Duurzaamheid en energie

Duurzaamheid & Energie Bijlage bij Cobouw 27 juni 2014

pag. 7

Titia Siertsema: “Geef ons tijd en ruimte om een goede start te maken.”

pag. 11

John Henzen: “Verdien geld uit het riool.”

pag. 16

pag. 37

Jelle Rademaker: “We willen niet in onze idealen blijven hangen.”

Martijn Pater: “We komen straks in een nieuwe wereld.”

Zet uw bedrijf

op groen!

Voor de verbouwing van ons hoofdkantoor heeft Raedthuys ons geadviseerd over duurzame energie.

Nu wekken we zelf ruim 14% van ons energieverbruik op met topkwaliteit zonnepanelen van Raedthuys!

“

“

Melcher Groenendijk, financieel directeur Koopmans Bouwgroep

Stap ook over op 100% Pure Energie Recent is onze stroom verkozen tot de groenste stroom van Nederland. Wij leveren u alleen elektriciteit uit wind en zon. Gegarandeerd opgewekt op Nederlandse bodem. Met onze 100% Pure Energie kunt u dan ook onbezorgd, verantwoord ondernemen.

Zet uw bedrijf op groen en stap vandaag nog over.

Ga naar de website, kies ‘zakelijk’ en vraag een offerte aan. Ook voor zonnepanelen kunt u bij ons terecht.

Wij adviseren u graag!

www.pure-energie.nl

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Voorwoord “Als je moeilijke dingen tot een goed einde weet te brengen, dan gaat daar een grote inspirerende kracht vanuit.’’ Dat was de filosofie van Wubbo Ockels, vertelt industrieel ecoloog Jelle Rademaker in een verhaal over het verduurzamen van historische grachtenpanden in Amsterdam (‘De Groene Grachten’) waar Ockels initiatiefnemer van was. Het initiatief van diverse partijen om woonhuizen uit de achttiende en negentiende eeuw aan te pakken vereiste creativiteit en moed, maar bleek succesvol. Zo succesvol dat ook andere gemeenten, zoals Delft, Utrecht en Leiden belangstelling tonen voor de door Ockels bedachte aanpak. De bijlage Duurzaamheid en Energie staat bol van inspirerende verhalen over initiatieven van ondernemers, particulieren en organisaties. Hun ideeën werden soms jarenlang met schouderophalen begroet, maar inmiddels dringen diezelfde ideeën ook bij het grote publiek door.

Zoals Bart van der Ree, een van de grondleggers van de Bredase Energie Services (BRES), constateerde. Doel van BRES is grootschalige verbetering van de energieprestatie van woningen die zijn gebouwd tussen 1940 en 1980. De start verliep matig, geeft Van der Ree toe. “We hadden ons aanvankelijk gefocust op een wijk waarvan we dachten dat veel bewoners zouden meedoen. Maar dat bleek niet het geval. Vanuit een andere wijk bleek echter wel belangstelling.” Van der Ree verwacht dat er aan het einde van dit jaar 300 woningen in Breda en omgeving aangepakt door lokale bouwbedrijven. Hij gelooft sterk in lokale initiatieven, maar vindt ook dat het rijk en lokale overheden een belangrijke taak hebben om de grootschalige energietransitie tot een succes te maken. “We hebben sinds vorig jaar een Energieakkoord, maar dat heeft een extra versnelling nodig. Op een aantal punten hapert het stimuleringsbeleid.”

Titia Siertsema, voorzitter van Uneto-VNI, de branchevereniging van de installatiesector, beaamt dat een aantal pijnpunten in de uitvoering van het akkoord nu naar boven komt. Maar zij ziet deze hobbels niet als iets negatiefs. “Het bewijst juist dat we goed met het Energieakkoord bezig zijn.”

Een van de doelstellingen uit het akkoord is dat in 2020 14 procent van de stroomproductie afkomstig is uit duurzame bronnen. Dat is ook het streven van NDSM-Energie, een coöperatieve vereniging die met zeven windmolens langs het IJ een belangrijke stroomproducent in Amsterdam wil worden. Het gebied, waar Greenpeace een van de meest duurzame kantoren van Nederland liet bouwen, zindert nu al van energie, werklust en vernieuwingsdrift.

Met zoveel prachtige verhalen is het voor u niet moeilijk deze toegankelijke bijlage al lezend tot een goed einde te brengen. Dan hoef ik u alleen nog veel inspirerende kracht toe te wensen!

Rogier Rijkers, Uitgever Cobouw

Inhoudsopgave 5 Bewoners aan de knoppen

25 Bevlogen aannemer blijft pragmatisch

7 Energieakkoord heeft tijd nodig

27 Lokale initiatieven leveren veel op

9 Ongekende duurzaamheid op de Zuidas

31 Milieuwinst in de koelsector

11 Rioolstelsel als potentiële geldmachine

33 Oud pakhuis bruist van nieuwe energie

15 Kunststof als verantwoorde materiaalkeuze

35 Duurzaam ontwerp voor Luxemburgse stadswijk

16 Pioniersgeest Wubbo Ockels leeft voort in Groene Grachten

37 Groene stroom vanuit vroegere NDSM-werf

19 Galerijflats in modern jasje

Colofon Klantenservice: (070) 3046777 Redactie: telefoon (070) 3046700 e-mail: cobouw@bimmedia.nl Postbus 16262, 2500 BG Den Haag Internet: www.cobouw.nl Hoofdredacteur: Rogier Rijkers Adjunct-hoofdredacteur: Boudewijn Warbroek Uitgever: Martin Hoogelander Redactie en coördinatie: Davey Cobben, Nienke Abma Vormgeving en Opmaak: Bastiaan Stuy Advertentieverkoop: Evelyn de Groot, Jetvertising Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland €755,- (excl. btw). Opzegging uitsluitend schriftelijk: kwartaalabonnementen 1 maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode, jaarabonnementen twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Als niet tijdig is opgezegd, worden abonnementen automatisch

met een kwartaal res­p. jaar verlengd. Vanwege de aard van de uitgave, gaat BIM media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Vanwege de aard van de uitgave wordt de abonnee geacht het abonnement in het kader van zijn beroep of bedrijf te ontvangen.

Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

3

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Bewoners aan de knoppen Edo Beerda

Verduurzaming van woonwijken hoef je niet van bovenaf te sturen. Corporatie Woonbedrijf vergroent en ‘verslimt’ de oude huisjes van de Eindhovense Airey-wijk door de huurders een keuzemenu voor te schotelen. “Dat gaat sneller en beter.”

Algemeen directeur Marc Eggermont (Woonbedrijf) kan het niet vaak genoeg zeggen: het feit dat sommige huizen in de zeventig jaar oude woonwijk een G-label hebben betekent helemaal niet dat de energierekeningen hier astronomisch hoog zijn. “Vooral bewonersgedrag bepaalt het energieverbruik, niet dat label. Je moet je daarom niet richten op labelverbetering, maar op verbetering van woonomstandigheden van de individuele bewoner.” Dat doet de corporatie met een keuzemenu.

“

Vooral bewonersgedrag bepaalt het energieverbruik Stoeptegelwoningen De Airey-woningen zijn in de lichtstad ook wel bekend als de ‘stoeptegelwoningen’. Vlak na de oorlog werden met dit snelle Britse bouwsysteem over heel Europa huizen uit de grond gestampt.

Met een staalskelet als draagconstructie en een gevel die razendsnel kon worden afgedicht met een soort grindtegels. Nog steeds zijn de goedkope rijtjeshuizen populair, maar qua isolatiewaarde en energieverbruik zijn ze niet meer van deze tijd. Dat eigenaar Woningbedrijf uitgerekend deze wijk uitkoos voor behoud en verduurzaming, is daarom opmerkelijk.

De eerste grote operatie bestond wel uit sloop: enkele Airey-flatjes en twaalf grondgebonden woningen gingen begin dit jaar tegen de vlakte; het moet het Nederlands eerste BREEAM-NL Sloop en Demontage certificaat opleveren. Heijmans vervangt ze volgens een design, build & maintain contract door 56 appartementen, 12 appartementen voor een bijzondere doelgroep en 14 rijwoningen voor ‘Groene Huurders’. Het zijn allemaal sociale huurwoningen met huurprijzen lager dan de huurtoeslaggrens. Met slimme energiemeters, hoogwaardige isolatie, besparende CV-ketels, zonnepanelen. Dit groene voorbeeld moet ook huurders van de 226 bestaande woningen over de streep trekken. Is dat makkelijk? Nee, want over het algemeen zijn het huurders met een smalle

Marc Eggermont, algemeen directeur Woonbedrijf.

beurs, die niet zomaar een slimme installatie willen als daar een forse huurverhoging tegenover staat. Eggermont: “Ze trekken wel een extra trui aan of zetten alleen de kachel aan als ze thuis zijn.”

Woonconnect Woonbedrijf gebruikt in de Airey-wijk een ‘Woonconnect’-concept om bewoners te overtuigen toch voor verduurzaming te kiezen. En dat werkt. Dit concept, bedacht door architectenbureau De Twee Snoeken, bevat een keuzemenu met alle mogelijkheden voor verbetering. Van het type deur en dubbele beglazing tot zolder- of vloerisolatie en zonnepanelen op het dak. De keuze is volledig vrij, niets is verplicht. Het programma brengt voor ieder huis exact de gezinssituatie, leefpatronen en het verbruik per dag in kaart. Het rekent voor waar besparingen mogelijk zijn en wat ze kosten. Nadat de bewoner alles heeft ingevuld, rolt een virtueel ontwerp uit de bus. Met voor iedere woning een 3D model tot op casconiveau. Met dat laatste kunnen bewoners zelf stoeien: hoeveel gaat het huurbedrag omhoog wanneer ik kies voor zonnepanelen of zolderisolatie en welke energiewinst en terugverdientijd staan daar tegenover? Het eindplaatje biedt een nauwkeurige berekening van de totale woonkosten. Dat geeft bewoners ook inzicht hoeveel het wooncomfort kan verbeteren zonder dat de consequentie een enorme huurverhoging is.

“

Mensen blijken bereid zichzelf en elkaar beperkingen op te leggen

Maakt een dergelijke aanpak grootschalige verduurzaming niet onmogelijk? Helemaal niet, blijkt in Eindhoven. De woningcorporatie gebruikt namelijk ook een ‘Buurttransformator’.

Die speelt in op gezamenlijke acties. Kan gezamenlijk gebruik van zonnepanelen op één daarvoor geschikte plek een hogere opbrengst opleveren? “Je ziet dan zelfcorrigerende mechanismen in werking treden”, zegt Eggermont.

“Meer zeggenschap betekent dat je zelf oplossingen kunt zoeken en daarbij zoeken mensen elkaar graag op. Ze spreken elkaar er ook op aan om mee te doen aan gezamenlijk projecten.”

SPACE-S Die aanpak bleek ook een succes de toekomstige woonbuurt SPACE-S, op het voormalige Philipsterrein Strijp-S. Toekomstige bewoners van deze wijk (400 woningen) bedachten de afgelopen anderhalf jaar via Facebook en op bijeenkomsten hoe hun ideale buurt en hun ideale huurwoning er uit moet zien. Net als in de Airey-wijk zijn de buurtgesprekken die het Woonbedrijf er organiseert altijd druk bezocht. De betrokkenheid is groot, want mensen bepalen zelf tot in de details hun woontoekomst.

Leidt grote keuzevrijheid niet tot stapeling van eisen? Eggermont: “Juist niet. Omdat bewoners inzicht krijgen in hun verbruik en heel precies

Bewoners denken mee over de toekomst van de wijk.

zien wat verduurzamingmaatregelen kosten en opleveren, stellen ze slimme pakketten samen.

Dat kunnen ze veel beter dan wanneer wij het voor hen bedenken.” Met de ‘bottom up’ aanpak blijkt het mogelijk maatregelen af te dwingen die op een andere manier onhaalbaar zijn.

Nog een voorbeeld kwam uit een buurt met veel senioren. Zij bedachten om te parkeren op één parkeerplaats, enkele honderden meters verderop. De straten zouden daardoor vrij zijn van blik op straat. Eggermont: “Dat hadden ze van de woningcorporatie of van een architect nooit geaccepteerd. Als ze er zelf over mogen beslissen, blijken mensen bereid zichzelf en elkaar beperkingen op te leggen.”

Het exacte verduurzamingspakket per Aireywoning moet dit jaar bekend zijn. Eggermont verwacht niet dat de buurt ineens energieneutraal zal worden. “Maar zeker is dat we erin slagen goedkope woningen te behouden en verregaand te verbeteren en verduurzamen.

En dat ook nog eens veel sneller dan elders en tot grote tevredenheid van bewoners.”

5

Profiteer van de voordelen van onze webwinkel!

STA RT: van a sep f tem ber 201 4

In onze 24/7 geopende webwinkel

HERBESTEMMEN VAN BEELDBEPALENDE GEBOUWEN

zijn ruim 8.ooo artikelen uit voorraad leverbaar! De webwinkel is gemakkelijk

KOSTEN EN KWALITEIT IN DE BOUW;

toegankelijk en zeer gebruiksvriendelijk.

INSTALLATIEKOSTEN EN INSTALLATIETECHNIEK

Alle artikelen zijn overzichtelijk weergegeven en eenvoudig te bestellen.

VASTGOEDDESKUNDIGE IN DE ZORG

Met de webwinkel maken wij het u

Vóór eld: 17.00 uur best g da de en lg vo de rd ve le ge

als installateur gemakkelijk.

BIM (BOUW INFORMATIE MODELLEN) AANBESTEDEN EN CONTRACTEREN IN DE BOUW

Profiteer van de vele voordelen op:

velu.nl/webwinkel

Up-to-date en 24/7

CURSUSSEN, POST-HBO EN MAATWERKOPLEIDINGEN TECHNIEK EN LIFE SCIENCES

OFFSHORE WIND PROJECT MANAGEMENT

P O S T-H BO O P L E ID ING E N

24-uurs levering

EN CURSUSSEN Molenraai 12, 9611 TH Sappemeer Telefoon (0598) 361 232 Overzichtelijk

mail@velu.nl

Eenvoudig & snel

BU I LT E N V I RON ME N T HAN.NL/BUILTENVIRONMENT

cobouw 130x190.indd 1

20-5-2014 17:40:59

Samen sterk voor duurzaam werk Techvisie Personeelsdiensten B.V. is een landelijk werkende uitzendorganisatie met 8 vestigingen. Techvisie is sinds 15 jaar actief in het uitzenden van technisch vakpersoneel in de elektro- en installatietechniek, metaal, infra, schilderbranche, bouw en afbouw. Techvisie heeft een uniek concept waarbij zij totaalleverancier kunnen zijn, in samenwerking met de onderstaande Business Units. www.techvisie.nl

VOOR ECHTE ENERGIEBESPARINGEN, KIES AQUAREA WARMTEPOMPEN Dankzij hun uitzonderlijk rendement zorgen de PANASONIC AQUAREA warmtepompen voor zeer grote energie- en milieubesparingen.

High

efficiency heating

Boiler

Solar

refrigerant

friendly

Down to -20 ºC in heating mode

connection

panels connection

hot water

R410A

OUTDOOR TEMPERATURE

RETROFIT

SOLAR KIT

DHW

Environmentally

Domestic

Vakmanwerkt Projecten B.V. is een onafhankelijk platform voor gespecialiseerde vakmannen. Met een deskundig team van gespecialiseerde vakmannen nemen zij uw project of verbouwing aan. U heeft als klant slechts één aanspreekpunt: Vakmanwerkt. www.vakmanwerkt.nl

Internet

Control

L

NA

MAXIMUM EFFICIENCY

TIO

COP

OP

5

Ready

CONTROL YOUR HEAT PUMP FROM ANYWHERE

INTERNET CONTROL

www.aircon.panasonic.eu

AQUAREA maakt deel uit van een nieuwe generatie lucht/water warmtepompsystemen welke gebruik maakt van de energiebron (buitenlucht) voor het verwarmen en koelen van de woning en om sanitair warm water te produceren.

De AQUAREA warmtepomp heeft een maximale COP van 5.00, dit houdt in dat 80% van de energie uit de buitenlucht wordt onttrokken. Dit is een grote besparing op het energieverbruik ten opzichte van uw conventionele elektrische verwarming of HR gasketel. De AQUAREA warmtepomp is de ideale oplossing voor uw all-electric woning.

Techlife Engineering is een full service projectenbureau dat volledig is gespecialiseerd in de techniek. De professionals in de werktuigbouw, elektrotechniek, industriële automatisering, bouw en civiel zijn projectmatig inzetbaar. Een structurele invulling is ook bespreekbaar. www.techlifeengineering.nl

Alltime-Personal-Service GmbH is gespecialiseerd in het ter beschikking stellen van gekwalificeerd technisch personeel in Duitsland. Sinds 2007 is Alltime actief in de elektro- en installatietechniek, metaal, industrie en de afbouw. Alltime beschikt over alle vergunningen om in Duitsland personeel uit te zenden. Alltime heeft altijd vakmannen beschikbaar voor uw projecten in Duitsland. www.alltime-nrw.de Techvisie Personeelsdiensten B.V., Hanzeweg 46, Postbus 179, 7400 AD Deventer, info@techvisie.nl, telefoon 0570-676167.

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Energieakkoord heeft tijd nodig Tijdo van der Zee

Met het Energieakkoord komt er een einde aan het jarenlange zwabberbeleid van de overheid ten aanzien van duurzaamheid en kunnen echte stappen gezet gaan worden. Dat zegt Titia Siertsema, voorzitter van Uneto-VNI, de branchevereniging van de installatiesector.

“We zijn flink aan de slag en boeken vooruitgang.

Maar geef ons de tijd om het akkoord uit te voeren.”

Driekwart jaar geleden zetten veertig partijen onder toeziend oog van de Sociaal Economische Raad (SER) hun handtekening onder het Energieakkoord, een van de meest veelomvattende energieplannen van de afgelopen decennia.

Het bijna 150 pagina’s tellende document staat bol van de ambities – waarvan sommige overigens al eerder waren geformuleerd.

Zo moet met windmolens op land en in zee – en ook met andere technieken – in 2020 een aandeel van 14 procent duurzaam in de energiemix worden gehaald. In 2023 is dit percentage opgelopen tot 16 procent. Ook gaat Nederland flink energie besparen; uiterlijk in 2050 moet de hele gebouwde omgeving energieneutraal zijn.

“

Investeringszekerheid voor de lange termijn, dat is wat we nodig hebben

Investeringszekerheid Het akkoord zal duurzaam Nederland vooruit gaan helpen, denkt Siertsema, die haar naam namens Uneto-VNI onder het akkoord zette.

“Het was tot nu toe altijd hollen of stilstaan, met kortlopende subsidies. Dat ondermijnde het vertrouwen van consumenten en marktpartijen.

Nu hebben we een plan dat doorloopt tot 2023.

Investeringszekerheid voor de lange termijn, dat is precies wat we nodig hebben.”

Dat de installatiesector nu wordt gezien als kennispartner op het gebied van duurzame ontwikkeling, ziet Siertsema als Uneto-VNI’s grote succes bij het Energieakkoord. “In het energieakkoord neemt de installatiesector een belangrijke plaats in. Men erkent dat innovatieve technische installaties randvoorwaarde zijn om onze gebouwde omgeving te verduurzamen.”

Voor installateurs is vooral het hoofdstuk over energiebesparing in de gebouwde omgeving van belang, vindt Siertsema. Voor het energiezuinig maken van woningen in de bestaande bouw is behoorlijk wat geld beschikbaar gemaakt. In een energiebesparingsfonds voor woningeigenaren en leden van vve’s zit 300 miljoen euro van de overheid, de ASN Bank en de Rabobank. Later dit jaar komt er nog eens 300 miljoen beschikbaar voor verhuurders van woningen. “Laten we het maximale effect bereiken met deze middelen. Als we met alle partijen de schouders eronder zetten, moet dat lukken.”

Pijnpunten “Energiebesparing in de bestaande bouw, daar ligt de grootste uitdaging”, zegt Siertsema.

De voorzitter van Uneto-VNI benadrukt dat daar-onder niet alleen woningen vallen, maar ook bedrijfsgebouwen. “Daar kunnen we nog flink wat energie besparen.” In het energieakkoord is afgesproken dat de Wet milieubeheer beter wordt uitgevoerd en gehandhaafd.

Bedrijven zijn verplicht om maatregelen die zich binnen vijf jaar terugverdienen ook uit te voeren.

Om de uitvoering te ondersteunen worden er zogenoemde erkende maatregelenlijsten samen-gesteld met energiebesparende maatregelen per sector. Siertsema: “Het zou goed zijn als mkb’ers, naast particulieren, daarbij ook gebruik kunnen maken van het energiebesparingsfonds.

Dat is nog wel een discussie waard.”

Nu het stof van het energieakkoord wat is neergedwarreld, komen ook de eerste pijnpunten

boven: want wie betaalt de kosten, wie neemt de risico’s en naar wie gaan de baten? “We lopen inderdaad in de uitvoering tegen wat problemen aan”, beaamt Siertsema.

Een van die problemen is de energiebesparingsgarantie. Op aandringen van onder meer consumentenorganisaties moeten aanbieders, waaronder installateurs, straks een bepaalde energiebesparing garanderen. Siertsema: “Voor het installatieonderdeel is dit mogelijk, maar voor het hele gebouw wordt dat al snel complex.

Wie geeft straks de garantie af op het gehele gebouw en hoe verhoudt de garantie zich tot gebruikersgedrag, onderhoud, klimatologische omstandigheden of een eventuele functieverandering van het gebouw? Op die zaken heeft de installateur weinig invloed. Wij zitten nu met verschillende partijen om de tafel om dit uit te vinden.”

Energieloketten Een ander punt uit het Energieakkoord waar nog niet veel schot in lijkt te zitten zijn de gemeentelijke energieloketten, waar burgers informatie kunnen krijgen over lokale subsidies en regelingen voor energiebesparende maatregelen en duurzame energie. “Er is een enorme informatiehonger bij consumenten. Die energieloketten zijn belangrijk. Maar de gemeenten moeten nog uit de startblokken komen”, zegt Siertsema. Nieuwe wethouders lijken zich soms nog geen raad te weten met hun energieportefeuille.

Terwijl het niet moeilijk hoeft te zijn, meent ze. Er is namelijk geld vanuit het Energieakkoord en er zijn ook al ervaringen uit pilots beschikbaar.

“De provincie Overijssel heeft in een pilot van twee jaar alle gemeenten in de provincie geactiveerd over hoe je consumenten het beste kan bereiken. Daarmee dragen gemeenten bij aan de doelstellingen van het energieakkoord, gaat de energierekening van hun inwoners omlaag en stimuleren zij lokale werkgelegenheid.”

Siertsema ziet deze hobbels echter niet als iets negatiefs. “Het feit dat wij nu tegen deze uitvoeringsproblemen lopen, bewijst juist dat we goed met het Energieakkoord bezig zijn.”

Waar Siertsema wel bang voor is, is dat er de komende tijd op onderdelen van het Energieakkoord wordt beknibbeld. “Minister Henk Kamp heeft onzekerheid gecreëerd met de opmerking dat het salderen van eigen energie maar tot 2017 zal duren. En sommige Kamerleden beginnen te morrelen aan de doelstellingen van het akkoord.

Zo creëer je weer die onzekerheid, waarvan we dachten dat wie die niet meer hadden. Ga nu niet meteen overal weer vraagtekens bij zetten. Geef ons even de tijd en de ruimte om de goede start te maken.”

Titia Siertsema, voorzitter UNETO-VNI.

7

De vernieuwde Energie Management Lijn van ELEQ Energie management begint in de basis met correct meten. ELEQ ontwikkelt en produceert slimme elektrotechnische oplossingen om in uw elektrische installatie snel, nauwkeurig en veilig stroom en spanning te monitoren. De producten uit de Energie Management Lijn van ELEQ zijn ideaal voor toepassing in al uw energie management projecten, zowel in bestaande installaties als in nieuwbouw.

Door de slimme producten van ELEQ toe te passen, bespaart u, naast kostbare installatietijd, ook ruimte. Door de compacte bouwvormen zijn de producten in vrijwel alle situaties toe te passen. Dankzij de nauwkeurigheid van de deelbare stroomtransformatoren kunt u van 0 tot en met 2000 ampère al vanaf 0,5% afwijking meten. Ook voor het meten van lagere waarden tot 64 ampère biedt ELEQ de oplossing met onze uiterst compacte IEC stroomtransformator.

Deze is door zijn compacte vorm zeer geschikt voor montage op een driefasenschakelautomaat.

De stroomtransformatoren voldoen aan de wensen en eisen van deze tijd. In combinatie met kleine gezekerde spanningsaftakklemmen voor M6 of M8, inclusief speciale zekering, legt u gegarandeerd de basis voor uw energie monitoring systeem.

Voor meer informatie kunt u terecht op www.eleq.com of neem contact op met onze verkoopafdeling via +31 (0)521 533 333.

Direct gestookte luchtverwarmer: efficiënt, goedkoop en energiezuinig Het verwarmen van een bedrijfsruimte is een vak apart. Naast temperatuur, opwarmtijd en luchtkwaliteit zijn natuurlijk het energieverbruik en de (aanschaf)kosten belangrijke aspecten.

Uit onderzoek blijkt dat luchtverwarmers in vele opzichten de beste keuze zijn.

“Mits je het eerlijke verhaal vertelt”, zegt Bart Looman, directeur van het Winterswijkse bedrijf Winterwarm Heating Solutions. Zijn bedrijf is gespecialiseerd in gasgestookte luchtverwarmers.

“We richten ons met name op grotere productiehallen, opslagruimtes en winkels. Als je een ruimte snel, efficiënt en gelijkmatig wil verwarmen dan is het bewezen dat luchtverwarming de beste methode is. Er wordt vaak gezegd dat luchtverwarming energievreters zijn, maar met de luchtverwarmers die wij verkopen, minimaliseer

je het energieverbruik, zeker als het onze nieuwe condenserende HR-serie betreft”, zegt Looman. Hij laat aan de hand van grafieken zien dat in vergelijking met bijvoorbeeld vloerverwarming met een hoogrendement CV-installatie luchtverwarming in veel gevallen de beste optie is. “Bij vloerverwarming hou je het pand zoveel mogelijk op dezelfde temperatuur. Te veel fluctueren kost energie. Dat is een serieuze en goede keuze op het moment dat je het gebouw 24 uur per dag op dezelfde temperatuur wilt hebben.

Maar veel hallen worden maar een beperkt deel van de dag gebruikt. Uit onderzoek blijkt dat de energiekosten van vloerverwarming wel 40 procent hoger kunnen liggen dan die van direct gestookte luchtverwarmers. Een andere keuze kan de warmtepompinstallatie zijn, maar deze installaties zijn in aanschaf een stuk duurder.“ De HR luchtverwarmers van Winterwarm zijn verkrijgbaar met verschillende vermogens, afgestemd op de specifieke ruimte en komen in aanmerking voor de EIA-regeling (Energie Investeringsaftrek).

Met behulp van ventilatoren wordt de warme lucht gelijkmatig en snel in de ruimte verspreid.

Looman: “Sensoren meten de ruimtetemperatuur.

De verwarmers hangen doorgaans boven in de hal. Als het daar 24 graden is en bij de sensor 18 graden, dan slaat de luchtverwarmer niet opnieuw aan, maar verspreiden de ventilatoren de warme lucht gericht in de ruimte. Als je een goed ge-

De condenserende HR-Luchtverwarmers van Winterwarm verwarmen een ruimte snel, efficiënt en energiezuinig.

isoleerd gebouw hebt, dan kun je met minimaal energiegebruik de ruimte optimaal verwarmen.”

Winterwarm levert de luchtverwarmingsinstallaties aan de groothandel, die ze vervolgens weer aan de installateur verkoopt. “Maar we kunnen desgevraagd bij de eindgebruiker een advies op maat verzorgen. De aanschaf verloopt dan via de installateur en de groothandel. Het komt er op neer dat je het type verwarming moet aanpassen aan de afmetingen en het gebruik van de hal. Bij een eerlijk en objectief advies rolt de luchtverwarmer in veel gevallen als de meest economisch rendabele verwarmingsoplossing uit de bus.”

Winterwarm Heating Solutions Postbus 36 Industrieweg 8 7100 AA Winterswijk Telefoon: 0543 – 546 300 Info@winterwarm.nl www.winterwarm.nl

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Ongekende duurzaamheid op de Zuidas Een atrium als ‘long’ van het gebouw, een betere geluidsisolatiewaarde van 5 decibel, een warmtekoudeopslaginstallatie en een reductie van de CO2-uitstoot van maar liefst 42 miljoen kilogram in tien jaar. Het zijn slechts enkele van de vele wapenfeiten waarmee ontwikkelaar OVG Real Estate het hoogst gecertificeerde BREEAMkantoorgebouw van het Europese vaste continent realiseren.

Het iconisch ontworpen gebouw op de Amsterdamse Zuidas drukt nu al een markante stempel op de omgeving. Het ruim 40.000 m2 grote gebouw, The Edge, zal in de herfst van dit jaar worden opgeleverd.

Technische innovatie De lijst aan technische voorzieningen, waarbij Ingenieursbureau Deerns uit Rijswijk OVG hier heeft geadviseerd, is indrukwekkend, waarbij een aantal zaken zeker niet onvermeld mogen blijven. Zo is het gebouw volledig uitgerust met de nieuwste generatie led-verlichting van Philips, iets wat ongekend is voor een gebouw van deze omvang. De mogelijkheden die de meet- en regeltechniek voor de led-verlichtingsinstallatie en de klimaatinstallatie in zich hebben om zowel centraal als op individueel niveau licht, lucht en temperatuur te kunnen bedienen, is al even uniek als de mogelijkheden om de bezetting, de hoeveelheid daglicht, het energieverbruik en de CO2-uitstoot te monitoren. De door alle maatregelen gerealiseerde verlaagde uitstoot van CO2

Het gebouw is volledig uitgerust met de nieuwste generatie led-verlichting.

is overigens opmerkelijk te noemen, want een reductie van 42 miljoen kilo in tien jaar is evenveel als de uitstoot van een vliegtuig dat 65.000 keer van Amsterdam naar New York vliegt.

een vooringestelde waarde, die afhankelijk is van de buitentemperatuur en wordt de hoeveelheid ventilatielucht die in de ruimte wordt gebracht eveneens teruggebracht tot een minimum niveau.

Het innovatieve netwerk van multisensoren in The Edge levert de data die nodig is om het hele gebouw te managen; van licht- en klimaatbeheersing tot schoonmaak, klachtafhandeling en de elektra voor zaken als elektrisch rijden en het opladen van telefoons en laptops. Maar dat is nog lang niet alles. Klimaatplafonds zorgen in alle kantoor- en vergaderruimten voor een bijzonder aangenaam comfort. Voor de bediening van de verlichting en de temperatuur zijn in de armaturen sensoren opgenomen en zowel de verlichtings- als de klimaatinstallatie zijn in die ruimten heel eenvoudig individueel te bedienen via een smartphone of tablet. Om de medewerkers bewust te maken op energiegebied, krijgen zij ook inzicht in hun persoonlijke verbruik.

De gehele zuidgevel van The Edge is voorzien van circa 700 m2 zonnecellen die per jaar 60.000 kWh aan elektrische energie opwekken. Dit is voldoende om alle smartphones, laptops en elektrische auto’s van Deloitte en AKD te kunnen opladen. De circa 1100 m2 pv-cellen op het dak zijn goed voor een opbrengst van ongeveer 140.000 kWh elektriciteit per jaar. En om het allemaal nog innovatiever en duurzamer te maken, zijn de zonnecellen één-op-één gekoppeld aan de warmte-koudeopslaginstallatie (wko) die zorgdraagt voor de verwarming en koeling van het gebouw.

De installatie heeft in combinatie met twee warmtepompen en twee open bronnen op 160 meter diepte al een zeer hoge Energy Efficiency Ratio, vroeger cop, en wordt bovendien gevoed met zelf opgewekte energie. Voor de piekuren is er een aansluiting op de stadsverwarming.

Aanwezigheidsmelders in de aangesloten armaturen registreren beweging en zorgen dan voor een verlichtingsniveau van 300 Lux. Dat kan via een smartphone of tablet worden aangepast door het verlichtingsniveau te dimmen of, indien nodig, te verhogen tot 500 Lux. Als er geen beweging (meer) wordt geregistreerd, worden de armaturen na enige tijd automatisch uitgeschakeld. Hetzelfde geldt voor de klimaatinstallatie.

Zo wordt de temperatuur teruggeschakeld naar

De eindsprint Er is slechts één klein minpuntje aan het hele verhaal: in Manchester staat een kantoorgebouw met een BREEAM Outstanding score die nog nét iets hoger is. OVG en haar partners heeft de ambitie om bij oplevering in oktober deze score te overtreffen, waarmee The Edge het meest duurzame kantoorgebouw van de wereld zal zijn.

9

LUCHTDICHT BOUWEN BEGINT MET C

Verminderd condensatierisico

TyvekŽ UV Facade Plus is een waterdicht en extreem dampopen, uit HDPE en Polypropyleen samengesteld 2-laags spinvlies membraan, gebaseerd op TyvekŽ DuPont™ technologie. De folie is speciaal ontwikkeld als beschermend, damp-open en waterdicht membraan voor toepassing achter deels open gevels.

Polytex ProÂŽ en MiofolÂŽ 170 AG Nieuwbouwproject te Veenendaal

Dupont TyvekÂŽ UV Facade en MiofolÂŽ 125 AV Kromhoutkazerne Utrecht

2 Nu met geĂŻntegreerde kleefstrook 2 Eenvoudig te detailleren 2 Luchtdicht 2 Duurzaam 2 Kan direct op een harde ondergrond

2 Nu met geĂŻntegreerde kleefstrook 2 Eenvoudig te detailleren 2 Luchtdicht 2 Duurzaam 2 Beslist toepassen onder oud Hollandse pannen

n~ se

Fact C h

MiofolÂŽ 125 AV is toegepast bij de renovatie van het Mauritshuis in Den Haag. Om het oppervlak van de expositiewanden NIEUWS van het Mauritshuis te ver vergroten zijn er ramen geblindeerd: daar komen ook weer schilderijen te hangen.

De schilderijen moeten voor een goed geĂŻsoleerde wand hangen, zodat ze ’s zomers niet te warm, en ’s winters niet te koud worden. “Omdat de luchtvochtigheid in het museum ’s winters hoog is (ongeveer 50%) is er een groot risico op inwendige condensatie tegen het glas van de geblindeerde ramen, waarvoor een dikke isolatielaag aanwezig is. Condensatie tegen het geblindeerde glas zou kunnen leiden tot afstromen van condens op de houten kozijnonderregel, met als risico schade aan het kozijn. In deze constructie is MiofolÂŽ 125 AV toegepast voor een hoogwaardige dampdichting, waardoor een bouwfysisch veilige constructie is gerealiseerd. Hierdoor kan ook ’s winters de luchtvochtigheid die de schilderijen verlangen in het Mauritshuis gerealiseerd worden zonder groot risico op schade aan de kozijn van de geblindeerde ramen in het rijksmonumentâ€?, aldus Ir. J.A. Pleysier - Bouwfysisch adviseur bij deze renovatie.

ker 2 ec

Polytex ProÂŽ Plus wordt als waterdichte, extreem dampopen laag aan de koude zijde van gevel- en dakconstructies toegepast. Dit membraan is volkomen waterdicht en kan hierdoor ook direct op harde ondergronden (zoals het dakbeschot) worden aangebracht.

Energiebesparend

In gevels met open voegen en daken met oud Hollandse pannen begrijpt men dat luchtdicht bouwen al bij het membraan begint. TyvekÂŽ UV Facade Plus heeft een geĂŻntegreerde kleefstrook en daarnaast (net als de Polytex Pro Plus) zijn de randen gelamineerd met SBPP waardoor de scheurweerstand van de membranen is verbeterd. Voor de professional betekend dat eenvoudige en betrouwbaardere bevestiging van het membraan bij de overlap en daarnaast een verbeterde windafdichting.

TyvekÂŽ UV Facade Plus

Polytex ProÂŽ Plus

Polytex ProŽ Plus is de vertrouwde Polytex Pro met een geintegreerde kleefstrook waardoor luchtdicht bouwen pas echt eenvoudig wordt. Immers als de overlappen al op de juiste wijze zijn getaped betekend dat al een energiebesparing. Vooruitlopend op het duurzaam bouwen geeft Polytex Pro Plus, gebaseerd op de TyvekŽ DuPont™ technologie, winddichting en dus energie-efficiÍntie.

C

2 Meuwis

Membranen met geĂŻntegreerde kleefstrook

FA C T

MEUWISSEN EXPERT PHONE 64

C ,- >>> 5-<>1::-6 -< C 5-<>1::-6-?8-9;4126 >)431 +75

Warmtemeting wettelijk verplicht!

Is uw appartementencomplex voorzien van collectieve verwarming zoals blokverwarming?

U moet per appartement het warmte-en warmwaterverbruik gaan meten en verrekenen.

Zorg dat u op tijd klaar bent! Techem informeert en begeleidt u volledig.

LET OP: Ook wijzigingen voor bestaande meetsystemen zonder â&#x20AC;&#x2DC;slimme metersâ&#x20AC;&#x2122;!

Hiermee bespaart u energie!

Bezoek onze website voor meer informatie: www.techem.nl, maar nog beter; bel ons voor persoonlijk advies.

Newtonstraat 11a 1704 SB Heerhugowaard Postbus 165 1700 AD Heerhugowaard

076-5725800

Takkebijsters 17 A1 4817 BL Breda Postbus 2152 4800 CD Breda

076-5725880 info@techem.nl

Get closer. Think further.

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Rioolstelsel als potentiële geldmachine Edo Beerda

Warm afvalwater uit wasmachines en douches verdwijnt gewoonlijk zomaar in de afvoer. Zonde, vinden ze bij Heijmans. De Brabantse bouwer bedacht met kunststoffabrikant Frank en boorbuisfabrikant Socea een systeem om warmte terug te winnen uit het riool.

Het stuk Hydrea Thermpipe riool dat Heijmans voor de entree van zijn proefterrein in Rosmalen heeft opgesteld, laat zien dat het de bouwer menens is met ‘riothermie’. Geen lullig testbuisje, maar meteen een kolos met een diameter van 1600 millimeter. Een constructieve schil van gewapend beton maakt de binnenbuis onaantastbaar voor graafschade, de 6 millimeter dikke HDPE kunststof spiraalwikkelbinnenbuis zorgt voor eenvoudige warmte-uitwisseling. Rondom deze kunststofwand ligt een netwerk gewikkeld van veertien aan- en veertien afvoerleidingen.

Wanneer water door de rioolbuis stroomt, wordt warmte overgedragen aan deze spiraalwikkelbuis. Water dat door deze warmtewisselaar wordt gevoerd, komt dankzij opwarming vanuit het riool – dat gemiddeld zo’n 20 graden Celsius is – een graad of drie warmer in een verdeelput.

Innovatief riool Via een warmtepomp wordt de gratis warmte hergebruikt voor verwarming van gebouwen of woningen. Het is ook mogelijk op deze manier kantoren en fabrieken te koelen. “En het mooie eraan is dat de buis nauwelijks meer kost dan een reguliere duurzame rioolbuis”, vertelt John Henzen, projectleider van Heijmans Civiel.

“Hij gaat bovendien meer dan honderd jaar mee en is dankzij de gladde, waterdichte binnenzijde bestand tegen rioolgas (H2S) en indringing van olie en agressieve stoffen die in grondwater kunnen voorkomen als gevolg van bodem-verontreiniging.”

winnen. In totaal ligt in Nederland 110.000 kilometer rioolleiding en daar verdwijnt jaarlijks 65 miljoen GigaJoule aan warmte doorheen. Alle leidingen vervangen is ondoenlijk. “Maar als je alleen de transportriolen die de komende tien jaar op de nominatie staan voor vervanging inruilt voor de Hydrea Thermpipe, plus alle persleidingen, kun je al een aardige slag slaan”, zegt Henzen. De leiding hoeft niet eens pal tegen het object aan te liggen, transporteren over enkele honderden meters kan zonder noemenswaardig energieverlies. Mede daarom is het ook mogelijk om WKO-systemen in onbalans met behulp van riothermie te regenereren.

Voor specifieke testcases heeft Heijmans gedetailleerde berekeningen gemaakt wat het zou kunnen opbrengen. De terugverdientijd is afhankelijk van de situatie ter plaatse. Zou je 300 meter persleiding bij een nieuw te bouwen duurzaam hotel in Amsterdam vervangen door een Hydrea leiding met een doorsnede van 1000 millimeter, dan levert dat 112.000 duizend euro per jaar aan energiebesparing op, rekent Hooijberg voor. “Dan heb je de meerkosten in vier jaar terugverdiend.” Bij aanleg van een vrijvervalleiding van 110 meter in een woonwijk in Goes (100 woningen) zou de terugverdientijd 7 jaar zijn. In 25 jaar tijd zou de complete rioolaanleg inclusief bestrating zijn terugverdiend.

“En daarna verdien je er alleen nog maar aan.

Je rioolstelsel wordt dan dus een geldmachine.”

Gecalculeerde jaaropbrengsten bedragen hier zo’n 22 duizend euro. De Hydrea Thermpipe kan ook de duurzaamheidsambities van gemeenten

Bij de ontwikkeling van het innovatieve riool werkte Heijmans samen met boorbuisfabrikant Socea en kunststoffabrikant Frank GmbH. Het consortium mikt met de warmtewinnende buis vooral op hoofdtransportleidingen, die hebben grote diameters en verzamelen afvalstromen uit diverse bronnen. Buisdelen zijn te prefabriceren in moten van 3,30 meter en zijn simpel door te koppelen. De leidingen eromheen worden telkens per drie moten aan elkaar verbonden.

De kunststof binnenzijde wordt lekdicht verbonden door middel van vulkaniseren.

Omdat het kunststof binnenwerk is ingestort in een krimpvrije mortel heeft de buis aanzienlijke constructieve eigenschappen. Daardoor is het innovatieve riool toe te passen als traditionele legbuis, maar ook als boor- of drukbuis.

Vooral in dichtbebouwde omgevingen biedt aanleg door middel van schildboring grote voordelen. Je hoeft immers geen sleuven te graven; een pers- en een ontvangstput volstaat.

“Van daaruit kun je tot 150 meter buis leggen zonder dat er een tussendrukstation nodig is”, legt innovatiemedewerker Joris Hooijberg uit.

“Aangezien je twee kanten uit kunt, is dat ruim genoeg lengte om een flink appartementencomplex of kantoorgebouw te bedienen.”

Warmte terugwinnen Ook bij publiek vastgoed zoals zwembaden en bij de procesindustrie is veel warmte terug te

v.l.n.r. Joris Hooijberg en John Henzen

en bedrijven een forse impuls geven. Slim hergebruik van warmte levert structurele energiebesparing en CO2-besparing op. In het voorbeeld in Goes is de energiewinst 1500 GJ per jaar. De CO2-besparing is 74.000 kilo.

Riothermie Extra aanlegkosten voor de rioolbuis bedragen gemiddeld dertig tot vijftig procent. Maar aangezien een riool pakweg een eeuw moet meegaan, zijn de meerkosten op jaarbasis een schijntje. Voordeel van het gebruik van grote diameter buizen is dat er kabels en leidingen voor gas, water en elektra doorheen zijn te leiden.

Dat maakt de boorbuis nog interessanter voor dichtbebouwde binnensteden, waar met ondergrondse ruimte moet worden gewoekerd.

Grote vraag die rest, is waarom gemeenten nog niet massaal op riothermie overstappen.

Hooijberg: “Dat komt vooral doordat je nooit met één klant hebt te maken. Gebouweigenaars, gemeenten, projectontwikkelaars, aannemers, energieleveranciers en waterbeheerders hebben allemaal hun eigen belangen.” Het uitvoeren van een proefproject waar alle neuzen wel naar één kant staan, is daarom van levensbelang voor het slagen van de gepatenteerde uitvinding. Het is de bedoeling dat er in ieder geval tests komen in een ‘riothermie-proeftuin’ van Waternet in Amsterdam.

“Maar eigenlijk zou iedere gemeente overstag moeten, want je krijgt ook een beter, multifunctioneel riool”, lacht Henzen. “En laten we wel zijn: wie wil er nou niet op een duurzame manier geld verdienen uit het riool?”

11

Vakmensen werken met Troelstra & de Vries

Energieneutraal wonen bereikbaar met hulp van Troelstra & de Vries Edwin Cnossen en Christy Poiesz besluiten een woning te kopen aan de Sytsingawiersterleane in Sneek, de voormalige ‘goudkust’. Gebouwd in 1963 is de woning verre van energiezuinig. Het krijgt niet meer dan milieulabel G, omdat de woning geen enkele vorm van isolatie heeft. Er is zelfs nog enkele beglazing. Maar gevallen voor de authenticiteit en charme van huis en locatie besluiten Edwin en Christy het duurzaam te renoveren. De wens is om op termijn een energieneutrale woning te realiseren. Maar de weg erheen is moeilijker dan het lijkt...

Telefoontje naar Troelstra & de Vries geeft

brand: slim en zeer sterk. De levensduur-

eureka-moment

verwachting van zonnepanelen en dakbedekking

Het duurzaam renoveren begint met het aan-

(Garantgum 470k24) zijn op elkaar afgestemd. In

brengen van vloer-, dak- en raamisolatie. Evenals

totaal worden er 12 panelen geplaatst die een

montage van zonnepanelen. Echter in een ruim

verwachte jaaropbrengst hebben van zo’n 3.700

50 jaar oude woning zijn deze duurzame zaken

kWh. Omgerekend naar een stroomprijs van

niet zomaar te realiseren. Zo heeft het huis van

€ 0,22 is dat circa € 814,- per jaar. Door later

Edwin en Christy een bitumen zadeldak. Geen

meer vormen van energiebesparing toe te pas-

enkele leverancier durft het aan om daar zonne-

sen, zoals het realiseren van een aardwarmte-

panelen op te plaatsen. Met de bevestigings-

pomp, hopen Edwin en Christy hun huis volledig

systemen die zij hanteren, kan de waterdichtheid van het dak niet gegarandeerd worden. Gelukkig brengt een

telefoontje

naar

“Onze 12 zonnepanelen leveren ons zo’n € 814,- per jaar op”

energieneutraal te maken en daarmee nog onafhankelijker

te

worden

van

energieleveranciers. Dankzij de inzet en vindingen

adviseur Arno Bosch van Troelstra & de Vries de

van Troelstra & de Vries is het nu gelukt om een

oplossing. Niet alleen kan hij de gewenste, duur-

reuzenstap in de goede richting te maken door

zame dakbedekking leveren, maar ook een

van milieulabel G naar A te gaan.

systeem dat het mogelijk maakt om zonnepanelen op het dak te verankeren zonder boren of schroeven. Zelfs op getoogde daken.

Wie

meer

informatie

wenst

over

duurzame

dakoplossingen van Troelstra & de Vries kan Met slimme vindingen van milieulabel G naar A

contact opnemen met Arno van den Bosch

De bevestigingsvoeten van het lichtgewicht Fix

van Troelstra & de Vries door te bellen naar:

Evo systeem worden met een bitumenrozet op

+31 (0)515-533000. Of door te mailen naar:

de vernieuwde bitumineuze dakbedekking ge-

info@troelstra-devries.nl.

Voor 255 euro per jaar tapt u al zijn kennis over Duurzame Energie af!

Prof. dr. ir. J.F.G. (Sjef) Cobben

In Kennisbank Duurzame energie vindt u alle informatie over een onderwerp dat alleen maar belangrijker zal worden in de toekomst. De verduurzaming van onze elektriciteitsvoorziening. Lees en leer alles over wat te doen bij spanningsverhoging door PV-systemen. Overbelasting bij grootschalige toepassing van elektrische autoâ&#x20AC;&#x2122;s. De harmonische problemen met PV. De aansluiting van warmtepompen. En blijft u zitten met vragen? Mail ze gerust zonder extra kosten naar de redactie onder leiding van prof. dr. ir. J.F.G. (Sjef) Cobben en ir. D.A.M. (Danny) Geldtmeijer. Een abonnement op Kennisbank Duurzame Energie kost u 250 euro per jaar. Dat is weinig geld voor twee topexperts op uw loonlijst. Bel nu (070) 30 46 742 en profiteer van Cobbens vakkennis.

Kennisbanken. Daarmee haalt u dĂŠ experts in huis.

kennisbanken.nl/duurzameenergie

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Kunststof als verantwoorde materiaalkeuze Tosca Vissers

Omdat duurzaamheid en milieu een essentiële rol spelen in de bouwketen, laat de industrie van kunststof leidingsystemen steeds vaker van zich horen. En terecht. Door zich in te spannen om epc’s te verlagen en materialen te recyclen, laat deze industrie zien dat ze fors bijdragen aan de reductie van de CO2-uitstoot.

Gabriel Spruijt, algemeen directeur van DYKA.

DYKA kunststof leidingsystemen uit Steenwijk toont aan dat het op een verantwoorde manier duurzaam bouwmaterialen produceert.

Het bedrijf richt zich op bouw-, installatie- en infraprojecten. Kunststof zoals polyvinylchloride (pvc) polyetheen (pe) en polypropyleen (pp) gaan decennialang mee en zijn veilige en betrouwbare bouwmaterialen voor rioleringssystemen, gas- en waterleidingen en voor beschermbuizen van elektriciteitskabels. Volgens Gabriel Spruijt, algemeen directeur van DYKA, betekent duurzaam dat het bedrijf wil bijdragen aan het verduurzamen van de markt. “Daarom focussen we ons ook sterk op het voorkomen van verspilling van bouwtijd en bouwmaterialen en op het hergebruik van materialen”, legt hij uit. Kunststof leidingen zijn prima te recyclen, maar gaan zeker 100 jaar mee. “Om verspilling tijdens de bouwfase zoveel mogelijk te voorkomen, hebben we het DYKAPreFit concept bedacht, dat voordelen biedt voor de hele bouwkolom”, zegt Spruijt.

Het is een industrieel en flexibel bouwsysteem met pasklare buiselementen en vooraf gemonteerde inlaten, dat bij de aanleg van de buitenriolering foutgevoelige en tijdrovende werkzaamheden sterk vermindert. “Omdat de leidingen al op lengte zijn gemaakt en zijn voorzien van vooraf gemonteerde inlaten, kost het minder tijd om ze te installeren. Dat scheelt niet alleen in fouten en faalkosten, maar ook in overlast voor omwonenden”, geeft Spruijt aan. “Daarnaast

Leidingen met vooraf gemonteerde inlaten.

ondersteunt DYKA klanten die met BIM werken.

Vrijwel alle producten zijn verkrijgbaar in 3D-objecten waarmee installateurs en aannemers kunnen rekenen en tekenen. Dankzij BIM kunnen faal- en ontwerpkosten worden verminderd”, zegt Spruijt.

Uniek inzamelingssysteem DYKA is lid van BureauLeiding, brancheorganisatie en kenniscentrum voor de Nederlandse kunst-

stofleidingenindustrie. BureauLeiding heeft met haar leden een uniek inzamelingssysteem opgetuigd, het Buizen Inzamelsysteem (BIS) voor gebruikte kunststof leidingen. Kunststof leidingafval, dat vrij komt bij sloop- of renovatieprojecten van woningcorporaties bijvoorbeeld, wordt verzameld in BIS-containers, die bij een bouwproject worden geplaatst. Van dit afval worden vervolgens nieuwe leidingen gemaakt.

“Vooral pvc-buizen en kozijnen zijn uitstekend te recyclen en dat bespaart grondstoffen”, zegt Roger Loop, directeur van Bureau Leiding.

“Vaststaat dat het afval van kunststof leidingen beperkt is. Toch wordt jaarlijks in Europa 440.000 ton pvc-afval ingezameld via VinylPlus, een samenwerkingsverband van de Europese pvc-industrie. De leden van BureauLeiding, zoals DYKA, zijn koploper als het gaat om het inzamelen en recyclen van kunststofafval, omdat zij zich al ruim 20 jaar inspannen om de keten sluitend te maken. Zij zien erop toe dat kunststof leidingen opnieuw worden gebruikt voor duurzame toepassingen.

Loop noemt als voorbeeld de 3-laags buis, die grotendeels uit ingezameld pvc-recyclaat bestaat.

“PVC heeft een vrijwel oneindige levenscyclus want het kan circa zeven keer worden gerecycled.

Dat maakt dit kunststof tot een eindeloos en duurzaam product”, aldus Loop.

Pasklare buiselementen maken het een flexibel bouwsysteem.

15

16

d u u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Pioniersgeest Wubbo Ockels leeft voort in Groene Grachten Peter de Lange

Monumenten zijn lastig te verduurzamen objecten.

Hun ouderdom en unieke constructie maakt ze ongeschikt voor standaardoplossingen.

Maar energiebesparende maatregelen zijn zeker niet onmogelijk. De Groene Grachten, een initiatief van de onlangs overleden milieupionier Wubbo Ockels, bewijst het door historische grachtenpanden in Amsterdam met succes te vergroenen. Ockels’ innovatiedrang blijkt aanstekelijk. Andere monumentrijke steden informeren nieuwsgierig hoe de hoofdstad zijn erfgoed voor de toekomst probeert veilig te stellen.

oprichtte. Rademaker werkte ook mee aan een pilotproject om vijf rijksmonumenten aan de Nieuwe Prinsengracht te restaureren en te verduurzamen.

Kennispartners

De stichting De Groene Grachten ontstond in de marge van het evenement waarmee Amsterdam in 2013 het 400-jarig bestaan van zijn grachtengordel vierde. Ockels keek naar de toekomst en wierp de vraag op in welke conditie monumentale grachtenpanden over 400 jaar zullen verkeren.

Dit op tastbaar resultaat gerichte project maakt duidelijk dat de stichting het niet bij woorden alleen wil laten. “We wilden niet het risico lopen dat we in onze idealen blijven hangen,’’ zegt Rademaker. De Groene Grachten vond een zevental deskundige en invloedrijke partijen bereid hun naam onder de oprichtingsakte te zetten. Deze ‘’founding partners’’ zijn de gemeente Amsterdam, Search BV (projectbureau voor de bebouwde omgeving), netbeheerder Liander, Philips, VMW Taxand (fiscalisten en advocaten), Stadsherstel Amsterdam en Raedthuys (bio- en windenergie). Voorts heeft zich nog een zestal kennispartners aangesloten, te weten Royal HaskoningDHV, Tauw, Deerns, Waternet, Liandon en Emma architecten.

“Als je dit historisch bezit bewoonbaar wilt houden, zul je er iets mee moeten,’’ stelt Jelle Rademaker. Hij maakt als industrieel ecoloog deel uit van het team enthousiaste jonge academici met wie Ockels De Groene Grachten

Diverse van deze partijen waren behulpzaam bij het aanpakken van het rijtje woonhuizen uit de achttiende en negentiende eeuw aan de Nieuwe Prinsengracht. Dit initiatief vereiste zowel creativiteit als moed, want de panden waren

Panden aan de Nieuwe Prinsgracht, gerestaureerd op initiatief van Groen Grachten. Foto: Cris Toala Olivares

sterk verwaarloosd. “De klimop groeide door de ramen naar binnen,’’ vertelt Rademaker. Maar juist een dergelijke lastige opgave paste goed bij Ockels. “Wubbo zocht altijd het hoogst hangende fruit. Zijn filosofie was: als je moeilijke dingen tot een goed einde weet te brengen, dan gaat daar een grote inspirerende kracht vanuit.’’

Onlangs werd het eerste pand opgeleverd.

Uitgekiende isolatie, ventilatie en verwarming hebben de woning van energielabel G naar A gebracht. Een bijzondere voorziening is de vloerverwarming die op een luchtwarmtepomp werkt en voor een constante aangename temperatuur zorgt.

Met De Groene Menukaart probeert de stichting monumentenbezitters te stimuleren dit voorbeeld te volgen. De menukaart is een interactieve tool die kan helpen passende oplossingen voor verduurzaming van hun monument te vinden.

Desgewenst kan de stichting adviezen op maat leveren en het uitvoerende werk begeleiden.

Alle inkomensklassen Aan zo’n praktisch hulpmiddel blijkt grote behoefte te bestaan. In de eerste week na de publicatie op internet trok de menukaart 1200 bezoekers. De stichting hield er tot nu toe

17

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Interieur van een pand aan de Nieuwe Prinsengracht. Foto: Cris Toala Olivares

een vijftiental opdrachten aan over uit zowel particuliere als zakelijke kring. Er is bijvoorbeeld een studentensociëteit die een drietal monumentale panden wil verduurzamen. Of een kantoor dat met infrarood verwarming, een zonneboiler, led verlichting, aangepaste ventilatie en een sedumdak vorm wil geven aan zijn groene ambities.

mogelijkheid het snel te realiseren. Vaak blijkt de financiering een probleem. “Ondanks de voordelen die je van een groen dak hebt, betaalt de investering zich niet snel terug,’’ aldus Rademaker. Middels crowdfunding en donaties wordt nu een Fonds voor Daknatuur opgericht dat in de kosten kan bijdragen.

Rademaker bestrijdt dat De Groene Grachten zijn energie vooral steekt in welgestelde Amsterdammers die zich de luxe en de status van een groene woning kunnen veroorloven.

“Veel onderdelen van een verbouwing zijn gewoon comfortwensen. Het tocht in huis of de kamers zijn slecht te verwarmen wegens hoge plafonds. Zulke zaken raken direct aan duurzaamheid. Wij werken voor alle inkomensklassen. We zijn ook in gesprek met oud-krakers.

En de gerenoveerde woningen aan de Nieuwe Prinsengracht worden verhuurd in de vrije sector. Dat zijn geen woekerprijzen die alleen de elite zich kan veroorloven.’’

Dakvergroening is ook een activiteit van de stichting waaraan iedere Amsterdammer kan meedoen. Doelstelling is een oppervlak van één hectare aan platte daken met bitumen te veranderen in een natuurgebied op niveau met eetbare gewassen, struiken en zelfs bomen.

Groen vangt fijnstof af, zorgt voor verkoeling, reduceert CO2, dempt geluid en werkt als waterbuffer. De geestdrift waarmee op dit plan wordt gereageerd staat echter haaks op de

Ook zonnepanelen zouden een welkom onderdeel van vergroening van de grachtengordel zijn.

Maar tot zijn spijt moet Rademaker vaststellen dat strenge regelgeving dit verhindert. “Maximaal dertig procent van een schuin monumentendak mag met panelen worden belegd, terwijl de legeskosten duizend euro bedragen. De gemeente zou daar best wat soepeler in mogen zijn. Tenminste in gevallen waar de historische waarde niet wordt aangetast omdat je de panelen vanaf straatniveau niet ziet. We blijven aandringen op verruiming van de mogelijkheden.’’

Na Ockels’ overlijden is Maurits Groen aangetreden als inspirator en motivator van De Groene Grachten naast stichtingsbestuurder Marjan Minnesma. De stichting exporteert zijn kennis en activiteiten sinds kort ook naar andere steden.

Utrecht heeft advies gevraagd over de verduurzaming van monumenten in het centrum en oude forten buiten de stad en ook Leiden en Delft tonen belangstelling voor de door Wubbo Ockels bedachte aanpak. “We zijn voorlopig nog wel even bezig,’’ zegt Jelle Rademaker met gevoel voor understatement.

Historische waarde

Groene daken in Amsterdam. Foto: Richard Mouw

Ingezonden mededeling

Kadastergegevens ondersteunen Energieloket gemeente De gemeenten Olst-Wijhe en Raalte hebben een Energieloket opgezet om woningeigenaren te stimuleren om energiebesparende maatregelen te treffen. Kadastergegevens helpen de gemeenten om de buurten te vinden met de hoogste kans op energiebesparing. Zo kunnen de gemeenten de woningeigenaren gericht benaderen.

De gemeenten Olst-Wijhe en Raalte hebben gezamenlijk een Energieloket opgezet om particulieren en bedrijven te helpen bij het uitvoeren van energiebesparende maatregelen in woningen. Met het Energieloket leveren beide gemeenten niet alleen een bijdrage aan hun duurzaamheidsbeleid.

Ook steunen ze woningbezitters om te komen tot een comfortabelere woning met een lagere energierekening. Dit sluit nu ook goed aan bij de rol van gemeenten bij het SER Energieakkoord. Hiervoor maakten ruim veertig organisaties afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid.

welke informatie nodig is om de juiste doelgroep te vinden. Deze doelgroep kenmerkt zich door een combinatie van indicatoren. Het resultaat is een veelkleurig kaartje waarin per buurt de kans op energiebesparing van koopwoningen is aangegeven. In verschillende kleuren zijn de buurten aangegeven waar een gerichte benadering van woningeigenaren een relatief hoog, of juist relatief laag effect zal hebben.

Buurten in kaart De scores per buurt kwamen tot stand op basis van fysieke, economische en leeftijdkenmerken. Het Kadaster combineerde hiervoor gegevens van zichzelf en van andere organisaties. Bouwjaar, woningtype, energie-index en leeftijd van de eigenaar werden gekoppeld aan CO2-uitstootgegevens van het CBS en indicaties van terugverdientijd van Agentschap NL.

Gemeenten kunnen aanpak bepalen Voor de gemeenten Olst-Wijhe en Raalte geeft deze methode een goede richting aan. Zo verwachten de gemeenten dat woningeigenaren in de leeftijdscategorie 50 - 64 jaar het meest genegen zijn om maatregelen te treffen. Ook is duidelijk geworden waar een buurtgerichte aanpak effectief is en waar de gemeenten inwoners beter individueel kunnen benaderen.

Hoe vind je de doelgroep?

Samen verder innoveren

Het feit dat de investeringen zich pas op termijn terugbetalen, zal veel woningeigenaren niet direct tot actie aanzetten. Met gerichte communicatie willen de gemeenten hen over de drempel helpen. Het effect van zoâ&#x20AC;&#x2122;n campagne is natuurlijk het grootst als deze zich richt op een doelgroep die nog maar een klein zetje nodig heeft om tot maatregelen over te gaan. Maar hoe vind je die doelgroep?

Natuurlijk zijn de omstandigheden in iedere gemeente of regio anders.

Per situatie zal de informatiebehoefte moeten worden bepaald. Vaak hebben gemeenten een deel van de gegevens zelf in huis en zijn er combinaties mogelijk met andere registraties. Samen met het Kadaster bekijkt een gemeente hoe ze aan de juiste informatie komt en hoe deze in het rekenmodel wordt ingepast. En zo bewijst een creatief product-idee al doende zijn waarde. Een voorbeeld van de manier waarop het Kadaster technologische ontwikkelingen wil blijven benutten om te blijven voldoen aan de verwachtingen van zijn klanten.

Energiebesparingskansen Om die vraag te beantwoorden, besprak het Kadaster met de gemeenten

www.kadaster.nl/energie

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Galerijflats in modern jasje Tosca Vissers

Coil coat geveldelen worden de laatste jaren steeds vaker in renovatieprojecten van woningen toegepast. Dat is niet alleen vanwege het fraaie eigentijds uiterlijk, dit soort aluminium gevelbekleding is namelijk efficiënt toe te passen, duurzaam en budgettair zeer aantrekkelijk.

Bij een grootonderhoudsproject van galerijflat De Meiberg in Nijmegen, dat half juni is opgeleverd, is de complete schil gerenoveerd. “Deze schilrenovatie is niet alleen bedoeld om het gebouw een nieuwe uitstraling te geven, maar ook om het gebouw energetisch beter te laten presteren”, zegt Ton Gerrits, manager Wonen van WoonGenoot. “We hebben deze galerijflat op orde gemaakt om de woningen voor de komende 30 jaar weer in de exploitatie te zetten”. Gerrits vertelt dat de bewoners, senioren, zeer te spreken zijn over de renovatie. Tijdens deze renovatie zijn de kopgevels voorzien van aluminium composiet gevelbekleding met een coil coat toplaag van Alucupal, waarmee de flat in een modern jasje is gestoken. Het veertig jaar oude gebouw bestond oorspronkelijk uit drie aparte gebouwen van zeven, zes en vijf verdiepingen hoog. In een

Galerijflat De Meiberg in Nijmegen voor en tijdens de renovatie.

eerdere renovatie zijn deze drie flats aan elkaar gekoppeld via een plint. Het hele flatgebouw bestaat uit 161 appartementen.

De Alucopal aluminium gevelplaten zijn op maat gezaagd en voorzien van boorgaten en schroeven om het materiaal snel tegen het bestaande, geïnspecteerde houtenregelwerk van de gevels te monteren. Mark Thijsen is projectleider bij KlokBouw uit Nijmegen, de aannemer die het renovatieproject voor WoonGenoot heeft uitgevoerd. “Vanwege de chique uitstraling en het kostentechnische aspect is voor deze gevelplaten gekozen”, zegt Thijsen. “Ze zijn tegen de gevel geschroefd en niet gelijmd, waardoor de platen mechanisch goed zijn geborgd. Na onderzoek in het voortraject, bleek de achterconstructie van het houten regelwerk nog in uitstekende staat te zijn, zodat ze zonder risico voor windbelasting toegepast konden worden”, geeft Thijsen aan.

Eindeloos recyclebaar “De Alucopal gevelplaten vaker worden toegepast als een duurzame en onderhoudsarme renovatieoplossing bij dit soort appartementencomplexen”, vertelt Gerard Berenschot, project-

manager bij Alucopal, een bedrijfsonderdeel van gevelbe-platingfabrikant Plastica. “De geveldelen bestaan uit twee 0,5 mm dikke aluminium platen, voorzien van een colour coat toplaag, die in allerlei kleuren en vormen te leveren zijn.

Hiertussen zit een brandvertragende kunststof kern met een mineraalgehalte van 70%. Deze platen zijn uv- en weersbestendig en hebben een hoge sterkte en stijfheid om windbelasting op te kunnen vangen.

Dit gevelplatensysteem ventileert waardoor de condens en vochtigheid achter de platen opdroogt. “Aluminium is op zich al een duurzaam product. Het is eindeloos recyclebaar zonder dat de kwaliteit van het materiaal verslechtert”, zegt Berenschot. Het aluminium is van oude, gebruikte gevelplaten af te halen en kan opnieuw worden versmolten tot een nieuwe plaat. “Onze coils bestaan voor 80% uit gerecycled aluminium.

Producten van Plastica, zoals Alucopal, worden verantwoord geproduceerd en verwerkt, om zo min mogelijk bouwafval te veroorzaken. Kortom, onze producten sluiten prima aan op een bouwketen die duurzaamheid als uitgangspunt neemt”, aldus Berenschot.

19

Windenergieprojecten

Vanaf het moment dat de eerste windmolens een plaats kregen in het Nederlandse landschap houdt Raedthuys zich bezig met de ontwikkeling van windenergieprojecten. In samenwerking met grondeigenaren - voornamelijk agrariërs - en gemeenten heeft Raedthuys Windenergie inmiddels bijna 60 windmolens gebouwd. Deze molens zijn goed voor 93,3 megawatt geïnstalleerd vermogen en produceren voldoende groene stroom om circa 48.000 huishoudens jaarlijks van elektriciteit te voorzien. Binnen haar windenergieprojecten zoekt het bedrijf altijd naar mogelijkheden voor financiële participatie, bij overheden, commerciële

partijen en omwonenden. Op die manier kan iedereen profiteren van het project en een actieve bijdrage leveren aan duurzame energie. Onlangs sloten Raedthuys en Suiker Unie een samenwerkingsverband voor realisatie van vier windmolens op het terrein van de suikerfabriek in Dinteloord. De molens van Windpark Nieuw Prinsenland leveren naar verwachting 36,2 miljoen kilowattuur (kWh) per jaar op, goed voor ongeveer 10.650 huishoudens. Het windpark levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de opwekking van duurzame energie op bedrijventerrein Nieuw Prinsenland, waar Suiker Unie mede-initiatiefnemer van is. Raedthuys gaat nu aan de slag met de voorbereiding van de bouw. Naar verwachting start deze begin 2015.

Meerderheid gebouwbeheerders kan 25% besparen op klimaatbeheersing Tot nu toe richtten wetgeving en diverse duurzaamheids labels in de koelsector zich vooral op het gebruik van minder belastende gassen en installaties. Met de EPBD-aircokeuring (zie kader) ligt de nadruk op het goed laten functionéren van koelinstallaties, ook in combinatie met het gebouw. Hoe zorg je ervoor dat die duurzame installatie ook daadwerkelijk duurzaam functioneert? En daarbij ook maximaal rendement oplevert voor het gebouw en de mensen die daarin werken.

25% energiebesparing Dat de EPBD-aircokeuring geen overbodige luxe is, bewijst TNO onderzoek uit 2006 dat helaas nog steeds actueel is: in 70% van de gebouwen functioneert de klimaatinstallatie niet optimaal.

Gemiddeld is op deze installaties 25% energiebesparing mogelijk. Door deze installaties te optimaliseren vermindert het energiegebruik én wordt het comfort verhoogd.

EPBD: Energie Performance of Buildings Directive (Regelgeving energieprestatie van gebouwen). Sinds 1 december 2013 moeten airconditioningsystemen met een totaal opgesteld koelvermogen op gebouwniveau van meer dan 12 kW, iedere vijf jaar worden gekeurd. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de eigenaar of beheerder van een gebouw. Het gaat bij de EPBD-aircokeuring vooralsnog om comfortkoeling. Koel- en vriescellen vallen bijv. nog niet onder deze regeling.

Goed advies bespaart energie STEK-gecertificeerde installateurs zijn als geen ander toegerust om koelinstallaties te beoordelen, in relatie tot het gebouw waarin ze functioneren. Daarbij staan STEK-gecertificeerde bedrijven aantoonbaar voor kwaliteit, duurzaamheid en veiligheid. STEK ziet hier op toe.

STEK: Stichting Emissiepreventie Koudetechniek maakt zich al 20 jaar hard voor vermindering van directe en indirecte emissie. Via onafhankelijke keuringsinstanties toetsen we periodiek of STEK-gecertificeerde bedrijven in bedrijfsvoering en praktijk blijven voldoen aan de eisen. Ook adviseren we de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland / het ministerie van Infrastructuur en Milieu over diplomering van monteurs.

STEK-gecertificeerde bedrijven zorgen er bij EPBD-aircokeuringen voor dat: • uw installatie energiezuiniger functioneert; • de energiekosten lager worden; • er minder storingen zijn; • er een beter klimaat is voor de mensen in het gebouw; • u zonder zorgen voldoet aan alle (milieu) wetgeving.

U vindt STEK-gecertificeerde bedrijven op www.stek.nl.

STEK-adviesdiensten Wilt u op strategisch niveau eens doorpraten over een efficiënte inbedding van de regelgeving in uw bedrijf? STEK biedt u daarvoor haar adviesdienst. Specialisten op het gebied van het functioneren van de combinatie ‘installatie – gebouw – gebruiker’. Ze hebben uitgebreide kennis van de F-gassen en EPBD-regelgeving en geven u realistische en doelgerichte adviezen.

Meer informatie? Mail naar advies@stek.nl of kijk voor alle informatie op www.stek.nl.

STEK-gecertificeerde bedrijven zorgen voor duurzame energiebesparing (foto: Air-Innovations Airconditioning & Klimaattechniek)

Outstanding performance www.ovg .nl

Het is mogelijk: een modern gebouw, veel glas, een hoog atrium gecombineerd met een hoge duurzaamheidseis en een laag energieverbruik.

Een gezond gebouw met het hoogste comfort voor de gebruiker. OVG behaalde als eerste in Nederland het ‘B R E EAM - N L Outstanding’ ontwerpcertificaat. Ontwerp en duurzaamheid, tot het maximale geperfectioneerd. www.the-edge.nl

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing DVM S De beste verwarmingsprestaties in de markt!

Gemakkelijk en eenvoudig: toegang tot de gehele installatie.

z DĂŠ energiezuinige totaaloplossing voor verwarmen en koelen z Verbazingwekkend hoge rendementen z Balansunit met warmteterugwinning z 7RSNODVVH HQHUJLH HĆŻ FLĂ&#x201E;QW

â&#x20AC;˘ Warmtepompen ERV WTW ventilatie (QHUJLH HĆŻ FLĂ&#x201E;QW YHQWLOHUHQ ]RQGHU YRRUYHUZDUPLQJ z *HHQ HOHNWULVFKH YRRUYHUZDUPLQJ RI FRQGHQVZDWHUDIYRHU QRGLJ z 8LWZLVVHOLQJ YDQ ZDUPWH HQ YRFKW z 9RRU]LHQ YDQ XQLHNH ) ĆŤ OWHUV z Vraaggestuurd ventileren

â&#x20AC;˘ WTW ventilatie Eco Heating System Duurzaam en milieuvriendelijk verwarmen en koelen! z (HQ OXFKW OXFKW HQ HHQ OXFKW ZDWHU warmtepomp in ĂŠĂŠn z =HHU JHVFKLNW DOV ODDJ WHPSHUDWXXUV verwarming z 3URGXFWLH YDQ VDQLWDLU ZDUP ZDWHU z 9HUNULMJEDDU LQ HĆŻ FLĂ&#x201E;QWH XLWYRHULQJHQ

â&#x20AC;˘ Airconditioning

www.samsung-klimaat.nl

SAUTER moduWeb Vision: Openheid die bijdraagt aan duurzame energie efficiĂŤntie s 6ISUALISATIE MOGELIJK VAN ALLE VIA "!#NET )0

AANGESLOTEN INSTALLATIES s -ET ELKE WEBBROWSER TE BEDIENEN s )NFORMATIEVE DYNAMISCHE BEELDPLAATJES s /VERZICHTELIJKE LIJSTEN EN DUIDELIJKE GRAl EKEN

Kapitaal genereren door na-isoleren U wilt uw pand energiezuiniger maken? Voldoen aan de steeds strengere EPC-norm?

Kies dan voor slimme thermische na-isolatie. Na-isoleren met Faay-wanden biedt meer comfort bij een lager energieverbruik. Dat is goed voor u. Goed voor het milieu. En goed voor uw portemonnee! Bel (0347) 37 66 24 of kijk op faay.nl.

s 'ECENTRALISEERD INSTALLATIEBEHEER s !UTOMATISCHE MELDING VAN BERICHTEN EN ALARMEN

www.sauter-controls.nl onuitputtelijke brandwerend snel te grondstoffen monteren

geluidwerend schroefvast

thermisch isolerend

dubo

Systems Components Services Facility Management

FAA3028 adv kapitaal 130x190.indd 1

17-03-14 13:32

Belangrijkste voordelen CoolStart kranen: • Automatisch tot 60% energie besparen • greep in middenpositie geef t koud water • EcoSmar t waterdoorstroom standaard 5 l/min • verlenging levensduur warmwater voorziening • maximale warm water temperatuur vooraf instelbaar • geen meerprijs De nieuwe, aantrekkelijk geprijsde Hansgrohe kranenserie Logis biedt optimaal gebruikscomfor t en bespaar t water, energie en kosten. De Logis wastafelkranen zijn dankzij de waterbesparende EcoSmar t en energiebesparende CoolStar t technologieën en aantrekkelijke prijs zeer geschikt voor inzet in projecten zoals (sociale) woningbouw of semi-openbare ruimtes.

Meer informatie: pro.hansgrohe.nl.

Exclusief in uitstraling en duurzaamhied Alucopal® biedt perfectie in gevelbekleding. De weerszijden van het plaatmateriaal zijn voorzien Plastica is dé specialist in decoratief en duurzaam plaatmateriaal. Met onze jarenlange kennis en ervaring staan we garant voor absolute topkwaliteit en een hoog serviceniveau. Zo werken we Plastica is dé specialist in gericht aan het realiseren van decoratief en duurzaam al uw ontwerpwensen. plaatmateriaal. Met onze jarenlange kennis en ervaring H O Ugarant T staan we voor abso-

van een gecoate aluminium toplaag. Verkrijgbaar in brushed, aluminium, metallic en hoogglans.

Door de bijzonder hoge duurzaamheid is Alucopal uitermate geschikt voor gevelbekleding.

Toegepast als vlak paneel of cassette. Het materiaal is eenvoudig te verwerken in vele vormen.

Alucopal geeftin deuitstraling gevel een extra en dimensie en maakt creaties compleet. Van inspiratie tot realisatie.

Exclusief duurzaamhied

www.alucopal.com Alucopal® biedt perfectie in gevelbekleding. De weerszijden van het plaatmateriaal zijn voorzien van een gecoate aluminium toplaag. Verkrijgbaar in brushed, aluminium, metallic en hoogglans.

Door de bijzonder hoge duurzaamheid is 92 Alucopal gevelbekleding.

Industrieweg | Waalwijk |uitermate Tel. +31(0)416geschikt 67 24 00 | voor www.plastica.nl Toegepast als vlak paneel of cassette. Het materiaal is eenvoudig te verwerken in vele vormen.

Alucopal geeft een extra dimensie en maakt compleet. Van inspiratie tot realisatie.

K U N S Tde S Tgevel OF STEEN M E creaties TAAL

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

25

Bevlogen aannemer blijft pragmatisch Thomas van Belzen

Twee fotografen wilden op één en dezelfde dag in het voorjaar van 2014 kiekjes maken van Gijs Spruijt. De directeur van Nieuwenhuizen Daandels Bouw was net gekroond tot de meest duurzame bouwer en stond in de belangstelling van meerdere vakbladen. “Dat is niet echt duurzaam”, reageerde de Brabander op de twee verzoeken. Hij maakte een deal. Eén fotograaf zou foto’s maken.

Op een industrieterrein in Uden zocht ik Gijs Spruijt op. Hij viel vaker in de groene prijzen en bouwde onder meer de Brabantwoning; een betaalbaar, natuurvriendelijk, gezond en energiezuinig sociaal huurhuis, met de laagst gemeten energieprestatiescore tot nu toe: een epc van min 0,29 waar een epc van 0,6 de norm is.

Drie keer raden wie de architect was: Renz Pijnenborgh.

Zakendoen met deze bevlogen architect was lang niet altijd even makkelijk, zei de man die sinds kort wist waar Abraham de mosterd vandaan haalt. Zo moest en zou de woning worden geïsoleerd met vlas en hennepwol. Op zich was dat het probleem niet. Spruijt moest plastic gebruiken om vochtvorming te voorkomen.

“Plastic? Geen denken aan”, bromde de architect.

“We moeten toch goed bouwen”, reageerde Spruijt. “Anders gaat het rotten.”

Wie niet sterk is moet slim zijn. Er kwam een oplossing. De aangeleverde hennepwol zat in plastic verpakt. De aannemer stelde voor om dat te gebruiken. Het was er nu toch al en op deze manier kon het worden hergebruikt. “Dat vond Renz goed.”

Spruijt wilde maar aangeven: duurzaam bouwen is soms ook pragmatisch handelen. Toen Nieuwenhuizen Daandels 45 jaar geleden werd opgericht, richtte het bouwbedrijf zich vooral op stallen. Maar van het een kwam het ander. De aannemer sloot deals met boeren, kocht grond van ze op om daar vervolgens woningen op te bouwen. Projectontwikkeling was nog geen woord.

Spruijt werd acht jaar geleden aangesteld als statutair directeur. Nieuwenhuizen Daandels was net verkocht aan een ander familiebedrijf: Van der Ven. Omzet 150 miljoen euro, terwijl Spruijt tussen de 25 en 30 miljoen euro per jaar omzet.

De man, met het kapsel van Wouter Bos, de sympathieke uitstraling van Tony Blair en het accent van een man uit Uden, kwam uit de ziekenhuisbouw. Als het gaat om woningen had hij alleen ervaring als consument. En die viel tegen.

“Dat moest anders kunnen”, dacht hij. “Het gaat hier wel om de grootste aankoop in een mensenleven.”

Waarom was ik hier? Er was een connectie met Renz Pijnenborgh. Ik was hier ook om een andere reden: Spruijt mocht zich sinds februari 2014 namelijk de meest duurzame bouwer van Nederland noemen. Ondanks de energiebesparingshype en het in 2013 gesloten Nationale Energieakkoord was ook deze gastheer kritisch: “De focus op het energievraagstuk is te beperkt”, zei hij. “Nu komt er een isolatiegolf op gang, maar de opgetuigde fondsen zijn vooral bedoeld voor de bestaande woningvoorraad. Bij nieuwbouw kijkt de ontwikkelaar alleen naar de energieprestatie-eisen. Om zo goedkoop mogelijk te bouwen

past hij allerlei trucs toe. Dat noem ik geen duurzaam bouwen.”

Materiaalgebruik moet meer aandacht krijgen, ging hij door. “De bergen afval die wij produceren. Duurzaam bouwen is nu synoniem voor energieverbruik. Nogmaals, die scope is veel te beperkt. Nog steeds sluiten we allemaal gasketels aan, terwijl we zeggen dat het gas over 30 jaar op is. Prijzen van gas zullen skyhigh gaan. Waarom maken we woonwijken niet all electric?”

Drie keer zei hij het: ik ben geen wereldverbeteraar. Als woningbouwer heeft hij wel een verplichting, vindt hij. “Ben je op een goede, duurzame manier bezig? Of doe je wat je al 60 jaar deed? Uiteindelijk zijn wij als bouwers grote vervuilers. Als aannemer kun je het verschil maken.”

Hoeveel bouwers zo denken, is de vraag. Meestal wijzen zij naar de geldschieter. Als die niet bereid is te investeren in de toekomst, houdt het op.

Oud-minister Cramer voelde dat haarfijn aan en promootte duurzaam bouwen in 2009 met het programma ‘Excellente gebieden’. Het mocht niet baten: weliswaar stroomden de aanmeldingen binnen en kregen negentien gemeenten subsidie, veel van de ambities bleven ambities.

Het is waar, de crisis gooide roet in het groene eten. Maar idealen sneuvelden ook omdat projectontwikkelaars zich weigerden te confirmeren aan de hogere prestatie-eisen die gemeenten hen oplegden: het zou te duur worden.

Spruijt schudde zijn hoofd. Hij baalt er nog steeds van. Met het excellente gebied Velmolenbuiten boekte hij wel succes. De beloofde aandacht, de beloofde kennisdeling van dit programma bleef echter uit. “Ik hoor er nooit meer wat van.” De aannemer haalde het onderste uit de kan. Hij spoorde leveranciers aan met de beste producten te komen en zette sommigen zelfs aan tot productverbeteringen: “Wij wilden het maximale uit de prijsvraag halen en wilden honderd procent zeker weten dat niemand het beter zou doen dan wij.”

De kracht van de 70 woningen in Velmolenbuiten is volgens Spruijt de levensloopbestendigheid. De woningen kunnen simpel worden aangepast aan veranderende behoefte, levenssituatie en gezinssamenstelling. Vergunningen voor toekomstige aanbouwen of garages zijn al verzorgd door de aannemer. De huizen zijn verder zo gebouwd, dat een verbouwing gepaard kan gaan zonder containers vol troep: “kit, pur en metselwerk”. Dat is lang niet alles: de woningen in Velmolenbuiten verbergen meerdere geheimen…

Dit verhaal is een onderdeel uit het boek “Duurzaamheidsoorlog” dat in september van dit jaar verschijnt. Wilt u weten hoe dit verhaal afloopt?

Wilt u weten hoe een simpele deurbel de ogen van mensen kan openen? Wilt u weten hoe de regels van de overheid werken en kunnen uitwerken? Bestel het boek dan nu met een mooie korting via: https://www.bimmedia.nl/duurzaamheidsoorlog.html

Over het boek Duurzaamheidsoorlog beschrijft de voordurende confrontaties in de bouw tussen gevestigde belangen en milieuambities. Al sinds 1989 probeert de overheid tevergeefs eisen te stellen aan duurzaam materiaalgebruik. Anno 2014 lijkt duurzaam bouwen vooral duurder bouwen en is er miljoenen vierkante meter aan leegstand.

Nieuwsgierig naar de oorzaken en gevolgen ervan, ging de auteur op onderzoek uit. Hij sprak met bouwers, lobbyisten, ecologische architecten, ambtenaren en politieke kopstukken als Dick Tommel en Jacqueline Cramer. De tientallen interviews maar ook vertrouwelijke documenten onthullen een voortdurende botsing van miljardenbelangen, bureaucratie en milieu-idealen. Komt er ooit een eind aan deze koude oorlog? Wat als deze voortduurt? En is er wel iets bereikt?

Over de auteur Thomas van Belzen heeft journalistiek gestudeerd aan Hogeschool Windesheim te Zwolle. Als politiek journalist bij Cobouw schrijft hij spraakmakende artikelen over onder andere het woningmarktbeleid, prestatiegericht bouwen, het energiebeleid en duurzaamheid.

Voor wie?

Dit boek is bestemd voor bouwprofessionals en bestuurders die bewust aan een betere toekomst werken. Maar het is ook interessant voor woonconsumenten. Het geeft namelijk antwoord op de vraag waarom consumenten nauwelijks inspraak hebben bij de grootste aankoop uit hun leven: hun woning.

Gegevens Titel Duurzaamheidsoorlog Auteur Thomas van Belzen ISBN 978 94 6245 081 3 Prijs € 24,95 (vroege bestellers betalen € 19,95) Omvang 176 pagina’s Verschijningsmaand september 2014

+ comfort + veiligheid + energiebesparen

Niko Home Control

toekomstgericht en zuinig wonen De traditionele elektrotechnische installatie in hedendaagse woningen veranderde de laatste 50 jaar weinig of niet. Niko brengt daarin verandering met Niko Home Control. Huisautomatisering perfect op maat van de bewoners. Een moderne elektrotechnische installatie waarmee veilig en comfortabel wonen en actieve energieopvolging en -besparing betaalbaar zijn voor iedereen. Niko Home Control stuurt alle elektrische functies aan: verlichting, verwarming, ventilatie, rolluiken, zonwering, bewegingsmelders, … Met drukknoppen, een touchscreen en/of smartphone of tablet is bedienen kinderspel.

Niko Home Control is modulair en past zich moeiteloos aan de huidige én toekomstige behoeften van kopers en huurders aan.

Niko Home Control installeren doe je snel en eenvoudig, programmeren gebeurt intuïtief. Door vooraf ingestelde logica moet je geen dure programmering meer opnemen in je calculatie. Toekomstbestendig wonen? Automatiseer je woonprojecten met Niko Home Control.

PA-403-03

www.niko.nl/nikohomecontrol · tel. 0880 15 96 00 · sales@niko.nl

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Lokale initiatieven leveren veel op Jeroen Kreule

Wanneer Bart van der Ree tien jaar geleden op feestjes vertelde dat hij ‘iets met energie deed’, haalden de meeste mensen hun schouders op en veranderden ze – bij gebrek aan kennis en interesse- snel van onderwerp. Van der Ree voelde zich, wat werk betreft, jarenlang een echte buitenstaander.

Bart van der Ree.

Hoe anders gaat het er tijdens feestjes anno 2014 aan toe, glimlacht hij. “Sommigen laten trots metertjes zien waarop staat hoeveel kilowattuur hun zonnepanelen hebben opgeleverd. Ze vertellen over isolatiemaatregelen, groene auto’s en groene stroom”, aldus Van der Ree, zelfstandig consultant en adviseur op het gebied van verduurzaming van de gebouwde omgeving. Hij wil er maar mee aangeven dat de kennis over en interesse in energiebesparende maatregelen bij het grote publiek langzaam aan het doordringen is. Eindelijk. “Was ik tien jaar geleden een roepende in de woestijn, nu voer ik geanimeerde gesprekken over deze onderwerpen. Natuurlijk krijg ik regelmatig vragen over hoe groen groene stroom nu eigenlijk is of hoe lang het duurt voor zonnepanelen geld opleveren, maar in zijn algemeenheid kun je zeggen dat de kennis op dit gebied enorm is toegenomen. Het wil niet zeggen dat we er al zijn. Via reclamespotjes, advertenties en andere kanalen weet iedere Nederlander intussen dat je je woning moet isoleren zodat die energierekening fors omlaag kan, maar nog steeds is 40 à 45 procent van de mensen niet tot actie overgegaan. Je bent gewoon een dief van je eigen portemonnee. Nederlanders zijn geen rationele consumenten.”

Initiatief Bart van der Ree, afgestudeerd in de energiefysica, is een van de grondleggers van de stichting Bredase Energie Services (BRES). BRES, dat zonder winstoogmerk werkt, is in 2012 ontstaan op initiatief van een aantal betrokken inwoners

Coky de Valk, lid van bewonersinitiatief Zandberg-Oost.

van Breda. De gemeente had net een voorlichtingscampagne afgerond op het gebied van duurzaamheid, maar enkele inwoners wilden doorpakken. Ze staken de koppen bij elkaar, wisselden ideeën uit, legden geld in en besloten een businessplan te maken. Van der Ree – toen nog werkzaam bij een adviesbureau – werd gevraagd om het businessplan te schrijven, tevens fungeerde hij als kwartiermaker.

“Precies op dat moment maakte minister Donner de Blok-voor-Blok regeling bekend. Die regeling kwam, vanwege de subsidie, als geroepen om BRES op te starten.”

Blok-voor-Blok is een pilot om woningen energiezuiniger te maken, verdeeld over meerdere projecten in het hele land. Binnen een project is het doel om 1500 à 2000 woningen, liggend in één gemeente, minimaal twee labelstappen te laten maken, dan wel op label B-niveau te brengen. Uiteindelijk zijn dertien projecten van start gegaan, onder meer in Breda.

Doel van BRES is grootschalige verbetering van de energieprestatie van woningen die gebouwd zijn tussen pakweg 1940 en 1980. De maatregelen bestaan uit isolatie van dak, gevels en vloer, vervanging van enkel glas door HR++ dubbelglas, vervanging van de oude CV-ketel en de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen of zonneboiler.

De start verliep matig, geeft Van der Ree toe.

“We hadden ons aanvankelijk gefocust op een wijk waarvan we dachten dat veel bewoners zouden meedoen, maar dat bleek niet het geval.

Achter een bureau kun je de mooiste plannen maken, maar de praktijk werkt vaak anders.

Vanuit een andere wijk bleek echter wel belangstelling: daar woonden mensen die bereid waren om te investeren in een energiezuinig huis. Ze benaderden ons, uiteraard zijn we gaan praten.

Om te slagen, is het cruciaal dat er pit in een wijk zit, dat je bewoners hebt die zich willen inzetten als ambassadeur. Dat is een waardevolle les voor ons geweest. Lokaal, bottom-up: dat is wat mij betreft ook de kracht van BRES. Ons contact met bewoners is persoonlijk en vertrouwelijk, absoluut noodzakelijk om het project te laten slagen.”

Intussen zijn veertig à vijftig van de gewenste 2000 huizen gerenoveerd. Van der Ree verwacht dat er aan het einde van dit jaar 300 woningen in Breda en omgeving zijn aangepakt. Lokale bouwbedrijven voeren de werkzaamheden uit,

Sjef Bakers, lid van bewonersinitiatief Zandberg-Oost.

BRES heeft de regie en ziet er op toe dat er kwaliteit wordt geleverd, dat er grootschalig kan worden ingekocht en dat bewoners zoveel als mogelijk worden ontzorgd.

Letterlijk blok voor blok renoveren is natuurlijk ideaal, maar daar is in de praktijk nauwelijks sprake van, beaamt Van der Ree. “Iedere bewoner, ieder huishoudboekje, ieder huis is anders.

Sommigen willen stap voor stap renoveren, anderen alles in een keer. Maar er zijn natuurlijk ook mensen die niet willen meedoen. Met andere woorden: het is maatwerk. Om maatwerk met hoge kwaliteit te leveren, is meer samenwerking nodig tussen bouwbedrijven. Dat lukt meestal nog niet goed. Hierbij roep ik de bouwwereld op om daar op in te springen: dat gebeurt veel te weinig. “

Coöperatie Om als bewonersinitiatief de lokale economie aan te jagen, heeft BRES onlangs een coöperatie opgericht. Naast het energiezuinig maken van woningen wil de stichting, samen met bewoners, de energiebehoefte van de stad lokaal opwekken, via wind en zon. Bewoners, lokale bedrijven en leveranciers kunnen allemaal lid worden.

Bewoners kunnen zo meebeslissen over de koers die BRES vaart, onder het motto ‘Het mooiste energiebedrijf ben je zelf!’. Zo zijn er plannen voor windturbines langs de A16 onder de naam A16 Wind(t), waarbij Bredase inwoners meeprofiteren van de opbrengsten.

Van der Ree gelooft sterk in lokale initiatieven, maar vindt ook dat het rijk en lokale overheden een belangrijke taak hebben om de grootschalige energietransitie tot een succes te maken. “We hebben sinds vorig jaar een Energie-akkoord, maar dat heeft een extra versnelling nodig. Op een aantal punten hapert het stimuleringsbeleid.

Vorig jaar heeft de overheid het btw-tarief voor renovatie en herstel van woningen verlaagd naar zes procent. Die verlaging geldt sinds 1 januari echter niet meer voor het aanbrengen van isolatie. Daar snap ik helemaal niks van.”

Ook zouden gemeentes zich veel beter moeten realiseren dat lokale initiatieven op het gebied van het verduurzamen van woningen veel oplevert. “Het geld dat je er in stopt, komt terug.

En meer. De lokale economie krijgt een impuls, de buurtcohesie neemt toe en de waarde van gerenoveerde woningen stijgt. Ik zou zeggen: pak die kans.”

27

Wonen zonder energierekening

vandaag al mogelijk Samen op weg naar energieneutraal Bent u actief in de renovatie- of nieuwbouwmarkt en staat u voor de uitdaging om onder de EPC-eis te blijven? Of heeft u de ambitie om labelstappen te maken? Als ontwikkelaar van innovatieve producten en systemen voor een optimaal binnenklimaat, helpt Itho Daalderop u het energieneutrale huis van morgen vandaag al toegankelijk te maken.

Nul op de nota, zoals de EPC-eisen in 2020 voorschrijven, is voor Itho Daalderop geen toekomstmuziek. Waarom wachten tot morgen als iets vandaag al mogelijk is? Onze producten op het gebied van verwarming, ventilatie, warm water en regeltechniek zijn bouwstenen voor een efficiĂŤnt en effectief binnenklimaat, tegen minimale kosten en energieverbruik.

Renovatie- en nieuwbouwsystemen Die visie is inmiddels een gezamenlijk streven geworden. Maar visie of niet, het krimpen van de voorraad traditionele energiebronnen dwingt ons allemaal om aan alternatieve oplossingen te denken. Een omslag voor ontwikkelaars, bouwers, corporaties en bewoners, waarbij we ons moeten houden aan labelstappen en EPC-reducties. Wij bieden systemen in de renovatie- en nieuwbouwsector die de eisen ruim voor blijven. Onze producten zorgen voor steeds meer rendement, lopen steeds vaker op duurzaam gewonnen elektriciteit en hergebruiken op slimme wijze elkaars lucht en energie. En zorgen voor een gunstige total cost of ownership (TCO) voor het totaalconcept.

Verduurzaming Verduurzaming komt met onze oplossingen in een stroomversnelling en is nu laagdrempeliger en bereikbaar voor iedereen. Verduurzaming is ook durven doen, innoveren en nieuwe technieken en concepten toepassen. En de uitdaging zien in het oplossen van schijnbare tegenstellingen. Zoals het beleven van een comfortabeler en gezonder binnenklimaat tegen minder kosten en energieverbruik. Volgens Itho Daalderop kan het. We zijn er zelfs al volop mee bezig.

We hebben bijvoorbeeld het GA verder concept en de 0,EPC formule, totaalplannen om samen het proces naar een energiezuinig huis te bewandelen. We werken mee aan De Stroomversnelling en we plaatsten al meer dan 5.000 warmtepompen â&#x20AC;&#x201C; om maar wat voorbeelden te noemen.

Co-denkers Itho Daalderop is dus allang niet meer alleen toeleverancier. We werken als co-denkers samen met bouwers en corporaties om mee te denken, te adviseren en te begeleiden in het proces naar een energiezuinige en comfortabele woning. Om de meest gunstige en duurzame oplossing te vinden die aan de energie-ambities voldoet. Maar vooral om samen die gezamenlijke doelstelling te bereiken: energieneutraal, betaalbaar bouwen en wonen voor iedereen toegankelijk maken. Nu al.

Meer informatie: www.ithodaalderop.nl/zakelijk

Your reliable partner

60% betere prestaties in lucht- en vuilafscheiding

Flamcovent Smart

Flamco Clean Smart

Flamcovent Clean Smart

De nieuwe lucht- en vuilafscheiders van Flamco zijn in alle opzichten slimme producten. Zo zijn ze compacter, lichter, zuiniger en nóg efficiënter en leveren de beste resultaten in de markt. En dat zonder extra belasting van de installatie. Daarom kunnen we met recht spreken van de nieuwe standaard in lucht- en vuilafscheiding.

• Afvangrendement tot 60% beter dan bij conventionele systemen.

• Laagste doorstroomweerstand in de markt en inzetbaar bij snelheden tot wel 3 m/s.

• Voldoen nu al aan de nieuwe eisen van de EU, de Europese Ecodesign richtlijn (ErP); energie-efficiëntieklasse IE4 conform IEC TS 60034-31 ed. 1.

www.flamcogroup.com

TONZON Vloerisolatie Regel het ook, net als wij.

Laat de winters dan maar komen.

Ga ook onbezorgd op vakantie en bestel nu alvast de beste vloerisolatie ter wereld, uitgevonden in Nederland.

Kijk op www.tonzon.nl voor meer informatie.

Of vraag direct online een gratis offerte aan.

Bellen kan via 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min).

www.tonzon.nl Profiteer nu van de gunstige zomerprijzen.

De stille kracht van ons complete ventilatiesysteem

DYKA AIR: slim, stil en energiezuinig Na de introductie van het revolutionaire ventilatiekanalensysteem DYKA AIR zijn inmiddels vele woningen voorzien van dit met DUBOkeur bekroonde systeem. En met nog meer woningen in opdracht kunnen we gerust spreken van een groot succes.

Tijd om verder te vernieuwen. Want naast de kunststof ventilatiekanalen levert DYKA ook een slimme ventilator. Daarmee evolueert DYKA AIR tot een totaaloplossing voor woonhuisventilatie. Met een EPC-winst tot 0,21!

Maar vooral een optimaal binnenklimaat voor de gebruiker. De nieuwe DucoBox Focus benut de aerodynamische vormgeving van DYKA AIR maximaal,

zonder energie te verspillen. Met CO2- en vochtsensoren en gepatenteerde regelkleppen is het systeem vraaggestuurd, stil en energiezuinig.

Dat maakt de DucoBox de perfecte motor voor het DYKA AIR ventilatiesysteem in elke woning. De robuuste kunststof kanalen zijn makkelijk op de bouwplaats door elke installateur op maat te maken. Desgewenst levert DYKA ook direct vanaf tekening complete prefab sets op de bouwplaats.

Waarmee kunnen we u van dienst zijn?

Kijk voor meer informatie op www.dyka.nl/duco of bel DYKA voor een demonstratie: 0521-534911

Powered by DUCO

Bespaar 20 % met Smart Heating en:key ruimtetemperatuurregeling Q Q

Q

Q

Perfecte afstemming comforttemperatuur i.r.t. gebruik van de ruimte Zelflerend gebruikersprofiel door IR-aanwezigheidsregistratie/ intelligente regeltechniek Geen voeding of batterijen nodig, dankzij solarmoduul en thermogenerator in ventiel Voor woningen, verzorgingshuizen, hotels, etc.

Kieback&Peter Nederland B.V. (0341) 27 80 20 info@kieback-peter.nl www.kieback-peter.nl

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

31

Milieuwinst in de koelsector Anka van Voorthuijsen

Veel klimaatinstallaties in gebouwen functioneren niet optimaal en werken bovendien op milieubelastende stoffen. De nieuwe F-gassenverordening en de verplichte 5-jaarlijkse aircokeuring kunnen daarom een grote bijdrage leveren aan een duurzamer samenleving, zegt Jaap de Knegt, adviseur bij STEK, Stichting Emissiepreventie Koudetechniek.

Hij betwijfelt of het al is doorgedrongen bij al die huurders en eigenaren van de naar schatting 200.000 kantoren, onderwijsgebouwen, winkels, café’s en overige panden, maar binnen twee jaar moet de airco-installatie in hun gebouwen een EPBD-keuring hebben gehad, zegt De Knegt. “Met de technische kwaliteit van de afzonderlijke onderdelen zit het vaak wel goed. Maar in de afstemming tussen luchtbehandeling en koelinstallatie en de instellingen van alle apparatuur, valt nog veel winst te halen. Vooral op het gebied van energiebesparing en comfort in het gebouw.”

De door de overheid verplichte EPBD-airco-keuring is één van de maatregelen die bijdraagt een het verduurzamen van de sector. Het uitfaseren van een aantal schadelijke F-gassen is een andere belangrijke stap in dat proces. Al sinds de oprichting van STEK in 1992 is er in toenemende mate aandacht voor milieuschade die koelinstallaties te weeg brengen. Het gaat daarbij vooral om het negatieve effect van de gebruikte koelmiddelen en mogelijke lekkage.

De tegenwoordig gebruikte F-gassen, gefluoriseerde koolwaterstofverbindingen, dragen in hoge mate bij aan het broeikaseffect, ze leveren een 1400 tot 3000 maal hogere bijdrage aan de opwarming van de aarde dan een vergelijkbare hoeveelheid CO2.

Alternatieve koudemiddelen Dat leidt nu, begrijpelijk, tot een verdere aanscherping en een verbod op het gebruik van de meest schadelijke gassen. Uit milieu-oogpunt natuurlijk een goede zaak maar het betekent voor de sector een nieuwe uitdaging, schetst De Knegt.

“Om een installatie zonder die schadelijke gassen net zo energiezuinig te laten presteren is lastig.

F-gassen zijn heel goede koudemiddelen met een hoog rendement. Dat is moeilijk te realiseren met de bestaande alternatieven. Milieu-overwegingen en energieprestatie-eisen conflicteren hier.”

Maar STEK ziet hierin als certificerende en examinerende instantie tegelijkertijd een mogelijkheid voor bedrijven om zich te onderscheiden. De Knegt: “Het werken met alternatieve koudemiddelen zoals ammoniak en CO2 betekent een technische uitdaging vanwege bijvoorbeeld brandbaarheid, giftigheid of het werken met hoge druk.” De Knegt: “Nederland loopt voorop waar het nieuwe wet en regelgeving op dit gebied betreft.” De eisen aan koelinstallaties worden -terecht- steeds strenger. “Er valt erg veel milieuwinst te halen op dit gebied. Deze maatregelen leiden direct tot lager energieverbruik, meer comfort en minder emissie van schadelijke stoffen. We zorgen ervoor dat STEK-gecertificeerde bedrijven voorop lopen in deze ontwikkelingen.”

23-25 sept jaarBeurs utrecht 3 dagen vol duurzame kennis

Bestel nu uw gratis toegangskaart www.ecobouw.net

Roval Aluminium

Duurzaamheid is veel meer dan zorg voor het milieu De afwegingen om duurzame bouwproducten toe te passen, liggen voor de hand: niet alleen wordt het milieu ontzien; ook worden duurzame bouwmaterialen vaak in verband gebracht met de levensbestendigheid van een gebouw. Dat zijn precies de twee belangrijkste duurzaamheidscomponenten van de aluminium bouwproducten van Roval Aluminium.

ken en/of verbindings- en koppelplaatjes. Wij bieden dat allemaal onder één dak. Dat geldt voor al onze producten. Dit ontzorgingsaspect is misschien wel de belangrijkste duurzaamheidscomponent. Het leidt tot een grote mate van klanttevredenheid. En duurzame relaties.”

Voor een groot deel gebruikt Roval voor haar waterslagen, muurafdeksystemen, dakranden, balustersystemen, muurroosters en lamellenwanden én voor alle denkbare maatwerkoplossingen, gerecycled aluminium. Daarnaast zijn de toegepaste aluminium bouwproducten van Roval niet alleen van superieure kwaliteit; ze zijn ook nog eens – dankzij het aluminium – nagenoeg onderhoudsvrij. “Dat maakt aluminium juist zo geschikt als bouwmateriaal”, zegt Sales & Marketing Manager Edwin van Kemenade. “Maar we gaan als bedrijf echter nog een stap verder. Duurzaamheid heeft niet alleen betrekking op het materiaal aluminium, maar eigenlijk op onze hele organisatie.

Dat komt het beste tot uiting in ons maatwerkspecialisme, waarin de relatie met de architect, opdrachtgever en klant nadrukkelijk centraal staat. Een duurzame relatie, omdat we in veel gevallen gedurende het gehele bouwproces betrokken zijn: van bestekfase tot oplevering. We zijn meedenkers en meedoeners. We zitten niet alleen achter de tekentafel, maar bieden ook ondersteuning op de bouwplaats. Dat is ook de essentie van onze bedrijfsvoering: een optimale relatie met alle partijen binnen dat bouwproces. Dan kom je pas echt tot kwaliteitsoplossingen, die een gebouwleven lang meegaan.”

Meerledige betekenis Juist die meerledige betekenis van duurzaamheid maakt Roval Aluminium een ijzersterke bouwpartij. “De praktijk leert immers”, zo licht Van Kemenade toe “Dat goedkoop duurkoop blijkt te zijn. Onze duurzame aluminium oplossingen leiden tot lagere onderhoudskosten. Bovendien leveren we complete maatwerkoplossingen, waardoor opdrachtgevers nadrukkelijk profiteren van onze one-stop-shoppingmogelijkheden.

Maar je kunt bij ons ook terecht voor standaard aluminium profielen, waterslagen en dakranden.

Indien gewenst kunnen deze ook worden voorzien van bevestigingsgaten, (gelaste) hoekstukFoto: Valkenswaard, Were Di “ Duurzame oplossing: aluminium muurafdekkap in combinatie met een groendak”

Foto Blaricum, appartementen Black & White Twins “Duurzaam maatwerk met aluminium”

Zet de zon aan!

Remeha Zonlichtsystemen:

Gratis warm water met duurzame energie

Voordelen van Remeha Zonlichtsystemen

Met Remeha zonlichtsystemen besparen uw

Zeer hoog rendement

klanten al snel tot 60% op warmwaterkosten en helpen ze mee CO2-uitstoot te reduceren.

De zonlichtsystemen worden in kant-en-klare pakketten voor op en in het huis geleverd.

Ga voor meer informatie naar nl.remeha.com/zon

EPC-verlagend bij nieuwbouw Compacte en lichte collectoren Plug & play installatiegemak Veel montagemogelijkheden; op dak, in dak, plat dak

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Oud pakhuis bruist van nieuwe energie Rijkert Knoppers

Het is niet eenvoudig om een pakhuis na een grondige renovatie energieneutraal te maken.

Helemaal lastig is het als het gaat om een gebouw uit het einde van de 19e eeuw, uit een tijd waarin niemand bekend was met het begrip warmteisolatie. Deze uitzonderlijke prestatie is tot stand gekomen dankzij de inspanningen van een team van 11 deskundige bedrijven, die op termijn in het pand onderdak zullen krijgen.

Begin oktober vindt aan de Noorderhaven in Zutphen de opening plaats van het Pakhuis. Het gerenoveerde bedrijfspand heeft een vloeroppervlak van ruim 800 vierkante meter en telt vier verdiepingen. De begane vloer is bestemd voor het onderbrengen van exposities, presentaties en uiteenlopende bijeenkomsten, op de eerste en tweede verdiepingen komen vergaderlokalen en werkruimtes voor flexwerkers en de zolderverdieping is bestemd voor scholings- en voorlichtingsactiviteiten.

“

Het is bijzonder om een dergelijk oud gebouw energieneutraal te maken

Het bijzondere is niet zozeer dat het oude pakhuis na jarenlange leegstand opnieuw een bestemming krijgt, maar dat het ruim honderd jaar oude gebouw energieneutraal zal zijn, terwijl bovendien de watervoorziening zo duurzaam mogelijk is opgezet. Om te bereiken dat het gebouw net zoveel energie opwekt als het verbruikt is een scala van duurzame energietechnieken toegepast: een fotovoltaïsche zonneinstallatie van 18 kW, een warmtepomp, bouwkundige schilisolatie, warmtebuffering in gebouwconstructie en een warmte-koudeopslagsysteem zijn daarvan de belangrijkste. “Het zijn stuk voor stuk misschien geen heel spectaculaire technieken,” vertelt prof. dr. ir. Sjef Cobben.

“Maar het is vooral bijzonder dat het lukt om een dergelijk oud gebouw, dat nooit energiezuinig is ontworpen, energieneutraal te maken. Behalve dat het gebouw dus energetisch goed scoort van het oorspronkelijke energielabel G naar het huidige A++, is het ook opmerkelijk dat er allerlei bedrijven in komen te zitten, die zich met duurzaamheid bezig houden. Dat kan zijn op het gebied van energie, maar ook op het terrein van waterreiniging of riolering. Kortom allerlei technieken die te maken hebben met alles wat een gebouw in en uit gaat.”

we energieneutraal. Wat betreft de warmte is het verhaal eenvoudiger omdat dit makkelijker op te slaan is, bijvoorbeeld in de warmtekoudeopslaginstallatie.”

Volgens Gerrit Kamphuis, die vanuit zijn bedrijf Installect verantwoordelijk is voor een deel van de toegepaste installatietechnieken bij het Pakhuis, zijn er ook plannen om de energetische aanpak nog te vervolmaken: “Wij willen bijvoorbeeld een Energieboom gaan plaatsen waar een opslagfaciliteit voor elektriciteit in komt,” aldus Kamphuis. “Het gaat om een zogenaamde VoltyWind, van het bedrijf Duits Engineering, een machinebouwer. Een verticale windturbine is hierbij gecombineerd is met zonnepanelen aan de mast, de opslag van de opgewekte stroom vindt in accu’s plaats. Bij de Broodfabriek zijn we trouwens ook nog Miscanthus gaan verbouwen, met deze biomassa kan je elektriciteit opwekken door het te verstoken in een warmtekrachtinstallatie.”

Opvang urine “Behalve de energetische aanpak zijn er ook andere duurzame technieken op het gebied van de watervoorziening toegepast, zoals het gescheiden afvalwatersysteem waarbij een aparte opvang voor urine plaatsvindt,” aldus Oldenkamp. “Een tankwagen haalt van tijd tot tijd de afgescheiden urine op voor verdere verwerking bij de afvalverwerkingsbedrijf GMB bio-energie (Groep Midden Betuwe) op het bedrijventerrein De Mars in Zutphen. GMB haalt onder meer pyriet uit de urine, dat is te gebruiken als meststof in de landbouw. Daarnaast stroomt regenwater niet rechtstreeks het riool in, maar het water komt in een apart reservoir terecht, zodat dit kan worden hergebruikt.”

Energieboom Naast de afzonderlijke technieken voor het Pakhuis Noorderhaven zijn er ook voorzieningen gerealiseerd met het aangrenzend pand, de Broodfabriek Noorderhaven, met name door het gebruik van een gezamenlijke stookinstallatie voor beide gebouwen. “In principe kunnen we met het Pakhuis energieneutraal draaien,” vertelt een van de andere deelnemende ondernemers André Oldenkamp van De Ruimte Advies, een adviesbureau dat zich richt op innovaties met een ruimtelijke component. “Een groot deel komt van de pv-installatie, maar als de zon niet schijnt nemen we elektriciteit van het net af. Als je het energieverbruik en de hoeveelheid opgewekte energie over bijvoorbeeld een jaar vergelijkt zijn

Langdoorsnede van het Pakhuis Noorderhaven.

Ook de meeste andere bedrijven, die in het Pakhuis onderdak zullen krijgen, zijn actief op het gebied van duurzaamheid en milieu- en energietechniek. Zo gaan onder meer een architectenbureau, een installatiebedrijf en een adviesbureau met hun bedrijfsactiviteiten gedeeltelijk in het Pakhuis en Broodfabriek zitten. “In het Pakhuis gebeuren de denkprocessen, daarin zijn lesruimtes en daar kunnen bijvoorbeeld presentaties plaatsvinden,” vertelt Oldenkamp. “We hebben een tweede nabijgelegen pand erbij gekocht, de zogehete Broodfabriek, waar onder meer de bedrijven die concrete producten gaan produceren zich zullen vestigen.

De werknaam is innovatiegilde pakhuis Noorderhaven.”

“

Er ook andere duurzame technieken toegepast

Ook Sjef Cobben gaat in het Pakhuis lesgeven.

Cobben is als deeltijd hoogleraar verbonden aan de TU Eindhoven, maar daarnaast richt hij zich met zijn bedrijf CO-Education op het geven van technisch onderwijs. Voor het bedrijf Installect van Gerrit Kamphuis zal het Pakhuis vooral een gelegenheid zijn om contacten met gelijksoortige bedrijven te leggen. “Wij hebben vier bedrijven op verschillende locaties, het is niet de bedoeling dat wij met het totale bedrijf naar het Pakhuis gaan verhuizen,” aldus Kamphuis. “Wij komen alleen met een kleine afdeling om hier onderzoek te kunnen doen, onze bestaande bedrijven blijven keurig op hun huidige plek gevestigd.”

33

Alvon, Calduran Kalkzandsteen, Dycore Systeemvloeren en Heembeton hebben hun krachten gebundeld in één organisatie: CRH Structural. Vier ijzersterke merken onder één dak. Merken die elkaar naadloos aanvullen. Samen bieden wij alle wand-, vloer- en casco-oplossingen voor de woning- en utiliteitsbouw, waarbij innovatie en duurzaamheid onze vertrekpunten zijn. Dat doen we in een solide samenwerking met onze relaties.

Samen zijn we dé ruwbouwpartner voor Nederland.

CRH Structural Postbus 97, 3840 AB Harderwijk Einsteinstraat 5, 3846 BH Harderwijk T +31 (0) 341 464 000 E info@crhstructural.nl I www.crhstructural.nl

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

35

Duurzaam ontwerp voor Luxemburgse stadswijk Maarten Schäffner

‘Promenade des Fleurs’ is de naam van het stedebouwkundig ontwerp dat Witteveen+Bos in samenwerking met URBIS Stadsontwerp en Bosch en Slabbers landschapsarchitecten heeft gemaakt voor een nieuwe duurzame wijk Kennedy-Süd in Luxemburg.

De toekomstige wijk (circa 16 hectare) is gelegen op het Kirchberg Plateau in nabijheid van de Europese investeringsbank en het Europese Hof van Justitie en moet zo’n 2000 bewoners gaan herbergen. Ter verbetering van de kwaliteit van openbare ruimte en woonmilieus wordt de Europese wijk op het Plateau van Kirchberg verbonden met de omliggende buurten. Alle groengebieden en de echte natuur in het nabijgelegen dal worden met elkaar verbonden via nieuwe groene ruimtes in het plangebied Kennedy Süd. De Promenade des Fleurs is hierin een centraal element. Witteveen+Bos is verantwoordelijk voor het implementeren en vastleggen van duurzaamheid in het ontwerp met daarbij de energiezuinigheid van gebouwen en systemen. Tevens werkt het bureau aan een robuust en toekomstbestendig watersysteem.

“

Om duurzaamheid optimaal te borgen dienen ontwerpkeuzes te worden gemaakt Luxemburgse waarden Om duurzaamheid optimaal te borgen in het ontwerp dienen ontwerpkeuzes, op zowel sociaal-, ecologisch en economisch niveau (ook wel de 3 P’s genoemd: people, planet, profit), integraal te worden gemaakt. Het is niet vanzelfsprekend dat Luxemburgers dezelfde interpretatie van duurzame gebiedsontwikkeling hebben als wij in Nederland. Om duurzaamheid in het ontwerp te kunnen implementeren zijn aspecten bestudeerd die van belang zijn in de Luxemburgse context. Deze Luxemburgse ‘waarden’ zijn

Visualisatie van ‘Promenade des Fleurs’ in vogelvlucht.

Een geluidsstudie was bepalend voor het inzichtelijk krijgen van de mate van overlast door de aangrenzende verkeersweg.

versterkt in het ontwerp en hebben geresulteerd in een flexibel en energiezuinig ontwerp met een hightech uitstraling.

Cascades Het ontwerp kenmerkt zich door ‘cascades’. Dit zijn trappen die zowel in het stedebouwkundig ontwerp als in de systemen zijn verwerkt. De gebouwen zijn aflopend ontworpen gericht op het zuiden, om optimaal te profiteren van de zonnepotentie (zongestuurd ontwerp). Daarbij wordt tevens een visuele verbinding gecreëerd tussen de hoge gebouwen van het gebied Quartier Européen Nord en de bestaande laagbouw woningen van de wijk Weimershof.

Ook in het watersysteem komt de ‘cascadering’ terug. Zo wordt het regenwater zo lang mogelijk in het gebied geborgen en doorloopt daarbij verschillende niveaus. Regenwater wordt allereerst opgevangen op groene daken waarna het geleidelijk wordt opgevangen in de gebouwen zelf. Het regenwater wordt gebruikt voor toiletdoorspoeling. Het overgebleven water wordt ‘open’ (via het oppervlak) door het gebied geleid middels een beekje met speelfaciliteiten voor kinderen. Tot slot eindigt het in een vijver in het dalpark waarbij in extreme situaties overloop op de riolering mogelijk is.

Door het water in het zicht te houden door onder andere door grasdaken en een waterspeelplaats voor kinderen, wordt het levendige en natuur-

lijke aspect van water optimaal benut. Tevens wordt het gebied, door het trapsgewijs afvoeren van het oppervlaktewater, minder gevoelig voor overstromingen.

“

De Luxemburgerse waarden zijn versterkt in het ontwerp Aantrekkelijk leefklimaat Omdat de ontwikkeling zich in een zeer dichtbebouwde omgeving bevindt, zijn de fysische effecten, zowel negatieve als positieve, door middel van software inzichtelijk gemaakt.

Om een aantrekkelijk leefklimaat te creëren gaat het niet alleen om de invulling van het gebied, maar ook om het effect van deze invulling op de nabije omgeving. Een zonnestudie heeft mede aan de basis gestaan voor de keuze van verkaveling. De gebouwen zijn optimaal gepositioneerd ten opzichte van de zon om zogenoemde ‘passieve woningen’ mogelijk te maken. Door middel van een windstudie is bepaald welke gebieden geschikt zijn voor de toepassing van terrassen en een geluidsstudie is bepalend geweest voor het inzichtelijk maken van de mate van overlast door de aangrenzende verkeersweg Avenue Kennedy ten opzichte van het plangebied.

Dit heeft geresulteerd in de keuze van geluidswerende gevels, ook wel ‘dove gevels’ genoemd.

Volgens de planning zal de bouw over ongeveer 5 jaar starten en zal deze zo’n 15 tot 20 jaar in beslag nemen.

Een slimme combinatie voor een hogere energieprestatie me+ maakt daar werk van! Met een unieke maatwerk-formule stellen wij voor u een duurzaam meerjaren-onderhoudsplan op zodat u de onderhoudsuitgaven รณรณk benut voor het verbeteren van de energieprestatie. Daarbij stijgt de waarde van uw vastgoed. me+ uw plus in vastgoedbeheer.

me+ is een ontwikkeling van:

me+ maintenance and energy is gespecialiseerd

Een duurzaam meerjaren-onderhoudsplan

in de planning en begeleiding van onderhoud,

van me+ geeft u gedetailleerd inzicht in:

energieprestatie-verbetering en optimalisatie

t NFFSKBSFO POEFSIPVETQMBOOJOH /&/

van het binnenmilieu.

t FOFSHJFQSFTUBUJF NBBUXFSLBEWJFT &1"

me+ Zeeweg 144 $) ,BUXJKL 1PTUCVT #" ,BUXJKL www.meplus.nl 5 '

t UFSVHWFSEJFOUJKEFO Wij plannen investeringen in onderhoud en

t JOWFTUFSJOHFO

energiebesparing zรณ in dat u tegen minimale

t TVCTJEJFNPHFMJKLIFEFO

kosten een maximale vastgoedwaarde realiseert.

www.keerwand.nl

ek

ct af fabr e r i di

de

Opslagterrein A1 Harselaar Barneveld

be

s t e k a li t e w

i

t

Direct leverbaar uit voorraad

EURO NOR M

Keerwanden vanaf 50cm tot 600cm hoogte Volledig productie volgens Euronorm, Kiwa en CE 15 jaar fabrieksgarantie Dichte en gladde betonstructuur Deskundig transport en plaatsing naar wens

Meer info 0342 441050

volg ons op

du u r z a a m h e i d & E n e rg i e

Vrijdag 27 juni 2014, Cobouw 120

Groene stroom vanuit vroegere NDSM-werf Peter de Lange

Het voormalige NDSM-terrein in AmsterdamNoord gaat opnieuw geschiedenis schrijven.

De bedrijven die zijn gehuisvest in de gebouwen van wat ooit de modernste scheepswerf ter wereld was, gebruiken straks stroom die ze zelf hebben opgewekt volgens een uniek concept.

De tijd dat energiereuzen het werfterrein van elektriciteit voorzien, nadert zijn einde, voorspelt Martijn Pater. Hij is voorzitter van NDSM Energie, een coöperatieve vereniging die met zeven windmolens langs het IJ een belangrijke stroomproducent in de hoofdstad wil worden.

De vroegere bedrijfshallen van de vermaarde scheepswerf hebben de laatste jaren een opmerkelijke verandering ondergaan. Zowel startende als gevestigde ondernemingen (HEMA, BAM) hebben met kantoren, hotels, restaurants en audio-visuele studio’s voor nieuwe bedrijvigheid aan de waterkant gezorgd. Zo bouwde Greenpeace er een kantoor dat tot de duurzaamste van Nederland behoort. Het gebied, op een kwartier varen met de pont vanaf het Centraal Station, zindert van energie, werklust en vernieuwingsdrift.

Moderne windturbines De ligging aan het IJ, waar dikwijls een stevig windje waait, maakt de plek uitermate geschikt voor de opwekking van windenergie. Een kleine molen uit 2006 daargelaten, ontbreken in de skyline van het 80 hectaren grote NDSM-terrein vooralsnog de contouren van moderne windturbines. Maar vanaf 2016 verandert dit beeld. In dat jaar komt volgens de planning van de coöperatie NDSM Energie de eerste van zeven windmolens in bedrijf.

Het 110 meter hoge gevaarte met een vermogen van 3 MW wordt gebouwd in het Keerkringpark op het werfterrein. Die plek kwam in het overleg met de gemeente Amsterdam en het Stadsdeel Amsterdam-Noord als meest geschikt naar voren.

De gemeente ontwikkelde een eigen windvisie en

Groepsfoto NDSM Energie, met als tweede van rechts Martijn Pater.

vindt dat het concept van de coöperatie daar prima in past, het Stadsdeel Amsterdam-Noord steunt het initiatief door de coöperatie een voorrangspositie toe te kennen om als eerste windturbines te mogen exploiteren. Alleen het omstreden windverbod van de provincie Noord-Holland houdt de realisatie nog tegen.

Maar dat verbod zal niet lang meer stand houden, stelt Martijn Pater, die als voorzitter van de coöperatie idealisme weet te combineren met praktisch en zakelijk inzicht. “Het kabinet streeft ernaar dat in 2020 14 procent van de Nederlandse stroomproductie afkomstig is van duurzame bronnen. Noord-Holland moet daarvan 105,5 MW invullen. Wij gaan meehelpen die opgave te realiseren. Ik verwacht dat het verbod eind 2014 wordt opgeheven. Zodra dat gebeurt, kunnen wij aan de slag.’’

Fondsenwerving Bezwaren van omliggende bedrijven en achterliggende woonwijken hoeft de coöperatie niet te vrezen. Door alle partijen er vroegtijdig bij te betrekken, heeft NDSM Energie zich van ieders steun voor het project verzekerd.

Pater: “In principe is iedereen vóór duurzaamheid, zeker als je er iets mee kunt verdienen. En dat kan: aandelen kopen is voor iedereen mogelijk, ook voor omwonenden.’’ Beleggers kunnen volgens Pater rekenen op een rendement van circa 5 procent.

De turbine gaat stroom leveren aan bedrijven op de werf. Van de 400 daar gevestigde ondernemingen zijn er inmiddels ruim 60 tot de coöperatie, die in een latere fase ook zonne-energie wil exploiteren, toegetreden. Op de ledenlijst staan grote namen als van HEMA, BAM, RedBull en Greenpeace, maar ook die van kleine horecaondernemers en individuele kunstenaars.

Zij brachten samen het startkapitaal op waarvan onderzoeken, marketing en organisatie worden betaald. De fondsenwerving voor de 7,5 ton die de coöperatie moet bijdragen aan de financiering van 4 miljoen euro is zojuist succesvol afgerond.

Luchtfoto van de NDSM-werf.

Groene stroom wordt nieuwe wereld Vooruitlopend op de fabricage van eigen groene stroom, kopen veel bedrijven op het NDSM-terrein, waaronder het coöperatiekantoor, nu al groene stroom in bij een van de grote energiebedrijven. De duurzame ambities van de coöperatie krijgen dit najaar verder vorm door de plaatsing van laadpalen voor elektrische auto’s. Vanaf dat moment wordt de groene stroom geleverd door de Duurzame Unie, een samenwerkingsverband van lokale energiebedrijven zoals NDSM Energie.

Pater: “We gaan niet wachten tot onze eigen molen in bedrijf is. Je moet continu voor de troepen uitlopen, anders gebeurt er niks. Aan het eind van dit jaar kunnen werknemers en bezoekers hier groene energie tanken, over een paar jaar komt die energie uit onze eigen molens en rijd je op stroom die je zelf hebt opgewekt.’’

Gezamenlijk gebruiken de bedrijven op het 80 hectaren grote terrein jaarlijks zo’n 26 miljoen kWh. Er zijn vier windmolens nodig om in die behoefte te voorzien. De energie die de overige drie geplande molens gaan opwekken, is bestemd voor de verkoop aan klanten elders in de regio.

Bij de distributie wordt gebruik gemaakt van de bestaande infrastructuur. Per turbine kan de jaarlijkse winst volgens Paters becijferingen oplopen tot 100.000 euro.

Pater kenschetst het NDSM-terrein als het bedrijventerrein van de toekomst en de coöperatie als het energiebedrijf van de toekomst.

Groene energie voor eigen gebruik opwekken en de overcapaciteit verkopen is een duurzaam en lucratief concept dat steeds meer groepen ondernemers aanspreekt. De Duurzame Unie waarin zij samenwerken telt inmiddels zeven leden uit alle windstreken. Een gezamenlijk kenmerk van deze bedrijven is dat zij in de eerste plaats naar duurzaamheid en niet naar winstmaximalisatie streven. Daarom is ook gekozen voor de coöperatievorm. Of het nu een multinational betreft of een zzp’er, ieder lid heeft precies evenveel stemrecht.

Deze kleinschalige, decentrale stroomproducenten worden op den duur serieuze concurrenten van energiereuzen als Nuon, Essent en Eneco, verwacht Pater. “Deze beweging is niet meer te stoppen. We komen straks in een nieuwe wereld!’’

37

www.greenigloo.nl

Energieneutraal en comfort in één concept

Voor woningbouw en utiliteit

Verwarmen zonder gas of andere fossiele brandstoffen? Meer dan de helft minder CO2 uitstoten? Jaarlijks tot 40% op uw energienota besparen? En toch elke dag genieten van een aangenaam binnenklimaat, zomer en winter?

Op de website www.greenigloo.nl kunt u de prestaties van de Fujitsu warmtepompen en Orcon ventilatiesystemen live volgen.

In het Green Igloo concept denken we niet meer vanuit de producten ventilatie, verwarming, koeling en warm tapwater maar wel vanuit oplossingsgericht duurzaam. De producten worden gebundeld tot één energiebesparende klimaatoplossing met een unieke comfortbeleving.

www.orcon.nl | tel. +31 (0)318 54 47 00 | info@orcon.nl www.thercon.nl | tel. +31 (0)318 54 46 70 | info@thercon.nl

NEVI en Deal! Magazine organiseren:

Masterclass Businessgedreven Inkoop

Locatie: Kasteel Maurick, Vught.

Data:

donderdag 18 sep 2014 donderdag 9 okt 2014 donderdag 6 nov 2014 donderdag 4 dec 2014.

Kosten: 2.170 euro voor leden NEVI en abonnees Deal!, PT Industrieel Management, Automatiseringgids, Cobouw en Energiegids.

Voor niet-leden en niet-abonnees: 2.495 euro. Kosten zijn inclusief lunch, koffie, thee, syllabi en parkeergelden.

Kijk voor meer informatie en uw inschrijving op: www.sduevents.nl of www.nevi.nl.

Mediapartners

2421_118 NEV adv_Masterclass BI_266x190.indd 1

Met Gerco Rietveld, strategist en auteur van Inkoop, een nieuw paradigma Het nieuwe concept van de businessgedreven inkoop is gelanceerd met de publicatie van het boek Inkoop, een nieuw paradigma. Al snel ontving auteur Gerco Rietveld hiervoor de prestigieuze p prijs Managementboek van het Jaar. Inkoopdirecteuren, cpo’s en andere inkoopprofessionals zijn zich direct gaan verdiepen in het onderwerp, met vele bijeenkomsten, studies en discussies als gevolg. Het nieuwe inkoopparadigma heeft aardig wat stof doen opwaaien. Maar inmiddels zijn de eerste zaadjes geplant.

Tijd voor een masterclass.

Doel van deze masterclass is deelnemers vertrouwd te maken met het concept van de businessgedreven inkoop en handvatten te bieden bij de daadwerkelijke implementatie van de theorie in de praktijk.

De Masterclass omvat 4 trainingsdagen, waarin telkens dieper wordt ingegaan op alle aspecten van het concept businessgedreven inkoop, zowel de strategische elementen als de tactische aspecten.

07-04-14 14:52

Wederom als beste uit de test

Innovatie als traditie.

De Intergas Kombi Kompakt HReco* is voor de tweede keer door de consumentenbond uitgeroepen tot de beste in zijn soort.

Met een jaartaprendement van ruim 101% en maximale winst in CO2-reductie is de Intergas Kombi Kompakt HReco goed voor het milieu en niet onbelangrijk, goed voor de portemonnee.

Voor meer informatie over de veelzijdigheid van de HReco:

Betrouwbaar in warmte

www.intergasverwarming.nl

*Intergas Kombi Kompakt HReco 36