor het Colosseum staan op de Via dei Fori Imperali, slaan we rechtsaf om omhoog te gaan naar de Palatijn, de heuvel waar vroeger het meer welvarende deel van Rome verbleef. De keizers bouwden op deze heuvel hun paleis en op deze heuvel heeft zich ook de mythe van Romulus en Remus afgespeelt. In de lente is dit een bijzondere plek om te bezoeken doordat het een van de weinige plekken is waar het groen is in Rome. Op de palatijn is ook de eerste Europese botanische tuin aangelegd, de Farnese-tuinen.
Rome – Stad der Klassieken
8
Het huis van Livia is het best bewaarde gebouw op de Palatijn. Maar ook de Domus Augustana is nog goed bewaard gebleven, hier zijn duidelijk meerdere verdiepingen te herkennen. Dit was het huis van keizer Augustus, zoals aan de naam af te leiden is. Het gebouw heeft meerdere verdiepingen doordat de Palatijn hier helt naar de ‘vallei’ van het Circus Maximus.
Rome – Stad der Klassieken
9
Colosseum Het Colosseum staat op een kunstmeer, wat behoorde tot keizer Nero. Nero was niet geliefd door het volk. Na de dood van Nero werd Vespasianus keizer (regeerde van 69-79 na Chr.) . Hij wilde het volk tevreden stellen door Nero als het ware uit te gummen. Daarom heeft hij het meer droog laten leggen (72 na Chr.). Vespasianus liet het Amphitheatrum Flavium bouwen. (Flavium is de familienaam van Vespasianus, Titus en Domitianus) Dit werd gefinancierd uit de krijgsbuit van de plundering van Jeruzalem in het jaar 70 na Chr. De bouw duurde ongeveer 10 jaar. Vespasianus heeft het daardoor ook niet af gezien. Zijn zoon, Titus, heeft het amfitheater verder afgemaakt. Toen het Colosseum af was werd er minstens honderd dagen feest gevierd ter opening. De naam Colosseum komt overigens niet van het amfitheater zelf maar door een 32 meter hoog verguld beeld van Nero wat eerder naast het Afbeeldingen van het bouwwerk stond. Colosseum. Boven een luchtopname, onder een
schets. Bouwkundige gegevens Het amfitheater heeft een omtrek van 527 meter en een hoogte van 57 meter. Het heeft 80 ingangen om zo makkelijk veel bezoekers erin en eruit te laten gaan zonder lang te hoeven wachten. Je kunt de cijfers die boven de ingangen staan nu nog bekijken. (niet meer bij alle ingangen) Er konden ongeveer 50.000 toeschouwers in. De toeschouwerruimte was ingedeeld in vier galerijen. Voor de keizer was er een aparte plaats aan een van de lange kanten van de arena met een eigen ingang. Hier tegenover was de loge voor de keizerin, de Vestaalse maagden en de magistraten. De senatoren hadden marmeren zitplaatsen direct aan de arena. Andere mannen zaten naar gelang hun sociale positie dicht bij de arena of er verder vandaan. Op de vierde galerij zaten de vrouwen van senatoren en ridders. De muur die de zitplaatsen van de arena scheidt was vier meter hoog. Aan de korte kanten van het ovaal waren twee artiesteningangen. De vorm van het Colosseum is ovaal met zeer steile tribunes zodat alle bezoekers goed kunnen zien wat er gaande is. Voor optimaal comfort kon er een soort zonnescherm (velarium) worden opgetrokken aan 240 masten die op de kroonlijst vast zaten. Voor het optrekken van het velarium was een groot aantal matrozen in Rome aanwezig. Waarschijnlijk was er wel 1.000 man nodig om het scherm op te trekken.
Lagen in het gebouw De buitenkant bestaat uit verschillende lagen. De 1e laag bestaat uit 80 bogen van 7,1 meter hoog en 4,3 meter breed. De zuilen zijn Dorisch en 10,5 meter hoog De 2e laag bestaat ook uit 80 bogen, maar van 6,4 meter hoog en 4,3 meter breed. De zuilen op deze laag zijn Ionische zuilen van 11,85 meter hoogte De 3e laag, de bogen zijn net als de 2e laag, de zuilen Corintisch en van dezelfde afmeting als laag 2. De 4e laag is een kroonlijst en ook hier zijn Corintische hoekpilaren gebouwd met daartussen vierkante vensters, waar vroeger vergulde schilden werden geplaatst In de bogen stonden vroeger beelden. Het Colosseum bevat 100.000 m2 travertijn en 6.000 ton cement. Ook zit er 3.000 ton ijzer verwerkt om stenen te verankeren. Gevechten Bij spelen in het Colosseum werden ’s morgens wilde- dierengevechten gehouden waarbij wildedierenvechters vochten met allerlei wilde dieren. De arena werd aangepast, zo werden er rotsen en struiken aan gebracht. Tussen de middag was er een pauzeprogramma waarin veroordeelde gevangen voor de wilde dieren werden gegooid. Het middagprogramma bestond uit gladiatorengevechten. Eerst was de ondergrond van zand. Hierdoor konden ze het amfitheater vol laten lopen met water om zeeslagen uit te beelden. Domitianus, Titus’opvolger, heeft hier later houten planken onder laten maken. Zo kon het zand waar bloed op kwam door de gevechten gemakkelijk worden verwijdert. Onder deze houten vloer kwamen nog een aantal verdiepingen om wilde dieren en gladiatoren gevangen te houden. De
Rome – Stad der Klassieken
10
dieren en gladiators verbleven in kooien die opgehesen konden worden, zo konden ze makkelijk de arena in worden gestuurd. Vanaf deze ‘kelder’ liep er een tunnel naar de plaats waar gladiatoren werden opgeleid. “Ludus Magnus”. Er waren nog drie andere gladiatorenscholen. (Ludus matutinus, voor wilde- dierengevechten, Ludus Gallicus en Ludus Dacicus voor de echte gladiatorengevechten.) Er ontstond steeds meer verzet tegen de spelen. Zelfs een enkele keizer, zoals Marcus Aurelius, was tegen de spelen, maar hij kon ze niet zonder meer afschaffen. De gladiatorengevechten werden afgeschaft nadat het Christendom tot staatsgodsdienst werd verheven. De christelijke keizer Honorius verbood de spelen in 404 na Chr. nadat een monnik, die bij een strijd tussen gladiatoren tussenbeide wilde komen, voor het publiek was verscheurd. Het Colosseum bleef hierna nog wel in gebruik voor andere voorstellingen, vooral spelen waarbij gejaagd werd op wilde dieren. De laatst bekende voorstelling werd gehouden in 523.
Verdere geschiedenis
Het Colosseum heeft verschillende natuurrampen moeten doorstaan. Een blikseminslag in 217 beschadigde het Colosseum zo erg dat er vijf jaar lang geen spelen georganiseerd konden worden. Verschillende aardbevingen hebben ook grote schade toe gebracht aan het amfitheater, maar het werd steeds weer gereapareerd. In de 12e eeuw werd de ruïne van het amfitheater omgebouwd tot fort van de familie Frangipani. De belangrijke Romeinse families, waar vaak ook de paus uit voortkwam, beschouwden het Colosseum als een plaats waar eenvoudig bouwmateriaal gehaald kon worden voor hun nieuw te bouwen kerken en paleizen. Zo werd het marmer van de façade gehaald en hergebruikt in nieuwe gebouwen of simpelweg verbrand om kalk te verkrijgen. Ook het ijzer waarmee de blokken steen en marmer werden vastgezet was gewild. Aan deze plunderingen kwam een einde in 1749 toen Paus Benedictus XIV de historische waarde van het Colosseum inzag en het gebruik als steengroeve verbood.
Rome – Stad der Klassieken
11
Geografische informatie Vanwege de nogal complexe ligging van sommige gebouwen op het forum Romanum, is hierbij een kaart toegevoegd van het forum.
► Kaart Forum Romanum
Hierboven staat een kaart van het Forum Romanum. De bovenkant is naar het noorden georiënteerd.
Rome – Stad der Klassieken
12
Bronnenvermelding Hieronder staan de geraadpleegde bronnen, gesorteerd op medium, eventueel met een korte toelichting.
Websites
Alle websites zijn gevonden via de zoekmachine ‘Google’, tenzij anders vermeld. http://www.wikipedia.nl/ http://www.edu.amsterdam.nl/flevopark/Geschiedenis/ijzertijd/eeuw1ac/forum_romanum_nu.htm http://home.tiscali.nl/wr1644/trajanus.html http://student-kmt.hku.nl/~joost1/forumtrajani/NE%20frames.html http://manchicourt.fateback.com/Rome_oudheid_27_Palatijn.htm http://www.rome.nl/id/448/Forum_en_Palatijn.html http://www.teggelaar.com/index.htm?http://teggelaar.com/rome/paginas/3.5.htm http://www.geschiedenisvoorkinderen.nl/Colosseum.htm http://www.rome.nl/id/236 http://home.tiscali.nl/wr1644/trajanus.html http://student-kmt.hku.nl/~joost1/forumtrajani/NE%20frames.html http://manchicourt.fateback.com/Rome_oudheid_27_Palatijn.htm http://www.rome.nl/id/448/Forum_en_Palatijn.html
Boeken
Hieronder volgen de boeken met informatie over de auteur, het jaar van uitgave en het ISBN-nummer. Rome, Leven met het verleden; Eerste druk 2002 ISBN 90-5027-114-6
Rome – Stad der Klassieken
13