Dzieje Tristana i Izoldy
Rogelio de Egusquiza, Tristan i Izolda
Autor: na podstawie ustnej legendy odtworzył je Józef Bèdier. Tytuł: Dzieje Tristana i Izoldy. Rodzaj literacki: epika. Gatunek literacki: romans rycerski.
Wśród średniowiecznych dzieł epickich na uwagę zasługuje starofrancuski poemat miłosny znany z dwu fragmentów wierszowanych z XII w. Polska wersja językowa Tadeusza BoyaŻeleńskiego została oparta na nowożytnym francuskim ujęciu romanisty Josepha Bediera, pochodzącym z 1900 r. Dzieje Tristana i Izoldy to wzruszająca opowieść o niezwykłej miłości młodych kochanków połączonych uczuciem na skutek wypicia magicznego napoju. Atmosfera cudowności i grozy, która stale towarzyszy Tristanowi i Izoldzie pełen przeszkód związek rycerza i królowej, konflikt uczucia i etosu rycerskiego pozwalają poznać mentalność ludzi średniowiecza, tęsknotę za wielką miłością, potrzebę przeżywania
Geneza utworu Powieść o Tristanie i Izoldzie, napoju miłosnym i jego tragicznych następstwach przechodziła z wieku na wiek jedynie drogą ustną, przekształcając się i bogacąc w ustach każdego pokolenia. W połowie wieku XII krystalizuje się ona aż w kilka spisanych poematów. Dwa z nich (pióra Chrétiena de Troyes i La Chevre) zaginęły w zupełności; z dwóch innych zachowały się fragmenty, każdy około 3000 wierszy. Autorem Jednego z tych poematów jest truwer Thomas (około 1170), zamieszkały w Anglii normandzkiej, autorem drugiego współczesny mu niemal Beroul. Z pierwszej wersji wyszedł jako pochodny twór obszerny poemat, spisany w XIII w Po niemiecku przez Gotfryda ze Strasburga; z drugiej – niemiecki poemat Eilharta z Obergu i francuska powieść prozą. Prócz tego zachował się luźny anonimowy fragment (około 1500 wierszy) i drobne ułomki rozproszone już w naśladownictwach po obcych literaturach. T. Boy-Żeleński, Wstęp, w: J. Bediér, Dzieje Tristana i Izoldy, Bielsko-Biała 1996, s. 4-5.
Czas i miejsce akcji Akcja poematu rycerskiego rozpoczyna się w Kornwalii – miejscu ślubu rodziców Tristana. W miarę rozwoju fabuły, przenosimy się wraz z głównym bohaterem do Lonii, ojczyzny jego ojca. Tristan opuszcza ją w wieku kilkunastu lat, porwany przez norweskich kupców, i ponownie wita brzeg Kornwalii, a dokładniej – zamek Tyntagiel. Potem wydarzenia rozgrywają się między innymi w Irlandii (np. port Weisefort), Bretanii (zamek Karheń) i w Galii (na ziemi diuka Żylenia). Istnienie większości wymienionych miejsc nie zostało potwierdzone historycznie. Uogólniając: akcja rozgrywa się w północnej Francji, południowej Anglii, w krainach położonych po obu brzegach Kanału La Manche. Akcja toczy się w średniowieczu, jednak w bliżej nieokreślonym czasie. Na wczesny charakter tej epoki wskazują opisane na kartach utworu walki o terytoria, których granice bardzo szybko ulegały zmianie (np. walka diuka Hoela i hrabiego Ryjola o Karheń). Z kolei o innej cesze, a mianowicie o panującym chrześcijaństwie, dowodzą częste prośby bohaterów do Boga, jak również postać pustelnika Ogryna, ascety żyjącego w ubóstwie i wychwalającego katolickie prawdy wiary, czy pomysł sądu bożego.
Najważniejsze wydarzenia: - Śmierć rodziców Tristana (Blancheflor i diuk Morgan) - Wychowanie przez Rochałta Tristan przybywa na dwór króla Marka - Tristan zabija Morgana - Zwycięska walka z Morhałtem - Izolda opiekuje się rannym Tristanem Poszukiwanie Izoldy o pięknych włosach Walka ze smutkiem - Przygody na zamku Izoldy, wyjaśnienie celu podróży - Podróż statkiem - Wypicie napoju miłosnego - Ślub króla Marka i Izoldy - Potajemne spotkanie kochanków Wspólna ucieczka - Powrót Izoldy na dwór króla Marka - Sąd boży ? próba ognia - Tristan bierze za żonę Izoldę o Jasnych Białych Dłoniach - Choroba Tristana - Zazdrość i podstęp Izoldy o Białych Włosach - Śmierć Tristana i Izoldy Dante Gabriel Rosetti, Tristan i Izolda
Główni bohaterowie: Tristan, Izolda, Król Marek; Tristan – imię znaczące Tristan pochodził z „ziemi lońskiej” (Szkocji lub Bretanii), jego imię oznacza smutek (łac. tristis- smutny)
Edmund Leighton: Tristan i Izolda
Próba oceny bohaterów mitu w świetle etyki XII wiecznej Historia o Tristanie i Izoldzie spisana została w oparciu o starodawne legendy o nieustalonym do końca rodowodzie. Stoi ona w sprzeczności z większością wyznawanych w XII wieku zasad, kultywujących cnoty dworne, ideał miłości niespełnionej i system zasad i konwenansów, które w świecie feudalnym łączyły model religijny i świecki. Bohaterowie osadzeni są w realiach świata feudalnego o skomplikowanych układach. Stają przed trudnym problemem społecznym i politycznym. John William Waterhause, Tristan i Izolda
Dla Tristana Izolda jest prawowitą żoną króla Marka, a ich związek jest zdradą, wchodzi w konflikt z prawami rządzącymi światem. Jest więc źródłem cierpienia moralnego, wynikającego z poczucia winy i lęku przede odkryciem, skazującym ich na degradujące bytowanie. Problem winy wobec naruszenia własnych powinności łagodzi motyw napoju miłosnego wypitego przypadkiem. Namiętność zrodzona po jego wypiciu staje się przymusem, która odebrała im wolność, skazała na udrękę i życie poza granicami społeczeństwa. Cierpienie, które jest ich udziałem to lęk przed odkryciem zdrady, poczucie bolesnego upadku społecznego i moralnego, równocześnie nieustępliwe dążenie do przetrwania, odbierającego im zdolność do stanowienia o sobie.
Wizja miłości ukazana w legendzie nie daje się pogodzić z zasadami przyjętymi w XII wieku. A jednak podejmuje ważny dla tego czasu pytanie o wymiar człowieczeństwa, zasady moralne, jest refleksją nad istotą miłości, jej znaczeniem w życiu człowieka.
Tristan i Izolda – film produkcji niemiecko-brytyjsko-amerykańskiej w reżyserii Kevina Reynoldsa
„Dzieje Tristana i Izoldy” ukazują sposób przedstawiania miłości w dworskiej kulturze średniowiecza. Zgodnie z jej konwencją jest potężna i niezależna od woli, stoi ponad prawem i nakazami. To wartość absolutna. Stanowi jedyną i najwyższą wartość życia, której ceną jest rozkosz, radość, ale i ból, cierpienie, wyrzeczenie i śmierć.
„Dzieje Tristana i Izoldy” to typowy przykład romansu rycerskiego, który rozkwitł
jako odmiana romansu w XV i XVI wieku. Cechy charakterystyczne dla tego gatunku literackiego: - Użycie w tytule słowa „dzieje”, by wskazać na chronologiczny układ zdarzeń, bez retrospekcji (utwór otwiera informacja o urodzeniu, a kończy o śmierci pierwszoplanowego bohatera – Tristana) oraz imion pary głównych bohaterów (choć na początku przez kilka rozdziałów czytamy tylko o losach młodzieńca, to potem, gdy już pojawia się Izolda – ich uczucia, rozterki i poglądy są przedstawiane w takim samym stopniu znaczenia, na równouprawnionym poziomie). - Narracja skupiona na zdarzeniach i przygodach, a nie na rozważaniach analizujących psychologiczne cechy determinujące danego bohatera do dokonania takiego, a nie innego wyboru. Poprzez elementy komentarza narrator ujawnia swój przychylny stosunek do postępowania bohaterów, nie jest obiektywny, przez co wpływa na odbiór dzieła przez czytelników.
- Tematyka osnuta wokół dziejów legendarnych rycerzy, ich czynów, przygód, a przede wszystkim - miłości. - Żywa fabuła, częste zwroty akcji, zaskakujące zakończenia pewnych wątków (choćby o wydaniu wyroku śmierć na kochanków). W utworze każdy wątek, mniej lub bardziej rozbudowany ma znaczenie (na przykład ustalenie między Tristanem a Kahedrynem kolorów żagla). - Elementy baśniowej fantastyki (olbrzymy, smoki, magiczne napoje). - Samotne oczekiwanie na śmierć, z przybyciem której jest się pogodzonym.
Edward Burne-Jones, Piękna Izolda i Marek