Isolatiespecial 2013

ISOLATIE

bijlage

Bijlage bij Cobouw 13 december 2013

Vrijd Cobo ag 13 de uw xx cem ber x

2013

Recy blijf cling v t las an s iso tig loop afva l a t i e 19 l 1CO

Mic

hie l Maa

B_S

PE C

-P00

_131 215_ 1

s

Vee l een isolatie vo kan udig w materi te het n van orden aal kan teru bouwafv minera hergeb relatief Maa gbreng al van le wol e ruikt. Fa lasti r bij slo en in he de bouwn eps w briil opa g. fval t produ plaats len is da ctiep graa g ro t no g erg ces.

gaat vera mee nder r bouw isolatie en. “In de hu mat wor en wor eria de de al ge idige bo herg n opdr n ooit br u uw w acht ebru ik wor zou geve eer afge t, en dt ec yl wer iken va rs brok ook di veel ingb ke oo baar en. n, is n mat steeds e ge g vo isol edri at jf Va zoud or recy ontw erialen kritisch Daarnaa - m .” En va teer ieprod n aar er en ku clin er st n Gan pen . Maar ucen den te za der se volu heel w dat ge wat over he en bo st t vo m gebr nnen g zodat ei re mek t oo latief elen en eenwol rig ja Rock w w inkel w uw de m u Naa k nau wes nig uit cycled ar oo en rest st m ik van orden ater en met goed wel stee eenvou te recy en va een in l pres he lij m in ia ijks tie, zegt de bouw e piepsc m en rg m ak ke le eral clen nwol en itiati dig n de mat hu ew . Ook . St kit.” ebruik n later eer lijk wee Va rest opn ef om - wel eria ol L t. r ku op w en u ieuw eenwol bouw pl hier im kom is oo En w m al vr n Roos ee cht n nne w van aa is he t mal ij.” is n verh ak kelij ieuw at m r Vo k ep te ge nieuw n wor orden te amel ts in en. t ee lu ke it in s, br gebr m r da pi zelf te w n brik den “Er uiken sh ijk e st de st e spee n st s uiken epschu orde et kom . Va re- bi redder ee room lt nie stee een eige eenwol gebr uik ten im, t .M n de is ge n. Het nwol, aal. ge j de t nwol t vo . Ro n re wan isschie zeer Isol , maar alleen kan br u or de perst niets produc haald, t n oo at ee st ik t m produc cyclef ck woo , he di nog aan ie nad n ro k bi prod e gew l he ab er tain ater j de at he t hoef t l in voor mater krijg dat fabr tie van oon gen ers gr ia de iaal en dat riek, en ef t da uctie n t ie le w he n en oo ik met ieuw do of t orde n verz tot 50 be ante ar vo tte va groott ka Unid . Ster late isol t meren zijn n bi or een amel bigbag staat. n ep or e va ke n he proc n daar ek n at vo jgev Aa is. n d ka s bouw , kom r nog, graag he s. Het tm dat rijden iemater deel uit lumin oegd n w krijgen nbiede ent uit door is en he som t bo is eus, ateriw A ls orde rs he m wee plaats. uwaf niet vo zijn el de re daarom iaal naa lucht. he ze n, m waarin kunne rger “Het t restaf ige, zo Ee ber ee den ande t gaat its he ook n als K val teru or sc overge van in de ke he val n ve n kiep om dat re re een huim ga Roos t scho t mat conze in ten is eenv gbo dan veel dure rzamel wasati teru oudi lf af hal gspan . Met an op elek on en eriaal is de sten di uwaf va gem e va malen pu he g gr en g en tr te n t nt e ap erg onic ame van ee apar droo l, du kan tot 20 n epsbren om ep over van . Toch eps gr a en St t in nten als g fa gen de bi niet oot. M s dat he blijven s de sn ,” ze s-restaf nom procen brikan ybenex wer j het re w itgo verpak zamel inmidde is ijhet aar t gt va , en te t geva gan juis om sc op de bo , zaag ls de pr om ee gerecy n. “In de bran Benedi l ap ker per staf va ed voor kingsm en van - en ho t is l, he pi l. En ar t cled ch n go co kt at “Het atie va zegt M met sloo on mat uw plaa gew ak tijk mat t eindpr eorgan omda consum eriaal ep ede ners inzam ntaine n ax ts, eria is oon er kw van rw en el t sche vero materia recyclin de Vrie pafval al niet het vaak alitei iaal wor oduct ka i- he len. en een ordt af dat bij ten kom nt is da gaat al da s va gbed t ve t te ge n de de ee of pl reinig n In ge gr t no rp t kr t n ri de mid va re vuil ote vrijk ge op jv ijg ak eg sc n frac d ak t verhoev kend, omt en BR BS branch ak verv aan met an hoon tie da en, maa ge- vo br uik t. kingsm dels w ka eo ee bi de u ordt dakb “Van n he ater Re r in orn ar lhei rj de mat wee ilde pr d t edek re mat eria van. Er sloo cycling. toep amelijk dat ve iaal bi al 64 r in od al be p is proc contaiis j co rpak assi de ke uct is king erialen vaak nsu ent sch of ng in weer “Er of king ten m ikis va ko teru het veel beton. vastge Bott de bo mt no de bouw olatiepl smater enten he n kit, g te En lenec iaal gn at bren moeilijk met Dat ,” m uw, k erkt en gem worde rmaa iet ve gen be er om dat el .”

Van derg tekent r er aa n het gaat recycl Roos kt vo elijk no eb gn or lijk wel e gr mal iet is een aar m on Vrijd ater en op. hoop de af . “De gr dstoff dat he iaal en oo t vals in.”

Cobo ag 13 de uit Die troo tste bo uit sl terugw uw xx cem is oo m aa inne ttle ber x zo he nog er neck pafval n is n va 2013 g ol niet n op ve el lang laag, vo atiem is het in de ater volu mogeoral rs ch iaal me sche bouw om iden illende gebr dat isol uit de sl van het pl van oop. atie no dit so aatsen uik t w nog ciee g om ordt al te or t 1CO niet he l .

B_S sloo heel la le klei af valstr sts geda Er wor PE C den st ne p an omen -P00 echt uit de ig. Je zo volum , maa met he es u _131 veel sp Maa te ko ouw m steenw gaat, is r zola t 215_ rD ng 1 dat e Vr stbaar oeten ol eige fi n n .” ies zuig anlijk verw vo en, Ook acht maa or de al w r da ordt dat toch Kos t is mee dit is er in r tenp da wor maa de to de r zeld n nege ost ekom ntig ken, n bewer en sp proc st kt bi rake ent dakp jvoorbee voor ze van an ui echt van he opni ld bi t bo te m eu t j herg uwFran aken een sloo het opni w kunn ebru en sl s va eu en w kost ik : het ppan n Ve orde : de mat oopafv m ui d, ko w gebr lden uike n ge al ge Bij de eer dan tzoeke n brui erialen n en mt zeld w moe recycled kt. Ec en vo van ee scho Het lastige sl at er vo n te , or. Da ht 1onm eind kozi n ee or be oopa op jn ak ig rst t he inm “De ef t vo , paneel -1 herg idde t daarom fvalstro taald wor en van ebru , derg ls men sloo riale markt vo ielijk ornamel balk of , zoal dt. pafv zo laag, vaak in e ijk de s al da w Dat isolat aard met mee oven t echt zegt n? Daa or bio is evol kost stal iem le on enig jammer ater geen e recycl s van de en Foo Jan va r zit we based is iaal, , om e derd vu ing va optie in d dat elen Wan stof fen is. n (ver ilverbran speelt veel niet & Biob n Dam v ig bew olatiem waa ne dat de isolat vuild rbij gron er deze moe e a a dat ) isol rs. En di helemaa iem a dsto stof rc la ilijk sed R n Wag ging in ate- Ze at at st e l. h er fe f teru vers ig iem tarie ater ch ven g te n hun de is, zijn iaal wee voor itect te om ee esearch eninge ”, iaal zijn chem bren r ka PUR illende finiti moe zouden uit biob vind n han . Toc n UR n ge so eve w is ten vorm che pr dienen h ased en m de loss el gerecy or ten di n in het ge da al od e sp s pr he e in cled isola et ee laar en is het kl t kost teworden, keurd ouw chem oductie bben, ucten al gronds wor muu n maa eine to ti zi s de is pr ve jn vo f. e PI ch oc n. rvul mate De R en e sa o een es. Bo ze niet Het prod bedr el voor r ling.

PUR. m wor riale rkeur mee ijven vend de ucte dt da enstel r ien als Wel n. lin die n ve ke bi n rpul g versch zijn er an leve de m ob verd ve va ill ater re ased en op en. Ove el van n Dam isol n.”

Bos? ialen nieu rigen de sc at hre w ge ieBouw n O ve ef sa Hem Hij no brui s kan mat ever emt rkoopt kt al m pf 52 en de er la x, s ga Isov Met ia m Th la is Ze no an over len. De Catalog et M ar ti niet se, Pava ermof s, pagi us isol kurk emen loc, atie Biob en tex. na’ rels veel Bouw Maa as “E , sche , katoen vlaswol mater s 46 to afva inno r is t en ed M r ik on iale isol , koko en he lpen l da n. met vati ultip at t bij tdek n e. de sl eige iemater , zeegra s, schap nepw te is ee or va ol, ce oop nsc n Xe laatst n da hap iaal op s en rijs enwol van llu pa lla, rale mpo nd lo , ri pe tk de D basi dat is pen iere s va af. En Bi et, klei se, li teri eerd po n verg nfac min cht olatie n koral el ly of ulte bouw en kope st yree ijkbaar poly mel oam, ande cellenb van ult eit in n kzuu een Utrec rare et Wat materia n? Bijv (eps). W met di zijn rm ht is on on. Ee e oo ku aa vrijg n op ge n je m len zoal rbeeld r kun van ge et ke biopla tw ik ke ekom rrie st ëxs je en, t en ics va ling tect ef t arch et biob Eco-lo bij een deze m is re n gisc eel. as uit N it han maeds aard suih in ijmeg ect Daa ed mat de gesc verp Veel ge appe br heid “B ak ki en an n Br ug eriale A mster l in en. ioba nog n dam nge uik t vo ltwoo gin Fo n n or . k va doen? direto: Tosed? D rd. mat iet als , Daa nO cteu n Bo at is bouw maar eria rrga rs Hij le A rc Bos haa r van boomiets hivind n.” dam lde zi Eco-logi wat gr zi t Vulle n he oe jn pope lo sc it t mat n va zen tie va os. Hij ri facilite eria h. “Je op ”, aldu n ee dam n en sl s le re n pr ch a R n va ec sloo pdic t zich n van efab w in n 20 to n di bouwde ob Bos, pt w ht ga ht geïs gen t de be geve ordt zest er an bo oleerd chtbij doen 30 jaar daarom We lele ig , en bo mee. men info . “Zzp , die op de staand voor . Niet de woninge uwen . Later t met rm e bo ci uw kr -e ers .K jon zijn eren rs ijg de uw Isof we hu br u 1940. H wonin n in Slot ijk nu stud en van , vaklu ge gene loc (c over en impo een iken gen et is i er va en on di ira ellu biob rt s in rivi lose olie ased eurs bi ten van s de be e verbou er w gebakk geen ho de R ar t uit wat ge), br ge st ed iv en de is on de e ba bouw on: iere en ol prijz vist jare dakp gere en.

War . Ik be seerde atiemat bij on roc’s. en. n Doo anne w isku nbuurt mte zen en na Le s pr je r er w plan n in ve od de va .” nd n om wee 1940 de ee ucten ialen. Ik orksho rant da Bos dat e. We n do hebb verple ps . t rs N be en ge bree er tt w aa te ee en w e er n te reno kt ee Zaan .” Eco-lo wat moe plaats , ik be gen n e nu ende h aan ee vere n n za n gi op da aa t geen lan waa ken sch gebe wer n m m drie rdel st met kt et bi s voor dage en Tilb heef t vo uren, man. M actioze corb e lange da ob den moe aa huiorra mpo ased ouw ti , met n op de urg. “V ad in t je he r als pen las isol voor jd in de ko bo t bouw en atie oiaa Am uw. w met te ster wel p of Ook henne en en Kort stee levisiep inkelin mater dam met p is iale nwol rich wel cycl rogr , kraa in grot n. bin Daa ti ee isch , e ne n ze n open ns geda boven amma’ ng en de Hij shoo hoevee n A rc Br uggi zi s. lhehit g.” n mijn . Met gl an? M jn hoof Hij w deijn hu nem ect) in k heef t erkt as d. “H een e er Pa Nijm twaa armen wol kr arch Dat eeg id was eb je da . To eg tr lf ja ic en w itec ik he t k Sc elke ar en foss il zegg heve . Hij wer tenbu ontd overal lemaa groo gelede en ie l naa bl n re kt le ek th n”, al hern oed au (O (O gr an Biob r op dus te ik ieuw rga Bo samen ased ondsto hoor vraagt del te Isov met rga Aa Bos. ba uw ff , he ko d. Ik isol la Vr gronds nbre kels atie en zoal ar, in te ). “Bio aanheb bben op, maa “Het is s, toff ijdBr ngen s m base gen biCo r stel 13gin en groe ateriale olie, ga j bo agug zegg veel ar bij he ze er van lin d? ge nooi als je kcela t ve pl s, Hom uwan de en w ch n zi ie n. athe w ille jn ko steen en g tot be ee n bi el bi itecten rbouw t van er- w xxtaxardi mat In rm Fl n m er p en va rtcy ge ba r 20n13m nnen kalk gelere koop toepas obased ex da en 1 on cl . re edewer zijn ar to n n si isch ergi ster logi s, m t w in isol kiso ken kers ch ez , de n ee sc Biof 100 ja bore is. Mijn sen, m aar latie , vier itecte n aar atiemat nen. Ze pur h bouw uinig, oa ar he , bron n. In han go on nb m zi t da n duu da ed geïs er (pol logi de : War rzaa vergaa en. a.” el olee e zaak gen pe ureau st yr yure en, du sch 2008 op l is uit t het ne ialen te mte t ka “O m s rd r wee ee n . in w thaa men ende “H iet. n , ba rg ar m e plan A Br ug n).” k. H erken Ik on p seli n) en iet met ecolog 1Cuw eer gebouw et Bo wel msterda ik de ldadig ens te ij vi O is aan gi n af the ch B ge nk m w in en eps be . Een _S kijk m. D ndt vijf aan id ge ne n. Pi ren kel (geë ateriale en bioen isol de TU is in e goed w issele slPuEitCei wer mer n voch eken -P exp 20 n st met ken iet m , maa architec van Econ 00 e en ande Delft moe 04 zoal he war . A men n ten et de r zeid t oo t- en co dalen isolatie s m en _1t.31 erd . “Vro afgest In21 best ame kwak nog annem he 5_ in ze po de en om nd ud eg de koud t co 1 m was de ly“Wij m ers stee er en ee evol tuu zelf kwam ateria dat de ds bepe mfort het ener sprobl tempe pt die w utie w ilde ik rd als r. le ga biob van Eco- niet.” ra Ik te em n rk gi is arch an en in bi heb deer as voor en. Ik verbet egebru en op tuur le niet w ilde een bouwen teressee oloog w itect w tig zi ed isol logisch ve kom eren ik doe . en di alen erk. O zijn jn om atiem glas en. ko en de te bepe Isoler mda erentu geïnsp rt me. orden, goed w voor Maa mijn be ater mee t ik rken en iree ‘s-H werd Seco in on poor ol w il r kl m st om energi er rd ik te w ialen, stande luch binnen an ekos , om proj eer w il twor pe op de nd bo t. On len is omda er ster togenb r va kl t CO2oler ten di te ec de le ze da nan uw os n al een reinigen imaat ken en t e en emis n te ren s ling m, met ch. In tleider zout omda ze pret ople mat en, da opdrac kom met sie over afstu20 Hel oplo . In de ar ve vo st bi kl er ht en t te ee 04 om j re ei or du geve aa mat film prod ne op nwol n, de ze een ssin Viba doen ialen vest erirs w niet do hen s krijg g u ‘A Mic nooi sneuve ig Bove dr Ex en m om on ucten zi binne de cr n inco hierzl aa ne or on of il le af w we het t. mhe achten de ik m po in n: D n gedi nven Maa tm beoo pwol ater erki op ku A ls w n de bi len du aa Ond .M e in s id eest - sluit adle to ge er ia ng.” urz ze rdel ob er: Ro n Brug e biek Am al crad ient tr ut werd ge ijn bela en ing en punt len zoal te te w gink b Bo e m moete ased is aam de bi , ben le-fi ngs of ee h’ va wek Sch in s vlas eren. eter n be olat sm je lo t do teln en en bij et ee de natu s of uim ie wol wel odiver goed be Hso ee kwal zuinig or de ergi A ls e fie. n Al nm b zig. t faAbls je Gore en onst ur. Foto epre n Bree en de moder siteit fund eton en, it ei bevo vanGoe ricade :O t va er sc stat van amerin n. N door en n de iead hape rga Ar rder sted voor geci prk voor slecht atuurl ze ch vies rinelckunt schu schuimbeg past Br nwol e ijk lf end. eEcnwode nat . . Foto itect uggi ton tuu de wol kanten s e mdate. To ologl is a uuripe e ge imd m : Fran te , da rlijk n to n ef er . en c is l et k A ls eds iale h b ch, an n is mee em s va dier e. Dat waa ij lijft maaderhkedne tghro ve n hebb n Ve dam je sc at r h r alveisolatndedsvotoorke lijke eiw is licht stal een lden Br ug grond, erialen t waeinnaginhaprn Benn ig dug denieteuelwt eenn goete-proze plaa lpla eeuiemat f ur aa it te en w ku gin n w at va w er t k kr ater en nin alle, ze mcetes zi niex. Durzir g aaem cto steejeelu ee e iale metn m edhan. In een ordt gelu een ch n Pah r v en gt Erw vatet- ndezo goec . En tigd in de w g in 20 ch gebo aan isch s n t geebrm s Dif kope e zich ijk u ark naa-n R beeld in P h08o t eldka de sl x. “Metzeal lfde , te ve uw ock prefri tdavra ko pt arieteugewne iken in de De Buit oop zulk Rc-fuwther en ve abns, ag.” Vo w m ar ko p a aa o st erenlfka droacoht e stad ze roendu ggrt im ? “B ol dakd More he prod rdme ho elrwdu kd m waa ozen erwt da ioba .” cte ote m t dee ucte kunutneve nnere lorslhaij wnastindAielmvoaor vl e e se k n aa n uc rs Vo m schu va. kun n hal is n et Is rdpa wd te om d isol lgen eree. nNe st op. ge pg o-erl nMstaee im(p en. arnwhht ne je s ov e hij a groe wHoijrtve late ij , men, hoduatctieoo mat Prinlass to bijvoo ol n) ld trhentdmsom id, N esblijfe. D e ben rer ijme- e de out daglaswol, giew e to n el wek in ia delezen t de amden m eitie pu g va nn t mga sesn w deiet aran eeeerwaa ze kalfnga de gebreeunzir en jdigeps Ree c- n-t w kt ov ee erneind rde va e af waa an n moeik Stee e ba n zi rie zelf focuzisjn. Mrde,-dec aden teer n fo . “W nw gy jn ht sis op aa aa e ken cuss n ta enr op er effi eiland ol vond Vulk va derd in pl zien ee pro, ko en opfe cien last zi mt he du . Het n stee l zit ergy ef n anis aa cy st in nege en van H jn oors ts va neer ijen fici t wel urz kom nwol bedr ch pr nt aw tiek g, leve een on da is on t ijf de.”rd aamhe ency zo n deze gevo iende ee aii, waa ong in ee n eeuw is da proces t we ti er in vera rmd id ee func en br sduur jden pr ar een en so l is, ev , waarb u je je door uw een r onderz n vulkaa andv prod tion s he incipe n- ri nog mee be al in na vu oe n uc in en ei al ij cial lk jk vi t ligh it ener he st op gron tieproc draden tuurlijke kers in op een e im als m eid. ndt eiten Maa eeds he gonnen t begi aan nab produc va he dsto es is ilieub ee ge st pa di en n st n ti r da , ct Dan oots f, vu tzel tot ee ein old vu eenwol t midde n de bepa van maa e een et gelij fde. en de n aant “Ste n vloe lkanis feite ee ald praa als akoe lkan opdr k je gron de tw en. Dit ” k is beteke ch dr en roffe van de n m is t na ibar saden ch nt . “In in gest een dsto je zaam wol is ateria een be achtge eent bootsing gestee n die w de lo niet da en over f, ba tigste al.”

Door . Daar e staat, w ust ver duu e as nte. te kage orme al w va salt t ve w op va be w in het zi ere Het , is rn vera . onui orden w aarna he s basalt, n dit pr cent dow jn nat rzaam. keu langwee Er is nder n de ja ieuw in oces eer tput en uu w ze t Ie vo dr w or de va mat rlijk al st ordt or essi telijke voor dt st . De re ing g ren ak op , maa reen be bew erk om . Die kw tijd ee is opge n is er niet m rese ten van gem bouw m ng? In erkt verh de n rvoi claim wel veel de duur it duct produc aliteits contin treden natuurl o- uit aakt va ateria de Nat r hoevee weert du r aa gemaakt en ge za ener t n gr stol len ional in de slag putt ue ijk nm . gie no amheid l da ener echter u d on rst ve in duct stabiele tie en eM at elijk dat ds , maa was aan gi dien fabr rbet dig. de ilieud ar van het r ie e ho eriaal In se evraag De r om tof wijz iis aanb woo kwalit te mak kwalit allereer ering dat we op evee vo pt akoe onders reng Europese steenw en de pr 1. St atabas op rd geei ei en, lh ch groe ember or prod st en va oduol te maa t van st bedo voor ig zijn t best 20 uc p is in iek en eidt st eden be deze w eenwol e he n stee steenw aa el r al stuu wetensc 13 onts tie drie olor produc en he gerich vernie t inmid die con t eindpr d waa ruim warm eenwol schikba ereld in is nw ho rd tond happ egani te-a tes uw stan t zi owol. en waa ophe nderd ke ol als is satie ar on rd jaar t terugb op verd inge dels al te pr rin ze ers en ar ol Er f war oor de die zi ccumu ch op he is. Bove la n he tsen over m er terugv atie de ergs zou ge waa t vlak ntem jn geïs latie di onze bben rengen uurzam in de ng. Tege o- m m huis in va rs te he er er er pera ol in de e van w ing n De pr geval lo ar zijn vo chuwde t kabine ale wol dient. tuu eerd m veel gr van Maa produc e nog van produc - eind . En het het n , ng w od t or to vo ee in r fib uc en ti irr r en tie he or oter 45 m et is br n geer te ro co gebr de to hoe on elijnen den enten, ve se door itaties en de geva brandb een kiez iljoe ergiegeb t proces uiker andv r en een nstante steenw vera in rie di re ep on ei en re n de re hu ol , f ruik n r lig. koel nigd derz assi da ct: . Maa , ge nder Roerm tuu ker A ls ng in de verwerki iduitsla van min rl huis is; ee r he n wee ond. ïnvestee . Dit veze oek en de expe di je er va lijk he g, en eral Min ng maa ijk is in de n rt m ls ” br u e bepa laas is t ik wel dat ve rd in e n ne t on r ik en m . Ze stel inerale s zouden eral Woo van het in het rt zo alt emt basispro akoe inmid s isol wol len da m wel het vaak waar ze elt aan ilieu Prin t.” l zi atie nog duct dels ke m st . s voor t min hebben ch base Associat ateriaal de pane ische ook . ater niet de van voorsp hebb materia steeds ren eral zulle pl l is, op on ion, reaei iale e wol verwar du el al to de m gevelp afondp en w dm n er ndgebr n C dwen nnere t dat volk et ke deugde e to het be e. “Naanel late u he ee om w u lt m en or ist t ra u n ke en ve lij een ep ater en va ogen . “I den gaan Prin ur groo e mense , allem ilig is mische k n Roc assinge ndst, ge bouw n 2020 ialen ov schijn s aal den t de he vo nm n w kfon or m ef en spou e da lij er ee el va ge al is ens n no en. En moeten w. “H t geen ve n pa ke voor maa kwee n de schien orm hig en Roc s oo voor dig nis. kt kn we ar kt va de et za rk kto -t Na n st op subs maten niet wet ech. W l cu laring Prin iet mee hebben de Rc-w nagen jaar is el ba Maar de ee ltuu vo verat vo kste oe s en, , r op aard tach eerste nwol.” traten r zijn or di enge or buit land vraagt in de sp passen e va g pass ook die de wer is dat ti du , sm e han en se ve ief n zich ou door buit el ken g lijke isolatie bo spou dan w muu nnere m 8 of 9 di enge l niet af geveliso aak of g naa Zo n golf vo ons d worw m uw de prob r.” ook e te sc veli latie ater gesc r de zijn latiew or de er opn in de tr uu ee so m ou is ie af iale va ge hie r za hoev rt de latie haffe arkt w n ener aarde olatiefa uw moo jaren l losl nzelfsp wanne n. R en w deande d met met pr Wan een an w ze oc brik gi er at re ie ti de e de re t twoo oducen steenst kwoo bouw eprest ordt st ante jden ventig bouw land spouw en. “We kendhe de Ned kond steenw l leve ee t op atie n rd te ri id en er. Dat zi d, ol norm ds hoge . De ve aange en ve een ers en rt elke ps.” ge is ec jn in di van browe he en mak blijf t rpli liso zoals D waar co aa vr stee ven, vo ch t land de en verd nzien rporat en, en r door oplo latie. D uitslan energi ht iets or zo aag uit nw m wel t allan de Eu te isoin lij ie uu vo geat ss ezu g ge et deze ol. “A toeg ver de De ho rzam k deel s de ko Neder rope inig or hie stop ing da is over d, zie je ls da da ev st lf la en w pp t r, va an il se de en da nd st pe e ve kan n . igen zit. in w n de en voor gere R . goed n. Ook de is “A l t Roc .” Maar presta het du s ee el mee ordt vera c-waa won bij elka eken min ol ka n ge n r ti u op ne at kw vo nd bu n je itei es, veel bouw ingv ie eral rd r loss ar om or re ool ling, eren, aan mak itenge e wol es ku oorr ing. ook ndelijk hadde nova in die de nne zijn w ijze. ” n aad op da w bin spou kelijke - Om in de je kan tie is Om n ee stra nen te wel basis t ge il Prin co re da w dat dan ks di deze de hu n prob plat t bij pl nfigura variër van stee bied n s juis muur te w zijn leem en ee t ee at te en in iet ti nwol er oo kke pa aarde in idige n he dake e van het kk k no de sp tradit zijn el ontw n issue een de sam niets n he g co et ten ione ouw ka zelf st ncu de is er p van n zijn t gew ic plaat st enstelrren eenwol te hal le ht va , ee olat en, ten iew een lich zijn we n st nwol. op de nodig. aard eenw re tere En mar e.” plaa delijk kt di ver olt, m e m aar met et de-

R

J

Wein biob ig bew ased egin iso isola g in l tiem mark a t i e 13 ater t ialen

D

“

Ook stee nwo l bli iso jft v erni l a t i e 15 euw en

Minerale wol isolatie

Comfort in huis

Energiebesparing

Brandveilige isolatie

Akoestisch comfort

Beschermt het milieu

Minerale wol (glaswol en steenwol) zorgt voor een comfortabele, veilige en duurzame woonomgeving.

Wilt u meer weten over minerale wol? Kijk dan op mineralewol.net voor uitgebreide informatie, het laatste nieuws, tips en verwerkingsrichtlijnen.

isol atie 3

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Inhoudsopgave 5

Interview Minister Blok: Nog flinke stappen nodig

7

Dun, dunner, dunst volop in ontwikkeling

13

Weinig beweging in markt biobased isolatiematerialen

15

Ook steenwol blijft vernieuwen

17

Vloeibare isolatie van 300 micrometer dik

19

Recycling van sloopafval blijft lastig

Colofon Klantenservice: (070) 3046777 Redactie: telefoon (070) 3046700 e-mail: cobouw@bimmedia.nl Postbus 49, 2501 CA Den Haag Internet: www.cobouw.nl Hoofdredacteur: Rogier Rijkers Adjunct-hoofdredacteur: Boudewijn Warbroek Redactiesecretrariaat: Stiny Parlevliet Uitgever: Martin Hoogelander Redactionele coördinatie: Jan Sint Nicolaas Vormgeving en Opmaak: Bastiaan Stuy Advertentieverkoop: Evelyn de Groot (verkoopleider), Iwan Verburg

Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland €719,- (excl. btw). Opzegging uitsluitend schriftelijk: kwartaalabonnementen 1 maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode, jaarabonnementen twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Als niet tijdig is opgezegd, worden abonnementen automatisch met een kwartaal res­p. jaar verlengd. Vanwege de aard van de uitgave, gaat BIM media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Vanwege de aard van de uitgave wordt de abonnee geacht het abonnement in het kader van zijn beroep of bedrijf te ontvangen.

Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw. nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

4

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Energieakkoord: Vol inzetten op isolatie De isolatiebranche staat klaar om de ambities uit het onlangs gesloten Energieakkoord te helpen verwezenlijken. Circa 40% van het besparingsdoel van 100 PetaJoule in 2020 is te realiseren met isolatiemaatregelen. “Verduurzaming begint bij energiezuinige huizen en gebouwen”, stelt Frank te Poel, Managing Director van Saint-Gobain Isover en voorzitter van de Minerale Wol Associatie Benelux (MWA). Deze branchevereniging vertegenwoordigt de producenten van glas- en steenwol in de Benelux: Saint-Gobain Isover, Knauf Insulation, Rockwool en Ursa.

T

e Poel: “Het Energieakkoord dat onlangs is afgesloten, is een zeer ambitieus programma om onder andere de gebouwde omgeving in Nederland energie-efficiënter te maken. 1,5% energiebesparing per jaar, een forse besparing van 100 Peta Joule tot het jaar 2020. En daarbij ook nog 15.000 banen creëren. De ambities zijn hoog, maar met het akkoord is er voor het eerst in Nederland echt een breed draagvlak om werk te maken van verduurzaming.“

Niet iedere Nederlander ziet het belang in van isolatie, dus het creëren van draagvlak is heel belangrijk. Wij denken dat het goed is als we bewoners kunnen overtuigen dat isolatie niet alleen scheelt in de energiekosten, maar ook veel wooncomfort oplevert. Wij wijzen dan ook steeds op de brandwerende en de geluidsisolerende eigenschappen van onze producten, die het comfort binnenshuis verhogen. “ Hoe denkt u dat bij de Nederlanders tussen de oren te krijgen?

“In het Energieakkoord wordt gesproken over een brede voorlichtingscampagne. Daar willen wij als minerale wol branche graag een bijdrage aan leveren. Bijvoorbeeld, in 2016 moet elke gemeente een energieloket hebben waar burgers informatie kunnen krijgen over verduurzaming. Al deze loketten moeten bemand worden door deskundige ambtenaren. En die moeten weten wat er te koop is op energiebesparingsgebied.

Wat de MWA wil doen is, samen met andere isolatiebrancheverenigingen, deze ambtenaren op een praktische manier voorlichten over de beste wijze van isoleren. De ambtenaren kunnen met die informatie vervolgens burgers informeren. Ook zullen we via onze website mineralewol.net informatiepakketten ter beschikking stellen.“

naar minister Blok gestuurd met een grondige wetenschappelijke onderbouwing waaruit blijkt dat minerale wol veilig kan worden gebruikt.”

Waarom adviseren jullie dan toch om een mondkapje te gebruiken?

“In het verleden zijn er goede afspraken gemaakt met onder andere de vakbonden voor een ARBO-vriendelijke verwerking van de producten. Om eventuele irritatie aan huid of keel te voorkomen, adviseren de fabrikanten altijd – en dat staat duidelijk op elke verpakking – om veilig met het product te werken, bijvoorbeeld door een mondkapje te gebruiken in een niet-geventileerde ruimte. Ook dit onderwerp zullen we de komende tijd extra onder de aandacht brengen in onze voorlichting.”

Heeft u nog een andere boodschap?

Te Poel: “Ja, ik roep de hele bouwsector op om samen de schouders eronder te zetten als het gaat om de uitvoering van het Energieakkoord. Zodat we samen optimaal kunnen profiteren van de verwachte banengroei als gevolg van het Energieakkoord. En de verduurzaming van de Nederlandse gebouwenvoorraad een flinke impuls kunnen geven.”

Er wordt soms gesproken over gezondheidsrisico’s van isolatieproducten. Hoe zit dat met minerale wol?

Wat gaat de minerale wol sector hieraan bijdragen?

Te Poel: “Al onze leden hebben grote productielocaties in Nederland of praktisch om de hoek in België. Wij zijn dus in de perfecte positie om te helpen het Energieakkoord in de komende jaren tot een succes te maken met behulp van onze producten, die bij uitstek geschikt zijn voor het na-isoleren van gebouwen. Wij denken dat circa de helft van de isolatieopgave voor 2020 potentieel kan worden gerealiseerd met steenen glaswol.”

Meer concreet?

“De opstellers van het Energieakkoord willen de komende periode jaarlijks 300.000 woningen en andere gebouwen minimaal twee labelstappen laten maken.

Dat is een enorme logistieke en financiële operatie.

“Bij tijd en wijle ontstaat er discussie over de gezondheidsaspecten van minerale wol, zoals tijdelijke jeuk of irritatie. Dan denken mensen al snel dat er iets mis is met het product. Maar dat is niet het geval. We doen al decennia lang nationaal en internationaal veel onderzoek naar het veilige gebruik van onze producten, en daaruit blijkt dat ze niet schadelijk zijn voor de gezondheid. Deze conclusies worden ondersteund door o.a. de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) en de Nederlandse Gezondheidsraad, het belangrijkste adviesorgaan van de regering op dit gebied. Recent hebben enkele artsen zorgen geuit over de veilige verwerking van minerale wol, met name met het oog op mogelijke longklachten. Hoewel de MWA deze aannames niet deelt, is de organisatie hierover in gesprek met de artsen en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Inmiddels hebben we een reactie Frank te Poel

ZORG VOOR EEN BUZZ IN DE Benieuwd naarBOUW alle

advertentiemogelijkheden?

Benieuwd naarwww.bereikdebouw.nl alle advertentiemogelijkheden?

Ga naar Ga naar www.bereikdebouw.nl

isol atie 5

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Minister Blok: Nog flinke stappen nodig Thomas van Belzen

“Energiebesparing is een lastig onderwerp”, zegt minister Blok (wonen) in zijn nieuwe kantoor op acht hoog in de JuBi-torens. Lastig of niet, de minister voor wonen is automatisch de minister van energiebesparing. Een interview met een kritische huizenbezitter die tot zijn grote verbazing nog geen enkele concrete aanbieding van aannemers kreeg.

D

e Tweede Kamer vergadert binnenkort over energiebesparing in de gebouwde omgeving. Over het Nationale Energiebesparingsfonds, over het energielabel en over de epc. Moet die wel of niet worden aangescherpt in 2015. VVD-minister Blok is kritisch, maar toont zich niet ambitieloos.

Om met de deur in huis te vallen, heeft u een energiezuinige woning?

“Redelijk. Ik heb een jarentwintighuis. Een paar jaar geleden liet ik een energiekeuring doen. Dat was toen gratis volgens mij. Mijn vrouw heeft meteen de bonnen ingevuld – ik doe thuis niet zoveel aan de administratie - en daarna hebben we de muren aangepakt. Dat was een stevige verbouwing. Een week lang stof.”

In de Kamer vertelde u onlangs een verhaal over een puberdochter die vaak doucht: ‘‘Je kunt een huis nog zo energiezuinig maken, maar als je dochter de hele dag onder de douche staat heb je er nog niets aan.’’

Wat wilde u met dat verhaal aangeven ?

“Dat het uiteindelijk gaat om het menselijk gedrag. Hoeveel aandacht je als overheid ook besteedt aan bewustwording. Energiebesparing is een lastig onderwerp. Het leeft gewoon niet zo

heel erg. Twee weken geleden opende ik in Rijswijk nul-op-de-meterwoningen. Aannemers geven daar alleen een prestatiegarantie af als mensen zich binnen een bepaalde bandbreedte gedragen.”

Mogen ze daar maar één keer douchen per dag?

Grappend: “Nee, per week. Nee hoor. De garantie gaat uit van gemiddeld gebruik.”

Wat vindt u van dit soort initiatieven?

“Nul op de meter klinkt veelbelovend, maar er moeten nog flinke stappen genomen worden. Als overheid beloven wij het een en ander, maar de bouwers en de installateurs zouden op hun beurt zorgen voor concrete aanbiedingen die de consument verleiden om te investeren in duurzaamheid. Die aanbiedingen zie ik echter nog niet. Iedere keer als ik Maxime Verhagen en Titia Siertsema tegenkom zeg ik dat ook tegen ze: “Het heeft wel haast.”

Wat bedoelt u precies met concrete aanbiedingen?

“Wij komen binnenkort met een energiebesparingsfonds samen met de ASN Bank en Rabo Bank.

Op dat moment moet de consument wel benaderd worden door de lokale installateur of aannemer die zegt: ik kan geld voor u verdienen. Met maatregel X bespaart u zoveel op uw energierekening.

Dat type aanbiedingen mis ik.”

De partijen van de Stroomversnelling doen dat toch al?

“Ja, maar die richten zich vooralsnog op de corporaties. Ere wie ere toe komt: die hebben ook al veel gedaan op het gebied van energiebesparing. Maar bij particulieren en verenigingen van eigenaren moet de markt zich echt zelf laten zien. Dat lijkt me overigens ook het normale werk van ondernemers.”

Waar blijkt uit dat aannemers en installateurs niet thuis geven?

“Ik heb nog geen folder door de deur gehad, terwijl ik met een woning in een jarentwintigwijk volgens mij toch aardig in de doelgroep zit.”

Wat als de aannemerij verzaakt?

“Ik ga ervan uit dat het goed komt. Maar ik heb wel haast. Mijn grote zorg is dat we straks nauwelijks leningen verstrekken aan consumenten, omdat aannemers energiebesparing niet aantrekkelijk genoeg aanbieden. Maar bouwbedrijven zouden zich moeten realiseren dat mensen niet automatisch warmlopen voor energiebesparing. Zij steken hun geld liever in een nieuwe keuken.”

Bent u daar niet medeverantwoordelijk voor? Als ik investeer in dubbelglas of beter, verhoogt kabinet de energiebelasting…

“Het is toch andersom. Een investering van extra isolerend glas is dan juist dubbel zo goed.”

Maar de consument voelt zich dan toch in de maling genomen? Hoezo isoleren? Dat kost me geld.

“Dat is toch niet zo. Als je niets doet gaat je rekening omhoog. Belasting heffen is nooit leuk, maar het moet helaas gebeuren. We willen tenslotte ook het onderwijs en zorg betaalbaar houden.”

Minister Stef Blok: ‘’Betaalbaar en energiezuinig bouwen gaan prima samen.’’

Foto: Hollandse Hoogte

Heeft u als VVD-minister voor wonen de ambitie om ook de minister van energiebesparing in de gebouwde omgeving te zijn?

“Dat ben je automatisch als minister voor wonen

als je je taak serieus neemt. Hoezo? Twee redenen.

Als mens en minister ben ik van afspraak is afspraak. In Europa hebben we afspraken gemaakt over energiezuinig bouwen, die kom ik na. Daarnaast moet ik ervoor zorgen dat iedere Nederlander tegen een fatsoenlijke prijs een dak boven zijn hoofd kan krijgen. De energierekening behelst een groot deel van de woonlasten. Puur vanuit de woonoptiek is het dus ook logisch om te zeggen dat de bestaande voorraad beter geïsoleerd moet worden.”

Iedere woningeigenaar krijgt in 2015 een indicatief energielabel. Waar is dat goed voor?

“Het biedt de consument helderheid. Als je een huis koopt of huurt weet je wat voor energierekening je kunt verwachten en wat er nog verbeterd kan worden. Die helderheid is van groot belang.

Daar kun je als overheid nooit tegen zijn.”

U heeft extra hypotheekruimte gecreëerd voor energiebesparende maatregelen. Marktpartijen hopen op nog iets meer. Zit dat erin?

“Als leveranciers harder kunnen maken dat de consument veel geld bespaart met energiebesparende maatregelen dan wordt het voor mij makkelijker om te zeggen: je krijgt iets meer ruimte om geld te lenen. Die discussie is wat mij betreft dus niet gesloten. Ik ben bereid daar met het Nibud naar te kijken. Maar nogmaals, dan moeten de aanbiedingen en de garanties echt nog iets harder worden. Bij een auto weet je toch ook wat het standaard energieverbruik is. Behalve bij nieuwbouwwoningen krijg je nu helemaal niets.”

Net als de rijksbouwmeester lijkt u zich te focussen op de bestaande bouw.

“We hebben 7.5 miljoen woningen. De bevolking groeit beperkt dus is het heel logisch dat we een veel grotere opgave hebben in de bestaande bouw dan in nieuwbouw. Natuurlijk zal die nieuwbouw lokaal weer aantrekken, maar niet meer in die grootschaligheid van weleer.”

Ontwikkelaars willen dat u energiezuinige nieuwbouw stimuleert met subsidies van ongeveer 10.000 euro per woning. Goed idee?

“Die extra hypotheekruimte geeft al een belangrijke impuls. Daarnaast geloof ik niet dat subsidies nodig zijn. De prachtige, complete eengezinswoningen met nul op de meter die ik vorige week heb gezien, kosten nog geen twee ton. Betaalbaar en energiezuinig bouwen gaan dus prima samen.

Tot slot kun je geen enkele bedrijfstak structureel op subsidies laten draaien.”

Zou de bouw zich meer moeten opstellen als concurrent van de energieleverancier?

“Ik ben altijd voor concurrentie.”

Ook als dat het kabinet minder geld oplevert? Meer energiebesparing betekent minder aardgasbaten en minder inkomsten voor de overheid…

“Dat is een prijs die ik graag zou betalen. In plaats van twintig jaar gaat dat aardgas dan nog dertig jaar mee. Tegelijkertijd gaat ons wooncomfort dan omhoog. Serieus. Die prijs zou ik graag betalen.”

Met oog voor

ISOLATIE

Voor elke situatie, oog voor de juíste isolatie!

Spouwmuur isolatie • Minerale wol • PS Schuimparels • Polyurethaan

Kruipruimte isolatie • Isolatiechips • Bodemparels

Vloer isolatie • • • •

Polyurethaan Ecospray Reflectiefolies Minerale wol

Isolatie herstel

p Advies o maat?

709 9 3 6 2 8 01 il of e-ma ons!

Wij hebben geavanceerde apparatuur om oude isolatie te verwijderen of te herstellen.

Noordeinde 40 | 2742 AE Waddinxveen Tel: 0182 - 639 709 | info@dekruipruimte-isolatiespecialist.nl

isol atie

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Dun, dunner, dunst volop in ontwikkeling Edo Beerda

In de wereld van de gebouwisolatie woedt een slag om de dunste isolatie met de hoogste prestatie. Noppenfolie reduceert voor een schijntje warmteverliezen, maar peperdure aerogels halen veel hogere prestaties. TNO werkt aan een primeur: schakelbare superisolatie.

D

e EU wil de hele gebouwde omgeving, inclusief bestaande woningen, in 2050 energieneutraal hebben. Dat zijn alleen al tientallen miljoenen bestaande huizen die moeten veranderen in passiefhuizen. Hoe lukt dat zonder dat wanden veranderen in een soort kasteelmuren? Consortium AdaptiWall, geleid door TNO, werkt aan een systeem dat gemiddeld 30 procent minder dik is dan reguliere panelen en de helft zo zwaar. En dat de warmte- en koudevraag met 80 procent terugbrengt. Belangrijke innovatie is dat bij AdaptiWall de gebouwschil reageert op klimatologische omstandigheden. Op een zonnige herfstdag kan een woning dus gebruik maken van de aangename buitenlucht door de isolatielaag ‘open’ te zetten. Een huidig passiefhuis is daarvan hermetisch afgesloten. “Je moet niet denken aan een isolatiepaneel met schakelaar, maar aan een gelaagd systeem dat automatisch reageert en verandert van isolatiewaarde”, legt technisch projectcoördinator Siska Valcke (TNO) uit. Faseveranderende materialen spelen onder andere een rol.

Specificaties geeft het consortium nog niet, maar

duidelijk is dat het gaat om een geprefabriceerd drielaags paneel met een nano-isolatielaag, een buffer van lichtgewicht beton en een warmtewisselaar. Warmte of koelte die via de opengezette isolatie binnenkomt, wordt opgeslagen in de betonnen buffer. Het vier jaar durende onderzoeksproject, dat in september 2013 van start ging, heeft nog een paar stevige noten te kraken. Bijvoorbeeld om met toeslagmaterialen en bindmiddelen de thermische prestaties te verbeteren van het lichtgewicht beton. Dat heeft immers niet dezelfde thermische efficiëntie als een zware betonmassa. De consortiumpartners (twee onderzoeksinstituten en zes bedrijven uit Nederland, België, Spanje, Polen en Frankrijk) voeren over vier jaar een eerste demonstratieproject uit. AdaptiWall mikt hoog: in principe moet de oplossing interessant zijn voor het renoveren van het overgrote deel van de bestaande Europese woningen. Het TNO-project, dat financiering krijgt uit het 7de Kaderprogramma van de EU is slechts een van de Europese onderzoeken naar dunner en effectiever isoleren.

Vastnieten In de huidige markt zijn (ver)bouwers bij krappe ruimte voor een isolatiepakket vooral aangewezen op producten als noppenfolie of dunne panelen. Aluminium noppenfolie is slechts een halve centimeter dik, kost niet meer dan een paar euro per strekkende meter en is simpel verwerkbaar: even op maat knippen en vastnieten. Zijn isolatiewaarde ontleent het materiaal aan het stralingkerende effect van de aluminiumlaag en stilstaande lucht in de gesloten cellen. De noppenfolie is bovendien opgesloten in een krappe spouw. Duurdere en beter isolerende folies hebben tot negentien isolerende lagen, maar zijn ook al gauw 3 centimeter dik. De verschillen in isolatiewaarde verschillen sterk per materiaalpakket en producent.

Dunne isolatie is ook mogelijk met plaatmateriaal. SlimFix panelen van Isobouw bijvoorbeeld (39 millimeter dik) halen een R-waarde van 1,4 (m2.K)/W), die veel voor dakisolatie worden gebruikt. Kingspan kan het dunner met bijvoorbeeld zijn isolatieplaat Therma voor het dak: 30 millimeter, R-waarde 1,35 (m2.K)/W, lambdawaarde 0,022 W/(m•K).

NanoInsulate

Het NanoInsulate-project, dat wordt geleid door Kingspan. Op de foto’s een demonstratieproject in het Algete Demo Park in Madrid. Onderzoekers testen daar de effectiviteit van de ontwikkelde panelen en voeren gedetailleerde metingen uit bij gebruik ervan in kleine gebouwen.

De isolatiewaardes zouden in de nabije toekomst wel eens fors omhoog kunnen gaan en de prijzen naar beneden. Want de EU ziet zich met name in de bestaande woningbouw gesteld voor een enorme opgave en trekt daar vanuit het zevende Kaderprogramma onderzoeksgeld voor uit.

Een Europees consortium onder leiding van Kingspan bijvoorbeeld zit in het laatste jaar van het researchproject NanoInsulate. Dat werkt met Europese partners aan een vacuümpaneel (dikte maximaal 25 millimeter) dat concurrerend en duurzaam is. Het moet meer dan zestig jaar mee kunnen en moet – bij grootschalige productie – tot 50 procent voordeliger worden ten opzichte van de meest concurrerende bestaande producten – de verhoogde levensduur meegerekend. De lambdawaarde wordt teruggebracht tot maximaal 0,006 W/(m.K). “Zoiets is nu alleen maar bereikbaar met producten op basis van fumed silica”, zegt coördinator Malcolm Rochefort (technical director Kingspan Insulation). Hij verwacht dat het product volgend jaar klaar is voor marktintroductie. “We zijn al een plant aan het bouwen.” Bij

proefprojecten in Spanje, Duitsland en Polen werd de warmtevraag met maximaal 74 procent verminderd. De reductie van CO2-uitstoot schommelde tussen 50 en 60 procent. Dat is onder meer te danken aan een nieuwe transparante silica aerogel composiet met polymeer, ontwikkeld door Koç Universiteit (Turkije). Probleem met vacuümpanelen is dat ze makkelijk beschadigd raken.

Daarom heeft het consortium ook gewerkt aan een robuuster samenstelling en inkapseling in eps of pu. Exacte details wil het consortium niet kwijt, maar wel dat het wordt geïnstalleerd als onderdeel van muur of dak. Rochefort: “Daarin ingepakt is het bij montage veilig.” In july 2014 wordt het researchproject afgerond waarna de opgedane kennis zal worden toegepast in onder andere de Kingspan Optim-R vacuum isolatie panelen.

Aerogel stucwerk Potentiële schade bij installatie en transport pakt het HIPIN-consortium op een andere manier aan.

Het idee achter High Performance Insulation Based on Nanostructured Encapsulation of Air (HIPIN) is het verwerken van silica aerogels in verf of – beter nog – gips. Lucht wordt ingekapseld in de microholtes die in de superlichte en nauwelijks warmtegeleidende aerogels zitten. Akzo Nobel is een van de ontwikkelaars van het systeem, dat mikt op minimale warmtegeleiding (afhankelijk van de laagdikte tot 0,004 W/(m.K)) en dichtheid (0,0011 g/cm3). Het materiaal moet ook brand- en geluidwerend zijn. Het consortium heeft inmiddels een robuuste aerogel ontwikkeld (TES 60) met 60 procent silica inhoud. De dikkere silica-wand is beter bestand tegen mechanische belasting dan bestaande aerogels en is eenvoudiger in een mal te persen. Door gebruikmaking van enkelvoudige chemische verbindingen (“Stöber bollen”) is het materiaal ook waterbestendig en vuurvast. Het consortium heeft op dit deel al patent aangevraagd.

Transparant Het materiaal transparant krijgen blijkt helaas niet eenvoudig. Ook worstelt het consortium nog met vochtindringing. Als vocht in bijvoorbeeld een stuclaag kan dringen wordt de inkapseling van lucht doorbroken en is het materiaal zijn isolerende werking kwijt. HIPIN heeft inmiddels een reeks aerogels ontwikkeld met verschillende mate van dichtheid, poriëngrootte en waterafstotendheid. Waterafstotendheid heeft als nadeel dat verwerking in verf of gips lastig wordt. “In de verf krijgen we stukjes aan het oppervlak. Dat is uiteraard niet ideaal voor een decoratieve lak”, zegt projectcoördinator Shivashankari Sundaram van het Britse technologieconcern TWI. Extra oppervlaktebehandeling moet het probleem verhelpen.

Toch heeft HIPIN al een lambdawaarde bereikt van 0,039 W/(m.K) voor het gips. Sundaram: “Dat is beter dan wat nu beschikbaar is op de Europese markt, maar het kan nog veel beter.”

Het consortium heeft ook panelen ontwikkeld met een dikte van ongeveer 3 centimeter. De komende tijd worden de drie producten in een gebouw getest. HIPIN mikt op een prijs voor de aerogel van pakweg 5 euro per liter en een gipsproduct dat maar iets duurder is dan regulier gips. Lukt dat? Sundaram: De kostenberekening is nog niet af, maar ik denk dat we aardig in de buurt komen.

We moeten wel, als het niet concurrerend is schiet je er natuurlijk weinig mee op.”

7

9

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

IsoBouw-innovaties maken duurzaam bouwen betaalbaar IsoBouw Systems bv ontwikkelt en vervaardigt isolatieproducten van EPS (geëxpandeerd polystyreen). Het bedrijf heeft zichzelf de doelstelling opgelegd om elk jaar meerdere nieuwe isolatiesystemen te introduceren.

Producten die zich kenmerken door een hoge kwaliteit en veel verwerkingsgemak. Dat leidt tot besparing van tijd, geld en energie.

I

nnovatie in isolatie Recente innovaties van IsoBouw zijn de SlimFixXT® dakelementen, het SlimFort® gevelisolatiesysteem en de plat dak isolatieplaten PolyTopHR Flex, ThermoTop CTG en RenoTopHR. De SlimFixXT® dakelementen zijn hét antwoord op de aangescherpte eisen ten aanzien van de isolatiewaarde en brandklasse in het nieuwe Bouwbesluit. De SlimFixXT® dakelementen bevatten alle eigenschappen die noodzakelijk zijn om aan alle voorwaarden te voldoen en zelfs te overtreffen. Zonder hierbij concessies te doen ten aanzien van de compactheid, de goede vochtbestendigheid, het lage gewicht, de grote overspanningen en de eenvoudige verwerking.

SlimFort® is een compleet nieuw isolatiesysteem voor gevels die met esthetische beplating worden afgewerkt. De gepatenteerde SlimFort® isolatieplaten vereenvoudigen en versnellen de verwerking aanzienlijk ten opzichte van de traditionele bouwwijze. De constructie wordt aanmerkelijk dunner en het plaatsen van de isolatie en het stellen van het houten regelwerk wordt eenvoudig. Het aaneengesloten isolatiesysteem met extreem hoge isolatiewaarden voorkomt bovendien koudebruggen.

PolyTopHR Flex is een plat dak isolatieplaat. Het is het eerste KOMO-gecertificeerde daksysteem voor mechanisch bevestigde isolatie in combinatie met gekleefde EPDM-dakbedekking. PolyTopHR Flex heeft een zeer hoog isolerend vermogen, een hoge drukvastheid van 100 kPa en haalt bij een staaldak een Eurobrandklasse B-S1, d0.

ThermoTop CTG is een plat dak isolatieplaat met geïntegreerde scheidingslaag van mineraal glasvlies die toepasbaar is bij vrijwel alle afdichtingsystemen. Met name bij PVC-daken is ThermoTop CTG kwalitatief het beste en meest voordelige alternatief. Ook ThermoTop heeft een hoog isolerend vermogen en een Eurobrandklasse B-S1, d0.

RenoTopHR is een renovatie-oplossing waarmee op het platte dak hoge isolatiewaarden kunnen worden bereikt zonder aanpassingen aan de waterkerende detaillering (dakranden, voetlood). Met de gepatenteerde isolatieplaten, die in de randzones worden toegepast, wordt over een afstand van 1 meter een geleidelijke hoogte-overbrugging gerealiseerd vanaf de rand naar de rest van het dak. Hierdoor wordt tevens een scherpe vouwvorming in de afwerklaag voorkomen. Nog een voordeel is dat er in de goot een ideale verwerking van de afwerklaag mogelijk is met een minimaal aantal naden in de gootbaan.

De beste milieuscore met fiscaal voordeel

Alle hiervoor genoemde producten hebben één gemeenschappelijke eigenschap: Ze leveren de beste milieuprestatie in vergelijking tot alternatieven. Dit is vastgesteld dankzij onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek van NIBE (Nederlands Instituut voor bouwbiologie en ecologie). Niet verwonderlijk als je bedenkt dat EPS voor 98% uit lucht bestaat, de productie de laagste energie-input vraagt, EPS duurzaam isoleert en het isolatiemateriaal 100% recyclebaar is.

Mede door de goede milieu-eigenschappen van EPS is vrijwel het gehele assortiment van IsoBouw gecertificeerd met een DUBO-keurmerk. Dankzij dit keurmerk is investeren in de toepassing van deze producten fiscaal aantrekkelijk. Opdrachtgevers hebben de mogelijkheid de kosten voor deze isolatiematerialen in mindering te brengen op de fiscale winst. Dat is een fors netto financieel voordeel.

Meer info hierover kunt u zien op www.isobouw.nl/fiscalevoordelen of via Agentschap.nl.

Kingspan, dé 65% meer

warmteverlies

(1

65% meer

warmteverlies

(1

48% meer

warmteverlies(1

Referentiepunt Polyurethaan (3 0.023 W/m•K

Steenwol

Glaswol

0.038 W/m•K

0.038 W/m•K

(3

(0.034 - 0.042 W/m•K)

EPS

(3

0.034 W/m•K(3

(0.031 - 0.044 W/m•K)

(0.030 - 0.038 W/m•K)

DUURZAAMHEID

EPC 0,4

Als het gaat om CO2 besparen, is isoleren de meest eenvoudige oplossing.

U weet dat de EPC-eis wordt aangescherpt. Wilt u een epc van 0,4 behalen?

Kooltherm® is de enige harde isolatieplaat met een DuBo-keurmerk. Dit

Dan kunt u de gevel het best isoleren met een RC-waarde van 8,0. Dat is al

betekent dat het gegarandeerd een goede keuze is. Op deze manier bouwt

mogelijk met een Kooltherm®-plaat van 169 mm; dunner dan ander

u dus in één klap milieuvriendelijk. Kingspan Insulation is voorloper als het

traditioneel isolatiemateriaal. Hiermee wint u ruimte en daarmee ontwerp-

gaat om duurzame isolatie oplossingen. Zo is ons productieproces zeer

vrijheid. Nog niet slank genoeg? Gebruik dan Kingspan Optim-R ; u haalt

energiezuinig, hebben wij diverse keurmerken op onze producten en zijn wij

met slechts 60 mm een RC-waarde van ruim 8,5.

TM

zeer actief in het passiefhuis concept.

Tel: +31 (0) 543 543 210 I Techline: 0800 252 52 52 (gratis) I e

isolatie van nu Bij dezelfde dikte bespaart u met Kingspan Insulation tot 65% op warmteverlies in vergelijking met traditionele isolatiematerialen. Dus wie toekomstbestendig wil isoleren met maximaal comfort, gebruikt de producten van nu. Onze isolatieplaten leveren het hoogste rendement per vierkante meter vergeleken met andere (traditionele) isolatiematerialen, zijn duurzaam, milieuvriendelijk en eenvoudig te verwerken.

Kingspan Therma

Kingspan Kooltherm®

(0.022 - 0.027 W/m•K)

(0.020 - 0.023 W/m•K)

TM

0.022 W/m•K(2

4% minder

0.020 W/m•K(2

Kingspan Optim-R

TM

0.007 W/m•K

Referentiepunt Polyurethaan (3 0.023 W/m•K

13% minder

warmteverlies(1 warmteverlies(1

65% minder

warmteverlies(1

RENOVATIE Het grootste probleem bij renovatie is ruimte. Want woonoppervlak en woonruimte zijn belangrijk, maar dat geldt evenzeer voor dakranden, funderingen en andere details. Dus wilt u dun isolatiemateriaal. Isolatiemateriaal van Kingspan Insulation is het dunste isolatiemateriaal dat verkrijgbaar is - met de beste isolerende werking. Een bijkomend voordeel is dat u extra energie bespaart. Een onzichtbare oplossing met zichtbare resultaten!

email: info@kingspaninsulation.nl I www.kingspaninsulation.nl

Disclaimer. Het vergelijk gaat uit van dezelfde dikte isolatiematerialen. Lambda waardes zoals bekend bij 10°C. 1) Referentiepunt Polyurethaan 0.023 W/m•K. Benoemd is alleen energie nodig voor verwarming. 2) Lambda waarde van de meest verkochte variant van het product. 3) Getoond wordt de mediaanwaarde van het bereik van de thermische geleiding van het product zoals hierboven tussen haakjes wordt weergegeven. Het bereik van de thermische geleiding is gebaseerd op de websites van de fabrikanten van isolatiematerialen en/of CE-certificeringen. Referenties en onderhavige onderzoeken zijn op aanvraag beschikbaar.

12

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Sietse Jager, projectmanager vastgoed bij woningcorporatie Talis uit Nijmegen over succesvolle aanpak groot onderhoud hippe hoogbouw Nijmegen:

Energielasten van 90 appartementen zelfs omlaag gebracht van label F naar A Hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen? Ongeloof regeert bijna over de wijze waarop de Nijmeegse woningcorporatie Talis groot onderhoud heeft gepleegd aan 15 portaalflats met in totaal 270 appartementen in de wijk Dukenburg in Nijmegen.

T

erwijl de bewoners in hun appartementen bleven wonen, werden in zeven maanden tijd ingrijpende bouwkundige veranderingen doorgevoerd. De kosten daarvan (12 miljoen euro) worden niet aan de zittende huurders doorberekend.

Einddoel van het groot onderhoud was vooral een enorme energetische verbetering van de appartementen. Talis is daarin geslaagd. Alle wooneenheden moesten van energielabel F naar energielabel B worden opgewaardeerd.

Op de dag van het Cobouw-interview kon Talis een primeurtje melden: van de 270 appartementen hebben 90 stuks zelfs het energielabel A gekregen. “Met dat resultaat zijn we zeer gelukkig”, meldt Talis-projectmanager vastgoed Sietse Jager.

Collega-corporaties belangstellend

De zeldzame manier waarop woningcorporatie Talis (14.000 huizen en appartementen in Nijmegen en Wijchen) de ‘energieslag’ in Dukenburg maakte, is intussen als een lopend vuurtje door Nederland-corporatieland gegaan.

“De belangstelling van collega-corporaties is erg groot.

Vele komen kijken en willen ons verhaal horen. We hebben in september en oktober wel dagen gehad, dat we elk uur een nieuw groepje mensen hadden. Daaronder waren trouwens ook mensen van ons eigen bedrijf, vooral kantoorwerkers, want die wilden ook wel eens met eigen ogen zien, aan welk bijzonder project ze hadden gewerkt”, aldus Sietse Jager.

Vier- tot twaalflaags

De betrokken 15 flats, die met z’n allen de naam ‘Weezenhof’ dragen, dateren uit 1972. Ze variëren in hoogte van vier tot twaalf woonlagen. Ze werden indertijd gerealiseerd als experimentele woningbouw, waarbij voor ontwerpers en bouwers in principe niets te gek was. De flats kregen destijds dan ook de bijnaam ‘de hippe hoogbouw’.

De bedenkers van die hippe hoogbouw hadden in dat

Geweldige reductie stookkosten De bewoners van Weezenhof zijn onder meer via een bewonersprojectgroep bij de ingrijpende verbouwingswerkzaamheden betrokken.

Een van de leden van die projectgroep, bewoner Ton van Dijk, zegt over zijn ervaringen: “De verbetering is enorm. We zijn van een ‘achterstandswoning’ naar een ‘Jan des Bouvriewoning’ gegaan. Het is zo mooi geworden!

Iedereen is ook erg gecharmeerd van de met de zon en het licht meekleurende platen”.

“Als bewonersprojectgroep zijn we heel goed betrokken bij de werkzaamheden. Gedurende het project was er zeer veel aandacht voor de communicatie. We ontvingen vooraf correcte informatie en we werden tijdens de werkzaamheden geïnformeerd via brieven, informatie in de entreehal of persoonlijk. De aannemer heeft bij ons in huis vier dagen gewerkt. Het boren gaf wel veel lawaai. Maar dat namen we voor lief. We hebben er intussen een geweldige reductie van de stookkosten voor teruggekregen”.

tijdsgewricht echter nog nooit gehoord van duurzaamheid, van energiebesparing en van bewonerscomfort.

Dat begon de Weezenhof-appartementen uiteindelijk op te breken. Talis trok zich de gevolgen daarvan aan.

Projectmanager Jager: “De energielasten voor onze huurders werden hoger dan de huurlasten. Dat kan natuurlijk niet. Dan kunnen de huurders hun energienota op den duur niet meer betalen. Als corporatie die staat voor het creëren van vitale en duurzame leefgemeenschappen, hebben we onze verantwoordelijkheid genomen”.

Uitsluitend bouwkundig

In overleg met architectenbureau Pieter Oosterhout Bureau voor Architektuur BNA uit Beuningen werd gekozen voor uitsluitend bouwkundige oplossingen. “Wij hebben het niet gezocht in moeilijke installaties. De leidingen in deze 15 portaalflatgebouwen waren versleten, de gebouwen waren dat niet. Dat is een waarschuwing, dat je geen nieuwe installaties moet inbrengen. Eigenlijk is de oplossing gemakkelijk: je moet zorgen dat de energie binnen de gebouwen blijft.

Daartoe moet de buitenschil aangepakt worden. Verregaand isoleren dus”, licht Jager toe.

“

Het isolatiepakket dat uiteindelijk gekozen is, gaat op papier dertig jaar mee.

Maar ik vermoed, dat we met dit pakket zeker vijftig tot zeventig jaar vooruit kunnen.

Dat is wat ik duurzaamheid noem!

Innovatieve gevelisolatie

De eerdergenoemde ‘energieslag’, die vorige maand werd voltooid, viel uiteen in twee fases. In de eerste fase (augustus 2012 – februari 2013) werden onder meer de twee grote, centrale ketelhuizen afgedankt.

Alle flatbewoners kregen daarvoor in de plaats een eigen HR-ketel. Bovendien werden hun waterleidingen vervangen. Voorts werden een scootmobielstalling en een gemeenschappelijke huiskamer gerealiseerd.

Die voorbereidende werkzaamheden werden gevolgd door fase II (juni 2013 – november 2013): de aanpak van de buitenschil om die uitgedokterde energiebesparing ook daadwerkelijk te effectueren. Daarbij kwamen zowat alle bouwdelen aan de beurt: gevel, dak, kozijnen, balkon, hekwerk, voordeur, keuken. Aannemer van fase II was Plegt Vos Bouwgroep uit Oldenzaal.

Ten behoeve van de thermische afdichting werd gekozen voor het innovatieve gevelisolatie- en afwerkingsconcept Systeemoplossing Powerwall van isolatieproducent Recticel Insulation (Kesteren) en drie andere marktpartijen.

Technical engineer Edzard Hendriks van Recticel Insulation daarover: “Systeemoplossing Powerwall is geen product. Het is een totaaloplossing. Voor Weezenhof was essentieel, dat de isolerende schil om de flats met dit systeem niet onderbroken zou worden, want dan zouden koudebruggen ontstaan”.

“Het houtregelwerk is perfect te stellen met Borgh Facafix. Er werden maar liefst 35.000 stelschroeven gebruikt. Daardoor kan ook de gevelbekledingsplaat uiteindelijk superstrak worden aangebracht en isoleert de complete gevel uiteindelijk optimaal. Dat is zeldzaam. Ook zijn circa 65.000 Rockpanel plaatschroeven

gemonteerd en zo’n 30.000 isolatiepluggen om de isolatie vast te zetten”.

Het uiterlijk van de 15 flats is volkomen veranderd door de bijzondere gevelplaten Chameleon Rockpanel van Rockwool. Het zijn platen die ‘leven’: ze veranderen elk uur van kleur onder invloed van de zonnestand.

Betrokkenheid huurders

De huurders hadden in alle stadia van het project maximale inbreng. Ze kregen (vooraf) alle mogelijke informatie, ze bezochten allen de modelwoning, ze kregen thuis extra bezoeken, en ze werden (tijdens de bouw) op de hoogte gehouden via nieuwsbrieven, in-

Technical engineer Edzard Hendriks van Recticel Insulation: “Systeemoplossing Powerwall is geen product.

Het is een totaaloplossing”.

loopspreekuren en bezoekjes aan huis. Ze konden allemaal thuis blijven wonen. De trots en tevredenheid onder hen is nu, na afloop, niet van de lucht.

Projectmanager Sietse Jager doet er bescheiden over: “Succes heeft vele vaders. Een goede voorbereiding is essentieel. Het is écht het halve werk. Aan wie het horen wil, vertellen we het graag”.

i s o l a t i e 13

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Weinig beweging in markt biobased isolatiematerialen Frans van Velden

“De markt voor biobased isolatiematerialen? Daar zit weinig beweging in”, zegt Jan van Dam van Wageningen UR Food & Biobased Research. Toch is het niet moeilijk om een handelaar en een architect te vinden met een voorkeur voor biobased isolatiematerialen.

J

an van Dam schreef samen met Martien van den Oever de Catalogus Biobased Bouwmaterialen. De pagina’s 46 tot en met 52 gaan over isolatiematerialen.

Ze noemen vlaswol en hennepwol, cellulose, kurk, katoen, kokos, schapenwol, riet, kleikorrels, schelpen, zeegras en rijstkaf. En Biofoam, een isolatiemateriaal op basis van polymelkzuur met eigenschappen vergelijkbaar met die van geëxpandeerd polystyreen (eps). Waar kun je deze materialen kopen? Bijvoorbeeld bij een handel in bouwmaterialen zoals Eco-logisch in Amsterdam.

Wat kun je met biobased materialen doen? Daarop geeft architect Daan Bruggink van Orga Architect uit Nijmegen antwoord.

“Biobased? Dat is iets wat groeit”, aldus Rob Bos, directeur van Eco-logisch. “Je opa bouwde ermee.

Hij haalde zijn materialen van dichtbij en bouwde dampopen en slecht geïsoleerd. Later zijn we huizen dampdicht gaan bouwen. Kijk nu eens wat gesloopt wordt, woningen in Slotervaart uit de jaren zestig. Niet de woningen in de Rivierenbuurt van voor 1940. Het is geen hogere wiskunde. We gebruiken gebakken dakpannen omdat we aan een rivier wonen. Door de verpletterende haast met bouwen na 1940 hebben we nu waardeloze huizen.”

Bos breekt een lans voor dampopen bouwen en renoveren met biobased isolatiematerialen. Hij werkte lange tijd in de winkelinrichting en de decorbouw voor televisieprogramma’s. Hij werkte met steenwol, boven zijn hoofd. “Heb je dat wel eens gedaan? Mijn huid was helemaal open. Met glaswol kreeg ik overal bloed op mijn armen. Toen ontdekte ik Isovlas, twaalf jaar geleden”, aldus Bos. “Het is bij elke groothandel te koop, maar als je ernaar vraagt, hebben ze er nooit van gehoord. Ik heb bij het verbouwen van winkels veel architecten leren kennen. Ze zeggen wel biobased isolatiematerialen te willen toepassen, maar dat het nergens te koop is. Mijn handel is uit baldadigheid geboren. In 2008 opende ik de winkel van Ecologisch in Amsterdam. De architecten kwamen wel kijken, maar zeiden dat de aannemer niet met deze materialen wilde werken. Aannemers kwamen niet en komen nog steeds niet.”

“Wij van Eco-logisch zijn voorstander van biobased isolatiematerialen, omdat ze prettig zijn om mee te werken en omdat ze een goed binnenklimaat opleveren, de binnenlucht reinigen. In de producten zit meestal een zoutoplossing om ongedierte te weren.

Helaas krijgen materialen zoals vlaswol en hennepwol geen punten bij een Breeambeoordeling of een energieprestatieadvies.

Boven: Daan Bruggink in de natuur. Foto: Orga Architect Onder: Rob Bos met een monster schapenwol. Foto: Frans van Velden

Ze zouden gekeurd moeten worden, maar dat kost te veel voor de kleine bedrijven die de producten leveren.”

Welke biobased isolatiematerialen verkoopt Bos? Hij noemt Isovlas, Hempflax, Thermofloc, Metisse, Pavatex. “Er is niet veel innovatie.

Maar ik ontdekte laatst Multipor van Xella, dat is een dampopen minerale isolatie van ultralicht cellenbeton. Een andere ontwikkeling zijn bioplastics van suikerriet en aardappelmeel. Veel gebruikt voor verpakkingen, maar nog niet als bouwVullen van een prefab gevelelement met Isofloc (cellulose), bron: Warmteplan materialen.”

Bos vindt het faciliteren van de bestaande bouw zinloos. Hij richt zich daarom op de jonge generatie van 20 tot 30 jaar. “Zzp-ers, vaklui die verbouwingen doen, die krijgen van ons de beste prijzen.

We informeren studenten van de roc’s. Leveranciers en importeurs bieden bij ons workshops aan over biobased isolatiematerialen. Ik ben tegen op olie gebaseerde producten. Nee, ik ben geen activist. Ik ben in de eerste plaats zakenman. Maar als je weet dat er wat moet gebeuren, moet je het wel doen.” Eco-logisch heeft voorraad in Amsterdam, Zaandam en Tilburg. “Vlas en hennep is binnen drie dagen op de bouw. Ook in grote hoeveelheden, met kooiaap of met kraan zeshoog.”

Kortcyclisch Daan Bruggink heeft een architectenbureau (Orga Architect) in Nijmegen. Hij werkt samen met aannemer Patrick Scheven (Orga Bouw). “Biobased?

Dat wil zeggen hernieuwbaar, in tegenstelling tot fossiele grondstoffen zoals olie, gas, steen en kalk.

Biobased isolatiematerialen zijn kortcyclisch, de grondstoffen groeien binnen 1 tot 100 jaar na.”

Bruggink laat een monster Biofoam zien. “Op plantaardige basis, maar het vergaat niet. Ik ontwerp energiezuinig, duurzaam, ecologisch en biologisch bouwen, dus niet met materialen zoals pur (polyurethaan) en eps (geëxpandeerd polystyreen).”

Bruggink is in 2004 afgestudeerd als architect aan de TU Delft. “Vroeger wilde ik bioloog worden, met name de evolutie interesseert me. Second best was zelf gaan bouwen geïnspireerd op de natuur. Ik heb een dierentuin ontworpen als afstudeerwerk. Omdat ik meer wilde leren over materialen werd ik projectleider bij Viba Expo in ‘s-Hertogenbosch. In 2004 vestigde ik me in Amsterdam, met kleine opdrachten. Mijn belangstelling voor duurzaamheid werd gewekt door de film ‘An inconvenient truth’ van Al Gore en door de cradle to cradle-filosofie. Als je de cirkel kunt sluiten, ben je goed bezig. Goed voor de natuur en de biodiversiteit bevorderend. Ecologisch, maar wel modern. Natuurlijke materialen hebben goede en slechte kanten. Als je schapen teelt alleen voor de wol, dan is dat weinig duurzaam. En natuurlijke materialen kun je niet gebruiken daar waar grond, water en lucht elkaar tegenkomen.”

Bruggink kreeg in 2008 opdracht voor een woning in de wijk De Buitenkans in Almere. Hij vestigde zich in de stad waar hij is opgegroeid, Nijme-

Aanbrengen van Homatherm Flex dakisolatie, bron: Warmteplan

gen. In zijn architectenbureau werken vijf medewerkers, vier dagen per week. Hij vindt isoleren een goede zaak. “Het Bouwbesluit eist het. In ongeïsoleerde gebouwen wisselen warm en koud elkaar meer af. Een goede isolatie dempt die wisselingen. Pieken en dalen in de temperatuur leveren vocht- en condensproblemen op. Isoleren moet ook om het energiegebruik te beperken, om het comfort te verbeteren en de energiekosten te beperken. Ik doe mijn best om CO2-emissie te voorkomen. Maar klanten die met steenwol of glaswol willen isoleren komen niet door onze poort. Onze opdrachtgevers willen duurzaam bouwen, daarom sneuvelen de biobased isolatiematerialen nooit. Als we moeten bezuinigen, doen we het op kubieke meters of kwaliteit van de afwerking.”

Schuimbeton Als fundering past Bruggink meestal een plaat van schuimbeton toe. Dat is licht en wordt geschuimd met dierlijke eiwitten. In een gebouw geeft hij de voorkeur aan mechanisch te verwerken isolatiematerialen zoals Diffutherm houtvezelplaat van Pavatex. “Met zulke producten kun je meteen aan de slag.” Voor het dak past hij bijvoorbeeld prefab dakdozen met Isovlas toe. De toekomst? “Biobased isolatiematerialen gaan een grote vlucht nemen, hoewel we niet een-twee-drie van steenwol, glaswol, pur en eps af zijn. Maar op het moment dat de gebruiker zelf aan tafel zit en de mensen zelf gaan nadenken, komt het wel.”

Beter en effectiever adviseren én na-isoleren met de online Renovatiewijzer Hoe klein of groot uw renovatieklus ook is, bij Isover vindt u alles wat u nodig heeft voor het effectief na-isoleren van elke woning. Van de beste isolatieproducten voor dak, gevel en vloer tot een praktisch Renovatiehandboek met verwerkingsadviezen voor alle mogelijke isolatieoplossingen.

Kijk op Bovendien hebben we online de Isover .isover.nl/ www renovatie r wijze

Renovatiewijzer voor u klaarstaan. Daarmee bepaalt u eenvoudig wat voor een bepaald woningtype de beste oplossing is - afhankelijk van het gewenste energielabel - én hoeveel de bewoner daarmee kan besparen. Meer weten of meteen uitproberen? Kijk op www.isover.nl/renovatiewijzer én… vergroot uw renovatiekracht.

OOK DAT IS www.isover.nl/renovatiewijzer

i s o l a t i e 15

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Ook steenwol blijft vernieuwen Michiel Maas

“

Het fabricageprincipe en de grondstof van steenwol is al anderhalve eeuw hetzelfde. Toch blijft het proces zich steeds vernieuwen, zegt Erwin Prins, managing director van Rockwool Benelux. De markt vraagt immers om steeds nieuwe producten. Maar hij hoopt ook dat de Nederlandse bouw zelf wat diepgewortelde tradities kan loslaten.

D

e basis van steenwol is onveranderd. Het komt er in principe op neer dat we tijdens het productieproces een vulkaan nabootsen. Dit bedrijf is daar al in het begin van de twintigste eeuw mee begonnen, en de grondstof, basalt, is nog steeds hetzelfde.”

Maar dat betekent niet dat vernieuwing niet mogelijk is. “In de loop van de jaren is er natuurlijk een enorme verandering opgetreden in de fabrikage. Er is altijd een continue verbetering geweest. Die kwaliteitsslag was allereerst bedoeld om de productie en de kwaliteit van het eindproduct stabieler te maken, maar die constante productiekwaliteit bestaat inmiddels allang. Tegenwoordig zijn vernieuwingen in de productie vooral gericht op verduurzaming van het proces, en het terugbrengen van het energiegebruik. Dit jaar hebben we nog 45 miljoen geïnvesteerd in onze productielijnen in Roermond.”

Maar hoe onveranderlijk het basisproduct ook is, de toepassing ervan neemt nog steeds toe. “Natuurlijk is ons isolatiemateriaal het bekendst, maar inmiddels hebben we toepassingen als akoestische plafondpanelen van Rockfon en Rockpanel gevelplaten, allemaal enorm hig-tech. Wat de meeste mensen misschien niet weten, is dat een groot deel van de tomaten op de wereld worden gekweekt op substraten die door ons zijn gemaakt van steenwol.”

Na de eerste isolatiegolf in de jaren zeventig en tachtig lijken er opnieuw mooie tijden aangebroken voor de isolatiefabrikanten. De verplichte isolatiewaarde wordt steeds hoger door de Europese energieprestatienormen, en in Nederland steken bouwers en corporaties de koppen bij elkaar om een aanzienlijk deel van de woningvoorraad te verduurzamen.

De hogere Rc-waardes kunnen een probleem zijn voor minerale wol binnen de huidige traditionele bouwwijze. Om deze waarde in de spouw te halen, zijn straks dikke pakketten steenwol nodig. En dan zijn er ook nog concurrenten op de markt die

Een passiefhuisproject in Nieuwkuijk. Onder: voor de renovatie; rechts: na de renovatie.

met goedkope, en veel dunnere schuim(platen) dezelfde Rc-waarde kunnen halen.

Meerwaarde Volgens Prins blijft de meerwaarde van zijn product ook in deze markt overeind. “We zien een stijging van de Rc-waarde, echter in plaats van deze eenzijdige focus op energy efficiency zou je je moeten focussen op duurzaamheid, waarbij energy efficiency een onderdeel is, evenals milieubelasting, levensduur en sociale impact als akoestiek en brandveiligheid. Dan praat je over functionaliteiten die een opdrachtgever belangrijk vindt en maak je een bewustere keuze voor een bepaald materiaal.”

“Steenwol is duurzaam. Iedereen beweert duurzaam te zijn natuurlijk, maar hoeveel daarvan is window dressing? In de Nationale Milieudatabase voor bouwmaterialen staan we op 1. Steenwol is gemaakt van materiaal dat op deze wereld in onuitputtelijke hoeveelheden beschikbaar is. Bovendien onderscheidt steenwol zich op het vlak van akoestiek en warmte-accumulatie die veel groter is in ruimtes die zijn geïsoleerd met steenwol, waardoor de temperatuur constanter is; een warm huis in de winter en een koel huis in de zomer. En het is brandveilig. Als je dat vertelt aan de eindgebruiker dan weet ik wel waar ze voor zullen kiezen. Maar helaas is het vaak niet de eindgebruiker die bepaalt welke materialen er worden gebruikt.”

Prins voorspelt dat het ogenschijnlijke voordeel van dunnere materialen over een paar jaar is verdwenen. “In 2020 moeten we nagenoeg passief gaan bouwen. En voor de Rc-waarde van 8 of 9 die we dan nodig hebben, passen dunnere materialen ook niet meer in de spouwmuur.”

Prins vraagt zich dan ook af wanneer de Nederlandse bouw de vanzelfsprekendheid van de spouwmuur zal loslaten. “We zijn in dit land getrouwd met de spouw. Dat is echt iets voor hier, in andere landen waar energiezuinig wordt gebouwd, zoals Duitsland, zie je veel meer buitengevelisolatie. Dat is overigens een veel makkelijkere oplossing dan de isolatie in die spouwmuur te stoppen. Ook voor renovatie is dat juist een heel goed oplossing.”

Vulkanisch Steenwol vond zijn oorsprong in een vulkaan op een van de eilanden van Hawaii, waar onderzoekers in het midden van de negentiende eeuw een natuurlijke steenwol aantroffen die was gevormd door in draden gestold vulkanisch gesteente. Het productieproces is in feite een nabootsing van dit proces. De grondstof, vulkanisch gesteente als basalt, wordt sterk verhit tot een vloeibare staat, waarna het wordt bewerkt en gestold in draden. Daar worden weer matten van gemaakt.

Door het onuitputtelijke reservoir aan grondstof wijzen de producenten vaak op de duurzaamheid, maar om steenwol te produceren is wel veel energie nodig. De Europese steenwolorganisatie claimt echter dat het aanbrengen van steenwol als isolatie de energievraag voor productie driehonderd keer terugverdient.

In september 2013 ontstond ophef over minerale wol, toen een groep wetenschappers en artsen het kabinet een brandbrief stuurden waarin ze waarschuwden voor de gevaren van minerale wol. Er zou gevaar zijn voor irritaties en huiduitslag, en in het ergste geval longfibrose door de verwerking van het materiaal.

De producenten, verenigd in de Mineral Wool Association, reageerden direct: de experts zouden zich baseren op ondeugdelijk onderzoek en minerale wol hebben verward met keramische vezels. Ze stellen dat minerale wol volkomen veilig is voor mens en milieu.

Prins heeft geen verklaring voor die hang naar de spouw. “Het zal cultuur zijn, smaak of geschiedenis. Maar voor buitengevelisolatie hoeven we de baksteengevel niet af te schaffen. Rockwool levert ook buitengevelisolatie met steenstrips.”

Zo probeert de producent op elke vraag uit de markt een antwoord te geven, voor zover dat kan.

Want steenwol blijft steenwol. “Als we het dunner konden maken met dezelfde prestaties, hadden we het allang gedaan.” Maar uiteindelijk wil Prins wel toegeven dat Rockwool ook op dat gebied niet stilzit. “Al kan je aan de basis van steenwol niets veranderen, je kan wel variëren in de samenstelling, in de configuratie van een plaat steenwol.

Omdat bij platte daken het gewicht van steenwolplaten een issue kan zijn, zijn we redelijk ver met het ontwerp van een lichtere plaat, maar met dezelfde isolatiewaarde.”

www.recticelinsulation.nl

Vraag een gratis projectadvies aan: vanderhoek.roland@recticel.com

Is uw project toe aan een tweede leven?

Isofinish® is een geïsoleerde voorhanggevel met vele ideale kwaliteiten voor renovatieprojecten. Bewoners ondervinden geen hinder van de werkzaamheden omdat isolatie aan de buitenkant wordt aangebracht. Bovendien gaat er binnen geen woonruimte verloren. Daarbij zorgt het unieke isolatiemateriaal Powerwall® van Recticel Insulation dat uw huurders enorm besparen op hun stookkosten.

Vraag een gratis projectadvies aan bij Roland van der Hoek: bel 06 - 5151 7087 of mail: vanderhoek.roland@recticel.com

Ahoy - Rotterdam 22/01 t/m 24/01 2014

Standnummer: 01 B122 Het Isofinish® concept is speciaal voor uw renovatieprojecten ontwikkeld.

In drie stappen ondersteunt dit concept u energetisch en esthetisch uw projecten te renoveren.

1 Inspectie, advies en ontwerp

De isolatiespecialisten van Recticel Insulation en de renovatieadviseurs van het Isofinish® landelijke dekkend netwerk van vastgoedonderhoudsbedrijven maken samen met u een gratis projectadvies. Onze architect maakt voor u een artist impression en visualiseert het ontwerp.

2 Uitvoeringscontrole

De uitvoering wordt begeleid en gecontroleerd door de specialisten van Isofinish®.

3 Oplevering en verstrekking isolatiecertificaat ’Recticel® Insulation Inside’

Na oplevering ontvangt uw project het isolatiecertificaat ’Recticel® Insulation Inside’.

Scan deze advertentie met uw Layar®-app op uw smartphone voor meer informatie.

Part of the

concept

www.recticelinsulation.nl

i s o l a t i e 17

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Vloeibare isolatie van 300 micrometer dik Jean Quist

‘Vloeibare isolatie’ zou een passende naam zijn voor de coating op waterbasis die het Duitse SICC verkoopt onder de merknaam Thermoshield. De variant Exterieur voor buiten spaart volgens importeur Coateq uit Haarlem gemiddeld twintig procent energie. Die waarde is echter nog niet te verwerken in rekenprogramma’s.

D

at laatste zal een kwestie van tijd zijn, verwacht Kees Arkesteijn, projectcoördinator van het Energielabel bij het Rotterdamse kennisinstituut ISSO. Tot nog toe meent het College gelijkwaardigheid energieprestatie dat de meetwaarden wat erg florissant ogen. “Het waren dynamische waarden die aan de vrij hoge kant waren.” Het Fraunhoferinstituut voor Bouwfysica uit Stuttgart heeft inmiddels een voorstel gedaan om de bijzonderheden opnieuw te meten. “Als het voorstel wordt aangenomen zouden de waarden volgend jaar kunnen worden opgenomen in de databank”, aldus Arkesteijn “Thermoshield is eigenlijk niet bedoeld voor de schilder maar meer voor onder andere adviseurs en architecten, corporaties en onderhoudsbedrijven voor vastgoed”, zegt Ron Willemse van distributeur Coateq uit Haarlem. De reden: Thermoshield helpt energie te sparen en daar hebben bijvoorbeeld huurders van corporatiewoningen baat bij. Projecten bij een verhuurder als Ymere waarvan een aantal nog loopt leren dat de bewe-

De kopgevels van een reeks wooncomplexen aan de Dedemsvaartweg in Den Haag zijn behandeld met Thermoshield Exterieur.

Foto: Coateq

ringen over de eigenschappen in de praktijk overeind blijven.

Onderzoekers van Bureau Nieman hebben de werking bevestigd van Thermoshield Exterieur. De cijfers bleven daarbij buiten beschouwing, zegt Willemse. “Het Fraunhoferinstituut voor Bouwfysica uit Stuttgart buigt zich daar nu over.” Over een klein half jaar vanaf nu presenteren de onderzoekers hun bevindingen in een rapport. Dat is aan het begin van het ‘buitenschilderseizoen’, benadrukt Willemse. De onderzoekers testen de coating op proefmuren met uiteenlopende eigenschappen. Met de bevindingen is een rekenmethhode ontwikkeld voor de effecten van de coating. Eerder onderzocht ook TNO de bijzonderheden van het product.

Literatuurstudie

Op monumentale gevels zoals deze in Deventer helpt Thermoshield Exterieur energie te sparen. Foto: Coateq

Nieman voerde vooral een literatuurstudie uit, zegt André Kruithof van het bouwkundig adviesbureau uit Utrecht. De beschrijvingen gaan over uiteenlopende projecten in Duitsland. “Het gaat om empirische gegevens en dan is het opvallend dat na het aanbrengen van het product sprake is van energiebesparing. Dat kan te maken hebben met verandering van gedrag of met het aanbrengen van voorzieningen als isolatieglas, maar het ligt voor de hand de besparing toe te schrijven aan het product.”

Het zijn vooral de oude(re) woningen met eensteens muren waar de eigenschappen van Thermoshield goed uit de verf komen, vindt Willemse.

“In één van de proefprojecten werden gevels geïsoleerd met Ispo-panelen; platen die zijn geperst uit een mengsel van piepschuim en toeslagstoffen. Het resultaat is afgewerkt met een laag Thermoshield. De bewoners verstookten er volgens de meters 5,3 procent minder aardgas door.” De effecten van de coating komen volgens een rapport van Bureau Nieman vooral tot uiting in gebouwen met slecht tot matig geïsoleerde constructiedelen.

De coating helpt energie te sparen door muren droog te maken, zegt Kruithof. Keramische bolletjes geven de coating zijn droogmakende eigenschappen. In de woorden van Willemse zijn het microscopisch kleine bolletjes die in de verf een soort ballenbak vormen. Ruim de helft van de coating bestaat eruit. Al die bolletjes creëren poriën en die helpen vocht uit de muur te verdrijven. Dat gebeurt door verdamping. Tegelijk reflecteren de bolletjes warmte. En de warme woonkamer blijft warm omdat de bolletjes de energie weer terug naar binnen ‘duwen’.

Toeslagstoffen in de verf zorgen ervoor dat een ge-

coate muur tijdens een regenbui droog blijft, zegt Willemse. “De bindmiddelen zwellen op en sluiten de toplaag af zodat er geen vocht naar binnen kan. Zodra het weer droog wordt gaan de poriën open en voeren ze vocht uit de muur weer af naar buiten.” Dat is volgens hem het verschil met traditionele muurverven en waterafstotende producten: die hebben constante dampeigenschappen.

Willemse garandeert die werking voor minimaal tien jaar. Beschadigde plekken kunnen in die periode zonder meer worden overgeschilderd.

De coating is ongeveer 300 micrometer dik. De laag blijft elastisch en beweegt daarmee met de ondergrond mee. Die eigenschap komt vooral van pas bij de variant voor het afwerken van bitumineuze daken. Fabrikanten leveren die al met een witte reflecterende afwerking die tot 45 procent van het zonlicht en daarmee de zonnewarmte reflecteert. Mede daardoor wordt het minder snel warm onder het dak dat ermee is afgewerkt. De Thermoshield-variant reflecteert tot 86 procent van het zonlicht. De elasticiteit voorkomt dat de afwerking craqueleert.

Er is ook een variant voor binnen. Deze Thermoshield Interieur helpt het binnenklimaat op peil te houden en de energielast te beperken. Het materiaal zuigt als een spons een teveel aan vocht uit de ruimte op en geeft die weer af wanneer het te droog wordt. Die eigenschap komt goed van pas in schoollokalen. Dat doet het ook in kamers van zorginstellingen. Een proef in een zorgcentrum in Kerkrade leerde dat het materiaal ruim twaalf procent spaarde op de energierekening. De proef vond plaats in twee identieke kamers waarvan één werd afgewerkt met Thermoshield. Dataloggers legden de veranderingen in onder meer de temperatuur vast. Uit de registraties bleek dat het in de kamer met Thermoshield ruim twee graden Celsius warmer was dan in de naastgelegen kamer. In energieverbruik betekent dat een reductie van twaalf procent.

Rekenpakketten De eigenschappen van de coating zijn evenwel moeilijk onder te brengen in de rekenpakketten voor energie-adviseurs, constateren Willemse en Kruithof. Daarvan zijn er twee en allebei gebruiken ze statische getallen. “De eigenschappen zijn daarentegen niet statisch”, zegt Willemse: “Als de coating open staat zijn die anders dan wanneer die gesloten is.” ”Meetwaarden die betrekking hebben op het gebouw zijn moeilijk te gebruiken voor berekeningen op constructieniveau”, vult Kruithof aan.

NEN 3140 - VAKBEKWAAM PERSOON BEDRIJFSVOERING VAN ELEKTRISCHE INSTALLATIES Dit boek beschrijft de praktische betekenis van de NEN 3140 afgestemd op de Vakbekwaam Persoon. In deze full colour uitgave vindt u onder andere informatie over regelgeving, de gevaren van elektriciteit, beschermingsmiddelen en inspectiewerkzaamheden. Vakbekwaam Persoon geeft inzicht in de wijze waarop veilig kan worden gewerkt aan, met of nabij elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen.

Prijs: € 49,– ISBN: 978 90 12 58388 6 Auteur: Anton Kerkhofs

NEN 3140 - VOLDOENDE ONDERRICHT PERSOON BEDRIJFSVOERING VAN ELEKTRISCHE INSTALLATIES Voor medewerkers die bij hun werk te maken hebben met gevaren van elektriciteit, maar hier niet expliciet een beroepsopleiding voor hebben gevolgd, wordt met voorbeelden en full colour illustraties de praktische betekenis van de NEN 3140 uitgelegd. Onderwerpen zoals basisbegrippen van de elektrotechniek, beschermingsmiddelen, veilig werken met gereedschappen en meetapparatuur zorgen voor de vertaalslag naar de praktijk.

Prijs: € 49,– ISBN: 978 90 12 58480 7 Auteur: Anton Kerkhofs Verschijnt begin 2013

HANDLEIDING NEN 3140 BEDRIJFSVOERING VAN ELEKTRISCHE LAAGSPANNINGSINSTALLATIES Dit full colour praktijkboek legt praktisch en eenvoudig de nieuwe NEN 3140 en de NEN-EN 50110 uit. Het behandelt onder andere inspecties, metingen, veiligheidsrisico’s, arboregels, werkprocedures, beschermingsmiddelen, contracten en algemene voorwaarden.

Prijs: € 75,– ISBN: 978 90 12 58322 0 Auteur: ing. Nico Kluwen

De e-installatie boeken bieden u een schat aan praktische en actuele vakkennis. U vindt hier de normen en regelgeving vertaald naar de praktijk. De boeken helpen u bij het oplossen van technische problemen. U kunt uw werk sneller en veiliger uitvoeren.

Kijk voor meer informatie of uw bestelling op www.bimmedia.nl/installatieboeken of bel naar 070 304 67 77 www.bimmedia.nl/installatieboeken

i s o l a t i e 19

Vrijdag 13 december 2013 Cobouw xxx

Recycling van sloopafval blijft lastig Michiel Maas

Veel isolatiemateriaal kan relatief eenvoudig worden hergebruikt. Fabrikanten van minerale wol en eps willen het bouwafval van de bouwplaats graag terugbrengen in het productieproces.

Maar bij sloopafval is dat nog erg lastig.

R

ecylingbedrijf Van Gansewinkel en isolatieproducent Rockwool presenteerden vorig jaar een initiatief om steenwolresten van de bouwplaats in te zamelen en te recyclen. Steenwol is namelijk relatief eenvoudig opnieuw te gebruiken. Van de steenwolresten worden briketten geperst die weer kunnen worden gebruikt voor de productie van nieuwe steenwol. Rockwool heeft daarvoor zelfs een eigen recyclefabriek, en kan daardoor steenwol produceren dat tot 50 procent uit hergebruikt materiaal bestaat. Aanbieders kunnen containers of bigbags krijgen waarin het materiaal verzameld kan worden, mits het schoon en droog is.

Als het gaat om bouwafval, dus de snij-, zaag- en andere resten die overblijven op de bouwplaats, dan is de kans dat het om schoon materiaal gaat erg groot. Maar juist met sloopafval is dat vaak niet het geval, zegt Max de Vries van de brancheorganisatie van recyclingbedrijven BRBS Recycling.

“Het materiaal dat vrijkomt bij de sloop is vaak verontreinigd met andere materialen of vastgekit, of plakt aan dakbedekking of beton. En met dat vervuilde product is het veel moeilijker om het weer in de keten terug te brengen.”

gaat veranderen. “In de huidige bouw wordt veel meer isolatiemateriaal gebruikt, en ook die gebouwen worden ooit weer afgebroken. Daarnaast worden opdrachtgevers steeds kritischer over het hergebruiken van materialen. Maar wat ook goed zou werken, is ontwerpen en bouwen met meer oog voor recycling zodat de materialen later weer zouden kunnen worden hergebruikt. En wat minder gebruik van lijm en kit.”

Naast minerale wol is ook eps, piepschuim, zeer makkelijk opnieuw te gebruiken. Misschien nog wel makkelijker dan steenwol, want het hoeft niet verhit te worden. Het kan, nadat het door een shredder is gehaald, gewoon worden bijgevoegd bij de productie van nieuw eps. Het is niet voor niets dat fabrikanten graag het bouwafval terugkrijgen. Sterker nog, sommige, zoals Kingspan en Unidek, komen het restafval zelf afhalen van de bouwplaats. “Het is eenvoudig om eps-restafval weer in de keten terug te brengen,” zegt Benedikt van Roosmalen van Stybenex, de brancheorganisatie van eps-fabrikanten. “In het eindproduct kan tot 20 procent gerecycled materiaal worden opgenomen om een goede kwaliteit te krijgen, maar in de praktijk is het vaak een fractie daarvan. Er is gewoon niet genoeg schoon materiaal beschik-

baar.” En van dat gerecyclede piepschuim komt maar heel weinig uit de bouw. Ook hier is het een volumekwestie, zegt Van Roosmalen. “Er komt nauwelijks materiaal vrij.”

Lucht Volume speelt niet alleen een rol in de grootte van de stroom, maar ook bij de grootte van het materiaal. Isolatiematerialen zijn volumineus, ze bestaan voor het merendeel uit lucht. Een kiepwagen met isolatiemateriaal naar een verzamelpunt laten rijden is daarom ook een dure grap. Toch is dat wel de reden dat veel gemeenten inmiddels zijn overgegaan op het apart inzamelen van piepschuim. Met name als verpakkingsmateriaal van elektronica en witgoed voor consumenten komt eps bij het restafval. En omdat dat bij de vuilverwerker per container wordt afgerekend, kan het apart inzamelen een grote hoeveelheid containers schelen. Inmiddels wordt al 64 procent van het verpakkingsmateriaal bij consumenten hergebruikt. “Van dat verpakkingsmateriaal worden voornamelijk weer isolatieplaten gemaakt voor toepassing in de bouw,” merkt Van Roosmalen op.

“Er komt nog niet veel recyclebaar materiaal uit de bouw, maar er gaat wel een hoop in.”

Bottleneck Dat betekent nog niet dat het terugwinnen van dergelijke grondstoffen uit sloopafval niet mogelijk is. “De grootste bottleneck is het volume van de afvalstroom aan isolatiemateriaal uit de sloop.

Die is nog erg laag, vooral omdat isolatie nog niet zo heel lang in de bouw gebruikt wordt. Er worden op verschillende plaatsen al tests gedaan met het scheiden van dit soort afvalstromen, maar zolang het nog om hele kleine volumes gaat, is dat financieel heel lastig. Je zou steenwol eigenlijk voor de sloop uit de spouw moeten zuigen, maar dat is echt veel te kostbaar.”

Maar De Vries verwacht dat dit in de toekomst

Kostenpost Ook al wordt meer dan negentig procent van het bouw- en sloopafval gerecycled, toch is er maar zelden sprake van echt hergebruik: de materialen moeten eerst worden bewerkt voor ze opnieuw kunnen worden gebruikt. Echt 1-op-1 hergebruiken, bijvoorbeeld bij het opnieuw gebruiken van een kozijn, paneel, balk of dakpan uit een slooppand, komt zelden voor. Dat heeft voornamelijk met kosten te maken: het uitzoeken en schoonmaken van dergelijke waardevolle onderdelen kost meer dan wat er voor betaald wordt.

Bij de lastige sloopafvalstromen, zoals isolatiemateriaal, speelt dat helemaal.

Het eindigt daarom vaak in de ovens van de vuilverbranders. En die tarieven zijn inmiddels zo laag, dat echte recycling van (vervuild) isolatiemateriaal uit sloopafval meestal geen optie is.

Dat is jammer, omdat veel isolatiemateriaal weer kan dienen als grondstof. De enige stoffen waarbij dat lastig is, zijn chemische producten als PIR en PUR. Wanneer deze stoffen hun definitieve vorm hebben, zijn ze niet meer als grondstof terug te brengen in het productieproces. Bovendien zijn er veel verschillende soorten die in chemische samenstelling verschillen. Overigens kan PUR wel gerecycled worden. Het wordt dan verpulverd en opnieuw gebruikt als losse spouwmuurvulling.

Bouwafval dat bij de sloop van de Dierengeneeskundefaculteit in Utrecht is vrijgekomen, is reeds gescheiden.

Foto: Ton Borsboom

Glaswol met ® ECOSE Technology Dé norm in duurzaamheid

Als architect of voorschrijver staan u tal van producten en systemen ter beschikking die u helpen nog duurzamere ontwerpen te maken. Dat is mooi, maar tegelijk ook lastig kiezen. Met glaswol van Knauf Insulation is de keuze echter makkelijk. Er is geen andere keuze. Glaswol met ECOSE® Technology is dé norm in duurzaamheid.

ECOSE® Technology is een revolutionair bindmiddel voor minerale wol isolatie, zonder fenol en formaldehyde. In plaats van petrochemische derivaten worden uitsluitend duurzame grondstoffen toegepast. U kunt dus een product voorschrijven dat alle voordelen en technische prestaties van traditionele minerale wol kent, maar dat aanzienlijk beter is voor het milieu. Glaswol met ECOSE® Technology is bovendien makkelijker en prettiger te verwerken.

Superieure duurzaamheid Geen kunstmatige kleur- of bleekstoffen; onze minerale wol met ECOSE® Technology is natuurlijk bruin. Het product wordt volledig geproduceerd uit natuurlijke en/of gerecyclede grondstoffen en wordt gebonden met fenolen formaldehydevrije bindmiddelen. De productie van dat bindmiddel vraagt tot 70% minder energie dan die van traditionele bindmiddelen.

www.knaufinsulation.nl

Dat maakt de minerale wol van Knauf Insulation duurzaam.

Ook het emissieniveau - zowel in de fabriek als op de bouwplaats - is aanzienlijk lager. Glaswol met ECOSE® Technology voldoet aan de meest strikte industriële eisen voor binnenluchtkwaliteit.

Dé enige keuze Beter voor de verwerker, beter voor het binnenklimaat, beter voor het milieu. Vergeet de formulering ‘of gelijkwaardig’ in het bestek. Geen enkel alternatief meet zich met glaswol met ECOSE® Technology van Knauf Insulation.

Dé norm in duurzaamheid.