Kilim Sanattır, Hayattır, Asktır
Sivrihisar Kilim Müzesi, Türk kültürü ve çağdaş sanatla birleştirilen bir mimari ile yapılmıştır. Müzenin iç ve dış cephesinde ahşap işçiliği kullanılmıştır. Sivrihisar kilimlerinden esinlenilen motifler, ahşaba aktarılarak müzenin dış cephesine uygulanmıştır. 600m2 lik alana kurulan 2 katlı müze içerisinde dokuma ve satış alanı, 2 sergi salonu ve 42 sergi alanı bulunmaktadır. Kilimler hava almayacak şekilde tasarlanan camlı dolaplar içerisinde izole edilmiş olup, tüm alan için iklimlendirme sistemi kullanılmıştır. Bir yılı aşkın süre Sivrihisar ve Eskişehir’in diğer yörelerinde yapılan saha çalışmaları ardından oluşturulan envanter, müzede yer almıştır. Her detayı itinayla hazırlanan müzede kilim dokuma kültürünün yaşatılması ve geleceğe aktarılması hedeflenmiştir. Bu nedenle kilim tezgahlarında (ıstar) kadınların kilim dokumalarına ve yetişmekte olan yeni kuşağın kilim dokumayı öğrenmelerine olanak sağlanmıştır. Sivrihisar Belediye Başkanı Hamid YÜZÜGÜLLÜ’nün girişimleri ile Sivrihisar Belediyesi tarafından ilçeye kazandırılan müzenin 2018 yılı Haziran ayında inşaatına başlanmıştır. Eski belediye hizmet binası olarak kullanılan yapı, 2019 Eylül ayında Türkiye’nin ilk uygulamalı kilim müzesi olarak tamamlanmıştır. Asırlık kilimlerin yer aldığı Sivrihisar Uygulamalı Kilim Müzesi 2020 yılında ziyarete açılmıştır.
Sivrihisar yöresi kilim motiflerinden “Nazarlık”, “Koçbaşı”, “Elibelinde” stilize edilerek tasarlanmıştır. Üstteki “koruma” amaçlı çizgi, aynı zamanda içerisinde bu üç motifi de barındırır. Noktasal desenler nazarlık motifinin parçası olmakla birlikte kilim ilmeklerini, kilimin tek tek dokunuşunu ve oluşumunu sembolize etmektedir. “Nazarlık” motifi ile korumaya alınan stilize “Elibelinde” ve “Koçbaşı”; “kadını”, “kilim dokuma kültürümüzü” ve “Sivrihisar Kilim Müzesini” koruma anlamını yansıtmaktadır.
Her kilim bir hikâye
Kilim tekniği, atkı ipliğinin önlü arkalı çift sıra halinde duran çözgü ipliklerinin bir alttan bir üstten geçirilerek çözgü ipliklerinin atkı iplikleri tarafından tamamen gizlendiği dokuma türüdür. Birçok kullanım alanı bulunan kilim: namazlık, yer sergisi, duvar kilimi, yük kilimi, divan örtüsü, yastık, heybe, çuval savan olarak kullanılmıştır.
Koyunyünü, keçi kılı, deve yünü, pamuk ve bazen bunların arasında keten, ipek, sırma ipliklerden oluşan atkı, desen iplikleri, çözgüler arasından geçirildikten sonra sıkıştırmak amacıyla kemikten, demirden veya tahtadan yapılmış kirkit adı verilen aletin kullanılmasıyla oluşturulan dokumalardır.w Her kilim kendine özgü bir hikâyeyi barındırmaktadır. O kilimi dokuyan kişi ortak motifleri farklı şekillerde ve renklerde dokuyarak aslında kendi hikâyesini oluşturmaktadır.
Dokuma Teknikleri
Kilim tekniği, atkı ipliğinin önlü arkalı çift sıra halinde duran çözgü ipliklerinin bir alttan bir üstten geçirilerek çözgü ipliklerinin atkı iplikleri tarafından tamamen gizlendiği dokuma türüdür. Birçok kullanım alanı bulunan kilim: namazlık, yer sergisi, duvar kilimi, yük kilimi, divan örtüsü, yastık, heybe, çuval savan olarak kullanılmıştır. Koyunyünü, keçi kılı, deve yünü, pamuk ve bazen bunların arasında keten, ipek, sırma ipliklerden oluşan atkı, desen iplikleri, çözgüler arasından geçirildikten sonra sıkıştırmak amacıyla kemikten, demirden veya tahtadan yapılmış kirkit adı verilen aletin kullanılmasıyla oluşturulan dokumalardır. Her kilim kendine özgü bir hikâyeyi barındırmaktadır. O kilimi dokuyan kişi ortak motifleri farklı şekillerde ve renklerde dokuyarak aslında kendi hikâyesini oluşturmaktadır.
İğ; iplik yapmak (eğirmek ve katlamak) için kullanılan, 20-30 cm uzunluğunda, yukarıdan aşağıya doğru kalınlaşan ve alt uca ağır şak takılı alettir. Çıkrık; pamuk eğirmek ve katlamak için kullanılan yuvarlak bir çarktan meydana gelen alete denilmektedir. Çözgü; dokumadan önce hazırlanan ve dokumanın iskeletini oluşturan boylamasına ipliklerdir. Arış veya eriş de denir. Kirman; ip eğirmek için kullanılan yaklaşık 20 25 cm uzunluğunda, bir çubuğa artı (+) şeklinde geçirilmiş, iki ahşap parçadan meydana gelen alettir. Atkı; çözgü ipliklerinin arasından enine geçirilen ipliklerdir. Atkı, argaç vb. isimler almaktadır. Bordür; halıların etrafını kuşatan çerçeve niteliğindeki motifli ya da motifsiz olarak dokunan dar ve uzun bölümlere verilen addır.
İğ; iplik yapmak (eğirmek ve katlamak) için kullanılan, 20-30 cm uzunluğunda, yukarıdan aşağıya doğru kalınlaşan ve alt uca ağır şak takılı alettir. Çıkrık; pamuk eğirmek ve katlamak için kullanılan yuvarlak bir çarktan meydana gelen alete denilmektedir. Çözgü; dokumadan önce hazırlanan ve dokumanın iskeletini oluşturan boylamasına ipliklerdir. Arış veya eriş de denir. Atkı; çözgü ipliklerinin arasından eninegeçirilen ipliklerdir. Atkı, argaç vb. isimler almaktadır. Bordür;halıların etrafını kuşatan çerçeve niteliğindeki motifli ya da motifsiz olarak dokunan dar ve uzun bölümlere verilen addır. Istar; duvara dik ve dayalı olarak kullanılan tezgaha verilen isimdir. İpağacı,mazman da denilmektedir. Tezgah; el dokumalarında kullanılan ahşaptan ya da metalden yapılmış aparattır. Kilim; çözgü ipliklerinin bir altından bir üstünden geçirilen atkı ipliklerinin motif alanları içerisinde kullanılmasıyla oluşan, çözgü ipliklerinin atkı iplikleri tarafından tamamen kapatıldığı, iki yüzü aynı görüntüye sahip düz olarak dokunan dokuma tekniğidir. Cicim; desen ipliğinin, desene göre farklı sayılarda çözgü iplikleri üzerinden atlatılarak geçirilmesi ve her desen sırasından sonra atkı ipliği atılarak sıkıştırılması ile oluşturulan dokuma tekniğidir. Sumak; renkli desen iplerinin çözgü ipleri üzerine, çeşitli şekillerde sarılmasıyla elde edilen dokuma türüdür. Zili; üç veya daha fazla iplik türü sistemine dayanarak yapılan dokuma türüdür. Desene göre desen ipliklerinin arasına sıra boyunca 2 üst-1 alt veya 3 üst-1 alt gibi atlamalarla dokunurlar. Dokuma; iki veya daha fazla iplik grubunun çeşitli şekillerde birbiri arasından, altından, üstünden geçirilerek oluşturulan ürünlere dokuma denilmektedir. Motif; bir tablonun, bir figürün yahut resmin esasını oluşturan şekil ve unsurdur.
Kilim Motifleri yanıs
Motifler bir araya gelerek desenleri oluştururlar. Desen ve motiflerde çeşitli şekillerde ortaya çıkarak gelenekselleşirler. Kilim desenlerinde; Doğal çevreden ve eşyalardan faydalanılır. Keçi Boynuzu
Burcu Beden
Sevdim Dolaştı
Ayna Motifi
Yedi Bela Motifi Çatal Çapraz
Koç Boynuzu
Boncuk Motifi
Eğrimce
Cıynak
Sinek Kanadı
Kıvrım Göz Koç Boynuzu
Koç Boynuzu
Akrep
Karıboşatan
Kavuk Bödelek
Yıldız
Kırkbudak Büyük
Kırkbudak Küçük
Göz
Geyik Dişi
Türkmen Kızı
Kayıklı Topu
Karabalık
Eli Belinde Dişiliğin simgesi olan eli belinde motifi, analık, doğurganlık, uğur, bereket, kısmet, mutluluk ve neşeyi sembolize etmektedir.
Muska Nazarlık Nazarlık; kem bakışların etkisini azaltır. Muska ise; sahibini kötü olaylardan korur.
Koç Başı Güç, kuvvet, sıhhat ve saadeti, erkeğin üretkenliğini, yaşatma ve koruma gücünü simgeler görünmektedir.
Ejderha Motifi
Kurt İzi Anadolu’da güç, kuvvet, bereket ve iyiliği temsil etmektedir. Kurt aynı zamanda yiğitliğin ve gücün simgesi olmuştur. Nazardan koruyucu bir unsur olarak kullanılmıştır. At Göğsü Uzun ömürlülüğün, mutluluk, refah, doğruluk, şöhret, iyilik ve neslin devamlılığının ve iyi haberin simgesi olmuştur.
Oturan Köpek Dostluk ve sadakatin timsalidir, o ayrıca sabrın ve tevekkülün de bir amblemi olmuştur.
Düşmanlığı ve kötülüğü simgelemektedir. Bordürde kullanıldığında düşmanın tehlikesiz ve zararsız, orta göbekte kullanıldığında ise düşmanın zararlı ve tehlikeli olduğu anlatılmaktadır.
Kavak (Farda) Motifi Göğe en çok uzanan ve en yakın olan ağaç sebebiyle kutsaldır. “Ölüm ve dirilme sembolü”.
Kurbağacık
Altı köşeli yıldız, Kirman Türkmen gülü- Türkmen Yıldızı
Su unsuruyla ve onun temizleme nitelikleriyle ilişkilidir. Yaşam gizemleri ve eski bilgeliği temsil etmektedir.
Selçuklu ve Türkmenlerde “sekizgen” gül motifine dönüşmüştür. Yörede Halil İbrahim bereketini simgelemektedir.
Tavuk Ayağı Kötü ruhları kovan koruyucu bir simgedir. Tavuk ayağına benzediği için yörede tavuk ayağı olarak isimlendirilmiştir.
Gül Budağı Yeni gelinlere “sülaleniz geniş, çocuklarınız bol ve sağlıklı, aileniz dallı budaklı olsun ve genişlesin” diye gül budağı motifinin kullanıldığı kilim verilmektedir.
Haç Motifi kötü bakışları dört ayrı parçaya bölüp, dört bir yana savurduğuna inanılmaktadır.
Zilli Suyu Motifi Zikzaklardan oluştuğu gürültücü ve dengesiz benzetilmiştir.
Merdiven Motifi Motif tanrıya ulaşmayı ve insanların birbirlerine yardım ederek iyiliğe, doğruluğa birlikte ilerlemelerini simgelemektedir. Ayna Motifi Ailede birlik, beraberlik, dostluk ve dayanışmayı simgelemektedir.
Çoban İliği, Kale Anahtarı Motifi bacalı kilim efsanesinde yer alan kaledeki anahtarları temsil eder. Bir anlamı düğüm bir anlamı anahtar olması hasebiyle bir zıtlık söz konusudur. Bukağı Bağlılığı, Sonsuza kadar birlikteliği simgeler. Bıçak Sırtı Çok az(fark), çok dar(yol), çok yakın(aralık) anlamına gelmektedir.
için suya
Tarak motifi Hayatın korunması ile ilgili bir motiftir.
Damga İm Türkler tarih boyunca aile, oba, oymak, boy, devlet gibi kavramları ifade etmek için belirli figürleri, damga=im kullanmışlardır.
Eğri Ayak Motifi Ayak motifleri göz değmesi ve nazara karşı koruyucu anlamalarını taşımaktadırlar.
Pıtrak Bol çiçekli anlamına gelir. Bolluğun bereketin sembolüdür.
El emeği, alın teri, göz nuru nice hikâyelerle yoğruldu, boyandı, dokundu: Kilim oldu… Türkiye, yüzyıllar boyunca edinilmiş bilginin harmanlandığı ve yaşadığı bir coğrafyada yer alır. Kuşaktan kuşağa aktarılan önemli değerlere ve kültürel mirasa sahiptir. Her kilimde, her çözgüde, her düğümde bir uygarlığın dünü vardır. Atalarımızdan kalan birçok değer, gelenek ve inanışımız kilimlerde yanış olmuştur. Kilimlerimizdeki tüm motiflerin bir anlamı ve anısı vardır. Üzüntüler, sevinçler, istekler hep kilimlere aktarılmış, kilimlerde dile gelmiştir. Kilim aslında dokuyan kadının hayatıdır. Acısını, tatlısını, doğumunu, çilesini, huzurunu renklere ve desenlere vuruşudur. Kilim; kadının sesidir, dilidir… Öyküsü de sevinci de kıskançlığı da kilimde bellidir. Kültürümüz, gelenek ve göreneklerimiz geçmişten geleceğe aktarılması için insanlığa emanettir.