Dit is een commerciële bijlage bij NRC Handelsblad
ALEXANDER ROSLIN PORTRETTIST VAN DE ARISTOCRATIE
JAN VAN EYCK, ROGIER VAN DER WEYDEN EN DE ONTDEKKING VAN DE WERELD
TWENTE LAAT DE KUNST SPREKEN RIJKSMUSEUM TWENTHE, ONS RIJKSMUSEUM
Van Roslin tot Ruisdael, Monet tot Brueghel, Breitner tot Van Eyck.
VOOR DE MUZIEK UIT IN ENSCHEDE: KEUS TE OVER
DWALEN DOOR DIEPENHEIM EN DINKELLAND
Een blik op de muzikale hoogtepunten van Enschede.
Trek erop uit met meester Bernink. Of bewonder kunstenaars aan het werk.
TENTENMAKERS, TEXTIELKUNST EN TURKSE VROUWEN IN MUSEUM TWENTSEWELLE
Expositie European Art Quilt ‘Tentmakers of CaÏro’
18 OKTOBER TOT EN MET 12 APRIL 2015
ALEXANDER ROSLIN 1718-1793 PORTRETTIST VAN DE ARISTOCRATIE Alexander Roslin zag in de zomer van 1789 zijn wereld instorten. Waar gewoonlijk koetsen reden kolkte nu een zee van woedende en schreeuwende mensen. De Franse Revolutie was uitgebroken en dreigde alles te verwoesten wat Roslin in een lang en succesvol schildersleven had opgebouwd. [Door Luc Panhuysen] Hij had veel bereikt. Roslin was in 1718 in Malmö in Zweden geboren, zijn vader was een lage ambtenaar. Al vroeg had hij besloten zijn cultuurarme vaderland te verlaten en de status van zijn vader te ontstijgen. Na tal van omzwervingen was hij op 34-jarige leeftijd aangekomen in Parijs, de culturele hoofdstad van Europa, met slechts één doel: de belangrijkste portretschilder van Frankrijk worden. Dankzij zijn uitzonderlijke talent en zijn aanpassingsvermogen wist hij zich snel geliefd te maken bij de rijken en de zeer rijken. Roslin werd mode omdat hij begreep hoe de geportretteerden zichzelf zagen en vooral: hoe zij gezien wilden worden. Als geen ander wist hij hun ijdelheid te strelen zonder de werkelijkheid al te veel geweld aan te doen. Bijna veertig jaar lang schilderde Roslin de gezichten uit de hoogste kringen. Hij werd opgenomen door het Ancien Régime – de maatschappelijke orde die door de Revolutie aan het wankelen werd gebracht. Op 14 juli 1789 was de beruchte gevangenis, de Bastille, bestormd en afgebroken. Daarna werd de sfeer snel grimmiger. Tot zijn schrik ontdekte Roslin hoe weerloos de cultuur die hij in verf had gevangen eigenlijk was.
MARIE SUZANNE GIROUST (1734-1772), C. 1770, STOCKHOLM, NATIONALMUSEUM
Deze eerste Roslin-tentoonstelling in Nederland met ruim 30 werken uit o.a. Stockholm, Malmö, Gothenburg, Helsinki en Parijs is een unieke kans om kennis te maken met het prachtige oeuvre van Roslin. Laat u meenemen naar de decadente
Als geen ander wist Roslin hun ijdelheid te strelen zonder de werkelijkheid geweld aan te doen. wereld van de geportretteerden, hun luxueuze leefwereld en de ingrijpende gebeurtenissen om hen heen. Een tijdperk tot leven gebracht, niet alleen door de portretten maar ook door voorwerpen uit hun entourage: kostuums, japonnen, meubilair en dergelijke. Zo wordt een fascinerend beeld gegeven van een klasse en een levensstijl die ten tijde van Roslin de
2
DAME MET DE VOILE 1768, STOCKHOLM, NATIONALMUSEUM
ZELFPORTRET VAN ROSLIN 1785, STOCKHOLM, NATIONALMUSEUM climax beleefde, juist voordat met de Revolutie de ondergang kwam. De in deze tentoonstelling bij elkaar gebrachte portretten weerspiegelen het zelfbeeld van een elite die vol vertrouwen naar de toekomst blikt en afstevent op een historische gebeurtenis die haar bestaan definitief zou veranderen. De tentoonstelling vertelt daarmee ook het verhaal van de opkomst, bloei en neergang van de Zweedse portretschilder Alexander Roslin.
Roslin schilderde de liefde van zijn leven, de kunstenares Marie-Suzanne Giroust in 1768. De lange weg naar hun huwelijk was een romantische kruisgang , die door Jean-Jacques Rousseau bedacht had kunnen zijn. Haar familie zag een vrijer uit het verre Zweden, een protestant en als schilder bovendien een berooide beginneling, als een aantasting van haar goede naam. Marie-Suzanne werd eerst door haar familie bestookt met huwelijkskandidaten, en toen dat niet hielp kreeg ze een ontmoetingsverbod opgelegd. Na zes jaren vol geduld en verlangen konden ze eindelijk in 1759 met elkaar trouwen. Roslin had al eerder opzien gebaard
in de Salon, vooral door hoe hij zijde en brokaat zo tastbaar maakte dat de vrouwen er hebberig van werden. Maar het was met het schilderij van zijn eigen vrouw dat hij in 1768 doorbrak en zelfs de hardnekkigste critici het zwijgen oplegde. Men was het erover eens dat Roslin een satanisch spel van verleiding speelde, zonder de vormen van de goede smaak te bruuskeren. Roslin had de Verleiding ontketend, haar werking was onweerstaanbaar. De waaier is even ingeklapt zodat de toeschouwer een snelle blik is vergund. De sluier bedekt haar halve gezicht en maakt de zichtbare helft des te sprekender.
Marie Romain Hamelin was 55 jaar oud en bevond zich op het toppunt van zijn loopbaan toen hij plaatsnam in de studio van Roslin. Hij was belastingpachter van de koning en had de zeer welgestelde Marie Jeanne Puissant gehuwd. Hij was behoedzamer dan zijn schoonvader François Puissant. Nadat de straten en pleinen van Parijs volliepen met de revolutionaire meute nam hij het zekere voor het onzekere en reisde met zijn familie naar zijn landgoed in Savigny-sur-Orge en werd een van de weinige belastingpachters die het Schrikbewind overleefde.
MARIE ROMAIN HAMELIN (1734-1798) 1781, RIJKSMUSEUM TWENTHE
In het midden van de jaren zestig zag het er goed uit voor Roslin: nadat hij de troonopvolger van Frankrijk had geschilderd kwamen nu diens dochters Victoire en Adélaïde aan de beurt. Achter deze mesdames de France zag Roslin ongetwijfeld het model der modellen opdoemen, Lodewijk XV. Daar is het niet van gekomen. Toen de koning overleed en Lodewijk XVI de troon besteeg, bevond Roslin zich in Rusland. Hierdoor konden zijn concurrenten hem verdringen en werd het koningsportret aan anderen gegund. Victoire en Adélaïde behoorden tot de weinige leden van de Koninklijke familie die de Franse Revolutie zouden overleven. Net op tijd vluchtten ze naar de Italiaanse havenstad Triëst, buiten het bereik van bloed beluste revolutionairen. Ze zijn nooit meer teruggekeerd en sleten hun dagen in welstand.
MADAME VICTOIRE (1733-1799) 1765, HELSINGBORG, MUSEUM
In 1780 trouwde Roslins oudste dochter AugustineSuzanne met de jurist Louis Suzanne Claire Carteron de Barmont. De vader betaalde een bruidsschat van 50.000 livres waarmee hij demonstreerde dat de Roslins waren doorgedrongen tot de hogere regionen van de Parijse bourgeoisie. Op dit schilderij heeft Roslin zijn dochter uitgedost als iemand die meedoet in de beau monde, met een dure maar niet overdadige jurk en een bloementuiltje in het kapsel. Via zijn schoonzoon was Roslin verbonden met het begin van de Franse Revolutie. Carteron de Barmont werkte bij het parlement van de hoofdstad, het orgaan waarin de drie standen waren vertegenwoordigd en dat al langer dan een eeuw niet meer door de koning was geraadpleegd. Toen Lodewijk XVI in 1789 door geldnood gedwongen het parlement opnieuw bijeen liet komen, kwam de derde stand (de burgerij) in opstand tegen de eerste twee standen (de adel en de geestelijkheid). De burgerij zette de vergadering buiten de zaal voort, vormde een eigen grondwet, waarna de eerste confrontatie met de koninklijke troepen niet lang op zich liet wachten en de Franse Revolutie losbarstte.
AUGUSTINE SUZANNE ROSLIN (1760-1829) 1781, HELSINGBORG, KULTURMAGASINET
ANNE WENZEL AESTHETIC REVOLT 18 OKTOBER T/M 12 APRIL 2015 SCHADUWKANT VAN DE REALITEIT [tekst: Gemma Boon] Wij denken in clichés, vindt Anne Wenzel. Wenzel ontrafelt en ontleedt symbolen, om ze te herleiden tot wat ze werkelijk zijn. De serie Damaged Goods (2013) geeft de rauwe realiteit weer van een oorlog. We houden ons graag voor dat de oorlog heroïsch is, maar de realiteit is ranzig en staat ver af van heroïek. Door de aangezichten van de bustes opzettelijk te verminken ontdoet zij hen van hun verheven status. De buste als boegbeeld van mannelijke trots wankelt op zijn voetstuk. Het inzicht dat een kunstwerk evengoed kan ontstaan door opbouw als door het gedeeltelijk vernietigen van een beeld, is cruciaal voor Wenzel. Opbouw en afbraak, schoonheid en geweld, macht en revolutie: Wenzel zoekt naar een perfect evenwicht tussen deze schijnbaar tegenstrijdige zaken.
TASTBARE VERGANKELIJKHEID De halfvergane bloemstukken van Anne Wenzel uit de serie Attempted Decadence (2014) veranderen van betekenis door de context waarbinnen zij getoond worden in dit museum. Door ze te laten zien in combinatie met de tentoonstelling Alexander Roslin. Portrettist van de Aristocratie, verworden deze sculpturen tot een zichtbare uitdrukking van de vergankelijkheid. Een vergankelijkheid die in de schilderijen van Roslin ongezien blijft, maar wel gevoeld wordt. Roslin en zijn tijdgenoten wisten niet dat het zwaard van Damocles boven hun gepoederde nekken hing, maar wij weten dat wel. Met de kennis die wij nu hebben zien we het werk van Roslin in een nieuw licht. Het licht van de naderende revolutie, die een einde maakte aan het leven zoals Roslin en de zijnen dat kenden. De installatie van Wenzel maakt deze spanning voelbaar. Het zijn indringende beelden van bloemen in volle bloei waarin het verval al ingezet heeft.
ATTEMPTED DECADENCE, BLOSSOMS, LARGE PURPLE, 2014 [Fotografie John Stoel]
LASONDERSINGEL 129-131 7514 BP ENSCHEDE RIJKSMUSEUMTWENTHE.NL 3
DE LATE MIDDELEEUWEN WORDEN TOT LEVEN GEWEKT
JAN VAN EYCK, ROGIER VAN DER WEYDEN EN DE ONTDEKKING VAN DE WERELD Na ‘Permeke en de Vlaamse expressionisten’ en ‘Rubens, Van Dyck, Jordaens: de Vlaamse barok’ presenteert het Rijksmuseum Twenthe met ‘Jan van Eyck, Rogier van der Weyden en de ontdekking van de wereld’ het laatste luik van de prestigieuze, drieledige samenwerking met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA). Nog tot en met 4 januari is deze bijzondere tentoonstelling te zien in Enschede. Meer dan twintig werken uit de verzameling van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen worden aangevuld met hoogtepunten uit de eigen middeleeuwse collectie en bijzondere historische artefacten uit Museum Boerhave. Deze werken van onder andere Van Eyck, Van der Weyden, Massijs en Gerard David wekken de late middeleeuwen tot leven en ontrafelen op een bevattelijke en beeldende manier de cultuurgeschiedenis van die tijd.
[Door Katharina van Cauteren] Middeleeuwers waren religieuze fundamentalisten: wat in de Bijbel stond, was zonder meer waar. Geen vijftiende-eeuwer die eraan twijfelde dat God de mens heeft geschapen en hem het Aards Paradijs schonk. Toen plukte Eva de verboden vrucht, Adam beet, en de speeltijd leek voorgoed voorbij. Maar in zijn oneindige goedheid stuurde God zijn Zoon naar de aarde. Wie leeft naar Christus’ voorbeeld, zal na het Laatste Oordeel worden beloond met een plekje in de hemel: het herstelde Paradijs. Voor de vijftiende- en vroege zestiende-eeuwse mens is dit de kapstok, de kern van zijn bestaan, even zeker en onbetwist als de evolutieleer vandaag (een stuk of wat creationisten niet te na gesproken). De middeleeuwer surft mee op de golven van de heilsgeschiedenis en hoort zijn leven te leven in een voortdurend besef van het Einde. De schilderkunst speelt bij dit alles een cruciale rol. Niet enkel herinneren de schilderijen de gelovige voortdurend aan de grote, religieuze verhalen: ze helpen ook bij het bidden. Bovendien geven ze de gelovige de kans om zichzelf voor te stellen in het gezelschap van de heiligen, de Maagd, of Christus zelf. Zo bidden de gelovige en zijn hemelse hulplijnen eeuwig voor zijn zielenheil. Daarbij is de geschilderde God is niet langer een strenge heerser, Maria geen afstandelijke Madonna meer. Ze verandert in een liefhebbende, vertederde en bezorgde mama, en later een intens treurende vrouw. Christus zelf wordt een man van vlees en bloed, die bloedt, zweet, en helse pijnen lijdt. De confrontatie met de menselijkheid van Jezus en zijn Moeder
maken het de gelovige makkelijker om zich in te leven in het mysterie van het geloof. Maar tegelijk krimpt zo de kloof tussen hemel en aarde. Dat gevoel wordt nog versterkt door de gedachte dat alles op aarde – van de hoogste boom tot de kleinste boterbloem – is geschapen door God. Maar God openbaart zichzelf ook in de glans van een parel en in het goddelijke licht dat wordt weerkaatst in een edelsteen. Precies daarom wordt het vanaf de 15de eeuw zo belangrijk om de werkelijkheid tot in het kleinste detail weer te geven in de schilderkunst. Hoewel de schilderijen van Jan van Eyck nog aan het prille begin staan van deze ‘ars nova’ – de ‘nieuwe kunst’ – vormen ze tegelijk het onmiskenbare hoogtepunt. Van Eycks ‘Madonna bij de fontein’ is weliswaar doordrongen van symboliek, maar is tegelijk ontroerend, herkenbaar, en haast obsessioneel gedetailleerd: van Eyck schildert met een genadeloos analytische blik.
Christus zelf wordt een man van vlees en bloed, die bloedt, zweet, en helse pijnen lijdt.
4
Bij de tentoonstelling is een essaybundel verschenen kunsthistorici, filosofen en letterkundigen hun licht laten schijnen op de ontwikkelingen in de kunst van de vijftiende en zestiende eeuw. Stuk voor stuk zijn hun teksten puzzelstukjes, en dragen ze bij tot een beter begrip van dit unieke kantelmoment in de (kunst) geschiedenis, waarin de werkelijkheid voor het eerst sinds de Oudheid opnieuw het onverbiddelijke ijkpunt wordt in de beeldende kunst. Want precies hier, in die verre, haast exotische en sprookjesachtige middeleeuwen, ligt de wortel van de maatschappij zoals we die vandaag nog steeds kennen.
MADONNA BIJ DE FONTEIN, JAN VAN EYCK, KMSKA
DIRK BOUTS, MARIA MET KIND OP EEN ZODENBANKJE, RIJKSMUSEUM TWENTHE
MEESTER VAN DE ANTWERPSE TRIPTIEK VAN MARIA, TRONENDE MADONNA, KMSKA Drieluiken vind je in de late middeleeuwen vooral in kerken. Op gewone dagen zijn ze gesloten. Dan zie je dus enkel de buitenluiken, die vaak heel sober zijn van kleur. Pas op kerkelijke feestdagen wordt de triptiek geopend, en onthult hij al zijn kleurenpracht. Op dit drieluikje zie je rechts hoe Sint-Joris met de draak vecht. Links draagt Sint-Christoffel het Jezuskindje. De reus Christoffel was heel populair in de middeleeuwen. Mensen geloofden dat hij beschermde tegen een plotse dood. In veel kerken was hij daarom heel groot voorgesteld, zodat je vooral niet naast hem kon kijken! Nochtans hebben heiligen zelf geen genezende of andere krachten. De mens kan zich tot een heilige wenden met een vraag of probleem, maar vervolgens richt die heilige zich op zijn beurt tot God.
Op dit tafereeltje van Dirk Bouts, zien we de Maagd Maria met het Christuskind op een zodenbankje. Dat verwijst symbolisch naar het Aards Paradijs. Van Maria werd immers geloofd dat zij zonder zonden op aarde was gekomen: ze was dus zoals Eva in Eden, maar dan vóór die in de appel beet. Het kindje op Maria’s schoot speelt met een vogel aan een touwtje, typisch kinderspeelgoed. Links achteraan is Jozef te zien. En let even op zijn schoenen: hij draagt ‘trippen’, een stevige onderschoen om je nette schoeisel te beschermen. Door dat soort fijne details werd de voorstelling herkenbaar voor de toeschouwer: hij had thuis vast ook wel een paar trippen staan, en zijn kinderen speelden misschien ook al eens met een vogel
Alleen God zelf kan ervoor zorgen dat het verzoek van de gelovige wordt ingewilligd. Heiligen zijn dus een soort hulplijnen voor de mens: professionele bemiddelaars bij God. In het midden van deze voorstelling zit de Heilige Maagd onder een baldakijntje. Let even op het kindje Jezus: Maria probeert haar zoon een vrucht aan te reiken. Dat is een symbolische verwijzing naar de Zondeval. Maar het kindje heeft helemaal geen oog voor die vrucht: het vindt de musicerende engel veel interessanter. Met dat soort schattige details proberen kunstenaars de kloof tussen het hemelse en het aardse kleiner te maken. Het goddelijke wordt herkenbaar.
MEESTER VAN DE LEGENDE VAN DE HEILIGE MAGDALENA, HEILIGE FAMILIE, KMSKA
ROGIER VAN DER WEYDEN, PORTRET VAN EEN KAMPRECHTER, KMSKA Samen met Jan van Eyck is Rogier van der Weyden ongetwijfeld de belangrijkste kunstenaar van de vijftiende-eeuwse Nederlanden. Maar Rogiers stijl is anders. Waar Jan van Eyck genadeloos portretteert is Rogier milder. Door meer te focussen op algemene trekken, geeft hij zijn portretten een soort tijdloos karakter. Alsof hij de essentie van iemand synthetiseert, in plaats van zijn opdrachtgever tot de laatste porie te analyseren. Dat is wel zo
aan een touwtje. Maar ondanks dat soort van fijne details, is er toch iets wat niet helemaal klopt. Maria kijkt hier niet vertederd naar haar kindje, nee, ze kijkt net weg van Jezus, en ze kijkt ook erg ernstig, misschien wel melancholisch. Zij denkt al na over het leed dat haar Zoon te wachten staat, later, wanneer hij volwassen is. Toch laat ze haar emoties niet de vrije loop. Dat was een belangrijke les voor de laatmiddeleeuwse toeschouwer: in een samenleving waar je met steeds meer mensen dicht bij elkaar leefde, hoorde je je emoties wat in bedwang te houden. Je moest een beetje gereserveerd en terughoudend zijn. Dit soort schilderijen maakt dat duidelijk.
slim: wanneer de opdrachtgever verouderde, bleef het portret toch herkenbaar. De naam van de hier getoonde persoon is niet meer met zekerheid bekend. Hij draagt sobere, maar dure kledij. In zijn hand heeft hij een korte degen en een pijl. Misschien wijst dat erop dat we hier kijken naar het portret van een kamprechter: iemand die er bij tweegevechten en toernooien over waakte dat alle regels werden gerespecteerd. Maar ook andere hooggeplaatsten droegen al eens een pijl als teken van hun waardigheid, dus zeker zijn we niet. Bovenaan op het schilderij staan twee Latijnse Bijbelcitaten. Ze gaan over het verstrijken van de tijd. Links is ook een uurwerk te zien. Ze moesten de geportretteerde man herinneren aan de vergankelijkheid van het leven, en aan het naderende Laatste Oordeel. In die zin heeft dit portret dus toch nog een religieuze bijklank.
De herkenbaarheid van de laatmiddeleeuwse voorstellingen is eerst en vooral gericht op het zielenheil van de gelovige, die moet meeleven en meelijden. Maar tegelijk gaat het fenomeen ook hand in hand met een veranderende
maatschappij. Vroeger leefden mensen vaak samen met ouders en grootouders, ooms en tantes, kinderen en kleinkinderen – de zogenaamde ‘extended family’. Maar voortaan wordt het gezin de hoeksteen van de samenleving. De Heilige Familie is dan natuurlijk hét modelgezin bij uitstek. De schilderkunst heeft in die zin dus ook een didactische functie. Op dit tafereeltje kijk je echt naar het volmaakte gezinnetje, zoals je dat zelf thuis ook zou moeten hebben. Papa Jozef komt thuis van zijn werk als timmerman, en nog voor hij goed en wel binnen is, trekt het kindje Jezus hem al aan de mantel om hem het naaiwerk van mama Maria te tonen. Nee, de emancipatie was duidelijk nog niet uitgevonden, maar het is toch schattig.
LASONDERSINGEL 129-131 7514 BP ENSCHEDE Fotografie © KMSKA/Lukasweb.
RIJKSMUSEUMTWENTHE.NL 5
VOOR DE MUZIEK UIT IN ENSCHEDE ODE AAN DE SAX
Sax 053 is een mini-festival waarmee Enschede Adolphe Sax eert, de man die de wereld de saxofoon schonk. Het Wilminktheater en Jazzpodium De Tor hebben top-ensembles uitgenodigd: het Artvark Saxophone Quartet en het Aurelia Saxofoon Ensemble. Samen met de Dual City Concert Band (solist Johan Hörlèn) en leden van het Gelders Orkest laten zij de saxofoon schitteren van jazz tot klassiek. OP 6 EN 7 NOVEMBER. WWW.WILMINKTHEATER.NL
ELKE STAD ZAL VAN ZICHZELF ZEGGEN DAT ER MUZIEK IN ZIT. IN ENSCHEDE IS HET OVERAL TE HOREN. VAN CONCERTZAAL EN POPPODIUM TOT VESTZAKTHEATER. EN HEET EEN PODIUM VERBORGEN TE ZIJN, OF ADEMT HET DE SFEER VAN EEN JEUGDHONK: GROTE KANS DAT JE OOK DAAR BEKENDE NAMEN OF ZELFS WERELDSTERREN TEGENKOMT. ENSCHEDE ALS MUZIEKSTAD BELEVEN BETEKENT VOORAL: LASTIG KIEZEN.
KERST IN ENSCHEDE
Komt allen tezamen in Enschede. Oftewel: het festival Woar geet ’t opan met Kesmis? Noar Eanske! Een muzikaal/theatraal programma met onder meer Herman van Veen als speciale gast. Een belangrijke rol spelen twee ensembles uit HET Symfonieorkest. The Baroque Academy voert het Weihnachtsoratorium van Bach uit en het Light Orkest staat Ellen ten Damme bij in haar kerstshow. VAN 19 TOT EN MET 26 DECEMBER OP DIVERSE LOCATIES. WWW.KESMIS.NL
Deze zomer veranderde de Oude Markt in Enschede in een dampend plein, tijdens Memphis Heart ’n Soul. Een nieuw festival waarmee de Twentse stad haar eigen muziektraditie uitdraagt, maar ook een ode brengt aan de Amerikaanse ‘wereldstad van de muziek’, waarmee ze van oudsher warme banden onderhoudt. Het Wilminktheater was onlangs drie dagen het podium van het indrukwekkende Willem Wilminkfestival. Dat putte uit de erfenis van de dichter én van componist Harry Bannink: gezworen Enschedese kameraden die van grote betekenis zijn geweest voor het Nederlandstalige lied.
VLAGGENSCHIP
KNARSETAND
De tienkoppige band Knarsetand overmeestert het publiek met een mix van drum ’n’ bass, gypsy, reggae, balkan, dubstep, ska en popmuziek. Deze zomer liet Knarsetand het festivalpubliek naar adem happen, op 17 oktober speelt de Oost-Nederlandse ploeg rondom Martijn Holtslag een thuiswedstrijd in Atak. WWW.ATAK.NL
Hun namen leven ook voort in een straat en een plein bij het Nationaal Muziekkwartier, het vlaggenschip van de Enschedese podiumkunst. Onder één dak vindt de muziekliefhebber daar het riante Wilminktheater, het om zijn sublieme akoestiek geprezen Muziekcentrum en de zalen van poppodium Atak. Naaste buren van deze podia: kunstenschool Kaliber en het conservatorium van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten. Het Wilminktheater en het Muziekcentrum zijn ook de thuisbasis van HET Symfonieorkest en de Nederlandse Reisopera. Enschede behoort met Amsterdam en Maastricht tot de enige steden in het land die zowel een symfonie orkest als een operagezelschap én een conservatorium in huis hebben. Het aanbod is er naar: hier leiden maestro Jan Willem de Vriend en andere dirigenten het orkest naar grote hoogten en presenteert de Nederlandse Reisopera haar grensverleggende producties.
SONGSCHRIJVERS
CANADESE GITAARHELD
Zelfs zijn website draagt zijn bijnaam: stubby fingers. Stompe vingers of niet: de Canadees Matt Andersen mag een gitaarheld heten. Hij mengt blues en folk en voegt soul, rootsrock en country toe waar dat nodig is. Op 12 oktober te gast op het clubpodium van NiX en MeeR. WWW.NIXENMEER.NL
6
Maar ook op kleinere schaal is de rijkdom te beluisteren. Bijvoorbeeld tijdens gratis lunchconcerten, waarin conservatoriumstudenten, musici van HET Symfonieorkest of laureaten van het Prinses Christina Concours klassieke muziek, jazz of pop brengen. Of in de sessies van het Twents Songschrijversgilde, die zich nu eens in het intieme Vestzaktheater en dan weer in poppodium Atak of in een café afspelen.
Tekst: Ingrid Bosman Fotografie: Roy te Lintelo
STERKE COMBINATIES Samenwerking leidt tot sterke combinaties waar het publiek van profiteert. Zo halen Wilminktheater en poppodium Atak samen grote artiesten naar Enschede, waarvoor het Muziekcentrum - met de stoelen eruit – dan weer een perfecte entourage biedt. In die reeks sta-concerten treedt op 18 en 19 oktober bijvoorbeeld Marco Borsato op. Samen met jazzpodium De Tor biedt het Wilminktheater een onderscheidend jazzprogramma, waarbij het publiek regelmatig een afterparty wacht in De Tor zelf. Zoals op vrijdag 31 oktober, wanneer dichter/performer Jules Deelder en toetsenist Bas van Lier als De Deeldeliers hun publiek van het theater zullen meetronen naar het knusse jazzpodium.
TOPACTS IN JAZZ Voordat Deelder er binnenvalt is diezelfde vrijdagavond 31 oktober de Amerikaanse gitarist Paul Bollenback te gast in De Tor, samen met toetsenist Joris Teepe en drummer John Betch. In De Tor – een van de oudste jazzclubs van het land - zijn coryfeeën van over de hele wereld kind aan huis. Ondanks, maar volgens ingewijden juist dánkzij het feit dat de sfeer zweemt naar een doorleefd jeugdhonk.
KLEIN EN KARAKTERISTIEK Zo zijn er meer kleine podia met karakteristieke kwaliteiten. ’t Verborgen Theater in het dorpje Boekelo, hide away voor zowel beginnende als gelouterde cabaretiers en met ingang van dit seizoen ook een muziekpodium. Nix en MeeR, de bluesclub die naam én programmering flink heeft opgerekt. Theater Concordia, een snoepje van een bonbonnière, met een net gerenoveerde zaal die ook muzikanten en hun publiek een warm bad biedt. En dan is er nog De Kleine Willem, de charmante kleine zaal van het Wilminktheater, die geknipt is voor (onder meer) muziektheater. Zelfs de Grote Kerk op de Oude Markt, icoon van Enschede, is een concertzaal. Waar organisten net zo makkelijk vol op het Van Dam-orgel gaan als DJ’s het dancepubliek opzwepen.
KIJK OOK OP UITINENSCHEDE.NL
IN DIEPENHEIM MAAK JE DE KUNST MEE Diepenheim ademt kunst. In de herfstvakantie nog meer dan anders, want dan is het kleinste stadje van Overijssel werkplaats en podium tegelijk. Elf dagen lang grote en kleine exposities, waar je ook kijkt. Omlijst door concerten, wandelingen en voorstellingen. Met in het laatste weekeinde bovendien de inwijding van de gloednieuwe kunst- en theaterwerkplaats door het Ricciotti Ensemble, samen met het publiek. Op welke manier de kunst zich in Diepenheim ook manifesteert, de makers zijn nooit ver weg. Vaak gaan ze ter plekke aan de slag, als het even kan gevolgd door het publiek. Zo wordt kijken vanzelf meemaken. En krijgt de omgeving een natuurlijke rol in het werk.
WERKPLAATS Het maakt Diepenheim ook tot de vanzelfsprekende plek voor een kunst- en theaterwerkplaats, met voor Nederland ongekende faciliteiten. In de herfstvakantie krijgt Werkplaats Diepenheim een onstuimige vuurdoop, dankzij de 40 jonge muzikanten van het Ricciotti Ensemble. Met vanaf 15 oktober openbare repetities, op zaterdag 18 oktober een muzikale speurtocht voor kinderen en op zondag 19 oktober een masterclass in samenwerking met componist Merlijn Twaalfhoven. Iedereen vanaf 8 jaar die geluid kan voortbrengen, of het nou op een harp is, op een vergiet of met de eigen stem, kan meedoen. Uiteraard monden al deze activiteiten uit in optredens voor publiek.
VOORSTELLING LICHTWACHTER
Kunstmoment Diepenheim, dat in de herfstvakantie steevast drommen liefhebbers trekt, wordt omlijst met rondleidingen, demonstraties, workshops, concerten en voorstellingen. Aansluitend op het thema Lumineus Diepenheim brengt de stichting Mooier de locatievoorstelling De Lichtwachter. Op woensdag 15 oktober twee keer te zien bij Huize Warmelo, een van de zes (!) kastelen die Diepenheim omringen. LOCATIES EN TIJDEN: WWW.KUNSTMOMENTDIEPENHEIM.NL
Lumineus Diepenheim is het thema van deze tiende editie, die op donderdagavond 9 oktober wordt geopend met een interactieve lichtinstallatie van Studio Toer. Speciaal gemaakt voor boerderij Erve Niehof, de locatie waar het werk ook in de dagen daarna nog is te zien.
ONSCHULD Ook de installaties van Elke Baggen en Mariëlle Videler in Drawing Centre Diepenheim kwamen ter plekke tot stand. Zij zijn special guests onder de 12 deelnemers aan de groepstentoonstelling Onschuld, waarmee Kunstvereniging Diepenheim op drie locaties een in het oog springende bijdrage levert aan Kunstmoment. De titel verwijst naar het relatief onbedorven landschap van Diepenheim.
LUMINEUS
VAN 9 TOT EN MET 19 OKTOBER IN DIEPENHEIM. DE TENTOONSTELLING ONSCHULD DUURT TOT EN MET 30 NOVEMBER.
Tegelijkertijd staat het stadje in het teken van Kunstmoment Diepenheim, waarbij elf dagen lang op bijna 60 bijzondere plekken werk van meer dan 100 professionele kunstenaars is te zien. Schilderijen op zolders, keramiek in de kroeg, glaskunst in een garage – het kan allemaal.
MEER INFO: WWW.WERKPLAATSDIEPENHEIM.NL WWW.KUNSTMOMENTDIEPENHEIM.NL WWW.KUNSTVERENIGING.NL
TUINEN VAN DIEPENHEIM
In Diepenheim kun je ook uren zoet brengen in kunsttuinen. Aan Het Gazebo van Diepenheim (hostatuin van Urbain Mulkers) en De Tuinen van Diepenheim (een seringen-, vlinder- en wintertuin van herman de vries) zijn recent enkele nieuwe tuinen toegevoegd in het kader van het project The Non Urban Garden. Op vrijdag 10 oktober geven enkele kunstenaars ter plekke tekst en uitleg in ‘hun’ tuin, zoals de Bijentuin en de Boomtuin. Cees de Boer geeft een lezing over herman de vries. Wie het landschap verder wil ontdekken kan dagelijks meedoen aan een audiowandeling, waarin Pieke Werner een geheime wereld ontsluit. LOCATIES EN TIJDEN: WWW.KUNSTVERENIGING.NL
GROENE WONDERKAMER RONDOM DE DINKEL “Waar de natuur nog in het ongestoorde bezit is van haar vroegere rijkdom”. Oftewel: Twente volgens meester Bernink, de onderwijzer en natuurvorser die in Denekamp het eerste regionale natuurhistorische museum van Nederland opende. Bijna een eeuw later biedt Natura Docet Wonderryck Twente een prikkelende entree naar het landschap en cultureel erfgoed rondom het riviertje de Dinkel. Een ingang in de geest van meester Bernink, die zijn natuurhistorische observaties met name ook vastlegde voor “de pensiongasten, voor wie een intiemere kennis van de natuur het genot der vrije dagen verhoogt”. Niet voor niets is Natura Docet - de natuur onderwijst - gehandhaafd in de naam van het recent totaal vernieuwde museum. Alleen de tuin al is een spannende staalkaart van (oude) Twentse natuur.
tropische vogel als de Kasuaris en een tweekoppig kalfje uit het Twentse Lattrop elkaar gezelschap. Van fossielen onder glas tot het digitale speelbos Funky Forest: klassieke en hypermoderne presentaties gaan hand in hand. Hier kun je het ene moment een opgezet vogelbekdier monsteren en kijk je in de volgende zaal letterlijk door de ogen van een kikker het Twentse land in.
VERKENNING Voor een echte verkenning, per fiets of auto, biedt het Vlinderpuntennetwerk een praktische en flexibele ingang. Wonderryck Twente is één van de acht Vlinderpunten die door een 65 kilometer lange route worden verbonden. Allemaal bieden ze precies de informatie die je nodig hebt om deze uitgestrekte groene wonderkamer op waarde te schatten. En de Vlinderpunten zijn stuk voor stuk óók bezienswaardige plekken. Zoals de culturele lusthof ’t Vossenveen in Albergen, of het arboretum Poortbulten, een park met 2500 in- en uitheemse bomen en struiken in De Lutte.
DE DIEREN BIJBENEN
Vergroeid met je bureaustoel? De tentoonstelling Move it! in museum Natura Docet Wonderryck Twente is de ultieme zelftest als je wilt weten of er beweging in je zit en of je de dieren kunt bijbenen. De tentoonstelling gaat op 10 oktober open en duurt tot en met 1 mei 2015. In de herfstvakantie (van 10 tot en met 19 oktober) zijn er allerlei extra (kinder) activiteiten. WWW.WONDERRYCK.NL
CONTRAST Het grootste contrast biedt het Vlinderpunt in het Dal van de Mosbeek, waar twee monumentale watermolens gezelschap hebben gekregen van een staaltje hippe architectuur, geënt op de historie van dit gebied. IJs en Es heet het informatiecentrum bovenop de stuwwal, die is ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Meester Bernink had het zelf kunnen bedenken. WWW.WONDERRYCK.NL
KALFJE Binnen liggen de vondsten van meester Bernink en zijn navolgers uitgestald in zijn zorgvuldig gereconstrueerde werkkamer en in de wonderkamers. Daar houden een Tekst: Ingrid Bosman Fotografie: Rik Klein Gotink
KIJK OOK OP BELEEFTWENTE.NL/CULTUUR
HUIS SINGRAVEN
Alsof de laatste bewoner elk moment kan terugkeren van een ommetje over zijn fraaie landgoed – zo ligt Huis Singraven er bij. Stijlkamers vol kunst, antiek en bijzonder meubilair. Alleen te bezichtigen tijdens een rondleiding, maar die wil je ook niet missen bij deze met hart en ziel vergaarde collecties. De tuinen zijn tegen betaling vrij toegankelijk. Een attractie is ook de watermolen. Het landgoed ligt vlakbij Denekamp. WWW.SINGRAVEN.NL
7
VAN 24 TOT EN MET 26 OKTOBER
TENTENMAKERS, TEXTIELKUNST EN TURKSE VROUWEN In het middeleeuwse hart van Cairo naaien tentenmakers al eeuwenlang de fraaiste motieven op doeken van canvas of katoen. Wie deze unieke textielkunstenaars live aan het werk wil zien, hoeft niet naar Egypte. Van 24 tot en met 26 oktober tonen de Tentmakers of Cairo hun vingervlugge kunsten in museum TwentseWelle in Enschede. De gestikte doeken uit Cairo zijn van oudsher bestemd voor de kleurige tenten (suradeqs) die in Arabische landen bij bijzondere gebeurtenissen worden gebruikt. De laatste jaren wordt deze bijzondere textielkunst vooral bedoeld voor wanddecoratie. De ambachtelijke techniek is nog dezelfde gebleven. Het stikwerk staat bekend om de heldere kleuren en de perfect geometrische motieven, vaak gebaseerd op de lotusbloem. Ook zijn er figuratieve dessins, waarbij vogels populair zijn.
EXPOSITIE EUROPEAN ART QUILT VIII De komst van de Tentmakers of Cairo naar Enschede heeft alles te maken met European Art Quilt, de internationale expositie met 43
werken van art quilt- kunstenaars. European Art Quilt (tot en met 4 januari nog te zien in TwentseWelle) geldt als een van de belangrijkste evenementen op het gebied van textielkunst in Europa. De werken trokken eerder dit jaar tijdens het Festival of Quilts in Birmingham in vier dagen tijd ruim 30.000 bezoekers. ‘Art quilt heeft zich losgemaakt van het traditionele quilten’, zegt initiatiefnemer Olga Prins-Lukowski. ‘Wat je ziet tijdens European Art Quilt, zijn geen gestikte beddendoeken van drie lagen zoals quilten ooit begonnen is. Het is een vrije vorm van textielkunst. Het gaat alle kanten op, is zeer gevarieerd en van een hoog niveau.’
WERKEN VAN NEDERLANDSE ART-QUILTERS Op de European Art Quillt-expositie is ook werk van Nederlandse quilters te zien. Leslie Gabriëlse uit Rotterdam rekent meteen met alle vooroordelen rondom
quilten af. Hij is een man, heeft een kunstopleiding gevolgd en timmert internationaal aan de weg als professioneel textielkunstenaar. Quilten is voor hem niets anders dan een interessante kunstvorm. Art quilts zijn z’n specialiteit. Kleurrijke, levendige doeken waarop veel menselijke beweging te zien is. Hij heeft geen last van het handwerkimago dat aan quilten zou kleven. ‘Ik voel me niet genoodzaakt iets uit te leggen. Men vindt mijn werk mooi of niet. Het maakt mij niet uit of het kunstnijverheid of kunst genoemd wordt. Ik laat me niet ringeloren door vermeende galeries of
musea. Of ik de enige man ben in dit wereldje? Nee, in Amerika en ook elders zijn meer manspersonen professioneel bezig met traditionele en art quilts.’ Ook werk van Rita Dijkstra is te zien bij European Art Quilt VIII. Quilten is voor de Hengelose een serieuze zaak en vooral een passie. Dijkstra werkt gemiddeld een tot twee maanden aan een quilt, los van de voorbereiding en het nadenken over een invalshoek. En dan doet ze ook nog het meeste op de machine, anders zou het werk nog meer tijd in beslag nemen.
JAAP SCHOLTEN EN HORIZON CITY
KADINLAR In maart 2015 verwelkomt TwentseWelle een bijzondere expositie over Turkse vrouwen: Kadinlar. Met objecten van musea in Turkije (waaronder het Topkapi Museum in Istanbul), Venetië, Berlijn en Athene. Voor veel voorwerpen geldt dat ze voor het eerst in Nederland te zien zijn. Gastcurator is beeldend kunstenaar Lotje de Lussanet. Naast de tien vrouwen uit de Turkse geschiedenis is er ook aandacht voor het heden, met portretten van tien Turks-Nederlandse vrouwen van nu. Ook is er in samenwerking met TETEM Kunstruimte en Concordia een expositie met hedendaagse Turkse kunst, worden Turkse films vertoond en komt de Reisopera met een kleine opera gebaseerd op het verhaal van de tien Turkse vrouwen. MEER INFORMATIE: WWW.TWENTSEWELLE.NL
De inhoud van deze bijlage valt niet onder redactionele verantwoordelijkheid van NRC Handelsblad.
In de expositie Horizon City hebben auteur Jaap Scholten en kunstenaar/fotograaf Rommert Boonstra hun krachten gebundeld. Uitgangspunt voor deze verrassende Wunderkammer is het gelijknamige boek van Scholten over zijn voorouders: de twee Twentse fabrikantenfamilies Scholten (textiel) en Stork (machinebouw). Boonstra heeft in een wonderbaarlijke mix van kunst en geschiedenis zijn eigen interpretatie aan
Tekst: Marco Krijnsen Fotografie: Anina Romita, Kim Beamish
Horizon City gegeven. In het kader van de expositie gaat Scholten onder leiding van literair criticus Theo Hakkert in gesprek met twee collegaschrijvers. Op zondag 9 november ontvangt hij in het museum Bastiaan Willink, auteur van onder andere De Textielbaronnen. Peter Buwalda (Bonita Avenue) is te gast op maandagavond 10 november.
HET ROZENDAAL 11, ENSCHEDE KIJK OOK OP TWENTSEWELLE.NL