HMC_MAG_U_2018_2_BRONOVO

DIT TIJDSCHRIFT MAG U MEENEMEN!

05

NR. 2 2018

Eet goed, voorkom ondervoeding Centrum voor vrouwen met endometriose Beste zorg bij letsel aan schedel of hersenen

HMC+U • 2 / 2018

• (advertentie)

04

HMC+U • 2 / 2018

IN DIT

01

NUMMER 07

‘IK HEB MIJN LEVEN TERUG’ In het expertisecentrum Endometriose in Balans is er niet alleen oog voor de ziekte, maar ook voor de zieke.

08 BEVOLKINGSONDERZOEK

Iedereen tussen de 55 en 75 jaar kan meedoen aan het bevolkingsonderzoek darmkanker.

Hoe werkt het?

13 ANTISTOLLING

De twee gespecialiseerde ‘verpleegkundigen antistolling’ geven advies op maat.

16

GEVAARLIJKE STOFFEN OP WERK

Bescherm u tegen kankerverwekkende stoffen op het werk door de gezondheids- en veiligheidsvoorschriften te volgen.

18

21

GEEN PIJN EN HINDER “Ik heb niets gemerkt en heerlijk geslapen.”

Dat zeggen patiënten na sedatie bij een onderzoek of behandeling.

GOED ETEN Het is belangrijk dat patiënten goed eten en niet ondervoed zijn. Lees de tips.

24 ONDERSTEUNING

Geestelijk verzorgers en maatschappelijk werkers bieden patiënten én naasten ondersteuning en een luisterend oor.

27

INFORMATIE OVER UW OPNAME

Samen met u Welkom in Haaglanden Medisch Centrum (HMC). Wie u ook bent en om welke reden u ook naar ons ziekenhuis bent gekomen, wij doen ons uiterste best u zo goed mogelijk te helpen. Niet alleen met gezondheidszorg, maar ook met communicatie eromheen.

Wilt u iets weten? Is eerdere uitleg niet helemaal duidelijk?

Heeft u informatie die ons mogelijk helpt u nog beter van dienst te zijn? Aarzel niet. Vertel het aan uw arts, verpleegkundige of aan een andere medewerker. Goede zorg is een teamprestatie. In dat team horen zorgverleners, de patiënt en soms ook familieleden van de patiënt.

De patiënt heeft dus zelf een belangrijke rol. Een voorbeeld?

Zorg ervoor dat u goed eet tijdens het verblijf in het ziekenhuis. Dat is gunstig voor het herstel en voorkomt bijkomende problemen rond de ziekte en behandeling.

Op pagina 21 leest u nuttige tips hierover. Soms ook kunt u het risico verkleinen dat u patiënt wordt. Wie bijvoorbeeld verstandig zont, vermindert zijn kans op huidkanker.

Ga naar de adviezen op pagina 11.

Steeds betere zorg voor patiënten. Daar streeft ons ziekenhuis naar. We zijn daarom trots op de opening van het expertisecentrum Endometriose in Balans (pagina 7).

En veel patiënten zullen het ook fijn vinden dat ze sedatie kunnen krijgen bij steeds meer onderzoeken en behandelingen (pagina 18). Met sedatie wordt iemand zó ver buiten bewustzijn gemaakt, dat hij geen pijn en andere hinder ervaart.

Wij wensen u veel leesplezier.

Renée Barge en Paul Doop raad van bestuur HMC

UNIEK De beste hoog-complexe zorg bij letsel aan de schedel of hersenen.

Goede zorg is een teamprestatie.

04/05 HMC+U • 2 / 2018

02

Kort Nieuws Mooie uitdaging De patiënt staat centraal! Zo sloot ik mijn vorige column af. Ik bedoelde onder meer: een medisch specialisme zou niet alleen moeten nadenken over hoe zij voor zichzelf het werk goed organiseert. In eerste instantie moet het draaien om wat goed is voor de patiënt.

Kort nadat ik dit schreef, maakte ik in HMC kennis met een prachtvoorbeeld van ‘De patiënt staat centraal’. Het gaat om het expertisecentrum Endometriose in Balans in HMC Bronovo (zie pagina 7). Dokters en verpleegkundigen richten zich er niet alleen op de ziekte, maar vooral ook op de zieke.

Dat doen ze sámen, zonder dat het ene specialisme zich belangrijker vindt dan het andere. Het gaat ze om de persoonlijke behoeften van de patiënt.

Een voorbeeld? Soms is een ingrijpende behandeling nodig om een vrouw van endometriose af te helpen. Zó ingrijpend, dat ze geen kinderen meer kan krijgen. Een vrouw moet aan dat idee kunnen wennen voordat ze eventueel ‘ja’ zegt. Daarom vragen zorgverleners bijvoorbeeld: begrijpt u wat er aan de hand is en wat de behandelmogelijkheden zijn? Met welke oplossing zou u het best kunnen leven? Bent u klaar voor de behandeling of wilt u meer tijd om alles op een rij te zetten?

De cliëntenraad behartigt de belangen van patiënten. Wij juichen dan ook toe dat de patiënt steeds vaker centraal staat in HMC. Denk bijvoorbeeld aan kankerpatiënten in HMC Antoniushove. Of aan de Focuskliniek Orthopedie. Het is niet altijd gemakkelijk ‘De patiënt staat centraal’ te organiseren.

Een probleem kan bijvoorbeeld de financiering van de gezondheidszorg zijn.

Of als de patiënt verschillende problemen heeft en specialismen moeten samenwerken.

Toch zien wij graag dat HMC de uitdaging blijft aangaan.

Marjolijn Grijns voorzitter cliëntenraad

HMC+U • 2 / 2018

Fun runnen bij ADO Den Haag!

Kom op zondag 14 oktober ook fun runnen bij ADO Den Haag! Inschrijven kan via www.bewegentegenkanker.nl.

Wie wil het niet meemaken? Rennen door en rond het Cars Jeans Stadion met start en finish op de middenstip. Langs plekken lopen waar normaal gesproken alleen ADO Den Haag-spelers en hun tegenstanders komen. Maar dat is niet alles: deelnemers aan de Stadium Fun Run ADO Den Haag steunen ook goede doelen.

Zo zamelt Bewegen Tegen Kanker geld in om beweegprogramma’s te sponsoren voor mensen die een kankerbehandeling ondergaan of achter de rug hebben: oncologische beweegprogramma’s.

Er zijn drie afstanden; de family run van 1 kilometer, de 5 kilometer run en de 10 kilometer run. Bovendien kunnen jong en oud op het veld genieten van fun beweegactiviteiten. Op de website is alle informatie te vinden. U kunt bijvoorbeeld een eigen donatiepagina aanmaken en die delen met familie en vrienden.

Oncologische beweegprogramma’s helpen spierkracht en conditie te versterken, tijdens of na behandeling van chemotherapie, bestraling of een operatie. Dat verbetert de kwaliteit van leven.

Bewegen Tegen Kanker sponsort de kosten voor wie dit niet (deels) vergoed krijgt en het zelf niet kan betalen. Het andere goede doel van deze fun run is ADO Den Haag in de Maatschappij.

Wie wil het niet meemaken?

Rennen door en rond het Cars Jeans Stadion met start en finish op de middenstip.

Foto: ADO Den Haag in de Maatschappij, Anton Nijboer

Prijs voor belangrijk werk Wist u dat heel wat mensen moeilijkheden ondervinden na een intensieve kankerbehandeling in het ziekenhuis?

Ze kunnen bijvoorbeeld last hebben van angsten of somberheid. Of er zijn problemen in hun relatie of bij de werkhervatting. Psychiater Tineke Vos streeft onder meer naar betere zorg voor deze patiënten.

In maart ontving zij een bijzondere prijs. Vos kreeg de jaarlijkse award van de NVPO, de Nederlandse Vereniging voor Psychosociale Oncologie. De jury roemde onder andere haar rol bij de oprichting vorig jaar van het Informatieplein Oncologie in HMC Antoniushove.

In een aparte, mooi ingerichte ruimte kunnen patiënten hier tijdens of na een kankerbehandeling terecht met emoties en vragen die niet direct over hun ziekte en behandeling gaan. Vos: “Veel mensen zijn zich er bijvoorbeeld van bewust dat het belangrijk is aan hun

kracht en conditie te werken. Bij het Informatieplein Oncologie kun je vragen naar een fysiotherapeut bij jou in de buurt die is gespecialiseerd in sport en beweging voor (ex-)kankerpatiënten. Je kunt ook vragen naar een psycholoog of relatietherapeut buiten het ziekenhuis die jou kan helpen.”

Mede dankzij Vos heeft ook palliatieve zorg een hoog niveau in ons ziekenhuis. Dit is zorg gericht op optimale kwaliteit van leven bij ongeneeslijk zieke patiënten.

Wat biedt de afdeling Kindergeneeskunde?

Wie ziet u op de foto?

Bijna alle teamleden van de afdeling Kindergeneeskunde. Achterste rij (vlnr): Melanie Thomas, Rita van den Tooren-de Groot, Marieke van Kruijssen, Marleen Kingma, Paul Vos, dr. Maartje van den Berg en Renske van Unnik-Treurniet. Voorste rij: Luc Filippini, Janneke Kreijen-Meinesz en dr. Ralph Leunissen. Op de foto ontbreken: Irene Hofmeijer, Hetty van der Kamp en Margreet Oele.

Er zijn bijvoorbeeld kinderartsen met specialisaties in hartziekten, nierziekten, ziekten waarbij hormonen een rol spelen, somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten en infecties. Kinderen met allergieën, somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten, ADHD, astma, groeistoornissen of poep- en plasproblemen kunnen naar speciale spreekuren gaan.

Hierbij werken specialisten en verpleegkundigen samen.

Wat maakt de kinderafdeling bijzonder?

Waar zijn zij goed in?

Alle kinderen met medische klachten kunnen terecht in ons ziekenhuis.

De kinderartsen hebben op veel verschillende gebieden kennis en ervaring.

Mooi nieuws is dat HMC in 2020 een moeder & kind centrum opent bij HMC Westeinde (zie pagina 15).

Vanaf dat moment kunt u alle artsen en verpleegkundigen die gespecialiseerd zijn in de zorg voor kinderen op één locatie vinden.

HMC is gespecialiseerd in de opvang van vroeggeboren baby’s (vanaf 32 weken). We besteden daarbij veel aandacht aan de nazorg.

We zorgen er bijvoorbeeld voor dat ouders al voordat ze met hun baby naar huis gaan kennismaken met het consultatiebureau en het wijkteam.

HMC+U • 2 / 2018

03

Enige ziekenhuis met twee neuro-intensivisten

04

Uniek in Nederland

Als iemand letsel heeft aan de hersenen, de schedel of aan beide, is er sprake van neurologisch letsel.

Deze patiënten kunnen in ons ziekenhuis 24 uur per dag rekenen op de beste hoog-complexe zorg. Dat is onder meer te danken aan de specialistische kennis van de twee neuro-intensivisten die sinds kort werken op de Intensive Care (IC).

Het beroep neuro-intensivist komt niet veel voor. Er werken in totaal dertien van dit soort artsen in Nederland, van wie twee bij HMC. Geen ander ziekenhuis in ons land heeft dat. Een intensivist heeft vaak een achtergrond als anesthesioloog, internist of chirurg. Een enkeling deed als specialisatie longgeneeskunde of cardiologie. HMC investeert in de neuro-intensive-care, omdat bij de Spoedeisende Hulp (SEH) van het ziekenhuis veel patiënten met een neurologisch letsel komen. Eenmaal op de IC hebben deze patiënten specialistische zorg nodig.

Gespecialiseerd Een veel voorkomend neurologisch letsel is een bloeding in de hersenen door een ongeval of val van de trap. Andere voorbeelden zijn een dwarslaesie door een ongeval, een hersenvliesontsteking of een ernstige epileptische aanval.

Neuro-intensivisten Sefanja Achterberg en Peter van Vliet vertellen: “Onze collega-intensivisten bieden zeker ook goede neurologische zorg. Wij voegen door onze achtergrond extra kennis en deskundigheid toe. Patiënten met een neurologisch letsel kunnen bijvoorbeeld vanwege hun aandoening vaak moeilijk uitleggen wat er aan de hand is. Wij hebben extra vaardigheden om, als dat kan, met de patiënt te communiceren en de juiste informatie te verkrijgen voor bijvoorbeeld het neurologisch onderzoek.”

Spreekuur ná de IC De intensivisten van HMC willen meer aandacht geven aan de nazorg na een verblijf op de IC. Zij doen daarom mee aan een proef met een zogeheten post-IC-spreekuur.

Hier ziet een revalidatiearts alle patiënten die langer dan vijf dagen op de IC hebben gelegen. De intensivisten zullen regelmatig aanschuiven tijdens dit spreekuur en gespitst zijn op signalen van het post intensive care syndroom (PICS). Dit is een verzamelnaam van gezondheidsklachten, waaronder psychische klachten, die voorkomen bij ex-IC-patiënten. Ongeveer een derde van deze patiënten krijgt die klachten, soms jaren na het verblijf op de IC. Met de juiste begeleiding is PICS goed te behandelen.

De symptomen worden vaak niet herkend: de meeste specialisten, huisartsen en eerstelijns paramedici zien immers slechts sporadisch een ex-IC-patiënt.

HMC+U • 2/ 2018

Ervaring patiënt Beide neuro-intensivisten zien kansen in een actieve benadering van ex-IC-patiënten. “Patiënten gaan doorgaans van de IC naar een verpleegafdeling. Dan is een andere specialist verantwoordelijk voor ontslag en nazorg.

Reacties van patiënten en hun naasten helpen ons de zorg te verbeteren, maar tijdens een IC-verblijf kunnen wij de patiënt nog niet vragen naar zijn ervaringen. Veel patiënten zijn dan verward of hebben een verminderd bewustzijn. Het is indrukwekkend en leerzaam om hun verhalen later, na de opname, te horen. Wij kunnen onze behandeling door die reacties verbeteren. Bijvoorbeeld door de benadering van de patiënt aan te passen. Of door eerder medicatie te geven om bijvoorbeeld angst of verwardheid te behandelen.”

De beste zorg bij letsel aan schedel of hersenen Samenwerking Heeft een patiënt een bloeding rondom de hersenen tussen de hersenvliezen, ofwel een subarachnoïdale bloeding (SAB)? Dan werken de neuro-intensivisten bij de behandeling nauw samen met de neurochirurgen en radiologen. Een SAB ontstaat meestal doordat een zwakke

plek in de wand van een slagader onder invloed van de bloeddruk is uitgestulpt en geknapt. Zo’n blaasvormige uitstulping heet een aneurysma. Het komt niet veel voor.

Jaarlijks krijgen ongeveer duizend mensen in Nederland een SAB. HMC behandelt er jaarlijks plusminus tachtig.

Binnen 24 uur Ons ziekenhuis levert deze hoog-complexe zorg aan patiënten uit de regio Haaglanden. Ook verwijzen ziekenhuizen uit de buurt van Rotterdam en Gouda patiënten naar HMC. 24 uur per dag staat er een gespecialiseerd team klaar van neurochirurg, intensivist en radioloog. De behandeling moet bij voorkeur binnen 24 uur plaatsvinden om een tweede bloeding te voorkomen. De behandeling bestaat uit een radiologische behandeling (coilen) of een operatie (clippen). De keuze voor coilen of clippen hangt af van verschillende factoren en wordt gemaakt door de neurochirurg en de radioloog. De neuro-intensivist beoordeelt de algemene toestand van de patiënt. Na de ingreep blijven deze patiënten een tot anderhalve week op de IC voor specialistische nazorg.

Neurointensivisten Sefanja Achterberg en Peter van Vliet.

HMC+U • 2 / 2018

05

06

Lichamelijk snel opgeknapt

Na een hersenbloeding Nog geen half jaar geleden kreeg Niels Huisman (43) uit Alphen aan den Rijn een hersenbloeding.

Hij moest met spoed worden geopereerd. Een grote hoed verbergt nu het litteken van die ingreep, dwars over zijn hoofd. “Lichamelijk gaat het hartstikke goed met me. Maar mijn leven is op alle fronten compleet veranderd.”

Hij herinnert het zich nog als de dag van gister. Onder de douche werd hij opeens onwel. “Het licht ging uit.” Niels Huisman wist zich in bed te manoeuvreren, nam een aspirientje en ging slapen. “De volgende dag ben ik toch maar naar de huisarts gegaan.” Die zag meteen dat er iets niet pluis was en verwees hem naar de neuroloog in het ziekenhuis in Gouda. Eenmaal daar aangekomen ging het snel. De artsen constateerden een hersenbloeding, en de patiënt ging met de ambulance naar het Neurovasculair Centrum van HMC. Daar werd hij met spoed geopereerd.

“Ik had nog nooit in een ziekenhuis gelegen. Sterker nog; op een verkoudheidje na had ik nooit wat.”

Nog een keer Na de operatie, die voorspoedig verliep, ging hij al snel van de intensive care (IC) naar een verpleegafdeling.

“De artsen waren heel tevreden: ik kon goed bewegen en mijn spraak ging goed.” Niels Huisman, die zich naar omstandigheden prima voelde, verkende met zijn rolstoel al snel het hele ziekenhuis. “En toen gebeurde het: ik kreeg een vaatverkramping. Ik was aan de telefoon met mijn moeder en opeens kon ik niets meer. Niet nadenken.

Niets zeggen.” Hij ging weer naar de IC. “Ik lag daar met 22 infusen in mijn lijf. En ik vond het supersaai! Toch heb ik de tijd op de IC niet als naar ervaren. Het personeel is heel professioneel en beantwoordt alle vragen.”

HMC+U • 2 / 2018

Emoties Ook deze keer knapte Niels Huisman lichamelijk weer snel op. Geestelijk voelt hij zich een half jaar later nog steeds niet de oude. “Door de hersenbloeding is het gedeelte van mijn hersenen waar de emoties zitten beschadigd. Daar moeten de hersenen zich herstellen. Dat gebeurt wel, maar het verandert me. Dat merk ik bijvoorbeeld aan mijn reacties. Het voelt alsof er een andere geest in mijn lichaam zit.”

‘Het heeft mijn leven enorm veranderd’

Relaxed De hersenbloeding heeft zijn leven enorm veranderd. “Ik ben nog aan het herstellen en richt me op vooruitgang.

Dat is voor nu het belangrijkste. Het betekent: veel liggen en rusten. Naar de kroeg een biertje drinken of met mijn vrienden uit? Het zit er allemaal niet in.” Toch durft hij een beetje over de toekomst te dromen. “Ik zie voor mezelf een toekomst met minder stress. Ik wil weg uit de Randstad.

Misschien naar Gelderland. Lekker relaxed.”

Expertisecentrum Endometriose in Balans

07

Eindelijk de juiste zorg Zeer pijnlijke menstruaties. Heftige buikpijnklachten. Een verstoorde werking van blaas, nier of darm.

Dit kan vrouwen met endometriose overkomen. Vaak zoeken zij jarenlang vergeefs naar de juiste zorg.

Gelukkig is er nu in HMC Bronovo het expertisecentrum Endometriose in Balans.

Wat is endometriose?

Baarmoederslijmvlies hoort aan de binnenkant van de baarmoeder te zitten. Bij vrouwen met endometriose bevindt het zich ook daarbuiten.

Wat zijn de klachten?

Zeer pijnlijke menstruaties. Later gaan die over in dagelijkse, heftige buikpijnklachten. Endometriose kan ook de werking van blaas, nier en darm verstoren.

Marilyn Monroe had het ook…

Wat doet het expertisecentrum Endometriose in Balans?

Het is geopend in maart en heeft een polikliniek en wachtkamer. Er is niet alleen oog voor de ziekte, maar ook voor de zieke. Zorgverleners kijken naar het héle welzijn van de vrouw en haar omgeving. Het behandelteam bestaat uit artsen, een diëtiste, bekkenbodemtherapeute, psycholoog, seksuoloog en coach. De patiënt krijgt de regie.

Zij bepaalt het tempo en de volgorde van de behandeling.

De zorgverleners coachen daarbij. Het centrum is een initiatief van de gynaecologen Maddy Smeets, Johann Rhemrev en hun Britse collega Jim English, met wie ze al jaren optrekken.

Hoeveel vrouwen hebben het?

Eén op de tien vrouwen in hun vruchtbare periode. Vaak weten zij en ook huisartsen en medisch specialisten niet dat de klachten worden veroorzaakt door endometriose.

Een beroemd voorbeeld is Marilyn Monroe. De filmster leed in stilte aan de aandoening.

Zonder diagnose geen behandeling?

Dat is het vervelende: vanwege de onbekendheid van de ziekte wordt vaak pas vele jaren later de oorzaak van de klachten vastgesteld. Het is belangrijk tijdig te weten wat er aan de hand is. Dan kunnen artsen de klachten onderdrukken en de ziekte remmen. De aandoening heeft dan minder invloed op bijvoorbeeld iemands carrière en relaties.

‘Ik heb mijn leven terug’

Koningin Máxima opende in maart het expertisecentrum Endometriose in Balans. Naast haar: gynaecoloog Maddy Smeets.

Ellemieke van Splunter-Huijts (47) is drie jaar geleden geholpen in een voorloper van het expertisecentrum Endometriose in Balans. “Het heeft mijn leven drastisch veranderd. Ik kreeg de energie om mijn sociale leven weer op te pakken.”

De Haagse wist twaalf jaar lang niet dat ze endometriose had. “Voortdurend was er pijn in mijn buik, onderrug en been.

Bijna altijd had ik diarree, en ik voelde me ontzettend moe. Als ik niet werkte, sliep ik bijna alleen maar. Ik had geen puf voor vrienden en kennissen. De huisarts en maag- darm-leverartsen kenden de oorzaak niet.”

In 2015 kreeg ze heel erge buikpijn. “Ik werd opgenomen in HMC Bronovo. Een gynaecoloog onderzocht me. Ik bleek endometriose te hebben. Van die ziekte had ik nooit gehoord. Ik was in een levensfase waarin ik geen kinderen meer wilde. Daarom is samen met de artsen besloten baarmoeder, eileiders en een stukje dikke darm te verwijderen. Vanaf dat moment waren de klachten weg en had ik mijn leven terug.” Lachend: “Mijn man keek me aangenaam verrast aan als ik vroeg: zullen we erop uitgaan?”

Van Splunter-Huijts noemt de zorgverleners in het centrum “lief, betrokken en met een luisterend oor. Ze hebben alle aandacht voor zowel de patiënt als de mens.”

HMC+U • 2 / 2018

Bevolkingsonderzoek darmkanker

08

Vroeg ziekte opsporen Hoe eerder darmkanker wordt ontdekt, hoe groter de kans op een succesvolle behandeling en overleving. Daarom krijgt iedereen tussen de 55 en 75 elke twee jaar een uitnodiging om mee te doen aan een bevolkingsonderzoek. Hoe werkt het?

Hoe ontvang ik een uitnodiging?

En dan?

Wat is de bedoeling? U verzamelt een klein beetje ontlasting en stuurt dat op in een buisje. Daarna wordt het onderzocht in een laboratorium. Twee tot drie weken later ontvangt u per brief de uitslag.

Wat gebeurt er in HMC?

Die wordt automatisch naar uw huisadres gestuurd door de regionale organisatie die werkt in opdracht van het RIVM, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

‘Aandoening ontdekken wanneer iemand nog geen klachten heeft’

HMC+U • 2 / 2018

Als er geen bloed is gevonden in de ontlasting, stopt het onderzoek. Dan wordt u over twee jaar opnieuw uitgenodigd. Is er wel bloed aangetroffen? Dan heeft dit misschien te maken met darmkanker of poliepen. Eén op de twintig keer zijn poliepen een voorstadium van darmkanker. U gaat naar een ziekenhuis om duidelijkheid te krijgen. HMC bijvoorbeeld heeft veel kennis en kunde.

Eerst spreekt u met een verpleegkundige. Dat gaat bijvoorbeeld over eventuele

klachten, medicatie en uw medische voorgeschiedenis.

Binnen een week doet een maag- darm-leverarts (MDL-arts) in HMC Antoniushove of HMC Westeinde een kijkonderzoek in de dikke darm: een coloscopie. Hiermee kunnen vrijwel alle darmafwijkingen worden opgespoord.

Wat zegt MDL-arts Patrick van der Veek?

“Wij willen weten waarom er bloed in de ontlasting zit.

Bij ongeveer vijftien procent van mensen vinden we niets specifieks. Dan is geen behandeling nodig. De deelnemer krijgt dan pas over tien jaar weer een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. De reden: poliepen groeien heel langzaam. Over twee jaar - de gebruikelijke periode tussen uitnodigingen voor het bevolkingsonderzoek darmkanker – zal er normaal gesproken weinig zijn veranderd in de darm.

Bij zestig tot zeventig procent van de mensen uit het bevolkingsonderzoek treffen we een poliep aan. Omdat die soms leidt tot darmkanker, verwijderen we de poliep voor de zekerheid. Meestal kan de MDL-arts dit al doen tijdens de coloscopie. En soms ontdekken we dat iemand darmkanker heeft. Vaak hebben deze mensen nog helemaal geen klachten. Dankzij het bevolkingsonderzoek hebben we de ziekte dan gelukkig al in een vroeg stadium gevonden en kunnen we de patiënt behandelen voordat het erger wordt.”

Wat houdt de behandeling in? Darmkankerchirurg Marinke Westerterp: “De patiënt krijgt de beste zorg.

Daarom stellen vele verschillende zorgverleners gezamenlijk het behandelplan op: een MDL-arts, chirurg, oncoloog, patholoog, radioloog, radiotherapeut en casemanager.

Die laatste is de persoonlijk begeleider van de patiënt.

Collega’s uit het Leids Universitair Medisch Centrum denken ook mee. De patiënt kan worden geopereerd door een darmkankerchirurg, maar ook bestraling krijgen of chemotherapie ondergaan. Soms is een combinatie de beste aanpak.”

Samenvattend: wat kunnen voor mij de voordelen zijn van het bevolkingsonderzoek?

“Van der Veek: “Darmkanker is een ernstige ziekte. Het goede nieuws is dat je de aandoening kunt voorkomen door het voorstadium of de beginfase te herkennen. Dan zijn er prima behandelmogelijkheden.”

Westerterp: “Jaarlijks krijgen ongeveer 15.000 Nederlanders darmkanker. Helaas wordt het vaak laat ontdekt. Het bevolkingsonderzoek heeft onder meer als doel vroeger de diagnose te stellen. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter de behandelmogelijkheden en hoe groter de overlevingskans.”

Meedoen of niet?

Is het voor mij een goed idee om mee te doen aan het bevolkingsonderzoek darmkanker? Sommige mensen twijfelen nadat ze een uitnodiging hebben ontvangen. Bespreek het met uw huisarts. Die kent vaak uw gezondheidstoestand en kan u adviseren.

Zowel in HMC Antoniushove als HMC Westeinde zijn twee kamers ingericht voor een kijkonderzoek in de dikke darm: een coloscopie.

Koen Peeters is oncologisch chirurg in het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij vertelt waarom het voor sommige mensen misschien beter is niet mee te doen aan het onderzoek.

• Peeters: “Soms wordt een vroege vorm van darmkanker gevonden bij iemand die nog meer gezondheidsproblemen heeft, zoals bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Het gaat dan op kwetsbare patiënten die bij een operatie een hoger risico hebben op complicaties. Denk bijvoorbeeld aan een naadlekkage of zelfs overlijden. Stel, het gaat om een heel vroege vorm van kanker die nog jaren nodig heeft om levens bedreigend te worden. De patiënt is zó kwetsbaar, dat hij hoogstwaarschijnlijk op een eerder moment zal sterven als gevolg van een andere aandoening dan darm kanker. Dan is het soms beter niet te opereren. Het middel zou dan erger kunnen zijn dan de kwaal.”

• “Het doel van het bevolkingsonderzoek is sterfte door darmkanker voorkomen. Maar het is nog niet aangetoond dat mensen ouder worden dankzij deelname aan het bevolkingsonderzoek. Andere oorzaken van overlijden blijven een rol van betekenis spelen. Te denken valt bijvoorbeeld aan een hersenbloeding of hartinfarct. In medische termen: de sterfte door darmkanker daalt, maar de algehele sterfte blijft hetzelfde.”

• “Een patiënt kan een kijkonderzoek als belastend ervaren. Het is van tevoren onduidelijk of er darmkanker of een voorloper daarvan wordt aangetroffen. Het kijkonderzoek vergt ook darmvoorbereiding; de deelnemer moet veel vloeistof drinken. Bovendien is er bij een kijkonderzoek een heel kleine kans op een gaatje in de darm of op een bloeding.”

HMC+U • 2 / 2018

09

10

Kort Nieuws Natuur bij Orthopedie Van een groene specht tot jonge vosjes. Natuurliefhebbers kunnen hun hart ophalen binnen de verpleegafdeling van de Focuskliniek Orthopedie in HMC Bronovo. Daar hangen prachtige foto’s van wat leeft in het duinlandschap.

“Ik vind het fijn dat men hier de foto’s van mijn man kan bekijken”, zegt Hanneke Pronk. “Vorig jaar is hij vrij onverwacht in dit ziekenhuis overleden. Het was zijn grote wens een keer te kunnen exposeren in HMC Bronovo.

Dankzij de medewerking van de Focus-verpleegafdeling heb ik dit kunnen regelen toen ik daar begin dit jaar lag na een knieoperatie. Seniorverpleegkundige Nicole van der Lans was meteen enthousiast over mijn voorstel om hier natuurfoto’s van mijn man op te hangen.”

Enthousiast vertelt Hanneke Pronk over de passie van haar overleden echtgenoot. “Als kind zwierf hij al urenlang door de duinen. Na zijn diensttijd deed hij dat met zijn eerste camera. Het fotograferen van het leven in het

duinlandschap liep als een rode draad door Jaaps leven.

Dagenlang zat hij in zijn schuiltent te wachten totdat vosjes voor hun hol verschenen of een buizerd kwam aanvliegen met een prooi.”

U bent van harte uitgenodigd een kijkje te nemen op de Focuskliniek Orthopedie. De foto’s zijn in elk geval te zien tot eind september. Sommige zijn zelfs te koop.

Roparunteam HMC opnieuw over de finish Moe, maar zeer voldaan kwam op tweede pinksterdag het Roparunteam van HMC voor de elfde keer in de geschiedenis over de finish in Rotterdam.

patiënten te verbeteren. Eind mei was de tussenstand van het ingezamelde bedrag door het HMC Roparunteam 21.000 euro.

Zo’n dertig medewerkers uit alle lagen van ons ziekenhuis legden - in de rol van hardloper, fietser, chauffeur, navigator, masseur, cateraar of technicus - in twee dagen de afstand van ruim 500 kilometer af van Parijs naar Rotterdam.

Doneren kan nog steeds: www.teamhmc.nl. Bent u in het bezit van een lot voor de Roparunloterij? Op 2 juni is de uitslag bekendgemaakt op www.roparunloterij.nl.

Raad van bestuurslid Renée Barge verwelkomde het team in HMC Antoniushove: “Fantastisch dat jullie dit jaar weer met zoveel enthousiasme deze loop hebben volbracht.” Barge vergeleek de Roparun met het werken in het ziekenhuis: “Iedereen is een onderdeel van het geheel, zonder de een kan de ander niet uitblinken.”

Het sportieve doel van deze non-stopestafette is bijzaak.

De echte reden dat het HMC Roparunteam deelneemt?

Geld inzamelen voor de Stichting Roparun. Die ondersteunt initiatieven om de levenskwaliteit van kanker-

HMC+U • 2 / 2018

Goed idee voor patiënten met psoriasis Maak een app voor patiënten met de chronische huidziekte psoriasis, zodat zij meer regie over hun behandeling krijgen. Een onafhankelijke jury heeft dit voorstel van verpleegkundig specialist Lia Meerkerk verkozen tot Beste Idee van Nederland in de categorie Dermatologie. De prijs is dat de app echt wordt ontwikkeld.

Kort Nieuws

11

Zó zont u verstandig!

Heerlijk, zomer! Veel mensen genieten weer van de zon.

Doe het wel verstandig. Want zon betekent: ultraviolet (UV).

En deze straling betekent: schade aan de huidcellen.

De mogelijke gevolgen? Versnelde huidveroudering, een voorstadium van huidkanker of zelfs huidkanker.

Meerkerk, vertegenwoordigers van de patiëntenvereniging en collega-verpleegkundigen gaan uitwerken wat de app moet kunnen. “Patiënten zouden bijvoorbeeld in de app kunnen bijhouden welke behandeling werkt en welke niet”, brainstormt Meerkerk hardop. “Dan kunnen ze dit later met de dermatoloog (huidarts) bespreken. Misschien kunnen ze straks ook foto’s uploaden en doorsturen wanneer de conditie van hun huid verandert. Dan hoeven ze hiervoor niet naar het ziekenhuis te komen. De app kan patiënten verder helpen om zich beter voor te bereiden op de afspraak met de dermatoloog. Dit bevordert een gelijkwaardig gesprek.”

Het is nog niet bekend wanneer de app beschikbaar komt.

Tips

Tip 1: voorkom verbranding Ga niet te lang de zon in. Zo voorkomt u verbranding.

Tip 2: hoed en bril Bescherm hoofd, oren, nek en ogen. Draag beschermende kleding, een zonnehoed en een zonnebril die goed UV tegenhoudt.

Tip 3: goed smeren Smeer onbedekte huid om de twee uur in met een antizonnebrandmiddel. Zorg voor een middel met een beschermingsfactor (SPF) die geschikt is voor uw huidtype.

Doe een huidtypetest. Google op ‘nvdv zonlicht en de huid’.

Op www.nvdv.nl vindt u nog meer nuttige informatie.

Tip 4: niet tussen twaalf en drie Blijf tussen twaalf en drie uur ’s middags uit de volle zon.

Ga per dag niet meer dan drie uur in de zon.

Tip 5: jongeren, kinderen, baby’s Wie jonger is dan achttien jaar, moet extra voorzichtig zijn.

De huid is dan nog in ontwikkeling. Houd kinderen tot één jaar uit de directe zon.

Tip 6: vitamine D Zorg er wel voor dat u voldoende buitenkomt. U heeft vitamine D nodig. De huid maakt dit aan in de buitenlucht.

Vitamine D is goed voor allerlei processen in het lichaam.

Dagelijks vijftien tot dertig minuten buiten zijn is al voldoende, ook als het bewolkt is.

Tip 7: naar de dokter Heeft u een huidaandoening? Vraag eerst aan uw huisarts of u wel of niet de zon in kan. Eventueel verwijst de huisarts naar een dermatoloog, een huidarts. U kunt bij een dermatoloog terecht in HMC Antoniushove, HMC Bronovo, HMC Westeinde en HMC Gezondheidscentrum Wassenaar.

HMC+U • 2 / 2018

• (advertentie)

16 12

HMC+U • 3 / 2017

Bijzondere functie: verpleegkundige antistolling

13

Advies op maat

“Na trombose of longembolie ben je als patiënt vaak erg geschrokken. We bespreken met de patiënt wat er is gebeurd en we bespreken de leefregels en de medicatie. Samen met de arts bepalen we het behandelbeleid.”

Dat zeggen de twee gespecialiseerde ‘verpleegkundigen antistolling’ van HMC. Deze functie bestaat sinds een half jaar in ons ziekenhuis. De rol van deze verpleegkundigen: collega’s adviseren over antistolling (zie kadertekst ‘Wat is het?’), erop toezien dat de medicatie juist wordt voorgeschreven en patiënten helpen binnen de trombosepolikliniek.

Hematoloog Mariëlle de Vreede vindt dat antistolling veel aandacht verdient. “Als er met antistolling iets niet goed gaat, kan dat leiden tot trombose, longembolie of ernstige bloedingen. Daarom vinden we antistolling in het HMC een heel belangrijk onderwerp. Met onze twee gespecialiseerde verpleegkundigen in huis die adviseren en controleren, verminderen we de kans op ernstige problemen.”

Door het hele ziekenhuis

operaties is veranderd. De Vreede: “Als je geopereerd wordt, moet je een paar dagen daarvoor met de ‘gewone’ medicatie stoppen. Zo’n periode overbrugde je vroeger met kortwerkende middelen waarvoor geprikt moest worden. Dat is natuurlijk belastend voor de patiënt. Recent is uitgezocht dat dit in veel gevallen helemaal niet nodig is, alleen voor patiënten met een hoog risico. Onze verpleegkundigen helpen collega’s in het hele ziekenhuis met deze verandering in het medicatie-voorschrift.”

Van Dijk en Van Veen zijn blij met hun rol. “De noodzaak van onze functie is ons heel duidelijk geworden in de afgelopen tijd. Door goed met antistolling om te gaan, voorkom je calamiteiten. We kunnen echt iets betekenen voor patiënten en collega’s.”

De gespecialiseerde verpleegkundigen antistolling zijn Leonie van Dijk en Nienke van Veen. “Wij helpen onze collega’s in het ziekenhuis. We verzorgen interne opleidingen en controleren of medicijnen goed voorgeschreven worden, op basis van de nieuwe richtlijn. Zo zorgen we ervoor dat uiteindelijk iedereen in het ziekenhuis op dezelfde manier gaat werken. En sinds een maand ontvangen we patiënten op de nieuwe trombosepolikliniek. Het gaat vaak om mensen die trombose of longembolie hebben gehad. We proberen hen binnen twee weken daarna te zien. Tegenwoordig mag je na deze diagnose direct naar huis, maar vaak zijn deze patiënten erg geschrokken. We bespreken wat er is gebeurd en we bespreken de leefregels en de medicatie. De arts schuift aan om het behandelbeleid te bepalen.”

Rondom een operatie In 2016 verscheen de nieuwe landelijke richtlijn voor antistolling. Op basis daarvan is het HMC-protocol aangepast. Vooral de richtlijn voor medicatie rondom

Van links naar rechts: hematoloog Mariëlle de Vreede en de gespecialiseerd verpleegkundigen antistolling Leonie van Dijk en Nienke van Veen.

Wat is het?

• Loopt u een uitwendige verwonding op? Bijvoorbeeld een snee na een val? Dan ziet u dat het bloed snel hard wordt; het stolt. Dat is goed, want dankzij de ontstane korst stopt het bloeden.

• In ons lichaam kunnen ook spontaan stolsels ontstaan. Dan is sprake van trombose of longembolie. Gebeurt iets dergelijks in het hart of de hersenen, dan is het een hartinfarct of herseninfarct.

• Antistollingsmiddelen zijn medicijnen die de stolling van het bloed verminderen of vertragen om zo stolsels te voorkomen. Met deze medicatie loopt de patiënt juist weer een groter risico op een bloeding.

HMC+U • 2 / 2018

• (advertentie)

14

Oog voor wat telt

Snel weer thuis na revalidatie in Mechropa of Nolenshaghe Revalideren met een programma dat is afgestemd op uw mogelijkheden.

Met fysio- en ergotherapie, logopedie, dieetadvisering en activiteitentherapie in combinatie met de zorg die nodig is.

Gericht op uw terugkeer naar huis.

Voor kortdurend verblijf na ziekenhuisopname zijn er op meerdere locaties eveneens mogelijkheden, ook op particuliere basis.

Revalidatie- en verpleegcentrum Mechropa Scheveningseweg 96, 2584 AC Den Haag

Informatie: www.saffiergroep.nl of bel met het servicebureau 0800 7233 437

HMC+U • 3 / 2017

Woon- en behandelcentrum Nolenshaghe Mgr. Nolenslaan 22, 2555 XK Den Haag

Kort Nieuws Nieuw moeder & kind centrum Ons ziekenhuis verwacht eind 2020 het moeder & kind centrum te openen bij HMC Westeinde. Het moeder & kind centrum wordt dé plek voor kinderen, aanstaande moeders, nieuwe moeders én hun familie.

Met de bouw van het moeder & kind centrum brengen we het beste van twee werelden samen: de warme, herkenbare zorg van HMC Bronovo en de speciale expertise van HMC Westeinde, vooral op het gebied van acute zorg. Patiënten krijgen in het moeder & kind centrum de zorg die ze nodig hebben, of dat nu is van een kinderarts, gynaecoloog of van een verloskundige uit ‘de eerste lijn’.

Met het moeder & kind centrum kan HMC zeven dagen per week en 24 uur per dag een hoge kwaliteit van zorg garanderen.

blijven slapen. Onze verpleegkundigen gaan het gesprek met de ouders aan. Hun wensen staan centraal in de zorg.”

Het ontwerp voor het moeder & kind centrum straalt rust uit en heeft een ‘menselijke maat’. Het centrum krijgt een open en transparant karakter en past qua uitstraling bij de omgeving waaraan het grenst. De sfeer, het materiaalgebruik en de aandacht voor licht, lucht en groen zorgen ervoor dat de patiënt zich zo comfortabel mogelijk voelt.

Want wie zich prettig voelt, herstelt sneller!

Aandacht voor het hele gezin Bij het moeder & kind centrum staat de familie centraal. “Het gezin wordt steeds betrokken bij de zorg en op alle kamers is ruimte gemaakt voor de familie”, zegt Naomi Nathan, clustermanager Vrouw & Kind. “Partners kunnen altijd op de kamer

Snelle psychiatrische beoordeling op SEH Wie op de Spoedeisende Hulp (SEH) terechtkomt, wil graag zo snel mogelijk worden gezien door deskundige zorgverleners. In HMC Westeinde gebeurt dit ook met patiënten die psychiatrische zorg nodig hebben.

Sommige patiënten op de SEH hebben twee problemen: lichamelijk en geestelijk. Iemand heeft bijvoorbeeld een voetwond, maar blijkt ook verward gedrag te vertonen.

Het is zelfs mogelijk dat het geestelijke probleem heeft geleid tot verergering van de voetwond. De patiënt heeft dan bijvoorbeeld onvoldoende aandacht aan de wond besteed, waarna deze is verergerd.

Parnassia Deze persoon heeft zowel lichamelijke als psychiatrische zorg nodig. SEH-zorgverleners van ons ziekenhuis bieden het eerste, in dit geval wondverzorging. Meestal komt een ziekenhuispsychiater in actie voor de psychiatrische beoordeling van de patiënt. Maar tussen twee uur

’s middags en tien uur ’s avonds zijn een arts-assistent psychiatrie en psychiatrisch verpleegkundige van Parnassia hiervoor aanwezig. Is het bijvoorbeeld beter dat de patiënt wordt opgenomen in het ziekenhuis, kan hij naar huis of is een andere oplossing gewenst?

Parnassia is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg.

Goed nieuws Het goede nieuws is dat de medewerkers van Parnassia voortaan tijdens het grootste deel van de tijd tussen twee uur ’s middags en tien uur ’s avonds aanwezig zijn op de SEH van HMC Westeinde. Voorheen bevonden zij zich vaker ergens anders en werden ze opgeroepen door SEHzorgverleners. Ziekenhuispsychiater Ferdi Balk vertelt hoe belangrijk de verandering is. “Wie op de SEH komt met een psychiatrisch probleem, is in crisis en kan zijn gedrag niet reguleren. Hoe eerder hij psychiatrische zorg krijgt, hoe beter het is.”

HMC+U • 2 / 2018

15

16

Werken met gevaarlijke stoffen Niemand kan voorkomen dat hij kanker krijgt, maar iedereen kan wel proberen het risico op de ziekte te verkleinen. Lees de twaalf tips op de pagina hiernaast. Eén daarvan: bescherm u tegen kankerverwekkende stoffen op het werk door de gezondheids- en veiligheidsvoorschriften te volgen.

Goed nieuws: in 2050 zal het een zeldzaamheid zijn als in ons land iemand overlijdt aan kanker omdat hij ooit tijdens het werk in aanraking is gekomen met asbest. Dat heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) uitgerekend. “Deze positieve ontwikkeling is te danken aan het totaalverbod op werken met asbesthoudende materialen sinds 1993”, zegt longarts Denise de Jong.

Tot dat jaar werden sommige beroepsgroepen blootgesteld aan asbest. Medewerkers in scheeps- en woningbouw bijvoorbeeld kregen te maken met het materiaal. Loodgieters en auto- en verwarmingsmonteurs werkten er ook mee. De Jong: “Vervolgens kan het dertig tot veertig jaar of nog wel langer duren voordat dit leidt tot asbestkanker, HMC+U • 2 / 2018

dat ook bekendstaat als borstvlieskanker. In het algemeen geldt: des te vaker en des te langer iemand is blootgesteld aan asbest, des te groter het risico op de ziekte.”

Toekomstige slachtoffers Het totaalverbod op werken met asbesthoudende materialen is 25 jaar oud. Toekomstige slachtoffers van de ziekte zijn vooral mensen die in de periode ervoor het product zijn tegengekomen. “Volgens het RIVM zullen dat er tot 2050 ruim 10.000 zijn”, weet De Jong. “Op dit moment zijn de vooruitzichten voor deze patiënten helaas niet gunstig.

Zij overlijden gemiddeld twee jaar na de diagnose.

Chemotherapie is de enige behandeling voor hen, maar de resultaten zijn niet zo goed als gehoopt. Ons ziekenhuis stuurt patiënten met asbestkanker voor behandeling naar het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) in Amsterdam.”

12 manieren om uw risico op kanker te verlagen

Blij

1. Rook niet. Gebruik geen enkele vorm van tabak.

2. Maak uw woning rookvrij. Ondersteun het rookvrije beleid op uw werk.

3. Werk aan een gezond lichaamsgewicht.

4. Zorg voor lichaamsbeweging in uw alledaagse leven.

Beperk de tijd die u zittend doorbrengt.

5. Eet gezond: • Eet voldoende volkorenproducten, peulvruchten, groenten en fruit.

• Beperk uw consumptie van calorierijk voedsel (voedingsmiddelen met een hoog suiker- of vet gehalte) en vermijd suikerhoudende dranken.

• Vermijd bewerkt vlees; beperk uw consumptie van rood vlees en voedingsmiddelen met een hoog zoutgehalte.

6. Als u alcohol drinkt, beperk dan de hoeveelheid.

Geen alcohol drinken is beter om uw risico op kanker te verlagen.

7. Vermijd te veel blootstelling aan de zon, vooral voor kinderen.

Bescherm u tegen de zon. Ga niet naar de zonnebank.

8. Bescherm u tegen kankerverwekkende stoffen op het werk door de gezondheids- en veiligheids voorschriften te volgen.

9. Ga na of u in uw woning bent blootgesteld aan straling door natuurlijk hoge radonconcentraties.

Onderneem actie om hoge radonconcentraties te verlagen.

10. Voor vrouwen: •Borstvoeding geven verlaagt het risico op kanker voor de moeder. Als het mogelijk is, geeft u uw baby borstvoeding.

•Hormoonvervangende therapie (HVT) verhoogt het risico op bepaalde vormen van kanker. Beperk het gebruik van HVT. 11. Zorg ervoor dat uw kinderen deelnemen aan vaccinatieprogramma’s voor: •hepatitis B (voor pasgeborenen) •humaan papillomavirus (HPV) (voor meisjes).

12. Neem deel aan georganiseerde screeningprogramma’s voor: •darmkanker (mannen en vrouwen) •borstkanker (vrouwen) •baarmoederhalskanker (vrouwen).

Hoe dan ook, De Jong is blij met de resultaten van het totaalverbod. “Je ziet wat er gebeurt als landelijk een wet wordt ingevoerd en iedereen zich daar vervolgens aan houdt. Straks is er niemand meer die kanker krijgt omdat hij heeft gewerkt met asbest. Natuurlijk, soms moet asbest worden weggehaald uit een gebouw. Maar dat wordt alleen gedaan door bedrijven die bekend zijn met de veiligheidsregels en die beschikken over opgeleid personeel voor professionele asbestverwijdering. (zie de foto, red.)”

Werken met kleurstoffen Mensen die werken met kleurstoffen moeten ook gezondheids- en veiligheidsvoorschriften volgen. Denk aan degenen die betrokken zijn bij de productie van verf. Een aantal kleurstoffen kan een rol spelen bij de ontwikkeling van blaaskanker.

‘Volg de voorschriften voor jouw beroepsgroep’

“In Nederland zijn werknemers in de kleurstoffenindustrie wettelijk gelukkig goed beschermd”, zegt uroloog Christian Berger. “Er gelden strengere voorschriften dan bijvoorbeeld in de derde wereld. Mijn dringende advies: vólg de veiligheidsvoorschriften dan ook op. Want als je vaak intensief contact hebt met bepaalde kleurstoffen, kunnen ze het risico op blaaskanker vergroten. Je ademt de stoffen in, waarna ze op een gegeven moment weer het lichaam verlaten via de urine. Maar al die tijd dat de urine met de stoffen erin zich in de blaas bevindt, kunnen de stoffen hun schadelijke werk doen. Soms draagt dit er aan bij dat kanker ontstaat vanuit het slijmvliesweefsel van de binnenkant van de blaas.”

Belangrijk Stoffen in sigaretten vormen nog altijd het grootste risico op blaaskanker, maar het is dus ook belangrijk oog te hebben voor de invloed van kleurstoffen, benadrukt Berger.

Wie zich houdt aan de Europese code tegen kanker, maakt niet alleen minder kans op deze ziekte. De adviezen dragen bij aan een goede gezondheid in het algemeen. Als u bijvoorbeeld gezond eet, verkleint u ook het risico op gewrichtsklachten en hart- en vaataandoeningen.

De Europese code tegen kanker is een initiatief van de Europese Commissie. Het doel: mensen inlichten over de acties die zij voor zichzelf of hun gezin kunnen ondernemen om hun risico op kanker te verlagen.

HMC+U • 2 / 2018

17

Diep slapen bij vervelend onderzoek

18

Geen pijn en hinder “Ik heb niets gemerkt en heerlijk geslapen.” Dat zeggen patiënten na sedatie. Hierbij wordt u voor een onderzoek of behandeling in een minder diepe slaap gebracht dan bij een narcose. Maar u bent wel zó ver buiten bewustzijn, dat geen pijn en andere hinder worden ervaren.

Stel, uw longen moeten worden onderzocht met een bronchoscoop. Via uw neus of mond gaat dan een slang naar binnen. Dat is niet bepaald aangenaam. Het kan pijn doen en u kunt zelfs het gevoel hebben te stikken. Dat wordt helemaal vervelend als het wat langer duurt, bijvoorbeeld omdat de longarts een aantal keren longweefsel moet wegnemen voor verder onderzoek.

Het liefst wilt u hiervan niets meekrijgen. U wilt vóór het onderzoek in slaap worden gemaakt en bij bewustzijn

komen wanneer het achter de rug is. Dit is mogelijk met sedatie. U krijgt dan slaapmedicatie via een infuus. Goed nieuws: rondom steeds meer onderzoeken en behandelingen in ons ziekenhuis is sprake van sedatie (zie kadertekst).

Geen nare ervaring “Voorheen kregen patiënten een zogeheten roesje, maar soms bleken zij daarna dan toch iets te veel bij bewustzijn te zijn”, zegt Erik Wolf. Hij is een van de drie anesthesie-

Een patiënt wordt geholpen door onder meer de sedationisten Margreet Louwerenburg en Erik Wolf (beiden in het groen). De andere sedationist in HMC is Paul Schoustra.

HMC+U • 2 / 2018

medewerkers die zijn opgeleid tot sedationist. “Iemand sliep dan wel, maar zodra bijvoorbeeld de bronchoscoop in de luchtwegen werd gebracht, kon hij gaan bewegen.

Daardoor kon de longarts moeilijker zijn werk doen. De patiënt had een nare ervaring, want die merkte ondanks zijn slaap toch iets van het onderzoek. Dat is verdwenen dankzij sedatie. De patiënt is dan in een diepere slaap dan bij een roesje, maar hoeft niet aan een beademingsapparaat, zoals bij een narcose.”

Goed en veilig Anesthesioloog Katja Muderlak: “Dit is mogelijk dankzij onze sedationisten. Een sedationist is een anesthesiemedewerker met een speciale opleiding om sedatie veilig te kunnen uitvoeren. Er is altijd een anesthesioloog in de buurt om te ondersteunen of eventuele vragen te beantwoorden. Een sedationist helpt de behandelaar.

Vroeger moest de behandelaar twee dingen tegelijk doen: de patiënt onderzoeken of behandelen en er ondertussen ook voor zorgen dat de patiënt goed en veilig in slaap was. Dat laatste is nu de taak van de sedationist. Die is gespecialiseerd in sedatie, daarom kan de patiënt ook in een diepere slaap worden gebracht dan bij een roesje.”

Kort Nieuws Vacature: doktersassistent Kwaliteit, klantgerichtheid en saamhorigheid staan in HMC voorop. Dankzij de hechte samenwerking tussen specialisten, verpleegkundigen en doktersassistenten kunnen wij patiënten bieden wat zij nodig hebben.

Samen met jou, willen we onze dienstverlening verbeteren.

Kom jij ons team versterken?

Bekijk deze vacature op: www.werkenbijhmczorg.nl

Ideaal “Hierdoor slagen meer onderzoeken en behandelingen”, vult sedationist Margreet Louwerenburg aan. “Dankzij moderne scopen kunnen artsen steeds meer. Maar omdat de techniek verfijnder is, denk aan heel dunne draadjes, luistert het nauw of iets wel of niet lukt. Dan is het voor de arts fijn als iemand naast hem zorgt voor ideale omstandigheden, zoals een stilliggende patiënt.”

Hoe reageren patiënten? Louwerenburg: “Na afloop zijn ze blij. Sommige mensen zien tegen een onderzoek op vanwege eerdere ervaringen. Nu zeg ik: neem een mooie gedachte in uw hoofd, ik ga u in slaap maken en u wordt straks wakker zonder iets te hebben gemerkt. En inderdaad: patiënten ontwaken tevreden.”

Eén telefoonnummer Radiologie Sedatie is bijvoorbeeld mogelijk bij:

•Kijken in de darm: coloscopie •Kijken in de maag: gastroscopie •Kijken in en behandelen van de galwegen: ERCP •Verwijderen kleine darmtumoren •Behandelen hartritmestoornissen: elektrocardioversie •Kijken in de slokdarm: slokdarmechocardiografie •Snurk- en apneu-onderzoek •Heup terugbrengen in de heupkom: heupluxatie •Galwegdrainage •Dotteren bij vaatvernauwingen: PTA •Kleine stents plaatsen bij vaatvernauwingen •Kijken in de longen: bronchoscopie

U bereikt de afdeling Radiologie in HMC Antoniushove, HMC Bronovo en HMC Westeinde voortaan via hetzelfde telefoonnummer: 0800 979 46 00.

Of u ons nu nodig heeft om een afspraak te maken, te verzetten of een vraag te stellen. De afdeling is van maandag tot en met vrijdag te bereiken tussen 08.00 en 17.00 uur.

HMC+U • 2 / 2018

19

HMC+U • 2 / 2018

Belangrijk: goed eten

21

Het is belangrijk dat patiënten goed eten en niet ondervoed zijn. Dat bevordert hun herstel en voorkomt bijkomende problemen rond de ziekte en behandeling. Zij kunnen eerder naar huis en zijn dan ook sterker en fitter dan iemand die wél ondervoed is.

Onze artsen, verpleegkundigen en zorgondersteuners letten hier goed op. Zij zien er bijvoorbeeld op toe dat u voldoende eiwitrijke voeding binnenkrijgt. Anders zou u spiermassa kunnen verliezen en daardoor misschien minder zelfstandig zijn wanneer u weer thuis bent.

Wat kunt u verwachten? Aan het begin van de ziekenhuisopname beoordelen een verpleegkundige en arts of u

ondervoed bent of een risico loopt om dat te worden.

Is dat het geval? Dan krijgt u tijdens de opname een dieet dat is verrijkt met energie en eiwit. Denk bijvoorbeeld aan een smakelijke muffin die is verrijkt met extra eiwit.

Drie keer per dag ontvangt u een verrijkt tussendoortje.

Mogelijk komt ook een diëtist langs.

Tips U kunt er natuurlijk zelf ook aan bijdragen dat u niet ondervoed raakt of dat u weer goed en voldoende gaat eten. Lees de tips hieronder.

Sommige zijn ook handig voor als u thuis bent.

• Kies bij de broodmaaltijd minimaal één graanproduct.

Bijvoorbeeld een snee brood, cracker, bord havermout of schaaltje muesli. Gebruik minstens één keer flink wat hartig beleg. Kaas en vleeswaren bijvoorbeeld hebben veel eiwitten. Kies ook één melkproduct.

• Eet buiten de hoofdmaaltijden minimaal drie tussen doortjes die rijk zijn aan energie en eiwitten. Voorbeelden: een eitje, blokjes kaas, handje nootjes, schaaltje volle kwark, yoghurt of vla.

• Eet aan tafel. Lukt dat niet? Ga dan rechtop in bed zitten.

Dan zakt de voeding beter. Vraag zo nodig hulp aan een verpleegkundige.

• Probeer bij de warme maaltijd uw vlees, vis, kip of vegetarische vleesvervanger helemaal op te eten. Kies als dessert een melkproduct. Dit is een belangrijke bron van eiwitten.

• Kunt u het vlees niet snijden? Vraag het aan de persoon die het eten verstrekt.

• Eet smakelijk!

HMC+U • 2 / 2018

Foto: Foto: Foto:www.pixabay.com www.pixabay.com www.pixabay.com

• (advertentie)

HMC+U • 2 / 2018

23

Noodzakelijke vragenlijsten

Hoe vindt u zelf dat het met u gaat?!

Wordt u behandeld in ons ziekenhuis? Zowel u als onze zorgverleners willen de beste uitkomst én een zo goed mogelijke kwaliteit van leven voor u. De kans hierop wordt vergroot als u PROM-vragenlijsten invult.

HMC wil graag weten hoe patiënten zelf denken over de resultaten van hun behandeling. Want een dokter kan tevreden zijn over de uitkomst, het allerbelangrijkst is dat de patiënt dat ook is. Kan iemand bijvoorbeeld weer wat hij vroeger kon? Of is de beperking juist hetzelfde gebleven of zelfs toegenomen? Daarom vragen wij aan steeds meer patiënten zeer nuttige vragenlijsten in te vullen: PROMvragenlijsten. Dit gebeurt digitaal, zowel tijdens als na de behandeling. Heeft iemand bijvoorbeeld pijn? En zo ja, hoeveel? Is er sprake van vermoeidheid? En zijn er beperkingen in bewegen of functioneren? Met die informatie kan uw zorgverlener nog beter op uw zorgvragen ingaan.

Goed inzicht Kankerpatiënten bijvoorbeeld, krijgen het verzoek PROMvragenlijsten in te vullen. Dat geldt ook voor mensen bij wie een knie of heup is vervangen. U kunt zelf bijdragen aan een betere behandeling! Monique Kroeze is stafmedewerker Oncologie. Zij zegt: “Dankzij de antwoorden

van de patiënt kunnen wij hem beter begeleiden tijdens de behandeling. Het geeft ons ook een goed inzicht in de situatie ná de behandeling, zodat vervolgens de best mogelijk ondersteuning kan worden geboden.”

‘Goede zorg en kwaliteit van leven’

Hulp bij vermoeidheid Heeft u meer of minder pijn sinds de behandeling? Kunt u meer of minder? Wat heeft de operatie betekend voor uw zelfbeeld? Dit zijn voorbeelden van vragen. Kroeze: “Wie bijvoorbeeld een borst is kwijtgeraakt of verder moet met een stoma, heeft daardoor misschien psychische problemen gekregen. Dan kunnen wij de patiënt verwijzen voor psychische hulp. Een veelgehoorde klacht na kanker is ook vermoeidheid. Als een patiënt ons laat weten nauwelijks meer de deur uit te gaan omdat hij zo snel moe wordt, kunnen we hem in contact brengen met een fysiotherapeut. Daar bouw je kracht en conditie op.”

Zelf bepalen U bepaalt zelf waarover het gaat in de spreekkamer. Door PROM-vragenlijsten in te vullen, kunt u uw eigen zorg en levenskwaliteit helpen verbeteren. Met andere vragenlijsten – PREM-vragenlijsten, gebaseerd op ervaringen van patiënten levert u anoniem een bijdrage aan goede zorg voor u én anderen. Die uitkomsten zijn niet tot een individuele patiënt herleidbaar, benadrukt Kroeze. “Wij vragen bijvoorbeeld of u voldoende informatie heeft gekregen rondom de behandeling. En hadden onze zorgverleners genoeg aandacht voor u wanneer u iets wilde weten? Als patiënten niet zo tevreden blijken te zijn over een bepaald onderdeel, gaan wij werken aan verbetering. Dat is gunstig voor toekomstige patiënten.”

Heeft u inhoudelijke vragen over de vragenlijsten? Zoek dan contact met uw casemanager. PROM-vragenlijsten gaan over uitkomsten van de zorg: Patient Reported Outcome Measures. PREM-vragenlijsten draaien om ervaringen met de zorg: Patient Related Experience Measures.

HMC+U • 2 / 2018

24

Geestelijke verzorging en maatschappelijk werk

Ondersteuning bij onzekerheid Onze geestelijk verzorgers en maatschappelijk werkers bieden patiënten én naasten ondersteuning en een luisterend oor. Geestelijk verzorger Bertus Wessel vertelt wat hij bijvoorbeeld kan betekenen in de relatie tussen patiënten en familieleden.

Ruimte voor vrienden

Overbezorgde moeder

“Kunt u ervoor zorgen dat mijn vader niet altijd hier is tijdens de bezoektijden? Dat vroeg een patiënt van middelbare leeftijd.

De man was ongeneeslijk ziek en zou gaan overlijden in het ziekenhuis. Natuurlijk vond hij het fijn om zijn vader te zien, maar hij wilde ook graag praten met vrienden. Bijvoorbeeld om jeugdherinneringen op te halen en ook afscheid te nemen van hén. Het probleem was dat zijn vader zijn zoon claimde.

‘Wat doen al die vreemde mensen hier?’, zei hij dan. We hebben een gesprek gevoerd: de patiënt, zijn vader, zus en ik.

Ik vroeg aan de vader: begrijpt u dat men met mensen van de eigen leeftijd dikwijls op een andere manier en over andere zaken praat dan met de ouders? Dat het leuk is om alléén te zijn met jeugdvrienden? Uiteindelijk konden we een afspraak maken. De ene helft van bezoektijden zou de vader bij de patiënt zijn en de andere helft kwamen anderen langs.”

“Tijdens een gesprek met een 40-jarige man merkte ik dat hij vaak over zijn moeder sprak. Ik vroeg naar hun relatie. Stukje bij beetje kwam de man tot de conclusie dat hij niet altijd blij was met haar. Ze bepaalde grote delen van zijn leven, wilde ook dagelijks telefonisch contact hebben. De man had het gevoel dat hij zich voor alles moest verantwoorden tegenover haar.

In het gesprek kwam hij er ook achter hoe hun relatie zo was gegroeid. Als kind was hij lange tijd flink ziek geweest. Zij moeder werd overbezorgd; ze bemoeide zich met alles. Die houding was niet verdwenen toen hij volwassen was. De man was mij dankbaar: nooit had hij met iemand dit gesprek gevoerd en nooit had hij de verklaring in het verleden gezocht. Ik heb hem daarna niet meer gezien en weet ook niet of hij zijn moeder heeft geconfronteerd met haar gedrag. Maar ik was in elk geval blij dat ik hem aan een nieuw inzicht had geholpen.”

Wens vader geaccepteerd “Een man was een paar keer geopereerd vanwege kanker. Hij had geen zin in nóg een behandeling, wilde in alle rust thuis sterven. Maar zijn dochter probeerde hem enthousiast te maken voor behandelingen die ze op internet had gevonden. De man was verdrietig dat zijn dochter zijn stervenswens niet kon accepteren. Ik heb met de twee gesproken. Op een gegeven moment legde de dochter zich neer bij de wil van haar vader. Ze vroeg wel: ‘Wat kan ik dan nog voor hem betekenen?’. Ik heb haar geadviseerd haar vader te interviewen over zijn leven. Met haar iPad nam ze de gesprekken op. De vader werkte graag mee.

Voor de dochter was het een manier om de naderende dood van haar vader beter te accepteren.”

Voor iedereen Heeft u behoefte aan een geestelijk verzorger of maatschappelijk werker? Voelt u zich bijvoorbeeld eenzaam, wilt u praten na een slecht-nieuwsgesprek, heeft u steun nodig bij rouwverwerking of zijn er vragen over zin en zingeving?

De afdelingen Geestelijke Verzorging (oog en oor voor bestaansvragen) en Medisch Maatschappelijk Werk (hulp in leefsituatie en welzijn) zijn beschikbaar voor alle patiënten en hun naasten, ongeacht de levensovertuiging. U kunt bij uw opnamegesprek of via de verpleging zeggen dat u prijs stelt op contact met een geestelijk verzorger of maatschappelijk werker. Of u ontmoet ze spontaan op uw afdeling.

HMC+U • 2 / 2018

Wat waar&wanneer 10

25 De meest actuele informatie over patiëntbijeenkomsten vindt u op: www.haaglandenmc.nl/agenda.

Hier leest u ook meer over de thema-avonden in 2018.

Activiteitenkalender 28 juni • HMC Antoniushove Lotgenotencontact voor mannen met prostaatkanker.

U bent van harte welkom om mannen te ontmoeten die ook prostaatkanker hebben (gehad). U kunt ervaringen uitwisselen: wat betekent het voor mij en voor mijn naasten, hoe ervaart een medepatiënt de behandeling, wat staat mij te wachten? Vertegenwoordigers van de Prostaatkanker Stichting geven steun tijdens deze middag. U kunt ook tot dusver onbeantwoorde vragen stellen. Van 14.00 tot 16.00 uur. Inschrijven is kosteloos: infoplein.oncologie@haaglandenmc.nl.

2 juli • HMC Bronovo Informatieavond Bevallen. Van 19.00 tot 21.00 uur.

U bent vanaf 18.45 uur welkom in het Auditorium op de vierde etage. Inschrijven is kosteloos en mogelijk via activiteiten@haaglandenmc.nl.

6 augustus • HMC Bronovo Informatieavond Bevallen. Zie de informatie voor de bijeenkomst op 2 juli.

30 augustus • HMC Antoniushove Lotgenotencontact voor mannen met prostaatkanker.

Zie informatie voor de bijeenkomst op 28 juni.

3 september • HMC Antoniushove Workshop Look Good Feel Better. Voor vrouwen die worden behandeld tegen kanker in HMC. Een team van beautyprofessionals adviseert en helpt u bij uw uiterlijke verzorging. Inschrijven is kosteloos en alleen mogelijk voor HMC-patiënten: LGFB@haaglandenmc.nl.

3 september • HMC Bronovo

Informatieavond Bevallen. Zie de informatie voor de bijeenkomst op 2 juli.

12 september • HMC Antoniushove Inloopochtend borstkankerpatiënten. Voor patiënten die zijn of worden behandeld wegens borstkanker.

Welkom zijn ook patiënten die niet in HMC Antoniushove zijn behandeld. Het doel is het uitwisselen van ervaringen met lotgenoten. Van 9.30 tot 11.30 uur.

U hoeft zich niet aan te melden.

13 september • HMC Westeinde Informatieavond Bevallen. Van 19.30 tot 21.00 uur.

De zaal is open vanaf 19.15 uur. De bijeenkomst is in de aula (2e etage). U hoeft zich niet aan te melden.

Handige apps!

Gaat u naar ons ziekenhuis? Of heeft u een bezoek aan HMC achter de rug? Grote kans dat u vragen heeft. Via handige apps kunt u ze aan ons stellen. De apps zijn te downloaden via de Google Play Store of de Apple App Store.

• HMC Chatapp. Voor al uw vragen.

Bijvoorbeeld: hoe zat het ook alweer

met nuchter blijven voor de operatie? Of: hoe is de parkeergelegenheid bij HMC Bronovo? Alleen persoonlijk medisch advies is vanwege privacywetgeving niet mogelijk via deze weg.

• HMC Zorgapp. U krijgt in woord en

beeld informatie over onder meer uw

ziekte en behandeling. Dit kan bij een

totale heupprothese, totale knie prothese, galblaasverwijdering, voorste kruisbandreconstructie, liesbreuk operatie, bij longrevalidatie en borst kanker.

• SEH Zorgapp. U bent weer thuis na uw bezoek aan de Spoedeisende Hulp.

Maar hoe gaat het nu verder? In deze app vindt u alle informatie die u nodig heeft om dit rustig na te lezen.

HMC+U • 2 / 2018

Patiëntveiligheidskaart

26

HMC+U • 2 / 2018

Service & Informatie

27

Foto: Frank van der Burg Fotografie

Alle belangrijke gegevens op een rij.

Resistente bacteriën 5 tot 10% van de bevolking draagt Bijzonder Resistente Micro-Organismen (BRMO) bij zich, vaak zonder het te weten. Omdat dit overdraagbaar is, krijgt iedere patiënt aan het begin van de zijn opname in HMC een aantal vragen voorgelegd. Wie BRMO bij zich draagt, kan het risico lopen dat een behandeling met antibiotica geen resultaat oplevert.

Heeft u BRMO? Dan kijken zorgverleners welke antibiotica wél zouden kunnen aanslaan en nemen zij maatregelen om overdracht op andere patiënten te voorkomen. HMC hecht de grootste waarde aan veiligheid van de patiënten. Wij rekenen op uw begrip voor deze voorzorgsmaatregel.

Bezoektijden Meer informatie over de actuele bezoektijden kunt u vinden op: www.haaglandenmc.nl/bezoektijden.

Online medisch dossier bekijken U kunt via Medischegegevens.nl altijd en overal online toegang krijgen tot uw gegevens en deze bekijken wanneer het u het best uitkomt. Of het nu gaat om een operatieverslag, brief aan de huisarts of waarden die zijn vastgesteld in het laboratorium.

HMC biedt deze service kosteloos en veilig aan. Iedere

patiënt heeft zo zicht op zijn definitieve en door medisch specialisten geaccordeerde gegevens die worden bijgehouden in het ziekenhuis.

Wilt u dit? Vul het aanmeldformulier in via de website medischegegevens.nl of in ons ziekenhuis. Daarmee geeft u toestemming om uw gegevens met een beveiligde verbinding van HMC naar medischegegevens.nl te versturen.

Om uw privacy te waarborgen, is het nodig dat u zich bij aanmelding eenmalig legitimeert met een identiteitsbewijs.

Via een beveiligde verbinding plus een sms-code op de mobiele telefoon kan u overal uw gegevens inzien.

Het systeem wordt elke 24 uur geactualiseerd.

Het Huis Nebo Het Huis Nebo behoort tot dezelfde stichting als HMC. Nebo is een verpleeghuis voor somatische en psychogeriatrische bewoners. Daarnaast kan men kortdurend revalideren na een ingrijpende operatie aan heup, knie of ander gewricht. Er is plaats voor 120 bewoners.

Het Huis Nebo Floris Arntzeniusplein 65, 2597 SP Den Haag Tel. 070 312 37 37, Website: www.hethuisnebo.nl HMC+U • 2 / 2018

28

Buitenpoliklinieken

Patiëntenpas

Als u in het Statenkwartier woont, kunt u voor specialistische zorg gebruikmaken van HMC Buitenpolikliniek Statenkwartier. Deze buitenpolikliniek is gevestigd in Gezondheidscentrum Statenkwartier aan de President Kennedylaan. U kunt er terecht op het spreekuur van de volgende HMC-specialismen.

• Cardiologie • Kindergeneeskunde • Verloskunde

Binnen HMC maken we gebruik van één HMC patiëntenpas.

Deze kunt u gebruiken in HMC Antoniushove, HMC Bronovo, HMC Westeinde en HMC Gezondheidscentrum Wassenaar.

Bent u nog in het bezit van een MCH-patiëntenpas of een Bronovo-patiëntenpas? Dan kunt u deze bij de receptie/ inschrijfbalie laten omwisselen voor een nieuwe HMC-pas.

Bewoners uit Voorburg kunnen voor Cardiologie en bloedafname gebruikmaken van de buitenpolikliniek Savallelaan aan de Savallelaan 2 Voorburg. Woont u in Wassenaar en heeft u medische zorg nodig? Bijna alle specialismen van HMC houden spreekuur in HMC Gezondheidscentrum Wassenaar aan de Hofcampweg 65. In HMC Gezondheidscentrum Wassenaar werken medisch specialisten van HMC. Verder heeft het laboratorium van HMC er een dagelijks servicepunt voor bloedprikken.

Locaties

Complimenten Wij willen onze zorg blijven verbeteren. Wilt u uw positieve of negatieve ervaringen over uw bezoek of verblijf in ons ziekenhuis delen? Neem dan deel aan ons tevredenheidsonderzoek: www.haaglandenmc.nl/patienttevredenheid.

U kunt ook via een landelijke website uw mening over HMC geven: zorgkaartnederland.nl. Op deze website kunt u complimenten over de zorgverlening geven en praktische suggesties doen voor het verder verbeteren van onze dienstverlening. Voor sommige behandelingen gebruiken we ook vragenlijsten over uw ervaringen en de uitkomst van de behandeling. Als dit voor u geldt, dan zal uw behandelaar u uitleg geven en u een vragenlijst toesturen.

Klachten

HMC Antoniushove Burg. Banninglaan 1, 2262 BA Leidschendam Telefoon 088 979 79 00

Bent u ontevreden over een behandeling of uw verblijf in een HMC-locatie? Bespreek het met de direct betrokkene en/of de leidinggevende van de afdeling. Komt u er niet uit?

Dan kunt u zich wenden tot de klachtenfunctionaris:

HMC Bronovo Bronovolaan 5, 2597 AX Den Haag Telefoon: 088 979 79 00

HMC Antoniushove: 088 979 40 44 HMC Bronovo: 088 979 83 00 HMC Westeinde: 088 979 18 18

HMC Westeinde Lijnbaan 32, 2512 VA Den Haag Telefoon 088 979 79 00

Het is ook mogelijk een klachtenformulier in te vullen.

In HMC Antoniushove en HMC Westeinde is dit formulier verkrijgbaar in de centrale hal, in HMC Bronovo bij Bureau Patiëntenvoorlichting in de ontvangsthal.

Colofon Dit is het magazine voor patiënten, bezoekers en relaties van HMC.

Coverfoto

Redactie

BC Uitgevers B.V. Sneek telefoon 0515 429 429

Onder verantwoordelijkheid van afdeling Marketing & Communicatie · Nita Pleune · Karin Hiralal · Noël Houben · Hanneke van Leeuwen · Masja de Ree · Gerben Stolk (eindredactie)

Fotografie Frank van der Burg Esther Hessing Fotografie Linda Huisinga

HMC+U • 2 / 2018

Frank van der Burg

Uitgever

Bladmanager/ advertentieverkoop Digna Schoonen 06 44 20 99 10

Druk Scholma Druk B.V. Bedum

Redactieadres communicatie@haaglandenmc.nl

Ingezonden brieven en artikelen zijn welkom, maar de redactie behoudt zich het recht voor om deze in overleg in te korten of niet te plaatsen.

Cliëntenraad

Aan de inhoud van dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend.

De cliëntenraad is bereikbaar via e-mail: clientenraadhmc @haaglandenmc.nl

Overige info HMC heeft drie locaties: • HMC Antoniushove in Leidschendam • HMC Bronovo in Den Haag • HMC Westeinde in Den Haag

Adresgegevens vindt u op deze pagina.

De cliëntenraad behartigt de belangen van patiënten.

Postadres: p/a HMC Antoniushove kamer C02-044 Postbus 432 2501 CK Den Haag

(advertentie) •

advertenties