Installatie Journaal 2013 by Loap

VAKBLAD VOOR DE ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR

INSTALLATIE JOURNAAL 8-9

Boek brengt veiligheid onder de aandacht p. 19

Twee medailles voor excellent vakmanschap p. 24 Installatiebranche nog niet klaar voor BIM p. 28 Juist nu investeren in medewerkers p. 33 Instructiemiddag NEN 1010 p. 36 Ervaringen met open calculaties p. 39

REGELGEVING Praktijkboek Voldoende Onderricht Persoon

N째08/09

Jaargang 31 - Aug/sep 2013 cobouw.nl/installatiejournaal

p. 20 Elektrotechniek 2013

TECHNIEK Netbeheerders en TN-stelsels p. 22

TRENDKATERN Elektrotechniek 2013 p. 44

Augustus-september 2013

PROJECT Light Challenge p. 26

INJ_P001_INJ-0809-0809-2013 1

12-9-2013 11:43:35

Lead Crystal® accu’s werden volledig nieuw ontworpen om aan de toenemende vraag naar een meer krachtige, duurzame en groenere accu te voldoen voor onder meer de telecommunicatie, transport, zorg en zonne-energie. Grote bedrijven als Nokia Siemens Networks hebben de accu aan zware tests onderworpen en zijn zonder meer onder de indruk van de prestaties. Zij constateren dat de accu’s technisch superieur zijn en weten ook dat de accu’s daarnaast zeer milieuvriendelijk zijn doordat ze voor 99% recyclebaar zijn. Dit is met recht een ‘groene’ revolutie in accutechniek. Ook al omdat de accu bijna geen giftige gassen vormt.

LEAD CRYSTAL

DE RobuuSTE gRoEnE ACCu

Meer dan groen En, als gezegd, Lead Crystal® is meer dan alleen groen. De accu blijkt in alle tests aanzienlijk sneller op te laden te zijn. Verder kennen de Lead Crystal® accu’s een zeer lange levensduur (tot 12 jaar) en kunnen ze kunnen tot nul volt ontladen worden zonder dat de prestatie daar op termijn onder lijdt. Met name bij outdoor-toepassingen blijkt het zeer brede temperatuurbereik (-40 tot +65 ˚C) een belangrijk argument. Elfa elementenfabriek, dat de accu’s in Nederland introduceerde, merkt dat de belangstelling voor de accu’s uit alle markten komt: de beveiliging, ICT, telecom, maar bijvoorbeeld ook de marine en offshore. Bewezen De nieuwe technologie had zich ook voordat deze in Nederland geïntroduceerd werd al ruimschoots bewezen. De elektrische bussen op de World Expo

ELFA Elementenfabriek BV Madridstraat 5-7 1175 RK Amsterdam The Netherlands

in Shanghai waren in 2010 bijvoorbeeld al uitgerust met dit type accu. Tevens worden deze accu’s wereldwijd gebruikt door een aantal grote telecom-providers die naar volle tevredenheid met Lead Crystal® werken. Als we de prestaties van de Lead Crystal® accu afzetten tegen die van lood-zuur- of lood-gel-accu’s zien we direct dat Lead Crystal® vaker gebruikt kan worden, langer bewaard kan worden, sneller wordt opgeladen en robuuster is dan welke andere accu dan ook. Veilig Het geheim van de Lead Crystal® -technologie is een volledig geautomatiseerd productieproces. Maar ook unieke onderdelen, waaronder een gepatenteerde micro poreuze hoge absorberende mat en extra dikke platen, gegoten uit een zeer zuivere lood calciumselenium legering. Dit resulteert in een veilige, vloeistofvrije accu met enorm hoge prestaties die uiterst milieuvriendelijk is. De accu kent praktisch geen gasuitstoot en hierdoor dus een zwaar verlaagd explosiegevaar. De accu mag ook als normale vracht verscheept worden, zelfs in het vliegtuig. U leest alles over Lead Crystal® op website: www.leadcrystal.nl

E info@elfa.nl T +31 20 6436972 W www.elfa.nl

INJ_P002_INJ-0809-0809-2013 2

12-9-2013 11:43:54

Nu ook in het bevestigingspakket van JMV: Praktische bevestigingsoplossingen voor staalconstructies • Eenvoudig kabel, kabelaftakdoos, draadstang, buis, beugel of tie-wraps bevestigen aan spanten of staalconstructies • Snel en gemakkelijk; zonder boren, schroeven of lassen

Bekijk het volledige pakket en de actievoorwaarden op jmv.nl

e P ro fi te e r v a n d ct ie ! G E LD T E R U G a

Bezoek ons op de beurs Elektrotechniek. Stand 09.B060

PROFESSIONEEL BEVESTIGINGSMATERIAAL

Advertentie-Lion-JMV-Install.journaal.indd INJ_P003_INJ-0809-0809-2013 3 1

12-9-2013 29-08-13 11:43:55 15:53

REDACTIONEEL / INHOUD

Innovatief “Veel installateurs doen wat ze al jaren deden, en dat lukt nu de technische ontwikkelingen zo snel gaan niet meer.” Dit is de stellige mening van Reinier Kok van Fedet. Gelukkig is Kok er ook van overtuigd dat de innovatieve installateur zich wel redt. Maar hoe doe je dat nu precies, innovatief zijn? Het kan in ieder geval geen kwaad een kijkje te nemen op de beurs Elektrotechniek. Hier worden toch alle belangrijke marktontwikkelingen voor u op een rijtje gezet. Zo vertelt Fedet hoe solar de installateur nieuwe kansen biedt. Maar er zijn natuurlijk nog veel meer interessante bijeenkomsten waar u inspiratie kunt opdoen. Wist u trouwens dat succesvolle bedrijven een aantal dingen gemeen hebben? Welke dit zijn leest u op pg 40-41. Marjolein Eilander m.eilander@cobouw.nl

‘Voldoende Onderricht Persoon’ uitgereikt aan Titia Siertsema

Titia Siertsema, voorzitter van Uneto-VNI, ontving in juli het eerste exemplaar van het nieuwe praktijkboek ‘Voldoende Onderricht Persoon’. Auteur Anton Kerkhofs van SBK Advies & Training schreef deze uitgave in de boekenreeks van Installatie Journaal.

Netbeheerders en TN-stelsels

Niet elke netbeheerder staat toe dat zijn net als TN-stelsel voor de aardingsvoorziening mag worden gebruikt. Ook niet bij aansluitingen groter dan 3 x 80 A. Opleider en adviseur NEN 1010 Jan van der Meer zet vraagtekens bij deze werkwijze.

VERDER IN DIT NUMMER

07 Nieuws

36 NEN 1010

17 Tien vragen aan

39 Rondvraag

51 Producten

Zo moet het niet Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P004_INJ-0809-0809-2013 4

13-9-2013 13:29:08

INHOUD

medailles voor 24 Twee excellent vakmanschap Ruim 1000 jongeren uit 54 landen deden mee aan de tweejaarlijkse beroepenwedstrijd WorldSkills. Team Nederland bestond uit 24 vaklieden. Onder hen waren e-installateurs Paul Groen en Brian Vonken en w-installateurs Stefan Wiltink en Joost Aben. Ze vertellen over hun ervaringen.

26 door verschuivende kap

Flexibele straatverlichting

Studenten Industrial Design van de Technische Universiteit Eindhoven wonnen de Light Challenge 2013 met ‘Dare’. De jury is enthousiast, omdat de studenten bestaande en betrouwbare technologieën in een totaal nieuwe toepassing hebben geïntegreerd.

28 niet klaar voor BIM”

“Installatiesector is nog

BIM maakt veel installateurs enorm enthousiast, getuige de vele pilots en samenwerkingsverbanden. Toch is een volwaardig Bouwwerk Informatie Model nog geen realiteit. “We zijn er allemaal hard mee bezig, maar het eindpunt is nog niet in zicht.”

Juist nu belangrijk om te investeren in medewerkers

Hoppenbrouwers won dit voorjaar de ElkeDagBeter-Award. Dit is een prijs die het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en MKB Nederland toekennen aan het MKB-bedrijf dat het duurzaamst met zijn werknemers omgaat.

44 ben je ten dode opgeschreven” “Als je nooit wilt veranderen,

De organisatie van de tweejaarlijkse vakbeurs Elektrotechniek richt zich dit keer sterk op een verrijking van het beursconcept. Er is een breed inhoudelijk programma ingericht. Dit gebeurde onder de noemer: ‘Slimmer Samen Werken’.

Voor de innovatieve installateur zijn er genoeg kansen

Uneto-VNI en Fedet zijn het er over eens: voor de innovatieve installateur zijn er kansen, bijvoorbeeld bij de aanleg van smart grids. Vergrijzing, ict en energiebesparing zullen de markt weer triggeren. Dit blijkt ook op de vakbeurs Elektrotechniek 2013.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P005_INJ-0809-0809-2013 5

13-9-2013 13:29:11

GEYER IS OFFICIEEL PARTNER VAN HENSEL GmbH & Co. KG.

OPLAADPUNT VOOR E-BIKES...? BIJ GEYER! Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een scherpe prijs spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit.

HENSEL biedt zeer goede kwaliteit aftakproducten, beveiligingsproducten en verdeeltoepassingen voor

Professionaliteit, kwaliteit en flexibiliteit Persoonlijk contact met elke opdrachtgever Heldere, gezamenlijke communicatielijnen Messcherpe calculatie, duidelijke presentatie Begeleiding van A tot Z bij alle opdrachten

WWW.GEYER.NL

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

503413012.indd 1 INJ_P006_INJ-0809-0809-2013 6

elektrische energie binnen het laagspanningsbereik. HENSEL wordt vooral toegepast waar hoge eisen worden gesteld in zowel utiliteit als industrie. Voor HENSEL zijn tevreden klanten de beste referentie. WWW.HENSEL-ELECTRIC.NL

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

29-08-13 18:19 12-9-2013 11:48:13

www.cobouw.nl/installatiejournaal NIEUWS

meest gelezen

Meeste reacties

Heffing op zonnepanelen uit China van de baan

Aantal geplaatste zonnepanelen verdrievoudigd

E-installatie 31-07 Den Haag - De Chinese en Europese autoriteiten zijn na zes weken overleg tot een minimumprijs gekomen voor zonnecellen uit China. Daarnaast is er een plafond gelegd in het exportvolume. Meer lezen, ga naar: http://www.cobouw.nl/installatiejournaal

Deur open voor hervatting overleg CAO Metalektro

E-installatie 12-06 Den Haag - Werkgeversorganisatie FME is teleurgesteld in de opstelling van de bonden. Die willen het laatste cao-bod van tafel en gaven FME tot vandaag de tijd om de onderhandelingen te hervatten.

E-installatie 27-06 Den Haag - Uit voorlopige cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek blijkt dat het aantal geplaatste zonnepanelen in 2012 verdrievoudigd is ten opzichte van het aantal in 2011. Meer lezen, ga naar: http://www.cobouw.nl/ installatiejournaal

Meer lezen, ga naar: http://www.cobouw.nl/installatiejournaal

Mini-windturbine voor de bebouwde omgeving omgeving

E-installatie 29-07 Rotterdam - De Zefr is een vrijwel geluidloze mini-windturbine voor de bebouwde omgeving. De windturbine wordt op de markt gebracht door Smart Energy Factory. Meer lezen, ga naar: http://www.cobouw.nl/installatiejournaal

Meer headlines 09-09 Straatverlichting regelbaar via app op telefoon

22-08 SmartLED integreert ledverlichting en daglichtsysteem

06-09 Straatlantaarns op zonne-energie

21-08 Tal van kennissessies op vakbeurs Elektrotechniek

05-09 Ondeugdelijke aansluiting plafondventilator

20-08 Onderhoud failliet GSH naar Breijer

04-09 Kennissessies over duurzame energie

19-08 Niko neemt Deense leverancier in verlichtingstechniek over

30-08 Rovc geeft technische avondcursussen

15-08 Metingen uitvoeren volgens NEN 3140

29-08 Samenwerking Stichting Kien en FFIT

14-08 Stichting Kien stuurt brief naar minister Schippers

28-08 Enorm ledbeeldscherm op Rotterdam Centraal

13-08 Technische Unie neemt Ubel over

27-08 Imtech 230,5 miljoen euro in het rood

12-08 Ledverlichting op EuroHockey 2013

26-08 Enorm ‘zee-stopcontact’ geïnstalleerd in Noordzee

09-08 Gelderland wil concessie laadpalen

23-08 Zonnecellen krijgen hoger rendement met laagje verf

08-08 Subsidiepot voor zonnepanelen particulieren leeg

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P007_INJ-0809-0809-2013 7

12-9-2013 11:49:37

NIEUWS

Huis beter verkoopbaar dankzij zonnepanelen Huizenkopers vinden woningen met zonnepanelen extra aantrekkelijk. Dat blijkt uit afstudeeronderzoek van masterstudent Thomas Wissink (TU/e, Bouwkunde). Meer dan zestig procent van de zonnepanelen in Nederland liggen op daken van koopwoningen. Uit het onderzoek van Thomas Wissink blijkt dat zonnepanelen een huis aantrekkelijker maken voor huizenkopers. Ze kiezen eerder voor een woning met zonnepanelen. Van de ondervraagden blijkt zelfs 78 procent bereid

Enorm ‘zee-stopcontact’ geïnstalleerd in Noordzee Het tot nu toe grootste ‘zee-stopcontact’ ter

DolWin alpha. Het platform is speciaal

wereld is geïnstalleerd in de Noordzee. Het

gebouwd om grote windturbineparken ver op

gaat om een transformatorplatform van

zee te kunnen aansluiten op het elektriciteits-

TenneT. Het transformatorplatform heet

net.

Call for abstracts Licht 2014 In 2014 vindt van 21 tot 24 september het 21ste Lichtcongres plaats. De call for abstracts is inmiddels geopend.

extra te betalen voor de aanwezigheid van een zonnepaneelsysteem op een koopwoning.

Imtech Marine moderniseert onderzeeboten Imtech Marine startte met de uitvoering van het Instandhoudingsprogramma Walrusklasse onderzeeboten (IP-W). Het gaat om de elektrische, werktuigbouwkundige en

tweejaarlijks initiatief van de Lichttechnische

scheepswerktuigkundige werkzaamheden.

verenigingen van Duitsland, Oostenrijk,

Defensie Materieel Organisatie (DMO) gunde

Zwitserland en Nederland. De Nederlandse

Imtech Marine Netherlands de opdracht. Het

Stichting voor Verlichtingskunde is deze keer

werk wordt uitgevoerd bij het Marinebedrijf in

de gastheer. Tijdens het congres komen tal

Den Helder en loopt van 2013 tot 2020. IP-W

Licht 2014 wordt gehouden in het Congrescen-

van lichttechnische onderwerpen aan bod,

omvat onder andere het demonteren,

trum World Forum in Den Haag. Het is het

waaronder: binnen- en buitenverlichting,

monteren en installeren van apparatuur en

nood- en vluchtverlichting, openbare verlich-

systemen. Zo vervangt het bedrijf delen van de

ting, licht voor sportfaciliteiten en verlichting

sonarinstallatie. Ook wordt het periscoopsys-

aan en op voertuigen. Ook onderwerpen als

teem vervangen door een optronische mast en

gezondheidsinvloeden, lichthinder en lichtkleur

worden de centrale, radiohut en elektronische

komen aan bod. Daarnaast is er aandacht voor

hut heringericht.

de diverse lichtbronnen, zoals led, oled, spaarlampen en bijzondere gloeilampen. De congresorganisatie roept op om informatie te delen met de bezoekers. Daarom is de call for abstracts inmiddels geopend. De gesproken taal is Duits. Kijk voor meer informatie op de website www.licht2014.nl.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P008_INJ-0809-0809-2013 8

12-9-2013 11:56:12

NIEUWS

Heffing zonnepanelen uit China van de baan De Chinese en Europese autoriteiten zijn tot een minimumprijs gekomen voor zonnecellen uit China. Daarnaast is er een plafond gelegd in het exportvolume. Met deze afspraken vervalt de boeteheffing zoals de Europese Commissie (EC) die aankondigde. China mag volgens ingewijden ongeveer de helft van de Europese vraag invullen, gebaseerd op de volumes van de afgelopen jaren. De afname binnen de EU was in 2012 in totaal ongeveer 15 gigawatt, zodat China binnen deze afspraken circa 7 gigawat mag leveren. Daarnaast zouden beide partijen een minimumprijs van 0,56 euro per watt hebben afgesproken voor modules uit China. In

de Europese producenten van zonnepanelen, is

handelsrechtâ&#x20AC;&#x2122; is. EU ProSun overweegt bij het

ruil daarvoor zal de EC geen extra heffingen

niet blij met het akkoord en van mening dat het

Europees Hof in Luxemburg het akkoord aan te

opleggen. ProSun, de belangenorganisatie van

â&#x20AC;&#x2DC;een duidelijke schending van het Europese

vechten.

Zonnecellen krijgen hoger rendement met laagje verf Onderzoekers hebben een nanostructuur ontwikkeld waarmee ze zonnecellen zeer efficiĂŤnt kunnen maken.

Nederlandse industrie verlaagt energieverbruik Hoewel de afgelopen tien jaar het energieverbruik in productieprocessen is afgenomen met meer dan 10%, is het productievolume in deze periode juist toegenomen met

Slimme nanostructuren kunnen het rendement

10%. Dat blijkt uit een analyse van het ING

van een zonnecel verhogen. Natuurkundigen

Economisch Bureau. De onderzoekers van

van Stichting FOM, de TU Delft en Toyota,

de bank voorspellen dat de komende jaren

hebben de nanostructuur nu zo geoptimali-

het energieverbruik nog verder zal afnemen.

seerd dat de zonnecel meer stroom levert en

zonnecel. Enkele jaren geleden werd uit

In het Nederlands energieverbruik ligt het

minder energie verliest in de vorm van warmte.

onderzoek duidelijk dat het energieoverschot

aandeel van de industrie redelijk constant

Een conventionele zonnecel bevat een laag

toch nuttig gebruikt kan worden. In kleine

op 37%.

silicium. Wanneer zonlicht op deze laag valt,

nanostructuren werd de energie toch

absorberen elektronen in het silicium de

afgevangen. Nadeel was echter dat die geen

energie van de lichtdeeltjes. Met deze energie

bijdrage leverde aan een sterkere elektrische

springen die elektronen over een zogenoemde

stroom, ofwel een hoger rendement. In het

energiekloof, waardoor ze vrij kunnen

nieuwe onderzoek is een nieuwe structuur

bewegen. Het gevolg is dat er een elektrische

ontstaan, die als een soort verf in lagen op de

stroom gaat lopen. Nu is het rendement

zonnecel kan worden aangebracht. Het

optimaal als de energie van het foton gelijk is

theoretisch rendement van zonnecellen met

aan de energiekloof van het silicium. Zonlicht

zulke materialen stijgt daardoor naar 45%,

bevat echter veel fotonen met energiehoeveel-

ruim 10% hoger dan een conventionele

heden die groter zijn dan de energiekloof. Het

zonnecel. De Nederlandse onderzoekers willen

energieoverschot gaat verloren als warmte. Dat

met internationale partners complete

beperkt het rendement van een conventionele

zonnecellen met dit ontwerp ontwikkelen.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P009_INJ-0809-0809-2013 9

12-9-2013 11:56:14

NIEUWS

Philips verlicht Ghelamco Arena Philips werkt samen met de Ghelamco Arena van KAA Gent. Philips realiseerde de verlichting van het gehele stadion, en gebruikte daarvoor zijn duurzame ledtechnologie. Ook de verlichting van het veld zelf werd door Philips verzorgd.

totaal werden zo’n 500.000 leds geplaatst. De

dat het gebouw wordt benadrukt met een

Ghelamco Arena van KAA Gent kan met behulp

dynamische state-of-the-art lichtsysteem. Dit

van deze buitenverlichting zijn evenementen-

type van verlichting werd vorig jaar ook op de

agenda duidelijk zichtbaar en grootschalig

Empire State Building in New York geïnstal-

aankondigen. Door het dynamische karakter

leerd. Het systeem biedt gepersonaliseerde

van de mediagevel is het ook mogelijk om

verlichtingsmogelijkheden met een palet van

voortdurend de inhoud aan te passen,

meer dan 16 miljoen kleuren in talloze

afhankelijk van het evenement en het

combinaties. Er zijn veel lichteffecten mogelijk,

Het gaat om verlichting die is voorzien van het

programma-aanbod. De mediagevel wordt ook

zoals golven, crossfading, schitteringen en

ArenaVision-systeem.

een reclamezuil. Het dak van het stadion wordt

sequenties. Het nieuwe computergestuurde

Philips voorzag alle buitengevels van het

verlicht met 10.000 ledlichtpunten, in dezelfde

systeem zorgt voor een eenvoudiger beheer

stadion van een ledverlichtingsoplossing. In

lichtkleur als de mediagevel. Dit zorgt ervoor

van de verlichting.

Feyenoord Jobscorers op bezoek bij Croon Drie deelnemers van het project Feyenoord Jobscorers bezochten deze zomer Croon Elektrotechniek. Het werkbezoek was bedoeld om de jongeren kennis te laten maken met Croon en met het vak elektrotechniek. Croon Elektrotechniek is al jarenlang aangesloten bij de Feyenoord

Rendement dunne-film zonnecellen verbeterd Een team onderzoekers in België wist het rendement van een dunne-film zonnecel op basis van een nieuw anorganisch materiaal op te krikken. Het percentage lichtenergie dat wordt omgezet in elektrische energie bereikt met deze ontwikkeling tot 9,7%.

Business Club. Mark Smit is initiatiefnemer en coördinator

De wetenschappers van imo-imomec hebben

van Feyenoord Jobscorer. “Hoe breder het

hiermee internationale records gevestigd. Op

aanbod van bedrijven dat zijn deuren open-

een hybride zonnecel van nieuw anorganisch/

dunne-film zonnecellen zijn bovendien transpa-

stelt, des te beter de jongeren kunnen bekijken

organisch materiaal wordt vervolgens een

rant en te verkrijgen in verschillende kleuren.

wat zij wel en niet leuk vinden. De jongens von-

rendement gehaald van 10,8%. Dunne-film

Een belangrijk nadeel van deze generatie

den het bijvoorbeeld bij Croon erg interessant

zonnecellen worden gemaakt op basis van

zonnecellen is het beperkte rendement. Het

te zien wat voor techniek er allemaal schuilt

organische (polymeren en koolstof) of

doel van de onderzoekers is dan ook een

achter een containerschip”, vertelt Smit. De

anorganische materialen. Ze zijn 100 tot zelfs

veilige, goedkope dunne-film zonnecel met een

jongeren ervoeren ook hoe het is om zelf iets

1.000 keer dunner dan de klassieke zonnecel-

hoog rendement te ontwikkelen. Ook willen de

te maken, door tijdens het E-college zelf een

len uit silicium, flexibel (oprol- en plooibaar) en

onderzoekers binnen drie jaar het rendement

lampenschakeling in elkaar te zetten.

te produceren op uiteenlopende ondergron-

van de zonnecel uit koper, zink, tin, zwavel en

den, zoals papier en textiel. Organische

selenium verder opkrikken tot 15%.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P010_INJ-0809-0809-2013 10

12-9-2013 11:56:15

NIEUWS

Certificering inspectiebedrijven Er komt een certificeringsregeling voor elektrotechnische inspectiebedrijven. Daarover bereikten Uneto-VNI en beroepsvereniging iKeur overeenstemming binnen de Nederlandse Vereniging voor inspectiebedrijven. De regeling moet de vakbekwaamheid en onafhankelijkheid van elektrotechnische inspectiebedrijven waarborgen. De regeling komt onder toezicht van de Nederlandse Raad voor Accreditatie. Het beheer ervan wordt ondergebracht bij de stichting SCIOS. De

169 armaturen voor geleidelijn

regeling moet nog worden goedgekeurd door een vertegenwoordiging van de leden van de Vakgroep Beheer & Inspectie van Uneto-VNI en

Philips realiseerde speciale markeringsver-

geleiderail naast het pad.

de bij iKeur aangesloten inspectiebedrijven.

lichting voor Parc Viventra in Ermelo. In de

Voor de verlichting van de geleidelijn viel de

Daarna gaat de regeling het acceptatietraject

wijk wonen mensen met en zonder visuele

keuze op Philips’ duurzame Amazon LED²

van de Nederlandse Raad voor Accreditatie

beperking. Philips heeft markeringsverlichting

armaturen. Van deze markeringsverlichting

(RvA) in. Verwacht wordt dat de certificerings-

aangebracht voor de geleidelijn die dwars door

werden 169 armaturen verzonken in de gelei-

regeling nog dit jaar een feit is.

de woonwijk loopt.

delijn geplaatst. Amazon LED² biedt precies

De functie van een geleidelijn is dat iemand

een aangenaam lichtniveau. De volledig poly-

met een visuele beperking er een obstakelvrije

carbonate behuizing en de duurzame roest-

richting mee kan bepalen en volgen. De gelei-

vrijstalen ring zorgen ervoor dat de armatuur

Ledverlichting in zwembad De Krommerijn Zwembad De Krommerijn in Utrecht maakt sinds kort gebruik van ledverlichting boven het bassin. De led lijnverlichting werd geleverd door EVA Optic, in samenwerking met Hellebrekers Technieken. Het zwembad heeft een bijzondere constructie. In de zomer is het een openbaar zwembad en in de winterperiode wordt de accommodatie getransformeerd tot een binnenbad door middel van een verwijderbaar dak en glazen wanden. Bovenin de hal is sprake van extreme warmteontwikkeling. Er is

delijn bestaat uit reliëftegels in contrasterend

bestand is tegen de ruwste omstandigheden.

wit, klanktegels die bij het aantikken met de

De armatuur weerstaat vocht en mechanische

taststok een speciaal geluid weergeven en een

belasting en gaat jaren mee.

PV-panelen met beveiliging voor benedictijnen Afgelopen mei werden 75 splinternieuwe zonnepanelen van het dak gestolen bij de monniken van de SintAdelbertabdij in Egmond-Binnen. Eind augustus zijn nieuwe exemplaren geïnstalleerd.

gekozen voor een verlichtingsproduct dat hier jarenlang tegen bestand is.

De benedictijnen reageerden geschrokken toen ze in mei ontdekten dat 75 van de bijna 300 nieuwe panelen van het dak van de kaarsenmakerij waren losgemaakt en meegenomen. Omdat de panelen niet volgens de eisen van de

len alvast te laten installeren. Volgens

verzekering waren gemonteerd, restte er een

bouwkundig adviseur Bert Eeltink, zo bericht

strop van 20.000 euro. Vrijwilligers zijn direct

rkk.nl, zijn er naast een beveiligingssysteem

een actie gestart om geld te werven. Het hele

voor de zonnecollectoren ook extra veilig-

bedrag is nog niet binnen, toch hebben de

heidsmaatregelen getroffen voor wat betreft

benedictijnen besloten de nieuwe zonnepane-

toegang op het terrein zelf.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P011_INJ-0809-0809-2013 11

12-9-2013 11:56:17

NIEUWS

Spanning bij toepassen pv-systemen Voor installateurs die werken met pv-systemen heeft Installatie Journaal het whitepaper ‘Duurzame Energie - Te hoge spanning bij het toepassen van pv-systemen’. Het is gratis te downloaden

Duurzame producten voor smart grids

vanaf de Kennisbank Duurzame Energie. Als op het laagspanningsnet veel pv-systemen zijn aangesloten, verandert ook de spanningshuis-

TBI bedrijven Wolter & Dros en Alfen gaan

houding in de netten. Het whitepaper ‘Duurzame Energie - Te hoge spanning bij het toepas-

samen duurzame en innovatieve producten en

sen van pv-systemen’ geeft inzicht in de invloed van aangesloten decentrale opwekkers zoals

diensten ontwikkelen voor smart grids. De

pv-systemen op het laagspanningsnet. Het whitepaper besteedt aandacht aan het meten van het

samenwerking levert multidisciplinaire

spanningsniveau en de eisen die hieraan worden gesteld in de NEN-EN 50160; ‘Spanningskarak-

toepassingen op. Het gaat om toepassingen

teristieken ten aanzien van de kwaliteit van de spanning in openbare elektriciteitsnetten’. Ook

waarbij warmte en elektriciteit worden

komen de hogere eisen aan bod die in de Netcode aanvullend hierop worden gesteld.

gekoppeld, gemeten en gestuurd. Om zo tot de

Downloaden kan via www.kennisbanken.nl/whitepaper-duurzame-energie

meest energie-efficiënte, milieuvriendelijke en duurzame oplossingen te komen. Sinds 1 juli is Alfen een dochteronderneming van Wolter &

Transparante OLED’S productierijp Vanaf 2014 gaat verlichtingsfabrikant Osram

panelen die zijn opgebouwd uit organische

lichtgevende glazen panelen in serieproductie

led’s in serieproductie worden genomen. De

nemen. De fabrikant verwacht dat in de

armatuur ziet er in uitgeschakelde toestand

toekomst OLED’s de eerste keuze zullen zijn bij

uit als een sculptuur van glas en metaal. Bij

transparante lichtontwerpen.

het inschakelen wordt het echter een

Met de zogeheten Rollercoaster presenteert

lichtgevend designarmatuur, dat aan een

de fabrikant voor het eerst een designarma-

achtbaan doet denken. De dertig oppervlakte-

tuur met industrierijpe transparante OLED’S.

lichtbronnen hebben elk een lichtgevend

Vanaf 2014 zullen deze lichtgevende glazen

oppervlak van 18 x 6,5 centimeter.

Dros. De aandelen van Alfen zijn door TBI overgedragen aan Wolter & Dros.

Mini-windturbine voor de bebouwde omgeving De Zefr is een vrijwel geluidloze mini-windturbine voor de bebouwde omgeving. De windturbine wordt op de markt gebracht door Smart Energy Factory en heeft een diameter van ongeveer 96 cm. De array-opstelling zorgt ervoor dat trillingen en trillingsgeluiden in gebouwen worden voorkomen door het ontbreken van puntbelastingen. De kleine diameter van de rotor (0,96m) en de speciale tip dragen verder bij aan een nagenoeg geluidloos functioneren. Angelique den Boer is woordvoerder van Smart Factory Energy uit Rotterdam. “De Zefr is klein, vrijwel geluidloos, veilig voor mens en dier en bedoeld om in de bebouwde omgeving elektriciteit op te wekken. Bovendien is hij mooi om te zien.”

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P012_INJ-0809-0809-2013 12

12-9-2013 11:56:18

NIEUWS

Startgids elektrisch vervoer Met de ‘Startgids Elektrisch Vervoer voor bedrijven’ geeft Agentschap NL ondernemers antwoord op veelgestelde vragen over elektrisch vervoer. Zo wordt het voor bedrijven makkelijker om over te stappen. De populariteit

Knallende lichtlianen in ArenA

van elektrisch vervoer houdt naar verwachting aan. In 2020 rijdt ongeveer één op de tien nieuw verkochte voertuigen elektrisch. Dat

Livingprojects ontwierp en produceerde 300

aan de plafonds worden gehangen en makkelijk

percentage zal vanaf dan sterk groeien. Bij veel

lichtlianen voor de lichtshow Sensation. De

en compact worden getransporteerd. Er zijn

ondernemers leven dezelfde vragen over deze

show heeft als thema ‘Into the Wild’ en was

50.000 DMX kanalen nodig om de lichtsturing

nieuwe vorm van vervoer. Dat blijkt uit een

afgelopen zomer te zien in de ArenA.

met de leds te laten communiceren. Door

onderzoek onder bedrijven met (plannen voor

Om de lianen echt te laten knallen zijn er

speciale netwerkswitches te ontwikkelen was

aanschaf van) elektrische voertuigen.

ledstrings gemaakt van de CK Philips iColor

het mogelijk het signaal door het enorme

Agentschap NL geeft in de brochure antwoord

Flex SLX string van 9 meter. De leds zijn in

aantal kanalen te laten lopen. Sensation ‘Into

op de belangrijkste vragen.

verschillende afstanden van elkaar geplaatst.

the Wild’ doet 22 landen over de hele wereld

Dankzij het kabelsysteem kunnen de lianen vrij

aan.

Subsidiepot voor zonnepanelen particulieren leeg

Oplossing voor defecte Scheuten zonnepanelen

Het subsidiebudget voor zonnepanelen voor particulieren is op. In 13 maanden tijd hebben meer

Het Duitse Suncycle biedt een reparatieme-

dan 90.000 huishoudens een aanvraag voor de aanschaf van zonnepanelen ingediend.

thode aan voor panelen van Scheuten waarvan

In 2012 en 2013 kon Agentschap NL ruim 50 miljoen euro subsidie verlenen aan particulieren. Met

de junctionbox defect is. Vorig jaar werd het

de laatste binnengekomen aanvragen is die pot leeg. De ruim 90.000 huishoudens kregen bij de

reparatieproces werd toen door de Nederland-

aanschaf van zonnepanelen een tegemoetkoming van maximaal 650 euro. Dat komt neer op een

se en Belgische autoriteiten afgekeurd. In de

vermogen van 3,5 kilowatt per installatie. Hiermee kan voor een gemiddeld huishouden genoeg

afgelopen maanden is het reparatieproces

energie worden opgewekt. Deze panelen wekken in totaal 315 GWh duurzame stroom per jaar op.

aangepast, gecertificeerd en goedgekeurd

De regeling zonnepanelen voor particulieren ging op 2 juli 2012 van start. De regeling komt voort

door het Fraunhofer-Institut. De reparatie kan

uit het lente-akkoord over de rijksbegroting voor 2013. Het totale budget dat het ministerie van

bij YPS in België gebeuren, de gecertificeerde

Economische Zaken voor 2012 en 2013 samen beschikbaar stelde was 50.882.000 euro.

partner van Suncycle in de Benelux.

Uw Installatie Journaal op eigen benen Vanaf vandaag ontvangt u uw vertrouwde Installatie Journaal van BIM Media B.V.. BIM Media is een nieuw mediabedrijf, maar zeker geen onbekende. BIM Media is ontstaan uit een afsplitsing van Sdu Uitgevers B.V. en gaat per 1 juli 2013 verder als zelfstandige dochtervennootschap van Sdu Uitgevers. Met onze sterke merken als oa. Cobouw, Vastgoedmarkt, de Architect, AutomatiseringGids en Academic Service blijven wij u als professional helpen bij het excelleren in uw dagelijkse werk . Dit doen wij met onze kennisproducten, nieuws, vakinformatie en tools. Elke dag weer. BIM Media heeft als ambitie om kansen voor u te creëren door u in contact te brengen met andere vakgenoten en partijen in uw branche. Kansen op nieuwe inzichten, interessante contacten en mooie opdrachten. Niet voor niets is onze pay-off: meer kennis, meer kansen. Wat verandert er voor u? Behalve een nieuw logo en een ander telefoonnummer, blijft Installatie Journaal dezelfde prikkelende en inspirerende koers varen zoals u dat altijd gewend bent. Voor al uw vragen en ideeën kunt u contact opnemen met onze klantenservice via (070) 30 46 777 of klantenservice@bimmedia.nl Bekijk ook onze nieuwe website: www.bimmedia.nl Hartelijke groet, Johan Schot, Uitgever

95329_Uw INJ 185x64.indd 1

INJ_P013_INJ-0809-0809-2013 13

7/10/2013 9:08:34 AM

Installatie Journaal Augustus-september 2013

12-9-2013 11:56:19

NIEUWS

Metingen uitvoeren volgens NEN 3140

Telers investeren in zonnepanelen Eén op de vier akkerbouwers en volle-

Een whitepaper van Installatie Journaal maakt het makkelijker metingen uit te voeren volgens NEN 3140. Het whitepaper is te downloaden via de Kennisbanken.

grondsgroentetelers wil de komende jaren investeren in zonnepanelen. Dit blijkt uit de AkkerbouwScanner 2013 van AgriDirect. Momenteel heeft 7,4 procent van de akkerbouwbedrijven en 6 procent van de vollegrondsgroentetelers zonnepanelen op

De inspectie van de elektrische installatie

zijn dak. Eén op de vier akkerbouwers en

vormt een wezenlijk onderdeel van de

vollegrondsgroentetelers heeft plannen om te

bedrijfsvoering ervan. Het whitepaper

investeren in zonnepanelen. 3,8 procent van

‘Metingen uitvoeren volgens de NEN 3140’ gaat

de akkerbouwers en 3,6 procent van de vol-

hier uitgebreid op in. Het whitepaper geeft

legrondsgroentetelers hebben windmolens,

informatie over de uitvoering van de inspectie

een biogasinstallatie of een andere methode

en veelvoorkomende gebreken in de elektri-

om energie op te wekken. Het percentage

sche installatie.

investeringsplannen van akkerbouwers en

Het whitepaper behandelt eveneens verschil-

vollegrondsgroentetelers voor deze metho-

lende metingen. Zo is er onder andere

den ligt respectievelijk op 3,2 procent en 2,9

aandacht voor de meting van de isolatieweer-

procent. Gemiddeld vergt het aanbrengen

stand, de aardverspreidingsweerstand en de

geven installateurs praktische en actuele

van zonnepanelen op een schuur een investe-

impedantie van de foutstroomketen.

vakkennis. Er zijn Kennisbanken op het gebied

ring van 50.000 euro. Dit is in ongeveer tien

‘Metingen uitvoeren volgens de NEN 3140’ is te

van power quality, NEN 1010, NEN 3140, Atex,

jaar tijd terug te verdienen in de situatie dat

downloaden via www.kennisbanken.nl.

schakelen verdeelinrichtingen, machineveilig-

het volledige energieverbruik wordt gehaald

De Kennisbanken van Installatie Journaal

heid en duurzame energie.

uit de zonnepanelen.

Technische Unie neemt Ubel over Technische Unie heeft de specialistische

dat beide partijen elkaar wederzijds zullen

groothandel Ubel overgenomen. Zo versterkt

versterken. De merknaam Ubel blijft bestaan.

347 MW aan opgesteld vermogen

Technische Unie zijn positie in de utiliteitsbouw

Net zoals het commerciële team dat aan de

Uit cijfers van brancheorganisatie Netbeheer

en industrie.

verschillende activiteiten invulling geeft. De

Nederland blijkt dat in totaal 93.233 zonnepa-

Ubel is gespecialiseerd op het gebied van

integratie van kennis en systemen is inmiddels

neelinstallaties zijn geregistreerd. Dit komt

afsluiters en appendages voor utiliteit en

in volle gang.

neer op een totaal vermogen van 347 MW. Op

industrie. Technische Unie is ervan overtuigd

www.energieleveren.nl kunnen consumenten en bedrijven hun installaties voor duurzame energie opwekking registreren. In totaal zijn

De grootste database van fysieke toegangscontrole-apparatuur met technische beschrijvingen en projectfoto’s vindt u op:

www.methon.nl

95.486 installaties geregistreerd met een totaal vermogen van ruim 2.270 MW.

Ledverlichting op EuroHockey 2013 Het Europees Kampioenschap Hockey 2013 was het eerste internationale buitensporteve-

toegangscontrolesystemen en entreebeveiliging voor voertuigen en voetgangers levering - installatie - service

Tel.: 0252-531230 E-mail: info@methon.nl

nement waarop avondwedstrijden verlicht werden met leds. Het EK Hockey 2013 vond in augustus plaats België. Gekozen werd voor AAA-LUX ledverlichting. Deze verlichting is speciaal ontwikkeld voor sportvelden.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P014_INJ-0809-0809-2013 14

12-9-2013 11:56:20

echt

10.13 - Utr 30.09.13 t/m 04. Bezoek onze stand: 8 Hal 12, stand C00

PRAKTIJKBOEK NEN 1010 ELEKTRISCHE INSTALLATIES IN WONINGEN Met dit praktijkboek kunt u veilige en doelmatige woninginstallaties ontwerpen en realiseren. Het geeft een overzicht van de installatie-eisen uit de NEN 1010, het Bouwbesluit, de NTA 8025 en de NEN 2768. Daarnaast legt het vele verbanden met

LUMENATORs LEDNIEUW OL/AOL BUITENLAMPEN

LEDNIEUW OFR/AFR BUITENSCHIJNWERPERS

Diverse modellen met 14 W of 25 W, ook met geïntegreerde bewegingsmelder

Diverse modellen met 18 W of 26 W, ook met geïntegreerde bewegingsmelder

de NPR 5310. Prijs: € 39,50 ISBN: 978 90 12 12038 8 Auteur: Ing J.C. Hettinga

De e-installatie boeken bieden u een schat aan praktische en actuele vakkennis. U vindt hier de normen en regelgeving vertaald naar de praktijk.

TWEE SPECIALE EENHEDEN MET ÉÉN MISSIE: DE NIEUWE LED-ARMATUREN EN LED-SCHIJNWERPERS VAN ESYLUX Hier komen krachtige prestaties en doordacht design samen. Want de LED-buitenlampen overtuigen al van ver door hun uiterlijk. Stijlvol wijzen ze de weg door het donker, zonder te verblinden. De LED-schijnwerpers genereren dankzij de speciale geïntegreerde reﬂector een krachtig maar niet-verblindend licht. Beide eenheden hebben een beschermingsgraad van IP 55 en realiseren een enorm hoge lichtopbrengst. 2 designs, 8 varianten, 16 verschillende producten –

Kijk voor meer informatie of uw bestelling op www.bimmedia.nl/installatieboeken of bel naar 070 304 67 77

zo strijden de LUMENATORs tegen de duisternis!

PERFORMANCE FOR SIMPLICITY ESYLUX Nederland B.V. | info@esylux.nl | www.esylux.nl

AZ_Lumenator_Inst_Journ_8_9_13_NL.indd 1

INJ_P015_INJ-0809-0809-2013 15

12.08.13 17:08

12-9-2013 15:49:19

Nieuw: Nightlife in led • Geoptimaliseerd voor buiten • Eenvoudige en foutloze montage • Nood- en beveiligingsverlichting in één

Bezoekon s

stand B0

lichthal1 59 1

M a a k k e n n i s M e t d e n i e u w e vo r M g e v i n g e n e i g e n s c h a p p e n o p o n z e s ta n d 1 1 . B 0 5 9

www.famostar.nl

FS13.174 Adv Beurskrant 210x297.indd 1 95401_Famostar INJ_P016_INJ-0809-0809-2013 210x297.indd 116

09-09-13 16:51:39 9/10/2013 13-9-20139:30:31 12:59:55 AM

10 VRAGEN AAN

Walter van Beers Functie Projectleider Leeftijd 30 Bedrijf Beers Elektro Plaats Berkel en Rodenrijs Aantal medewerkers iets meer dan 50 Social media LinkedIn Tekst Marjolein Eilander Beeld Fotobureau Roel Dijkstra

Waarom hebt u voor dit vak gekozen?

commerciële ruimten. Het was een grote

ongetwijfeld klandizie. Ledverlichting is hiervan

uitdaging verscheidene complexen door

een perfect voorbeeld. Deze investering is vaak

middel van een datanetwerk aan elkaar te

in drie jaar terugverdiend en levert vervolgens

De diversiteit spreekt me enorm aan. Voorheen

koppelen. Op die manier werd het mogelijk om

geld op. Het zorgt ook nog eens voor een beter

werkte ik op een kantoor. De eenzijdigheid

zorgoproep en videofooninstallaties te beheren

milieu. Wat wil je nog meer?

hiervan brak me op. Toen dit toevallig ter

vanuit één centraal punt.

sprake kwam tijdens een familiebezoek aan Aat van Beers bood hij mij de kans om bij Beers Elektro te starten en door te groeien. Wel onder de voorwaarde dat ik onderaan de ladder zou beginnen, als hulpmonteur.

Wat is uw specialisatie?

Woningbouw en alles wat hieraan gekoppeld is.

Welke opleiding heeft u als

laatste gevolgd?

Hoe verkoopt u zichzelf bij uw klanten?

Door in een heel vroeg stadium met de klant

leven in een digitale wereld waarin we alles

mee te denken en op die manier werk te

door middel van e-mail indekken en vastleg-

genereren. Door zoveel mogelijk een advise-

gen. Als de insteek tijdens het bouwproces

rende rol te vervullen, komt de architect

vertrouwen en samenwerken zou zijn, kunnen

buitenspel te staan.

we van elkaar leren. Hierdoor zal het proces

een stuk soepeler lopen en houden we elkaar Wat kan volgens u echt

niet meer?

We leven momenteel in een digitale wereld, waarin snel schakelen, meedenken, rapporte-

opleiding Leidinggevend Monteur Sterkstroom-

ren en kwaliteit leveren belangrijk zijn. Het

installaties.

werk opnemen met een sigarendoosje en een monteur helemaal zijn eigen gang laten gaan

Op welk project bent u het trotst en waarom?

Op de 203 woningen van ‘De Gravin’ in Oud-Beijerland. Hier realiseerden we samen

Wat zou u in uw vak willen veranderen?

Het mét in plaats van tégen elkaar werken. We

Ik zit momenteel in de afrondende fase van de

een stuk minder bezig, niet alleen qua tijd maar ook qua negativiteit. Het ‘lean denken’ dat nu steeds meer in de bouw wordt toegepast is al een hele goede stap in de juiste richting.

Waar zou u zich verder in willen bekwamen?

kan echt niet meer.

Bedrijfsvoering, management en coaching.

Welke nieuwe techniek of welk nieuw product heeft de toekomst?

met BAM woningbouw Rotterdam in zeer korte

Hoe ziet uw werk er over

vijf jaar uit?

Ik hoop dat ik me dan meer met de grote lijnen,

tijd een klein dorp, bestaande uit 203

Het ‘groene denken’ is de toekomst. Wie als

woningen, een zorgcomplex, een restaurant en

organisatie niet in deze trend meegaat verliest

bedrijfsvoering bezighoud.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P017_INJ-0809-0809-2013 17

12-9-2013 11:57:32

Molenweer 4 2291 NR Wateringen T +31 (0)174 296 389 info@adesys.nl www.adesys.nl Volg ons @adesys

METEN - REGELEN - AL ARMEREN

OP AFSTAND DE BESTE H al

k t e c h ni e Elek t ro F120 nd 08. a t S 08

Adésys ontwikkelt en produceert al meer dan 30 jaar oplossingen voor meten, regelen en alarmeren in industriële en agrarische processen. De eigen productlijn bestaat uit telefonische alarmmelders en telemetrieproducten. Tezamen met het hieraan gekoppelde webplatform levert dit zeer betrouwbare en gebruikersvriendelijke oplossingen. Ook voor maatwerk elektronica voor machines bent u bij Adésys aan het goede adres.

SEVERA

OCTALARM-IP

MODALARM-IP

LUMICONTROL

• Compacte SMS-melder/

• Betrouwbare alarmering

• Meten, regelen en

• Energie besparen door

modem. • Webmeter versies voor meten op afstand/ visualisatie van meetwaarden op webportaal. • 8 ingangen voor contacten of meetwaarden. • 2 op afstand schakelbare uitgangen. • Ingebouwde noodvoeding.

INJ_P018_INJ-0809-0809-2013 18

via spraak, sms of semafoonberichten. • Vaste lijn en GSM versies • Eenvoudig in te stellen. • Internet koppeling voor alarmoverzicht, beheer en software updates.

alarmeren via telefonie en/of internet. • Maatwerk software programmeerbaar in Java. • De ideale besturings- en bewakingsmodule voor maatwerk integratie in machines en besturingspanelen.

openbare verlichting te dimmen. • Compacte draadloze module, aangestuurd via een webportaal. • Tot 400 lampmodules te koppelen aan 1 gateway.

12-9-2013 11:57:52

REGELGEVING Praktijkboek - Zij-instromers - Uneto-VNI

‘Voldoende Onderricht Persoon’ uitgereikt aan Titia Siertsema Titia Siertsema, voorzitter van Uneto-VNI, ontving in juli het eerste exemplaar van het nieuwe praktijkboek ‘Voldoende Onderricht Persoon’. Auteur Anton Kerkhofs van SBK Advies & Training schreef deze uitgave in de boekenreeks van Installatie Journaal. Tekst Tieneke Wilms

Voor elektromonteurs is het belangrijk om

Als opleider constateert auteur Anton Kerkhofs

“Veiligheid is voor een Uneto-VNI een heel

een grote kennisbehoefte in de branche. De

belangrijk thema”, verklaarde voorzitter Titia

vakkennis bij te houden. Momenteel zijn er

elektrotechnische branche kent veel zij-instro-

Siertsema bij het in ontvangst nemen van het

verschillende interessante subsidiemogelijkhe-

mers. Omdat er volgens hem een tekort is aan

eerste exemplaar. ”Een boek als dit kan helpen

den waaronder het Branche Breed Opleiden

goed lesmateriaal, besloot hij in samenwerking

om dat thema onder de aandacht te brengen.

project (BBO). Hiermee wordt het volgen van

met BIM Media zijn eigen boekenreeks te

De branche kent inderdaad veel zij-instromers,

een technische training financieel interessan-

schrijven. Zo verscheen in 2011 het boek ‘NEN

wel 86 procent van de werknemers. Soms

ter. Sommige trainingen zijn nagenoeg

3140 Vakbekwaam Persoon’, dit jaar gevolgd

beseffen die onvoldoende hoe belangrijk

kosteloos.

door ‘Voldoende Onderricht Persoon’. De

veiligheid is.”

Voor meer informatie: https://www.otib.nl/

verwachting is dat de reeks wordt voortgezet.

Uneto-VNI ziet het ook als zijn taak werkgevers

subsidie/branche_breed_opleiden

te wijzen op hun verantwoordelijkheid voor het

Aanwijzing

veiligheidsbeleid, zegt Siertsema.

Voldoende Onderricht Persoon (VOP) is een aanwijzing uit de norm NEN 3140. Deze aanwijzing kan worden toegekend aan een medewerker die bij werkzaamheden met of nabij elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen te maken krijgt met gevaren van elektriciteit, maar hiervoor geen elektrotechnische beroepsopleiding heeft gevolgd. Werkgevers kunnen deze medewerkers aanwijzen als VOP als ze voor de werkzaamheden aantoonbaar bekwaam zijn. Er zijn naar schatting tienduizenden personen die door de aard van hun werkzaamheden als VOP kunnen worden aangewezen, vertelt auteur Anton Kerkhofs. Maar de ervaring leert hem dat bij veel, vooral kleine, bedrijven het aanwijzingsbeleid niet goed verankerd is. Hij trok deze conclusie ook uit een rondvraag onder deelnemers aan een monteursbijeenkomst.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P019_INJ-0809-0809-2013 19

12-9-2013 11:58:38

Regelgeving Prijsvraag - VOP - Praktijkboek

Win het boek Voldoende Onderricht Persoon! Installatie Journaal verloot vier exemplaren van het praktijkboek Voldoende Onderricht Persoon (zie pagina 19). Wilt u kans maken? Beantwoord dan de vier vragen op deze pagina’s en mail ons uw antwoorden. De vragen zijn opgesteld door auteur Anton Kerkhofs.

Vraag 1

A De gebouwgebonden 230/400 V- installatie

meldinstallatie en de noodverlichting.

Elektrische installaties bij bedrijven worden

van het voedingspunt tot het aansluitpunt

C Al het vast opgesteld elektrisch materieel

periodiek geïnspecteerd volgens NEN 3140.

van apparatuur en/of de wcd’s.

Wat verstaat NEN 3140 onder de ‘elektrische installatie’?

B Alle gebouwgebonden installaties (antwoord A), maar ook installaties zoals de brand-

(antwoord B), inclusief vast aangesloten toestellen en machines. D Al het vast opgesteld elektrisch materieel inclusief apparaten, toestellen en machines, zowel vast aangesloten als aangesloten via een contactstop.

Vraag 2 Op de foto zijn twee Ampèretangen te zien. Waarom zijn de twee gemeten waarden verschillend? A De A-tang die rechts is afgebeeld, is een TRUE RMS tang, de linker niet. B Dit kan niet, waarschijnlijk worden twee verschillende draden gemeten of een van de meetinstrumenten is defect. C Alle meetinstrumenten moeten periodiek worden gekalibreerd. Dit is wellicht nodig voor deze A-tangen. D De gemeten waarde van de A-tang die rechts is afgebeeld is hoger omdat deze de gemiddelde waarde van de stroom meet.

Deze foto hoort bij vraag 2.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P020_INJ-0809-0809-2013 20

12-9-2013 12:15:47

Regelgeving

Vraag 3

Vraag 4

Wat is een aanwijzing VOP? Een document…

Waarvoor dient een dubbelpolige spannings-

Inzenden?

aanwijzer (Duspol) volgens NEN 3140?

Wilt u kansmaken op het boek Voldoende Onderricht Persoon? Mail uw antwoorden

A waarmee de werkgever aangeeft dat deze medewerker alle eenvoudige elektrotechni-

A Met dit meetinstrument en met andere

dan uiterlijk 7 oktober naar redactieinstal-

sche werkzaamheden mag verrichten die

dubbelpolige voltmeters kan spanningsloos-

latiejournaal@bimmedia.nl, met in de

zijn beschreven in NEN 3140.

heid worden vastgesteld, zodat niet per

onderwerpregel ‘Prijsvraag VOP’. De

abuis aan een onder spanning zijnde

winnaars worden bekendgemaakt in ons

installatie wordt gewerkt.

novembernummer.

B waarmee de verantwoordelijkheid voor veilig werken bij de werknemer wordt gelegd. Bij een ongeval kan de werkgever dan aantonen

B Met alleen dit meetinstrument mag

aan inspectie SZW dat hij de medewerker

spanningsloosheid worden aangetoond

heeft geïnstrueerd met betrekking tot de

omdat het ook de installatie ontlaadt.

risico’s bij het werk en het voorkomen van ongevallen. C waarin de werkgever heeft beschreven binnen welk kader de medewerker taken met een elektriciteitsrisico mag verrichten en de mogelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden die hierbij komen kijken. D dat dient als bewijs, dat deze medewerker

C Het is een meetinstrument waarmee spanning kan worden gemeten, storingen kunnen worden opgespoord en waarmee ook spanningsloosheid kan worden aangetoond. D Het is een van de instrumenten die kunnen worden gebruikt om vast te stellen of er wel of geen spanning staat op een installatie.

de periodieke NEN 3140 training met goed

Ook kunnen er aardlekschakelaars mee

gevolg heeft afgesloten.

worden beproefd.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P021_INJ-0809-0809-2013 21

12-9-2013 12:15:48

TECHNIEK Netcode - NEN 1010 - Nulstromen - Aardingsvoorzieningen

Netbeheerders en TN-stelsels Niet elke netbeheerder staat toe dat zijn net als TN-stelsel voor de aardingsvoorziening mag worden gebruikt. Ook niet bij aansluitingen groter dan 3 x 80 A. Opleider en adviseur NEN 1010 Jan van der Meer zet vraagtekens bij deze werkwijze. In dit artikel wordt uitgelegd waarom. Volgens sommige netbeheerders moeten de

automatische uitschakeling van de voeding,

elektriciteit verbruiken te bevorderen. Als

aansluitingen worden aangelegd volgens een

smeltpatronen of installatieautomaten met een

zonder een aardingsvoorziening van de

TT-stelsel en moet de klant (verbruiker) zorgen

grote nominale stroom toe te passen. Dit geldt

netbeheerder door de verbruiker niet aan de

voor zijn eigen aardingsvoorziening. Bij aanslui-

als de nominale stroom van deze beveiligings-

wettelijk voorgeschreven NEN 1010 kan worden

tingen groter dan 3 x 80 A mogen dan van de

toestellen groter is dan 40 A. In geval van een

voldaan, zou op grond van dit artikel de

betreffende netbeheerders de nul en aarde

fout zullen deze beveiligingstoestellen niet of

netbeheerder van zijn bevoegdheid gebruik

achter de hoofdschakelaar worden verbonden

niet-tijdig aanspreken. Dit is niet conform NEN

moeten maken, om de installatie ten behoeve

indien de klant dat wenst. Verder staan deze

1010. Daarom zijn door sommige netbeheer-

van de aardingsvoorziening uit te laten voeren

toe dat er driepolig (drie fasen) of vierpolig

ders geleverde aansluitingen volgens het

als TN-stelsel. Deze bevoegdheid is vastgelegd

(driefasen en de nul) wordt geschakeld.

TT-stelsel beperkt toepasbaar.

in de Netcode, artikel 2.2.1.2.

Jan van der Meer is van mening dat de

Beperkt toepasbaar

netbeheerder in het kader van de zorgplicht,

Aarde-nul verbinding

In het vorige nummer van Installatie Journaal

invulling moet geven aan artikel 16, lid 1, sub. g,

Artikel 2.2.1.2 van de Netcode geeft aan dat de

legde Jan van der Meer uit dat bij installaties

van de Elektriciteitswet 1998. Hierin staat dat

netbeheerder bepaalt of het net, of een

die zijn uitgevoerd volgens het TT-stelsel, het

de netbeheerder tot taak heeft de veiligheid bij

gedeelte ervan, in aanmerking komt om als

niet mogelijk is bij foutbescherming door

het gebruik van toestellen en installaties die

TN-stelsel te worden gebruikt ten behoeve van

Figuur 1. (PE)N-leiding voorzien van lastscheider.

Figuur 2. PEN-leiding aangesloten op nul-rail.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P022_INJ-0809-0809-2013 22

12-9-2013 12:20:46

TECHNIEK

de aardingsvoorziening van de elektrische

rechtstreeks via de nul, die dan ook dienst doet

bij de verbinding splitsen. De stroom wordt

installaties en welke aanvullende voorwaarden

als beschermingsleiding, met de geaarde

gesplitst in een stroom die door de nul naar het

daartoe op de aansluiting van toepassing zijn.

voedingsbron is verbonden. In tegenstelling tot

geaarde nulpunt van de voedingsbron loopt en

Door de betreffende netbeheerder wordt

bij een TT-stelsel, is in deze situatie het volgens

een stroom die via de aardelektrode van de

kennelijk van deze bevoegdheid gebruik

NEN 1010 niet toegestaan om de nul, die nu ook

installatie en de aardelektrode van de

gemaakt door toe te staan dat bij aansluitingen

dienst doet als beschermingsleiding (PEN-

netbeheerder naar dit punt loopt (zie figuur 3).

groter dan 3 x 80 A de nul en aarde achter de

leiding), door een vierpolige lastscheider van

Als we er vanuit gaan dat de stroom door de

hoofdschakelaar worden verbonden.

de voeding te scheiden (zie figuur 1).

fasen 250 A is en het aandeel van de derde

Door het aanbrengen van een aarde-nul

Hier ontstaat de merkwaardige situatie dat,

harmonischen 33,3 % van de fasestroom

verbinding zijn de metalen gestellen ook via de

doordat de netbeheerder aangeeft een

bedraagt dan is de stroom door de nul

nul verbonden met de aardelektrode van de

TT-stelsel te leveren, de lastscheider volgens

eveneens 250 A (3 x 33,3 %). Bij een weerstand

voedingsbron. Er is dan geen sprake meer van

NEN 1010 vierpolig moet zijn. Maar dat door de

van de nulleiding van 0,1 Ω en een weerstand

een aardelektrode van de installatie die

aarde-nul verbinding er praktisch gezien en

van de twee aardelektroden samen van 1 Ω, zal

onafhankelijk is van de aardelektrode van de

volgens NEN 1010 sprake is van een TN-stelsel,

er continu van de 250 A circa 227 A door de nul

voedingsbron. Het stelsel voldoet volgens

met een gecombineerde nul- en beschermings-

en 23 A via de aarde naar het geaarde nulpunt

NEN 1010 dan niet meer aan de eisen van een

leiding (PEN-leiding), waarbij volgens NEN 1010

van de voedingsbron lopen. Stromen die naar

TT-stelsel.

de lastscheider juist niet vierpolig maar

aarde lopen en niet worden afgeschakeld

De betreffende netbeheerder staat toe dat bij

driepolig moet zijn.

kunnen oorzaak zijn van brand, thermische spanningen in materieel en elektromagneti-

een TT-stelsel driepolig of vierpolig wordt gescheiden. In een TT-stelsel is het niet

Aansluiting PEN-leiding

sche storingen.

toegestaan om driepolig te scheiden. In een

Bij een TN-stelsel geldt dat, als een leiding

De installateur heeft zich meestal door

TT-stelsel moet ook de nul van de voeding

zowel voor nulleiding als beschermingsleiding

overeenkomst verplicht om elektrische

kunnen worden gescheiden. De door de

(PEN-leiding) wordt gebruikt, deze leiding dan

installaties aan te leggen die voldoen aan

netbeheerder voorgestelde werkwijze met de

moet zijn aangesloten op de klem of rail voor de

NEN 1010. Deze verplichting kan hij door de

driepolige lastscheider, waarbij de nul bij een

beschermingsleiding. Bij de door de netbeheer-

werkwijze van de netbeheerder volgens Jan van

TT-stelsel niet van de voeding kan worden

der voorgestelde werkwijze is de leiding

der Meer niet altijd nakomen. Voor de

gescheiden is volgens NEN 1010 niet toege-

aangesloten op de klem of rail voor de nul (zie

eigenaar/gebruiker van de installatie betekent

staan.

figuur 2). Dit is volgens NEN 1010 niet

dit, dat zijn installatie niet voldoet aan de

toegestaan.

wettelijke eisen uit het Bouwbesluit. Met

TT-stelsel wordt TN-stelsel

Moderne belastingen zoals bijvoorbeeld

betrekking tot de veiligheid mag volgens het

Door het aanbrengen van een aarde-nul

computers, gelijkrichters en TL-lijnverlichtings-

Bouwbesluit alleen van de bepalingen uit

verbinding zijn de metalen gestellen in de

installaties kunnen hogere harmonische

NEN 1010 worden afgeweken als een andere

installatie niet meer via een aardelektrode, die

stromen produceren. Door deze stromen kan,

oplossing aantoonbaar dezelfde mate van

onafhankelijk is van de aarde van de voedings-

bij driefasen installaties, de stroom door de nul

veiligheid biedt. Dit is hier volgens Van der

bron, met aarde verbonden. Elektrisch gezien

zelfs groter worden dan de stroom door de

Meer zeker niet het geval. Ook eisen verzeke-

en volgens NEN 1010 is er dan sprake van een

fasen. Bij een installatie, waarbij de aarde en de

raars in hun polissen dat installaties aan

TN-stelsel. Dit omdat de metalen gestellen

nul met elkaar zijn verbonden, zal de nulstroom

NEN 1010 voldoen. Het niet voldoen aan NEN 1010 kan in geval van bijvoorbeeld een schade door brand soms jarenlange juridische

Figuur 3.

strijd, of erger nog, niet uitbetalen van het

Uitvoeringsvorm van een

schadebedrag tot gevolg hebben.

‘gemodificeerd’ TT-stelsel met aarde-nul verbinding. Het betreft hier een omvangrijke installatie

De Netcode wordt op dit punt waarschijnlijk

met drie fasen, een nul en

binnenkort aangepast. We houden u op de

meerdere groepen,

hoogte. Meer informatie over dit onderwerp

waarvan, ter wille van de

vindt u op www.meer1010.nl.

duidelijkheid, er slechts één fase en één eindgroep

De afbeeldingen bij dit artikel zijn gemaakt

is getekend.

door Jan van der Meer en mogen niet worden overgenomen.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P023_INJ-0809-0809-2013 23

12-9-2013 12:20:49

MARKT Worldskills - Beroepenwedstrijd- CCTV - Energiezuinige installatie

Twee medailles voor excellent vakmanschap Ruim 1000 jongeren uit 54 landen deden begin juli mee aan de tweejaarlijkse beroepenwedstrijd WorldSkills. Team Nederland bestond uit 24 jonge vaklieden. Onder hen waren e-installateurs Paul Groen en Brian Vonken en w-installateurs Stefan Wiltink en Joost Aben. Ze vertellen over hun ervaringen tijdens dit megaberoepenspektakel. Tekst Marion de Graaff

Stefan Wiltink (Koude- en Luchtbehandeling)

helemaal af, maar gelukkig was ik daarin niet

meestal een combinatie van telecommunicatie

straalt als hij vertelt over zijn opdrachten. “We

de enige. Het is fantastisch om hier aan mee te

en informatica. Een ervan is het installeren van

moeten een energiezuinige installatie maken

kunnen doen. Ik ga nu bij wat andere Nederlan-

een CCTV-camera waarmee bezoekers

die zowel kan verwarmen als koelen. En ik heb

ders kijken. We zijn een hecht team geworden

vervolgens via Wifi contact kunnen maken.

net de letters COOL van koper gemaakt op een

en leven erg met elkaar mee.”

Brian vindt de tijdsdruk lastig. “Ik wil alles graag goed doen. In mijn werk ben ik liever een

bord waarop al stond: ‘We keep the world’ … Maar ik vind mijn C nog niet goed genoeg, dus

Elektrotechniek Gebouwen

uur langer bezig en lever ik perfect werk, dan

die ga ik zo nog even over doen.” De (service-)

Paul Groen deed mee in de vakrichting

dat ik een klus afraffel. En hier moest alles snel,

monteur van Van Kempen geniet enorm van de

Elektrotechniek Gebouwen. Hij volgt de niveau

snel. Maar een mooie ervaring, hoor. En ik heb

ervaring. “Het is super allemaal, echt super.”

3 opleiding voor 1e monteur. Hij zit op het

heel veel geleerd in het traject naar deze

Horizon College, volgt praktijklessen bij

wedstrijd toe.”

Hecht team

InstallatieWerk Noord-Holland en werkt drie

Joost Aben volgt de opleiding 1e monteur

dagen per week in Zwaag bij Van der Laan.

werktuigbouwkundige installaties via het

Tijdens een korte pauze zegt hij: “Sjonge, wat is

Opleidingsbedrijf InstallatieWerk Zuid-Oost. Hij

dit een ervaring, onbeschrijfelijk. Ik had wel

werkt bij Van Gemert Installatiegroep. Joost

verhalen gehoord, en foto’s en filmpjes gezien,

De resultaten:

moet zijn opdracht in de eerste twee dagen

maar je weet het pas echt als je hier zelf bent.

* Paul haalde 506 punten en werd daarmee

maken. Omdat er in totaal 25 kandidaten

Mijn opdracht gaat goed. Het is heel moeilijk

16e van de 31. Ook hij kreeg een medaille

om in te schatten wat de anderen doen. Ik werk

“Sjonge, wat is dit een ervaring, onbeschrijfelijk”

stug door en zie wel waar ik eindig. Ik vind het alleen al geweldig om hieraan mee te doen.”

voor excellent vakmanschap. * Brian haalde 483 punten en werd daarmee 11e van de 16. * Stefan werd 15e van de 23. Hij haalde 501

CCTV-camera deelnemen en de werkvloer niet groot genoeg

Brian Vonken (ICT Netwerkbeheer) leert bij

is, wordt er in twee shifts gewerkt. Joost loopt

Aventus voor 1e monteur Elektronische

op dag drie dan ook rustig door de hallen. “Het

Installaties en werkt vier dagen als monteur bij

ging wel lekker. Ik had mijn opdracht niet

Hollander Techniek. De opdrachten zijn

punten: net genoeg voor de medaille voor excellent vakmanschap. * Joost haalde 493 punten en werd daarmee 13e van de 25.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P024_INJ-0809-0809-2013 24

12-9-2013 15:55:14

OP UW BEDRIJFS PROCESSEN Snelheid en accuratesse zijn van essentieel belang. U wilt kunnen factureren, calculeren, offreren, werkbonnen maken en nog veel meer. Zorgeloos, vanuit één krachtig ERP softwarepakket afgestemd op de installatiebranche. Daarom kiest u voor bedrijfssoftware van Syntess. Want Syntess Software kent uw branche als geen ander en biedt u daardoor grip op uw bedrijfsprocessen.

Zien wie er voor de deur staat – thuis en onderweg Gira deurcommunicatiesysteem De Gira deurcommunicatie-installaties zijn passend bij de diverse schakelaarprogramma’s verkrijgbaar en kunnen zo in het uniforme design van de complete gebouwentechniek worden geïnstalleerd. Van strak minimalistisch tot klassiek-elegant – dankzij een breed kleuren materiaalpalet is voor elk interieur de passende designvariant verkrijgbaar. Dankzij de Skype-koppeling maakt Gira nu ook mobiele deurcommunicatie mogelijk – per smartphone en tablet, achter de PC of via een geschikte Smart TV. Zo kunnen bewoners ook onderweg op elk moment zien wie er aanbelt, de deuroproep beantwoorden en de deur openen. Meer informatie: www.gira.nl/deurcommunicatie Afb. v.l.n.r.: Gira huisstation video opbouw, tweevoudige combinatie drukvlakschakelaar/wandcontactdoos met randaarde, Gira E2, zuiver wit glanzend, mobiele Gira deurcommunicatie plugged into Skype™ op de iPhone. Beschikbaar vanaf firmware 03.00.15 voor de Gira DCS-IP-gateway

Stand 12.E038

INJ_P025_INJ-0809-0809-2013 25 203174_Anz_TKS_iPhone-Skype_E2_Rw_210x147_NL.indd 1

12-9-2013 12:22:22 28.08.13 09:08

PROJECT Light Challenge - Studenten - Nijmegen

Flexibele straatverlichting door verschuivende kap De Light Challenge 2013 is gewonnen door studenten Industrial Design van de Technische Universiteit Eindhoven. Ze wonnen met ‘Dare’, een concept voor een duurzame verlichtingsoplossing voor de Van Nispenstraat in Nijmegen. De jury is enthousiast: “Het is een slim gestuurde lichtbron met een prachtig nieuw design.” Tekst Ferdinand Pronk

Gemeenten in heel Nederland kunnen een

konden het ontwerpproces via een blog volgen

openbare ruimte dat mensen dat vanzelfspre-

straat aanmelden voor de Light Challenge, een

en prototypen beoordelen.

kend zijn gaan vinden. Doordat ons ontwerp reageert op individuele gebruikers, hopen we

initiatief van de gemeenten Heerenveen, Assen en Groningen. De opzet is dat studenten een

Dynamisch contrast

mensen bewust te maken dat de verlichting

nieuw lichtconcept ontwerpen in samenwer-

De studenten zochten in de verlichting een

specifiek voor hen brandt.”

king met partnerbedrijven en gemeenten. De

balans tussen functionaliteit en schoonheid. Ze

Het team experimenteerde met verschillende

gemeente Nijmegen besloot mee te doen met

constateren dat egale verlichting met weinig

verlichtingsoplossingen en maakte diverse

de Van Nispenstraat, omdat ze zoekt naar

contrast in de verlichtingsindustrie als veilig

proefmodellen. De studenten experimenteer-

ideeën om de straatverlichting in de stad aan te

wordt gezien. Aan de andere kant maakt

den met ledstrips in een bolvormige piep-

passen aan de eisen van de toekomst.

contrast de verlichting mooi. “Kijk maar naar

schuim bal om te zien wat het gedrag van licht

Deelname aan deze wedstrijd was een stap in

Nederlandse meesters zoals Rembrandt en

is als het vanuit verschillende hoeken en door verschillende materialen schijnt. Het leidde tot

de goede richting. Studenten Yannick Brouwer, Ashwin van Dolder, Swayon Leung en Wouter van der Wal van de opleiding Industrial Design aan de Technische Universiteit Eindhoven

“De ingebouwde internetverbinding vormt een lokaal netwerk met naburige palen”

het idee om een concept met een bewegende kap te maken. Met de kap omhoog ontstaat brede en egale verlichting op straat. Met de kap laag, is er juist een contrastrijke lichtvlek onder

namen als team de uitdaging aan.

de mast. De armaturen staan op vier meter

Brainstorm

Vermeer of verlichting in theaters”, aldus de

hoogte: op die manier verstoren de bomen in

De bewoners van de straat zijn actief bij het

studenten. In hun ontwerp hebben ze beide

de straat het effect niet. Een extra voordeel van

ontwerpproces betrokken. Tijdens een

vormen van licht gecombineerd. Ze omschrij-

het gebruik van kappen over de lamp, is dat zo

brainstorm met de studenten bespraken ze wat

ven het als ‘dynamisch contrast’. Op het

de lichtvervuiling nihil is.

ze belangrijke eigenschappen van straatver-

moment dat er mensen in de straat zijn is de

lichting vinden, zoals veiligheid en de sfeer in

straatverlichting uniform en fel, op het moment

Prototype

de straat, energiegebruik en duurzaamheid. De

dat de mensen thuis zitten is de straatverlich-

De studenten maakten een verkleind prototype

studenten gingen aan het werk met de input

ting gedimd en is er een verhoogd contrast.

met pvc, leds, en een dimmer en testten die in

van bewoners, steun van de afdeling openbare

Een tweede doel van de studenten is om

de ‘blackbox’ van Technische Universiteit

verlichting van de gemeente Nijmegen en de

bewoners bewust te maken van verlichting: “Er

Eindhoven. De tests bevestigden hun

bedrijven Schréder en Kaal Masten. Bewoners

is tegenwoordig zoveel verlichting in de

verwachtingen over het effect van de beweging

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P026_INJ-0809-0809-2013 26

12-9-2013 12:23:55

PROJECT

Met de kap omhoog onstaat brede en egale verlichting op straat.

De studenten ontwikkelden een prototype.

van de kap op de lichtbundel op straat. Deskun-

bewegende afdekking van de armatuur.

Beweging

digen bij Schréder rekenden met simulatoren

In het eindproduct is de buitenste afdekking

Als de sensor beweging detecteert, is er

de effecten door en de uitkomsten bevestigden

van aluminium, maar in het prototype werd

communicatie tussen de lichtmasten. De twee

dat er in de maximale stand een zeer gelijkma-

polycarbonaat gekozen omdat het lichter is en

dichtstbijzijnde lichtmasten reageren

tige lichtverdeling op straat zou zijn en dat de

gemakkelijker te verwerken. Daardoor is een

onmiddellijk door in zeven seconde hun kap

straat mooi contrastrijk zou zijn in de laagste

minder dure aandrijving nodig om de cover op

omhoog te schuiven. Dat komt overeen met de

stand. Voor de bouw van het uiteindelijke

te tillen. In het prototype werd voor het hijsen

loopsnelheid van de mens. Elke volgende

prototype kregen de studenten hulp van

een lier gebruikt die in zeilschepen wordt

lichtmast zal een seconde later reageren. Het

bedrijven. Schréder stelde een Nano ledarma-

toegepast. Het eindontwerp heeft een lineaire

tijdsbestek van zeven seconden zorgt voor

tuur beschikbaar, waarvan ze de leds en driver

actuator die wordt gebruikt in liftdeuren en

minimale overlast bij bewoners en is voldoende

gebruikten. Kaal Masten hielp met de

ziekenhuisbedden.

comfortabel voor de gebruikers. De vertraging

polycarbonaat buizen voor de binnenlaag en de

De verlichting reageert op de aanwezigheid van

van een seconde maakt de dynamiek goed

voetgangers of fietsers in de straat. In de

zichtbaar. Als zich meerdere gebruikers in de

proefversie gebruikten de studenten sensoren

straat bevinden, wordt die totaal verlicht. Dat

Zonnepanelen

van Arduino, maar de uiteindelijke mast krijgt

geeft mensen een veiliger gevoel. De verlich-

De naam van het concept is ‘Dare’, een

een Tvilight sensor. Deze sensoren zijn nog in

ting reageert niet op auto’s.

samenvoeging van ‘Drop’ en ‘Share’. ‘Drop’ is

ontwikkeling. De studenten zijn onder andere

De studenten werkten een ontwerp uit tot een

de naam van de armatuur. ‘Share’ staat voor

om esthetische redenen enthousiast over

definitief prototype dat in juni door de

delen: de studenten willen de energie die voor

Tvilight: zowel de sensoren als de signaalver-

wethouder openbare verlichting werd onthuld

de verlichting nodig is met zonnepanelen laten

werking zijn in een kleine module onderge-

en dat op 3 juli bij de vakjury in de prijzen viel.

opwekken. Deze worden op woningen in de

bracht, die goed in het ontwerp kan worden

De studenten hebben ook bekeken wat het

straat geplaatst. Daarbij vormen de bewoners

geïntegreerd. De nauwkeurige detectie is ene

prijskaartje is. Ze denken de paal voor rond de

een ESCo: een eigen energie service bedrijf. Met

tweede pluspunt. Ook de ingebouwde

1400 euro te kunnen leveren. Een redelijk

de panelen brandt de verlichting en bovendien

internetverbinding is een voordeel: deze vormt

bedrag voor een high-end product, stellen ze.

kunnen de deelnemers tegen een lage prijs zelf

een lokaal netwerk met naburige palen. De

De studenten zijn met Schréder en hun

van duurzame energie profiteren. Of de zonne-

software is een open systeem, gebaseerd op

constructeur bezig om het ontwerp door te

panelen worden geplaatst, is nog niet bekend.

Google Maps.

ontwikkelen en vervolgens te produceren voor de Van Nispenstraat.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P027_INJ-0809-0809-2013 27

12-9-2013 12:23:57

MARKT Samenwerken - Veiligheid - Faalkosten - Bouwsector

“Installatiesector nog niet klaar voor BIM” BIM maakt veel installateurs enorm enthousiast, getuige de vele pilots en samenwerkingsverbanden. Toch is een volwaardig Bouwwerk Informatie Model nog geen realiteit. “We zijn er allemaal hard mee bezig, maar het eindpunt is nog niet in zicht.” Dat zegt Ben Pol, manager business support bij ABB en BIM-woordvoerder voor de Federatie Elektrotechniek, de vereniging van de elektrotechnische toeleveranciers. Tekst Tijdo van der Zee

“Pak je rol, wees professioneel, ga voor je kans,

den zijn voor een optimale installatie. Bij BIM

bimmen: 3D tekenen met een BIM-sausje. Het

draag bij aan de BIM-ontwikkeling, want we

zijn alle gebouwonderdelen, zoals deuren,

is allemaal nog niet uitgekristalliseerd.” Ben

hebben jullie in de keten heel hard nodig.” Het

kozijnen, contactdozen, leidingen als het ware

Pol staat niet alleen in deze opvatting, andere

was een heldere boodschap, die Cees

‘getagd’. Op die manier kan tijdens de bouw,

leveranciers beamen dit.

Brandsen, voorzitter van de Bouw Informatie

maar ook later, bij het gebouwbeheer, precies

Belangrijke kracht achter BIM op dit moment

Raad (BIR) in april uitsprak bij de algemene

worden bijgehouden welke onderdelen besteld

zijn de opdrachtgevers, die nu minder nog dan

ledenvergadering van de Federatie Elektro-

moeten worden.

vroeger genoegen nemen met hoge faalkosten.

techniek (Fedet). De BIR, een samenwerkings-

“Werken met BIM betekent dat je straks

“Klanten pikken faalkosten niet meer, zeker

verband van opdrachtgevers, opdrachtnemers,

helemaal geen werkvoorbereiding meer nodig

niet in deze crisis. Het zal sneller, voorspel-

ingenieursbureaus, installateurs en architec-

hebt, want alles wat je moet weten staat al in

baarder en goedkoper moeten. De kracht van

ten, heeft zich ten doel gesteld dat in 2014 in

BIM. Het model gaat ervan uit dat er geen open

BIM is dat je verplicht samenwerkt en dus

20 procent van alle bouwprojecten wordt

eindjes zijn, maar dat je alles precies goed

tijdens het bouwproces minder vaak voor

gewerkt met BIM. Maar om dat doel te halen

samenstelt. En met het model kan je ook nog

verrassingen komt te staan.”

moet er nog heel wat gebeuren. Pol: “Voor de

ontdekken of het project haalbaar, maakbaar

installatiesector liggen er veel kansen, maar

en betaalbaar is”, zegt Ben Pol.

Esco’s

ondanks de vele positieve verhalen, zijn we er

Vanuit de Rijksoverheid wordt BIM al stevig

Daarnaast is ook de opkomst van de Esco’s een

nu nog niet klaar voor.”

gestimuleerd. Zo stelt de Rijksgebouwendienst

stimulans om te werken met BIM. Uit onder-

BIM bij nieuwe opdrachten min of meer al

zoek van BuildingSMART blijkt dat facility

Optimale installatie

verplicht in het bestek. Ben Pol merkt dat

managers wel 10 tot 30 procent van hun tijd

In feite is een BIM de digitale evenknie van een

installateurs die mee willen dingen in de

kwijt zijn aan het zoeken naar informatie over

concreet gebouw, of een bouwwerk dat nog

aanbesteding dan wel eens ABB bellen om te

0het gebouw. “Esco’s nemen zo’n project

gebouwd moet worden. Bij de engineering van

vragen of het bedrijf niet de onderdelen in BIM

alleen over als ze goede digitale informatie

dit digitale bouwwerk zitten alle betrokkenen

kan aanleveren. “Maar dat kunnen wij nog niet.

hebben en precies weten welke componenten

vanaf het begin bij elkaar om de tafel. Parallel

Dat probleem heeft ABB net zo goed als andere

er in zitten.” Bijkomend voordeel van deze

ontwikkelen wordt dat genoemd, of concurrent

toeleveranciers.”

digitalisering is dat ze hun hele portefeuille

engineering. Voor installateurs betekent dit dat

Echt bimmen is er nog niet bij, ook niet bij de

makkelijker kunnen standaardiseren en in al

ze, anders dan ze gewend zijn, in het begin al

Rijksgebouwendienst, meent Pol. “De

hun gebouwen dezelfde apparatuur plaatsen.

mee ontwerpen, waardoor er meer mogelijkhe-

BIM-projecten die ik tegenkom zijn cosmetisch

Daar zit hun verdienmodel.”

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P028_INJ-0809-0809-2013 28

12-9-2013 12:56:04

MARKT

ABB heeft recent een BIM-pilot afgerond met

het tegen zit. Toeleveranciers kunnen zich niet

Anders krijg je problemen. In de installatiesec-

Electrasluis, de elektrotechnische tak van

veroorloven zoveel energie erin te steken,

tor was men dit niet gewend en daarom kost

L.M. van der Sluis Technische Bedrijven,

zonder de zekerheid dat het blijft bestaan.”

het wat meer tijd.”

waarbij gebruik werd gemaakt van enginee-

Ook veiligheid van intellectueel eigendom is

Volgens Pol moet iedereen in de sector zijn

ringssoftware Revit van softwarehuis Cadac.

een probleem. Het delen van informatie kan

schouders eronder zetten om BIM tot een

“Heel leerzaam, maar uit de feedback is

ervoor zorgen dat producten worden gestolen.

succes te maken. Dat betekent dat fabrikanten

gebleken dat het systeem nog niet optimaal

Zeker wanneer deze informatie zich in de

en toeleveranciers er wellicht nog steviger in

werkt”, zegt Pol.

‘cloud’ bevindt, heeft niemand echt goed zicht

zouden kunnen gaan, evenals de softwarebe-

Veel leveranciers maken inmiddels de eerste

op wie welke informatie precies kan inzien. “Dit

drijven. Vanuit de brancheorganisaties Fedet

stappen om hun producten digitaal aan te

is een reële zorg waarop wij nog geen goed

en Uneto-VNI moet bewustwording gecreëerd

leveren in een database. ABB maakt bijvoor-

antwoord hebben”, zegt Pol.

worden. En vanuit de standaardisatiestichting Etim moet alles op alles gezet worden om tot

beeld gebruik van de database van 2BA. Maar daarmee ben je er nog niet. Die producten

“Klanten pikken faalkosten niet meer”

een uniforme ‘BIM-taal’ of BIM-classificatie te komen.

moeten nog geschikt gemaakt worden om mee te kunnen bimmen. Een digitale beschrijving alleen is niet genoeg. Zover zijn de meeste

Hoe komt het toch dat de bouwsector zo ver

Bouwcultuur

leveranciers echter nog niet. Een installateur

voorloopt op de installatiesector? Pol denkt dat

BIM is dus zowel een technisch verhaal, als een

die straks in BIM een wandcontactdoos wil

dat te maken heeft met het verschil in

verhaal over bouwcultuur. Samenwerken is het

plaatsen kan selecteren op allerlei eigenschap-

specificering die de twee sectoren bij de

toverwoord. Toch is daar eigenlijk helemaal

pen, precies naar wens. Probleem is alleen dat

engineering hanteren. “In de bouw is het niveau

geen BIM voor nodig. Pol: “Installateurs zeggen

er in het model tot nu toe niet direct een link

van specificeren altijd al meer gedetailleerd

wel eens: ‘Oh, hadden we maar BIM, dan

wordt gelegd met een specifiek merk en model.

geweest. Zo wordt bijvoorbeeld bij een kozijn al

zouden we tenminste samenwerken.’ Het is

Pol: “Hoe ga je nou in de applicatie regelen, dat

precies aangegeven naar welke kant het raam

misschien wel zo dat BIM samenwerken

als de installateur deze functionaliteit

opendraait, hoe groot het is en van welk

vereist, maar samenwerken vereist geen BIM.

raadpleegt in het BIM-model, hij verderop in

materiaal. Installateurs werken vaak meer

Installateurs die dat willen kunnen ook zonder

het traject nog weet hoeveel doosjes hij van

vanuit de functionaliteitsgedachte. Zij weten

BIM al aan de slag. En daarmee begint dat je je

ABB moet bestellen en hoeveel keer een

bijvoorbeeld precies welke componenten

eigen zaken perfect op orde hebt. En dan wordt

bepaald type schakelmateriaal van bijvoor-

verbonden moeten worden, maar niet hoeveel

bimmen straks ook een stuk makkelijker.”

beeld Busch Jaeger. Dat kan nou nog niet in het

meter leiding er voor nodig is om dat te doen.”

model. En het probleem is: BIM gaat er vanuit

“Maar die specificering ga je dus in BIM wel

dat al in een vroeg stadium deze beslissingen

krijgen. Want als straks iemand anders op die

genomen worden. Er komt niet een ‘straks’

plek aan de gang gaat, moet hij ervan uit

waarop de installateur nog eens de keuze gaat

kunnen gaan dat het digitale model klopt.

maken voor een specifiek product.” Er is, kortom in het model al wel een behoorlijke mate van specificering mogelijk, waardoor een getekend 3D-model er levensecht uitziet. Daardoor is het heel geschikt om de opdrachtgever er met bijvoorbeeld virtual reality doorheen te laten lopen. Maar als samenwerkingsmodel tussen de bouwpartners is BIM nog niet geschikt, juist omdat deze laatste link tussen functionaliteit en concreet product ontbreekt.

Open source database Pol pleit voor een centrale open source database voor alle producten. Liever geen commercieel model dus, zoals het al flink ontwikkelde BouwConnect van KPN Getronics. “Commerciële bedrijven gaan door zolang het goed loopt, maar trekken de stekker eruit als

Veel installateurs zijn enthousiast over BIM.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P029_INJ-0809-0809-2013 29

12-9-2013 12:56:05

De perfecte plaats om op te laden.

tijden g i z e anw

niek h c e t ro Elekt 2013 t trech A

sU rbeur a a J okt. in de t. - 4 p e s 30 hal 12

USB-wandcontactdoos. Geniaal en eenvoudig tegelijk. De combinatie van wandcontactdoos en USB-netvoeding. Voor smartphones, tablets, fotoapparatuur of mp3-spelers. Ervaar het nieuwe comfort en kijk op www.BUSCH-JAEGER.nl

www.BUSCH-JAEGER.nl

95289_Busch.indd INJ_P030_INJ-0809-0809-2013 1 30

De toekomst begint nu.

7/5/2013 12-9-2013 12:03:59 12:56:19 PM

ZO MOET HET NIET

Op deze pagina staan fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van installatiegebreken. Ook elektrische installaties zijn aan veroudering onderhevig. Een inspectie kan in veel gevallen erger voorkomen.

Tekst & fotografie Nico Kluwen

De passchroef van de zekeringhouder is

Zowel op de onderste als bovenste rail zijn de

Afgeknipte kabels die onder spanning

afgebroken. Ook is er sprake van sterke

beschermingsleidingen aangesloten. Een van

staan.

corrosie (zie de aansluitingen van de

de rails is bestemd als nulrail dus de verwarring

bedrading).

is nu compleet.

Sterke corrosie van diverse aansluitingen. Dit

De aansluiting van de beschermingsleiding zit

Helaas is men vergeten de zijstukken van de

komt de verbindingen niet ten goede.

op nog geen millimeter afstand van de

kast te monteren zodat vanaf de zijkant alle

fase-aansluiting. Het gaat in dit compartiment

spanningsvoerende delen bereikbaar zijn.

net goed.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P031_INJ-0809-0809-2013 31

12-9-2013 12:57:07

JAAR

PRODUCT GARANTIE*

DETEKTOR GARANTIE*

* na productregistratie op www.flir.com

T400-Series_185x132_NL.indd 1

4/09/13 16:50

Polytechnisch Zakboek Uw encyclopedie op het gebied van technische informatie Het Polytechnisch Zakboek is al lang geen zakboek meer. In dit boek vindt u technische informatie uit uiteenlopende vakgebieden in de vorm van definities, formules, tabellen en tekeningen. Uw voordelen: • Onmisbaar vanwege de verplichte Eurocode systematiek. • Alle naslaginformatie van diverse technische vakken gebundeld in één boek. • Praktische korte en bondige teksten afgestemd op de dagelijkse praktijk. • De tabellen zijn duidelijk leesbaar door groter formaat boek. • Inhoud is betrouwbaar, onafhankelijk en compleet. Ook voor de Vlaamse markt! • Ook op cd-rom. Auteurs: F. van Herwijnen, G. de Roeck, G.A. Schwippert, P.H.H. Leijendeckers en Y. Verbakel Ga voor meer informatie en uw bestelling naar www.bimmedia.nl/PTZB

INJ_P032_INJ-0809-0809-2013 32

13-9-2013 14:15:14

MARKT ElkeDagBeter-Award - Hoppenbrouwers - Personeelsbeleid

“Investeer juist nu in medewerkers” Hoppenbrouwers won dit voorjaar de ElkeDagBeter-Award. De prijs van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en MKB Nederland voor het MKB-bedrijf dat het duurzaamst met zijn werknemers omgaat. Directeur Henny de Haas maakt duidelijk dat een duurzaam personeelsbeleid niet van de ene op de andere dag ontstaat, maar in de cultuur van het bedrijf zit. Tekst Ferdinand Pronk

De manier waarop Hoppenbrouwers werkt, ligt

goed kennen.” De Haas: “We zetten geen ‘team

doen, maar dan wel gecontroleerd. Je stuurt je

vast in tien normen en waarden. Daarbij staat

van de maand’ op het podium, maar onder-

kind ook niet direct zonder zijwieltjes naar een

plezier in het werk op nummer 1, want als je

huids is er competitie. Als vier teams in

drukke weg. Maakt iemand een keer een fout,

plezier hebt in je werk, zorgt dat voor een

dezelfde markt werken en er twee goed en twee

dan moet je dat niet te veel bestraffen, maar

gezonde werksfeer en dat straal je ook uit naar

minder presteren, kunnen ze de markt niet de

hem of haar juist aanmoedigen om door te

klanten. De Haas: “Wat je naar buiten wilt

schuld geven. Rendement en prestaties zijn

gaan.” Dat vraagt om openheid in de organisa-

uitstralen, moet je binnen doen. Klanttevreden-

geen toeval. Het hangt samen met de

tie. De Haas: “We hebben geen jaarlijkse

heid is belangrijk, maar een medewerker kan

leidinggevende en de opbouw van het team.

functioneringsgesprekken, want als het goed is

dat pas realiseren als hij autonomie heeft en de

Een voordeel is ook dat we door het werken in

hebben leidinggevenden en medewerkers altijd

ruimte om eventuele problemen samen met de

teams minder management nodig hebben. En

contact. Wel houden we elk jaar een tevreden-

klant op te lossen. Hoe dat werkt, kun je niet in

is er een keer een probleem, dan speelt dat niet

heidsonderzoek. Medewerkers geven onder

regeltjes opschrijven, het is de bedrijfscultuur.”

in een hele afdeling, maar in klein team. Dat is

andere aan wat ze vinden van de werkdruk, hoe

overzichtelijk en makkelijker te besturen.”

ze hun verantwoordelijkheden ervaren en of ze

Veel verantwoordelijkheid Medewerkers hebben bij Hoppenbrouwers veel verantwoordelijkheid. Ook dat ligt vast in de normen en waarden: ‘veel verantwoordelijkheid

trots zijn op het bedrijf. Het onderzoek is niet

“Als niet duidelijk is waarom jouw salaris het hoogste is, doe je het niet goed”

anoniem, want met anonieme ontevredenheid kunnen we niets. En ook niet met gemiddelde scores. Als een medewerker gemiddeld een

geeft flexibiliteit en ontlokt creativiteit’. Hoofd

zeven geeft voor zijn tevredenheid, maar op

personeelszaken Ellen Vermeer: “We hebben

één punt een vijf, dan moeten we daar een

25 teams. Dat zijn een soort minibedrijfjes. Ze

De organisatie van het werk vraagt van De Haas

oplossing voor zoeken. Het vraagt ook van

hebben een projectleider, een werkvoorberei-

terughoudendheid bij het leiding geven: “Soms

mijzelf om transparant te zijn over wat zich

der, een calculator en een groep monteurs. Elk

jeuken m’n handen, maar ik grijp niet snel in.

afspeelt in het bedrijf. Iedereen kent de doelen

team doet een bepaald type projecten, zoals

Als je je kind leert fietsen, weet je dat hij of zij

die we moeten halen en snapt dat we winst

scholenbouw, de foodindustrie of het automati-

een keer zal vallen. Je kunt dat voorkomen

moeten maken. Als de rendementen laag zijn,

seren van productieprocessen. Door teamover-

door er de hele tijd naast te blijven lopen, maar

is voor iedereen helder dat we extra ons best

schrijdende trainingen en het organiseren van

dan kan je kind op tiende nog niet zelfstandig

moeten doen. Net zoals iedereen nu trots is dat

evenementen en activiteiten zorgen we dat

fietsen. Dat is in een bedrijf hetzelfde: je moet

we in een moeilijke markt winst maken. Je

medewerkers ook collega’s buiten hun team

medewerkers de kans geven om ervaring op te

moet niet bang zijn voor transparantie: als je

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P033_INJ-0809-0809-2013 33

12-9-2013 12:58:54

Compleet pakket glasvezelkabel en -componenten

Kabel op lengte leverbaar

Direct uit voorraad leverbaar

B s ur be de iek op hn 60 c 0 s on te .B k tro 09 oe k d e l ez E an St

TV - DATA - TELECOM www.hemmink-vibe.nl Advertentie-Aug-2013-Install.journaal-Vibe.indd INJ_P034_INJ-0809-0809-2013 34 1

12-9-2013 29-08-13 12:59:13 15:49

MARKT

als directeur niet kunt uitleggen waarom het nodig is om winst te maken, dan ben je niet capabel. En als niet helder is waarom jouw salaris het hoogste is, dan doe je het niet goed.” Bij het geven van veel verantwoordelijkheid aan medewerkers, hoort dat ze goed zijn opgeleid. ‘Persoonlijke ontwikkeling zorgt dat je gedreven blijft’ en ‘continu verbeteren helpt ons te overleven’, aldus de normen en waarden. Vermeer: “We hebben vorig jaar 336 opleidingen verzorgd voor onze 250 collega’s. Daar zitten eendaagse trainingen bij, maar er zijn ook 42 collega’s die in combinatie met hun werk een volwaardige mbo- of hbo opleiding volgen. Daarnaast zijn medewerkers met

“We hebben medewerkers gevraagd het diploma mee te nemen waar ze het trotst op zijn.”

trainingen bezig, niet alleen technisch, maar ook gericht op sociale vaardigheid. Hoe ga je bijvoorbeeld met zieke collega’s om, hoe voorkom je dat ze ziek worden, hoe verbeter je jezelf als leidinggevende en hoe ga je met de klant om. Medewerkers kunnen zelf aangeven welke trainingen ze willen volgen, maar we nemen ook zelf het initiatief als we vinden dat iemand zich op een bepaald gebied moet versterken.” “We spreken medewerkers aan op hun trots”, zegt De Haas. “In de techniek moet je je vrij lang blijven ontwikkelen om als vakman te functioneren. In hun werk genieten ze dat ze een fabriek kunnen laten draaien of storingen kunnen oplossen. Op die trots spreken we ze aan.” Vermeer: We hebben medewerkers gevraagd om het diploma mee te nemen waar ze het meest trots op zijn. Die zijn verwerkt op

Op deze wand staat waar de mensen van Hoppenbrouwers allemaal trots op zijn.

de deuren in ‘de studeerkamer’, ons opleidingslokaal.” De normen en waarden van Hoppenbrouwers

Continuïteit

Plezier in je werk zorgt voor gezonde werksfeer.

De Haas waakt voor kortetermijndenken: “Ik

Met respect voor ieder zijn kwaliteiten creëren we een mensgerichte organisatie.

richt me op een rendement dat over de langere

Samenwerking en open communicatie bundelen krachten om te overleven.

termijn genomen goed is. Veel bedrijven in de

Veel verantwoordelijkheid geeft flexibiliteit en ontlokt creativiteit.

branche ontslaan nu mensen, maar ik vraag me

Werken op basis van vertrouwen geeft ruimte om te werken.

af of dat altijd verstandig is. Je moet in goede

Persoonlijke ontwikkeling zorgt dat je gedreven blijft.

en slechte tijden aan de continuïteit van je

De klantwaarden voorop want dan zijn de klanten tevreden.

bedrijf werken.

Orde en netheid brengt structuur en rust.

Iedereen begint aan z’n water te voelen dat we

Een veilige en gezonde werkplek zorgen voor continuïteit.

het dieptepunt van de crisis hebben bereikt.

Continu verbeteren helpt ons te overleven.

Gebruiken we ons gezond verstand, dan weten we dat we over twee jaar weer meer vakmensen nodig hebben. Daar moet je nu aan werken! Dus hebben we ook nu leerlingen en stagiairs in

‘personeel gezocht’ op de bussen moeten

nog volop ontwikkelen: ze leren bij, komen op

ons bedrijf en nemen we goede mensen aan.

rijden. Zo’n 40 procent van onze medewerkers

verschillende werkplekken, hebben met andere

Misschien niet voor vandaag, maar wel voor

is hier gekomen naar aanleiding van een stage,

soorten klanten contact en verbeteren hun

morgen en overmorgen. Zo voorkomen we dat

of een BBL-traject. De instroom van jonge

positie. De constante flow waar ze in zitten is

we als het werk aantrekt we weer met plaatjes

mensen s goed voor het bedrijf. Ze kunnen zich

goed voor het hele bedrijf.”

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P035_INJ-0809-0809-2013 35

12-9-2013 12:58:58

REGELGEVING Isso - Medische behandelruimtes - Aardlekschakelaars

Instructiemiddag NEN 1010 met aandacht voor weten regelgeving Isso organiseert regelmatig een instructiemiddag over NEN 1010. Tijdens deze middagen komt onder andere NEN 1010 in relatie tot weten regelgeving aan de orde. Installatie Journaal woonde een bijeenkomst bij. Tekst Richard Mooi

De NEN 1010 instructiemiddagen van Isso

tweedeling ontstaat. Want klanten kiezen

van een afwijkend type. “Maar als die niet

worden gegeven door docent Jan van der Meer.

meestal voor de goedkoopste aanbieder.

bereikbaar is, kun je er toch niks instoppen?”,

Hij legt tijdens de bijeenkomsten onder andere

‘Nette’ installateurs kunnen hierdoor werk

wees Van der Meer op de vreemde redenering

uit wat de consequenties van het Bouwbesluit

mislopen.

uit de oude NEN 1010. Aan zijn verzoek om meer duidelijkheid is

2012 zijn voor de NEN 1010.

Reactie Sterkin & Sei

tegemoet gekomen. In de NEN 1010:2007,

Tweedeling

Volgens Sterkin hoeven installateurs niet de

aangewezen in het Bouwbesluit van 2012,

Eén van de belangrijkste consequenties van het

huidige NEN1010 te volgen, maar moet de

Bouwbesluit 2012 is dat bestaande installaties

installateur wel bij zichzelf te rade gaan of de

niet meer onder de bepalingen uit de aangewe-

installatie nog wel veilig is. En of hij dit bij een

zen NEN 1010 vallen. Ze mogen voldoen aan de

eventuele rechtszaak hard kan maken. Van Sei

eisen zoals die ten tijde van aanleg geldend

krijgen installateurs het advies voor oudere

waren, met als minimumniveau de eisen van de

installaties de NPR 5310, blad 30 op te volgen.

NEN 1010 uit 1962. Van der Meer: “Dit betekent

Van der Meer: “Hierin wordt duidelijk uitgelegd

staan nu duidelijk de voorwaarden waaraan een

bijvoorbeeld dat in woningen van voor 1984 bij

hoe je een bestaande installaties veilig kunt

contactdoos moet voldoen om niet te hoeven

het gedeeltelijk vernieuwen, wijzigen of

wijzigen en uitbreiden.”

worden beschermd via een aardlekschakelaar.

De installateur moet bij zichzelf te rade gaan of de installatie nog wel veilig is

Van der Meer: “Je zou kunnen zeggen dat een

uitbreiden van de installatie niet altijd aardlekschakelaars hoeven te worden

Bepaald elektrisch toestel

contactdoos voor het aansluiten van een

geïnstalleerd. ” Een van de deelnemers aan de

Tijdens de instructiemiddag die Installatie

bepaald elektrisch toestel, een contactdoos is

instructiemiddag reageerde hierop met: “Dit

Journaal bijwoonde, bleek dat het installateurs

voor een toestel dat ook vast aangesloten zou

botst met je gevoel voor veiligheid.”

vaak nog niet helemaal duidelijk is wanneer je

kunnen zijn.” Maar wat is nu een contactdoos

Erkende installateurs zijn verplicht om een

een aardlekschakelaar moet toepassen. Want

voor een ‘bepaald elektrisch toestel?’ Uit de

installatie volgens de huidige NEN1010:2007

lang niet altijd hoeft een wandcontactdoos

NEN 1010: ‘wcd’s bestemd voor toestellen die

aan te bieden. Hetzelfde geldt voor installatie-

(wcd) aanvullend beveiligd te worden met een

door hun vermogen vanuit een afzonderlijke

bedrijven die gecertificeerd zijn volgens de

aardlekschakelaar. Dit hoeft alleen bij voor con-

eindgroep worden gevoed, zijn eveneens

BRL6000 (Komo Instal), sinds 2004 de

tactdozen ‘voor algemeen gebruik door leken’.

contactdozen voor het aansluiten van een

opvolger van ‘Waarborginstallateur’. Dit zorgt

In de vorige NEN-norm verviel de verplichting

bepaald elektrisch toestel.’

ervoor dat er bij offerteaanvragen een

pas als een contactdoos niet bereikbaar was of

Maar ook: ‘Contactdozen voor toestellen die

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P036_INJ-0809-0809-2013 36

12-9-2013 13:00:11

REGELGEVING

voor een bepaalde voorzieningen zoals gas,

of kabelgoot/baan. “Je mag buigzame

behandelkamers van tandartsen, fysiothera-

water of netwerkaansluiting op een vaste

leidingen nu ook zonder bevestiging of direct

peuten en dierenartsen voldoen aan de nieuwe

opstelplaats zijn aangewezen.’ Eisen als

bevestigd aanbrengen.” Met andere woorden:

extra zware eisen die gelden voor de zoge-

‘afwijkende wcd’ of ‘onbereikbaar’ zijn

de buigzame leiding mag gewoon zonder

naamde klasse 1 van medisch gebruikte

vervallen. Het betekent dat veel keukenappara-

bevestiging in wanden of boven verlaagd

ruimten in een ziekenhuis. “Dat heeft

tuur, maar ook de wasmachine (niet in de

plafonds worden gelegd. Dit gebeurde al, maar

gigantische gevolgen”, waarschuwt Van der

badkamer), cv-ketel of ventilatorbox, niet

heeft nu ook een juridische status.

Meer. In een behandelkamer van een dieren-

langer ‘achter een aardlekschakelaar’ hoeft.

Sommige fabrikanten willen niet dat hun kabels

arts of fysiotherapeut moeten veel meer

Het is belangrijk dat de contactdozen niet voor

met connectoren van een ander merk worden

vereffeningleidingen- en punten komen en mag

‘algemeen gebruik’ worden aangewend. Dat

verbonden. Ook juridisch ligt dit vrij moeilijk.

de impedantie van de vereffeningleiding van wandcontactdozen niet boven de 0,1 ohm

kan een installateur voorkomen door bij de wasmachine ook wandcontactdozen voor algemeen gebruik te plaatsen, naast een stuk

“Handhaaf het veiligheidsniveau en pas altijd aardlekschakelaars toe”

uitkomen. “Nu moet je ook buiten het ziekenhuis de hele behandelkamer voldouwen met vereffeningsleidingen- en punten die je

of vier voor de witgoedapparatuur. Belangrijk is

nooit gebruikt.” Want niet langer geldt als

wel dat de contactdozen dan onder bijvoorbeeld iets als een plank of werkblad zitten,

Van der Meer pleit voor meer comptabiliteit

patiëntengebied een cirkel van anderhalve

terwijl boven het werkblad voldoende wcd’s zijn

tussen merken.

meter rondom de behandeltafel. In principe

voor algemeen gebruik.

Er zijn nog meer valkuilen. Het oprollen van een

valt de gehele ruimte onder patiëntengebied.

Van der Meer: “Anders trekken ze de wasma-

iets te lange verbinding geeft extra warmteont-

chine eruit voor de stofzuiger of frituurpan en

wikkeling, net zoals het bundelen van leidingen.

Verlichting

staan ze er overmorgen te strijken.” Lastig

En ook bij het vastmaken van de kabel aan de

Voor de verlichting geldt dat die over twee

wordt het als de bewoner bijvoorbeeld het

cv-buis, wordt al snel de door de fabrikant

eindgroepen uit minstens twee verschillende

werkblad half afzaagt, er een leuke werkbank

opgegeven gebruikstemperatuur van

voedingsbronnen moet zijn verdeeld. Het

van maakt en de contactdozen die bedoeld zijn

50 graden overschreden.

betekent dat een deel van de armaturen een

voor witgoedapparatuur gebruikt om de

Ook nieuw in NEN 1010 is het vervallen van de

andere voedingsbron moet hebben (nood-

boormachine of zaag aan te sluiten. “Maak als

verplichting om sterk- en zwakstroomleidingen

stroom). Bovendien mag de omschakeling niet

installateur een risico-inventarisatie”, tipt Van

te scheiden. Sterkstroomkabels met aderisola-

langer dan 15 seconden duren en moet de

der Meer. Maar wat als dan de brandverzeke-

tie en niet-metalen-mantel worden nu gezien

armatuur minstens 24 uur kunnen branden.

ring een NEN 1010-inspectie eist en de

als ‘dubbelgeïsoleerd’ en databekabeling of

“Dit heeft grote maatschappelijke gevolgen”,

inspecteur de installatie afkeurt omdat

een coaxkabel mag daar gewoon stijf naast

besluit Jan van der Meer.

aardlekschakelaars bij sommige contactdozen

worden gelegd.

ontbreken? Van der Meer: “Dan moet de installateur duidelijk maken dat het anders zit,

Medisch gebruikte ruimten

en een risico-inventarisatie hebben gemaakt.”

Voor medische toepassingen in nieuwbouw is

Zijn advies is helder: “Handhaaf het veiligheids-

de norm aangescherpt. Voortaan moeten ook

niveau en pas altijd aardlekschakelaars toe.” In de NEN 1010 is ook de verplichting om verlichting achter een aardlekschakelaar te zetten, behalve in gemeenschappelijke verkeersruimtes.

Stekerbaar installeren Nieuw in de NEN 1010 is de positie van buigzame leidingen voor vaste aanleg (stekerbaar installeren). Vooral in de utiliteit heeft stekerbaar installeren de laatste vijf jaar een tamelijk grote vlucht genomen. Ook in (prefab)woningbouw zijn concepten op basis van een stekerbare installatie bedacht. Buigzame leidingen zijn in wezen hetzelfde als kabels, terwijl deze voorheen volgens de voorschriften werden gezien als installatie-

Voorbeelden van contactdozen voor algemeen gebruik en voor het aansluiten van een bepaald elektrisch

draad. Maar nu vervalt de plicht om de

toestel in een bijkeuken.

buigzame leiding te beschermen via een buis,

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P037_INJ-0809-0809-2013 37

12-9-2013 13:00:12

SLIMMER

SAMEN WERKEN

EER R T S I REG R GRATIS O NU VO EGANG TO

30 SEPT. T/M 4 OKT.

JAARBEURS UTRECHT

UW ONTMOETING MET VERNIEUWING Elektrotechniek richt zich op de elektrotechnisch installateur en de industrie. Op de beurs worden de nieuwste systemen, technologieën en producten op het gebied van onder meer industriële elektronica, meet-, regelen

bedieningsapparatuur, installatiemateriaal, verlichting, bekabeling, gebouwbeheersystemen en domotica gepresenteerd. Naast een breed exposantenaanbod wordt er een uitgebreid inhoudelijk programma samengesteld over actuele vraagstukken binnen de markt.

Meer info: www.elektrotechniek-online.nl

VNE13-1022 INJ_P038_INJ-0809-0809-2013 Advertentie NL_210x297 38 mm_v1.indd 1

12-9-2013 08-05-13 13:00:30 10:02

RONDVRAAG

Wat zijn uw ervaringen met open calculaties Bert Boer, GGB Installaties, Zuidbroek

worden uitgelegd. Vertrouwen, kennis delen,

discussie stelt. Aan de andere kant hoor je ze

toegevoegde waarde leveren en transparantie.

niet als je dingen vergeten bent. Dat klopt niet

“Wij werken regelmatig met open calculaties

De aanbestedingsmarkt laten wij, zoveel als

helemaal, want op die manier is het eenrich-

en ik ervaar dat over het algemeen als zeer

mogelijk, voor wat het is. Daar gaat het puur

tingverkeer. Open calculaties zijn in onze

prettig. Vooral bij partijen die je al kent. Een

om prijs en niet om toegevoegde waarde,

branche niet echt gebruikelijk, maar het komt

open calculatie maakt je prijs inzichtelijk en

samenwerken en vertrouwen.”

wel meer voor. Het hangt ook wel een beetje van de fase van de gunning af of we op zo’n

laat de opbouw zien. En mocht je achteraf iets vergeten zijn dan is dat bespreekbaar en verrekenbaar. Ken je een opdrachtgever nog

Jan Geurt Hupkes, Hupkes Installatie, Beilen

verzoek in gaan. Vooral aannemers vragen vaak al aan het begin van het traject om een open calculatie om vervolgens de interessante

niet, dan kan het tricky zijn. Bij aanbestedingen

(lees: ‘goedkope’) posten eruit te halen en voor

word je nog wel eens verplicht om een open

“Ik ben geen voorstander van open calculaties,

begroting in te leveren en die wordt dan vooral

want ze leiden meestal tot een vervelend

gebruikt om de verrekenprijzen vast te stellen.

getouwtrek. Bovendien kan een opdrachtgever

Ook grotere opdrachtgevers maken er vaak

met jouw aanbod naar een ander stappen om

gebruik van, en dan is het slikken of stikken,

te vragen of hij het voor minder kan doen, als je

helemaal in deze tijd. Maar het principe van

heel gedetailleerd je prijs laat weten. Door de

open calculaties vind ik heel mooi. Openheid en

offerte met opzet wat vaag te houden, omzeil ik

andere onderdelen verder shoppen. Cherry-

overleg, dat is alleen maar goed.”

het ‘probleem’ van de open calculaties. Ik geef

picking noemen we dat, en daar doen we niet

de informatie die voor de opdracht van belang

aan mee. Maar als de aanbesteding achter de

is, zoals de merknaam en type van een ketel. Ik

rug is en de opdrachtgever een open begroting

werk liever met een vaste prijs. Je loopt dan als

wil, verstrekken we die omdat we er dan vanuit

ondernemer evenveel risico als de opdrachtge-

gaan dat we zaken gaan doen.”

Geno Mijnen, Kremer Installatietechniek, ’s-Heerenberg “De markt waarin wij ons begeven is al jaren

ver. In overleg werk ik ook wel met een

volop in beweging en als organisatie ben je

nacalculatie, maar dan komen de exacte

afhankelijk van die markt: je moet anticiperen

bedragen dus pas op tafel als de klus al

op deze veranderingen. Onze koers is erop

geklaard is.”

“Openheid en overleg, dat is alleen maar goed”

gebaseerd dat wij onze opdrachtgevers meer centraal gaan stellen, een één op één relatie op basis van vertrouwen. Vanuit die filosofie en

Gijs Folmer, Van Dorp Installaties, vestiging Amersfoort

werkwijze prefereren wij om met open calculaties te werken. Luisteren naar de

“Met een open calculatie geef je de opdracht-

Wat is uw mening over dit onderwerp?

wensen van de opdrachtgever, dit vertalen in

gever inzicht in je prijsopbouw. We merken

Mail het aan

een gedegen duurzaam ontwerp, met een open

nogal eens dat een opdrachtgever door je open

redactieinstallatiejournaal@sdu.nl

calculatie waarin de gemaakte ontwerpkeuzes

calculatie heen loopt en bepaalde posten ter

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P039_INJ-0809-0809-2013 39

12-9-2013 13:00:52

MARKT Benchmark - Rühl Haegens Molenaar - Conjunctuuronderzoek

“Veel ondernemers hebben behoorlijk wat veerkracht” In de bouwen installatiebranche zijn er dagelijks faillissementen. Ook moeten veel bedrijven flink in hun personeelsbestand snijden. Toch zijn er ook installatiebedrijven die nog steeds een mooie boterham verdienen. Stefan van Maasakkers van Rühl Haegens Molenaar Accountants en Adviseurs vertelt wat deze bedrijven gemeen hebben.

De bouwen installatiebranche krimpt in de

benadrukt in het conjunctuuronderzoek

kenmerken zijn. Dit zijn: een platte organisatie,

periode 2009 tot 2014 naar verwachting met

tweede kwartaal 2013 van Uneto-VNI: de markt

het bedrijf niet te groot laten groeien, enorme

30 procent. Het gemiddelde rendement daalde

blijft moeizaam, maar we zien het iets minder

betrokkenheid en inzet van het management,

vanaf 2009 tot bijna nihil, met een kleine

somber in.”

altijd denken in kansen, een duidelijke

opleving in 2011. Ongeveer 50 procent van de

Van Maasakkers geeft aan dat er voor de solide

strategie, géén overnames en de risico’s

bedrijven schrijft rode cijfers. Maar gelukkig

bedrijven, die beschikken over een gezond

beperkt houden.

zijn er ook installatiebedrijven die het nog

vermogen en een heldere (toekomst-)visie,

steeds goed doen. De 20 procent best

zeker een mooie toekomst zal zijn. Opdracht-

Inzicht

scorende installatiebedrijven in het MKB

gevers beginnen dit volgens hem ook in te zien.

Van Maasakkers: “Ik wil er een paar kenmerken

behaalden een resultaat van zeven tot acht

“Ze doen liever zaken met een solide bedrijf dat

uitlichten: denken in kansen, een duidelijke

procent van hun omzet. Dit blijkt uit een

meedenkt dan met het bedrijf dat de laagste

strategie en betrokkenheid. De financiële

benchmarkonderzoek uit 2012 van Rühl

prijs aanbiedt. Dit heeft te maken met de angst

uitwerking van denken in kansen en een

Haegens Molenaar Accountants en Adviseurs.

voor een faillissement. Overigens blijft prijs in

duidelijke strategie is voor mij ‘begroten in

de huidige markt natuurlijk zeer belangrijk. Wat

scenario’s’. Mocht alles gaan zoals we

Veerkracht

verder opvalt in ons benchmarkonderzoek, is

Stefan van Maasakkers is als accountant/

dat de toegevoegde waarde per uur nauwelijks

vennoot aan Rühl Haegens Molenaar verbon-

is afgenomen ten opzichte van 2008, ondanks

den. Hij komt bij veel installatiebedrijven over

de enorme druk op de tarieven. Dit moet

de vloer.

betekenen dat de efficiëntie met sprongen is

Van Maasakkers: “Tot 2008 waren het mooie

toegenomen”, aldus Van Maasakkers.

“De markt blijft moeizaam, maar we zien het iets minder somber in”

verwachten dan noemen we dat een begroting ongewijzigd beleid. Een begroting ongewijzigd

jaren. Nu nadert het gemiddelde rendement in de branche de nullijn. Toch merk ik dat veel

Best presterende bedrijven

beleid geeft inzicht in de belangrijkste normen

ondernemers behoorlijk wat veerkracht

Vaak krijgt Van Maasakkers de vraag wat het

in het installatiebedrijf, namelijk kosten,

hebben. Uiteraard zal de markt nog wel een

verschil is tussen een gemiddeld presterend

capaciteit, tarieven, omzet en rendement. Als

tijdje moeizaam blijven en de tarieven staan

bedrijf en de twintig procent best scorende

dit inzicht aanwezig is, kun je je bedrijf

onder druk. Maar de koek moet ook over steeds

bedrijven. Een eenduidig antwoord is hierop

vergelijken met de benchmark: waarom is mijn

minder mensen verdeeld worden, door krimp

niet te geven. Wel is uit onderzoek van de ING

kostprijs hoger, hoe hoog is mijn toegevoegde

van bedrijven en faillissementen. Dit wordt ook

gebleken dat er een aantal gemeenschappelijke

waarde per uur per bedrijfsonderdeel, wat is de

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P040_INJ-0809-0809-2013 40

12-9-2013 13:01:42

MARKT

verhouding monteurs, projectgebonden en indirecte medewerkers? En vervolgens: wat kan ik hiermee? Immers, beter inzicht geeft sneller actie en een beter rendement.” Van Maasakkers vervolgt: “Als dit inzicht aanwezig is, is het ook veel makkelijker schakelen mocht de omgeving niet ongewijzigd blijven. Op een eenvoudige manier kan een ‘what-if-analyse’ worden gemaakt. Stel dat de orderportefeuille snel slinkt, hoe snel kan ik dan schakelen, wanneer moet ik ingrijpen? Stel dat een grote opdrachtgever omvalt, hoe borg ik dan mijn liquiditeitspositie? Dit wordt ook wel begroten in scenario’s genoemd. Zie het als de crashtest die banken hebben ondergaan: als de omstandigheden wijzigen, hoe kun je hier dan als bedrijf op reageren?”

Durf Het laatste punt dat Van Maasakkers toelicht is betrokkenheid. Betrokkenheid en inzet uiten

Stefan van Maasakkers: “De efficiëntie is met sprongen toegenomen.”

zich in hoe de ondernemer en/of het management ervoor gaat, met als uiteindelijk doel een mooie toekomst voor het bedrijf te behouden.

Rühl Haegens Molenaar Accountants en Adviseurs is gespecialiseerd in de installatiebranche. Het

Als er een duidelijke keuze is gemaakt in het

bedrijf geeft lezingen, organiseert studieclubs en doet aan benchmarking. Rühl Haegens Molenaar

(gewijzigde) beleid, dan dient ook actie te

organiseert speciaal voor ondernemers en controllers in de installatiebranche de workshops ’begro-

worden ondernomen. Van Maasakkers: “Hier is

ten in scenario’s – methodieken en mogelijkheden’ en ’kostprijsbeheersing – kostprijscalculatie en

moed voor nodig. Zekerheid of de juiste keuze

benchmarking’. De workshops staan gepland op 30 september en op 7 oktober aanstaande.

wordt gemaakt, zal niet worden gekregen, maar een goed onderbouwd besluit geeft wel de meeste kans op een mooie toekomst. Ik kan hiervan een mooi voorbeeld geven. In januari had ik een bespreking met een ondernemer over de verwachtingen van 2013. Hoewel het rendement in 2012 enigszins was tegengevallen, zag de toekomst er in 2013, gezien de orderportefeuille, rooskleurig uit. Na een maand bleken enkele projecten een jaar uitgesteld te zijn en was een groot project afgeblazen. Dankzij het inzicht in de cijfers en het denken in scenario’s werd binnen twee weken een ontslagvergunning aangevraagd. Dit was helaas noodzakelijk. Hoewel de uiteindelijke beslissing zwaar viel, blijkt nu, een half jaar later, dat het de juiste keuze was en dat weer voorzichtig aan een groei kan worden gedacht.”

Als er een duidelijke keuze is gemaakt, dient ook actie te worden ondernomen.

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P041_INJ-0809-0809-2013 41

12-9-2013 13:01:43

NBD Drukt zijN Nieuwe stempel op De Bouw

zoekeN is ViNDeN! oNDerDeel VaN coBouw o o o o o o o

NBD is de meest volledige, actuele databank voor bouwprofessionals NBD maakt deel uit van een netwerk bouwwebsites met ruim 450.000 bezoeken NBD zorgt ervoor dat bouwproducten/ diensten snel worden gevonden NBD levert meetbare resultaten, leads en dus voor meer omzet NBD linkt bouwprofessionals door naar de website van deelnemers NBD is al decennia een begrip in de bouwen installatiesector NBD is een onderdeel van Cobouw

Vanaf nu heeft ook NBD het Cobouwstempel. NBD drukt daarmee meer dan ooit zijn stempel op de bouw. NBD-online maakt nu deel uit van het grootste netwerk van toonaangevende websites in de bouw dat maandelijks ruim 450.000 (!) keer wordt bezocht. De producten leveranciersinformatie van de NBD-Online wordt nu ook via deze websites ontsloten. Een enorme verbetering van het bereik van NBD-Online. En dat is goed nieuws voor de huidige en toekomstige deelnemers van NBD-Online. NBD (Nederlandse Bouw Documentatie) is de meest volledige en actuele database en online tool die bouwprofessionals helpt bij het zoeken, vinden en inkopen van bouwen installatiematerialen. NBD heeft als bron voor salesleads een ijzersterke positie in de bouw. Wilt u meer informatie over de nieuwe voordelen en kansen van NBD? Neem dan contact op met Richard Heemskerk.

richarD heemskerk t: 06 515 87 299 @: r.heemskerk@bimmedia.nl

95886_NBD.indd INJ_P042_INJ-0809-0809-2013 1 42

8/28/2013 12-9-20134:28:34 13:02:01 PM

SLIMMER

SAMEN WERKEN

30 SEPT. T/M 4 OKT.

REER S T S I G RE R GRATI O NU VO EGANG TO

JAARBEURS UTRECHT

www.elektrotechniek-online.nl

column

Just do it Als fervent hardloper ben ik altijd gecharmeerd

Met de bestaande bouwkundige en installatietech-

mogelijk zijn om een methode te ontwikkelen

van de bekende reclameslogan ‘Just do it’. Het

nische middelen zijn we uitstekend in staat om

om de bescheiden meerprijs voor energiezuinige

beschrijft precies waar het in hardlopen omgaat:

energiezuinig of -beter nog- energieneutraal te

systemen terug te verdienen? Natuurlijk kan dat.

het ene been voor het andere zetten om vooruit te

bouwen. Warmtepompen, zonnepanelen, slimme

Just do it!

komen. Sneller, verder, beter. Karakteristieken die

energiemeters die ook zelf beslissingen kunnen

ook buiten het sporten vaak gelden.

nemen – alles is voor handen. Wie vandaag deze

Hans Segers

producten en systemen inzet, kan morgen al

Federatie Elektrotechniek

Neem de bouw en het streven naar duurzaam-

profiteren.

heid. Hoe vaak wordt er niet gesproken over energieneutraal bouwen of nul-energiewoningen?

Energiezuinig bouwen kan vandaag al werkelijk-

Te veel en te vaak. Je kunt geen tijdschrift of

heid worden. Aan zet zijn nu de ontwikkelaars en

Fedet is de bran-

krant openslaan en het onderwerp komt zeker ter

de overheid! Om met die laatste te beginnen: in

chevereniging van

sprake. Dat is goed natuurlijk want daarmee krijgt

Nederland kennen we een Bouwbesluit waar zelfs

elektrotechnische

het onderwerp de aandacht die het verdient. Maar

de meterkast in wordt voorgeschreven. Dan moet

producenten, impor-

op een gegeven moment, moet het praten worden

het toch ook mogelijk zijn om energiebesparende

teurs, agenturen en

verlaten en is het tijd voor actie.

producten voor te schrijven? Daar profiteren

groothandel.

ons hele land en ons economie toch van? En ook

De vereniging

Energiezuinig bouwen praktisch maken. Daar gaat

projectontwikkelaars en woningcorporaties zullen

vertegenwoordigt bijna 200 lidbedrijven in de

het nu om. En zo moeilijk zal dat niet blijken te

hun verantwoordelijkheid moeten nemen om

elektrotechniek. Fedet-bestuurslid Hans Segers

zijn. Zeker wanneer je bedenkt dat alle ‘ingrediën-

die energiebesparende producten en systemen

verzorgt voor Installatie Journaal een column.

ten’ voor energieneutraal bouwen aanwezig zijn.

in bouwprojecten op te nemen. Het moet toch

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P043_INJ-0809-0809-2013 43

12-9-2013 13:02:48

Trendkatern Elektrotechniek 2013 Fedet - Samenwerken - Beursopzet

“Als je nooit wilt veranderen, ben je ten dode opgeschreven” De organisatie van de tweejaarlijkse vakbeurs Elektrotechniek richt zich dit keer sterk op een verrijking van het beursconcept. Er is een breed inhoudelijk programma ingericht onder de noemer: ‘Slimmer Samen Werken’. Tekst André Weigand

“Een vakbeurs moet meer zijn dan bedrijven

ongeveer 200 leden van de sectie op het

moet zien dichterbij je klant te komen en meer

die in een stand hun catalogi laten zien”, vindt

gebied van opzet, thema’s, programmering,

moet samenwerken. Slimmer Samen Werken

sectievoorzitter Reinier Kok van leveranciers-

seminars en ontvangsten.

vat dat alles heel mooi samen. Dat werd ons thema.”

organisatie Fedet. Kok stelt dat technische ontwikkelingen zo snel gaan dat installatiebe-

Slimmer Samen Werken

“De beurs draagt ook zelf de instrumenten aan

drijven zich moeten afvragen of ze daar

De beurs Elektrotechniek wordt dus georgani-

om samenwerking tot stand te brengen, en is in

voldoende op zijn voorbereid. Hij is daar heel

seerd door VNU Exhibitions en Fedet samen.

dat opzicht ook echt van opzet veranderd. We

helder over: “Veel installateurs doen wat ze al

Waar andere beurzen zich vrijblijvend laten

jaren deden, en dat lukt nu niet meer.”

bijstaan door een adviescommissie, is de invloed van de Sectie Beurs veel dwingender.

Praktische informatie

Drie groepen

Met elkaar is besloten tot het thema Slimmer

Elektrotechniek 2013

Kok onderscheidt in zijn contacten met

Samen Werken. “Voor de bezoeker moet het

installatiebedrijven drie groepen: “Ten eerste is

duidelijker zijn wat hij kan vinden op de beurs”,

Data

zegt Kok. “Vandaar de kapstok installatie,

Maandag 30 september t/m

industrie en energie. De eerste ligt natuurlijk

vrijdag 4 oktober 2013

“Een vakbeurs moet meer zijn dan bedrijven die in een stand hun catalogi laten zien”

voor de hand. Maar industrie moest er wat meer uitkomen, vonden we, want dat is echt

Locatie

een belangrijke poot. En energie, daar hebben

Jaarbeurs Utrecht, hal 7 t/m 12

we het over het energienetwerk met alles wat daar de innovatieve installateur, die redt zich

daaraan hoort, de nieuwe oplossingen, smart

Openingstijden

wel. Dan heb je de grote middengroep, die

grids, laadpalen, en dergelijke. Energiebedrij-

Maandag 30 september t/m woensdag

durven wel, maar weten niet hoe. En dan er is

ven zoals de Eneco’s en de Essents kunnen dat

2 oktober: 10.00 tot 17.30 uur

nog een kleine groep die niet verandert.”

alles bij ons komen bekijken.”

Donderdag 3 oktober: 10.00 tot 19.30 uur

Kok is bij Fedet voorzitter van de Sectie Beurs,

Vrijdag 4 oktober: 10.00 tot 17.00 uur

die als co-organisator van de beurs de

Transitie

thematiek en programmering van dit branche-

“We zitten op dit moment in een enorme transi-

Meer informatie

evenement meebepaalt. Bestuur en marketing-

tie: in de markt, in de vorm van de beurs, in

www.elektrotechniek-online.nl

commissie behartigen de belangen van de

allerlei techniek en technologieën, waar je

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P044_INJ-0809-0809-2013 44

12-9-2013 13:10:07

Trendkatern Elektrotechniek 2013

Reinier Kok: “Je moet altijd kijken of er een slimmere aanpak is.”

denken al een paar jaar na over hoe een beurs

vertellen bijvoorbeeld hoe solar de installateur

trekken en nog meer korting af te dwingen,

er in de toekomst uit moet gaan zien. En

nieuwe kansen biedt. Wij inspireren hem om op

want daardoor zullen service en kwaliteit terug-

waarvan we dachten dat het over tien jaar zou

de beurs die nieuwe ontwikkelingen te bekijken

lopen. Maar wel kun je altijd met elkaar kijken

gebeuren, zijn we in feite nu al aan het

en nieuwe kansen te zoeken. Vervolgens kan hij

of er slimmere oplossingen zijn te bedenken

implementeren. Vroeger stond op een beurs

die met de verschillende aanbiedende

om te besparen.”

een groep exposanten die allemaal hun

exposanten verder oppakken. De economie zit

catalogus uitstalden. Daar liep de bezoeker dan

niet mee, dat dwingt de installateur uit zijn

Nieuwe wegen zoeken

gehoorzaam langs. Of, puur gericht op de

comfortzone te komen. In zoverre zet de crisis

Kok wil het nog eens benadrukken: Doe niet

relatie, kwam de bezoeker een kopje koffie

installateurs wel in beweging, stimuleert ze om

klakkeloos wat je van oudsher gewend was,

doen op de stand om even bij te praten. In onze

nieuwe kansen te benutten. Ze moeten wel. Er

maar zoek nieuwe wegen. Natuurlijk, soms zal

ogen is dat passé. Die catalogus vind je

zijn bedrijven die dat al hebben gedaan en

de oude manier de beste zijn. Maar als je doet

tegenwoordig net zo makkelijk op de website

momenteel uiterst succesvol bezig zijn,

wat je altijd al deed, dan krijg je wat je altijd al

van de exposant. Daar valt niet zoveel nieuws

ondanks de crisis.”

kreeg. En dat is in deze tijd vaak niet meer

meer over te vertellen. En puur en alleen het

voldoende. Helaas, veranderingsprocessen zijn

onderhouden van de relatie, dat is ook niet

Slimme techniek

niet populair, die boezemen angst in.

meer van deze tijd. Natuurlijk doe je er alles

“Het besparen van energie is in heel Europa

Kok: “Maar als je nooit wilt veranderen, ben je

aan om die klik met je klant te behouden, maar

vastgelegd in allerlei doelstellingen. Maar dat

ten dode opgeschreven. De grote middenmoot

als je naar een nieuw niveau van samenwerken

lukt niet meer door eindeloos te isoleren. De

wil overigens wel, maar is alleen onzeker. Die

wilt, dan moet je dat interactief aanpakken. Dat

bouwkundige mogelijkheden om energie te

willen we helpen.”

kan niet meer in de vorm van alleen maar

besparen zijn zo’n beetje uitgeput. Daarom

‘zenden’. In plaats daarvan moet je naar

moet het nu vooral komen van slimme

interactie: samen praten over de problemen die

techniek. En wie levert die techniek? De

je tegenkomt en de hoe je die oplost. Daarvoor

installateur. De kansen ontwikkelen zich

moet je elkaar ontmoeten, en dan is de beurs

razendsnel.”

de ideale ontmoetingsplaats, of liever nog,

“Je moet altijd kijken of er een slimmere

inspiratieplaats.”

aanpak is. In deze tijd van besparingen en

“Ons gaat het erom dat we als Fedet de

uitgemolken marges red je het niet meer door

ontwikkelingen in de branche laten zien. Wij

iemand nog eens het vel over de neus te

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P045_INJ-0809-0809-2013 45

12-9-2013 13:10:08

Trendkatern Elektrotechniek 2013 Vergrijzing - Ict - Energiebesparing

Kansen voor de innovatieve installateur Uneto-VNI en Fedet zijn het er over eens: voor de innovatieve installateur zijn er kansen. Vergrijzing, ict en energiebesparing zullen de markt weer triggeren. Dit blijkt ook op de beurs Elektrotechniek. Tekst André Weigand

Het aandeel installatietechniek in de totale

Een belangrijke haak aan de kapstok van de

sturen, als in het 10 kV- en 20 kV-netwerk,

bouwsom wordt steeds groter en zal nog

installateur is ongetwijfeld het streven naar

waarmee energiebedrijven hun distributie

verder toenemen. Met het intelligenter maken

CO 2-neutrale, duurzame oplossingen,

efficiënter kunnen beheren. Een voorbeeld van

van de woning staan we nog maar aan het

hernieuwbare energie en energiebesparing,

het eerste is het energiebedrijf dat op afstand

begin. Met domotica en beveiliging worden

volgens het principe van de Trias Energetica.

de wasmachine inschakelt, precies op het

zorgkosten straks lager, omdat ouderen langer

Stap 1: Energiebesparing. Stap 2: Duurzame

moment dat er wat elektriciteit over is op het

thuis kunnen blijven wonen, zelfs met een

energieopwekking. Stap 3: Als je dan toch

net en just-in-time om de door de consument

beperking die hen vroeger naar het verzor-

fossiele brandstoffen moet gebruiken, doe dat

ingegeven deadline te halen. Dag- en nachtta-

gingstehuis dwong.

dan zo efficiënt mogelijk. De vervolgstappen

rief maken plaats voor ‘smart’ tarief, waarbij

daar behelzen energieopslag (de energie moet

inschikkelijkheid wordt beloond: minder eisen,

ICT

beschikbaar zijn op de tijd dat er behoefte aan

minder betalen.

ICT is een steeds grotere rol gaan spelen in de

is) en intelligente energienetwerken (smart

samenleving en wordt ook voor de middellange

grids, lokaal energiemanagement). Kansen

Proefopstelling

termijn nog gezien als een kansrijke ontwikke-

voor de installateur liggen hier vooral op het

Van de middenspanningsnetten weten de

ling voor de installateur. Het regelen van

gebied van zonnepanelen, slimme schakelsys-

distributiebedrijven veelal weinig over het

apparaten via het internetprotocol raakt in een

temen en de aanleg van infrastructuur voor

verbruik achter de trafo’s, en de locatie van een

stroomversnelling. Er kan steeds meer op

elektrisch vervoer.

storing laat zich soms moeizaam traceren. Het

afstand worden bestuurd. Storingen worden op

aanbrengen van intelligentie maakt die

afstand verholpen. Dat heeft overigens wel

Smart grid

informatie direct beschikbaar: kortere

gevolgen: minder handjes, meer knappe

Ook bij de Fedet ziet men hier kansen,

aanrijdtijden, minder down time. Neem daarbij

koppen, heet het dan. Van uitvoering naar

bijvoorbeeld bij de aanleg van smart grids

de impact van zonne- en windenergie (energie

engineering. Hetzelfde speelt in de industriële

waarmee de elektriciteitsleveranciers het

gaat niet langer één kant op) en het is duidelijk

installatietechniek. Er worden oplossingen

stroomverbruik veel meer kunnen sturen, meer

waarom monitoring van het netwerk noodzake-

verkocht. Bij Fedet ziet men dat eindklanten

afhankelijk ook van vraag en aanbod. Wanneer

lijk is. En ook dat is een markt voor de

meer en meer functies inkopen; er is behoefte

die smart grids worden uitgerold, weet

elektrotechnische installatiebedrijven.

aan onderhoudsvriendelijke concepten. Wie de

niemand. Maar ooit moet het ervan komen,

Distributiebedrijven nemen al een aanloop, de

opdracht aanneemt, is meteen jaren verant-

zowel op huis- en wijknivau, om het energiever-

eerste testopstellingen in trafo- en distributie-

woordelijk voor beheer en onderhoud.

bruik bij de consument efficiënter aan te

stations zijn in bedrijf, want er moeten nog heel

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P046_INJ-0809-0809-2013 46

12-9-2013 13:12:07

Trendkatern Elektrotechniek 2013

Op het gebied van zonnepanelen liggen er kansen voor de elektrotechnisch installateur.

wat antwoorden worden gevonden. Maak je elk

nog lang niet heeft gehaald. Kien wil de

len. En een energiezuinige ketel zet je niet in

station intelligent, of een paar? Data via gsm?

elektrotechnische branche versneld laten

een ongeïsoleerd huis – dus dat wordt eerst

Aan de andere kan van de oceaan zijn dergelijke

innoveren en zoekt koplopers in verduurza-

geregeld. Volgens Kien zijn consumenten juist

smart grids al opgetuigd, bewaakt door

ming om een niveau hoger te geraken. Een van

in tijden van crisis eerder geneigd het heft in

duizenden sensoren die het mogelijk maken

de eerste wijken die Kien op het oog heeft om

eigen hand te nemen. Dat past helemaal in het

storingen zelfs te voorspellen. Hoe dan ook, de

te helpen ‘verslimmen’, is de wijk Aireys in

coöperatieconcept van Kien en schept een

ontwikkeling kan de sector veel werk opleve-

Eindhoven. Er komen slimme energiemeters,

prachtige kans voor de bouwkolom – inclusief

ren, voor miljarden euro’s.

isolatie, besparende cv-ketels en zonnepane-

de installatiebranche.

len. Kien wil in Aireys slimme woningen

De 0-energiegemeente

realiseren en die koppelen tot een slimme wijk.

In het jaar 2020 moet het commitment van een

Zo kan de koploper nog meer snelheid maken.

Technische middag over pv-systemen

aantal Nederlandse gemeenten hebben geleid

Het is de eerste stap op weg naar een smart

Installatie Journaal / Cobouw houdt tijdens de

tot 0-energie-omgevingen. Dat kunnen tunnels

grid, waarin dus de apparaten zelf het juiste

beurs elektrotechniek Technische Middagen

zijn, wijken, of inderdaad hele gemeenten. In de

moment kiezen om energie te verbruiken.

over pv-systemen. De bijeenkomsten zijn 1 en

projecten van de Stichting Knooppunt

3 oktober van 13.30 tot 16.00 uur in de Croe-

Innovatie Nederland (Kien), ook wel innovatie-

sezaal. Er wordt gekeken naar het ontwerpen

reizen genoemd, lag de nadruk vooral op

Techniek en ambitie

van een pv-installatie, van panelen tot en met

energiebesparing, verduurzaming in de

Bij Kien zijn ze nuchter genoeg om in te zien,

de aansluiting op het openbare net. Bij het ont-

bestaande gebouwde omgeving en kleinscha-

dat de klant niet vraagt om smart grid. Wel

werp wordt gekeken hoe het beste rendement

lige opwekking. Denk aan isolatie en zonnepa-

hebben wethouders de ambitie om een

kan worden gerealiseerd met de pv-systemen.

nelen. De markt heeft dat goed opgepakt, laat

0-energiegemeente te worden. Kien legt de link

Bij de aansluiting op de installatie worden

de stichting weten. Hun aandacht voor

tussen de techniek en de ambitie, is het credo,

de diverse normen toegelicht voor zowel het

verduurzaming heeft de urgentie bij consu-

en grijpt terug naar een coöperatiemodel. De

DC- als AC-deel. Tenslotte wordt gekeken naar

menten en bedrijven mede aangewakkerd. Er

consument zoekt een geïntegreerd aanbod

de aandachtspunten voor de netbeheerder bij

zijn veel initiatieven, die nog eens zullen

voor energiebesparing, en vindt dat in een door

grootschalige toepassing van pv-systemen.

toenemen door het recente Energieakkoord en

Kien uitgedachte coöperatie. Die zorgt dan

Kijk voor het programma op

het besef dat Nederland de 16 procent

bijvoorbeeld voor aanpassing van een dak, als

www. elektrotechniek-online.nl

duurzame energie en normen voor CO2-uitstoot

dat nodig is voor de plaatsing van zonnepane-

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P047_INJ-0809-0809-2013 47

12-9-2013 13:12:07

Trendkatern Elektrotechniek 2013

De redactie selecteerde voor u deze productberichten.

Led plafondtegels Ecobility Benelux ontwikkelde speciale ledplafondtegels die in elke gewenste afbeelding kunnen worden geprint. Geen saai wit systeemplafond meer, maar een strakblauwe hemel, of uitzicht op een wolkendek. De plafondtegels hebben een afmeting van 595 x 595 mm en worden geleverd in een geanodiseerd aluminium frame. De led-lampen (100 tot 240 V / 56-60 Hz 47 W + 10%) hebben een levensduur van 40.000 uur (4000 lumen + 10%). Het ledlicht kan worden aangepast met een dimmer. Ook kunnen de plafondtegels eenvoudig met vier haken aan het bestaande plafond worden opgehangen. Ecobility Benelux / Silbersonne LED Systems

. T 0416-672807 . Standnummer: 11.A034

Elektriciteit en warm water ineen

Kabelgootbevestigingen

Aleo-solar in Duitsland, partner van Solar-

Op de beurs demonstreert het Hemmink

Zuidholland, ontwikkelde een zonnepaneel

bevestigingsteam alle Schnabl-oplos-

met aan de achterzijde een zonnecollector,

singen voor bevestiging op kabelgoot en

zodat uit ĂŠĂŠn paneel dus zowel elektrici-

draadeind. Oneindig veel combinatie-

teit als warm water wordt verkregen. De

mogelijkheden met de Schnabl Euro-Clip

combinatie resulteert in een gunstiger

zijn denkbaar. De Euro-Clip kan worden

aanschafprijs ten opzichte van losse

gecombineerd met diverse accessoires,

pv-panelen en losse zonnecollectors, en

waardoor de montage van buis en kabel

tevens wordt de visuele regelmaat in een

efficiĂŤnt zijn te combineren. En daarmee

opstelling van meerdere panelen op een

is een aanzienlijke kostenbesparing

dak niet verstoord. De energie-opbrengst is

mogelijk, aldus Hemmink.

vergelijkbaar.

Hemmink

Solar-Zuidholland

T038-4698200

T 010-8208845

Standnummer: 09.B060

Standnummer: 07.SP05

Veilige pv-installatie Dijkman Nederland Elektrotechniek biedt een oplossing voor de elektrische veiligheid van pvinstallaties. De oplossing sluit het risico op brand door vlambogen uit en kan met een druk op de knop het spanningsgevaar wegnemen. Om vlambogen te voorkomen werd de Solar Safety Box ontwikkeld, met nieuwe, gepatenteerde componenten. 1. Een DC-vlamboogdetector die zelfs de kleinste vlamboog direct detecteert. 2. Een speciale overspanningsbeveiliging geschikt voor zonne-energie. Het is de enige in de markt die een continue of constante overspanning aankan. Een gemotoriseerde DC-schakelaar schakelt na een puls van een detectie-apparaat, of bij het wegvallen van de wisselspanning. Opmerkelijk is de methode om alle individuele panelen, en dus het complete systeem, spanningsloos te maken. Dijkman Elektrotechniek

T 013-5360144 Standnummer: 07.F051

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P048_INJ-0809-0809-2013 48

12-9-2013 13:13:55

Trendkatern Elektrotechniek 2013

Energie en data in één buis De FFKuS-POF van de Fränkische is een nieuw type flexibele elektrobuis waarin al een POFkabel is geïntegreerd. Zo kunnen energievoorziening en datakabel probleemloos in één buis worden geïnstalleerd. Dat bespaart kosten en verhoogt de flexibiliteit van de installatie. De FFKuS-POF vormt als highspeedbuis met geïntegreerde POF-kabel een basis voor een toekomstig datanetwerk in een gebouw, en komt ook helemaal tegemoet aan mogelijkheden van Smart Home, zoals afstandsbesturing. De buis voldoet aan alle eisen van een FITH-netwerk. De POF-kabel laat zich door de eenvoudige steekaansluiting snel monteren en voor de datakabel is geen afscherming nodig. Gunneman

. T 038-4432400 . Standnummer: 11.D042

Solar Tester Het was lang onduidelijk hoe zonnepaneleninstallaties dienen te worden getest en gekeurd. Inmiddels geven NEN-EN 62446 en de NTA 8013 duidelijkheid. Mors Smitt kwam daarop met de Nieaf-SmittEazyPV Solar installatietester. Voorzien van alle verplichte eisen uit de norm, biedt de EazyPV een snelle, eenvoudige en veilige test van de installatie. Binnen 50 seconden

Voorbekabelde rails

is het eindresultaat van alle testen zichtbaar op het display. Zonnesterkte

De montage van OCAB prefab voorbekabel-

(irradiance) (met de IRM100), open klemspanning, kortsluitstroom,

de rails is eenvoudig en maakt kabelleggen

DC-vermogen, DC-stroom, AC-stroom, isolatieweerstand en aardleidings-

en doorstekkeren overbodig. Twee monteurs

weerstand, worden in één keer gemeten. Er zijn verschillende accessoires

leggen op een dag 200 meter rails van

beschikbaar om een veilige en geteste pv-installatie te kunnen garanderen.

OCAB aan.. Met OCAB-energierails wordt

Mors Smitt . T030-2881311 . Standnummer: 08.C091

al snel tussen de 50% en 70% bespaard op arbeidskosten. Ook op materiaalkosten wordt bespaard. Verder worden faalkosten uitgesloten, zo meldt OCAB. De installateur

Spuitbus voorkomt kortsluiting

is in feite standaard voorzien van de juiste

Vossen Laboratories demonstreert tijdens de beurs dat zelfs

bekabeling en stekkers, en DALI-program-

volledig in water ondergedompelde apparaten geen kortslui-

mering is een actie van nog slechts één druk

ting veroorzaken als ze zijn behandeld met Electra Guard.

op de knop. Ook de koppeling naar andere

Dit biedt elektrische apparaten bescherming tegen water en

systemen, zoals KNX, BACnet of LonMark, is

vocht. Het is een elektrotechnisch conserverings- en bescher-

eenvoudig. De energierails zijn flexibel, en

mingsmiddel gebaseerd op nanotechnologie. Met Electra

latere aanpassing is altijd mogelijk.

Guard behandelde elektrische bedradingen of apparaten

Switchtron

mogen nat worden zonder dat er kortsluiting ontstaat. Electra

T0321- 328050

Guard is verder bestand tegen zeer hoge en lage temperaturen.

Standnummer: 11.B036

Vossen Laboratories Int.

. (0495) 583400 . www.vossenlabo-

ratories.com Standnummer: 09.A060

Leds De nieuwe ESYLUX led-armaturenserie OL/AOL en led-schijnwerpersserie OFR/AFR zijn zo ontworpen dat ze niet verblinden en tegelijkertijd een zeer hoge lichtopbrengst realiseren. Geavanceerde led-technologie zorgt daarnaast voor een lage energierekening. De OFR/AFRserie schijnwerpers is uitgerust met zogenoemde rear projection technology: een speciale reflector bundelt de lichtstralen en zorgt zo voor een hoge lichtopbrengst en homogene verlichting met minimaal stroomverbruik. Geschikt voor het verlichten van entrees, kelderingangen, toegangen tot garages en rondom bedrijfspanden. Zowel de schijnwerpers als buitenlampen zijn leverbaar met en zonder geïntegreerde bewegingsmelder voor een vraaggestuurde regeling van de verlichting. ESYLUX Nederland

. T 0184-647000 . Standnummer: 12.C008 Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P049_INJ-0809-0809-2013 49

12-9-2013 13:13:57

producten

totaaloplossingen

kennishuis

ondersteuning

www.4top.nl

forTop 1/2 Installatie Journaal 8/9 LC.indd 1

03-09-13 15:19

Kabels van Jobarco zijn stuk voor stuk uniek. Ze voldoen aan de allerhoogste kwaliteitseisen en zijn beschikbaar voor duizend en één toe passingen, zoals onze hoogflexibele kabels voor kabelrupssystemen en kleine ruimtes waar flexibiliteit en betrouwbaarheid nood zakelijk is. Jobarco levert niet alleen kabels, onze vakspecialisten ontwikkelen steeds weer nieuwe kabeloplos singen voor u en geven advies over kabels die naadloos aansluiten op uw project. Alle kabels worden direct uit voorraad geleverd of worden op maat voor u gemaakt. Kijk voor meer oplossingen op www.jobarco.com

Kenners kiezen kabels van Jobarco. 5000 00 030 Jobarco campagne_185x132.indd 1

INJ_P050_INJ-0809-0809-2013 50

Handelsmaatschappij Jobarco bv Verbreepark 15, 2731 BR Benthuizen T 079 331 93 13 F 079 342 35 72 E info@jobarco.com I www.jobarco.com

09-09-13 12:49

12-9-2013 13:14:16

PRODUCTBERICHTEN

Geen uitval De PowerBox25 van NEOFOS levert stroom aan ledverlichting wanneer de elektriciteit wegvalt. Het apparaat kan overal worden ingezet, ook in de meer vochtige ruimten. De PowerBox is gemaakt van het lichte maar slagvaste polymeer ABS en kan op diverse manieren makkelijk worden gemonteerd of geplaatst. De autonomie van de PowerBOX25 is negentig minuten voor apparaten van 25W. NEOFOS

. T 075-612388706 . www.neofos.eu

Voedingen De voedingen van TDK-Lambda zijn onlangs toegevoegd aan het productportfolio van KONING & HARTMAN. De nieuwe Z+ serie voedingen zijn geschikt voor service-en testafdelingen. Vanwege de compacte samenbouw is het mogelijk om zes units, zonder aansluitbussen, in een 19” rack te plaatsen. Ze zijn verkrijgbaar in een vermogensrange van 200W tot 800W en Labview en Labwindows drivers zijn beschikbaar. De spanning op de uitgang

Frequentieregelaar

van de voedingen is regelbaar tot 100VDC en de stroomwaarde tot 75A.

CONTROL TECHNIQUES introduceert de

KONING & HARTMAN

. T 020-5877600 . www.koningenhartman.com

stand alone frequentieregelaar Freasy. Deze Freestanding en Easy is een antwoord op veel praktijksituaties. Zo zijn er veel pompen, ventilatoren en compressoren die niet frequentiegeregeld worden. Je kunt al met een kleine stap in frequentie ruim de helft aan opgenomen vermogen besparen. Zaken als robuustheid, makkelijk bereikbare aansluitingen en eenvoudige bediening waren uitgangspunt. Met vier montagegaten is de zuil snel te monteren. Door plaatsing naast de toepassing is een korte motorkabel nodig. De huidige aansluitkabel wordt ingevoerd in de Freasy en een afgeschermde motorkabel gaat naar de motor. CONTROL TECHNIQUES

T 0184-420555 www.controltechniques.nl

Handheld testen meetinstrumenten RIDGID heeft drie nieuwe handheld testen meetinstrumenten gelanceerd: de micro DM-100 digitale multimeter, de micro CM-100 digitale stroomtang en de micro HM-100 temperatuurvochtigheidsmeter. De digitale multimeter heeft een dubbel gegoten, waterdichte (tot 1 m) IP67-behuizing. De DM-100 biedt elf elektrische meetfuncties, gaande van meting van AC-/DC-spanning (tot 1000 V) en -stroom tot temperatuurmetingen. De micro CM-100 digitale stroomtang heeft een breed meetbereik en een grote bekopening: het instrument is geschikt voor kabels met een buitendiameter tot dertig mm. De HM-100 temperatuur-vochtigheidsmeter geeft de relatieve vochtigheid (%RH) en temperatuur (°C/°F) direct en gelijktijdig weer op een dubbel lcd-display met achtergrondverlichting. RIDGID

. T (0032) 016380280 . www.ridgid.eu

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P051_INJ-0809-0809-2013 51

12-9-2013 13:16:11

Ruimte besparing in laagspanningverdelers

HANDLEIDING NEN 3140 BEDRIJFSVOERING VAN ELEKTRISCHE LAAGSPANNINGSINSTALLATIES Dit full colour praktijkboek legt praktisch en eenvoudig de nieuwe NEN 3140 en de NENEN 50110 uit. Het behandelt onder andere

Voorzekeringsvrije overspanningsbeveiliging. Type 1 en Type 2.

inspecties, metingen, veiligheidsrisico’s, arboregels, werkprocedures, beschermingsmiddelen, contracten en algemene voorwaarden.

Bliksemstroom- en overspanningafleiders biedt: - Geïntegreerde, stootstroombestendige voorzekering - Reduceert inbouwruimte - Optimale afleidfunctie door korte aansluitleidingen - Hoogste afleider beschikbaarheid door zekering monitoring. Alle voorzekeringsvrije afleiders van DEHN bieden de hoogste zekerheid zonder benodigde additionele componenten. Voor meer informatie: www.conduct.nl DEHN beveiligt: Overspanningsbeveiliging, Bliksembeveiliging en Veiligheidsmateriaal.

Prijs: € 75,– ISBN: 978 90 12 58322 0 Auteur: ing. Nico Kluwen De e-installatie boeken bieden u een schat aan praktische en actuele vakkennis. U vindt hier de normen en regelgeving vertaald naar de praktijk.

Kijk voor meer informatie of uw bestelling op www.bimmedia.nl/installatieboeken of bel naar 070 30 46 700

Officieel Agentschap Conduct Nederland Stockholm 31, 2993 LM Barendrecht, (t) 0180-531120, (f) 0180-531121 info@conduct.nl

DEHNvenCI_Platzproblem_2_90x270_NL.indd 1 96055_Conduct.indd 1 INJ_P052_INJ-0809-0809-2013 52

15.08.12 07:50 96128_NEN 3140.indd 1 9/9/2013 4:04:13 PM

9/13/2013 1:49:18 PM

13-9-2013 14:14:58

PRODUCTBERICHTEN

UPS-systemen

Led

LEGRAND heeft een nieuw assortiment conventionele UPS-

AURA LIGHT introduceert de UltiLed Long Life

systemen op de markt gebracht. Deze zijn onder te verdelen

met een gegarandeerde levensduur van acht

in twee technologieën, de Niky en Niky S Line Interactive

jaar. De leds zijn geplaatst in een herme-

1- fase UPS’en tot 3 kVa VI en VI-SS. Deze modellen zijn

tisch afgesloten buis waardoor de module

verkrijgbaar als tower.

beschermd is tegen chemische vervuiling en

En de Daker DK Online Double Conversion 1- fase UPS’en tot

vocht; de twee meest voorkomende oorzaken

10 kVa VI-SS-111. Deze zijn verkrijgbaar als tower en als 19”

van defecten aan ledsystemen. De UltiLed

rack mounting. Deze UPS-systemen zorgen volgens Legrand

dient toegepast te worden met een nieuwe

voor oplossingen op maat voor elke situatie.

ledarmatuur. De led is geen retrofit ledbuis,

LEGRAND NEDERLAND

maar een nieuw type led lichtbron voor nieuwe

. T 0411-653111 . www.legrand.nl

ledverlichtingsarmaturen en -oplossingen. AURA LIGHT

. T 033-4504020

www.auralight.com

Starterspakket voor zonnepanelen Cenpac Micro is een compleet zonne-energiesysteem met twee zonnepanelen dat direct op de

Warmtebeeldcamera’s

contactdoos kan worden aangesloten om energie te leveren. Het pakket bestaat uit twee P245

FLUKE heeft het systeem van CNX wire-

Professional black panelen van CENTROSOLAR en een Enecsys micro-omvormer met dub-

less meetinstrumenten uitgebreid met

bele stekkers voor parallelle aansluiting van beide panelen. Het pakket kan modulair worden

de Ti1XX-serie warmtebeeldcamera’s.

uitgebreid en vormt daarmee een ideaal starterspakket voor mensen die willen overstappen

Het systeem is een serie meetinstru-

op zonne-energie. CENPAC Micro is dankzij de Console- en VarioSole-montagesystemen

menten die meerdere meetmodules met

geschikt voor zowel platte als hellende daken en is horizontaal en verticaal te installeren.

elkaar verbindt en gelijktijdige meet-

CENTROSOLAR BENELUX

waarden naar een CNX-hoofdinstrument

. T 0344-767002 . www.centrosolar.com

verstuurt dat zich binnen een afstand van twintig meter bevindt. Gebruikers

Gereedschap opbergen

kunnen hiermee problemen sneller

BOSCH heeft het L-Boxx-systeem uitgebreid voor het

oplossen dan met traditionele meetin-

transport en het opbergen van elektrisch gereedschap.

strumenten. Met de robuuste, aanpas-

De nieuwe module heet I-Boxx Rack. Deze klikbare,

bare kit instrumenten kunnen gebruikers

kastachtige houder voor schuifladen of I-Boxx’en, is

verschillende meetmodules kiezen, van

praktisch onbegrensd te combineren en uit te breiden.

spanning tot stroom of temperatuur,

De racks kunnen zowel onder elkaar, als met klassieke

afgestemd op hun specifieke testen

L-Boxx’en en LS-Boxx’en aan elkaar geklikt worden. Het

storingzoekscenario. Voor klanten die

nieuwe rack is met en zonder koppelhendel leverbaar.

reeds over een warmtebeeldcamera uit

De variant met koppelhendel kan na het vastklikken te

de Ti1XX-serie en CNX-modules beschik-

allen tijden weer losgemaakt worden, terwijl de variant

ken is er een gratis, door de gebruiker te

zonder koppelhendel speciaal geschikt is om van meer-

installeren firmware-upgrade.

dere racks een gesloten kastblok te bouwen.

FLUKE

BOSCH

. T 076-5795454 . www.bosch-professional.nl

. T 040-2675264 . www.fluke.nl Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P053_INJ-0809-0809-2013 53

12-9-2013 13:16:14

www.osram-benelux.com

OSRAM actie LEDspecial Ontdek het nieuwe OSRAM LED assortiment en profiteer! Bestel OSRAM LED producten uit het actie-assortiment bij uw OSRAM groothandel in de periode van 15.09.2013 tot 31.10.2013 en kies uw geschenk uit een ruim assortiment van meer dan 1000 cadeaus. Deze actie loopt van 15 september tot en met 31 oktober 2013. Kijk voor het actiereglement en het complete actie-assortiment op www.osram-benelux.com.

96089_Osram.indd INJ_P054_INJ-0809-0809-2013 1 54

9/12/2013 12-9-2013 12:14:35 13:16:47 PM

PRODUCTBERICHTEN

Kabelanalyse De DSX-5000 CableAnalyzer, te verkrijgen bij HAVÉ-DIGITAP, is een totaaloplossing die ervoor zorgt dat projecten met UTP/STP bekabeling voor tien Gigabit netwerken getest en gecertificeerd kunnen worden. De modulaire opzet maakt het mogelijk verder te gaan, of het nu gaat om glasvezel (Power/Loss en OTDR) of analyseren van actieve datanetwerken en WiFi. De DSX-5000 maakt deel uit van de modulaire Versiv-familie. Het product is ontworpen rond het ProjX managementsysteem waardoor de DSX-5000 niet alleen een kabeltester is, maar er ook voor zorgt dat fouten in een traject worden voorkomen en teams goed kunnen samenwerken. HAVÉ-DIGITAP

. T 0184-642343 . www.have-digitap.nl Wikkelmof De wikkelmof, type ISI-Joint van SEHER is getest volgens norm NEN-EN 50393, inclusief 1 bar (water) overdruk- en impacttest. De onderdelen van de mof zijn goed op elkaar afgestemd waardoor er minder onderdelen per mof nodig zijn. De mof wordt gevuld zonder gebruik te maken van een perspomp. De wikkelmof bestaat uit zes onderdelen en is universeel inzetbaar. Het bedrijf levert ook alle onderdelen voor de klassieke wikkelmof met perspomp. Deze klassieker gebruikt de bekende combinatie van inspuitventiel en spuitnippel en Relicon hars PUR22 in zakken 178 en 355 ml, met kleurwisseling bij juiste menging. SEHER

. T 010-2580888 . www.seher.nl

Op afstand bedienen NIKO heeft de remote control service voor de Home Control gelanceerd. Hiermee kun je de functies van de elektrische installatie op afstand bedienen. Tegelijkertijd is een grondige update van de Niko Home Control app beschikbaar voor download. Gesplitste vensters op tablets en iPads laten de installateur toe om tegelijk de ruimtes te bekijken en de installaties bij te sturen. De gebruikers van de app kunnen de installatie overal ter wereld bedienen. Na installatie van de Home Control gateway in de schakelkast hebben ze via deze service toegang tot alle functies van de Home Control. NIKO

. T 0183-640660 . www.niko.nl UPS-systeem MKB-bedrijven hebben vooral behoefte aan beschikbaarheid, betrouwbaarheid, beheerbaarheid en gebruiksgemak van hun stroomvoorziening. De MGE Galaxy 300i van SCHNEIDER ELECTRIC is een 3-fase UPS-product. De energie-efficiëntie van de UPS kan oplopen tot 90,5 procent. Organisaties kunnen dankzij deze efficiëntie aanzienlijk besparen op de bedrijfs- en koelingskosten op de (middel)lange termijn. Het UPS-systeem gebruikt een online topologie met dubbele conversie die een gereguleerde en betrouwbare stroomvoorziening levert. De Galaxy 300i is voorzien van een geïntegreerde omvormer en een interne mechanische bypass. Gebruikers kunnen de vraag naar energie zowel lokaal als op afstand monitoren en beheren. SCHNEIDER ELECTRIC

. T 023-5124124 . www.schneider-electric.nl

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P055_INJ-0809-0809-2013 55

12-9-2013 13:16:18

Snel op weg met kostenramingen DACE Prijzenboekje Richtprijzen voor industriële procesinstallaties Praktisch en onmisbaar bij Raming van projecten Kostenafweging van alternatieve uitvoeringen Toetsing van oﬀerteprijzen Vergelijking eigen prijzen met marktprijzen De 29e editie van het DACE Prijzenboekje helpt u snel op weg bij het samenstellen en vergelijken van kostenramingen voor industriële procesinstallaties. Het biedt richtprijzen voor vrijwel elk onderdeel van een procesinstallatie en actuele kengetallen per m2 oppervlakte voor productie-, magazijn-, kantoor- en laboratoriumgebouwen. Tevens bevat het bouwdeelprijzen voor bouwkundige, installatietechnische en civieltechnische componenten. De richtprijzen reﬂecteren werkelijk gemaakte kosten en zijn niet slechts een afspiegeling van catalogusprijzen. Het DACE Prijzenboekje wordt verzorgd door leden van de DACE Special Interest Group Cost Engineering Process Industry, kostendeskundigen die actief betrokken zijn bij investeringsprojecten en midden in de praktijk staan.

Ga voor uw bestelling of een abonnement naar www.bimmedia.nl/prijzenboekje Of bel 070 304 66 77

SDU_ADV_DACE_185x132.indd 1

INJ_P056_INJ-0809-0809-2013 56

15-07-13 12:54

12-9-2013 13:17:03

PRODUCTBERICHTEN

Schakel- en besturingsinstallaties De 6.1 versie van de engineeringssoftware RITTAL Power Engineering biedt ondersteuning bij het engineeren en normconform bouwen van Ri4Power-schakelinstallaties. De software helpt zowel bij het engineeren en configureren van de schakelinstallatie als bij het opstellen van normconforme documentatie. De gebruiker beschikt over alle montagehandleidingen en technische gegevens van de producten en systemen. De montageassistent helpt de monteur alles efficiënter te monteren. Alle tekeningen

Software

kunnen naar de CAD-indelingen worden geëx-

Speciaal voor de Megger Pat400-serie

porteerd.

apparaattesters introduceert EURO-INDEX

RITTAL

Nederlandstalige PowerSuite Professional

. T 0316-591660 . www.rittal.nl

Software. Nieuwe functies maken het onder andere mogelijk om inventaris-, gereedschap-

BIM

en apparaatbeheer bij te houden, evenals het

De Stabicad 9 is een nieuwe versie van Stabicad for Revit, Stabicad for AutoCAD en Stabicad

printen van NEN 3140 keuringscertificaten.

LT. Samenwerken met bouwpartners, het uitwisselen tussen CAD en Revit en 3D functionali-

Uniek aan deze software is de mogelijkheid om

teit is nu ook voor de LT tekenaar mogelijk. Iedereen kan op zijn eigen niveau met BIM aan de

apparaat- en keuringsgegevens in de PAT400-

slag. Met de optie 3D krijgen

serie te laden, zodat dit niet bij elke keuring

engineers meer inzicht in

handmatig hoeft te geschieden. Dit levert tijd-

installaties door het genereren

winst op en maakt de kans op foutieve invoer

van 3D of dubbellijns isome-

kleiner. Gegevens die zijn gegenereerd met

trie vanuit het 2D ontwerp.

de voorloper van de Pat400-serie: de Pat4E,

Complexe stelseldelen zijn

kunnen de PowerSuite Professional Software

eenvoudig te ontwerpen met

gebruiken om deze gegevens in de nieuwe Pat

hulpruimten en dankzij de

400-serie te laden.

intelligente grips is de ont-

EURO-INDEX

werpsnelheid geoptimaliseerd.

www.euro-index.nl

. T 010-2888000

Het resultaat is meer detail en duidelijke plaatjes voor presentatie, prefab en montage.

Netspanningsanalyse

STABIPLAN

De Unilyzer 900 is een compact klasse A

. T 0172-650265

instrument voor het verrichten van netspan-

www.stabiplan.nl

ningsanalyses. Hierbij zijn de metingen live te volgen met behulp van de nieuwe PQDroid App voor Android smartphones en tablets.

Kantoorverlichting

De Unilyzer van Unipower - te verkrijgen bij

Concord, onderdeel van HAVELLS-SYLVANIA, breidt zijn reeks kantoorverlichtingsoplos-

VANDENTEMPEL - meet volgens de hoogste

singen uit met de Officelyte Led Low Profile. Deze voldoet zowel aan de energieprestatie-

standaard IEC 61000-4-30 klasse A en is

normen van de bouwrichtlijnen als aan de verlichtingskwaliteitsstandaard voor werkplek-

uitgerust met analoge anti-aliasing filters

ken die zijn vastgelegd in de nieuwe EN

en gescheiden ingangen voor detectie van

12464-2011. Met een beperkte inbouw-

transiënten. De compacte IP65 behuizing

diepte van 95 mm en een volledig

heeft een beschermholster die voorzien is van

gesloten ontwerp biedt de Officelyte een

magneten. Dit maakt het instrument geschikt

prestatie van negentig armatuurlumens

voor verdeel- en schakelkasten.

per watt en tot honderd procent LOR.

VANDENTEMPEL

Het gesloten ontwerp zorgt ervoor dat er

www.vandentempel.nl

. T 038-4449009

veel minder stof binnendringt, waardoor de behoudsfactor (LMF) verhoogd wordt. HAVELLS-SYLVANIA

. T 076-7504444

www.havells-sylvania.com

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P057_INJ-0809-0809-2013 57

12-9-2013 13:16:22

COLOFON & SERVICE

Jaargang 31, nummer 8-9, augustus-september 2013 Verschijnt 10x per jaar www.cobouw.nl/installatiejournaal Redactie Postbus 16262 2500 BG Den Haag RedactieInstallatieJournaal@bimmedia.nl Marjolein Eilander (m.eilander@bimmedia.nl) Maarten Legius (m.legius@bimmedia.nl) Tieneke Wilms (t.wilms@bimmedia.nl) Medewerkers Sjef Cobben, Fotobureau Roel Dijkstra,Marion de Graaff, Anton Kerkhofs, Nico Kluwen, Richard Mooi, Ferdinand Pronk, Hans Segers, André Weigand, Tijdo van der Zee.

Adverteerdersindex ABB BV

Handelsonderneming Hateha

Adesys

Hemmink BV

Conduct Nederland

Hemmink BV

Hesselberth Metals BV

Elfa Elementefabriek BV

Esylux BV

Jobarco BV

Famostar Emergency

Methon BV

Flir Systems

Nefit BV

Uitgever Sdu Uitgevers, Johan Schot (j.schot@bimmedia.nl) www.bimmedia.nl

Fortop Automation & Energycontrol

Osram

Syntess Software BV

Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius (m.legius@bimmedia.nl) T: 070 - 304 67 60

GIRA Giersiepen GmbH & Co. KG

VNU Exhibitions Europe

Handelsonderneming Hateha

VNU Exhibitions Europe

GEYER Nederland BV

Vormgeving De Opmaakredactie, Wehl Basis ontwerp Motif Concept & Design, Naarden Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: €142,Jaarabonnement buitenland: € 169,Onderwijs: € 119,Losse nummers: € 21,Alle prijzen exclusief 6% btw. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen kunnen worden opgegeven bij BIM Media Klantenservice, postbus 16262, 2500 BG Den Haag o.v.v. “Tijdschrift INSTALLATIE JOURNAAL”. Telefoon 070-3046777, klantenservice@bimmedia.nl Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumlooptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat BIM Media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht.

Advertentie-exploitatie Verkoopleider Evelyn de Groot: 070 - 304 69 04, e-mail: e.d.Groot@bimmedia.nl

Verkoop binnendienst Gea van de Vosse : 070 - 304 69 10, e-mail: g.vosse@bimmedia.nl

Account manager Rick Kester: 06 - 51 67 72 56, e-mail: r.kester@bimmedia.nl

IN DE KOMENDE NUMMERS

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over BIM Media bv en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij BIM Media bv, postbus 16262, 2500 BG Den Haag. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.bimmedia.nl. Druk Drukkerij DeltaHage, Den Haag

ISSN 1385-3112

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiÎren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciÎle doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

Oktober: Domotica Redactiesluiting: 15 september November: Testen en meten Redactiesluiting: 7 oktober December: VSK Redactiesluiting: 10 november Suggesties, ideeën? Mail naar m.eilander@cobouw.nl

Installatie Journaal Augustus-september 2013

INJ_P058_INJ-0809-0809-2013 58

12-9-2013 13:20:08

Traditie in Messing antiek De perfecte symbiose tussen heldere vormgeving en ingehouden elegantie: met zijn bruine tint en de geborstelde structuur biedt Messing antiek bijzondere accenten voor het interieur. Daarbij voldoet Messing antiek aan alle eisen van een moderne installatie.

Bezoek ons op Elektrotechniek 2013 Hal 12, stand B008

Anz_Messing_Antik_A4_NL.indd INJ_P059_INJ-0809-0809-2013 95775_Hateha.indd 1 59 1

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. Tel.: 071-3419009 | www.hateha.nl | info@hateha.nl

23.08.13 14:07 8/26/2013 12-9-2013 10:19:17 13:20:27 AM

Ne f it houdt Nede rland war m

De slimste thermostaat

NeďŹ t Easy De eerste slimme thermostaat die alleen maar voordelen heeft. Een stijlvol design en bediening op afstand. Bovendien is Easy de ideale hulp bij energiebesparing. En dat zonder contract of abonnement!

neďŹ t.nl/easy 47200560 adv Easy A4_v4.indd 1 INJ_P060_INJ-0809-0809-2013 60

30-07-13 09:00 12-9-2013 13:20:55