MAAKT U VAN GELETTERDHEIDSBELEID
EEN PRIORITEIT?
Memorandum van het Netwerk Basiseducatie bij de regionale verkiezingen in mei 2019
Wat is geletterdheid? 1 op de 7 volwassenen in Vlaanderen is laaggeletterd. Geletterdheid is de competentie om informatie te verwerven, te verwerken en gericht te gebruiken. Dit betekent met taal, cijfers en grafische gegevens kunnen omgaan en gebruik kunnen maken van ICT. Geletterd zijn is belangrijk om zelfstandig te functioneren en te participeren in de samenleving en om je persoonlijk te kunnen ontwikkelen.
“Dertig organisaties zetten hun schouders onder betere geletterdheid in Vlaanderen” (Metro, 09/11/2018)
“Eén Belgische kiezer op tien is analfabeet” (Het Laatste Nieuws, 25/09/2018)
“De factuur voor de toenemende laaggeletterdheid betalen wij allemaal” (De Tijd, 10/04/2018)
“Een op de twintig Belgen is financieel analfabeet” (De Standaard, 12/03/2018)
“Slechts 40 procent beroepsleerlingen haalt eindtermen taal en rekenen” (De Morgen, 25/10/2017)
“Snel internet is er al. De overheid kan beter de digitale kloof aanpakken” (De Morgen, 06/10/2017)
“1 op 5 Belgen voelt zich hulpeloos in de digitale samenleving” (Knack, 6/09/2017)
Beste beleidsmaker Er is een probleem met geletterdheid in Vlaanderen. Eén op de zeven Vlaamse volwassenen is laaggeletterd, zo bleek uit het laatste internationale vergelijkend onderzoek (PIAAC, 2013*). Dat brengt zowel maatschappelijke als economische kosten met zich mee. Want geletterdheid heeft een belangrijke invloed op het zelfbeeld van mensen, hun interactie met anderen en hun welbevinden, maar ook op hun participatie in de samenleving. Laaggeletterdheid remt het functioneren thuis, op het werk en in de maatschappij. Ouderen, laag- of ongekwalificeerde school verlaters, mensen met een migratieachtergrond, gezinnen in armoede, kortgeschoolde werknemers: laaggeletterden vormen een diverse, maatschappelijk kwetsbare groep. Als we het pro bleem van laaggeletterdheid niet systematisch en doelgericht bestrijden, dreigt een grote groep mensen af te haken. De maat schappelijke en economische kosten zullen stijgen. Menselijk ka pitaal gaat verloren. De geletterdheidsgraad van een samenleving is een belangrijke barometer die aangeeft in welke mate we klaar zijn om de maat schappelijke uitdagingen van de toekomst aan te gaan. In een wereld die sneller dan ooit evolueert, is geletterdheid hét thema waar we werk van moeten maken. Enerzijds wordt de samen * Programme for the International Assessment of Adult Competencies
leving in snel tempo complexer, technologischer en diver ser. Competentie-eisen op de arbeidsmarkt, globalisering en automatisering nemen toe. Anderzijds stellen we een lage werkzaamheidsgraad vast bij kwetsbare groepen en zien we een blijvende instroom van kortgeschoolde en laaggeletterde (jong)volwassenen. Bovendien is er net bij deze groepen een lage participatie aan levenslang en levensbreed leren. De kloof tussen hoog- en laaggeletter den wordt steeds groter en verdeelt onze samenleving verder. Met haar goedkeuring van het Strategisch Plan Geletterdheid 2017-2024 zette de Vlaamse Regering een belangrij ke stap in de strijd tegen laaggeletterdheid. Vlaanderen zet hiermee in op een horizontaal geletterdheidsbeleid gericht op duurzame strategieën en oplossingen. Dit Strategisch Plan moet een slagkrachtig beleidsinstrument worden in alle relevante beleidsdomeinen. Niet alleen Onderwijs en Vorming, maar ook Werk, Welzijn, Cultuur, Inburgering en Integratie zijn belangrijke spelers in de aanpak van geletterdheid.
Geletterdheid, is er nog veel werk aan de winkel op vlak van toegankelijk onderwijs en een toegankelijke dienst verlening.
Het Netwerk Basiseducatie vraagt aan alle politici om het thema geletterdheid bovenaan de beleidsagenda te zetten. Naast de uitdagingen uit het Strategisch Plan
Namens het Netwerk Basiseducatie, Joke Drijkoningen Afgevaardigd bestuurder Federatie Centra voor Basiseducatie
We hopen dat onze aanbevelingen u mogen inspireren om van geletterdheid een prioriteit te maken in uw beleid.
Waar staat het Netwerk Basiseducatie voor? Het Netwerk Basiseducatie bestaat uit 13 pluralistische Centra voor Basiseducatie in Vlaanderen en Brussel en de Federatie Centra voor Basiseducatie. Het Netwerk zet in op de meest kwetsbare cursisten. Onze centra bereiken met diverse opleidingen kortgeschoolde, laaggeletterde volwassenen, ongeacht hun moedertaal. Via ons aanbod willen we voor hen het verschil maken door hun kansen in de maatschappij te verhogen. Het Netwerk heeft de ambitie om effect te bereiken in de samenleving. Met ons aanbod streven we vijf prioritaire impacten na: 1. De cursist heeft meer kans om werk te vinden en staat sterker op de arbeidsmarkt. 2. De cursist staat sterker in functie van de opvoeding en het onderwijs van de kinderen. 3. De cursist kan zijn dagelijks leven organiseren. 4. De cursist is een kritische en zelfbewuste burger. 5. De cursist staat sterk als consument. Om deze impacten te realiseren is een geĂŻntegreerd en functioneel Âaanbod essentieel. Daarbij werken we aan leervaardigheden, communicatieve, numerieke en digitale vaardigheden. We vertrekken van de leernoden van elke cursist en van zijn dagelijks leven. Samenwerking met verschillende partners ligt dan ook voor de hand.
MAAKT U VAN GELETTERDHEIDSBELEID EEN PRIORITEIT? AANBEVELING
1
Realiseer het horizontale geletterdheidsbeleid van het Strategisch Plan Geletterdheid Een horizontaal geletterdheidsbeleid zet in op het voor komen van laaggeletterdheid (preventie) en op het weg werken van het geletterdheidsdeficit (remediëring) bij alle burgers, in alle relevante levensdomeinen. Daarnaast werkt het voor burgers met een geletterdheidsprobleem drempels weg in alle publieke dienstverlening en sen sibiliseert het de hele samenleving. Want geletterdheid verhogen is niet alleen de verantwoordelijkheid van laaggeletterden zelf. De hele samenleving moet inspan ningen doen. Met het Strategisch Plan Geletterdheid staan de intenties op papier. Veranker dit plan structureel en duurzaam zodat er in én tussen alle beleidsdomeinen aan geletterdheid wordt gewerkt.
WAT KAN DE VLAAMSE OVERHEID CONCREET DOEN? öö Faciliteer en stimuleer samenwerking tussen ver schillende organisaties over alle beleidsdomeinen heen om laaggeletterdheid aan te pakken. We denken hierbij onder meer aan samenwerking tussen Centra voor Basiseducatie en het (Volwassenen)onderwijs, armoede- en welzijnsorganisaties, VDAB, OCMW, Agentschappen Integratie en Inburgering. öö Geef elk beleidsdomein voldoende budget en onder steunende regelgeving om laaggeletterdheid te be strijden en te voorkomen. öö Zorg dat de wetgeving geen laaggeletterden uitsluit. öö Stimuleer werkgevers om hun personeelsbeleid te onderwerpen aan een geletterdheidstoets.
© Jimmy Kets
öö Stem het aanwervingsbeleid voor medewerkers van niveau E en D in een overheidsdienst af op wat er écht verwacht wordt op vlak van geletterdheid. öö Zet in op een slagkrachtige sensibilisering over laag geletterdheid van het brede publiek, het middenveld en de bedrijfswereld. öö Zorg voor goede omkadering door het personeel van de Vlaamse overheid opleiding en training te geven zodat zij laaggeletterdheid kunnen herkennen en er positief mee kunnen omgaan. öö Monitor het Strategisch Plan Geletterdheid en andere acties op duurzame maatschappelijke impact en stuur bij waar nodig.
Basiseducatie geeft me troeven voor een nieuwe job “De computerlessen van Basiseducatie kan ik goed gebruiken bij het solliciteren. Je cv en diploma doorsturen, moet tegenwoordig via de computer. Dingen die ik nooit echt geleerd heb. De lessen geven me ook meer zelfvertrouwen. Ik durf veel meer uitproberen en heb daarbij minder hulp nodig dan vroeger. Dat is zeker een troef voor een nieuwe job.“
BART (45)
AANBEVELING
2
Toegankelijk onderwijs en vorming voor laaggeletterde volwassenen Als Netwerk Basiseducatie weten we als geen ander hoe onderwijs en vorming mensen kunnen versterken in hun leven. Jammer genoeg ondervinden kwetsbare groepen in de samenleving, zoals laaggeletterde volwassenen, heel wat drempels om deel te nemen aan levenslang en levensbreed leren. Naast financiële drempels, ervaren ze ook heel wat praktische en persoonlijke hindernissen. Ze hebben nood aan extra ondersteuning om een opleiding te vinden, aan te vatten en vol te kunnen houden. En ze hebben een zo laagdrempelig mogelijk aanbod nodig, dat het verwerven van brede geletterdheidscompetenties mogelijk maakt. WAT KAN DE VLAAMSE OVERHEID CONCREET DOEN? öö Realiseer flexibele, toegankelijke en betaalbare kinder opvang voor laaggeletterde ouders die een opleiding volgen. öö Voorkom andere financiële drempels of werk ze weg.
öö Richt leerwinkels op, met specifieke aandacht voor laaggeletterde volwassenen. Zij kunnen hen de brood nodige informatie en leerloopbaanoriëntatie geven. öö Voorzie via de sectorconvenants structureel midde len voor laaggeletterden om opleiding te volgen op de werkvloer. öö Geef uw eigen laaggeletterde medewerkers kansen om opleiding te volgen, zodat ze kunnen voldoen aan de vereisten van de job. öö Stem het stelsel van betaald educatief verlof af op het aanbod van de Centra voor Basiseducatie. Werk de huidige drempels voor cursisten Basiseducatie weg. öö Geletterdheidsonderwijs in de gevangenissen is belangrijk in functie van de reïntegratie van gede tineerden in de samenleving. Blijf daarom de on derwijscoördinatie door Vocvo voor het aanbod aan gedetineerden ondersteunen. öö Monitor het nieuwe financieringssysteem voor het volwassenenonderwijs en bewaak dat onderwijsver strekkers met maximaal pedagogisch comfort kunnen inzetten op kwetsbare groepen. Ga na of het nieuwe financieringssysteem samenwerkingen met organisa ties en diensten die deze groepen bereiken stimuleert en mogelijk maakt. Werk eventuele drempels zo snel mogelijk weg.
öö Geef in de lerarenopleidingen ruime aandacht aan laaggeletterdheid zodat toekomstige leerkrachten hierin deskundigheid opbouwen. öö Stimuleer onderwijsinstellingen in het leerplicht onderwijs om in te zetten op ondersteuning van laag geletterde ouders en om drempels voor deze ouders weg te nemen.
Welke cursussen volgen de cursisten? Nederlands tweede taal
33,35%
Alfabetisering Nederlands tweede taal
29,64%
Informatieen communicatietechnologie
22,93%
Maatschappijoriëntatie
24,93%
Nederlands
8,54%
Wiskunde
8,22%
Opstap talen
2,34%
Aanbod op maat
1,95%
Niet gespecifieerd
8.95%
Bron: OLAP-kubus (database sector Basiseducatie), referentiejaar 2017-2018
Hoeveel cursisten volgen les bij Basiseducatie? In het schooljaar 2017-2018 volgden 42.361 volwassenen les in de Centra voor Basiseducatie: 18.296 m annen en 24.065 vrouwen. Hun gemiddelde leeftijd was 42 jaar. Bron: OLAP-kubus (database sector Basiseducatie), referentiejaar 2017-2018
AANBEVELING
3
Toegankelijke dienstverlening voor iedereen In onze 21ste eeuwse samenleving is digitale dienstver lening het nieuwe normaal. Dit vraagt heel wat geletterd heidsvaardigheden van burgers. Digitalisering mag niet leiden tot uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen. Maak dus een prioriteit van e-inclusie.
WAT KAN DE VLAAMSE OVERHEID CONCREET DOEN? öö Geef alle burgers gratis toegang tot internet. öö Maak werk van eenvoudige en gebruiksvriendelijke toepassingen, tools en procedures. öö Zorg voor duidelijke aanspreekpunten waar laag geletterden rechtstreeks terecht kunnen. Ondersteun de lokale besturen hierin.
Iedereen is gebaat bij duidelijke communicatie vanuit de overheid. Vooral wie laaggeletterd is. Overheidsdiensten en ambtenaren doen al heel wat inspanningen om hun taalgebruik te vereenvoudigen. Maar het kan nog beter.
WAT KAN DE VLAAMSE OVERHEID CONCREET DOEN? öö Maak van Heerlijk Helder de prioriteit en evidentie in uw communicatie. öö Laat documenten, brochures,… nalezen op helder taalgebruik. Doe beroep op de expertise van Wablieft en de Centra voor Basiseducatie. öö Hou rekening met mensen die nog Nederlands leren. Bedien mensen in duidelijk Nederlands.
Personeel van de Centra voor Basiseducatie Geboorteland van de cursisten De cursisten van Basiseducatie komen van heel de wereld: uit 187 landen. De top 10 van geboortelanden: België 30,28% Marokko 12,22% Afghanistan 8,96% Syrië
6,29%
Irak 4,50% Somalië 3,21% Turkije 3,20% Guinee 1,75% Joegoslavië 1,53%
Bron: OLAP-kubus (database sector Basiseducatie), referentiejaar 2017-2018
In de sector Basiseducatie werken 1360 personeels leden: zowel lesgevers als leidinggevend en ondersteunend personeel. Maar liefst 85% daarvan zijn vrouwen. Bron: Ahovoks, referentiejaar 2017-2018
AANBEVELING
4
Het Netwerk Basiseducatie als expert in geletterdheid Het Netwerk Basiseducatie bestaat uit 13 Centra voor Basiseducatie en de Federatie CBE. Vocvo werkt als pedagogische ondersteuningsdienst nauw samen met het Netwerk Basiseducatie. Al meer dan 25 jaar voorzien de Centra voor Basis educatie een vormingsaanbod voor laaggeletterde volwassenen. Deze jarenlange inzet heeft geleid tot kennis en inzichten die de centra vertalen in een aan bod op maat van laaggeletterden. Zij doen dit in nau we samenwerking met partners. Blijf de centra en haar pedagogische begeleidingsdienst Vocvo ondersteu nen en stimuleren in hun zoektocht naar een optimaal geletterdheidsaanbod.
WAT KAN DE VLAAMSE OVERHEID CONCREET DOEN? öö Doe beroep op het Netwerk Basiseducatie als ex pert in geletterdheid. öö Faciliteer programma’s voor specifieke doelgroe pen waar bij uitstek op maat van laaggeletterden wordt gewerkt. Bijvoorbeeld ‘School en ouders’ en ‘Geletterdheidscoach op de werk- of opleidingsvloer’. öö Stimuleer samenwerking tussen het Netwerk Basiseducatie en opleidingsinstanties buiten het onderwijs om de leerwegen van laaggeletterden te faciliteren. öö Maak het aanbod Basiseducatie bekend bij werk nemers van de Vlaamse overheid en geef hen de kans om binnen hun werktijd cursus te volgen in een Centrum voor Basiseducatie. öö Blijf het onafhankelijke en pluralistische k arakter van het Netwerk Basiseducatie en Vocvo g aranderen. Dit is belangrijk om met alle mogelijke partners te kunnen samenwerken.
Basiseducatie heeft me zelfstandiger gemaakt “Twee jaar lang zat ik veel thuis en was ik afhankelijk van anderen. Ik was net in België, kreeg twee kinderen en kende geen Nederlands. Dat voelde helemaal niet goed. Sinds ik naar Moeder-Taal* ga, is er heel wat veranderd. Ik begrijp al best veel Nederlands, ben zelfstandiger geworden én ik kan mijn kinderen beter helpen. Alleen naar de dokter gaan, een praatje maken met de buren, boekjes lezen met de kinderen. Ik trek mijn plan.“
YASSMIN (22)
* Moeder-Taal is een project van Centrum Basiseducatie Kempen, Kind en Gezin, CVO en lokale besturen.
EEN CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE IN UW BUURT
Open School Antwerpen 03 230 22 33 contact@cbe-antw.be
Centrum voor Basiseducatie LiMiNo 089 35 59 90 info@basiseducatielimino.be
CBE Open School regio Mechelen 015 431 131 info@cbe-openschool.be
Leerpunt Zuid-Oost-Vlaanderen 053 78 15 05 info@leerpuntzovl.be
Basiseducatie Kempen 014 42 27 87 info@basiseducatiekempen.be
Leerpunt Gent-Meetjesland-Leieland 09 2242412 info@cbe11.be
Open School Limburg Zuid 011 69 10 69 info@cbelimburgzuid.be
Leerpunt Waas & Dender 052 258 278 info@cbe9.be
CBE Open School Halle-Vilvoorde 02 356 52 02 info.halle@cbehalle-vilvoorde.be CBE Open School Leuven-Hageland 016 22 10 68 leuven@cbeopenschool.be open-school Brugge-Oostende-Westhoek 050 34 15 15 info@open-school.be Open School Kortrijk - Roeselare 056 22 62 84 info@openschool12.be Brusselleer 02 223 20 45 info@brusselleer.be Federatie Centra voor Basiseducatie 0487 405 403 info@federatie-basiseducatie.be
www.basiseducatie.be
Foto’s: Jimmy Kets, Jill Bertels & Toon Coussement.