d8 TABOES ••••••••••••••• ~
De meeste mensen die niet kunnen lezen of schrijven schamen zich ervoor. Julienne ook. Jarenlang hield ze het angstvallig verborgen. Maar dat werd onhoudbaar.
32
Ubelle
SPRAAKMAKEND
Julienne zette zes jaar gel~den de stap om te leren lezen en schrijven Julienne (66): "We waren thuis met zeven kinderen, ik was de middelste. Mijn ouders waren vooral bezig met werken en hadden niet door dat ik niet mee kon op school. Van daag zijn er oudercontacten, in die tijd nog niet. Ik werd volledig aan mijn lot overgelaten. Op school werd ik gestraft omdat ik het niet kon. Met ezelsoren op moest ik op de laatste bank gaan zitten. Mijn naam werd niet meer gebruikt, ik werd aangesproken als 'die die 't meest kan gebruiken'. Mijn huiswerk kon ik niet maken, want ik kon niet lezen of schrijven. Ik liep volledig verloren. Mijn tweede studiejaar heb ik twee keer gedaan, het derde mocht ik overslaan. Niet omdat ik het kon, maar gewoon omdat er niet genoeg kinderen in die klas zaten. Voor mij was de schoolperiode ronduit traumatiserend. Hoe meer ik gestraft werd omdat ik iets niet kon, hoe meer ik trucjes uitvond om toch te doen alsof ik wél mee was. Ik keek af en leerde heel goed overschrijven. Als je mij een blad gaf met woorden op, kon ik die niet lezen maar tekende ik de letters wel heel secuur over. Ik wist niet wat ik schreef, maar blijkbaar was dat voldoende. Ik leek mee, maar kon alleen maar 'de' en 'is' lezen. In de loop der jaren werd ik heel goed in het verbergen van mijn probleem. Als ik een formulier moest invullen aan het loket, deed ik alsof ik mijn bril niet bij me had. Als ik met vrienden uiteten ging, bekeek ik de menu kaart terwijl ik aan mijn buur vroeg wat die ging eten en koos ik hetzelfde. 'Awel ja, daar heb ik nu ook goesting in', was mijn excuus dan. Ik lette op hoelang andere mensen naar een pagina keken voor ze naar de volgende gingen. Als ik een document kreeg dat moest nagelezen worden, keek ik er een dertigtal seconden naar met een geconcentreerde blik en gaf het dan terug. 'Helemaal oké', zei ik dan. Terwijl ik geen enkele letter had gelezen. Ik probeerde het zelfs niet meer. Ik wist al snel wat ik niét mocht zeggen. Zeg nooit dat je geen pen bij je hebt, want dan geven ze je er een. Mijn naam kon ik schrijven, mijn adres schreef ik thuis over van een voorbeeld. De enige persoon, buiten mijn broers en zussen, die wist dat ik het niet kon, was mijn man. Het eerste jaar dat ik hem leerde kennen , heb ik het ook nog verborgen. Maar toen hij me ten huwelijk vroeg, vond ik dat ik geen geheimen mocht hebben. Dus riep ik hem bij mij aan tafel. 'Ik moet je iets vertel len.' Hij reageerde heel goed. Zelfs hij had het
nog niet gemerkt! Na ons huwelijk vertrouwde ik op hem. Hij opende de post, deed de betalingen, hielp me in de tram en de trein. Hij tekende mijn contracten en schreef mijn brieven. Het ging goed, maar het bleef aan me vreten. Doordat ik niet kon schrijven en lezen, iets wat je overal in onze maatschappij nodig hebt, voelde ik me minderwaardig. ledereen leek het te kunnen, waarom ik dan niet? Was ik echt zo dom? Ik voelde me geen volledige persoon, ook al had ik een job, een man en draaide ik goed mee in onze samenleving. De complexen vanuit mijn jeugd kwamen weer boven en ik kreeg een serieuze dip.
"Iedereen kon toch lezen, waarom ik dan niet? Was ik echt zo dom? Ik had een job en was getrouwd, maar voelde me minderwaardig"
zijn. Weet je wat het mooiste moment was? Toen ik voor het eerst een briefje schreef aan mijn man. 't Was maar klein hoor, gewoon 'gelukkige verjaardag' voor zijn verjaardag. Maar ik was fier. En hij was ontroerd. Vandaag is het een hobby. Als ik thuiskom van de les, haal ik meteen mijn boeken uit mijn tas. Mijn man moet er soms mee lachen. Maar door het lezen is er een wereld voor me opengegaan. Ik heb zoveel gemist! Vroeger werkte ik in het papier. In de fabriek moest ik boeken kapotscheuren en het papier sorteren. We mochten ook boeken mee naar huis nemen, want dat was toch om weg te doen. Ik deed dan alsof ik geïnteresseerd was in een boek, nam het mee en gooide het thuis weg. Gewoon, om het niet te laten uitkomen. Terwijl ik nu dolgraag die boeken zou lezen. Als ik ooit de kinderromans van 'Mama' op de rommelmarkt vind, koop ik ze direct. Ik heb nu de neiging om alles te lezen. Zelfs op de trein lees ik de horoscoop van de Metro. En in de bibliotheek ga ik naar de gemakkelijke boeken. Ik ben gek op kruiswoordraadsels en woordzoekers en kijk graag naar waargebeurde films op Vitaya. Engelstalige films interesseerden me vroeger niet omdat ik alleen de beelden kon volgen, nu kan ik de ondertitels lezen. En onlangs las ik een boek over een jongen die kanker had. Twee keer heb ik het moeten lezen voor ik alles begreep, maar ik heb van elke letter genoten.
helpen, want ik kon het zelf niet. Mijn man is het gaan vertellen, dat was nog te moeilijk voor mij. Maar het taboe -onderwerp was aan gesneden. Ik stuurde mijn man naar de bibliotheek met de vraag of ze me zouden kunnen helpen. Zij zochten informatie op en zo kwam ik bij open-school terecht, een Centrum voor Basiseducatie. Je kunt er leren rekenen, met de computer of de smartphone werken en ook leren schrijven en lezen. De eerste keer heb ik ook weer mijn man meegenomen. Ik was zo zenuwachtig, ik beefde als een riet. Gewoon, omdat ik zulke slechte herinneringen had aan mijn vroegere schoolervaringen. Ik voelde me weer dat kleine meisje dat ach teraan met ezelsoren opzat. Maar dat was helemaal niet nodig ..De leerkracht was ongelooflijk begripvol en vriendelijk en ik zat in een klasje rhet zeven andere studenten. Men sen van overal en van alle leeftijden. En we zaten daar allemaal om iets te leren . Bij Basi seducatie ontdekte ik dat leren heelleuk kan
Twee jaar lang heb ik gezegd dat ik computerles volgde bij Basiseducatie. Ik bleef de echte reden verbergen. Er is toch nog veel onbegrip. Toen ik een abonnement voor de tram moest kopen en een formulier moest invullen, zei ik dat het niet ging. 'Hoezo, het gaat niet', zei de dame achter het loket. Dus moest ik uitleggen dat ik les volgde in een Centrum voor Basiseducatie. Pas toen heeft ze me geholpen. Van daag kan ik dat. Ik durf om hulp te vragen. Mijn bovenbuurvrouw helpt me met mijn oefeningen als ik het niet begrijp, mijn man verbetert me als hij me een fout hoort lezen. Mijn schaamte is weg, maar dat is niet van de ene dag op de andere gegaan. Dankzij de lessen leer ik weer trots zijn op mezelf. Trots omdat ik het op deze leeftijd nog leer. Ik krijg vaak complimenten over mijn handschrift, dat het zo mooi is. Dat komt natuurlijk omdat ik zoveel jaren letters heb overgeschreven. Een compliment krijgen in de les, dat is me als kind nooit overkomen! Mijn leven is zoveel rijker nu."
Toen ik zestig werd, begon ik bang te worden. Mijn man zou er niet altijd zijn om me te helpen. Wat moest ik doen als hem iets zou overkomen? Dan zou ik mijn familie moeten vragen om mijn post open te doen. En toen ook de Franse buurvrouw kwam vragen of ik haar niet kon helpen met haar Nederlands, doorbrak ik mijn zwijgen. Ik kón haar niet
Ubelle 33
-+
Dit zeggen de deskundig~n
Joke Dejaeghere van de Centra voor Basiseducatie over laaggeletterdheid in het dagelijks leven "Te vaak wordt laaggeletterdheid verward met analfabetisme of ongeletterdheid. Dat komt nog weinig voor in Vlaan deren, behalve bij nieuwe Belgen die geen schoolplicht hadden in hun land van herkomst. En toch is volgens het meest recente onderzoek 1 op de 7 volwassen inwoners van Vlaanderen laaggeletterd. Dat
tablets. In onze moderne maatschappij zijn bepaalde computervaardig heden, zoals online bankieren, noodzakelijk geworden om zelfstandig te functioneren en te participeren in de samenleving. Uit onderzoek blijkt dat je laaggeletterde mensen in alle lagen van de samenleving en in alle leeftijdscategorieën
"Wie laaggeletterd is, beschikt niet over de vaardigheden om goed te kunnen functioneren in een opleiding, op het werk of in het maatschappelijk leven'' komt omdat de definitie ruimer is. Laaggeletterdheid betekent dat je niet over de vaardigheden beschikt om goed te kunnen functioneren in een opleiding, op het werk of in het maatschappelijk leven. Het gaat om veel meer dan alleen lezen en schrijven. Het uurrooster van je werk snappen, voorschriften lezen en begrijpen of de formulieren van de school van je kinderen invullen, een bustabel begrijpen of een kaart lezen: het zijn allemaal zaken die vallen onder geletterdheid. Wie hier niet zelfstandig mee om kan, is laaggeletterd. Ook problemen met cijferen valt onder laaggeletterdheid. Dan gaat het om een budget beheren, wisselgeld kunnen teruggeven of kaarten en plannen lezen. En als laatste is er ook nog de digitale geletterdheid: alle mogelijke toepassingen van computers of telefoons of
34 Ubelle
vindt en dat omdat de wereld rondom ons snel verandert. In de Centra voor Basiseducatie leren we volwassenen dingen die ze in het dagelijkse leven kunnen gebruiken en nodig hebben om zo de geletterdheid te verhogen." In Vlaanderen en Brussel vind je dertien Centra voor Basiseducatie. Volwassenen kunnen er terecht voor opleidingen die de laaggeletterdheid in Vlaanderen moeten verminderen. Meer info vind je op www.basiseducatie.be
Onderzoeker Anton Derks _ interpreteert de cijfers van het onderzoek naar laaggeletterdheid in Vlaanderen "In 2012 deed Vlaanderen mee aan een onderzoek van de OESO dat de vaardigheden van volwassenen in 24 verschillende landen test. In Vlaanderen blijken ongeveer 580.000 mensen onvoldoende geletterd of 15%. Van die groep haalt 12% nog niveau één van de vijf, 3% haalt dat niveau zelfs niet en heeft het heel moeilijk met lezen en schrijven. We zien hier dat het vooral om oudere mensen gaat die weinig scholing hebben gehad, mannen en vrouwen die maar tot hun veertiende naar school zijn geweest en op die manier tussen de mazen van het net glippen. Wie niveau één haalt, kan zich redden maar ervaart toch een grote handicap in de maatschappij. Het meest opvallende resultaat ontdekken we als je de cijfers van 2012 vergelijkt met de vorige onderzoeken. Het opleidingsniveau in Vlaanderen is wel gestegen, maar het geletterdheidsniveau volgt niet. Meer mensen gaan dus langer naar school maar blijven toch laaggeletterd als ze afstuderen. Bijna 10% van de jongeren tussen 16 en 24 jaar hebben moeite met lezen en schrijven. Het probleem situeert zich dus niet alleen bij oudere mensen. Als we de resultaten van verschillende landen met elkaar vergelijken, zien we dat Vlaanderen op vlak van geletterdheid op de Be plaats staat, net voor Tsjechië en Slovakije. Nederland en
"Jongeren gaan langer naar school, maar zijn niet minder laaggeletterd dan vroeger. Dat is een probleem" Finland doen het hier iets beter. Op vlak van gecijferdheid doen wij het dan weer internationaal zeer goed. Daar staan we op een gedeelde tweede plaats, samen met Finland en vlak na Japan. Dat komt omdat we in België allang een sterke wiskundetraditie hebben en dit vaak als selectiecriterium wordt gebruikt voor hogere studies. Met de resultaten is de Vlaamse overheid aan de slag gegaan en werd het Plan Geletterdheid Verhogen opgericht dat de laaggeletterdheid moet aanpakken." In 2012 deed Vlaanderen mee aan een grootschalig internationaal onderzoek naar de vaardigheden van volwassenen. Net zoals in 23 andere landen onderzoekt PIAAC in Vlaanderen het niveau van laaggeletterdheid in ons land. In 2021 wordt dit onderzoek opnieuw gedaan.
Tania Polak geeft al
Sara Jaminé van het Vocvo
vijftien jaar les aan laaggeletterden in Open School Antwerpen
organiseert de Week van de Geletterdheid van 8 tot 14 september
"Ik doe mijn job met hart en ziel. Het is heel gevarieerd: de ene les leer ik mensen lezen en schrijven, de andere help ik iemand de theorie voor het rij bewijs instuderen en nog later leer ik iemand solliciteren. Als leerkracht zie ik vanaf de eerste rij wat laaggeletterdheid met mensen doet. Veel cursisten voelen zich minderwaardig
Ik heb heelgemotiveerde studenten. Veel spijbelaars hebben we niet en de sfeer in de klas is altijd warm. ledereen weet hoe belangrijk het is om in een veilige omgeving te kunnen leren; elkaar uitlachen zal niet gebeuren. Bij mensen die analfabeet zijn, begin ik altijd met de naam. En zo gaan we verder. Met elke letter die
"De persoonlijke verhalen zijn vaak heel pakkend en ik heb een onnoemelijk respect voor wie de stap zet naar onze school" omdat ze in een maatschappij meedraaien waarvan ze het gevoel hebben dat zij de enige zijn die niet kunnen volgen. Ze steken veel energie in het verbergen van hun probleem of het omzeilen van situaties waarin het zou kunnen uitkomen. Zo had ik een vrachtwagenchauffeur die al jarenlang stopte aan een tankstation en deed alsof hij z'n bril niet meehad om de weg te vragen. Ik ben altijd onder de indruk van de andere vaardigheden die laaggeletterde mensen hebben ontwikkeld. Iemand die niet kan schrijven, heeft vaak een fenomenaal auditief geheugen. De persoonlijke verhalen zijn vaak pakkend en ik heb een onnoemelijk respect voor wie de stap zet naar onze school. Als kind lijkt het zomaar te gaan, maar leren lezen en schrijven op latere leeftijd is hard werken. Maar ze doen het.
ze leren en elk woord dat ze kunnen lezen, groeit hun eigenwaarde. Het belangrijkste dat je als leerkracht kunt doen, is hen als volwassenen te behandelen. Denk niet dat iedereen hier als een boekenwurm buiten stapt. Dat gebeurt, maar zelden. Het is ook niet ons doel: als mensen beter kunnen functioneren in onze geletterde maatschappij, zijn wij al gelukkig. En zij ook. Je zou moeten zien hoe fier mijn cursisten zijn als ze vooruitgang maken." Bij de Centra voor Basiseducatie leer je dingen die je in het dagelijks leven kunt gebruiken of nodig hebt. Samen met een 300-talleerkrachten staat Tania klaar voor laaggeletterde volwassenen in Antwerpen.
"In 2005 heeft de Vlaamse regering een eerste Plan Geletterdheid Verhogen gelanceerd. Het doel was om de geletterdheid yan Vlaamse volwassenen te verhogen en de maatschappij ook toegankelijker te maken voor mensen die laaggeletterd zijn. Vijftig jaar geleden riep Unesco een Dag van de Geletterdheid in het leven, op 8 september. Wij maken er meteen een week van. (lacht) Dit jaar is het thema armoede en laaggeletterdheid, want uit internationaal onderzoek blijkt dat deze twee sterk aan elkaar vasthangen. Bijna 40% van de laaggeletterden behoren tot de laagste inkomensgroep. Armoede is meer dan geen geld hebben. Mensen in kansarmoede voelen zich vaak uitgesloten of hebben een laag zelfbeeld, en voelen machteloosheid en schaamte. Allemaal gevoelens die ervoor zorgen dat de stap naar leren groot is. Te groot. En toch kan werken aan geletterdheid heel wat kansen creëren. Je raakt uit een isolement, staat sterker in je schoenen en krijgt weer meer zelfvertrouwen. Door nieuwe dingen te leren, krijg je het gevoel mee te zijn. Tijdens de campagneweek gaan we samen met armoedeorganisaties op zoek naar leerkansen in hun vereniging. Want overal kun je leren, als je de kans en de juiste ondersteuning maar krijgt. 'Speel je troeven uit' is de slogan van de campagne en die is bewust heel positief. Onze boodschap is ook: niemand is ooit
"Onze boodschap: niemand is te oud om bij te leren. En vooral: je bent niet alleen, ook al denk je dat soms" te oud om bij te leren. En vooral: je bent niet alleen, ook al denk je soms dat je de enige bent. De cijfers bewijzen het: één op de zeven volwassenen heeft moeilijkheden met lezen, schrijven, rekenen of computergebruik! We willen ook de maatschappij toegankelijker maken voor laaggeletterden. ledereen kan zijn steentje bijdragen. Let op de signalen, zoals het gebruiken van smoesjes, en bied je hulp aan." De Week van de Geletterdheid (georganiseerd door het Vlaams Ondersteuningsfonds voor Volwassenenonderwijs) loopt van 8 tot 14 september. Deze week staat dit jaar in het teken van kansarmoede en geletterdheid. Alle info vind je op www.weekvandegeletterdheid.be.
iD'
;"
r~-
El
~
;;
.
.... ó'
ff
i ~
;;: 00
ia Ubelle 35