4 I 2016 Nieuws en informatie voor patiﾃｫnten
MEENEMEN MAG!
PICCOLO
BORSTKANKERPATIﾃ起TEN OMARMD
INFORMATIE OVER UW OPNAME IN MCH-BRONOVO
Lees meer op pagina 3
Vanaf pagina 18 vindt u informatie over uw verblijf in ons ziekenhuis
IN DIT
EVEN DIEP ADEMHALEN
NUMMER
Hart ontlast bij bestraling borstkanker
DICHT OP DE HUID KORT NIEUWS
PAG. 7
PAG. 2/3
HART ONDER DE RIEM VOOR BORSTKANKERPATIËNTEN
PAG. 13
VRAGEN AAN MCH-BRONOVO
PAG. 15
ACHTER DE SCHERMEN:
PAG. 16
PAG. 9
‘Niet lang in onzekerheid bij verdacht plekje’
Nieuwe verpleegafdelingen
KORT NIEUWS
MCH Antoniushove in gebruik
PAG. 11
Kinderafdeling krijgt subsidie van Ronald McDonald Fonds
FOCUSKLINIEK ORTHOPEDIE GEOPEND
LEVEN MET EEN HERSENTUMOR PAG. 4/5
Gespecialiseerd in schouders, knie en teen
Afdeling in beeld
PAG. 12
Mike Antonissen helpt zijn neuroloog aan onderzoeksgeld
COLOFON Piccolo is het magazine voor patiënten, bezoekers en relaties van MCH-Bronovo en verschijnt vier keer per jaar. REDACTIE: Afdeling In- en Externe Communicatie MCH-Bronovo Eindredactie: Saskia Leurink, afdeling In- en Externe Communicatie MCH-Bronovo FOTOGRAFIE: Michel Groen, afdeling In- en Externe Communicatie, Frank van der Burg Fotografie ONTWERP/UITGEVER: BC Uitgevers BV, Sneek telefoon (0515) 429 429 BLADMANAGER/ ADVERTENTIEVERKOOP: Digna Schoonen, 06 44 20 99 10 DRUK: Scholma Druk B.V. - Bedum OPLAGE: 6.000 exemplaren REDACTIEADRES: info@bronovo.nl communicatie@mchaaglanden.nl
Ingezonden brieven en artikelen zijn welkom, maar de redactie behoudt zich het recht voor om deze in overleg in te korten of niet te plaatsen. Aan de inhoud van dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend.
OVERIGE INFO Het MCH en Bronovo heeft drie locaties: • MCH Antoniushove in Leidschendam • MCH Westeinde in Den Haag • Bronovo in Den Haag Adresgegevens vindt u achterin dit magazine.
INFORMATIE OVER UW OPNAME
PAG. 18
PATIËNTVEILIGHEIDSKAART PAG. 31 MCH
Bronovo
CLIËNTENRAAD De Cliëntenraad MCH-Bronovo behartigt de belangen van patiënten. De Cliëntenraad is bereikbaar via e-mail: clientenraadmch-bronovo@mchaaglanden.nl Postadres: p/a MCH Antoniushove kamer C02-044 Postbus 411 2260 AK Leidschendam
Scan deze codes met een geschikt apparaat en ga direct naar de internetpagina’s met medisch specialisten van MCH-Bronovo.
1 4I2016 PICCOLO
Kort
nieuws
ACTIVITEITENKALENDER Kijk ook op de websites voor actuele bijeenkomsten:
BIJZONDERE BLIJK VAN DANK
www.mchaaglanden.nl/agenda of www.bronovo.nl/agenda
JANUARI
Taart, gebak, bloemen, vrolijke kaarten. Artsen en medewerkers van de afdelingen Verloskunde en
04 JAN
19.00 - 21.00 uur Informatieavond Bevallen in Bronovo
Gynaecologie worden er dikwijls mee verrast door blije ouders, want elke geboorte is in principe aanleiding voor een feestje. Maar een stripverhaal
13 JAN
09.30 - 11.30 uur Inloopochtend voor patiënten met borstkanker in MCH Antoniushove
21 JAN
19.30 - 21.00 uur Informatiebijeenkomst over bevallen in MCH Westeinde
FEBRUARI 01 FEB
19.00 - 21.00 uur Informatieavond Bevallen in Bronovo
10 FEB
09.30 - 11.30 uur Inloopochtend voor patiënten met borstkanker in MCH Antoniushove
18 FEB
10.00 - 12.00 uur Inloopochtend voor stomadragers door stomavereniging in MCH Antoniushove
MAART 07 MRT
19.00 - 21.00 uur Informatieavond Bevallen in Bronovo
09 MRT
09.30 - 11.30 uur Inloopochtend voor patiënten met borstkanker in MCH Antoniushove
10 MRT
19.30 - 21.00 uur Informatiebijeenkomst over bevallen in MCH Westeinde
als blijk van dank? Nee, dat hadden de zorgverleners in MCH Westeinde nog nóóit meegemaakt.
“Mijn vrouw Theodora en ik waren zó tevreden over de goede zorgen, dat ik het stripverhaal heb gegeven dat ik had gemaakt in het ziekenhuis, legt Hugo Seriese uit. Hun dochter Binja werd onlangs geboren in MCH Westeinde. Seriese: “De laatste fase van de zwangerschap was best spannend, want we hoorden toen in het ziekenhuis dat de bevalling moest worden ingeleid. En wat ga ik dan doen in zo’n situatie? Ik ben striptekenaar en heb altijd een schetsboek bij me. Het ziekenhuis inspireerde me enorm, en zo ben ik gaan tekenen terwijl Theodora in bed lag. Het is een compleet verhaal van zes pagina’s geworden: van het gesprek met de arts tot de geboorte van onze dochter.” Gynaecoloog Jan Lind: “Het is bijzonder om op een bevalling terug te kijken in de vorm van een stripverhaal. Extra leuk is dat het de nodige humor bevat.”
Bijzonder...
2 PICCOLO 4I2016
Credit illustratie: haes | mijnnaamishaes.nl
KORT NIEUWS
BORSTKANKERPATIËNTEN OMARMD
Wie in oktober MCH Antoniushove bezocht of passeerde, kon het niet ontgaan: de locatie van MCH-Bronovo in Leidschendam baadde in het roze licht.
Waarom? Omdat oktober Borstkankermaand was, een internationaal initiatief om aandacht voor deze ziekte te vragen. De mammapoli in MCH Antoniushove is gespecialiseerd in de diagnostiek van vrouwen die een knobbeltje in de borst hebben én in behandeling hiervan. Maar borstkanker werd op nog veel meer manieren in de schijnwerpers geplaatst.
kan de doek omslaan. De aanschaf van de ‘embrace-doeken’ is mogelijk dankzij een schenking van de Stichting Roparun.
Zo ontvangt iedere patiënt op de mammapoli sinds 1 oktober een omslagdoek, gemaakt van zacht materiaal en daarmee prima geschikt voor vrouwen met borstkanker. Zij moeten tijdens onderzoeken en gesprekken vaak hun bovenlichaam ontkleden, wat soms een kwetsbaar gevoel geeft. De patiënt
Nóg een mooi initiatief in oktober: de high tea voor vrijwilligers die al jarenlang ‘heart pillows’ maken voor onze patiënten. Deze hartvormige kussens laten zich prettig onder de oksel dragen en verlichten daarmee de klachten na een borstoperatie. Ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat een autogordel niet over de wond schuurt. Bovendien symboliseert de hartvorm betrokkenheid.
VERHUIZING VERPLEEGAFDELINGEN MCH ANTONIUSHOVE Op 1 en 2 december verhuisden alle patiënten in MCH Antoniushove naar de nieuwbouw. De nieuwe afdelingen zijn modern, er zijn ruime eenpersoonskamers en er is een groene binnentuin. Op 21 november konden bezoekers de verpleegafdelingen bekijken en was er op de informatiemarkt veel te zien en horen over het zorgaanbod van MCH-Bronovo.
3 4I2016 PICCOLO
FOCUSKLINIEK ORTHOPEDIE
SCHOUDERS, KNIE EN TEEN
UNIEK: ONDERDEEL VAN EEN COMPLEET ZIEKENHUIS
DOOR MANOU VAN DE ZANDE
De orthopedisch specialisten van de Focuskliniek Orthopedie, van links naar rechts: Peer van der Zwaal, Peter den Hollander, Ewoud Witkamp, Ewoud van Arkel, Jan-Willem Swen, Axel Deenik, Stefan Keizer, Karel du Pré, Vincent Steenmeijer
Patiënt centraal, helemaal: Den Haags eerste gespecialiseerde orthopediekliniek in een ziekenhuis is een feit: de Focuskliniek Orthopedie. Versleten gewrichten, nieuwe kruisbanden of instabiele schouders op één plek geopereerd en verzorgd – in Bronovo. Orthopedisch chirurg Jan-Willem Swen, een van de initiatiefnemers, vertelt over de centrale rol van de patiënt: “Al binnen een week na verwijzing door de huisarts of specialist zien we de patiënt. Na het onderzoek krijgt die nog op dezelfde dag de diagnose te horen. We stellen ook een direct ingaand behandelplan op. Kort na de operatie – afhankelijk van de ingreep in principe tussen de twee tot vier weken na het bezoek aan de polikliniek – krijgt de patiënt fysiotherapeutische zorg, zodat hij snel weer in beweging komt en naar huis kan. De kliniek is goed ingericht, er is een gastvrouw en ieder van ons schiet iedere patiënt op elk moment te hulp.”
POLI OP ALLE LOCATIES In de gespecialiseerde kliniek vinden alle medische ingrepen plaats die ruim van tevoren kunnen worden gepland: operaties aan heup, knie, schouder, bij gescheurde pezen, regelmatig uit de kom schietende schoudergewrichten, hand- en
4 PICCOLO 4I2016
voetproblematiek. De patiënt die zich voor het eerst meldt met een orthopedisch probleem, kan zowel in MCH Westeinde, MCH Antoniushove als Bronovo terecht in een polikliniek orthopedie.
BEKWAAM Er werken negen orthopedisch-chirurgen in de gespecialiseerde kliniek. Zij richten zich ieder op twee gewrichten, want hoe vaker een orthopeed dezelfde handelingen verricht, hoe bekwamer hij of zij wordt. Ook wordt gewerkt met specialisatieteams, bestaande uit verpleegkundigen, managers en operatiemedewerkers, gespecialiseerd in orthopedische ingrepen. Swen noemt nog een pluspunt. “Het unieke van onze kliniek is dat we onderdeel zijn van een compleet ziekenhuis. Voor patiënten en verzekeraars heeft dat grote voordelen; wij behandelen ook degenen bij wie meer aan de hand is dan alleen die knie of schouder, bijvoorbeeld diabetes of ernstig overgewicht.” Deze situatie komt ook de veiligheid van de patiënt ten goede: mocht zich tijdens een ingreep onverhoopt een complicatie
NIEUWE VLEUGEL Aan Bronovo wordt een nieuwe vleugel gebouwd met zes operatiekamers, waarvan twee voor de kliniek: vijf dagen per week alleen maar orthopedische operaties. Naast de centrale Bronovo-receptie is 400 m2 gereserveerd voor een nieuwe orthopedie-poli en ontvangstruimte. Eind 2016 worden de nieuwe faciliteiten geopend.
of iets anders onverwachts voordoen, dan is altijd de benodigde medische expertise in de directe nabijheid.
VERHUIZING Vanaf eind 2015 gaan de patiënten vanuit locatie MCH Antoniushove voor een medische ingreep naar Bronovo. Met ingang van februari 2016 geldt dat ook voor de patiënten uit locatie MCH Westeinde.
Orthopedie MCH-Bronovo: • circa 3.500 operaties per jaar • 19.000 nieuwe patiëntencontacten op de poli per jaar • 700 protheses per jaar • 230 kruisbandoperaties per jaar • 27 bedden op de nieuwe afdeling
PATIËNTENVERHAAL De gespecialiseerde Focuskliniek Orthopedie is sinds eind 2015 open, maar de gestroomlijnde werkwijze is goed voorbereid en bij sommige patiënten al in hoofdlijnen toegepast.
Over zowel de voorlichting vooraf als de verzorging achteraf was ik heel tevreden – geen verrassingen of vertragingen.” Moene loopt nu zonder pijn, en kan zijn honden weer uitlaten – ook voor een groot rondje.
Zo werd Ron Moene (63) uit Den Haag vlot voorzien van een nieuwe rechterknie. In 2016 zal hij in de nieuwe kliniek ook zijn linkerkniegewricht laten vervangen door een prothese. “Mijn reumatoloog verwees me naar de orthopeed. Dezelfde dag een foto, en tien dagen later prikten hij en ik een datum voor de operatie. Die dag kwam ik ’s ochtends nuchter binnen en een uur later werd ik geopereerd. Een volledige knieprothese.” “Om twaalf uur werd ik wakker”, vervolgt hij. “Diezelfde middag vertelde de fysiotherapeut met welke oefeningen ik kon beginnen en een paar dagen later was ik thuis. Vanuit daar ging ik door met een fysiotherapieprogramma.
5 4I2016 PICCOLO
HART ONTLAST BIJ BESTRALING BORSTKANKER
SNEL WEER DE LADDER OP EVEN DIEP ADEMHALEN...
“VOORDAT DE RADIOTHERAPIE BEGINT, WORDT IEDERE
DOOR MANOU VAN DE ZANDE
PATIËNT GETRAIND OM DE ADEM IN TE HOUDEN”
Een aantal keren een halve minuut lang flink de adem inhouden. Als een vrouw met kanker in de linkerborst dat doet tijdens radiotherapie, ofwel bestraling, wordt de stralingsdosis in het hartgebied gehalveerd en ontstaat minder hartschade. Dat concludeerde Mirjam Mast tijdens het onderzoek waarop ze op 23 juni promoveerde aan de Universiteit Leiden. Vier vragen aan de medewerker ‘Research en Development’ van de afdeling Radiotherapie van MCH-Bronovo.
om de adem in te houden. Met deze zorgvuldige benadering kan 98% van de patiënten de techniek volhouden. Oók nuttig: zodra de vrouw weer uitademt, stopt het bestralingsapparaat automatisch met stralen, omdat dan het hart weer dichter bij het bestralingsgebied komt te liggen.”
WELKE BALANS PROBEREN RADIOTHERAPEUTEN TE VINDEN?
MET DE ADEMHALINGSTECHNIEK WORDT DE STRALINGSDOSIS IN HET HARTGEBIED GEHALVEERD?
“Aan de ene kant is het belangrijk de tumor effectief te bestralen. Anderzijds is het doel de stralingsdosis van het omringende weefsel zoveel mogelijk te beperken, want zo voorkom je bijwerkingen. Een goed voorbeeld zijn vrouwen met een tumor in de linkerborst. Omdat het hart zich links bevindt, wordt dit orgaan ook, voor een klein deel, blootgesteld aan straling. Gelukkig zijn de technieken in de loop der tijd verbeterd en is de hartbelasting minder hoog dan voorheen, maar deze vrouwen hebben toch een kleine kans tien jaar na de radiotherapie last te krijgen van hun hart.”
“Ja, maar in MCH-Bronovo boekt de patiënt nog meer winst. Sinds dit jaar wordt gewerkt met een betere bestralingswijze van de borst: een zogenaamde intensiteits-gemoduleerde techniek. Deze IMRTtechniek spaart, in combinatie met de ademhalingstechniek, het hart nog beter. Wanneer de patiënt de adem inhoudt, wordt de afstand tot het onderste deel van het hart niet vergroot. Het blijft op zijn plaats. De IMRT-techniek zorgt ervoor dat dit deel minder stralingsdosis krijgt. De combinatie van ademhalingstechniek en IMRT is de beste behandeling bij bestraling van linkszijdige borstkanker. MCH-Bronovo loopt hiermee al meer dan vijf jaar voorop in Nederland.”
WAAROM HELPT DE ADEMHALINGSTECHNIEK DIT RISICO TE VERMINDEREN? “Als je je adem inhoudt, vergroot je de afstand tussen je hart en het gebied dat wordt bestraald. Het hart en de bloedvaten die het hart van bloed voorzien, worden daardoor gespaard. De longen zetten uit en vullen de ontstane ruimte. De straling vormt geen probleem voor de longen, want de longblaasjes vullen zich met lucht en daarin kan straling geen kwaad.”
HOE GAAT DIT IN MCH-BRONOVO? “Vanaf 2010 passen we deze ademhalingstechniek toe voor alle vrouwen met linkszijdige borstkanker. Dat zijn er jaarlijks ongeveer 150. Weinig andere ziekenhuizen doen dit bij al hun patiënten. Voordat de radiotherapie begint, wordt elke patiënt getraind
Mirjam Mast, medewerker ‘Research en Development’ Radiotherapie
7 4I2016 PICCOLO
BREED AANBOD DERMATOLOGISCHE ZORG
SNEL WEER DE LADDER DICHT OPOP DE HUID
“NIET LANG IN ONZEKERHEID BIJ VERDACHT PLEKJE”
DOOR MANOU VAN DE ZANDE
Patiënten met een huidaandoening kunnen voor een breed scala aan behandelingen terecht in MCH-Bronovo. Alle locaties voorzien in algemene dermatologie, maar sommige hebben ook speciale poli’s. De toegangstijden zijn kort. PLEKJESPOLI Een verdacht plekje op uw huid? Na verwijzing door de huisarts kunt u zich zowel in MCH Westeinde als MCH Antoniushove melden in een polikliniek die hierin is gespecialiseerd. Dermatoloog Theo van den Akker: “Patiënten kunnen binnen drie dagen op één van beide locaties terecht, zodat ze niet lang in onzekerheid hoeven te zitten.” MCH-Bronovo werkt op het gebied van oncologie samen met het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Dat gebeurt in het onlangs opgerichte Universitair Kankercentrum Leiden | Den Haag (UKC) bij MCH Antoniushove. De behandeling van huidkanker wordt hier in de loop van 2016 ondergebracht. Van den Akker: “Het streven is om op termijn de meesten van onze patiënten met huidkanker te behandelen binnen het UKC.”
Dermatoloog Theo van den Akker
PIGMENTPOLI
JONG- EN OUDPOLI
In MCH Westeinde is een speciale poli voor mensen met huidklachten die samenhangen met te veel of te weinig pigment. Rond MCH Westeinde wonen veel mensen met een donkere huid. Zij hebben meer risico op huidziekten die te maken hebben met pigment.
Bij de Jong- en Oudpoli in MCH Antoniushove kunnen zich patiënten melden met huidklachten die specifiek zijn voor de jonge of juist de oude huid. Te denken valt aan atopisch eczeem en acne bij jongeren en zonbeschadigingsplekjes bij ouderen.
VROUW EN KIND PSORIASIS Van oudsher worden in MCH Westeinde veel patiënten met ernstige psoriasis gezien. Tegenwoordig zijn er veel betere medicijnen tegen deze huidziekte dan vroeger. In MCH-Bronovo is veel expertise op dit gebied.
Binnen locatie Bronovo bestaat speciale expertise op het gebied van huidzorg voor moeder en pasgeboren kinderen. De dermatologen werken hier nauw samen met de kinderartsen, verloskundigen en gynaecologen.
HIV-POSITIEVE MANNEN SPATADEREN Dermatologen in MCH-Bronovo beheersen alle mogelijke behandelingen van spataderen. Op locatie Bronovo wordt de laserbehandeling gegeven. Niet alle behandelingen worden door zorgverzekeraars vergoed. U kunt hiervoor contact opnemen met uw zorgverzekeraar.
In januari gaat in MCH Westeinde een speciaal spreekuur van start voor hiv-positieve MSM-mannen (mannen die seks hebben met mannen). Van den Akker: “Deze groep heeft een verhoogd risico op anale kanker. Een van onze dermatologen heeft zich gespecialiseerd in anusscopie, met als doel voorstadia hiervan op te sporen. MCH-Bronovo wordt het derde ziekenhuis in Nederland waar deze diagnostiek mogelijk is.”
ZORG KONINGINNEGRACHT VERPLAATST De buitenpoli aan de Koninginnegracht is gesloten, vanwege het faillissement van de verhuurder. Het spreekuur is verplaatst naar de locaties Bronovo en Bronovo Gezondheidscentrum Wassenaar.
9 4I2016 PICCOLO
Kort
nieuws
KORT NIEUWS
De kinderafdeling krijgt de prijs uitgereikt door Robert ten Brink en Pia Dijkstra
COOLE TIENERKAMER DANKZIJ RONALD MCDONALD KINDERFONDS Ter gelegenheid van het 30-jarig jubileum bood het Ronald McDonald Kinderfonds ziekenhuizen de kans een plan in te dienen waarmee de impact van een ziekenhuisopname voor kinderen en ouders positief beïnvloed wordt. Pedagogisch medewerkster Petra van der Bijl en stagiaire Leonie Kapitein van de kinderafdeling presenteerden hun plan voor een ontspanningsruimte voor tieners op de kinderafdeling.
Een beoordelingscommissie onder leiding van Pia Dijkstra beoordeelde alle aanvragen. Het doortimmerde voorstel, de onderbouwing en het ontwerp werd door de jury van het Ronald McDonald Kinderfonds goedgekeurd. De verwachting is dat de eerste tieners in februari op de coole banken kunnen ploffen. Ze kunnen in deze ruimte ontbijten en lunchen, maar ook lezen, tafelvoetballen of in de computerhoek filmpjes kijken en gamen.
MEDEWERKERS GEVEN CADEAUS AAN KINDEREN Rond kerst staat er een grote kerstboom in de hal van MCH Westeinde en MCH Antoniushove. In de boom geen kerstballen, maar wensen van kinderen die door medewerkers van het ziekenhuis worden vervuld.
De Voedselbank geeft ouders die zij kennen de mogelijkheid om een wens van hun kind door te geven. De wensen komen op kaarten die in de kerst-
boom hangen. De kinderen vragen speelgoed, maar ook kleding of een dekbedovertrek van FC Barcelona. “Als ziekenhuis willen wij een steentje bijdragen aan de wijk en dan vooral voor kinderen die geen kado’s krijgen met kerst. Daarom hebben wij met de Voedselbank deze actie opgezet,” vertelt Guido Schürmann, geestelijk verzorger van het ziekenhuis. De actie is al jaren een succes in het ziekenhuis. Medewerkers doen graag mee, soms alleen of samen met hun afdeling. Als de kerstboom staat gaan medewerkers kijken welke wens ze willen vervullen. De medewerkers en gynaecologen van de poli Gynaecologie doen ook mee. Doktersassistent Caroline Hooghiemstra: “We hebben een inzameling gehouden om kinderen te verrassen met een warme winterjas, nieuwe schoenen en wat speelgoed. Het is fijn om kinderen van de voedselbank te verwennen met iets wat normaal voor hen onbereikbaar is.”
11 4I2016 PICCOLO
LEVEN MET EEN HERSENTUMOR
“ONS CONTACT MET DE PATIËNTEN IS INTENSIEF”
MCH-Bronovo is het centrum voor neurologie en neurochirurgie in de regio Den Haag. Een hecht team werkt in MCH Westeinde aan het welzijn van neuro-oncologische patiënten. De neuroloog is de hoofdbehandelaar, met andere specialisten naast zich. Verpleegkundig specialisten en gespecialiseerde verpleegkundigen zijn ‘de rechterhand’ van de neuroloog. Zij zijn de sleutelfiguren van het team – ze weten álles van wat er met de patiënt is gebeurd en nog moet gebeuren. KLEIN EN INTENSIEF Taphoorn: “Ons contact met de patiënten is intensief. We hebben veel aandacht voor partners en naasten van patiënten; hun levens veranderen net zo ingrijpend. De lange-termijn-effecten verdienen sowieso veel aandacht, niet alleen medisch maar ook psychisch. Want je leven ná de zware behandelingen is ook niet eenvoudig.” Eerst opereren, bestralen, chemotherapie. “Beeldvorming heeft opereren enorm vooruitgeholpen. Dankzij nieuwe chirurgische technieken en apparatuur kan de chirurg nu zoveel mogelijk van het glioom weghalen. Hetzelfde geldt voor radiotherapie: dankzij technologische vooruitgang kan bestralen preciezer en zuiniger. Voor chemotherapie gebruiken we al tien jaar een succesvol middel: temozolomide. Dat stelt tumorgroei uit en vermindert klachten zoals bijvoorbeeld epileptische aanvallen. Maar het geneest niet en dus zijn nieuwe behandelingen noodzakelijk.” Taphoorn vindt dat je vrij vroeg moet praten over ‘wat nog wel’ en ‘wat niet meer’ als je ongeneeslijke kanker hebt: “We nemen niet alleen deel aan klinische onderzoeken naar medicijnen en nieuwe maar doen ook wetenschappelijk onderzoek naar kwaliteit van leven, én van sterven. Juist hier is veel te winnen.” Neuroloog Martin Taphoorn
NOOIT ECHT WEG Per jaar wordt in Nederland bij ongeveer 1200 mensen een kwaadaardige hersentumor ontdekt: een glioom. Een glioom ontstaan uit gliacellen (steuncellen in ons zenuwweefsel). Gliomen verschillen sterk in groeisnelheid (laaggradig en hooggradig) en gevoeligheid voor behandeling. Het meest voorkomende en meest kwaadaardige type glioom is het glioblastoma multiforme – een agressieve tumor die altijd terugkomt en snel groeit. Behalve primaire hersentumoren (ontstaan in de hersenen zelf) komen secundaire voor, zelfs veel vaker dan primaire. Deze tumoren zijn uitzaaiingen (metastasen) van kanker ergens anders in het lichaam, zoals long-, borst- of darmkanker.
12 PICCOLO 4I2016
nieuws KORT NIEUWS
PATIËNTENVERHAAL
Kort
MAMMATEAM ZET VRIJWILLIGERS IN HET ZONNETJE Meer informatie over de fietstocht: www.biking4braincancer.nl
Vorig jaar kwam hij in Rome aan na een fietstocht van 2230 kilometer (wat 18.550,- aan sponsoreuro’s opleverde) en dacht: dit nooit meer.
“En toch vertrekken we op 12 juli naar Barcelona. Mijn oudste dochter fietst ook, mijn vrouw en een vriendin gaan mee op hun scooters. De route heb ik al uitgestippeld.” Op 8 december 2009 werd bij hem een hersentumor geconstateerd. Na een scan, operatie en bestraling zou hij nog twee tot vijf jaar kunnen leven, zo was de voorzichtige schatting. “Ik word nu elke zes maanden gescand en ben inmiddels vijftien MRI’s en twaalf PET-scans verder. Mijn tumor, een laaggradig glioom, is ‘niet een soepballetje dat je er uitschept, maar meer een jamvlek in een wollen trui’, zo legde verpleegkundig specialist Hanneke Zwinkels het mij destijds uit.” Zijn epileptische aanvallen, een veel voorkomend symptoom bij patiënten met een hersentumor, houdt hij onder controle met medicatie. “Iedereen in het team is gelukkig eerlijk en duidelijk. Na zo’n diagnose kom je in een mallemolen terecht; fijn als er dan mensen zijn die weten wat je doormaakt en wat je nog te wachten staat.”
Het mammateam bedankte de American Women’s Club of The Hague 29 oktober met een high tea. De American Women’s Club of The Hague (AWC) is een kleine groep vrouwen in Den Haag die al meer dan 10 jaar een grote bijdrage leveren aan bewustwording, wetenschappelijk onderzoek en steun voor borstkankerpatiënten. Onder andere met de financiële steun van deze Amerikaanse expat-vrouwen is in 2003 de Stichting Pink Ribbon opgericht. Met fondsen opgehaald door AWC is wetenschappelijk onderzoek mogelijk gemaakt voor borstkankeronderzoekers in Nederlandse onderzoeksinstituten. AWC vrijwilligers maken prachtige hartvormige kussentjes voor vrouwen die herstellen van borstkankeroperaties in Haagse ziekenhuizen. De kussensets bestaan uit een grote voor onder de arm en een kleintje voor onder de autogordel ter bescherming, met een grote strik erom en een tweetaligeboodschap erbij – om letterlijk borstkankerpatiënten in de Haagse regio een hart onder de riem te steken.
IETS BEWIJZEN Tijd is een kostbaar goed geworden. Antonissen geeft op vaste dagen in de week hockeytraining en doet nog regelmatig een project als zelfstandig architect. Via de stichting STOPhersentumoren.nl zamelt hij geld in voor onderzoek van neuroloog Martin Taphoorn. “Ik ben blij dat ik me op deze manier nuttig kan maken. Maar wel op mijn eigen manier; de sponsortocht Alpe d’HuZes vind ik prachtig, maar ik wil zelf de regisseur zijn. Het obsessieve mijd ik. Zo reis ik ook niet de hele wereld af op zoek naar redding – ik weiger mijn leven te laten bepalen door de zoektocht naar hét middel, naar dé behandeling. Ik heb andere mensen dat zien doen – dat is niet hoe ik wil leven.”
13 4I2016 PICCOLO
VRAGEN AAN MCH-BRONOVO
UW VRAGEN BEANTWOORD
MCH-Bronovo krijgt op allerlei manieren vragen binnen. Via info@mchaaglanden.nl of info@bronovo.nl, aan de balie of via twitter @mchaaglanden of @bronovo. Vragen en opmerkingen die voor iedereen interessant zijn, beantwoorden we ook in de Piccolo.
info@mchaaglanden.nl Ik heb een glutenintolerantie (coeliakie). Wordt hier tijdens mijn opname in het ziekenhuis rekening mee gehouden? Ja, het ziekenhuis heeft maaltijden voor verschillende diëten en allergieën. Naast glutenvrij is er onder andere ook een vegetarische, halal, en zoutbeperkte warme maaltijd verkrijgbaar. U kunt uw wensen doorgeven wanneer u wordt opgenomen. Heeft u vragen over het eten en drinken in het ziekenhuis, dan kunt u deze stellen aan een zorgondersteuner die het eten bij u brengt. Zo nodig overlegt de medewerker met de diëtisten van het ziekenhuis.
@bronovo Kan ik in het ziekenhuis een kaarsje branden voor iemand? In alle locaties is een stiltecentrum aanwezig. Deze ruimtes zijn altijd open en kunt u bezoeken als u een moment van bezinning, rust of gebed zoekt. Het Stiltecentrum in MCH Westeinde en in MCH Antoniushove bevindt zich op de 2e etage, in Bronovo op de 5e verdieping. Op zondag worden in het ziekenhuis kerkdiensten gehouden. Deze worden verzorgd door de Dienst Geestelijke Verzorging.
15 4I2016 PICCOLO
GROTE WASJES, KLEINE WASJES Achter de schermen wordt er in het ziekenhuis veel belangrijk werk gedaan. In elke locatie is een afdeling die verantwoordelijk is voor het grondig reinigen, desinfecteren en steriliseren van de instrumenten die bij een operatie of behandeling worden gebruikt.
Als u geopereerd wordt, maakt de operateur gebruik van instrumenten zoals een tang, schaar, pincet, scalpel. Er bestaan verschillende soorten instrumentarium. VariĂŤrend van hamertjes die worden gebruikt om een heupprothese te plaatsen, tot minuscule mesjes voor een operatie aan de ogen. De instrumenten zijn van zeer goede kwaliteit en kostbaar. De medewerkers van de Centrale Sterilisatie Afdeling controleren of alle instrumenten nog goed werken. Zij hebben hiervoor een MBO-opleiding van 2 jaar gevolgd.
16 PICCOLO 4I2016
De instrumenten die op een polikliniek, operatiekamer of verpleegafdeling zijn gebruikt, worden op de Centrale Sterilisatie Afdeling gereinigd en gedesinfecteerd. Eerst worden de instrumenten handmatig grondig gewassen. Daarna gaan ze in speciale wasmachines met gezuiverd water en speciale reinigingsmiddelen. Vervolgens worden ze in een machine, autoclaaf genaamd, met zeer hete stoom (134 graden) gesteriliseerd. Dit betekent dat micro-organismen zoals bacteriĂŤn en virussen worden vernietigd. Dit is nodig om infecties te voorkomen. Het hele proces duurt 4 uur.
De medewerkers verpakken de instrumenten per operatie bij elkaar zodat de operateur alles bij de hand heeft. De afdeling werkt volgens kwaliteitseisen. Zo is met een Track & Trace-systeem te zien wanneer en door wie de instrumenten zijn gecontroleerd. Per jaar worden circa 180.000 sets instrumentarium door de afdeling verwerkt.
17 4I2016 PICCOLO
OPNAME-INFORMATIE
HARTELIJK WELKOM IN MCH-BRONOVO
Hoewel een bezoek aan het ziekenhuis niet altijd even prettig is, doen wij ons uiterste best om uw verblijf in MCH-Bronovo zo aangenaam mogelijk te maken. Wij willen u de zorg geven die u nodig hebt. Zorg van topkwaliteit. Op deze pagina’s vindt u heel veel informatie over uw verblijf in ons ziekenhuis. Maar mocht iets niet duidelijk zijn of hebt u wensen, zegt u dit dan tegen een van onze medewerkers. Zij helpen u graag verder.
INHOUDSOPGAVE INFORMATIE VOOR IEDEREEN MET SPOED NAAR HET ZIEKENHUIS BEZOEK AAN DE POLIKLINIEK U WORDT OPGENOMEN NAAR HUIS RECHTEN EN PLICHTEN ADRESSEN
andermans gezondheid. Meld het ons, zodat we tijdig maatregelen kunnen nemen.
18 21 23 25 26 27 32
1. INFORMATIE VOOR IEDEREEN BUITENLANDS ZIEKENHUIS Als u het afgelopen jaar in een ziekenhuis in het buitenland hebt gelegen, horen wij dat graag van u. Mogelijk bent u besmet met de MRSA-bacterie. Deze ziekenhuisbacterie is resistent tegen antibiotica. Dit kan gevaar opleveren voor uw en
18 PICCOLO 4I2016
HUISREGELS MCH-Bronovo is een rookvrij ziekenhuis. Het gebruik van een mobiele telefoon is in het ziekenhuis toegestaan, behalve op plaatsen waar staat aangegeven dat dit verboden is.
FACILITEITEN • In de centrale hal van MCH Westeinde en van MCH Antoniushove bevindt zich een oplaadautomaat voor de OV-chipkaart. • Een aardigheidje, fruit, bloemen, lectuur, toiletartikelen, postzegels, kranten en iets te snoepen zijn te verkrijgen bij de winkel in de hal. • Op alle locaties van MCH-Bronovo is een wifinetwerk voor patiënten en bezoekers. Na het accepteren van de gebruikersvoorwaarden kunt u zonder code of wachtwoord inloggen in het
netwerk MCH-PUBLIC (MCH locaties), of WL_Internet (in Bronovo). • Er is een kapsalon in alle locaties. De verpleegkundigen op de afdeling kunnen een afspraak voor u maken.
bepaalde behandelingen niet te ondergaan (behandelbeperking). Ook kunnen zij alleen kiezen voor palliatieve zorg (de bestrijding van pijn, angst en kortademigheid). Als u dit aangeeft, wordt dat geregistreerd, zodat voor iedereen duidelijk is wat wel en wat niet moet gebeuren.
DIENST GEESTELIJKE VERZORGING Elke zondag is er een kerkdienst, verzorgd door één van de medewerkers van de Dienst Geestelijke Verzorging (DGV): pastor, predikant, moslim geestelijk verzorger of pandit. In MCH Antoniushove begint de kerkdienst om 10.30 uur en in MCH Westeinde en in Bronovo om 10.00 uur. De medewerkers van de DGV kunt u bereiken via de verpleegkundige van de afdeling. Vrijwilligers van de DGV kunnen u naar de kerkdiensten brengen of naar het Stiltecentrum op de tweede etage begeleiden. In Bronovo is het Stiltecentrum op de vijfde etage. Vrijwilligers komen regelmatig op de afdelingen.
ONDERZOEK EN BEHANDELING De specialist die verantwoordelijk is voor uw medische behandeling, overlegt met u welke onderzoeken worden verricht en welke behandeling nodig is. Mocht het gesprek met de specialist onduidelijk zijn, of gebruikt hij of zij vaktermen, vraag dan nadere uitleg. De specialist rekent erop dat u aan de behandeling meewerkt, dat u uw afspraken nakomt en geen dingen doet die de behandeling kunnen schaden. Voor operaties of onderzoeken heeft de arts uw toestemming nodig. In acute medische noodsituaties mag er echter gehandeld worden zonder uw toestemming. Artsen, verpleegkundigen en andere hulpverleners zijn tot geheimhouding verplicht over alle zaken die zij in hun beroep tegenkomen. Gegevens die worden vastgelegd in de dossiers en in de computer, worden met de grootst mogelijke zorgvuldigheid gebruikt door degenen die bij uw behandeling betrokken zijn. MCH-Bronovo verwerkt gegevens van patiënten voor behandeling, verpleging, verzorging en onderzoek. Dit gebeurt volgens de regels die de wet hieraan stelt (de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst en de Wet Bescherming Persoonsgegevens). Zie ook hoofdstuk 6, rechten en plichten. Behandelbeperking: In levensbedreigende situaties stelt MCH-Bronovo alles in het werk om het leven van een patiënt te redden. Tenzij vooraf met de patiënt expliciet anders is besloten. Patiënten kunnen om uiteenlopende redenen wensen om
Hoofdbehandelaar: uw hoofdbehandelaar is een arts uit de maatschap of vakgroep van het specialisme waarvoor u bent opgenomen of waarbij u poliklinisch onder controle bent. De naam van dit specialisme staat in uw (elektronisch) patiëntendossier. Uw behandeling in MCH-Bronovo gebeurt niet alleen door de hoofdbehandelaar, maar ook door andere artsen. De hoofdbehandelaar is eindverantwoordelijk voor de zorg die MCH-Bronovo aan u levert. Dat houdt in: het stellen van de diagnose, het opstellen van het volledige behandelplan en een zorgvuldige verslaglegging. Ook is de hoofdbehandelaar verantwoordelijk voor duidelijke communicatie hierover met u (of uw vertegenwoordiger). Het kan gebeuren dat tijdens uw behandeling wisselingen voorkomen binnen het hoofdbehandelaarschap. U (of uw vertegenwoordiger) wordt hier mondeling over geïnformeerd.
U MAAKT ONS BETER MCH-Bronovo levert goede zorg, maar met uw hulp kunnen we nog beter worden. Via de vragenlijsten van ‘U maakt ons beter’, die u kunt invullen voor MCH Westeinde en MCH Antoniushove, kunt u uw ervaringen met ons delen, zodat wij onze zorg kunnen blijven verbeteren. Sommige punten die u aandraagt zullen snel te verbeteren zijn, anderen vragen meer tijd of grote aanpassingen en investeringen. Op www.mchaaglanden.nl/umaaktonsbeter vindt u de vragenlijsten en vertellen wij hoe er dankzij uw feedback al diverse verbeteringen in het ziekenhuis zijn doorgevoerd. Vult u liever een papieren formulier in? Vraag ernaar op de afdeling of polikliniek. Als u ontevreden bent over uw behandeling of verblijf, dan stellen wij het op prijs als u dit meldt bij de direct betrokkene en/of de leidinggevende van de afdeling. Mocht dit niet lukken dan kunt u terecht bij de klachtenfunctionaris. MCH Antoniushove: (070) 357 40 44 MCH Westeinde: (070) 330 18 18 Bronovo: (070) 312 45 22 U kunt ook een klachtenformulier invullen. Dit formulier is in MCH Westeinde en MCH Antoniushove verkrijgbaar in de centrale hal. In Bronovo is het
19 4I2016 PICCOLO
formulier verkrijgbaar bij Bureau Patiëntenvoorlichting in de ontvangsthal en op de website van Bronovo.
KOSTEN Jaarlijks sluiten zorgverzekeraars contracten af met ziekenhuizen. In deze contracten staan de afspraken over vergoeding van de kosten van de ziekenhuiszorg. De kosten die u moet betalen, zijn ook afhankelijk van uw (aanvullende) verzekering en van de hoogte van uw eigen risico. Kijk daarom voorafgaand aan de behandeling in uw polisvoorwaarden. U kunt hierover ook met uw zorgverzekeraar contact opnemen. Meer informatie vindt u ook op www.mchaaglanden.nl/kosten-en-verzekering.
TOLKENTELEFOON Hebt u moeite met de Nederlandse taal en bent u gewend om thuis een andere taal te spreken? In MCH Westeinde en MCH Antoniushove is er de mogelijkheid om in uw eigen taal met artsen en verpleegkundigen te spreken via de Tolkentelefoon.
TOPKLINISCH OPLEIDINGSZIEKENHUIS In MCH-Bronovo worden op diverse afdelingen en in diverse specialismen mensen opgeleid tot verpleegkundige, gespecialiseerd verpleegkundige, arts of specialist. Het is dus goed mogelijk dat u tijdens uw behandeling of onderzoek te maken krijgt met leerlingen, studenten, co-assistenten of artsen in opleiding tot specialist. Er is altijd een gediplomeerd verpleegkundige of een specialist eindverantwoordelijk en achter de schermen bereikbaar. Een co-assistent is een student Geneeskunde in de laatste jaren van zijn studie. Hij loopt stage in ons ziekenhuis en werkt onder supervisie van de arts-assistent en de specialist. Vlak voor het afstuderen noemen we deze arts ook wel semi-arts. Hierna wordt hij arts-assistent. Een arts-assistent is een afgestudeerd arts die werkt onder supervisie van de specialist. De meeste artsassistenten zijn ‘aios’, arts in opleiding tot specialist. De opleidingsduur van aios is 5 tot 6 jaar. Sommige arts-assistenten zijn ‘anios’, arts niet in opleiding tot specialist, hun opleidingsperiode is nog niet begonnen. Uw afspraak of behandeling kan iets langer duren dan gewoonlijk doordat u eerst te woord kan worden gestaan door een co-assistent en daarna door een van de artsen. De co-assistent krijgt de gelegenheid met u te praten en inzicht te krijgen in uw klacht of probleem, de arts-assistent of specialist geeft extra
uitleg. We gaan er van uit dat u bereid bent om ons te helpen de volgende generatie zorgverleners goed voor te bereiden op de toekomst! Als u bezwaren hebt tegen de aanwezigheid van een toekomstig arts of verpleegkundige, meldt u dit dan aan uw behandelend arts.
GIFTEN Voor mensen die een gift willen doen aan MCH-Bronovo zijn er verschillenden mogelijkheden: • Recreatiefonds MCH (NL37ING0000481832 BIC INGBNL2A). Uit dit fonds worden extra’s voor de medewerkers betaald. Bijvoorbeeld een etentje voor de afdeling of een dagje uit. • Roparunteam 178 (Rekening IBAN: NL27 INGB 0675970806 onder vermelding van ʻRopaRun rekening 1282200ʼ). Het Roparunteam MCH-Bronovo zamelt geld in voor de stichting Roparun die dat inzet voor mensen met kanker. • Bewegen tegen kanker is een gezamenlijk initiatief van MCH-Bronovo, ADO Den Haag en het Gemeentemuseum. Het geld dat ingezameld wordt door Btk gaat naar beweegprogramma’s voor patiënten met kanker in MCH-Bronovo. Hoe u kunt doneren ziet u op www.bewegentegenkanker.nl. Voor een overzicht van projecten kunt u kijken op www.mchaaglanden.nl en www.bronovo.nl
CLIËNTENRAAD De Cliëntenraad MCH-Bronovo behartigt de belangen van patiënten. Hebt u ideeën of opmerkingen, neemt u dan contact op met de Cliëntenraad. De Cliëntenraad is bereikbaar via e-mail: clientenraadmch-bronovo@mchaaglanden.nl Het postadres is: De Cliëntenraad MCH-Bronovo, p/a MCH Antoniushove, kamer C02-044 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam
2. MET SPOED NAAR HET ZIEKENHUIS Als u met de ambulance naar ziekenhuis wordt gebracht, proberen wij een familielid of ander contactpersoon voor u te waarschuwen. Als u zelf naar de Spoedeisende Hulp (SEH) komt, houdt u dan rekening met het volgende:
TRIAGE Op de SEH vindt triage plaats door een SEH-
21 4I2016 PICCOLO
verpleegkundige. Deze gespecialiseerde verpleegkundige bepaalt hoe ernstig uw lichamelijke klacht is en binnen welke tijd u daarvoor gezien moet worden door een arts. wwww.mchaaglanden.nl/triage
BEGELEIDERS OP DE SPOEDEISENDE HULP Bij elke patiënt zijn maximaal twee begeleiders in een behandelkamer toegestaan. De behandelingen zijn vaak intensief en meestal zijn er meerdere artsen en verpleegkundigen bij betrokken. Overige begeleiders kunnen wachten in de wachtkamer of in ernstige gevallen in de familiekamer. Zo nodig kunt u elkaar aflossen. In sommige gevallen beslist de arts of verpleegkundige dat er maar één of helemaal geen begeleider mee kan. Wij vragen hiervoor uw begrip.
afspraak bij een arts komt. De datum van de verwijzing moet eerder zijn de datum van uw eerste afspraak in het ziekenhuis. Zonder verwijsbrief zal uw zorgverzekeraar de ziekenhuiskosten niet vergoeden. Bij een aantal poliklinieken kan pas na ontvangst van uw verwijsbrief een afspraak gemaakt worden.
EERSTE AFSPRAAK Neem bij uw eerste bezoek aan de polikliniek in het volgende mee: • de verwijsbrief of verwijskaart • uw identiteitsbewijs (zoals paspoort, rijbewijs, identiteitskaart) • uw verzekeringspapieren of verzekeringspasje • een actueel overzicht van de medicijnen die u gebruikt, dit kunt u opvragen bij uw eigen apotheek
VERVOLGAFSPRAAK Afhankelijk van de gekozen behandeling wordt u bij een specialist terugverwacht op de polikliniek: als het mogelijk is, wordt er direct een vervolgafspraak gepland. In andere gevallen kunt u de volgende dag zelf een afspraak maken. Ook kan het zijn dat u aansluitend aan uw SEH-bezoek moet worden opgenomen. U en/of uw begeleiders vernemen dan de reden van opname en de afdeling waar u komt te liggen.
3. BEZOEK AAN DE POLIKLINIEK Als u een afspraak wilt maken voor een bezoek aan een arts, voor een onderzoek of behandeling, moet u een verwijsbrief vanuit de SEH of via uw huisarts of tandarts hebben. Heeft u een verwijsbrief, dan kunt u bellen met het afsprakenbureau voor een afspraak. Dit kan op maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur. Telefoonnummer Afsprakencentrum MCH Westeinde en MCH Antoniushove: (070) 330 24 45. Voor Bronovo kunt u het algemene telefoonnummer bellen (070) 312 41 41. U kunt ook online een afspraak maken bij een aantal poliklinieken. Kijk voor meer informatie op www.mchaaglanden.nl/afspraak of www.bronovo.nl. Hebt u nog geen verwijzing? Neemt u dan eerst contact op met uw huisarts of tandarts.
VERWIJSBRIEF Sinds 1 januari 2012 moet u verplicht een verwijsbrief van de huisarts, tandarts, verloskundige of een andere medisch specialist bij u hebben als u op een
Voor u naar uw afspraak gaat, moet er eerst een patiëntenpas voor u worden gemaakt. Hiervoor kunt u terecht bij het inschrijf- en afsprakenbureau in de centrale hal van het ziekenhuis. Hier wordt gevraagd naar uw identiteitsbewijs, uw verzekeringspas en uw Burgerservicenummer (BSN), wie uw huisarts is en bij welke apotheek u staat ingeschreven. Deze gegevens neemt het ziekenhuis in zijn administratie op. Als uw gegevens verwerkt zijn, krijgt u uw patiëntenpas. Op deze pas staan uw naam, uw pasfoto en een streepjescode. De pasfoto wordt in het ziekenhuis gemaakt, u hoeft geen foto mee te nemen. Bij ieder bezoek aan MCH-Bronovo is het noodzakelijk dat u deze pas bij u hebt. Het duurt een paar minuten om de pas te maken; komt u dus bij het eerste bezoek wat eerder naar het ziekenhuis. Na het verkrijgen van de patiëntenpas kunt u naar de polikliniek. Meldt u eerst bij de balie van de specialist of afdeling. Hier geeft u uw verwijsbrief of -kaart en uw patiëntenpas af. Nadat enkele administratieve handelingen verricht zijn, kunt u plaatsnemen in de wachtruimte. Uw pas krijgt u na het bezoek van de arts of verpleegkundige terug.
AFSPRAAK AFZEGGEN? Bent u voor een gemaakte afspraak verhinderd? Belt u dan zo spoedig mogelijk de polikliniek om uw afspraak af te zeggen. U kunt meteen een nieuwe afspraak maken. Afzeggen of verzetten van uw afspraak? Doe dit dan uiterlijk 24 uur voor uw afspraak. Dit kan voor MCH locaties op werkdagen, binnen kantoortijden van 9.00 - 17.00 uur (via telefoonnummer (070) 330 24 45). In Bronovo kunt
23 4I2016 PICCOLO
u contact opnemen met de polikliniek of afdeling, zie www.bronovo.nl voor telefoonnummers. Wij behouden ons het recht voor u de kosten in rekening te brengen, als u uw afspraak niet tijdig afzegt.
4. U WORDT OPGENOMEN Meestal verwijst de huisarts u naar een specialist. Wanneer tijdens het spreekuur op de polikliniek blijkt dat opname noodzakelijk is en u dit advies van de specialist opvolgt, meldt u zich bij het Opnamebureau. Het Opnamebureau noteert: • De gegevens van de patiëntenpas, waaronder de gegevens van uw huisarts en verzekering • Eventuele opname in een buitenlands ziekenhuis (zie punt 1, Buitenlands ziekenhuis). Vervolgens kijken wij wanneer we u kunnen opnemen. Het Opnamebureau kan u een schatting geven van de wachttijd voor opname. Voor een operatie hebt u nog een gesprek met de anesthesist en met een verpleegkundige op het verpleegkundig spreekuur.
WAARDEVOLLE ZAKEN Wij raden u aan om waardevolle zaken zoveel mogelijk thuis te laten. Het ziekenhuis is in principe niet aansprakelijk voor vermissing en/of beschadiging van uw persoonlijke eigendommen. Indien u toch bepaalde waardevolle zaken wilt meenemen, kunt u die in MCH Westeinde via een verpleegkundige in bewaring geven bij de afdeling Beveiliging. In MCH Antoniushove kunt u een klein kluisje huren bij Express-so op de begane grond.
UW VERBLIJF MCH-Bronovo probeert uw verblijf zo verzorgd en prettig mogelijk te laten verlopen en hopelijk kunt u na een kort verblijf weer gezond naar huis. Een paar zaken zijn belangrijk om te weten: Medicijnen Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis levert de ziekenhuisapotheek uw medicijnen. Dit kunnen dezelfde medicijnen zijn als die u thuis gebruikt, maar het kan ook zijn dat de specialist hier één of meer medicijnen aan toevoegt of juist weglaat. Voor uw behandeling is het belangrijk dat de specialist en ziekenhuisapotheker weten welke medicijnen u thuis gebruikt. Als u bij uw eigen apotheek toestemming geeft voor het raadplegen van uw medicatiegegevens heeft het ziekenhuis, als dit nodig is, direct een actueel overzicht van de medicatie die u via die apotheek ontvangt. Neem altijd een actueel
medicatieoverzicht van uw eigen apotheek en uw medicijnen mee naar het ziekenhuis. U kunt dit overzicht opvragen bij uw apotheek. Laat dit overzicht en uw medicijnen aan de verpleegkundige of apothekersassistent van het ziekenhuis zien. De medicijnen en uw actueel medicatieoverzicht worden aan u of uw contactpersoon teruggegeven. En verder: • Brand: In geval van brand bent u geruime tijd veilig op uw kamer. Volg de instructies van de verpleegkundigen of Bedrijfhulpverleners (BHV-ers). • Contactpersoon: Geef aan de betrokken verpleegafdeling door wie thuis uw contactpersoon is en hoe wij hem of haar kunnen bereiken. • Koelkast: MCH-Bronovo is verantwoordelijk voor de voedselveiligheid van alle producten in de koelkasten. Daarom kunt u niet zonder meer etenswaren in een koelkast plaatsen. Vraag bij een verpleegkundige na wat de afspraken hiervoor zijn bij u op de afdeling. • Boeken lenen: In MCH Antoniushove komen vrijwilligers één keer in de week langs met een boekenwagen. • Maaltijdkeuze: De broodbuffetwagen heeft een uitgebreid assortiment waaruit u uw keuze kunt maken voor ontbijt en lunch. ’s Avonds krijgt u een warme maaltijd. Op het keuzeformulier kunt u uw keuze voor de volgende dag aangeven. Vraag de zorgondersteuner als u hierbij hulp of advies nodig heeft. • Sieraden: Sieraden en andere (edel)metalen voorwerpen (bijvoorbeeld piercings) moet u vóór de operatie uit of afdoen. Dit in verband met geleiding van warmte en mogelijke brandplekken hierdoor. • Telefoon: Op de verpleegafdeling van MCH Westeinde en MCH Antoniushove kunt u een eigen telefoon aanvragen. De kosten van gebruik van een telefoon zijn voor rekening van de patiënt. Na vertrek uit het ziekenhuis ontvangt u thuis een rekening van de telefoonkosten. • TV: U kunt gratis gebruikmaken van de televisie bij uw bed. De afstandsbediening vindt u in het nachtkastje. • Vrijwilligers: In MCH-Bronovo werken enthousiaste vrijwilligers. Zij maken het voor de patiënt aangenamer door onder andere een praatje te maken, uw bloemen te verzorgen, een stukje te wandelen. U kunt bij de verpleegkundige terecht als u iets nodig heeft. Mocht u zelf geïnteresseerd zijn om als vrijwilliger aan de slag te gaan, dan verwijzen we u graag naar de website.
25 4I2016 PICCOLO
• ’s Avonds na 20.00 uur moet het rustig zijn op de afdeling. • In MCH-Bronovo wordt gemengd verpleegd.
UW BEZOEK Bezoek van familie en vrienden kan een welkome afwisseling zijn, maar het kan ook erg vermoeiend zijn. Daarom gelden er bezoekuren en bezoekregels. Bezoekuren: Voor MCH Westeinde en MCH Antoniushove gelden de volgende bezoektijden: Dagelijks: van 15.30 - 19.30 uur ICU / CCU: van 13.00 - 13.30 uur en van 19.00 - 19.30 uur MCH Westeinde: Verpleegafdeling 8 Stroke Care Unit kamer 40 en 50 van 14.00 - 14.45 uur en van 18.45 - 19.30 uur. Op de Kraam- en Kinderafdeling zijn ouders en verzorgers altijd welkom, behalve tijdens het rustuur van 12.30 - 14.00 uur. Voor een van de ouders/ verzorgers is er de mogelijkheid om te overnachten op de Kinderafdeling. De vermelde bezoektijden gelden voor alle dagen van de week, inclusief zon- en feestdagen. Tijdens Kerst en Oud en Nieuw staan de veranderde bezoektijden op borden in de hal en op de verpleegafdelingen. Voor Bronovo gelden de volgende bezoektijden: Dagelijks: 15.30 - 16.30 uur en 18.30 - 19.30 uur Zaterdag en zondag: 11.15 - 12.15 uur Voor de volgende afdelingen gelden afwijkende bezoektijden: Intensive Care: Dagelijks van 11.00 - 12.00 uur en van 16.30 - 19.30 uur Hartbewaking: 10.00 - 10.30 uur en 18.30 - 19.30 uur. Bezoek van kinderen onder de 12 jaar is in principe niet toegestaan. Kraamafdeling Amalia: 10.00 - 19.30 uur Rustmoment tussen 13.00 - 15.00 uur Kinderafdeling Willem-Alexander: Voor de kinderafdeling geldt dat ouders de hele dag bij hun kind mogen blijven. Ook bestaat de mogelijkheid voor de ouders om bij hun kind te
26 PICCOLO 4I2016
blijven slapen. De afdelingsverpleegkundige kan u hierover nader informeren. Verpleegafdeling Henriëtte: In het weekend is er een extra bezoekuur van 11.00 - 12.00 uur Bezoekregels: In het belang van de patiënten zijn in MCH Antoniushove en in Bronovo maximaal twee bezoekers per patiënt toegestaan en in MCH Westeinde maximaal drie bezoekers per patiënt (Intensive Care maximaal twee bezoekers per patiënt). Voor ernstig zieke patiënten is, na overleg met de verantwoordelijke verpleegkundige, een andere bezoekregeling mogelijk.
5. NAAR HUIS De specialist bespreekt met u hoe lang uw opname naar verwachting duurt. Staat de ontslagdatum vast, dan stellen wij u hiervan op de hoogte. Soms hebt u na uw ontslag uit het ziekenhuis nog zorg nodig. In dat geval zullen er instanties ingeschakeld (moeten) worden die de benodigde zorg kunnen bieden. In Bronovo draagt de afdelingsverpleegkundige hier zorg voor. De medewerker van het Transferpunt van de MCH-locaties regelt samen met u en/of uw naasten en de verpleegkundige van uw afdeling de noodzakelijke nazorg. Voor uitgebreide informatie over de afdeling Transferpunt en over nazorg verwijzen wij u naar de folder ‘Het Transferpunt’. Als u naar huis gaat krijgt u van de specialist een ontslagrecept en een medicatieoverzicht van het ziekenhuis. Op het medicatieoverzicht staan onder het kopje ‘Actieve Thuismedicatie’ de medicijnen die u na ontslag uit het ziekenhuis thuis moet blijven gebruiken. Controleer of deze informatie klopt en duidelijk is. Met vragen kunt u terecht bij uw specialist, de verpleegkundige of apothekersassistent van het ziekenhuis. Vraag na ontslag bij uw eigen apotheek een nieuw actueel medicatieoverzicht aan. Indien nodig zorgt de apothekersassistent van de ziekenhuisapotheek in overleg met u ervoor dat het medicatieoverzicht van het ziekenhuis en uw nieuwe recepten naar uw eigen apotheek worden verstuurd. Uw eigen apotheek kan de nieuwe informatie verwerken en eventuele medicijnen klaarmaken. De huisarts ontvangt een brief van de specialist met de gegevens over uw behandeling, de eventuele noodzakelijke nazorg en de medicijnen die u na ontslag uit het ziekenhuis thuis moet blijven gebruiken.
Iedere inwoner van Nederland behoort verzekerd te zijn voor ziekenkosten. Op al onze facturen zijn de Algemene Voorwaarden van de Stichting Medisch Centrum Haaglanden van toepassing.
waarmee MCH-Bronovo wel een contract heeft, moet u de volledige behandeling zelf betalen.
6. RECHTEN EN PLICHTEN
U heeft recht op informatie over uw ziekte en de behandeling hiervan. De hulpverlener moet u in begrijpelijke taal infomeren over: - uw ziekte of aandoening - de aard van de voorgestelde behandeling of het onderzoek - andere behandelingsmogelijkheden; - de gevolgen of de eventuele risico’s van de behandeling of het onderzoek - de medicijnen en eventuele bijwerkingen.
De rechten en plichten van patiënten en hulpverleners (bijvoorbeeld een huisarts, een tandarts of een specialist) zijn vastgelegd in de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). Als een hulpverlener u behandelt heeft u op grond van de WGBO een geneeskundige behandelingsovereenkomst met hem of haar. U hoeft hiervoor geen contract of iets dergelijks te tekenen. In de WGBO en ook in de Wet Bescherming Persoonsgegevens en de Wet klachtrecht cliënten zorgsector staan rechten en plichten die bij deze geneeskundige behandelingsovereenkomst horen. Hier moeten de hulpverlener en u als patiënt zich aan houden. Hieronder vindt u een overzicht van de belangrijkste rechten en plichten.
IDENTIFICATIEPLICHT Voor behandeling in MCH-Bronovo moet u in het bezit zijn van een patiëntenpas (met foto). Om die te laten maken heeft u een geldig legitimatiebewijs nodig (rijbewijs, paspoort, identiteitskaart). Op uw legitimatiebewijs staat uw unieke en persoonsgebonden nummer, uw Burgerservicenummer (BSN). Dit nummer neemt het ziekenhuis in zijn administratie op.
BETALINGSPLICHT U moet het ziekenhuis correcte gegevens over uw zorgverzekering geven en de hulpverlener of de instelling waar die hulpverlener werkzaam is, betalen. In de volgende gevallen zijn de kosten (deels) voor uw eigen rekening: - u heeft geen zorgverzekering - uw zorgverzekeraar heeft geen contract MCH-Bronovo - u heeft een budgetpolis waarvoor uw zorgverzekeraar geen contract met MCH-Bronovo heeft afgesloten. U betaalt dan eerst een voorschot van de te verwachten kosten. MCH-Bronovo brengt dan de zogenaamde passantenprijs bij u in rekening. Deze prijzen vindt u op onze website. Ook als uw behandeling is gestart en u later een zorgverzekering afsluit of overstapt naar een andere zorgverzekeraar
RECHT OP INFORMATIE & INFORMATIEPLICHT
De bevindingen naar aanleiding van uw onderzoek en behandeling worden vastgelegd in uw medisch dossier. Naast uw recht op informatie, heeft u zelf ook een informatieplicht. U moet de hulpverlener duidelijk en volledig informeren, zodat deze een goede diagnose kan stellen en een deskundige behandeling kan geven. Dit houdt ook in dat de hulpverlener weet welke medicijnen u gebruikt. Het is daarom belangrijk dat u een actueel medicatieoverzicht meeneemt. Met uw toestemming mag het ziekenhuis bij uw eigen apotheek informatie opvragen over uw medicatie of bij uw huisarts medische gegevens die voor uw behandeling relevant zijn. U kunt toestemming geven via het Landelijk Schakelpunt (LSP), zie www.ikgeeftoestemming.nl, of bij het ziekenhuis. U bent zelf verantwoordelijk voor het opvolgen van de adviezen die u van de hulpverlener krijgt.
TOESTEMMING VOOR BEHANDELING Een behandeling of onderzoek mag, nadat u door de hulpverlener hierover op begrijpelijke en volledige wijze bent geïnformeerd, alleen plaatsvinden met uw toestemming. In de meeste gevallen wordt deze toestemming niet nadrukkelijk gevraagd en gaat de hulpverlener ervan uit dat u uw toestemming stilzwijgend geeft. Bij ingrijpende behandelingen (zoals een operatie) zal de hulpverlener u wel uitdrukkelijk om toestemming vragen. In acute situaties mag de hulpverlener handelen zonder uw toestemming.
RECHT OP VERTEGENWOORDIGING Als u niet in staat bent om over uw behandeling een beslissing te nemen, bijvoorbeeld u bent buiten kennis geraakt, dementerend of heeft neurologische
27 4I2016 PICCOLO
problemen, dan kan voor u een vertegenwoordiger optreden: uw curator, uw mentor, de persoon die door u schriftelijk is gemachtigd, uw partner, ouder, kind, broer of zus.
bijvoorbeeld wanneer uw adresgegevens fout vermeld staan. U kunt ook uw hulpverlener vragen een verklaring aan het dossier toe te voegen of (een deel van) uw dossier te laten verwijderen.
UW MEDISCH DOSSIER
Recht op privacy/ verwerking van uw (medische) persoonsgegevens In het belang van uw behandeling worden door het ziekenhuis verschillende gegevens over u vastgelegd: - identificatiegegevens (zoals uw adres, geboortedatum en geslacht, BSN); - financiële of administratieve gegevens (zoals gegevens over uw verzekering); - medische gegevens (zoals gegevens over het lichamelijk onderzoek en uw behandeling). Alleen personen die rechtstreeks betrokken zijn bij uw behandeling hebben toegang tot deze gegevens. Medewerkers van MCH-Bronovo hebben een geheimhoudingsplicht over alle gegevens waarvan zij beroepshalve kennis hebben genomen. Wanneer u akkoord gaat met verwijzing naar een andere hulpverlener of een ander ziekenhuis, gaat MCH-Bronovo ervan uit dat u er ook mee akkoord gaat dat de voor de verwijzing relevante gegevens uit uw dossier worden verstrekt aan de andere hulpverlener of ziekenhuis. Als u dit toch niet wilt, kunt u dit aan uw behandelend arts doorgeven. Zonder uw toestemming mag het ziekenhuis (medische) persoonsgegevens leveren aan een aantal registrerende instanties op het gebied van de volksgezondheid. Heeft u vragen hierover of wenst u hiertegen bezwaar te maken, dan kunt u zich wenden tot uw behandelend arts. Anonieme gegevens mogen zonder uw nadrukkelijke toestemming verwerkt worden door MCH-Bronovo.
Van iedere patiënt in het ziekenhuis wordt een dossier bijgehouden. In het dossier staan alle gegevens die betrekking hebben op uw behandeling. MCH-Bronovo bewaart uw persoonsgegevens (zoals naam, adres, woonplaats) nog een bepaalde periode nadat uw behandeling is gestopt. Uw gegevens worden bewaard zolang dat nodig is volgens de geldende wettelijke bewaartermijnen. In sommige gevallen bewaart het ziekenhuis gegevens langer om goede zorg aan u te kunnen blijven leveren of als u zelf heeft gevraagd bepaalde gegevens langer te bewaren. Recht op inzage in en een kopie van uw medisch en verpleegkundig dossier U heeft recht op inzage in en een kopie van uw medisch en verpleegkundig dossier. Dit kan op verschillende manieren: • Medische gegevens online bekijken MCH-Bronovo biedt u de mogelijkheid om via de website Medischegegegevens.nl (kosteloos) online uw eigen medische gegevens te bekijken. Op deze website kunt u bijvoorbeeld uw operatieverslag, röntgenfoto’s, uitslagen van laboratorium- en röntgenonderzoek en medische brieven online inzien. Meer informatie hierover kunt u vinden in de folder ‘Medische gegevens’. Deze folder ligt bij de inschrijfbalie in de centrale hal van het ziekenhuis. • Mocht u uw medische gegevens niet online willen of kunnen bekijken, dan kunt u uw hulpverlener verzoeken uw medische gegevens in te zien. • Een kopie van (een deel van) uw medisch dossier kunt u aanvragen via het aanvraagformulier ‘Verzoek tot kopie eigen medisch dossier’, dat u kunt vinden bij de inschrijfbalie in de centrale hal van het ziekenhuis. MCH-Bronovo mag voor de behandeling van uw aanvraag kosten in rekening brengen, de tarieven staan vermeld op het aanvraagformulier. Recht op correctie, aanvulling of verwijdering van (een deel van) uw dossier U kunt uw hulpverlener schriftelijk vragen gegevens in uw dossier te corrigeren als deze onjuist zijn,
28 PICCOLO 4I2016
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK In de gezondheidszorg worden regelmatig nieuwe behandelmethoden en medicijnen ontdekt. Dit is mogelijk door wetenschappelijk onderzoek. Onderzoek kan plaatsvinden met medische gegevens, lichaamsmateriaal of een combinatie van beiden. In MCH-Bronovo wordt ook wetenschappelijk onderzoek gedaan. Gebruik van medische gegevens In veel gevallen worden uw gegevens voor het gebruik voor wetenschappelijk onderzoek geanonimiseerd. Uw gegevens worden onder een code (dus niet op naam) verwerkt. Uw nadrukkelijke toestemming voor het gebruik van deze anonieme
gegevens voor wetenschappelijk onderzoek is niet nodig. Wel kunt u, wanneer u bedenkingen heeft tegen het gebruik van uw gegevens voor dit doel, dit doorgeven aan uw behandelend arts. Die zal daarvan een aantekening maken in uw medisch dossier en uw gegevens worden dan niet gebruikt. Dit heeft geen gevolgen voor uw behandeling. Gebruik van lichaamsmateriaal In het kader van diagnostisch onderzoek kan bij u lichaamsmateriaal (zoals bloed, urine en lichaamsweefsel) worden afgenomen. Dit materiaal wordt gearchiveerd door de afdeling Pathologie. Het is van groot belang dit materiaal, nadat het voor diagnostiek is gebruikt, voor wetenschappelijk onderzoek te kunnen gebruiken. Om te garanderen dat op een verantwoorde wijze met lichaamsmateriaal wordt omgegaan, worden twee voorzorgsmaatregelen in acht genomen: • Het lichaamsmateriaal dat voor wetenschappelijk onderzoek wordt gebruikt, mag niet herleidbaar zijn tot een individueel persoon. Dat wil zeggen dat voor de onderzoeker(s) op geen enkele wijze is te achterhalen dat het materiaal oorspronkelijk van u afkomstig is. • Het moet zeker zijn dat u geen bezwaar heeft gemaakt tegen het gebruik van anoniem lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek. Als u niet wilt dat uw lichaamsmateriaal wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, dan kunt u dit aan uw behandelend arts doorgeven. Die zal daarvan een aantekening maken in uw medische dossier en uw gegevens worden dan niet gebruikt. Dit heeft geen gevolgen voor uw behandeling. In het geval dat het voor de gegevensverzameling van het wetenschappelijk onderzoek noodzakelijk is dat de onderzoeker weet van wie de gegevens en/of het lichaamsmateriaal is (dus niet-anonieme gegevens of lichaamsmateriaal), vraagt uw behandelend arts u altijd vooraf om uw nadrukkelijke toestemming. In een enkel geval is toestemming voor het gebruik van niet-anonieme gegevens niet nodig. Dit is het geval als het vragen van toestemming in redelijkheid niet mogelijk is of niet kan worden verlangd op grond van de daarvoor geldende wettelijke bepalingen.
weefsel. Wanneer de overledene niet geregistreerd staat in het donorregister, vraagt de arts aan de nabestaanden of de overledene in het bezit was van een donorcodicil. Heeft de overledene geen wilsbeschikking nagelaten, dan vraagt de arts de nabestaanden om toestemming voor orgaan- en/of weefseldonatie. In MCH-Bronovo is een donatiefunctionaris werkzaam. Wilt u meer informatie over orgaan- en/of weefseltransplantatie, dan kunt u terecht bij een van de donatiefunctionarissen. MCH Antoniushove: (070) 357 47 79 (dinsdag 09.30 - 16.30 uur) MCH Westeinde: (070) 3302780 (maandag en donderdag, 09.00 - 14.00 uur) Bronovo: (070) 312 41 60 (dinsdag 09.00 - 15.00 uur)
BEELD- EN GELUIDSOPNAMES In openbare ruimtes van MCH-Bronovo, zoals de ontvangsthal, is het niet toegestaan om beeld- en geluidsopnames te maken, tenzij vooraf toestemming is gegeven door de afdeling Communicatie. In niet openbare ruimtes, zoals de behandelkamer, is het maken van geluidsopnames in principe toegestaan. Wel moet u dit vooraf aan de hulpverlener vertellen. Het maken van beeldopnames in niet openbare ruimtes is niet toegestaan, tenzij sprake is van een bijzondere situatie en na toestemming van de betrokkenen.
RECHT OP KLACHTBEHANDELING Als u niet tevreden bent over de verzorging en/of behandeling in MCH-Bronovo, dan kunt u dat bespreken met de betrokken hulpverlener. Leidt dit niet tot tevredenheid, dan kunt u een klacht indienen bij de klachtenfunctionarissen. Zij kunnen u meer informatie geven over de mogelijkheden die er zijn om uw klacht kenbaar te maken (zie ook ‘u maakt ons beter’ in hoofdstuk 1).
ORGAAN- EN WEEFSELDONATIE Na het overlijden van een patiënt raadpleegt de arts het donorregister als de overledene voldoet aan de criteria voor mogelijke donatie van organen en/of
29 4I2016 PICCOLO
PATIﾃ起TVEILIGHEIDSKAART
HELP MEE AAN UW VEILIGE BEHANDELING
31 4I2016 PICCOLO
ADRESSEN MCH ANTONIUSHOVE Burgemeester Banninglaan 1 2262 BA Leidschendam Tel. (070) 357 44 44 Fax (070) 357 41 14 POSTADRES Postbus 411, 2260 AK Leidschendam
MEDISCH CENTRUM HAAGLANDEN
Vanwege de nieuwbouw bij MCH Antoniushove is de bereikbaarheid gewijzigd. Kijk voor actueel advies op www. mchaaglanden.nl/nieuwbouw-antoniushove.
www.mchaaglanden.nl info@mchaaglanden.nl twitter: @mchaaglanden
BRONOVO www.bronovo.nl info@bronovo.nl twitter: @bronovo
MCH WESTEINDE Lijnbaan 32 2512 VA Den Haag Tel. (070) 330 20 00 Fax (070) 380 94 59
PARKEERKOSTEN MCH Antoniushove:
POSTADRES Postbus 432, 2501 CK Den Haag
Eerste half uur: Tweede half uur: Ieder volgend uur of deel daarvan: Dagtarief (24 uur) / Verloren kaart
MCH Westeinde is bereikbaar met de tramlijnen 2 en 6, de RandstadRail (RR3 / RR4) en met de buslijnen 25 en 130. Er zijn parkeerfaciliteiten achter het ziekenhuis.
€ 0,50 € 0,50 € 1,00 € 10,00
MCH Westeinde: n Va
eg w er W aa
lsd
m ke Al
or p
n Va n
aa
el
ad
m
an
la
BRONOVO
vo no
€ 0,80 € 1,80 € 14,80 € 25,00
n
tr aa hs rc bu en ie p D
aa kl
uc
ho
n ge
Va n
Bronovo:
Ho
W aa
t
lsd
or pe
rw eg
o Br
n Va
Bronovolaan 5 2597 AX Den Haag Tel. (070) 312 41 41 Fax (070) 312 44 25
ke
Al
an
la
o ov
on
Br
Eerste 21/2 uur per 1/2 uur Elke volgende uur 8 uur parkeren kost Geen maximum dagtarief Verloren kaart
POSTADRES Postbus 96900, 2509 JH Den Haag Bronovo is bereikbaar met bus 22 (Van Hogenhoucklaan, halte Bronovo ziekenhuis) en bus 23 (Van Alkemadelaan, halte Bronovo ziekenhuis). In Den Haag wordt altijd gewerkt aan het vernieuwen van de stad. Voordat u vertrekt, is het handig om te checken op de site van de gemeente Den Haag of er wegopbrekingen zijn (www.denhaag.nl/bereikbaarheid).
Werkdagen: Eerste 20 minuten Daarna per 20 minuten Weekend: Eerste 20 minuten Daarna per uur Tussen 21.00 - 08.00 uur Dagtarief (24 uur) Verloren kaart
gratis € 0,50 gratis 0,50 gratis € 8,50 € 5,00 €
De algemene voorwaarden van het MCH vindt u in het Nederlands, Turks, Frans en Engels op www.mchaaglanden.nl/algemene-voorwaarden of kunt u opvragen bij de afdeling Debiteurenadministratie.
De algemene voorwaarden van het Bronovo vindt u op
32 PICCOLO 4I2016
www.bronovo.nl onderdeel kosten en verzekering.