Co-creatie Kozijnen

•

Bijlage bij Cobouw 25 september 2014

Co-creatie

02

Koz ij n en

Met een houten kozijn heb je zoveel meer!

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Wat houdt de sfeer binnen, kou, tocht, geluid en ongewenst bezoek buiten, is veilig, comfortabel en gemakkelijk te bedienen, in iedere gewenste kleur leverbaar en aan te passen aan eigen smaak?

Nog meer redenen om voor hout te kiezen?

Bezoek onze website:

www.nbvt.nl

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw xx

Voorwoord Revolutie

Het geheim van vooruitgang is een begin maken. Moet dat begin een ‘giant leap for mankind’ zijn of volstaat een babystapje ook? Op ons driedaagse evenement Ecobouw mocht ik een tweetal interessante debatten leiden. Thema’s waren het slim omgaan met schaarse bronnen en de rol van technische innovaties binnen een duurzame samenleving. De deelnemers – van wetenschapper tot aannemer, van visionair tot investeerder – deelden grofweg hetzelfde eindbeeld. Interessant was de discussie over de vraag hoe daar te komen. Door evolutie of revolutie?

Voor emeritus hoogleraar Hennes de Ridder is het helder: “Alleen een revolutie kan de bouw verlossen van hoge faalkosten, nodeloze afvalproductie en energieverlies”. Dat zegt hij in het openingsverhaal van deze special.

Het beginpunt van die revolutie zou volgens De Ridder zo maar eens een kozijn kunnen zijn. Zmartkozijn is een kozijn van de toekomst dat zelf zijn geschiedenis vertelt en dat zelf doorgeeft wanneer het een schilderbeurt nodig heeft. Het kozijn bevat hiervoor een chip met alle informatie.

Dat is al bijzonder, maar wat vooral zo interessant is, is de totstandkoming van dit product. Het is het resultaat van intensieve samenwerking van alle betrokken bedrijven. Door co-creatie willen zij elke fout in het product uitsluiten.

In de verhalen in deze special komen die bedrijven aan het woord en staat daarnaast ook de vraag centraal of je een compleet gebouw op deze wijze kunt aanpakken.

Volgens Michel Nijenhuis van Nijhuis Toelevering kan dat. “Uiteindelijk gaat het puur om herverdelen van taken en bevoegdheden. En om transparantie. In een BIM-omgeving is dat prima te regelen.”

Dan rest de vraag wie ‘de bouw op nieuwe leest’ moet gaan organiseren. Kan de (grote) aannemerij dit? Of is er een grote rol weggelegd voor de leverancier, zoals een kozijnproducent? Hennes de Ridder kiest voor de leverancier.

Ik ben benieuwd hoe u denkt dat de hoognodige vooruitgang in de bouw het beste zijn eerste stap kan zetten. En hoe u dat vooral ook voor uzelf ziet. Wellicht helpen de inspirerende verhalen in deze bijlage u bij het maken van uw keuze.

Ik hoor het graag van u, bijvoorbeeld via twitter (@rogierrijkers) of e-mail: r.rijkers@cobouw.nl

Colofon BIM Media B.V. Binckhorstlaan 403, 2516 BC Den Haag Cobouw e-mail: cobouw@bimmedia.nl Postbus 16262, 2500 BG Den Haag Internet: www.cobouw.nl Klantenservice: (070) 3046777 Redactie: telefoon (070) 3046700 Uitgever: Martin Hoogelander Redactionele coördinatie: Davey Cobben Medewerkers: Edo Beerda, Jeroen Kreule, Peter de Lange, Tosca Vissers, Anka Voorthuijsen Vormgeving en Opmaak: Hanneke Borsboom Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland € 755,- (excl. btw).

Opzegging uitsluitend schriftelijk: kwartaalabonnementen 1 maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode, jaarabonnementen twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Als niet tijdig is opgezegd, worden abonnementen automatisch met een kwartaal res­p. jaar verlengd.

Vanwege de aard van de uitgave, gaat BIM media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht.

Vanwege de aard van de uitgave wordt de abonnee geacht het abonnement in het kader van zijn beroep of bedrijf te ontvangen.

Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

Deze bijlage valt onder verantwoordelijkheid van de uitgever.

03

04

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

‘Co-creatie eerste stap naar gelegoliseerde bouw’ Edo Beerda

Alleen een revolutie kan de bouw verlossen van hoge faalkosten, nodeloze afvalproductie en energieverlies. Hoe? Door ‘legolisering’ en ‘bottom-up’ bouwen, zegt de Delftse emeritus hoogleraar Hennes de Ridder. Co-creatie zoals bij Zmartkozijn is wat hem betreft het begin, nu de rest van het gebouw nog.

Wat er zo bijzonder is aan het innovatieve Zmartkozijn? Vooral het feit dat het een resultaat is van intensieve samenwerking van alle betrokken bedrijven. Door co-creatie willen zij elke fout in het kozijn uitsluiten. De bedrijven geven vijftien jaar volledige garantie af.

en delen bedrijfsgeheimen. “Kern is vertrouwen in plaats van wantrouwen, zoals in de traditionele markt,” zegt Michel Nijenhuis van Nijhuis Toelevering. “Omdat we alle risico’s naar ons toe trekken, willen we ze ook organiseren. Dat betekent dat wij als ketenpartners met elkaar meedenken en gezamenlijk engineeren en budgetteren.”

De aanpak gaat veel verder dan simpelweg een kozijn afleveren op de bouwplaats: de ketenpartners verzorgen ook afhangen en schilderen en in de vijftien jaar erna de bewassing – twee maal per jaar – en het eventuele nastellen. Een chip in het kozijn slaat alle gegevens op: wanneer het kozijn is geplaatst, wanneer onderhoud is verricht en wie voor elk onderdeeltje verantwoordelijk is. Dat voorkomt touwtrekken achteraf.

Michel Nijenhuis foto: Toma Tudor En dat is volgens henzelf alleen te garanderen door volledig transparant te zijn over hun werkwijze. Partners zijn kind aan huis bij elkaar

“Fantastisch, deze jongens bewijzen dat het anders kan,” zegt Hennes de Ridder. “Nu de rest van het gebouw nog.” Als hoogleraar aan de TU Delft trok De Ridder ten strijde tegen de traditionele werkwijze in de bouw, waarin gefragmenteerd wordt gewerkt en concurrentie puur gericht is op prijs. Het ‘Living Building Concept’ dat hij er tegenover stelt, staat voor een benadering volgens het levenscyclusbeheer. Juist omdat in de bouw niet de bedenker, maar een buitenstaander (de aannemer) het product maakt, krijgen gebruikers veel minder dan ze zouden mogen verwachten, constateert De Ridder. Zijn Living Building Concept mikt op een praktijk

waarbij bouwondernemers creatieve oplossingen aandragen en klanten eenvoudig de beste oplossing kunnen kiezen voor hun vraag.

Met een eventueel servicecontract dat voorziet in mogelijke toekomstige aanpassingen aan de woning. Bijvoorbeeld omdat andere gezinssamenstelling, nieuwe technologieën of regelgeving dat vereisen.

In zijn boek Legolisering van de Bouw werkte De Ridder de praktische kant van het verhaal uit.

Bouwwerken zijn, gerekend over hun hele levenscyclus , verantwoordelijk voor ongeveer de helft van het mondiale energiegebruik en de CO2-uitstoot en de sector draagt disproportioneel veel bij aan afvalproductie. Hoe je daar iets verandert? Door bouwwerken te ontwikkelen op dezelfde manier als auto’s, computers, televisies en vliegtuigen. Met een hoge mate van standaardisering, kennisontwikkeling en repetitie, maar toch een enorme variatie aan vormgeving.

De Ridder: “Als je een nieuwe auto wilt, ga je toch ook niet met een schets naar een fabrikant? Dat is vragen om grote fouten. De bouw moet en kan van die werkwijze af.”

Garantie Uitsluiten van fouten staat de makers van het Zmartkozijn ook voor ogen. “Maar in de huidige praktijk laten we producten die we als meubeltjes behandelen op de bouwplaats aan hun lot over: een aannemer stelt ze, een metselaar besmeurt ze

Zmartkozijn: modulair concept Zmartkozijn is een modulair concept waarbij de klant zelf de samenstelling van zijn product kan kiezen. Opties zijn het groenste (CO2-neutraal), het meest energiebesparende (met triple glas) of het onderhoudsvriendelijkste kozijn.

Een chip registreert alle gegevens over productie, plaatsing en onderhoud. Met behulp daarvan zijn verschillende modules in te schakelen. Een gebruiker kan ook later kiezen voor bijvoorbeeld de onderhoudsvrije optie. De teller gaat dan op nul, de chip wordt ingeschakeld en de ketenpartners nemen het risico volledig over.

In Zmartkozijn werken Nijhuis Toelevering, Sigma, NVT Onderhoudsgroep, Accsys Technology, Saint Gobain, Kegro en Buva nauw samen.

Het samenwerkingsverband richt zich op corporaties en andere partijen die bereid zijn tot lange termijn investeringen.

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

met specie en de schilder die de laagste prijs biedt, schildert ze,” zegt Nijenhuis.

“En daar mogen wij dan ongezien tien jaar garantie op leveren.” De bestaande praktijk leidt bovendien tot onnodig hoge kosten, legt hij uit.

Na het maken van tekeningen en kostencalculatie

belandt het bestek bij de timmerfabriek.

“Die legt in de offerte zo onduidelijk mogelijk vast wat hij aanbiedt, maar geeft je het idee dat je een hele scherpe aanbieding krijgt.

De werkvoorbereiding gaat vervolgens op zoek naar afwijkingen om meerwerk te creëren.”

Leidt de nieuwe aanpak niet juist tot een duurder kozijn? Integendeel, onderstreept Nijenhuis. “We hebben aangetoond dat we op een 7,5 procent lagere prijs uit kunnen komen. Tel je de hele levenscyclus erbij op, dan zitten we wel twintig procent lager.”

berekeningen over EPC’s, energiegebruik en luchtbewegingen vergen hele specialistische kennis. “Die is voor andere partijen onvoldoende te doorgronden. Dan wordt het lastig om door volledige transparantie alle mogelijke risico’s uit te sluiten.”

Hennes de Ridder vindt die volledige transparantie nergens voor nodig. “Als ik piano speel in een orkestje, leer ik ook niks over saxofoonspelen, ik hoef zijn partituur niet tot in detail te doorgronden. We moeten er gewoon voor zorgen dat we onze eigen deel van het muziekstuk zo goed mogelijk spelen.”

Weg met de aannemer?

Hennes de Ridder foto: Suzanne van de Kerk

Grote vraag is: kun je complete gebouwen op deze wijze aanpakken? Nijenhuis denkt van wel.

“Uiteindelijk gaat het puur om herverdelen van taken en bevoegdheden. En om transparantie.”

In een BIM-omgeving is dat volgens hem prima te regelen. Volledige transparantie moet alleen niet tot gevolg hebben dat de aannemer met de ingebrachte kennis van de leveranciers/onderaannemers naar een lagelonenland gaat en het kozijn – en andere onderdelen – daar goedkoop laat produceren.

Weg met de aannemer dus? Niet per se, vindt Nijenhuis. “Hoewel het lastig is elkaar plotseling als vriend te zien als je, als traditionele aannemer, gewend bent iedere ochtend push-ups te doen op de borstkast van onderaannemers.”

Inpassing van complexe installatietechnische componenten kan ook lastig zijn, verwacht hij:

Hoe dan? “Door al die onderdelen in te passen in een soortgelijk systeem als een IKEA-kast.” Slaagt de bouw daarin, dan kan de prijs van gebouwen nog veel verder worden teruggebracht. Misschien wel met een factor 4, denkt De Ridder.

Maar wie moet een dergelijke bouw op nieuwe leest gaan organiseren? De grote aannemerij?

“Nee, natuurlijk niet! De grote aannemers zijn juist degenen die dat totaal niet kunnen, zij zorgen ervoor dat alles bij het oude blijft. De enige professionals in de bouw zijn de leveranciers, zoals deze kozijnproducenten. Als je het voor elkaar krijgt dat zij hun geperfectioneerde ‘legosteentjes’ in één raamwerk kunnen brengen, zijn we verlost van het op maat maken op de bouwplaats. En ook van de adviseurs en aannemers die dat nu nog onmogelijk maken.”

05

06

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Kritische blik op vormgeving Peter de Lange

Behalve door zorgvuldig uitgezochte materialen, kenmerkt het Zmartkozijn zich door de afwerking. Omdat het oog ook wat wil, werd bij het ontwerp ook een architect geraadpleegd. Barend Scherpbier van Beltman Architecten uit Enschede – het oudste architectenbureau van Nederland – werd door Nijhuis gevraagd de vormgeving kritisch tegen het licht te houden. Dat resulteerde in een bescheiden, maar niet onbelangrijke bijdrage.

Scherpbier was voor Nijhuis de deskundige bij uitstek om het uiterlijk van het nieuwe product te beoordelen. De twee partijen kennen elkaar van verschillende projecten die ze samen realiseerden en Scherpbier staat bij Nijhuis bekend als een kritische, maar open geest.

Eyeopener De co-makersgedachte waaruit het Zmartkozijn ontstond, is de architect uit het hart gegrepen.

“Wat je maakt, maak je voor anderen, niet voor jezelf. In de bouw moet je goed kunnen luisteren.

En daar je eigen vaardigheid aan toevoegen,” is zijn overtuiging.

Het nieuwe kozijn van commentaar voorzien bleek een eyeopener voor Scherpbier. “Tot ik dit verzoek kreeg had ik me nooit echt beziggehouden met kozijnen. Ik accepteerde hun uiterlijk als een vaststaand feit. Fabrikant en architect werken al heel lang samen, en toch ontstaat er nu pas samenspraak. Dat is eigenlijk wel gek. Maar uiteraard ook een goede ontwikkeling.”

Barend Scherpbier

De bemoeienis van de architect resulteerde erin dat het kozijn een strakker aanzien kreeg.

“Architecten letten scherp op esthetiek. Ik heb vooral naar het grafisch uiterlijk gekeken. Ik houd niet zo van aftimmerlatten, die doen snel afbreuk aan het geheel. Dus ik heb geadviseerd die latjes zoveel mogelijk weg te laten,” vertelt Scherpbier.

Voor een omschrijving van het eindresultaat trekt hij een vergelijking tussen twee legendarische

automodellen: “Het ene kozijn ziet eruit als een Lelijke Eend. Dit ziet eruit als een Snoek.”

Hij vindt nog een tweede verwijzing naar de auto-industrie op zijn plaats. “Op een nieuwe auto krijg je een x-aantal jaren garantie. De bouw kent nul garantiestelsel. Dat heb ik altijd heel raar gevonden. Het Zmartkozijn komt nu als eerste met een garantie van ten minste tien jaar. Dat de leverancier ook het onderhoud op zich neemt is op zich al een vorm van garantie. Om die redenen heb ik veel vertrouwen in dit product.”

Utiliteit Volgens Scherpbier heeft het Zmartkozijn voldoende kwaliteiten om met nog een andere traditie in de bouw af te rekenen. Ofschoon ontworpen voor de woningbouw, liggen er voor het product mogelijk ook goede kansen in de utiliteit. “In dat segment worden zelden houten kozijnen gebruikt, want je hebt vaak te maken met hoge gebouwen en vanwege de moeilijke bereikbaarheid wordt bij voorkeur gekozen voor onderhoudsvrije materialen als aluminium of kunststof. Met dit duurzame kozijn zou dat verschil wel eens kunnen wegvallen.”

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Gemodificeerd hout blijft stabiel Tosca Vissers

Voor het Zmartkozijnenconcept werken betrokken partijen als verf-, glas- en houtleverancier samen voor een optimaal product. Accsys Technologies in Arnhem is een belangrijke partij in deze keten. Het bedrijf levert Accoya voor de Zmartkozijnen, een gemodificeerde houtsoort dat duurzaam en CO2-negatief is geproduceerd.

“Dit hout is te vergelijken met tropisch hardhout, maar het groeit in aangeplante bossen in Spanje, Duitsland en Nieuw Zeeland,” zegt Victor Vos, general manager Sales Europe van Accsys Technologies, de producent van Accoya. Hij legt uit dat deze duurzame en onderhoudsvriendelijke houtsoort te vergelijken is met superieure, tropische hardhoutsoorten. Bij de productie van Accoya wordt snelgroeiend naaldhout uit duurzaam beheerde bossen gebruikt. Door middel van een gifvrij proces, dat de natuurlijke schoonheid van het hout bewaart, wordt het hout gemodificeerd tot een nieuw, duurzaam, dimensiestabiel en milieuvriendelijk kwaliteitsproduct.

Moleculair veranderd In deze behandeling worden alleen natuureigen producten toegepast, waardoor Accoya het Cradle to Cradle Gold keurmerk heeft gekregen. Door het modificeren krijgt Accoya een andere bescherming dan geïmpregneerd of gecoat hout, omdat Accoya moleculair is veranderd. Als op de kozijnen van andere houtsoorten, zoals merbau of meranti de verflaag gaat scheuren, wordt het hout vochtig en ontstaat er houtrot. Door de vormstabiliteit van Accoya gaan verflagen op deze houtsoort veel langer mee. Modificatie van Accoya is in feite een chemische reactie met azijnzuur, die de molecu-

laire structuur van het hout beïnvloedt. Deze chemische behandeling is een natuurlijke, blijvende verbinding waardoor het hout extreem sterk en stabiel wordt. “Duurzaam hout in de zin van dat het 50 jaar lang meegaat,” zegt Vos. “We kunnen zelfs tot 97,5 % van het krimp- en zwelgedrag garanderen.” Meestal wordt grenenhout gebruikt voor Accoya, maar ook andere Europese houtsoorten, zoals elzenhout of beukenhout kunnen gemodificeerd worden.

in een kozijn beter standhouden en geen vocht vasthouden. Gemodificeerd, stabiel hout beperkt dit soort schommelingen en houdt hiermee het hele kozijn en de verflaag intact. De verf gaat op deze manier langer mee dan op andere houten kozijnen waardoor onderhoud aan een kozijn veel minder vaak nodig is. Het houtoppervlak is vlak van structuur, dat houdt minder water vast en trekt minder vuil aan. Hierdoor blijft het kozijn beter wind- en waterdicht. Accoya heeft weinig nerftekening en is dus ideaal om te schilderen.

Onderhoudsvoordelen Vos noemt een aantal onderhoudsvoordelen van Accoya op: “Stabiel hout krimpt en zwelt nauwelijks, waardoor bijvoorbeeld houten verbindingen

Tenminste, als je het hout van het kozijn per se wilt schilderen, want ook onbehandeld Accoya gaat niet rotten en blijft 50 jaar goed. Belangrijk is dat voor Accoya houten kozijnen de beste producten worden toegepast, zoals roestvrijstalen schroeven en deugdelijk hang- en sluitwerk, glas en kit. Dat is ook logisch om gegarandeerd het beste kozijn te kunnen leveren,” zegt Vos. “Belangrijk voor ons is dat we samen met andere onafhankelijke gecertificeerde en geverifieerde bouwpartijen een aanzienlijke bijdrage kunnen leveren aan duurzame producten zoals het Zmartkozijn. We zijn weliswaar een klein bedrijf, maar onze missie is om gezamenlijk een duurzaam product te kunnen leveren dat bruikbaar is voor de toekomst,” zegt Vos.

07

08

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Modulaire opbouw zorgt voor keuzemogelijkheden Peter de Lange

Met het duurzame, energiebesparende en onderhoudsarme Zmartkozijn denkt een groep co-makers het kozijn van de toekomst te hebben afgeleverd. De ketenpartners geloven onvoorwaardelijk in hun product, dat ze standaard aanbieden met tien jaar garantie. Ze verzekeren bovendien dat het dubbel zo lang meegaat. “Een Zmartkozijn is niet na vijfentwintig, maar pas na vijftig jaar aan vervanging toe,” zegt Theo van der Linden, technisch commercieel adviseur bij leverancier Nijhuis Toelevering in Rijssen.

Het verschil met andere kozijnen begint al met die opvallende Z. Een speelse variant op de meer voor de hand liggende S van smart? “We willen vooral duidelijk maken dat dit een slim kozijn is, maar net even anders,” aldus Van der Linden.

Het werd speciaal ontworpen om professionele woningeigenaren zoals corporaties te ontzorgen.

Van der Linden: “Eigenaren hebben er nauwelijks omkijken naar. En ze zijn na dertig jaar 7 tot 10 procent goedkoper uit.”

Op een paar kleine verschillen na, zoals de afwijkende afronding op de scherpe hoeken, onderscheidt het Zmartkozijn zich fysiek niet zo veel van een gewoon kvt-kozijn. Toch is het een heel ander product, robuust en oerdegelijk, met een aantal duurzame eigenschappen die het te danken heeft aan de solide materialen waarvan het is gemaakt.

Theo van der Linden foto: Toma Tudor Het Zmartkozijn is een gezamenlijk product van Sigma (verf), Accsys Technology (hout), Saint Gobain (glas), Kegro (deuren), Buva (hang- en sluitwerk) en de NVT Onderhoudsgroep.

Al het houtwerk, inclusief profielen, bestaat uit accoya, een soort waarvan de vezels door de behandeling met azijnzuur geen vocht meer opnemen. Barsten of scheuren doet het dus niet.

Hang- en sluitwerk zijn van goede kwaliteit, evenals de verf, die in een dikkere laag dan gebruikelijk wordt aangebracht. Ook de gebruikte kit heeft een lange levensduur. Een schilderbeurt is pas na vijftien jaar nodig.

Het Zmartkozijn wordt desgewenst geleverd met

een onderhoudscontract voor vijftien jaar. Na die periode kan de klant kiezen voor verlenging met nog eens vijftien jaar. Een chip in het binnenwerk monitort de geschiedenis van het kozijn. De eigenaar kan via een telefoonapp alle gegevens opvragen: wie het kozijn heeft geplaatst, wanneer er onderhoud is gepleegd, welke reparaties zijn verricht, enzovoorts.

Het Zmartkozijn, ook verkrijgbaar met triple-glas, is modulair opgebouwd. Dat wil zeggen dat de klanten kunnen kiezen uit verschillende varianten: de basisuitvoering, de energiebesparende uitvoering met een U-waarde van < 0,8 en de onderhoudsvriendelijke uitvoering met 15 jaar garantie op glas, roosters, kozijnen, deuren en hang- en sluitwerk.

Hoewel het om een nieuw product gaat dat zichzelf nog moet bewijzen, twijfelt Van der Linden niet aan het succes. De eerste gebruikers hebben zich al gemeld. Zestig woningen in Gorinchem zullen met Zmartkozijnen worden uitgerust, Enschede neemt een proef met de triple-glas uitvoering en een corporatie in Epe heeft een offerte voor 104 woningen gevraagd.

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Verftechnieken steeds duurzamer Jos Kooren

Al in 2013 is het idee bij Nijhuis Toelevering ontstaan om in samenwerking met ketenpartners zoals lakleverancier Sigma Coatings een duurzaam en onderhoudsvriendelijk kozijnconcept te ontwikkelen. In de praktijk van alledag blijkt dat problemen met schilderwerk op houten geveltimmerwerk meestal zijn oorsprong heeft bij een gebrekkige ondergrond of door de toepassing van ongeschikte materialen.

Rob Bertu, accountmanager bij PPG Wood Finishes, vertelt: “Het gaat niet alleen om de verf, maar bijvoorbeeld ook om de verbinding. Als die na twee jaar gaat openstaan krijg je verfschade.

Detaillering, stabiliteit van de ondergrond en de verbindingen, de kwaliteit van de beglazing en de toegepaste houtsoort spelen een belangrijke rol in de onderhoudsbehoefte. Als je naar een langere onderhoudsperiode wilt gaan, moeten de dichting, beglazing en detaillering goed zijn.”

montage afbreuk kunnen doen aan de duurzaamheid van geveltimmerwerk.

Veel opdrachtgevers kiezen graag voor hout vanwege de warme en natuurlijke uitstraling, de esthetische vrijheid in afwerking en de mogelijkheden tot hergebruik. Het onderhoud aan houten kozijnen, ramen en deuren, is daarbij wel een bron van zorg voor de steeds kritischer wordende particuliere en professionele opdrachtgevers. Bert de Gier, strategisch adviseur SigmaCare van PPG Coatings: “Wij worden door opdrachtgevers vaak

en waarom er opnieuw geschilderd moet worden.

We zien de gebreken in het verfsysteem, maar ook dat in negen van de tien gevallen onderhoud noodzakelijk is door een gebrek in de ondergrond: scheuren in het hout, openstaande verbindingen en gebrekkige details.”

In de loop der jaren hebben we gezien dat verffabrikanten er in slagen om steeds duurzamere producten op de markt te brengen, waardoor de onderhoudsfrequentie die nodig is om het geveltimmerwerk in goede conditie te houden, van 4-5 jaar naar 7-8 jaar en zelfs tot 10 jaar is gegaan.

Innovatie is de kern

Rob Bertu Omdat de timmerindustrie vecht tegen kunststof is het daarom belangrijk om de onderhoudskosten te minimaliseren. Daar komt nog bij dat omgevingsfactoren, landelijk, industrieel of aan de kust, van de toepassing en de kwaliteit van de

Bert de Gier gevraagd om verftechnisch advies en onderhoud te verzorgen. Wij zien bij de opnames wat er mis is

Procesoptimalisatie kan vanuit het vastgoedonderhoudsbedrijf komen, of van de aannemer.

Maar de innovatie - dat is de kern - komt bij de producent vandaan. Dat komt het best tot zijn recht in een samenwerkingsverband. De verschillende ketenpartners hebben elkaar nodig, versterken elkaar en kunnen zo het verschil onder de streep maken. Samen zorgen de partners voor een zo duurzaam mogelijk product. Sigma investeert veel in het ontwikkelen van duurzame kwaliteitsverf en verfsystemen. Als eerste verffabrikant levert Sigma sinds 2013 diverse producten met DUBOkeur, het keurmerk dat staat voor de meest duurzame keuze. Dat staat garant voor een product met een langere levensduur, met minder onderhoud en bijbehorende kosten en risico’s. Voor een vastgoedeigenaar maakt het veel verschil of schilderwerk eens per zes of eens per tien jaar gedaan moet worden.

09

10

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Echt van hout? Dat is toch het mooist

Bent u al vriend #vanhout?

vriendenvanhout.nl twitter.com/vriendenvanhout pinterest.com/devriendenvanhout facebook.com/vriendenvanhout

Voorkennis is niet illegaal.

Zorg dat u alle bouwplannen hebt.

Met een abonnement op Bouwberichten heeft u toegang tot onze website waarop u jaarlijks de aankondiging van 35.000 nieuwbouw- en onderhoudsprojecten vindt. U kunt zelf het soort projecten selecteren dat voor u interessant is, en de provincies waarin u aan de slag wilt. Dagelijks ontvangt u de updates in uw mailbox. Een abonnement op Bouwberichten. Wie serieus aan zijn orderportefeuille wil werken, kan eigenlijk niet zonder.

Bel voor meer informatie (0)70 - 304 67 42.

Bouwberichten. Weet werk voor u.

cobouw.nl/bouwberichten

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Slim kozijn door co-creatie Tosca Vissers

“Met partners een duurzaam en goed te onderhouden houten kozijn produceren is de basis van het Zmartkozijn,” legt bedenker van het concept Michel Nijenhuis uit. “Het Zmartkozijn is een sterk en slim houten kozijn dat tot in detail zekerheid biedt.”

Michel Nijenhuis is directeur van timmerfabriek Nijhuis Toelevering in Rijssen. Het bedrijf is in 2013 gestart met het Zmartkozijn en bouwt samen met een aantal favoriete partners op het gebied van onderhoud, schilderwerk, beglazing, roosters en hang- en sluitwerk een duurzaam en onderhoudsarm kozijn. “We willen in een keten van specialisten al aan het begin van een bouwproject meebeslissen en meedenken over keuzes en budgetdoelstellingen. Wij samen dragen de volledige verantwoordelijkheid voor de installatie van het kozijn, de realisatie van de budgetdoel-

dat niet kan rotten en vijftig jaar goed blijft.

Samen met onze ketenpartners bundelen we kennis en specialismen om een duurzaam Zmartkozijn te bouwen dat gegarandeerd vijftien jaar onderhoudsvrij is. Met hen besluiten we wat de beste opties en garantietermijnen zijn. Met die informatie kunnen we het kozijn verbeteren.”

moment werkt Kegro aan de ontwikkeling van een passieve deur voor het Zmartkozijnenconcept.

In het kozijn wordt een chip gemonteerd die informatie en kennis monitort over de conditie van het kozijn. Deze chip geeft de hele levenscyclus van het kozijn weer, met data zoals wanneer een schilderbeurt nodig is, als er schade is ontstaan of dat de glazenwasser is geweest. “Wij zien precies wat er in drie jaar met het kozijn is gebeurd,” legt Nijenhuis uit.

Preferredsupplier Deurenfabrikant Kegro is een van preferredsuppliers binnen het co-creatieteam van het Zmartkozijn. Kegro levert de deuren voor het Zmartkozijn. Jeroen Lückers is hoofd Research & Development bij de houtendeurendivisie van Kegro. Lückers houdt zich bezig met het ontwikkelen van nieuwe deuren of deurtoepassingen en met de certificering en kwaliteitscontrole hiervan. “We denken sterk in nieuwe concepten.

Wij zijn deskundig in het fabriceren van technisch goed ontwikkelde totaalconcepten. We zijn liever prestatiegericht dan dat we ons door opdrachtgevers laten voorschrijven welke materialen en methoden we moeten gebruiken, bijvoorbeeld.”

Lückers vertelt dat Kegro deuren ontwikkelt die met name geschikt zijn voor energiezuinige appartementengebouwen en woningen. stellingen en het onderhoud van vijftien jaar. Dit wordt gegarandeerd een veel beter kozijn.

Niet alleen in technisch opzicht, maar ook zonder gedoe achteraf over meer- en minderwerk bijvoorbeeld,” zegt Nijenhuis beslist. “We bouwen een kozijn voor klanten van opdrachtgevers, zoals huurders van woningcorporaties.” Gelet op de actuele duurzaamheidtrends is het Zmartkozijn opgebouwd uit drie essentiële modules: groen, energiebesparend en onderhoudsvriendelijk. “Het Zmartkozijn wordt gemaakt van de duurzame houtsoort Accoya, een gemodificeerd houttype

Kegro is sterk in prestatieconcepten op het gebied van thermische en akoestische isolatie, brandwering, duurzaamheid en onderhoud. Lückers: “Onderhoud is een belangrijk onderdeel binnen het Zmartkozijnenconcept, maar onderhoud reikt verder dan alleen een schilderbeurt. Het glas, de kit en de sloten hebben een bepaalde levensduur.

Ook de luchtdichting moet duurzaam intact blijven.” Daarom wordt elk jaar het Zmartkozijn twee keer gecontroleerd op de houten elementen, verflaag, glas, kit en hang- en sluitwerk. Op dit

“Zo ver is het nog niet,” zegt Jeroen Lückers. “We zijn samen met de partners van het Zmartkozijn druk bezig om oplossingen te creëren voor de detaillering, zoals houten profielen en andere slimmigheden waarmee we waarden kunnen halen die voldoen aan de passiefhuisnorm.

Technisch is al veel mogelijk. De kracht ligt nu in het bundelen van kennis en het organiseren van de keten. Dat kost de meeste tijd.”

11

12

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Ecologische voetafdruk verbeteren Jeroen Kreule

Hij is robuust en slim, energiebesparend en onderhoudsvriendelijk, bovendien heeft hij een naam die je niet snel vergeet: het Zmartkozijn. De filosofie achter het Zmartkozijn, gericht op het voorkomen van verspilling, is gebaseerd op ketenintegratie en co-creatie.

Jeroen Wildekamp en zijn collega Roel Bosch van GLASSOLUTIONS zijn nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van het Zmartkozijn.

GLASSOLUTIONS is onderdeel van de Franse bouwmultinational Saint-Gobain. Wildekamp: “Initiator Nijhuis Toelevering uit Rijssen benaderde ons met de vraag of wij wilden meewerken aan de totstandkoming van het product. Ze wilden in de eerste plaats weten wat het beste glas is wat wij kunnen leveren, maar ze vroegen ook advies over de verwerking van glas en welke kit het best kon worden gebruikt. Het doel was uiteindelijk om niet alleen het beste, maar ook meest duurzame product in de markt te zetten.”

Saint-Gobain heeft het thema duurzaam ondernemen hoog in het vaandel staan, zegt Roel Bosch van GLASSOLUTIONS. “De vraag hoe je wereld netjes achterlaat, houdt ons constant bezig.” Zo ondergaan alle producten van Saint-Gobain een

Life Cycle Assessment (LCA). Het is volgens Bosch een betrouwbare en effectieve methode om de milieueffecten van economische activiteiten te evalueren, van ontginning tot het levenseinde van een product. Door het constant meten en verbeteren van milieuprestaties wil de Franse multinational iets voor deze planeet doen, zegt Bosch. Saint-Gobain doet dat door de ecologische voetafdruk te bepalen en die te verbeteren, maar ook door eco-innovaties te bedenken.

Het Zmartkozijn is modulair opgebouwd en ook qua type beglazing op te schalen. De keuze bestaat uit dubbel hoogrendementsglas EcoClear met een Ug van 1.0 of triple glas CLIMATOP. “CLIMATOP drievoudige beglazing draagt het meest bij aan de thermische efficiëntie van woningen,” zegt Wildekamp. Het product biedt volgens hem de optimaal gunstige combinatie van een zeer lage Ug waarde van 0.7 (tot 0.5), een

verbeterde zontoetreding (g=0.54) en de toepassing van een speciale warm-edge afstandshouder.

“Deze afstandshouder zorgt voor een nog betere thermische isolatiewaarde van het raam.”

De maximale beperking van het warmteverlies en het gebruik van gratis zonnewarmte door de beglazing leveren - naast een belangrijke comfortverbetering - ook een forse energiebesparing en CO2-reductie op. Bosch: “Zeker in nieuwbouw is EcoClear een kosteneffectieve manier om een EPC van 0,4 te halen. CLIMATOP draagt bij aan een EPC van 0,4 tot 0.”

Het Zmartkozijn - inclusief een ingebouwde volgchip - is vlak voor de zomer van 2014 gelanceerd en wordt inmiddels bij een aantal woningbouwprojecten toegepast. Wildekamp: “De eerste reacties zijn positief, de interesse is groot. Wij geloven sterk in dit product, dat zowel voor nieuwbouw als renovatie kan worden toegepast.”

Duurzaamheidsoorlog Cobouw-journalist Thomas van Belzen sprak met bouwers, lobbyisten, ecologische architecten, ambtenaren en politieke kopstukken. De tientallen interviews maar ook vertrouwelijke documenten onthullen, dat het duurzaamheidsbeleid vooral wordt vormgegeven door de bouwindustrie, terwijl die er het minst op zit te wachten.

Aan de vooravond van grote veranderingen op het gebied van duurzaam denken en bouwen is een diepgaande discussie noodzakelijk.

duurzaamheidsoorlog

Duurzaamheidsoorlog beschrijft de voortdurende confrontaties in de bouw tussen gevestigde belangen en milieuambities. Omstreden is wat duurzaamheid is en hoe je ermee moet omgaan. Al vanaf 1989 streeft de overheid naar breed omarmde eisen aan duurzaam materiaalgebruik. Sinds 2013 zijn er concrete regels, maar die worden door de overheid niet gehandhaafd. Daardoor worden ze nauwelijks serieus genomen. Anno 2014 is duurzaam bouwen vooral ingewikkeld en duur.

duurzaamheidsoorlog over geld, machtspolitiek en idealen Thomas van Belzen

NU

€ 19,

Auteur: Thomas van Belzen

in pla 95 ats v € 24, an 95

ISBN: 9789462450813 Prijs is inclusief btw en verzendkosten. Kortingsactie is geldig tot en met 1 november 2014.

Ga voor meer informatie of uw bestelling naar www.bimmedia.nl

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Hang- en sluitwerk met nazorg Anka van Voorthuijsen

“Onze concepten en producten komen eigenlijk altijd via anderen, een installateur of kozijnenfabrikant bijvoorbeeld, op de bouw terecht”, zegt Marius van Zanten, sales manager bij BUVA in Barendrecht. BUVA levert het hang- en sluitwerk, de ventilatieroosters en de onderdorpels van het Zmartkozijn. “Vanwege die tussenstap heb je als leverancier weinig grip op wat er in die eindfase met je producten gebeurt. Op het moment dat er dan iets misgaat, weten we allemaal wat voor vervelende discussies er kunnen ontstaan. Waardoor is een schade veroorzaakt, wie lost het op: daar kom je meestal moeilijk uit.”

Van Zanten: “Ik zie het voorkomen van faalkosten als onderdeel van het streven naar duurzaamheid.

Daarom geloof ik in deze concepten. Je bent samen verantwoordelijk voor het eindproduct, daarom zorg je samen dat het goed gaat en dat je een tevreden eindgebruiker krijgt. Dit is echt een

gedragsverandering in de bouw, die er denk ik voor zal zorgen dat iedereen meer plezier in het werk krijgt.”

Een garantietermijn van 15 jaar op bijvoorbeeld hang- en sluitwerk, zoals die nu geldt voor het Zmartkozijn, is lang, erkent Van Zanten. Normaal gesproken ligt die eerder tussen de één en zes jaar.

“Maar 15 jaar is mogelijk. De meerpuntssluitingen bijvoorbeeld, zijn sinds 1999 gemeengoed. Daar hebben we nu dus 15 jaar ervaring mee en daardoor weten we exact welke voorwaarden dat mogelijk maken.”

Maar de belangrijkste reden om vertrouwen te hebben in de mogelijkheid van zulke lange garantietermijnen en de betere kwaliteit van het eindproduct zit ‘m in de andere manier van (samen)werken, zegt Van Zanten. “Onze producten worden bij het Zmartkozijn onder geconditioneerde omstandigheden, in de fabriek dus, al in het kozijn gemonteerd. Vervolgens worden de

Marius van Zanten

kozijnen op de bouwplaats onder van te voren vastgestelde uitgangspunten gemonteerd onder supervisie van één van de ketenpartners en er is een opleverservice. En heel belangrijk is de monitoring. Dat er een goede nazorginterval is waarbij één van de partners de situatie controleert.” Al die voorwaarden zijn essentieel voor een goede prestatie en de uitgebreide garantietermijn.

Ziet hij beren op de weg? “Nee. Ik zie kansen.

Natuurlijk zullen we moeten finetunen, maar het zit goed in elkaar, ik geloof in deze manier van werken. Het onderhoudsbedrijf kan de chip uitlezen en ziet dan precies welk product van welke leverancier of producent erin zit. Als er dan toch iets mis mee is, dan kan het snel worden opgelost. Maar nog idealer is het natuurlijk om preventieve maatregelen te nemen die voorkomen dat er problemen ontstaan. Daar profiteert iedereen, en vooral de eindgebruiker van.”

13

14

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Ontzorgen als sleutelwoord Anka van Voorthuijsen

Onverwachte onderhoudskosten, huurders die mankementen niet tijdig doorgeven met alle gevolgen van dien: woningcorporaties hebben veel zorgen rondom het onderhoud van woningen. De crux zit ‘m in de monitoring: wie perfect op de hoogte is van de staat van onderhoud van een object, kan er door tijdig ingrijpen voor zorgen dat dit zonder veel extra kosten, ook zo blijft. Zmartkozijnen hebben een ingebouwde chip waardoor de onderhoudsgeschiedenis van het kozijn (zoals: wanneer is welk deel geschilderd, van wanneer dateert de kit?) is vastgelegd, en die gegevens eenvoudig zijn af te lezen in een app. Elk object heeft een eigen, unieke database.

Ronny Hulsman, mede-eigenaar en regiomanager Oost-Nederland bij de NVT Onderhoudsgroep, één van de ketenpartners van Zmartkozijnen, weet waar veel verhuurders mee worstelen. ‘Ontzorgen’ is dan ook een sleutelwoord bij Zmartkozijnen.

“Op het moment dat er een inspecteur langsgaat omdat er een melding is geweest, is het vaak al te laat. Dan is er al houtrot opgetreden bijvoorbeeld.”

Het begint natuurlijk al bij de gebruikte materialen en de kwaliteit van de bedrijven. Hulsman: “We werken in deze keten met allemaal zeer professionele partners samen. We hebben gedetailleerde afspraken gemaakt over de gebruikte materialen. Die zijn van dermate hoge kwaliteit en op elkaar afgestemd zodat de onderhoudstermijn aanzienlijk wordt opgerekt.

Normaal is er rond de 6-8 jaar sprake van integraal onderhoud, met onze kozijnen is dat teruggebracht tot een keer in de 15 jaar.”

De afspraak is dat NVT de kozijnen twee keer per jaar reinigt en controleert. “Dat doen maar weinig huurders. Tijdens de bewassing registreren we het als er iets mis is of dreigt te gaan, bijvoorbeeld met scheef hang- en sluitwerk, een ventilatierooster of het schilderwerk. Die informatie kunnen we in tekst en beeld toevoegen aan de database en het kan direct worden verholpen. Zo nemen we

Ronny Hulsman

werk en zorgen weg aan de kant van de verhuurder, maar ook aan de kant van de huurder. Die hoeft de ramen niet meer te wassen en het blijft toch schoon.”

De unieke gegevens van alle objecten zijn zowel door de verschillende ketenpartners als de eindgebruiker/verhuurder snel in te zien in een speciale app die op ipad of smartphone kan worden geïnstalleerd. “Een corporatie met bijvoorbeeld een blok van 100 woningen heeft zo snel inzicht in de staat van onderhoud zonder dat er inspecteurs bij een complex langs hoeven te gaan.” Hulsman: “We ontdekken eventuele mankementen in een vroeg stadium en zo beperken we de kosten.” Hulsman: “Bij aankoop van Zmartkozijnen koop je het onderhoud er voor een langere periode meteen bij. Je weet waar je aan toe bent. Dat vinden eindgebruikers steeds belangrijker, merken we.”

Co - CR e AT ie

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

Co-creatie als nieuw business model Tosca Vissers

Bij ontwikkelende bouwer ERA Contour worden de laatste ontwikkelingen op het gebied van co-creatie en ketenintegratie scherp in de gaten gehouden. Bouwtechnisch bedrijfskundige Benno van Dam, werkt aan een sterke Supply Chain bij ERA Contour. Van Dam is vrijwel full time bezig met de vraag: ‘Op welke manier kunnen bouwpartijen het beste samenwerken en welke business-modellen zijn hiervoor nodig?’ Projectoverstijgend samenwerken blijkt de sleutel tot succes.

Binnen ERA Contour houdt Van Dam zich vrijwel continu bezig met het inrichten, verdiepen en onderhouden van de keten. Vanuit zijn functie is hij betrokken bij het strategisch kader. Hij geeft binnen de organisatie trainingen in prestatieinkoop en hij begeleidt prestatie-inkooptrajecten.

“Wanneer er voor een product en- of dienstgroep co-makers geselecteerd zijn, wordt hiermee de samenwerking verder ingericht. Dit vindt plaats door een aanpak die is gebaseerd op vijf bouwstenen: strategie, processen, structuur, systemen en bedrijfscultuur. “De bouwketen is sterk gefragmenteerd”, zegt Van Dam. “Er wordt veel gerept over ketensamenwerken, maar van diepgaande, onderlinge afstemming van activiteiten tussen de bouwpartijen is nog niet altijd sprake.” Van Dam: “Omdat elk project opnieuw op basis van laagste prijs per onderdeel partijen worden geselecteerd, is het lerend vermogen vaak laag.” Het kost ongelooflijk veel tijd voordat een nieuw samengesteld bouwteam met vaak onbekende partners aan elkaars werkzaamheden is gewend om op stoom te komen. “Deze manier van werken maakt de mensen individueel wel slimmer, maar het proces en de samenwerking zelf niet.” Volgens Van Dam is het handiger om vaste partners te hebben, waarmee projectoverstijgend wordt samengewerkt. Met hen zijn fundamentele afspraken gemaakt over kwaliteit, proces, BIM en over de prijs. “Energie en tijd die hierdoor vrijkomen, kunnen nu volledig besteed worden aan de optimalisatie van het ontwerp en de realisatie hiervan. Dat is beter dan steggelen over de prijs! De kracht van zo’n samenwerking zit in de verbetersnelheid die men gezamenlijk weet te bereiken!”

Sparring partner Van Dam meent dat het steeds opnieuw samenstellen van bouwteams vaak de reden is dat de prestaties van de bouwsector onder de maat zijn.

“Nieuwe manieren van samenwerken vragen om andere business modellen. Hiermee kunnen de

huidige prestaties binnen de bouwsector sterk verbeterd worden. “Samenwerken is de basis”, geeft hij aan. Belangrijk is om die samenwerking dan ook gezamenlijk met andere partners in te richten. Bepaalde leveranciers, zoals kozijnleveranciers, installateurs en installatieadviseurs van ERA Contour zijn ons vaste co-makers. Zij zitten wekelijks als sparring partner bij ERA Contour aan tafel en zijn daar op kantoor projectoverstijgend beschikbaar voor vragen over inhoudelijke kennis van hun product, de laatste innovaties en over gebruikersgemak van de eindgebruiker.

“Door deze kennis te koppelen met bedrijfskundige inzichten, creëren we een supply chain management die stuurt op proces en prestaties en niet meer op prijs en product”, zegt Van Dam. “Een scherpe prijs blijft belangrijk uiteraard, maar die ontstaat vanzelfsprekend door adequate samenwerking.” Binnen ERA Contour is hard gewerkt om een efficiëntieslag te maken en inzicht te krijgen in prestaties van teams en partijen.

Nieuwe tools voor de woningbouwsector zoals De Kwaliteitsapp en de Consumentenapp, zijn hier mooie voorbeelden van. “Hierdoor hebben we per project en per leverancier exact inzichtelijk hoe gescoord wordt op essentiële Key Perfomance Indicators zoals opleverpunten, klanttevredenheid, nazorgklachten en de hersteltijd hiervan. Op deze manier kunnen we ook veel gerichter verbeteringen in gang zetten”, zegt Van Dam.

Betere interne samenwerking in de organisatie kan ook een bijdrage zijn om de interne communicatie binnen de organisatie te versoepelen.

Hiermee wordt feedback van het uitvoerend personeel op de bouwplaats ineens relevante informatie om bijvoorbeeld bedrijfsprocessen te verbeteren. “Door projectoverstijgend samen te

Benno van Dam

Langetermijnrelatie Bij ERA Contour wordt samengewerkt door ‘co-creatie’. “Hiervoor delen we het beste van onze organisatie met andere bouwpartijen. Met als doel een gezamenlijk zakelijk voordeel te creëren.” Centraal hierin staan de toekomstwaarde van de consument en de gebouwde omgeving.

“Een goede relatie opbouwen met een klant lukt alleen als binnen de co-creatie volop ruimte is voor het opbouwen van een langetermijnrelatie met de essentiële ontwerpschakels. In dit geval de ketenpartners en de klanten”, stelt Van Dam vast.

werken, kunnen processen, systemen en procedures beter op elkaar worden afgestemd en kan aanwezige kennis en expertise in de keten op het juiste moment worden ingezet.” Volgens Van Dam biedt projectoverstijgend samenwerken alle ruimte om kennis te delen, verbeteringen door te voeren en innovaties op te tuigen. “Met als resultaat een toenemende klanttevredenheid en dalende faalkosten. Onderwerpen die bij elk bouwbedrijf hoog op de agenda staan, vandaag de dag”, zegt Van Dam.

15

16

CO - CR E AT IE

Donderdag 25 september 2014, Cobouw 163

De partners van het Zmartkozijn concept

Uw gids met actuele en betrouwbare richtprijzen!

Met de boeken Bouwdeelkosten Bouwkundig en Bouwdeelkosten Installaties bent u altijd in het bezit van actuele kostengegevens van de meest voorkomende bouw- en installatiedelen in nieuwbouw en renovatiesituaties.

In het zakboek Bouwdeelkosten Bouwkundig vindt u actuele en betrouwbare richtprijzen van bouwkundige gebouwonderdelen.

ISBN: 9789462450585 Prijs: â&#x201A;Ź 145,99 exclusief btw

In het zakboek Bouwdeelkosten Installaties vindt u actuele en betrouwbare richtprijzen van installatietechnische gebouwonderdelen.

ISBN: 9789462450592 Prijs: â&#x201A;Ź 145,99 exclusief btw

De serie Bouwdeelkosten is een betrouwbare basis voor het maken van kostenramingen en snelle prijstoetsingen.

De boeken zijn los en als abonnement te bestellen.

Voor meer informatie of uw bestelling gaat u naar www.bimmedia.nl/bouwdeelkosten of bel 070 304 67 77.