Kilim Sanattır, Hayattır, Asktır
Sivrihisar Uygulamalı Kilim Müzesi, Türk kültürü ve çağdaş sanatla birleştirilen bir mimari ile yapılmıştır. Müzenin iç ve dış cephesinde ahşap işçiliği kullanılmıştır. Sivrihisar kilimlerinden esinlenilen yanışlar (motifler), ahşaba aktarılarak müzenin dış cephesine uygulanmıştır. 600m2 lik alana kurulan 2 katlı müze içerisinde dokuma ve satış alanı, 2 sergi salonu ve 42 sergi alanı bulunmaktadır. Kilimler hava almayacak şekilde tasarlanan camlı dolaplar içerisinde yalıtılmış olup, tüm alan için iklimlendirme sistemi kullanılmıştır. Bir yılı aşkın süre Sivrihisar ve Eskişehir’in diğer yörelerinde yapılan saha çalışmaları ardından oluşturulan envanter, müzede yer almıştır. Her detayı itinayla hazırlanan müzede kilim dokuma kültürünün yaşatılması ve geleceğe aktarılması hedeflenmiştir. Bu nedenle kilim tezgahlarında (ıstar) kadınların kilim dokumalarına ve yetişmekte olan yeni kuşağın kilim dokumayı öğrenmelerine olanak sağlanmıştır. Sivrihisar Belediye Başkanı Hamid YÜZÜGÜLLÜ’nün girişimleri ile Sivrihisar Belediyesi tarafından ilçeye kazandırılan müzenin 2018 yılı Haziran ayında inşaatına başlanmıştır. Eski belediye hizmet binası olarak kullanılan yapı, 2019 Eylül ayında Türkiye’nin ilk uygulamalı kilim müzesi olarak tamamlanmıştır. Asırlık kilimlerin yer aldığı Sivrihisar Uygulamalı Kilim Müzesi 2020 yılında ziyarete açılmıştır.
Sivrihisar yöresi kilim yanışlarından (motiflerinden) “Nazarlık”, “Koçbaşı”, “Elibelinde” stilize edilerek tasarlanmıştır. Üstteki “koruma” amaçlı çizgi, aynı zamanda içerisinde bu üç motifi de barındırır. Noktasal desenler nazarlık motifinin parçası olmakla birlikte kilim ilmeklerini, kilimin tek tek dokunuşunu ve oluşumunu sembolize etmektedir. “Nazarlık” motifi ile korumaya alınan stilize “Elibelinde” ve “Koçbaşı”; “kadını”, “kilim dokuma kültürümüzü” ve “Sivrihisar Uygulamalı Kilim Müzesini” koruma anlamını yansıtmaktadır.
Her kilim bir hikâye Kilim tekniği, atkı ipliğinin önlü arkalı çift sıra halinde duran çözgü ipliklerinin bir alttan bir üstten geçirilerek çözgü ipliklerinin atkı iplikleri tarafından tamamen gizlendiği dokuma türüdür. Birçok kullanım alanı bulunan kilim: namazlık, yer sergisi, duvar kilimi, yük kilimi, divan örtüsü, yastık, heybe, çuval savan olarak kullanılmıştır. Koyun yünü, keçi kılı, deve yünü, pamuk ve bazen bunların arasında keten, ipek, sırma ipliklerden oluşan atkı, desen iplikleri, çözgüler arasından geçirildikten sonra sıkıştırmak amacıyla kemikten, demirden veya tahtadan yapılmış kirkit adı verilen aletin kullanılmasıyla oluşturulan dokumalardır. Her kilim kendine özgü bir hikâyeyi barındırmaktadır. O kilimi dokuyan kişi ortak motifleri farklı şekillerde ve renklerde dokuyarak aslında kendi hikâyesini oluşturmaktadır.
Dokuma Teknikleri Dokuma; iki veya daha fazla iplik grubunun çeşitli şekillerde birbiri arasından, altından, üstünden geçirilerek oluşturulan ürünlere dokuma denilmektedir. Çözgü; dokumadan önce hazırlanan ve dokumanın iskeletini oluşturan boylamasına ipliklerdir. Arış veya eriş de denir. Atkı; çözgü ipliklerinin arasından eninegeçirilen ipliklerdir. Atkı, argaç vb. isimler almaktadır. Kilim; çözgü ipliklerinin bir altından bir üstünden geçirilen atkı ipliklerinin motif alanları içerisinde kullanılmasıyla oluşan, çözgü ipliklerinin atkı iplikleri tarafından tamamen kapatıldığı, iki yüzü aynı görüntüye sahip düz olarak dokunan dokuma tekniğidir. Zili; üç veya daha fazla iplik türü sistemine dayanarak yapılan dokuma türüdür. Desene göre desen ipliklerinin arasına sıra boyunca 2 üst-1 alt veya 3 üst-1 alt gibi atlamalarla dokunurlar. Cicim; desen ipliğinin, desene göre farklı sayılarda çözgü iplikleri üzerinden atlatılarak geçirilmesi ve her desen sırasından sonra atkı ipliği atılarak sıkıştırılması ile oluşturulan dokuma tekniğidir. Sumak; renkli desen iplerinin çözgü ipleri üzerine, çeşitli şekillerde sarılmasıyla elde edilen dokuma türüdür. Yanış (Motif); bir tablonun, bir figürün yahut resmin esasını oluşturan şekil ve unsurdur.
Su Yolu ( Bordür); halıların etrafını kuşatan çerçeve niteliğindeki motifli ya da motifsiz olarak dokunan dar ve uzun bölümlere verilen addır. Istar; duvara dik ve dayalı olarak kullanılan tezgaha verilen isimdir. İpağacı,mazman da denilmektedir. Tezgah; el dokumalarında kullanılan ahşaptan ya da metalden yapılmış aparattır. Çıkrık; pamuk eğirmek ve katlamak için kullanılan yuvarlak bir çarktan meydana gelen alete denilmektedir. İğ; iplik yapmak (eğirmek ve katlamak) için kullanılan, 20-30 cm uzunluğunda, yukarıdan aşağıya doğru kalınlaşan ve alt uca ağır şak takılı alettir. Kirman; ip eğirmek için kullanılan yaklaşık 20 25 cm uzunluğunda, bir çubuğa artı (+) şeklinde geçirilmiş, iki ahşap parçadan meydana gelen alettir. Kirkit; dokuma yaygılar ve halılarda çözgüler arasına geçirilen atkıları ve düğümleri döverek sıkıştırmaya yarayan, ağaçtan, hayvan kemikleri ve hayvan dişlerinden, demirden yapılmış el gibi çok dişli alete denilmektedir.
Kilim Yanısları motif
Yanışlar (motifler) bir araya gelerek desenleri oluştururlar. Desen ve yanışlarda (motiflerde) çeşitli şekillerde ortaya çıkarak gelenekselleşirler. Kilim yanışlarında (motiflerinde); Doğal çevreden ve eşyalardan faydalanılır. Keçi Boynuzu
Burcu Beden
Sevdim Dolaştı
Ayna Motifi
Yedi Bela Motifi Çatal Çapraz
Koç Boynuzu
Boncuk Motifi
Eğrimce
Cıynak
Sinek Kanadı
Kıvrım Göz
Koç Boynuzu
Koç Boynuzu
Akrep
Karıboşatan
Kavuk Bödelek
Yıldız
Kırkbudak Büyük
Kırkbudak Küçük
Göz
Geyik Dişi
Türkmen Kızı
Karabalık
Kayıklı Topu
Eli Belinde Dişiliğin simgesi olan eli belinde motifi, analık, doğurganlık, uğur, bereket, kısmet, mutluluk ve neşeyi sembolize etmektedir.
Kurt İzi Anadolu’da güç, kuvvet, bereket ve iyiliği temsil etmektedir. Kurt aynı zamanda yiğitliğin ve gücün simgesi olmuştur. Nazardan koruyucu bir unsur olarak kullanılmıştır.
Muska Nazarlık Nazarlık; kem bakışların etkisini azaltır. Muska ise; sahibini kötü olaylardan korur.
At Göğsü Uzun ömürlülüğün, mutluluk, refah, doğruluk, şöhret, iyilik ve neslin devamlılığının ve iyi haberin simgesi olmuştur.
Koç Başı Güç, kuvvet, sıhhat ve saadeti, erkeğin üretkenliğini, yaşatma ve koruma gücünü simgeler görünmektedir.
Ejderha Düşmanlığı ve kötülüğü simgelemektedir. Bordürde kullanıldığında düşmanın tehlikesiz ve zararsız, orta göbekte kullanıldığında ise düşmanın zararlı ve tehlikeli olduğu anlatılmaktadır.
Oturan Köpek Dostluk ve sadakatin timsalidir, o ayrıca sabrın ve tevekkülün de bir amblemi olmuştur.
Kavak (Farda) Göğe en çok uzanan ve en yakın olan ağaç sebebiyle kutsaldır. “Ölüm ve dirilme sembolü”.
Kurbağacık Su unsuruyla ve onun temizleme nitelikleriyle ilişkilidir. Yaşam gizemleri ve eski bilgeliği temsil etmektedir.
Altı köşeli yıldız, Kirman Türkmen gülü- Türkmen Yıldızı Selçuklu ve Türkmenlerde “sekizgen” gül motifine dönüşmüştür.Yörede Halil İbrahim bereketini simgelemektedir.
Tavuk Ayağı Kötü ruhları kovan koruyucu bir simgedir. Tavuk ayağına benzediği için yörede tavuk ayağı olarak isimlendirilmiştir.
Gül Budağı Yeni gelinlere “sülaleniz geniş, çocuklarınız bol ve sağlıklı, aileniz dallı budaklı olsun ve genişlesin” diye gül budağı motifinin kullanıldığı kilim verilmektedir.
Haç kötü bakışları dört ayrı parçaya bölüp, dört bir yana savurduğuna inanılmaktadır.
Merdiven Motif tanrıya ulaşmayı ve insanların birbirlerine yardım ederek iyiliğe, doğruluğa birlikte ilerlemelerini simgelemektedir.
Ayna Ailede birlik, beraberlik, dostluk ve dayanışmayı simgelemektedir.
Çoban İliği, Kale Anahtarı Motifi bacalı kilim efsanesinde yer alan kaledeki anahtarları temsil eder. Bir anlamı düğüm bir anlamı anahtar olması hasebiyle bir zıtlık söz konusudur.
Zilli Suyu Zikzaklardan oluştuğu için gürültücü ve dengesiz suya benzetilmiştir.
Tarak Motifi Hayatın korunması ile ilgili bir motiftir.
Damga İm Türkler tarih boyunca aile, oba, oymak, boy, devlet gibi kavramları ifade etmek için belirli figürleri, damga=im kullanmışlardır.
Eğri Ayak Ayak motifleri göz değmesi ve nazara karşı koruyucu anlamalarını taşımaktadırlar.
Bukağı Bağlılığı, Sonsuza kadar birlikteliği simgeler. Bıçak Sırtı Çok az(fark), çok dar(yol), çok yakın(aralık) anlamına gelmektedir.
Pıtrak Bol çiçekli anlamına gelir. Bolluğun bereketin sembolüdür.
El emeği, alın teri, göz nuru nice hikâyelerle yoğruldu, boyandı, dokundu: Kilim oldu… Türkiye, yüzyıllar boyunca edinilmiş bilginin harmanlandığı ve yaşadığı bir coğrafyada yer alır. Kuşaktan kuşağa aktarılan önemli değerlere ve kültürel mirasa sahiptir. Her kilimde, her çözgüde, her düğümde bir uygarlığın dünü vardır. Atalarımızdan kalan birçok değer, gelenek ve inanışımız kilimlerde yanış olmuştur. Kilimlerimizdeki tüm motiflerin bir anlamı ve anısı vardır. Üzüntüler, sevinçler, istekler hep kilimlere aktarılmış, kilimlerde dile gelmiştir. “Kilim aslında dokuyan kadının hayatıdır. Acısını, hüznünü, çilesini, sevincini, mutluluğunu, huzurunu, isteğini renklere ve yanışlara vuruşudur. Kilim; kadının sesidir, dilidir, öyküsü kilimde bellidir. Kültürel miraslarımızla birlikte kilim dokuma kültürümüz de geçmişten, geleceğe aktarılması için insanlığa emanettir.”