Cultuurmagazine Overijssel

grenzen

Over

Cultuur in de schijnwerpers

Open grenzen Mensen met een handicap horen op het podium!

Internationaal succesvol

Wil je innoveren?

Denk in legoblokjes en mix ideeĂŤn als een DJ Tips en trics van Ramon Vullings, internationaal cross-industry expert

Ik krijg inspiratie in het vliegtuig

Ronald A. Westerhuis

Interviews met Kees de Groot Laurens ten Den GOGBOT Sibyl Heijnen Daniel Rowland (winnaar Cultuurprijs Overijssel 2018)

Met wie werk je liever samen?

Goede buren en verre vrienden

Anna Kaczmarz

Het voorwoord van gedeputeerde Hester Maij inspireerde TAMTAM objektentheater tot het maken van een speciale openingsvoorstelling voor het cultuurcongres 2018 met het thema Over Grenzen.

2

Interview Hester

Grens van ‘het kunnen’ opzoeken “Deze zomer was ik met mijn gezin in Noorwegen en Zweden. De geweldige natuur ontdekken. We gaan regelmatig op reis. Andere gewoonten en gebruiken ervaren. Ik vind het belangrijk dat mijn kinderen open staan voor en geïnteresseerd zijn in andere culturen. Zelf ben ik op bijna alle continenten in de wereld geweest. Over de grens zijn mij veel momenten van verwondering

Femke Teussink

bijgebleven. Als meisje van negen in een Indianenmuseum in Canada bijvoorbeeld. Uit een enorme houten schelp liepen allerlei dieren. Ik snapte de voorstelling niet, totdat iemand mij uitlegde dat dit hun interpretatie was van de ark van Noach. Ik besefte daar ineens: een blond meisje als ik krijgt min of meer eenzelfde verhaal mee als een indianenmeisje. Het zoeken naar overeenkomsten vind ik sowieso interessanter dan het kijken naar verschillen.

En respect hebben voor elkaar. Dat moet je van jongs af aan meekrijgen.”

Cultuureducatie laat kinderen over eigen grenzen gaan “Naast letterlijk over de grens kijken door te reizen, geef je kinderen ook via cultuur een open blik.

Cultuureducatie is echt een cadeau voor je persoonlijke ontwikkeling. Het helpt je over je eigen grenzen heen te gaan. Ik zie jongeren op een podium groeien.

Verlegenheid overwinnen. Van muurbloempje naar bloeiende bloem gaan. Ik ben een voorstander van Meer muziek in de klas, waar onze koningin Maxima zich sterk voor maakt. In Overijssel zijn we onder gemeenten en onderwijsinstellingen al langer aan het polsen of we afspraken met elkaar kunnen maken om ons voor een langere tijd te committeren aan kwalitatief goed cultuuronderwijs. De signalen die we krijgen zijn heel positief. Ik hoop dan ook op 6 maart 2019 met zoveel mogelijk directeuren en bestuurders van onderwijskoepels zo’n Bestuurlijk Kader Cultuur en Onderwijs Overijssel te kunnen tekenen. Zodat we cultuur voor elk kind toegankelijk kunnen maken.”

Inclusief cultuurklimaat “Toegankelijkheid heeft ook te maken met open grenzen. Inclusief zijn. Diversiteit toelaten. Dit jaar mocht ik de Art Brut Biënnale in Hengelo openen.

Een festival waar meer dan 160 kunstenaars uit binnen- en buitenland exposeerden. Allemaal met een beperking of psychische problematiek. Ik liep daar samen met de burgemeester rond en we waren aangenaam verrast door de professionele kwaliteit van de kunst. We werden er een beetje ‘hebberig’ van. We zeiden steeds tegen elkaar: dit zou je toch zo in het stadshuis of het provinciehuis willen neerzetten of ophangen? Bijzonder is dat elk kunstwerk op de Art Brut Biënnale zo’n mooi verhaal heeft van de maker. Kunst helpt mensen op moeilijke momenten en zorgt ook voor waardering van kwaliteit en talent. Je ziet de mensen als kunstenaars en niet als zorggroep.”

3

Grens doorbreken bij overheidsdenken “Bij mij thuis leerden we: als je iets doet, doe je het met alles wat in je macht ligt. Je zoekt daarbij naar de grens van je kunnen. Dat deed ik afgelopen jaren ook als gedeputeerde cultuur.

Trots ben ik bijvoorbeeld op het feit dat we bij de totstandkoming van de nieuwe cultuurnota het ‘oude’ overheidsdenken, het van bovenaf regeren, hebben losgelaten. We wilden de nota echt samen met het culturele veld opstellen. Naar mijn idee zijn we daar in geslaagd.

Emotie in verbinding “We zijn goed op weg, veel Overijsselse instellingen werken internationaal samen. Toch mogen we als Overijssel nog wel iets meer en ook iets eerder over de grens kijken. We zijn tenslotte ook een grensgebied. De ondertekening van het convenant voor de erkenning van het Nedersaksisch is een goed voorbeeld van hoeveel positieve emotie zo’n internationale verbintenis kan opleveren. Zichtbaar maken van ons erfgoed en behouden voor de toekomst, dat zijn de pijlers van onze cultuur. Als anderen de grens oversteken naar ons toe, verwelkomen wij hen met onze Overijsselse cultuur. Laten we daarin grenzeloos inspirerend zijn!”

Bij de totstandkoming van de nieuwe cultuurnota hebben we het ‘oude’ overheidsdenken, het van bovenaf regeren, losgelaten. We wilden de nota echt samen met het culturele veld opstellen.

Daar ben ik trots op.

TAMTAM

Samen oogsten Hester Maij: “Ik zie dat we samen met het culturele veld al veel waarmaken wat betreft ‘over grenzen’. Dat uit zich onder meer in mooie onderscheidingen. Zo wonnen Sonnevanck (Overijssel) en Oostpool (Gelderland) samen de Gouden Krekel. Over provinciegrenzen heen dus.

Het Theaterschip uit Deventer won een internationale prijs, de Young Europe Award 2018. De beste bibliotheek van Nederland staat in Zwolle (De Stadkamer). Een project als Overijssel Verwoord verbindt jong en oud met elkaar door literaire activiteiten. En het project Taal Werkt! richt zich op het bestrijden van laaggeletterdheid en het bevorderen van digitale vaardigheid. We zagen professionals samenwerken met amateurkunstenaars in community-projecten als ‘Het Verzet Kraakt’ en ‘STORK’. We sloten een convenant Nedersaksisch. Met onze stedelijke regio’s benutten we de kracht van Oost-Nederland. We zien prachtige internationale tentoonstellingen in onder meer Museum de Fundatie en het Rijksmuseum Twenthe. En ook de kleine theaters in Overijssel (OKTO) kijken over elkaars grenzen en stimuleren zo talentontwikkeling en vinden nieuw publiek. Het verhaal van Overijssel tekent zich steeds beter af… en daar geniet ik grenzeloos van!”

4

Volgend jaar bestaan ze veertig jaar. Dat betekent dat TAMTAM objektentheater, opgericht door Gérard Schiphorst en Marije van der Sande, al vier decennia de grenzen opzoekt met innovatief en verrassend theater waarin gevonden voorwerpen de hoofdrol spelen. Ook fysieke grenzen worden niet geschuwd. 33 landen deed TAMTAM al aan in die veertig jaar.

Anna Kaczmarz

Gérard Schiphorst: “Een van de meest kenmerkende dingen van ons werk is dat we de grenzen tussen de verschillenden kunstdisciplines doorbreken.

Onze voorstellingen zijn een cross-over tussen theater, beeldende kunst, muziek, video en poëzie.

Daarbinnen zijn we steeds vernieuwend bezig. Dit zorgt er ook voor dat we voor buitenlandse festivals interessant zijn: we komen iets brengen dat er nog niet was.”

Culturele verschillen “Door zoveel in het buitenland te spelen, hebben we gaandeweg een universele theatertaal ontwikkeld.

Wat in Nederland werkt, kan namelijk totaal anders uitvallen in andere landen. Daar moet je je bewust van zijn bij het maken. Zo begint ‘To Have Or Not To Have’, een van onze meest geëxporteerde voorstellingen, in een verstilde sfeer waarin een eenzame knijptang als een roofdier over een zandvlakte loopt, op zoek naar een prooi. In Nederland droomt het publiek weg en leeft zich in, in Brazilië lag de zaal helemaal dubbel als de tang opkwam en bleef de rest van de voorstelling als heel humoristisch opvatten. Daar is dan ook de ‘samba versie’ van de voorstelling ontstaan.”

Praktisch versus poëtisch “Dat je rekening moet houden met culturele verschillen, merken we ook goed bij het geven van workshops en masterclasses in het buitenland. In Taiwan communiceren mensen heel poëtisch en indirect. Als Taiwanezen een scène met gevonden voorwerpen moeten bedenken, komen daar vaak prachtig poëtische beelden en gevoelige bewegingen uit voort. Vraag je dat bijvoorbeeld aan Litouwers, Polen of Duitsers, dan krijg je meer concrete, praktische scènes met een duidelijke verhaallijn.

Dat verschil observeren is genieten! Daar leren we zelf ook veel van. Je moet je niet verzetten tegen culturele verschillen, maar ze juist gebruiken!”

TAMTAM toert op dit moment onder meer rond met de bekroonde voorstelling Roestige Spijkers en Andere Helden en de nieuwe voorstelling Een Onbewaakt Ogenblik. Vanaf het voorjaar van 2019 brengt het gezelschap de jubileumvoorstelling Kleine Rampen. tamtamtheater.nl

5

Grenzeloos genieten

Ramon Vullings, cross-industry expert Van ego naar lego, meerwaarde maken met andermans ‘innovatie’ en het mixen van ideeën zoals een DJ. Een inspiratiesessie bijwonen van Ramon Vullings is opletten geblazen. Zijn tempo ligt hoog, er is immers een belangrijke boodschap over te brengen. “De beste ideeën worden zelden uitgevonden binnen jouw eigen sector. Wil je onderscheidend zijn, kies dan voor een aanpak vanuit een heel andere omgeving!”

pagina 14 Beer Boneschansker, voorvechter inclusief cultuurklimaat “Zorg voor volwaardig werk, dat is de kern van een toegankelijke culturele sector. Werk hebben of werk bieden, zet alles in beweging. Het creëert ontmoeting, wederzijds begrip en erkenning van talent en kwaliteit. In een ideale wereld bestaat de culturele sector voor twintig procent uit medewerkers met een aandoening. Want twintig procent van de bevolking ervaart namelijk een handicap.”

pagina 20 4 x Inspiratiesouvenirs Inspiratie opgedaan in het buitenland? Welk souvenir heb je meegenomen en staat symbool voor jouw artistieke proces? Delic, Johanneke ter Stege, Kees de Groot en Erik Jan Post onthullen hun drijvende kracht.

pagina 38

Daniel Rowland, winnaar Cultuurprijs Overijssel 2018 “Ik speel vrijwel altijd in buitenlandse concertzalen. Maar mijn lievelingsplekken zijn toch de hoofdlocaties van mijn Stift Festival: de Stiftkerk (Weerselo) en de Plechelmus Basiliek (Oldenzaal). Daar keer ik altijd terug.”

pagina 48 6

Inhoud pagina 8 | Aan de horizon... nieuwe Overijsselse projecten pagina 10 | Sibyl Heijnen, internationaal succesvol beeldend kunstenaar Wij Nederlanders gedragen ons in het buitenland

nog wel eens als een olifant in de porseleinkast pagina 12 | Laurens ten Den, Twentse theatermaker op reis in Duitsland Duitsers hebben wĂŠl humor!

Illustratie achter: Maarten de Vries

pagina 18 | Art Brut BiĂŤnnale toont 800 kunstwerken van mensen met een psychische beperking pagina 22 | Streettalk: grensverleggend Enschede pagina 24 | Clinic Omdenken Gebruik de energie van het probleem voor iets nieuws pagina 26 | Sjoerd Litjens, journalist die 129 huishoudens uit zijn Friese jeugddorp portretteerde pagina 28 | Op expeditie in het Havenkwartier pagina 32 | Interculturele gevoeligheid kun je trainen pagina 34 | Maya Lievegoed, hoofd Europese tak HUMINT

Schatgraven naar verstopte kennis pagina 36 | Creatieve denkmethodes: tips en trics pagina 44 | Samenwerken: goede buren en verre vrienden pagina 50 | 5 vragen aan globetrotter Ronald A. Westerhuis

Fotografie cover: Femke Teussink

7

Toen het tienjarige pianotalent Evander Eijsink uit Hengelo de Talentprijs Overijssel 2017 won, deed hij een opvallende oproep richting Den Haag: “Geef ieder kind de kans zijn creatieve talenten te ontwikkelen!

Soms lukt dat niet vanuit thuis, dus juist op school moet aandacht zijn voor kunst en cultuur.” Hij kreeg zelfs een persoonlijke brief van minister-president Mark Rutte retour over dit onderwerp.

De provincie Overijssel polst al langer bij gemeenten en onderwijskoepels of er draagvlak is om een Bestuurlijk Kader vast te stellen waarin we ons voor langere tijd (8 jaar) committeren aan cultuureducatie.

De reacties zijn positief. Het eerste doel is om

Merel ten Elzen

Aan de horizon

Bestuurlijk Kader Cultuur en Onderwijs 2019

op 6 maart 2019 met tenminste 15 gemeentes en 30 basisschoolkoepels (vertegenwoordigen circa 180 scholen) dit Kader te ondertekenen om goed cultuuronderwijs zowel inhoudelijk als financieel zeker te stellen. heck het YouTube-kanaal van de provincie C Overijssel voor filmpjes van onze ambassadeurs Evander Eijssink en Erik Scherder, de bekende neuropsycholoog.

Europa ZomerExpo 2019 Onder de tentoonstellingstitel Europa vraagt Art Worlds kunstenaars werk te maken dat de diversiteit van de beeldende kunst op dit continent in beeld brengt. Europa omvat vele landen, elk met een eigen rijke culturele geschiedenis. Art Worlds heeft samen met Museum de Fundatie een tentoonstelling voor ogen die letterlijk en figuurlijk over grenzen heen gaat, die schuttingen slecht en gluren bij de buren mogelijk maakt. Om tegelijk de nationale verschillen en Europese factoren in cultureel opzicht aan de kaak te stellen. Waar eindigt het een en begint het ander?

En is er eigenlijk iets ‘Europees’ aan de kunst uit Europa?

De tentoonstelling Europa ZomerExpo 2019 vindt plaats van 25 mei t/m 8 september 2019, op diverse locaties van Museum de Fundatie in Zwolle en omgeving. Kunstenaars kunnen vanaf 15 november hun werk aanmelden voor de selectie van de tentoonstelling via de site. zomerexpo.nl

8

Overijssel Verwoord Onder de noemer Overijssel Verwoord bruist de hele provincie tot en met maart 2019 van de literaire activiteiten. Van Zwolle tot Enschede wordt het publiek betrokken bij literatuur en taal door middel van schrijfwedstrijden, leesclubs, een dichtersgilde en literaire evenementen.

Zo schrijven ouderen in verzorgingshuizen korte verhalen gebaseerd op hun herinneringen tijdens het project ‘Het Verhalenhuis’. Middelbare scholieren gaan onder de noemer ‘Lezen met de Sterren’ collectief aan de slag met het lezen en bespreken van een boek. Verder is er een leesclub en zijn er schrijfwedstrijden waar iedereen aan mee kan doen.

Een nieuw fenomeen is het Dichtersgilde:een groep jonge, talentvolle dichters die gezamenlijk als literaire ambassadeur van de provincie optreden.

Verwoord wordt gesubsidieerd door provincie Overijssel en uitgevoerd door Wintertuin (aangesloten bij De Nieuwe Oost, onbegrensd productiehuis). Hiervoor werkt Wintertuin intensief samen met Rijnbrink, partner voor Bibliotheken en culturele organisaties. Daarnaast zijn er talloze partners uit de provincie bij Overijssel Verwoord betrokken, waaronder Zorggroep Solis en Rijksmuseum Twenthe. overijsselverwoord.nl en volg ons op

en

In maart 2019 sluiten we af met het Groot Overijssels Boeken en Verhalenbal, een bruisende festivalavond met interviews, voordrachten, performances, boekpresentaties, prijsuitreikingen, verrassingen en een goed feestje. Overijssel

Het Wilde Oosten Een nieuwe karavaan vol jong talent dendert door het land. Het Wilde Oosten is een wervelende festivalavond vol onbegrensde nieuwe makers, wars van hokjes en dwars door disciplines. De Nieuwe Oost en het Kameroperahuis brengen deze talenten samen en geven ze een plek om te experimenteren en nieuwe kruisbestuivingen te onderzoeken.

Het resultaat is een verzameling vernieuwende performances die jaarlijks als karavaan door zeven steden toert: Het Wilde Oosten. Hierin maak je in één avond kennis met de nieuwste lichting dansers, schrijvers, theatermakers en muzikanten uit het oosten. Zet je schrap voor een wervelstorm aan ideeën van theater tot literatuur, van kunst tot wetenschap en van dans tot popmuziek.

Maak in één avond kennis met de nieuwste lichting dansers, schrijvers, theatermakers en muzikanten uit het oosten.

denieuweoost.nl

9

Grensverleggend

Echt contact maken in het buitenland

Blijf schoppen tegen het rollende balletje Beeldend kunstenaar Sibyl Heijnen oogstte de afgelopen dertig jaar met haar monumentale kunstwerken veel succes in het buitenland. Zo won ze meerdere belangrijke kunstprijzen, waaronder de Japanse Excellence Award en de Jugend Gestaltet Preis in München, en is haar werk onderdeel van de collectie van het Metropolitan Museum of Art in New York. Dit succes heeft ze volgens eigen zeggen niet alleen te danken aan haar kunst, maar zeker ook aan haar open houding.

“Cultureel ondernemerschap is uiteindelijk een kwestie van de juiste attitude. Het is belangrijk respect te hebben voor de plaatselijke cultuur. In Japan zie ik wel eens Nederlanders die zich gedragen als olifanten in een porseleinkast! Een bescheiden opstelling werkt het best. De buigcultuur is bijvoorbeeld zo ingewikkeld en precies; een centimeter hoger of lager heeft meteen een andere betekenis. Ik pretendeer overigens niet dat ik weet hoe het allemaal werkt, maar heb na meer dan twintig Japan-reizen wel het een en ander ontdekt.

Je mag als Nederlandse kunstenaar best helder zijn, maar ik vind dat je ruimte moet laten voor andere interpretaties en culturele opvattingen. In mijn ervaring werkt dat het beste om echt contact te maken. Dat is namelijk een van de meest waardevolle en verrijkende aspecten van het werken in het buitenland: connectie maken met mensen uit andere culturen.”

Ik wist direct dat ik mee wilde doen. Ik zond een textiele steenvorm in van 1.20 meter hoog en 60 kilo zwaar, die op een speciale manier is gerold en opengesneden. Uit 1.500 inzendingen werd ik gekozen. Drie weken lang reisde ik door Japan, mijn kunstwerk achterna. Veel later werd ik gevraagd een solotentoonstelling in te richten in National Museum of Modern Art in Kyoto. In 2007 was die tentoonstelling (LOOK!) een feit en trok mijn werk in vijf weken bijna 11.000 bezoekers! Hierdoor ging het balletje wel rollen, maar je moet er steeds schopjes tegenaan blijven geven. Wil je vooruit komen, dan vereist dat continu initiatief nemen en ondernemend zijn. Dat bracht mij de hele wereld over, maar ook naar Museum de Fundatie in Zwolle, waar ik in de kasteeltuin van het Nijenhuis de installatie ‘Ruimte voor Reflectie’ mocht exposeren.”

Continu initiatief nemen

De achterdeur openzetten voor een ander perspectief

“Ik stond altijd al open voor een avontuur in het buitenland. Binnen twee jaar na het afronden van mijn opleiding aan de Rietveld Academie nam ik al deel aan groepstentoonstellingen in Duitsland en Polen. Begin jaren ’90 zag ik in een vakblad voor kunstenaars een oproep staan voor deelname aan de 2nd International Textile Competition in Japan. De winnaars kregen onder meer de kans hun werk in het Municipal Museum in Kyoto te exposeren.

10

“Mijn werk valt moeilijk in één genre te vatten.

Ik gebruik materialen en technieken op pure wijze.

Ik combineer rubber en bladgoud en schilder met kunstgras. Ook durf ik grenzen en tradities te verkennen. Mijn werk is een vorm van animisme.

Objecten komen tot leven en ingerichte ruimtes krijgen een ziel. Dat spreekt bijvoorbeeld de Japanners aan, maar ook Italianen, Amerikanen, Nederlanders...

Sibyl Heijnen werd op het Cultuurcongres 2018 geïnterviewd als ‘Grensgast’

Rob ten Tusscher

het is universeel. Ik ben trots op gerealiseerde projecten in 25 landen! Met als nieuw hoogtepunt vorig jaar mijn deelname aan de Biënnale van Venetië.

Op dit moment werk ik aan het kunstproject ‘Sprekend Verleden’, dat medio 2019 in en rondom het Stedelijk Museum en de synagoge in Kampen plaatsvindt. In dit multidisciplinaire project zoeken we op vele manieren de grenzen op; door de samenwerking met andere disciplines, zoals een componist en een zangeres, maar ook door over de fysieke grenzen van het museum heen te gaan. Ik wil dat bezoekers denken: zo heb ik nog nooit naar het museum gekeken! Dit doen we door een bijzondere routing door het museum te maken, zowel in het gebouw als erbuiten.

Om de aandacht te trekken wil ik namelijk ook iets om het museum heen leggen en letterlijk de achterdeur openzetten! Op die manier hoop ik de belevingswereld van de bezoeker en de toevallige passant uit te breiden en hen uit te dagen om anders te kijken.”

Ondernemerschap “De financiële kant van het kunstenaarschap blijft lastig, ook in het buitenland. In Amerika is het gebruikelijk dat je zelf sponsoren meebrengt als je je werk wilt exposeren. Voor een belangrijke tentoonstelling wil ik dan wel doen, maar anders kost dat te veel tijd en energie. Ook al exposeer je in het buitenland, het gevaar ligt op de loer dat je er nauwelijks wat aan verdient. Dat zakelijke stuk heb ik in de loop der jaren ook echt moeten leren.”

Meer werk van Sibyl zien?

Sibyl werkt aan een kunstwerk/kerststal voor Bethlehem Boulevard 2018, een meerdaags kerstevenement in de binnenstad van Almelo. Hier worden mensen van heinde en verre samengebracht. De kerststal van Sibyl wordt geen doorsnee tafereel. “Ik stel mij de plaats waar het kerstverhaal zich afspeelt voor als een woestijngebied.

De grenzen van de stad, grauw, zand en stenen en hele kuddes schapen en geiten, mager en slecht geknipt, woestijndieren, altijd op zoek naar overleven. Net als hun herders.

Juist zij hebben hun oren en neuzen gespitst op verandering. Zij horen en zien als de beste.”

Meer informatie:

sibylheijnen.com

11

Grensverleggend Vera Koers

Convenant Nedersaksische taal Op woensdag 10 oktober tekenden de directeur van het ministerie van Binnenlandse Zaken, de gedeputeerden cultuur van de provincies Drenthe, Friesland, Gelderland, Groningen en Overijssel en de wethouders cultuur van de gemeenten Oosten Weststellingwerf het convenant voor de erkenning van de Nedersaksische taal. Het Nedersaksische taalgebied betreft delen van Oost-Nederland, Duitsland en zelfs Denemarken. In Nederland is de taal het onderverdeeld in onder andere het Gronings, Twents en het Achterhoeks. Tijdens de ondertekening bracht Laurens ten Den eigen streektaalpoëzie ten gehore.

Laurens ten Den werd tijdens het Cultuurcongres 2018 als ‘Grensgast’ geïnterviewd door André van der Zee.

12

Laurens ten Den voelt zich thuis bij de Oosterburen

Duitsers hebben wél humor!

Afgelopen zomer was ‘een beetje grenzeloos’, blikt Twentse theatermaker Laurens ten Den terug. Hij toerde met Woodstock The Story door Duitsland, speelde samen met drie Duitse collega’s met Macbeth aan beide zijden van de grens, liet met De grote FC Twente Degradatieshow veel voetbalsupporters voor het eerst kennismaken met theater en bracht een ode aan de Twentse maakindustrie met het communityproject STORK!

“Ik ga eigenlijk met het grootste deel van mijn werk over landsgrenzen, taalgrenzen, genregrenzen en uiteindelijk ook over de grenzen van theater zelf.

Neem die grote communityspektakels zoals STORK! en Het Verzet Kraakt. Daarmee brengen we het theater naar de mensen toe in plaats van andersom.”

Spontaan applaus “Door alle voorstellingen in Duitsland, leerde ik onze Oosterburen nog beter kennen. Mijn conclusie is dat we helemaal niet zo ver van elkaar af staan. Je hoort bijvoorbeeld vaak dat Duitsers geen humor hebben, maar dat is niet waar. Ze reageren alleen soms anders. Dat werd bijvoorbeeld mooi zichtbaar tijdens de voorstellingen van Woodstock The Story.

De chaotische organisatie van het Woodstockfestival in 1969 zorgde ervoor dat het festivalterrein door de pers al snel tot ‘disaster area’ werd omgedoopt.

Tijdens de voorstelling zeg ik hierover: “Ja, er gaat veel mis, maar er gaat ook veel goed. Ik kijk om me heen en ik zie een half miljoen gelukkige gezichten.

Dát zouden ze moeten schrijven!” Het Nederlandse publiek glimlacht dan wat, terwijl het Duitse publiek spontaan applaudisseert!”

Der Lockere Holländer Aan de andere kant blijken Duitsers wel vaak minder los en egalitair te zijn dan Nederlanders.

“Voorafgaand aan een optreden ga ik in Nederland meestal even de foyer in. Dan heb ik vaak al zeven wildvreemde mensen omhelsd voordat ik überhaupt op het podium sta. Dat dit in Duitsland niet zo snel gebeurt, merkte ik al tijdens de eerste voorstelling van de meertalige productie Macbeth.”

Onder leiding van de Nederlandse regisseuse Silvia Andringa speelden Laurens en vier Duitse collega’s dit klassieke Shakespeareverhaal in een mix van

vier talen: Nederlands, Twents, Duits en Engels.

Het theatergezelschap wil daarmee niet alleen de taalgrenzen doorbreken, maar ook een zekere heiligheid van het klassieke werk wegnemen.

“Maandenlang hadden we geoefend. We voelden elkaar perfect aan, maar tijdens de eerste voorstelling verloren mijn Duitse tegenspelers ineens die losheid en kregen ze iets afstandelijks en formeels. Op dat moment kreeg ik automatisch weer even die aparte status van lockere Holländer (losse Hollander) waar de Duitsers vaak een beetje jaloers op zijn!”

Nieuwe taal Dat Macbeth een speciale plaats in zijn hart heeft, blijkt wel uit de keuze van Laurens om zijn rooster vrij te maken voor een extra tour in 2019: “Macbeth heeft iets unieks. Het stuk verrast me steeds opnieuw, zoals de meeste teksten van Shakespeare trouwens.

De onderliggende psychologie is tijdloos. Je moet de verhalen alleen wel aanpassen aan de huidige tijd. De teksten van Shakespeare overstijgen sociale grenzen.

Shakespeare is er voor de gesteven pakken en voor de ongewassen T-shirtjes! Dat was drie eeuwen geleden in Engeland al zo, en dat blijkt in het Nederland en Duitsland van 2018 nog steeds zo te zijn!”

De keuze om Macbeth te spelen in vier verschillende talen leverde mooie inzichten op: “Talen mengen is gewoon oefening, daar moet je even doorheen en dan ontstaat er als het ware één nieuwe taal. Tijdens de eerste voorstelling bleek het publiek er ook binnen een kwartier aan gewend te zijn. Een groepje oudere Duitse dames reageerde direct enthousiast op mijn Twentse streektaal. Ik kwam daarmee dichter bij hun gemoed dan de acteurs in het Duits. Dat is eigenlijk ook wel logisch. We spreken namelijk bijna hetzelfde dialect van de Nedersaksische streektaal.”

13

101 supersites cross-industry innovatie Cross industry innovatie is een slimme manier om te innoveren door de aanpak uit andere setoren te vergelijken, aan te passen en toe te passen op jouw eigen business. Om goed uit de startblokken te komen wat betreft innovatie, deelt Ramon 101 supersites op de site van zijn nieuwe boek: crossindustryinnovation.com Nog meer informatie? ramonvullings.nl.

14

Cross industry innovation: aanpak van andere sectoren slim aanpassen en toepassen

Denk in legoblokjes en mix ideeën als een DJ Van ego naar lego, meerwaarde maken met andermans ‘innovatie’ en het mixen van ideeën zoals een DJ. Een inspiratiesessie bijwonen van Ramon Vullings, cross-industry expert, is opletten geblazen. De internationale succesvoorbeelden zijn fascinerend en nodigen uit om meteen toe te passen op de eigen business. Ramon’s tempo ligt hoog, er is immers een belangrijke boodschap over te brengen. “De beste ideeën worden zelden uitgevonden binnen jouw eigen sector. Ze komen uit de buitenwereld.” Not invented here, is niet voor niets de titel van zijn nieuwste boek. ‘Wil je onderscheidend zijn kies dan voor een aanpak vanuit een heel andere omgeving!’

“Wij mensen hebben een natuurlijke filter om de stortvloed aan informatie te verwerken. Zo kunnen we functioneren, overleven zelfs. Daarnaast heeft ons ego ook nog eens de neiging om ideeën van buiten weg te drukken. Heeft iets te maken met het zelf willen doen of verzinnen. Maar aan de echte innovaties ligt modulair denken ten grondslag.

Ideeën als blokjes zien. Transformaties ontstaan als je bepaalde blokjes weglaat of juist toevoegt. Van ego naar lego dus! Het heeft niks te maken met ‘copy-paste’. Het is ‘copy-adapt-paste’. Tijdens het transformatieproces is het aan jou om nieuwe coole combinaties te maken. Je moet daarbij op zoek naar die ene X-factor.”

Curatorschap gekopieerd vanuit kunstwereld “De culturele sector is voor andere organisaties een belangrijke bron voor ideeën, voor de ‘blokjes’ dus.

Het curatorschap wordt bijvoorbeeld door andere sectoren succesvol gekopieerd. De kunstwereld heeft hier nog altijd de meeste ervaring in. Een nieuwe samenstelling maken met de ‘innovatie’ van anderen, bedrijven als Airbnb, Spotify en Netflix doen niet anders. In onze servicegerichte economie rangschikken we de eigendommen van een ander en maken we het de consument makkelijker de diensten of producten af te nemen. Hier ligt trouwens meteen

de valkuil voor de kunstwereld zelf. Commercie blijft een negatieve connotatie houden voor veel kunstenaars. Maar feit is dat kunst maar op een paar beperkte plekken naar buiten komt. Nadenken over hoe we het makkelijker kunnen maken om kunst te consumeren, kan de sector weer prima afkijken van Spotify. Commercie is niet hetzelfde als professionaliteit. De kunstwereld worstelt met die begrippen.”

“De natuur is vaak de beste inspiratiebron voor technologische vooruitgang” “Toen ik trouwens voor het eerst het curatorschap ter sprake bracht in een workshop voor de financiële sector, kwam een groepje deelnemers na een uur terug met de opmerking: ‘We snappen het niet helemaal. Een curator saneert toch bedrijven en begeleidt faillissementen. Hoe creëren we op die manier meerwaarde?’ Grappig hoe we soms zelfs vastzitten in woorden!”

15

Etienne Lavie

16

Ken de grote spelers uit je vakgebied

Combineer ideeën als een DJ

“Ik verbaas me er regelmatig over dat professionals niet op de hoogte zijn van cruciale moderne platformen in hun vakgebied. Op een financieel congres blijkt dat er vaak maar een handvol deelnemers ooit eens een bitcoin kocht. Wat je er ook van vindt, je wilt toch weten wat het is, wat het doet?

In de culturele sector weet vaak de helft van de zaal niet wat Etsy is of een board op Pinterest. Het zijn grote spelers, extra platformen om je te laten zien.

Mijn eigen inspiratie haal ik met name uit de vele congressen waarvoor ik als spreker word geboekt.

Ik kom niet een uurtje langs en doe mijn speech. Ik ga de hele dag en loop rond. Van landbouwmiddelen tot bankproducten, van energieprocessen tot ruimtereizen. Door zoveel buiten de deur te zijn, in zoveel verschillende werelden, ontwikkel je een goede feeling voor hoe de beweging gaat lopen. En combineer je makkelijk.”

“Binnenkort zijn kunstenaar Daan Roosegaarde en ik sprekers op een Cross Industry Summit bij NASA. Daan vind ik hét voorbeeld een ideaDJ. Hij combineert ideeën uit de kunst, technologie en ecologie. In mijn speeches en boeken doe ik niet anders: zaken uit hun context halen en anders positioneren. Een klant is een cliënt, is een patiënt, is een student, is een burger, is een gast. In elke sector gaan we er anders mee om. Waarom kijken we niet meer naar wat voor anderen goed werkt? Harvard University heeft een speciaal scoutingsprogramma om de beste studenten aan te trekken. Wie het niet kan betalen, krijgt een beurs. Zo waarborgen ze hun hoge kwaliteit. Je ziet dat headhunters op die manier ook de beste medewerkers proberen te interesseren.

Waarom gaan we niet zo om met de klant? Daarop schieten de meeste bedrijven nog steeds met een schot hagel. Meer advertenties, meer kleurtjes, meer geluid, meer aandacht. Maar dat doet de rest ook.”

“Ik verbaas me er regelmatig over dat professionals niet op de hoogte zijn van cruciale moderne platformen in hun vakgebied.”

Vraag het de natuur

Aandacht voor design neemt toe

“Daan Roosegaarde is betrokken bij de natuur en ontwikkelt technieken en processen die ons helpen de wereld zo mooi mogelijk te houden. De natuur zelf is vaak de beste inspiratiebron voor technische innovaties. Zij loopt namelijk 3,8 miljard jaar op ons voor als het gaat om de evolutie van perfecte processen en technieken. Moeder natuur is onze heer en meester. We noemen dat bio-mimicry.

“De kunstwereld biedt andere sectoren impactvolle en elegante oplossingen. Er zit altijd een mate van schoonheid in. Dat neemt in de toekomst aan belang toe. Apple was een van de eerste organisaties die design en elegantie aan het product toevoegde. Apple zag dat niet als extra luxe, maar als noodzakelijk om te overleven als bedrijf. Mensen waarderen die aandacht voor design. Dat inzicht komt er steeds meer. Een ander voorbeeld uit de kunst dat ik vaak gebruik op het podium: in Parijs verving Etienne Lavie billboards en advertenties in de stad door afbeeldingen van klassieke kunstwerken.

Dit deed hij ook in de probleemwijken. De impact was groot. Mensen werden er rustig van. Zo kan kunst dus een oplossing bieden voor bijvoorbeeld de politie. Moeten ze alleen nog wel even overleggen met de grote bedrijven over de misgelopen advertentiegelden!”

Plakband is ooit gebaseerd op het kleefvermogen van gekko’s, het Speedo-badpak op de haaienhuid en het design van de Thalys op de stroomlijning van een ijsvogel (die zonder het water te laten rimpelen een vis uit het water jaagt). Hoe scholen vissen zich verplaatsen, bleek een enorme inspiratie te zijn voor de positionering van hun zendmasten. Gelukkig bestaat er een site waar je vragen aan de natuur kunt stellen: asknature.org.”

17

Elvira van Eijl, curator van Art Brut Biënnale

Outsider art trekt groot publiek In negen dagen tijd trok de Art Brut Biënnale dit jaar 14.000 bezoekers. 800 werken van 160 kunstenaars uit binnen- en buitenland werden hier bewonderd. Art Brut gaat over kunst in zijn meest directe en ongeremde vorm. Puur en onbevangen, gemaakt door kunstenaars met een psychische probleem of een verstandelijke beperking. In Hengelo werd de Biënnale dit jaar voor de derde keer georganiseerd.

De redactie treft curator Elvira van Eijl net voordat ze in het vliegtuig stapt naar Lyon. “De cirkels worden internationaal steeds groter. De afgelopen twee jaar zijn we intensief op zoek gegaan in binnenen buitenland naar nieuw werk van intrigerende kunstenaars. Onze zoektocht voerde ons door heel Europa en we hadden zelfs het geluk om contact te kunnen leggen met een organisatie in Japan. In Zuid-Frankrijk en Zwitserland vonden we een aantal echte ‘Art Brut hotspots’ waarvan de organisatoren enthousiast met ons meedachten. Tijdens de Art Brut Biënnale 2018 heeft dan ook werk gehangen van kunstenaars uit Nederland, Japan, Duitsland, Roemenië, Frankrijk, Zwitserland en België. En nu gaan wij met kunstwerken richting een expositie in Lyon.”

Kunst als overleving “Voor mensen met een psychische aandoening, zoals autisme, kan kunst een soort overlevingsvorm zijn.

Met tekenen of schilderen kun je toch uitdrukking geven aan je gevoel, vooral als dat met woorden niet zo goed lukt. Veel van onze kunstenaars zijn dus dagelijks bezig met hun kunstvorm. En dan word je er ook wel goed in!” Want dat is wel een vereiste om te mogen exposeren. “We zoeken de krenten uit de pap.

Door de hoge kwaliteit van de kunstwerken, trekken we ook zoveel publiek.

18

Men wil hier daadwerkelijk kunst bekijken, maar zeker ook kopen. Onze kunstenaars zijn veelal zelf aanwezig tijdens de Biënnale. Zo komen ze in contact met hun publiek, hoe moeilijk dat voor sommigen ook is. Maar juist hier voelen ze zich gerespecteerd vanwege hun talenten. Achter elk werk zit dan ook een boeiend verhaal. Dat spreekt bezoekers aan.”

Art Brut Academy “De tentoongestelde werken zijn echt goed! Maar moeten ‘reguliere’ kunstacademiestudenten al knokken voor hun plekje in de kunstwereld, onze kunstenaars zijn niet in staat om überhaupt een kunstacademie te volgen. En op dit moment zit er weinig tussen de kunstacademie en het hobbyatelier.

Daarom organiseren we tijdens Art Brut ook debatten over een inclusief cultuurklimaat. Onze bevindingen hebben we aangeboden aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Daarin staat ook ons voornemen een Art Brut Academie op te zetten.

Samen met de AKI in Enschede en zorgorganisatie Cordaan uit Amsterdam willen we in die twee steden nu een Art Brut Academie starten. Wij vinden: iedereen heeft recht op ontwikkeling!”

E en 3D versie van de expositie bekijken? artbrutbiennale.nl

Visionairs met ongekende Visionairs met ongekende gedrevenheid Kunstenaar Dennis Zanoni worstelde met gedrevenheid

Waar komt Art Brut vandaan?

Waar De benaming komtArt Art Brut Brut (letterlijk: vandaan? rauwe kunst) is door Franse kunstenaar Debedacht benaming ArtdeBrut (letterlijk: rauweJean kunst) Dubuffet.

1948 samen met André is bedachtIn door derichtte Fransehij kunstenaar Jean Breton – voorman van de hij surrealisten – een Dubuffet.

In 1948 richtte samen met André genootschap op dat zijde Société de l’Art– Brut Breton – voorman van surrealisten een noemden. Behalve Dubuffet genootschap op datkunstenaar zij Société was de l’Art Brut ook nazaat vanBehalve gerenommeerde wijnmakers en hijook noemden. kunstenaar was Dubuffet vergeleek kunst van psychiatrische patiënten nazaat vande gerenommeerde wijnmakers en hij met champagne brut: zuiver en verfrissend. vergeleek de kunst vanpuur, psychiatrische patiënten met champagne brut: puur, zuiver en verfrissend.

psychosesDennis toen hijZanoni werd gevraagd Kunstenaar worsteldemee met te doen mettoen de Art Brut Biënnale. heb psychoses hij werd gevraagd“Ik mee te geen moment mijn ‘ja’! de doen met de Art spijt Brut van Biënnale.

“Ik Vanuit heb geen denktank ik mee over allerlei aspecten moment spijtpraat van mijn ‘ja’!

Vanuit de denktank van ik het festival, zoals het thema,van de opening praat mee over allerlei aspecten het en de zoals interviews.

Ik bende erg trots opendede festival, het thema, opening Art Brut Biënnale! is machtig mooi interviews.

Ik ben ergHet trots op de Art Brutdat mensenHet vanuit hun psychische Biënnale! is machtig mooi dataandoening mensen of beperking toch zoaandoening visionair zijnofom vanuit hun psychische beperking zulke dingen te zulke maken.

Met dingen een toch zo mooie visionair zijn om mooie die gedrevenheid echt onvoorstelbaar te gedrevenheid maken. Met een die echtis! Ik vind het heel is! inspirerend omheel al dat werk bij onvoorstelbaar Ik vind het inspirerend zien.bij Het is ook omelkaar al dattewerk elkaar teeen zien.goed Het signaal is ook een naarsignaal mensen metmensen een beperking denken goed naar met een die beperking ze geen kunnen Biënnale diedat denken datkunst ze geen kunstmaken. kunnenDe maken. zichtbaar het wéldat mogelijk Demaakt Biënnale maakt dat zichtbaar het wélis. Art Brut-kunstenaars blijven outsiders, maar je ziet mogelijk is. Art Brut-kunstenaars blijven hier dat maar ook die besthier eendat boodschap outsiders, je ziet ook die hebben.

Ze een latenboodschap iets oorspronkelijks van zichzelf best hebben. Ze laten iets zien.” oorspronkelijks van zichzelf zien.”

19

Open grens

Beer Boneschansker adviseert culturele sector: zorg voor werk!

Mensen met een handicap horen op het podium “Je hebt in de westerse wereld vier grote ‘empowerment’ bewegingen.

Die maakten zich sterk voor de rechten van de zwarte mensen, de homo’s, de vrouwen en de gehandicapten. Van de eerste drie kun je wellicht nog van alles zeggen, maar die beschouwen we toch wel als geslaagd. De laatste beweging – die van de gehandicapten – is bijvoorbeeld in Amerika wel gelukt, hier in Nederland niet”. Aan het woord is Beer Boneschansker, voorvechter van een inclusieve maatschappij waarin iedereen meedoet. Hij doet dat via de Stichting 5D, waarbij cultuur wordt ingezet als de sleutel voor succes.

“Waarom het niet lukt? Dat begint al bij de Nederlandse interpretatie van de Europese Toegankelijkheidswet uit 2017. Samengevat: kijk als organisatie of je meer toegankelijk kunt worden, mits het niet te veel kost of te veel ingrijpt in je bedrijfsproces. Typisch Nederlands. Het lijkt meer een uitnodiging om het juist niet te doen. Een land als Engeland ligt bijvoorbeeld echt 25 jaar voor op ons als het gaat om toegankelijkheid. Zowel van gebouwen als processen. Disabled-led art (kunst door mensen met een beperking) is daar een enorm programma dat enthousiast wordt gefinancieerd door de British Council (internationale organisatie voor culturele relaties en onderwijskansen). Zij zijn op dit gebied in de wereld een gidsland.”

Een op de vijf mensen ervaart een handicap “Zorg voor volwaardig werk, dat is de kern. Werk hebben of werk bieden zet alles in beweging. Het creëert ontmoeting, wederzijds begrip en erkenning van talent en kwaliteit. Dit zorg-voor-werk motto zouden we moeten toepassen op de culturele sector. In een ideale wereld bestaat de culturele sector uit twintig procent medewerkers met een beperking. Want twintig procent van de bevolking

20

ervaart namelijk een handicap. Vijf procent is verstandelijk gehandicapt, vijf procent lichamelijk.

Tien procent heeft een niet zichtbare handicap, zoals een psychische beperking. Veel van deze mensen willen meedoen, meemaken!”

Cultuur biedt ons dezelfde ontroering “Ik ben zelf vader van een dochter die meervoudig gehandicapt is. Door haar ben ik me gaan verdiepen in die wereld. Er is veel om je boos over te maken, vooral over regels en voorzieningen, maar ik ben liever onderdeel van de oplossing.

Mijn andere dochter is professioneel actrice. Zelf ben ik als regisseur ook al jarenlang actief in het theater. Die twee werelden koppelen komt voort uit een diepe intrinsieke motivatie. Cultuur is voor mij hét middel dat verbindend werkt.

We worden op dezelfde menselijke manier ontroerd. De Stichting 5D is een grote kracht, de beste motor om uitsluiting van mensen tegen te gaan!”

Het werkt!

“5D maakt nu al acht jaar voorstellingen met mensen met en zonder handicap. We bieden leer- en werkplekken in de cultuursector en

Stichting 5D

adviseren festivals (zoals Oerol en de Parade) en culturele instellingen over de fysieke kant van toegankelijkheid. De leer- en werkplekken laten zien dat een derde van de mensen daarna verder studeert en een derde er daadwerkelijk meteen een baan aan overhoudt. Dat zijn hoge re-integratiecijfers!”

Meer kwaliteit in huis “Uit eigen ervaring, maar ook uit onderzoek blijkt dat organisaties die openstaan voor mensen die anders zijn, transformeren naar een meer flexibele organisatie.

Het rekening houden met elkaar doet wat met de aard van je bedrijf. Medewerkers ervaren dat de algehele kwaliteit omhoog gaat. In de praktijk komen we echter nog vaak tegen dat men er tegenaan hikt om mensen met een beperking een volwaardige plek te geven. We maken er zo snel een enorm probleem van. Niet doen!

Wees laconiek, probeer het gewoon uit. Er kan je niks gebeuren. Wees gewoon aardig, houd van mensen en laat ze toe. Je krijgt er een geweldig cadeau voor terug!”

Onzichtbare Carrousel Tijdens het Cultuurcongres Over Grenzen presenteerde 5D de Onzichtbare Carrousel.

In samenwerking met Powerboat ontwikkelde 5D-collega Sandra Bijlsma (zij heeft een visuele handicap) een soort loket waar je een kaartje koopt en vervolgens kom je terecht in een onzichtbare carrousel. Er bestaan namelijk veel veronderstellingen over wat blindheid betekent, maar die kloppen vaak niet. Met een Virtual Reality bril en twee acteurs komen bezoekers terecht in de carrousel die eigenlijk alleen in hun hoofd bestaat. Deelnemers ervaren via een filmpje wat bepaalde afwijkingen in je beeld betekenen voor je dagelijkse leven.

Meer weten? wijzijn5d.nl

21

Streettalk

Enschede is een echte grensstad. Het is zo’n 10 kilometer naar de Oosterburen, ofwel in een kwartiertje passeer je de grens. Enschede ziet kansen over de grens en wil die benutten voor een sterkere Euregio.

Dyon de Leeuw (22 jaar) “Onderaan beginnen en de juiste momenten pakken!”

Femke Teussink

“Dub-step, house-muziek, ik knip en plak muziek zodat mijn eigen nummers ontstaan. De laatste tijd wat minder, maar eerder was ik er fanatiek mee. Nu luister ik weer meer naar de muziek uit mijn jeugd: hip-hop. En dan vooral naar de heavybase. Bij het bewerken en mixen van audio kijk ik nooit naar anderen, ik leer het mezelf helemaal aan. DJ Martin Garrix, die is ook helemaal onderaan begonnen en heeft de juiste momenten gepakt om aan de top te komen. Je moet jezelf uitdagen, de muziek en de software snappen en dan vernieuwende dingen doen. Ja, zo zie ik mijn toekomst ook wel!”

Melvin Klasens (20 jaar) “Ik houd van een open sfeer”

Femke Teussink

“Er gebeurt best veel in deze stad op het gebied van cultuur, maar qua muziek vind ik het wel veel van hetzelfde. Ik steek dan liever de grens over naar Duitsland, naar het Breminale festival bijvoorbeeld.

Daar tref je veel meer verschillende mensen en culturen. Die open sfeer, daar houd ik van. Punk, techno, reggae; daar kom ik het tegen. In Enschede is het vooral rock. Zelf ben ik een Rastafarian en op een of andere manier raak ik op het Breminale festival sneller en prettiger in gesprek met anderen. Door het diverse aanbod zie je meer en leer je meer.”

Martin Robers (72 jaar) “Bij de grote festivals van tegenwoordig moet het allemaal van ver komen”

22

Femke Teussink

“In de jaren ‘70 speelden we door heel Nederland en Duitsland. En we zijn nog steeds bij elkaar: de band Nightstars. Zes jongens nog, ooit afgestudeerd aan het Twents conservatorium en in 1966 een band begonnen. Ik speel op het keyboard.

Het conservatorium was destijds een hele klassieke opleiding. We durfden op school niet eens te zeggen dat we ook popmuziek speelden. Dat was verboden. Die grens moesten wij echt doorbreken. Je leerde er ook niks over, dus het was voor ons pionieren en experimenteren. In Enschede hebben we nog nooit opgetreden op de Grote Markt. Dat is toch jammer? Bij de grote festivals van tegenwoordig moet het allemaal van ver komen. Kijk ook eens naar de plaatselijke bands, denk ik dan!”

Els Huis in het Veld (57 jaar) “Op de kleine podia gaat het wat meer de diepte in”

Femke Teussink

“Muziek, beeldende kunst, theater, film, en ook literatuur vind ik soms echte kunst. We kunnen niet zonder. Het is essentieel voor onze beschaving; het is de grondlegger en inspiratiebron. Kunst vind je wel of niet mooi, maar meestal zet het je sowieso aan het denken. Ik houd wel van de kleinere settings, zoals het Vestzak Theater en het Concordia Theater. Op die kleine podia gaat het voor mijn gevoel net wat meer de diepte in. Wat ik wel grensverleggend vond, was het lig-concert rondom de bekende dirigent Philip Glass.

Zijn muziek werd drie uur lang gespeeld op een vleugel en je mocht er in je slaapzak omheen liggen. Dat was een bijzondere ervaring.

Anders dan anders.”

Femke Teussink

Marloes Rodriguez (36 jaar) “Die denkt zeker dat ‘ie van televisie’ is” “Ik ben styliste van beroep. Dat vind ik ook een vorm van kunst. Mensen zo stylen dat ze zelfbewust en zelfverzekerd de wereld tegemoet treden. Ik ken alle styling-regels, maar de persoonlijkheid van mensen is mijn inspiratiebron en dan kan ik die regels zo weer overboord gooien. Veel vrouwen laten zich nog steeds leiden door onzekerheden.

Gelukkig krijgt de beweging ‘body positivity’ steeds meer voet aan de grond. Hier in Twente zijn we al snel van ‘doe maar normaal’. Als je wat aparts aantrekt, hoor je al snel: “Die denkt zeker dat ‘ie van televisie is”. In de stad Enschede zie ik al veel meer verschillende stijlen. Mensen durven hier wat meer.”

23

Anders denken ‘Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg’ is een veel gebezigde uitspraak.

Toch kent iedereen situaties waarin oplossingen en ideeën worden tegengehouden met het dodelijke “oh maar dat hebben we eerder geprobeerd en dat werkte niet”. Hoe lukt het je toch om nieuwe wegen in te slaan en soms onorthodoxe oplossingen te kiezen?

Bij een probleem of een uitdaging wordt meestal in een rechte en vertrouwde weg gedacht naar een oplossing. Komen we in dat denkproces (ogenschijnlijke) hobbels tegen, dan wordt de route meestal snel verworpen. Al in de jaren ’80 bedacht de Britse psycholoog Edward de Bono een alternatief: ‘lateral thinking’. Het is een vorm van creatief denken waarbij je toch doorgaat op de ingeslagen weg, vanuit de gedachte: ‘stel dat het wél kan’. De Bono moedigde mensen aan om het verschil tussen goed en fout te laten varen, vrij te associëren en nieuwe niet-relevante informatie te verwelkomen. Door het vanzelfsprekende te vermijden, boek je vooruitgang.

Het omdenken bestaat in de basis uit twee stappen: 1. D econstrueren: je maakt van een probleem een feit (het is wat het is, vergeet wat het zou ‘moeten’ zijn) en accepteert deze realiteit; 2. C onstrueren: je kijkt naar een feit en bedenkt wat je daarmee zou kunnen doen; je transformeert de situatie tot een nieuwe mogelijkheid.

In Nederland is regisseur/schrijver Berthold Gunster een bekende anders-denker. Hij introduceerde het ‘omdenken’, waarbij je denkt in mogelijkheden in plaats van problemen. Je kijkt hierbij naar de werkelijkheid zoals die is en gebruikt “de energie van het probleem” voor iets nieuws.

Meer informatie: omdenken.nl.

Op het YouTube-kanaal van Omdenken vind je bovendien veel instructiefilmpjes en voorbeelden.

Omdenkclinic Tijdens Cultuurcongres Overijssel 2018 gaven Pepijn Lagerwey en Joop Bonekamp van ‘Ja-maar Omdenken’ een korte clinic van 40 minuten. Hierbij konden deelnemers kennismaken met het verschil tussen ja-maar-denken en ja-en-denken.

“Niemand wilde het lezen totdat ik er ‘vertrouwelijk’ op zette”

Tikkie Eind 2015 onderzocht een klein team van ABN AMRO samen met studenten wat de gevolgen zouden zijn van het IBAN-nummer.

De meeste mensen kunnen zo’n lang nummer niet onthouden, laat staan dat van hun vrienden. Wanneer levert dat problemen op?

Bij het onderling verrekenen van bedragen nu bijna niemand nog contact geld op zak heeft. De bank ontwikkelde dus een app die dat probleem heeft opgelost. Dat werd Tikkie, de app die inmiddels door ruim 3 miljoen mensen wordt gebruikt! (bron: de ondernemer)

24

OM NEKNE

D

“Een afspraak die je niet in je agenda hoeft te zetten is pas belangrijk” 3. Voelmuseum

Voorbeelden van grensverleggend denken 1. Leesschuld Kinderen lezen minder en minder en gebruiken voor alles de smartphone. Bibliotheken doen hun uiterste best jonge lezers aan zich te binden, voor onder meer het gebruik van educatief materiaal. De boetes bij te laat inleveren werken alleen weinig motiverend. In Los Angeles bedachten ze iets slims: kinderen lezen daar hun schuld weg! Elk uur lezen telt als vijf dollar. Ze kunnen in de bibliotheek lezen en geven bij een medewerker aan wanneer ze beginnen en stoppen. Het initiatief is een groot succes en valt zeer zeker ook in de smaak bij de ouders. (bron: omdenken.nl)

2. Succesflop Tot de Olympische Spelen van 1968 in Mexico-Stad gebruikten hoogspringers de rolsprong (duik voorover) om over de lat te komen. Ze kwamen over de twee meter maar de limiet leek bereikt. De Amerikaanse atleet Dick Fosbury deed tijdens die bewuste Spelen iets nieuws: hij draaide zijn lichaam na de afsprong en ging ruggelings over de lat. Een nieuw Olympisch record was een feit: 2,24 meter! Mooie bonus: de sprong kreeg de naam de ‘Fosburyflop’. (bron: Paul Arden, Whatever you think, think the oppposite)

Naar een museum met kinderen, leuk! Of toch niet?

Het kan behoorlijk stressvol zijn als kinderen de (natuurlijke!) neiging hebben overal aan te zitten.

Niet fijn voor ouders, maar ook niet voor musea die trots zijn op hun kostbare collectie. In Philadelphia accepteerden ze de neiging van bezoekers om dingen aan te willen raken. Ze maakten er zelfs hun kracht van! In ‘Please Touch Museum’ richt men exposities in waarbij het juist de bedoeling is dat bezoekers dingen aanraken. (bron: omdenken.nl)

4. Vertelroute Een tijdje geleden werd er in Tiel een nieuw woningcomplex feestelijk geopend. De organisatie wilde de opening combineren met een symposium.

Probleem: een geschikt conferentieoord lag op drie kilometer afstand. Eerst werd gedacht in vervoersoplossingen: bussen huren, mensen een fiets geven, carpoolen. Totdat de verplaatsing als mogelijkheid werd gezien. Het idee ontstond voor een rondwandeling met vertellers onderweg.

Een groot succes, de wandeling werd zelfs te kort bevonden! (bron: managementissues.com)

25

Marijke Kijk in de Vegte

Grensverleggend

Community-project Iepen Doar(p) opent Friese voordeuren

Iedereen heeft een waardevol verhaal te vertellen Een foto met daarbij een geluidsfragment van twee minuten. En dat 129 keer. Dat is waar het Friese online project Iepen Doar(p) (‘open deur’ of ‘open dorp’) uit bestaat. Maar het is veel meer dan dat. Het opende bijna alle deuren van het Friese dorp Feanwâldsterwâl en leverde kwetsbare en intieme fragmenten op. “Eén van de mooiste complimenten kwam van een luisteraar die er van overtuigd was dat hij naar bewegend beeld had zitten kijken.

Dat is precies wat we hebben beoogd”, zegt journalist en initiatiefnemer Sjoerd Litjens.

26

Een van de eerste grenzen die Sjoerd tijdens het maken van Iepen Doar(p) tegenkwam, bepaalde direct de slagingskans van het hele community-project: “De drempel van een huis is een grens, hoewel dat in de stad wat meer geldt dan in een dorp”, constateert hij.

“Door de tijd te nemen en goed uit te leggen wat ons plan was, hebben we vrijwel alle dorpsbewoners zover gekregen dat ze mee wilden doen.” Toch heeft Sjoerd ervoor gewaakt mensen niet tegen hun zin het project in te trekken. “Als journalist heb je een morele verantwoordelijkheid ten opzichte van de geïnterviewde. Het stond voor ons vast dat we de mensen recht wilden doen. Dat betekende ook dat we de nodige nazorg hebben verleend. Met name bij emotionele items belden we altijd even op om na te praten.”

Taal zit diep “Op persoonlijk vlak moest ik wel een taalgrens over. Als kind woonde ik van mijn zesde tot mijn achttiende in Feanwâldsterwâl, maar Fries spreken deed ik destijds zelden. Als ‘nieuwkomer’ in het dorp spraken mensen toen Nederlands met me. De noodzaak om Fries te spreken was er niet. Met Iepen Doar(p), 22 jaar later, was de noodzaak er wel. Ik dwong mezelf om Fries, de moedertaal van de meeste dorpsbewoners, te spreken. En dat bracht me veel dichterbij de mens en zijn of haar verhaal. Het leerde me ook dat taal veel meer is dan alleen de woorden.

Het is bij het Fries zo belangrijk om de nuances en understatements te begrijpen. Als je daarvoor openstaat, krijg je veel terug.”

Eindeloze discussies Sjoerd en zijn team namen per huishouden twee tot drie uur aan materiaal op. Dit brachten ze terug tot geluidsfragmenten van ruim twee minuten. “Binnen het team hebben we veel discussie gehad over de lengte van de audioclips. We wilden een breed publiek bereiken, en daarom moesten de fragmenten relatief kort zijn. De gemiddelde kijktijd van een video op internet was in 2014 nog 2.23 minuten. Inmiddels is dat minder dan een minuut. Na publicatie van alle 129 items, weten we dat vele duizenden mensen uit 73 verschillende landen gemiddeld 3.23 minuten naar de items van Iepen Doar(p) hebben geluisterd. Dat is dus bijna twee portretjes per persoon.”

Slow journalism “Met Iepen Doar(p) wilde ik een andere kant van de journalistiek laten zien. Een trage, meer genuanceerde kant, waarin niet de uitzondering het verhaal dicteert, maar het alledaagse. En waarbij ieders verhaal even belangrijk is. Nieuws is vaak zo gemaakt dat we het makkelijk kunnen consumeren. In hapklare brokken krijgen we het opgediend. Ik snap dat dat soms nodig is, maar veel wijzer word ik er zelf niet van.”

Bûtenlân Sjoerd zou een zelfde project graag herhaald zien over de grens. “Ik ben heel benieuwd hoezeer de persoonlijke verhalen van bewoners van een klein dorp elders in Europa overeenkomen of verschillen met die in Feanwâldsterwâl. Maar ik zie mezelf dat niet doen. Je moet tenminste de taal spreken van de locals om bij de verhalen te komen die van waarde zijn. Ik ben dus op zoek naar een soort ‘Sjoerd’ in het buitenland. Inmiddels heb ik contact met radiomakers in Baskenland en Ierland, dus wie weet.”

Sjoerd Litjens is momenteel woonachtig in Zwolle.

Gemeenschapzin Iepen Doar(p) is een alternatief onderzoek naar gemeenschapszin, een veranderend begrip in een samenleving die almaar globaler, individualistischer en digitaler wordt. Dit community-project laat zien dat iedereen een bijzonder, ontroerend en waardevol verhaal te vertellen heeft. Doel van het project is om door het delen van de verhalen, het onderlinge begrip in het dorp groter te maken en de bestaande gemeenschapszin te versterken.

Op de website iependoarp.eu zijn alle 129 portretten te bekijken en beluisteren.

Ook verscheen er een bijbehorend boek, met daarin alle foto’s van het project en verhalen van de makers.

27

Expeditie Havenkwartier

Springlevend stukje Deventer waar veel kan en mag!

Het Cultuurcongres 2018 ‘Over grenzen’ streek dit jaar neer in het karakteristieke Havenkwartier in Deventer. Hier komen industrieel erfgoed, creatieve ondernemers, kunst en cultuur en horeca samen. Er is veel ruimte voor pionieren en experimenteren.

Een gebied waar het heerlijk wonen en werken is. “In 2002 durfde je hier ’s nachts nog niet over straat hoor”, lacht Marije van der Sande, een van de eerste kunstenaars die er settelde. “Maar door de jaren heen werden de ratten vervangen door de mensen, de doeners. Nu is het een springlevend stukje Deventer vol talent en kwaliteit!”

Femke Teussink

28

We doen het toch “Je vindt hier waardevolle verbindingen. Toen wij in 2002 het atelier van TAMTAM Objektentheater opbouwden, konden we de samenwerking goed gebruiken. Voor allerlei klusjes, zoals achterdoeken schilderen en geluidsopnames maken, konden we ‘Havenkwartierders’ inhuren. Voor ons werkte dat heel prettig; allerlei creatieve en capabele mensen op steenworp afstand. Dat maakt dit gebied veelzijdig.

En iedereen is ook lekker eigenzinnig. Mag iets eigenlijk niet, doen we het toch, dat gevoel.”

Mooie anekdotes

Marije nam deelnemers van het congres mee op een Havenkwartier Expeditie, want “je kunt niet één beeld schetsen van dit gebied, je moet het ervaren. De ruim 90 ondernemers die er nu zijn gevestigd, herkennen allemaal nog wel de ‘vibe’ die vanaf het begin rondwaarde: in dit gebied kan en mag veel. Al vanaf het begin kijken we eerst naar wat we al hebben en wat we ermee kunnen. Die grondslag is onze sterkste troef.

Goed voorbeeld is de silo die er stond. Die is getransformeerd tot een éénkamerhotel (Lucy in the sky).”

“Als expeditieleider heb je hier veel ingrediënten die kleur geven aan je verhaal. Je kunt op elke hoek wel stilstaan voor een mooie anekdote. Bij de Space Cowboys bijvoorbeeld, wat vroeger machinefabriek Eijsink was. Alles was zwart in dat gebouw. Voor de expositie ‘Define yourself’ maakte Suzan Drumnen er ooit een groot rozet met glinsterende stenen.

Dat contrasteerde zo mooi. Een van de kapiteins van de boten die tijdens exposities in de Haven publiek vervoerde, raakte er emotioneel van. Hij had niks met kunst, maar stofte dit kunstwerk trouw af. En stuurde iedereen erheen die bij hem in de boot zat. Laatst zat er een oud mannetje in een van mijn rondleidingen.

Die had hier als jong jochie nog schepen staan laden en lossen. Die man ga ik dan meteen uithoren voor mooie geschiedenisfeitjes.”

Femke Teussink

Han is vrijwilliger bij het SIED (Stichting industrieel erfgoed Deventer). Hij weet enorm veel over de geschiedenis van het gebied. En vertelt daar graag over. Han woont in het brugwachtershuisje dat er al in 1928 stond. sied.nl

29

Centrum van de landbouw

Kunstmest op de broedplaats

“Het was ooit een buitendijks industrieterrein.

Er zaten veertien bedrijven, maar om de zoveel tijd liep het hier onder water. Bovendien was het crisis in de jaren 30. Het bedrijfsleven kwam daardoor niet echt op gang. Na de tweede wereldoorlog zorgde de Marshallhulp voor de wederopbouw. Ingenieurs van Witteveen + Bos uit Deventer werden gevraagd voor het ontwerp van de Prins Bernhardsluis om de IJssel een beetje te temmen. En er werd een tweede havenarm gegraven. Toen kwamen er veel meer bedrijven. We waren op een gegeven moment zelfs de vierde binnenhaven van Nederland. Deventer was natuurlijk een groot landbouwgebied: graan, bonen en veevoer. Vandaar dat er zoveel silo’s op het terrein staan.”

Eind vorige eeuw verdween de bedrijvigheid en werd het een leegstaand gebied. Totdat de kunstenaars kwamen. Zij hebben echt elke vierkante meter gefertiliseerd, er als het ware ‘kunst’mest op gegooid.

Ook de provincie heeft er geld ingestoken. Het werd een echte kunstbroedplaats, maar zoals dat vaak gaat: nu komen ook de partijen met meer geld op dit interessante gebied af. De vastgoedjongens. Dat is een logische ontwikkeling, maar een beetje zonde van het rafelrandje vind ik het wel.”

“Wij hebben er met ons atelier 15 jaar ‘gewoond’.

Vijftien jaar lang maakten we hier voorstellingen.

En we hadden de mogelijkheid om ze voor het publiek uit te proberen voordat ze de wereld in gingen. Het was een essentiële periode in onze ontwikkeling. Nu zijn we verhuisd. Maar niet te ver weg. We werken nu aan de overkant van het water. Weer op een soort ontwikkelingsterrein. Dat past blijkbaar bij ons!”

Femke Teussink

Wie wonen en werken er?

Kleine greep uit de bewoners: kunstenlab, DOK H2O, Space Cowboys, Femke Teussink Fotografie, Studio Groen + Schild, Theater Gajes, Theaterschip, Bureau Beeldtaal, en vele anderen.

Havenkwartierdeventer.com

30

“Kunstenares Elise van der Linden werkt samen met haar man, kunstenaar Dirk Zegel, in hun atelier in het Havenkwartier.

“Het Havenkwartier heeft altijd creatieve mensen met mooie plannen aangetrokken. Voorheen vooral kunstenaars die afkwamen op goedkope atelierruimtes. De gemeente gaf het gebied in 2012 een commerciëlere inslag. Ik vind het wel jammer dat er toen een aantal kunstenaars is weggegaan door de hogere huurprijzen, maar er zijn ook weer veel creatieve mensen voor teruggekomen. Ik loop regelmatig een rondje over het terrein en waai dan even binnen bij andere kunstenaars en ondernemers voor een kop koffie en een praatje. Het is boeiend te zien waar anderen mee bezig zijn. In 2012 begonnen we met de rigoureuze verbouwing van ons eigen kale pand. In drie jaar tijd toverden we het om tot een heerlijke atelierruimte en inmiddels zijn we daar ook de officiële eigenaren van. De industriële constructie met zijn metalen spanten en pure materialen vind ik nog altijd inspirerend. Dat strakke lijnenspel is bijvoorbeeld goed terug te zien in mijn sculpturen van gips en metaaldraad.”

Frank Hulscher is mede-eigenaar van Fooddock, de foodhal die sinds november 2015 is gevestigd in de zwarte silo in het Havenkwartier. Fooddock biedt plaats aan tien verschillende keukens en werd uitgeroepen tot Deventer Starter van 2016.

Femke Teussink

“Op de Fooddockviltjes staat: ‘mooie maaltijden deel je’. Delen is een belangrijk thema voor ons.

In de kenmerkende zwarte silo bieden we kleine ondernemers de kans hun krachten te bundelen en samen gasten te verleiden met pure en goede gerechten. We vinden het belangrijk dat onze ondernemers hun kennis en ervaring met elkaar delen. Bij ons hoef je geen chique toestanden te verwachten, maar scharrel je lekker rond tussen de verschillende keukens. Die laagdrempelige sfeer zorgt ervoor dat we allerlei soorten klanten aantrekken; van lokale kunstenaars en zakenlui tot gezinnetjes en daggasten. Sinds twee jaar organiseren we rond kerst het evenement ‘Eten voor een ander’, waarbij we een avond met eten, muziek en gezelligheid aanbieden aan mensen die dat zelf niet kunnen betalen. Het voelt goed dat we ons succes als ondernemers op die manier ook met anderen kunnen delen.”

31

Grensverleggend

Wees alert op de kleinste signalen

Welk beeld straal jij uit als intercultureel wezen?

Yulia Dudnik is gespecialiseerd in interculturele communicatie. Zij geeft daarover les aan Saxion Hogeschool. Haar visie op interculturele gevoeligheid is niet los te koppelen van haar eigen multiculturele achtergrond. De van oorsprong Russische pianiste en bedrijfskundige verhuisde op haar achttiende vanuit haar geboortestad Moskou naar Enschede. Daar rondde zij studies klassieke piano aan het conservatorium en bedrijfskunde aan de Universiteit Twente af. Tijdens haar workshop op het Cultuurcongres 2018 leerde zij deelnemers hoe zij succesvol intercultureel kunnen communiceren.

“Of je succesvol bent in interculturele communicatie hangt af van jouw persoonlijkheid en culturele achtergrond. Maar ook je motivatie om de ander te willen begrijpen, en je vermogen tot aanpassen spelen een grote rol. We hebben allemaal een perceptie van andere culturen. Door die perceptie houden we zaken begrijpelijk voor onszelf. Het blijkt best lastig om een ingenomen perceptie te veranderen. Goed luisteren naar een ander, kan daar bij helpen. Daarom is mijn eerste advies meestal: luister met alles wat je hebt; met je oren en je ogen. Luister naar de woorden, kijk naar het non-verbale. Zorg dat je de kleinste signalen opvangt; hoe snel en met welke intonatie iemand spreekt, hoe het oogcontact verloopt, hoeveel tijd iemand aan zijn verzorging en kleding heeft besteed.

Dat kan je allemaal helpen om de ander te begrijpen.”

Interculturele gevoeligheid trainen “Luisteren is best moeilijk, zeker voor Nederlanders.

Wij zijn erg doel- en taakgericht, heel efficiënt. We zijn daardoor geneigd te handelen aan de hand van voorbarige conclusies. Gelukkig kan je jezelf prima trainen in goed luisteren. En daarvoor hoef je echt niet ver weg. Begin maar gewoon met goed te luisteren naar de mensen om je heen. Ik ben ervan

32

overtuigd dat bijna iedereen dagelijks bewust of onbewust intercultureel communiceert. Het gebeurt namelijk niet alleen tussen mensen uit verschillende landen. Ook die vriend die vroeger met zijn ouders als Yehova’s getuigen langs de deuren ging, kan je voor communicatieve uitdagingen plaatsen.”

Interculturele wezens “Je straalt natuurlijk zelf ook een beeld naar buiten toe uit. Het is belangrijk je eigen profiel te kennen. Door na te denken over je eigen ideeën, uitgangspunten en voorkeuren, krijg je inzicht in het imago dat jij laat zien als intercultureel wezen aan anderen. In mijn workshops laat ik deelnemers bijvoorbeeld hun profielen met elkaar vergelijken.

Het is goed te beseffen dat zelfs binnen een groep gelijkgestemden verschillen in culturele achtergrond kunnen bestaan. Ik gebruik kennis uit het werk van Fons Trompenaars om vervolgens de vertaalslag te maken van het beeld dat mensen laten zien naar de manier van communiceren met elkaar. Ik merk dat mensen dat veelal echte eyeopeners vinden.

Communicatie met anderen vereist een voortdurende alertheid. We moeten daarvoor allemaal een soort gevoeligheid ontwikkelen!

Top 10 tips 1. Word je bewust van je eigen culturele achtergrond, persoonlijkheid en perceptie door het opstellen van een persoonlijk profiel.

2. Verdiep je in de relevante theorie over (interculturele) communicatie om beter voorbereid te zijn.

3. Probeer zo snel mogelijk de taal van de ander te beheersen.

4. Word niet gemakzuchtig en wees je ervan bewust dat er geen kant-en-klare oplossing bestaat.

5. Wees je ervan bewust dat ‘tolerantie’ een werkwoord is en om een actieve houding en aanpak vraagt.

6. Bedenk van tevoren een paar dingen om het ijs te breken voor als de ander minder gemotiveerd is om te communiceren.

7. Zoek in je directe omgeving actief naar uitdagingen om regelmatig je interculturele gevoeligheid te trainen.

8. Leer luisteren: let zowel op verbale als op non-verbale communicatie.

9. Wees relatiegericht: laat zien dat je de ander ziet en wilt begrijpen.

10. Zorg dat het geen moetje wordt. Interculturele communicatie is een uitdaging, geen probleem dat opgelost moet worden.

33

Grensverleggend

Schatgraven naar ‘niet herkende-kennis’ met de TINO-methode

Valerie Spanjers

Maya presenteerde op het Cultuurcongres 2018 en al eerder bij o.a. TEDx en NRClive.

In haar presentatie beschreef ze wat de kernelementen van de methode zijn en hoe je deze kunt toepassen in het culturele domein.

Meer informatie: humints.com

34

‘Niet herkende-kennis’, dat is het goud waar de niet-technologische innovatiemethode TINO van het bedrijf HUMINT Solutions naar graaft. En de schatgravers die zich deze methode hebben eigengemaakt, gaan door het leven als ‘kennisdetectives’. Maya Lievegoed (30) staat sinds drie jaar aan het hoofd van de Europese tak van HUMINT. “De methode lost vraagstukken op door in gesprek te gaan met mensen waarvan je niet verwacht te kunnen leren. Juist bij die mensen zit een enorme schat aan ‘verstopte’ informatie die zij vaak belangeloos met je willen delen. Door kunstenaars (in spe) deze innovatievaardigheden te leren, benut je hun voorstellingsvermogen en worden ze breder inzetbaar, ook in het bedrijfsleven.”

“De manier waarop je van anderen leert, wordt beïnvloed door je beeld van hun expertise en die van jezelf. Je gaat ervan uit dat een specialist alles over een bepaald onderwerp weet, en bent geneigd bij zo iemand aan te kloppen als je meer wilt weten. Met TINO beginnen we juist niet bij de specialisten, maar bij mensen waarvan je niet direct verwacht dat die relevante kennis bezitten. Denk bijvoorbeeld aan de buschauffeur die al dertig jaar op dezelfde route rijdt.

Hij is ‘herkend’ in zijn rijvaardigheden, maar weet onbewust ook veel over de regionale modetrends die zich in de loop der jaren voordeden in de buurten waar hij doorheen rijdt. Bij elk vraagstuk vinden wij deze niet-herkende kennis door systematisch te bepalen wie onbewust relevante kennis bezit én daar zo min mogelijk belang bij heeft.”

Onaangeroerde kennis op leeftijd “We passen TINO toe in verschillende domeinen, zoals de zakenwereld, de publieke sector, de gezondheidszorg, in het onderwijs en in de culturele sector. Een interessante case is bijvoorbeeld de vraag van de gemeente Arnhem: ‘hoe kunnen wij ons budget voor kunst en cultuur het beste investeren, zodat het ook ten goede komt aan andere domeinen?’. Het ligt voor de hand om het gesprek aan te gaan met de museumdirecteur. Wij kozen onder andere voor de directeur van een plaatselijk woonzorgcentrum. Hij is namelijk de toegangspoort tot tweehonderd ouderen, die allemaal zicht hebben op wat cultuur voor hen in de jaren heeft betekend.”

Vrijheid in denken “In ons Old-School programma leren wij deelnemers de TINO-methode zelf toe te passen. Onze kennisdetectives-in-opleiding gaan onder meer in gesprek met zorgvragers, omdat hun kennis door een beperking of ziekte vaak minder toegankelijk is. Voor onze deelnemers vormt deze doelgroep daardoor

een interessante uitdaging om niet-herkende kennis te leren achterhalen. Het mooie is dat er direct een win-winsituatie ontstaat; onze cursisten leren onze innovatievaardigheden en de zorgvrager voelt zich van meerwaarde, doordat wij hem nodig hebben.”

“We zien dat twee groepen de vaardigheden snel oppikken: jongeren en (toekomstig) kunstenaars. Ze hebben een bepaalde vrijheid in hun denken en ze zijn minder gevormd door kaders, processen en efficiëntie.

Dat biedt andere perspectieven. Inmiddels hebben al veel studenten van kunstacademie ArtEZ in Arnhem meegedaan met het Old-School programma.”

“Mensen hebben vaak onbewust ‘verstopte’ kennis, die ze belangeloos willen delen” Kennisdetective-skills “Ons programma zou kunnen bijdragen aan een oplossing voor de uitdaging waarvoor de culturele sector staat. Voor iemand die afstudeert aan de kunstacademie is de kans om rond te komen van zijn kunst niet groot. Het aanleren van kennisdetective-skills zou in mijn ogen een mooie manier zijn om de kracht van het kunstenaarschap op een bredere manier in te zetten dan alleen bij het maken van kunst. Door hen de TINO-vaardigheden bij te brengen, kunnen kunstenaars hun kadervrije denken inzetten bij innovatieprocessen van bedrijven en bij het oplossen van vraagstukken van overheden. Het mooie is, dat kunstenaars niets hoeven mee te brengen, behalve hun natuurlijke capaciteiten.”

Old-School musea “Het zou mooi zijn als het gebruik van niet-herkende kennis gemeengoed wordt en er in elke stad een Old-School is om de benodigde vaardigheden te leren.

“Ook willen we graag Old-School musea opzetten met de verhalen van deelnemende zorgvragers.

Zo krijgen zij de erkenning die ze verdienen en kunnen de deelnemers en bezoekers innovatievaardigheden oefenen. De gemeente krijgt een interessant regionaal museum en voor de zorginstellingen halen we de samenleving naar binnen!”

35

Creatieve denkmethodes Bij creatief denken bekijk je situaties of problemen vanuit een nieuwe invalshoek. Met als gewenste uitkomst: originele oplossingen, die ook nog eens bruikbaar zijn.

Niet bij iedereen borrelen de ideeën spontaan op, ook niet in de culturele sector. Maar creativiteit kun je zeker leren en ‘uitlokken’.

Creatieve ideeën kunnen tot stand komen via het bewust anders ordenen van informatie, zoals je kunt lezen op pagina 24 en 25. Of via ‘vrijere’ technieken, zoals brainstormen.

Mindmappen Een visuele manier om in je eentje of samen te brainstormen.

• Neem een groot wit vel papier • Zet in het midden het woord dat de kern vormt • T eken daar omheen takken/kromme lijnen naar andere relevante woorden (op basis van je analyse/research en associaties) • En nog meer takken naar steeds één begrip/associatie •O nderstreep of markeer de woorden met de meeste verbindingen • I s er een rode draad? Of zijn er meerdere?

Welke ideeën komen bovendrijven?

•V oeg vooral tekeningen, plaatjes en symbolen toe aan je mindmap •M et kleuren kun je samenhang, nadruk en structuur aangeven

Met de klok mee

Substituut

Door ideeën te combineren, ontstaan weer nieuwe mogelijkheden.

• Neem een groot wit vel papier • Noteer kort probleem/vraag in het midden • Teken er een grote cirkel omheen, met de uren van een klok • Noteer aan de hand van een brainstorm 12 ideeën rondom de klok, bij elk uur één • Gooi een dobbelsteen voor idee 1 en twee dobbelstenen voor idee 2 • Maak een nieuw idee door deze twee te verbinden

Perfect voor als je vastloopt in je brainstorm, of extra mogelijkheden wilt verkennen.

•V ervang je oorspronkelijke onderwerp (bijvoorbeeld: de promotie van een nieuwe expositie) door een totaal ander onderwerp (bijvoorbeeld: de introductie van een nieuwe aardappel) • J e kijkt wat dit voor invalshoeken oplevert: waar komt dit product vandaan, wat is het onderscheidend vermogen, waar is het te koop, hoe wordt het verpakt, hoe wordt het gepromoot, et cetera.

•K un je aspecten van deze brainstorm gebruiken voor jouw eigenlijke onderwerp? (bijvoorbeeld: aandacht voor de oorsprong, promotioneel benutten van het transport, product tastbaar maken)

36

Hindernisspringen Bij een groter of ingrijpender idee is het slim om een ideaal scenario uit te denken door mogelijke ‘hindernissen’ te bedenken.

• Beschrijf op een vel je probleem/vraag en teken een lange horizontale (tijd)lijn • Beschrijf rechts de ideale situatie/perfecte scenario met zoveel mogelijk details (bijvoorbeeld: Festival x: alle 5.000 kaarten zijn uitverkocht, de horeca-omzet is met 25% verbeterd, de landelijke pers heeft erover geschreven en de bezoekers waarderen festival met een > 8,5) • Bedenk welke hindernis je als eerste kunt tegenkomen en noteer die helemaal links (bijvoorbeeld: het programma is niet onderscheidend en te laat bekend) • Brainstorm over het overwinnen of omzeilen van deze hindernis (noteren) • Bedenk steeds nieuwe hindernissen en oplossingen • Er ontstaat een routekaart voor een ideaal scenario

Niet vergeten: ordenen Hopelijk heeft je brainstorm veel nieuwe ideeën en mogelijkheden opgeleverd. Zaak is dan om te ordenen.

Wat zijn hoofd- en bijzaken? Wat is bruikbaar, haalbaar, interessant? Handig hulpmiddel is de matrix van het Centrum voor de Ontwikkeling van het Creatief Denken (COCD):

(nog) niet realiseerbaar

Gele ideeën -

ideeën voor de toekomst uitdagingen, dromen rode ideeën voor morgen visiebepalend richtinggevend

How? realiseerbaar

Blauwe ideeën -

Rode ideeën

makkelijk door te voeren voorbeelden beschikbaar weinig risico veel draagvlak weinig inspanning

-

innovatieve ideeën patroondoorbrekend opwindende ideeën onderscheidend geven energie

Now. gewone ideeën

Wow! originele ideeën

Brainstormen: alleen of samen?

Uit menig wetenschappelijk onderzoek is gebleken: mensen zijn creatiever en productiever in de privacy en vrijheid van hun eigen omgeving, zonder collega’s, zonder prikkels en zonder onderbrekingen. Een brainstorm in je eentje zou je dus verder brengen dan in een team. Maar een groepssessie heeft weer andere voordelen, zoals binding en gedeeld ‘eigendom’ van een nieuw idee. Aan jou de keuze! Of: doe het beide en kijk wat het oplevert!

Bronnen: cocd.nl, frankwatching.nl en de box ’75 technieken voor creatief denken’ (Booreiland / Bispublishers)

37

Inspiratiesouvenir

Kees de Groot Creative Director GOGBOT festival, TEC ART Rotterdam, Twente Biënnale en nachtburgemeester van Enschede Inspiratie opgedaan in het buitenland?

Welk souvenir heb je meegenomen en staat symbool voor jouw artistieke proces?

“Ik kocht dit stuk chocolade met deze bijzondere verpakking in Miami. Het is een metafoor voor de acute toestand waarin onze planeet zich bevindt.

Er ontstaat tweespalt en dat is gevaarlijk voor de stabiliteit van de democratie. Vooroordelen, conflicten, zwarte piet discussie, Brexit, journalisten in de gevangenis, nationalisme... en we oordelen vaak zonder goed geïnformeerd te zijn. Het is juist aan ons kunstenaars om dat aan het licht te brengen!”

“Ik reis graag. Het uitwisselen van informatie en het ervaren van andere culturen verrijkt ons. Het is cruciaal om open te staan voor andere smaken, kleuren en invalshoeken. De wereld is van ons allemaal en wie op een eiland blijft zitten, beperkt zich enorm. Op de laatste Twente Biënnale (met het thema Identifying Europe) lokten we hierover het debat uit. Wat is dan precies een Europeaan, Nederlander, Overijsselaar, Zwollenaar...? Als we dat in hokjes zien, remt dat onze tolerantie. Daar moeten we nu echt mee oppassen!” planetart.nl

38

Femke Teussink

“Miami kent de wijk Wynwood. Twintig jaar geleden was dat een ‘no-go-area’. De wijk werd ingenomen door krakers en later door kunstenaars. Alle vierkante ‘miles’ zijn daar in de loop der tijd beschilderd. Met de meest fantastische voorstellingen van bewoners. Dat deed de wijk transformeren tot een toeristische attractie. Wie street art wil zien, gaat hier naar toe. De kunst heeft daar inmiddels een enorme economische spinoff. Dat wilde ik onderzoeken om inspiratie op te doen voor onder meer de ‘interactive playground’ die we op het Stationsplein in Enschede aan het realiseren zijn.”

“Het is juist aan ons kunstenaars om dat aan het licht te brengen!�

39

Femke Teussink

Inspiratiesouvenir 40

Peter Blom a.k.a. Delic Muzikant, producer, kunstschilder, schrijver “In 2008 maakte ik een wereldreis en afgelopen jaar ben ik weer teruggegaan naar Hongkong.

Deze stad -gebouwd tegen een berg- is net een openluchtmuseum. Het is oud-Europese bouwkunst gecombineerd met de Chinese wolkenkrabbergekte.

Ik schilder ook best vaak surrealistische straatbeelden. De gekleurde neonlichten die je overal omringen, inspireren mij enorm en vind je dus ook terug in mijn laatste multidisciplinaire kunstproject Kidnap At The Noodle Shop.”

“Kidnap At The Noodle Shop bestaat uit acht nummers, acht schilderijen en acht verhalen, samengebracht in een uniek gelimiteerd boek over het project. Live is het project vertaald naar een prachtige visuele show met een paar van Nederlands beste muzikanten, zoals toetsenist Niels Broos en saxofonist Benjamin Herman. Het verhaal gaat over een kunstenaar die in nachtelijk Hongkong achterna gezeten wordt door de belastingdienst. Een tikje autobiografisch dus.”

“Ik kom uit de muziekwereld. De laatste jaren heb ik mezelf geleerd hoe te schilderen en te schrijven.

De technieken onder de knie te krijgen. Maar niet voor ‘erbij’. Ik wilde beide kunstdisciplines op een kwalitatief hoog level beheersen voordat ik ermee naar buiten kwam. “ “Deze oordopjes zijn de basis van wat ik doe. Als ik muziek luister, word ik daarmee een andere wereld ingetrokken. Zelfs toen ik na mijn wereldreis op het matje moest komen bij de Belastingdienst, gaven die dopjes me even een welkome andere bril op de werkelijkheid. Je hoeft maar een melodie te horen en je zit zo weer in ‘Lord of the Rings’ bijvoorbeeld. Ik vond dat een tof gegeven en ben dat verder gaan uitwerken. Hoe kan ik die beleving nog extremer maken? Hoe kan ik met muziek een eigen wereld schetsen in iemands hoofd? Dat was de basis voor de nieuwe weg die ik ben ingeslagen.”

Kidnap At The Noodle Shop werd gerealiseerd in samenwerking met de Provincie Overijssel en Hedon Productiehuis.

Inspiratiesouvenir

Erik-Jan Post

Directeur Theaterschip in Deventer “Deze tandenborstel staat voor opstand, onderdrukking, polarisatie, het verliezen van je geweten en je niet gehoord voelen. Het was één van de slechts drie rekwisieten in de voorstelling Extremities.

Een samenwerking met Theater im Fluss uit Kleef.”

(Voor de meest recente productie Boundless wonnen zij samen de Young Europe Award 2018. Zie ook pagina 48).

“Voor Extremities ondergingen deelnemende Duitse en Nederlandse jongeren een bizarre voorbereiding: 48 uur in een soort drilkamp. Vanaf welk moment zeggen mensen ‘tot hier en niet verder?’. Hoe ver laat je je meeslepen, tot het punt dat je zelf niet meer kunt nadenken? Hoe ver durf je te gaan als je nergens meer grip op hebt? Van deze method-acting-achtige voorbereiding is zelfs een documentaire gemaakt (Youtube).

Na die 48 uur hebben we met de jongeren de voorstelling Extremities bedacht. Het is nu twee jaar later, maar ze hebben het er nog steeds over.

‘Wanneer gaan we weer zoiets doen’, vragen ze.

Maar dit kun je maar één keer organiseren,” Voor mij voelt Extremities als een ‘once-in-a-lifetime’ productie. De totaalbeleving, hoe we het project hebben aangevlogen met de jongeren… Na een aantal optredens in Deventer en Duitsland werden we ook uitgenodigd in Brussel. Terwijl we aan het spelen waren, kregen we het bericht door van de aanslagen in de Bataclan in Parijs. Dat we zelf op dat moment ook in de ‘probleemzone’ van Brussel zaten, maakte ons optreden beladen. En dat zorgde bij ons weer voor een enorme ontlading op het eind. Ja, daar staat die tandenborstel dus allemaal voor.” theaterschip.nl

“Vanaf welk moment zeggen mensen: Tot hier en niet verder?”

Femke Teussink

41

Inspiratiesouvenir

Femke Teussink

42

Johanneke ter Stege Singer-songwriter en dichter “Ik vond de schelp op een hoge rots aan zee in Japan. Waarschijnlijk neergelegd door een zeearend die de inhoud heeft opgegeten. Ik moest met handen en voeten klimmen, dus toen ik deze schelp vond, moest ‘ie op de terugweg mee in mijn bikini. Ik voelde me net Madonna met haar punt-BH. Mijn nieuwste songtekst is geïnspireerd op de zee. Een liefde voor water heb ik altijd al sterk gehad, ook aan de IJssel, maar in Japan overspoelde mij de zee.”

“Ik heb er weken gekampeerd aan de kust.

Gesnorkeld en met eigen ogen gezien hoe het misgaat met onze onderwaterwereld. Via via kwam ik in contact met een Japanse kunstenaar en lid van Oceana, een organisatie die zich sterk maakt voor het behoud van het maritieme leven. Van hem kreeg ik de opdracht een song of gedicht te schrijven. Wellicht wordt het ten gehore gebracht op een internationaal congres.

Ik zie daarin een mooie kans. Sowieso was de hele reis naar Japan vol met ontmoetingen die precies pasten in het moment van mijn leven.

Alsof een hogere kracht mij stuurde.”

“De reis naar Japan was alsof een hogere kracht mij stuurde” “Mijn opa was Indisch en ooit krijgsgevangene in Japan. Voor mijn familie was het best spannend dat ik ging. Japan heeft in mijn familie geen goede naam. Maar ik geloof er niet in dat een volk of cultuur in zijn geheel slecht kan zijn. Ik wilde op zoek naar hoe de dingen nu zijn. Ik geloof dat mijn opa dat uiteindelijk mooi zou hebben gevonden. Voor mij is Japan magisch, poëtisch. Je loopt er als het ware in een gedicht rond. De rust en de sfeer van het landschap hebben mij geraakt. Die indrukken verwerk ik in mijn komende solovoorstelling ‘Muntjes duiken tussen de haaien’.” johanneketerstege.com

43

Van goede buren en verre vrienden Veel culturele instellingen en autonome kunstenaars werken samen met collega’s uit aangrenzende landen of zelfs nog veel verder weg. Het begint vaak met een samenwerking dichtbij huis – goede buren – die zich steeds verder uitbreidt.

Want goede buren trekken samen verre vrienden aan.

Duits-Nederlandse taNDem Onder de naam taNDem werken culturele instellingen uit Gelderland en Overijssel en partners uit Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen samen. Van 2018 tot 2020 voeren zij in gezamenlijke tandems jaarlijks kunst- en cultuurprojecten uit, waarbij alle uitingsvormen mogelijk zijn. Dit gebeurt aan de hand van wisselende jaarthema’s. In 2018 is het thema Thuis/Heimat.

Het project ‘Hier/Daar/Viceversa’ is een tekenuitwisseling over de grens van Danielle Spoelman (Enschede) en Wiebke Bartsch (Münster). De kunstenaars tekenen een object, elk uit hun eigen huis. Ook ruilen beide kunstenaars voor twee maanden van werkplek en tekenen zo de heimat van de ander. Parallel daaraan maken ze gezamenlijke tekeningen: de één maakt een tekening, die de ander bewerkt.

Danielle Spoelman: “Deze samenwerking is echt een feest! Het is heerlijk om je als kunstenaar zo’n lange tijd op één onderwerp te kunnen concentreren. De nauwe samenwerking met Wiebke vind ik inspirerend en stimulerend. Het afmaken van elkaars tekeningen levert een spannend spel op. Ik heb gemerkt dat het alleen werkt als je elkaar de ruimte geeft en elkaar wat gunt. We kenden elkaar van tevoren niet. Door op deze manier samen te tekenen leren we elkaar op een unieke manier kennen; we leren samen op een nieuwe manier over grenzen te kijken en te communiceren. In de praktijk blijken die grenzen helemaal niet zo belangrijk te zijn.

Er zijn verschillen, maar ook heel veel overeenkomsten. Wat me wel opvalt is dat er in Duitsland meer waardering voor kunst lijkt te bestaan dan in Nederland. In maart mogen we onze tekeningen exposeren in het klooster in het Duitse Gravenhorst. Daar zijn we uitermate enthousiast ontvangen!”

44

Op de hoogte blijven?

Volg de facebookpagina @HierDaarViceversa tandemkunst.eu

Orchestra LAB Het Orkest van het Oosten voert tussen 2017 en 2020 experimentele projecten uit om nieuwe publieksgroepen te bereiken. Hoe deze projecten er uit zullen zien, bepaalt niet de orkestdirectie maar dat doen musici uit het orkest en vertegenwoordigers van het beoogde publiek samen.

Het experiment is onderdeel van een door de EU gesubsidieerd project van zeven Europese symfonieorkesten dat in het najaar van 2016 van start ging.

Het orkest zoekt manieren om een groter deel van de samenleving bij klassieke muziek te betrekken.

Bovendien wordt in de experimentele projecten het traditionele business- en managementmodel van een orkest op zijn kop gezet: een aantal musici wordt projectleider en ontwikkelt innovatieve muzikale producties in intensief contact met vertegenwoordigers van lokale publieksgroepen.

Toonaangevende Europese orkesten werken dus samen in een soort ‘laboratorium voor orkestexperimenten’, genaamd European Orchestra LABoratory (EO-LAB). Met het laboratorium willen de partners (onder meer Odense Symfoniorkester, Tonkünstler Orchester Niederösterreich en BBC Philharmonic) de zoektocht naar nieuwe formats en nieuw publiek in een stroomversnelling brengen.

De kennis en ervaring van ieder project worden met elkaar gedeeld. Door deze unieke samenwerking en kennisdeling ontwikkelen en toetsen de orkesten in zeer korte tijd vernieuwende concepten. www.ovho.nl

Voorbeeldproject: Compose and Connect Met het project Compose and Connect opent het Orkest van het Oosten de deuren voor een unieke samenwerking met een bedrijf of organisatie. Gezamenlijk met medewerkers van het bedrijf wordt er gewerkt aan een nieuwe compositie. Het creatieve proces is daarbij belangrijker dan de perfecte uitvoering, Compose and Connect is een creatieve teambuilding. De identiteit van de organisatie wordt verklankt in dit nieuwe stuk.

45

‘Boundless’ samenwerking wint Duitse prijs Het Theaterschip uit Deventer heeft samen met Theater im Fluss uit Kleef de Young Europe Award 2018 van de Duitse deelstaat Nordrhein Westfalen gewonnen.

Het cross-over project ‘Boundless’ gaat over de vragen: waar is thuis en hoe kom ik daar? Waar liggen mijn roots? Zijn wij echt zo verschillend of lijken we meer op elkaar dan we denken? Een groep talentvolle Nederlandse en Duitse jongeren maakte in samenwerking met professionele nieuwe makers en filmcrew, een reis door Nederland en Duitsland op zoek naar mooie en ontroerende verhalen.

Na afloop van deze roadtrip werkten de jongeren aan een korte voorstelling, met de reis als inspiratiebron en het thema ‘thuis’ als uitgangspunt. Ze hebben de voorstelling gespeeld in Nederland, Duitsland en Slovenië, waar op speciale uitnodiging het project nogmaals werd uitgevoerd. Ditmaal werd de groep

Nederlandse en Duitse spelers aangevuld met Sloveense jongeren en werd de voorstelling gespeeld tijdens een theaterfestival in Ljubljana.

De jury van de Young Europe Award vindt ‘Boundless’ in meerdere opzichten een grenzeloos project. De jongeren uit Duitsland, Slovenië en Nederland leerden niet alleen elkaar kennen, maar ontdekten ook een open Europa, met een veelvoud aan verhalen, plaatsen en personen. Met de onderscheiding waardeert de jury vooral de voortdurende en voorbeeldstellende samenwerking tussen Theater im Fluss en Het Theaterschip.

Theaterschip.nl

De Hanze: belangrijke cul De Hanze was een verbond tussen steden die steun bij elkaar zochten in een tijd waar nog weinig recht was ontwikkeld en piraterij, roof en moord de handelsreizen tot gevaarlijke ondernemingen maakten. Het verbond werd in de Middeleeuwen (1200-1600) een machtig bondgenootschap. De Hanze is door haar belang voor de culturele identiteit van Europa, benoemd tot één van de 33 Culturele Routes van Europa.

46

Immaterieel erfgoed biedt kansen voor toerisme “Bij immaterieel erfgoed liggen veel kansen op het gebied van toerisme”, vertelt Pieter van Rooij, Adviseur Erfgoedzorg bij Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed. “Samen met provincie Overijssel en Saxion Hogeschool zijn we daarom bezig met een project om het immaterieel erfgoed van Overijssel nog meer in te zetten en zichtbaar te maken binnen toeristische routes.” baar kunnen maken, het liefst binnen een bestaande route.”

Een uitdaging bij dit project is dat veel vormen van immaterieel erfgoed slechts een of enkele dagen per jaar zichtbaar zijn voor publiek, terwijl de gemeenschappen er een groot deel van het jaar mee bezig zijn. Pieter: “Denk daarbij aan de corso’s. De teelt van de dahlia’s en de bouw van de corsowagens zijn daarbij een belangrijk onderdeel van het immaterieel erfgoed. Wij proberen een route samen te stellen waarbij dit soort erfgoed het hele jaar door zichtbaar is. Samen met studenten van Saxion Hogeschool zijn we bezig met het ontwikkelen van een toolwaarmee erfgoedgemeenschappen zelf hun erfgoed zicht-

De Provincie Overijssel heeft drie verhaallijnen uitgezet die de toeristische bedrijvigheid van Overijssel kunnen versterken: De Koloniën van Weldadigheid (Ommerschans en Willemsoord), Moderne Devotie (Deventer en Zwolle) en Textiel (regio Almelo). Overheid, studenten en ondernemers werken samen deze verhaallijnen uit om het merk van de internationale regio te verdiepen en de merkbekendheid te vergroten. De verhalen komen voort uit en bepalen de identiteit van de regio.

Koloniën van Weldadigheid Sinds 2012 wordt in samenwerking door verschillende overheden in Nederland en België gewerkt aan het nominatiedossier om de Koloniën van Weldadigheid de status van Werelderfgoed te laten krijgen. kolonienvanweldadigheid.eu

turele route door Europa Hanzesteden vormen vandaag de dag door hun unieke karakter, dynamiek en (cultuur)historie een aantrekkelijk en onderscheidend product in Oost-Nederland. De Hanzesteden in Overijssel en Gelderland, worden via rivier de IJssel en zijn randmeren met elkaar verbonden. De combinatie van water en cultuurhistorie wordt door internationale bezoekers gezien als een uniek, en daarmee buitengewoon aantrekkelijk Nederlands element.

ambitie om de negen steden als aantrekkelijke bestemming neer te zetten voor internationale bezoekers. In 2018 won deze marketingaanpak de Netwerk Citymarketing Award.

De Hanzestedenlijn verbindt negen Hanzesteden aan het water in Overijssel en Gelderland te weten: Doesburg, Zutphen, Deventer, Hattem, Zwolle, Hasselt, Kampen, Elburg en Harderwijk. Deze Hanzesteden hebben de gezamenlijke

47

Baanbreker

5 vragen aan Daniel Rowland Daniel is violist, kamermusicus, concertmeester, oprichter van het Stift Internationaal Muziekfestival en winnaar van de Cultuurprijs Overijssel 2018.

Hij speelde onder meer in Carnegie Hall (New York), de Royal Albert Hall (Londen) en de Glinka Zaal (Sint Petersburg). Hij reist de wereld rond met het Brodsky Quartet en doceert onder meer aan het Royal College of Music in Londen.

1. Hoe houd je al dat reizen vol?

“Het reizen is meestal heerlijk: de ontmoetingen zijn vaak leuk, energiegevend en inspirerend. Natuurlijk hoort het bij het leven als uitvoerend muzikant: het publiek komt niet naar mijn huiskamer. Het verkennen van andere culturen en continenten is een van de voorrechten van het vak! Misschien denk ik daar als de wekker om 5.00 uur gaat voor weer een gang naar Schiphol wel eens anders over.”

2. Welke plekken wil je nog bezoeken?

“Er zijn zoveel mooie en voor mij nog onbekende zalen! Ik was onlangs in de Verenigde Staten en leerde daar de schitterende, enorme zalen in Fort Worth (Texas) en Columbus (Ohio) kennen. En ik weet dat er in de States talloze indrukwekkende oude zalen zijn. Op een festival in Brazilië speelde ik deze zomer in een heel bijzondere kerk uit de

48

17e eeuw. Ook dergelijke intieme kerkjes zijn zo inspirerend. Maar mijn lievelingsplekken zijn toch de hoofdlocaties van mijn Stift Festival: de Stiftskerk (Weerselo) en de Sint-Plechelmusbasiliek (Oldenzaal). Daar keer ik altijd terug.”

3. Hoe verleg jij muzikaal je grenzen?

“Ik probeer altijd te zoeken naar nieuw repertoire.

Ook wil ik steeds nieuwe muzikale partners vinden en met eigentijdse componisten samenwerken.

Het gevaar bestaat dat je een bepaald repertoire gaat herhalen, terwijl het van levensbelang is altijd weer aan nieuwe, uitdagende stukken te werken.

Soms lijkt een nieuw in te studeren soloconcert te moeilijk, niet te spelen, maar nadat je er echt diep bent ingedoken, blijkt het niet alleen een geweldig stuk om uit te voeren, maar tilt het je ook een trede omhoog.”

Balazs Borocz / Pilvax Studio

“Mijn doel is om geweldige muziek recht aan te doen. De rest is Nebensache... maar ik houd ervan om altijd weer nieuwe ervaringen op te doen en nieuwe muzikale vrienden te maken.”

4. Je was al jong succesvol. Ben je in die eerste jaren wel eens over je persoonlijke grenzen gegaan?

“Ja, best vaak en het is niet eenvoudig om precies te weten waar die grens ligt! Alleen door er wel eens overheen te gaan kom je vooruit, en leer je ook wat je misschien juist niet moet doen! Mijn debuut in de grote zaal van het Concertgebouw met het Tchaikowsky concert was een hele uitdaging, kan ik achteraf zeggen!”

5. Wie of wat geven jou inspiratie?

De Israelisch-Franse vioollegende Ivry Gitlis.

Ivry is een uniek, kleurrijk en inspirerend persoon.

Hij is inmiddels 96 jaar oud. Hij leerde me dat er eigenlijk geen grenzen bestaan wat betreft de expressie op de viool, of in bredere zin in het muziek maken. En hij gaf me het zelfvertrouwen om te durven luisteren naar mijn eigen stem, en niet te veel naar wat anderen zeggen.”

“Ik raak geïnspireerd door een breed en contrastrijk repertoire te spelen: solo, kamermuziek, modern klassiek, tango. Contrasten zijn voor mij absoluut noodzakelijk. Door mijn vriendschap met tangogrootmeester Marcelo Nisinman ben ik vrij diep in de tangowereld gedoken: dit jaar deden we de prachtige Piazzolla-opera ‘Maria de Buenos Aires ‘ tijdens Stift: wat een geweldige muziek, tango zoals het moet zijn: rauw, puur en oprecht!” danielrowland.com

49

Baanbreker

5 vragen aan Ronald A. Westerhuis Ronald Anthonie (A) is beeldend kunstenaar met Zwolle als thuisbasis.

Hij maakt enorme sculpturen van roestvrij staal. Hij ontwierp in 2003 het symbool voor de Olympische Spelen, een vlam van zeven meter hoog en werd met veel publiciteit naar China gehaald. Hij woont en werkt sindsdien een groot deel van het jaar in Shanghai. Ronald maakte ook het gedenkteken voor het Nationaal Monument MH17 in Vijfhuizen.

Onlangs was in Museum de Fundatie een grote overzichtstentoonstelling te zien van deze hedendaagse kunstenaar.

1. Hoe inspirerend is reizen voor jou?

“Ik krijg vaak inspiratie in het vliegtuig. Als je 12 uur in zo’n stoeltje zit, drankje erbij, lekker op jezelf... dat werkt prima. Ik heb eens een heel groot werk voor de Communistische Partij in Shanghai volledig uitgedacht tijdens een vliegreis. Maar de grootste inspiratiebron vind ik toch meestal in mijn ateliers.

Ik heb daar veel materiaal liggen waar ik ideeën bij krijg.”

2. Je zit veel in China. Hoe schakel je tussen de verschillende culturen?

“Dat verschil is echt hemelsbreed. Als je er in Nederland voor uitkomt dat je kunstenaar bent, krijg je meestal de vraag: ‘Oh, en wat doe je ernaast?’.

In Sjanghai kan ik niet alleen over straat. Daar ben je echt iemand. Elke avond uit eten, veel interviews.

Daar kijkt men op naar iemand die in hun ogen zo

50

vrij kan denken. Ik heb vaak een groepje mensen om me heen dat opschrijft wat ik zeg. Dat vinden ze belangrijk. Chinese kunstenaars maken bijna niks zelf. Ze vertellen ideeën aan assistenten die het uitvoeren. Dat ik zelf in de werkplaats aan de slag ben, vinden mijn Chinese collega’s een beetje zonde van de tijd. Na de gekte in China snak ik naar downto-earth Zwolle. De vrijheid om even in de auto te stappen en ergens heen te rijden. In mijn huisje aan de IJssel kom ik tot rust.”

3. Wat vind je het leukst aan het Chinese contact?

“Ik vind de westerse wereld een beetje verwend en verveeld. We zien een kunstwerk en dat vinden we mooi of niet. In China willen ze veel meer weten.

Ze zijn nieuwsgierig welke filosofie er achter een kunstwerk zit. Ze stellen veel vragen. Die echte

belangstelling vind ik mooi. De levensstijl en het respect waarmee mensen met elkaar omgaan, spreken me ook aan. Het zit in heel kleine dingen. In Nederland gaat het erom dat mensen respect voor je hebben. In China gaat het om het respect geven. Daar heb ik veel van geleerd. Ik zie dat terug in de ronde vormen die alom aanwezig zijn in de Chinese samenleving. Dat beïnvloedt veel van mijn werk.”

4. Hoe houd je zo’n internationale carrière vol?

“We doen zo’n 20 kunstbeurzen per jaar: Miami, New York, Bazel, Londen, noem maar op. Maar het houdt even op. Dit is voorlopig mijn laatste interview. Ik doe komend half jaar geen exposities meer en sluit beide ateliers. Samen met mijn team in Nederland en China wil ik nieuwe wegen inslaan. Focus op nieuw werk. Als je

succesvol wordt, gaat er ook veel tijd in randzaken zitten.

Door de drukte kun je dan niet meer creëren wat je wilt creëren. Daar neem ik nu bewust wel tijd voor!”

5. Welke tips heb je voor kunstenaars met internationale ambities?

“Blijf bij het geijkte pad vandaan. Berlijn, Londen, New York, dat ligt het meest voor de hand. Stap daarvan af. Ga andere landen en culturen bekijken. Maar blijf ook dicht bij jezelf. Voelt het goed in Duitsland, waarom verder gaan? Ik wist vanaf het eerste bezoek aan China dat ik een soort van thuiskwam. Dat gevoel moet je hebben.

Maar blijf ook maken wat je zelf wilt maken. Er wordt veel aan je getrokken. Dat is de valkuil van het succes.” ronaldawesterhuis.com

51

Colofon ‘Over grenzen’ is het cultuurmagazine voor gemeenten, cultuur- en onderwijsinstellingen en autonome kunstenaars. Dit magazine is uitgereikt op het Cultuurcongres Overijssel 2018 en heeft als doel het provinciale cultuurbeleid 2017-2020 ‘Cultuur in de schijnwerpers’ zichtbaar te maken.

‘Over grenzen’ is een uitgave van Provincie Overijssel Postbus 10078 8000 GB ZWOLLE www.overijssel.nl Copyright Deel deze inhoud met zoveel mogelijk vakgenoten, collega’s, vrienden en bekenden. We stellen het op prijs als je de uitgever hiervan inlicht!

Teksten

Redactie Oosten BERBER communicatie

Ontwerp Cecile Li Vormgeving NU reclame Illustratie Fotografie Druk

Maarten de Vries provincie Overijssel Platform P